TropicalEDU Magazyn nr4 - Lato/Jesien - PL

MAGAZYN NUMER 4 – LATO/JESIEŃ 2021

Ryby morskie dla początkujących akwarystów

Spirulina

superalga dla ryb akwariowych

Jak poprawnie

skomponować akwarium biotopowe 1

Drodzy Czytelnicy, w Wasze ręce trafia właśnie czwarty numer Tropical Edu Magazyn z kolejną dużą dawką wiedzy. I chociaż zapewne nieco odsunęliście Wasze hobby na bok na rzecz wakacyjnego wypoczynku, liczę, że interesujące artykuły przyciągną Waszą uwagę. Być może, leżąc na plaży, płynąc kajakiem czy przemierzając górskie ścieżki, będziecie planować zmiany w Waszych akwariach lub terrariach.

Może właśnie rozważacie zakup jakiegoś nowego gatunku ryby, gada lub płaza, zmianę aranżacji albo całkiem nowe lokum dla Waszych podopiecznych.

Mam nadzieję, że na łamach bieżącego numeru znajdziecie inspirujące informacje, które tchną w Was potrzebę zmian i dalszego rozwoju po letnim wypoczynku.

Zapraszam do lektury.

Aleksandra Kwaśniak-Płacheta redaktor naczelna

Redaktor naczelna: dr inż. Aleksandra Kwaśniak–Płacheta Redaktor prowadzący: dr Paweł Czapczyk DTP: Marek Kantor Wydawca: Tropical Tadeusz Ogrodnik Fotografia na okładce: Amphiprion ocellaris

2

SPIS TREŚCI – TROPICAL EDU MAGAZYN NR 4 Spirulina – superalga dla ryb akwariowych – dr inż. Aleksandra Kwaśniak-Płacheta

4

O piraniach (nie tylko) w akwarium (część 2) – dr Paweł Czapczyk 14 Jak poprawnie skomponować akwarium biotopowe – Kamil Hazy 30 Ryby morskie dla początkujących akwarystów (część 3) – Bartłomiej Stańczyk 38 Dlaczego warto zacząć przygodę z terrarystyką – Dawid Krótki 50

3

SPIRULINA

SUPERALGA DLA RYB AKWARIOWYCH

dr inż. Aleksandra KWAŚNIAK-PŁACHETA Hydrobiolog, ekspert ds. żywienia i hodowli ryb ozdobnych, pasjonatka akwarystyki. Ceniona prelegentka szkoleń i sympozjów akwarystycznych.

Autorka artykułów ukazujących się na łamach krajowych i zagranicznych magazynów, m.in. „Nasze Akwarium”, „Magazyn Akwarium”, „Planeta Zwierząt”, „Tanganika”, „Fauna i Flora”, „Pet Market”, „Aquafeed Magazine”, „Pet Worldwide” oraz publikacji Wrocławskiego Towarzystwa Akwarystycznego.

4

5

Ludzie od dłuższego czasu poszukują źródeł białka, które mogłyby zaspokoić rosnące potrzeby mieszkańców Ziemi. Białka, którego produkcja będzie tania i wydajna, a ono samo będzie się charakteryzować wysoką wartością odżywczą. Te cechy z pewnością posiada spirulina, mikroalga od lat uprawiana na szeroką skalę i wykorzystywana w wielu gałęziach gospodarki. Jej skład sprawia, że jest doskonałym źródłem białka roślinnego, które może zastąpić pochodzące od zwierząt białko wykorzystywane w akwakulturze.

Ponadto jest źródłem wielu cennych składników o działaniu prozdrowotnym.

6

JAK SPIRULINA STAŁA SIĘ ZNANA

wielkich jezior i stawów zlokalizowanych wokół jeziora

W roku 1940 francuski fykolog Pierre Dangeard opu-

Czad. Pływające po powierzchni wody zielono-niebie-

blikował w magazynie Towarzystwa Linneuszowskie-

skie glony są wyławiane i suszone. Uzyskane w ten

go w Bordeaux informację o próbce interesujących

sposób suche „ciasto” jest dzielone na małe kawałki

glonów. Otrzymał je od farmaceuty stacjonującego

i sprzedawane na lokalnym targowisku. Analiza mi-

w forcie Lamy, na terenie dzisiejszej Republiki Czadu.

kroskopowa, którą przeprowadził badacz, ujawniła, że

Próbka pochodziła z lokalnego targowiska w niewiel-

są to nitkowate, spiralnie skręcone glony – Spirulina

kiej wiosce – Massakory, leżącej ok. 50 km od jeziora

platensis. Stanowią one główny składnik fitoplankto-

Czad. Dangeard w swojej relacji podaje, iż te dziwne

nu wielu jezior znajdujących się na terenie Wielkich

glony, nazywane w miejscowym języku dihé, są ele-

Rowów Afrykańskich. Prawdopodobnie druga wojna

mentem diety lokalnej ludności. Pozyskuje się je z nie-

światowa spowodowała, że ta informacja nie spotka-

Przed suszeniem spirulina jest filtrowana i oczyszczana

ła się z większym zainteresowaniem w świecie nauki.

Domena: Eukaryota (wszystkie jądrowce)

Na kolejne doniesienia o spirulinie Europa musiała

Domena: Archaea (jednokomórkowe organizmy zna-

poczekać 25 lat, kiedy ponownego odkrycia dihé do-

ne z ekstremalnych siedlisk, np. gejzery)

konał botanik Jean Léonard. Naukowiec potwierdził,

Domena: Bacteria

że zielone, suche „ciasteczka” dostępne na lokalnym

Typ: Cyanobacteria

rynku składają się głównie ze spiruliny pozyskiwanej z jezior o zasadowej i silnie zasolonej wodzie, których

SPIRULINA CZY ARTHROSPIRA?

jest wiele w okolicy jeziora Czad.

Rodzaj Spirulina został utworzony przez Pierre’a Je-

W tym samym czasie po drugiej stronie Atlantyku,

ana Turpina Turpina w roku 1827. Odkryte przez niego

w jeziorze Texcoco niedaleko miasta Meksyk, znalezio-

glony nie posiadały widocznych poprzecznych ścian

no inny gatunek spiruliny – Spirulina maxima. Cho-

(septa) dzielących trychomy – tak nazywamy nitko-

ciaż w tym czasie w Meksyku nie używano jej jako po-

wate kolonie komórek, które tworzą sinice. W związku

karmu dla ludzi, to z danych historycznych z okresu

z wyizolowaniem gatunków, które takie septa posiada-

hiszpańskiej konkwisty wynikało, że była składnikiem

ły, Stizenberger w roku 1852 utworzył rodzaj Arthrospi-

diety Azteków. Hiszpanie wspominali w swoich notat-

ra. Przez kolejne lata trwały dyskusje nad zasadnością

kach o ciasteczkach – tecuitlatl, które lokalna ludność

tego podziału. W latach sześćdziesiątych XX wieku na-

piekła z substancji przypominającej niebiesko-zielony

ukowcy doszli do wniosku, że septa występują również

szlam wyciągany z jeziora przy pomocy gęstych sieci.

u gatunków z rodzaju Spirulina, po prostu wcześniej

Te odkrycia wskazujące na wykorzystanie spiruliny

nie było odpowiedniej aparatury, która pozwalałaby je

jako pokarmu przez ludzi zainicjowały szereg badań

dostrzec. Oczywiście nowe możliwości, jakie z roku na

nad właściwościami tych alg. Należy jednak wspo-

rok zyskiwali naukowcy, sprawiły, że zaczęto odkrywać

mnieć, że spirulina była znana nauce jeszcze przed

kolejne różnice, jak choćby w budowie ściany komór-

doniesieniami Dangearda.

kowej, co wywołało kolejne dyskusje dotyczące klasyfikacji systematycznej. Obecnie wiadomo, że mamy

SYSTEMATYKA

do czynienia z dwoma odrębnymi rodzajami: Spiruli-

Spirulina po raz pierwszy została wyizolowana przez

na i Arthrospira. I to właśnie do tego drugiego rodzaju

Pierre’a Jeana Turpina w 1827 roku z próbki pobranej

zalicza się gatunki, które posiadają właściwości proz-

ze strumienia. Początkowo te zdolne do fotosyntezy

drowotne i są wykorzystywane jako pokarm. Dlatego

organizmy były zaliczane do glonów – czyli bardzo

warto pamiętać, że prawidłowe nazwy gatunkowe

dużej i zróżnicowanej grupy organizmów plechowych

organizmów używanych w składzie produktów ze

(nie posiadają tkanek i organów). Warto wspomnieć,

„spiruliną” w nazwie to Arthrospira platensis i Arthro-

że glony to grupa morfologiczno-ekologiczna (a nie

spira maxima.

systematyczna) skupiająca organizmy, które nie są

Natomiast „spirulina” zapewne już z nami zostanie,

ze sobą spokrewnione. Spirulina należy do prioka-

gdyż zarówno w branży kosmetologicznej, jak i su-

riontów, czyli organizmów, które nie posiadają jądra.

plementów diety czy branży zoologicznej to właśnie

Z tego powodu często bywa wykluczana z glonów, za

tę nazwę stosują producenci, a klienci ją rozpoznają

które uważa się organizmy eukariotyczne (posiadają-

i dobrze kojarzą.

ce jądro komórkowe).

Od roku 1974 zaczęto spirulinę klasyfikować w gro-

WYSTĘPOWANIE SPIRULINY

madzie sinic (Cyanobacteria), obecnie sinice w randze

Spirulina występuje w bardzo wielu środowiskach.

typu zalicza się do domeny Bacteria. Domena to ka-

Odkryto ją w wodzie słodkiej, morskiej, słonawej,

tegoria systematyczna wyższa od królestwa, wprowa-

w glebie i piasku, a nawet w gorących źródłach.

dzona w 1990 roku jako kategoria o najwyższej randze

Arthrospira platensis występuje naturalnie w Afryce,

taksonomicznej. To ujęcie systematyczne jest obecnie

Azji i Ameryce Południowej, natomiast Arthrospira

coraz bardziej popularne. Utworzone zostały trzy do-

maxima w Ameryce Centralnej. Fakt, że spirulina zna-

meny:

lazła miejsce w diecie ludności zamieszkującej okolice

7

Baseny do uprawy spiruliny

jezior Czad i Texcoco, związany jest ze specyficznymi

ceus), tilapia nilowa (Oreochromis niloticus), Cirrhinus

warunkami panującymi w zbiornikach, z których ją

mrigala, długowąs żabi (Clarias batrachus), Ople-

pozyskiwano. Poławiane i suszone zielone maty za-

gnathus fasciatus, jak i ozdobnych: gupik (Poecilia

wierały niemal wyłącznie komórki Arthrospira platen-

reticulata), złota rybka (Carassius auratus).

sis lub Arthrospira maxima. Powstanie tych monokultur było ściśle związane z parametrami chemicznymi

BIAŁKO SPIRULINY

wody, która charakteryzowała się znacznym zasole-

Początkowo głównym powodem, dla którego intere-

niem (> 30 g/l, co powodowały głównie węglany i wo-

sowano się spiruliną, była niezwykle wysoka zawartość

dorowęglany) i wysokim odczynem (8,5–11 pH). Są to

białka w jej komórkach, która oscylowała w granicach

warunki idealne dla rozwoju spiruliny i jednocześnie

od 55 do 70%. Wartość imponująca w porównaniu do

skutecznie ograniczające rozwój innych glonów, sinic

zawartości białka w mięsie (15–25%) czy w soi (35%). Po-

i bakterii, których spożycie mogłoby być niebezpiecz-

nadto białko spiruliny okazało się bardziej wartościo-

ne dla zdrowia, a nawet życia ludzi i zwierząt.

we od białka roślin strączkowych i tylko nieco gorsze od białka mleka lub jajek (zawiera mniej takich ami-

8

SPIRULINA W ŻYWIENIU RYB

nokwasów, jak cysteina, metionina i lizyna).

Ze względu na skład spirulina stanowi doskonałe źró-

Tak wysoka zawartość białka była na tyle obiecują-

dło białka dla ryb, którym można zastąpić białka po-

ca, że rozpoczęto liczne badania na wielu gatunkach

chodzenia zwierzęcego. Dostępne są liczne badania

ryb konsumpcyjnych. Rybom były podawane pasze

wykorzystania tego składnika w diecie ryb zarówno

zawierając od 1 do 100% spiruliny. Efekty były bardzo

konsumpcyjnych: bieługa (Huso huso), pstrąg tęczo-

różne. U niektórych ryb, na przykład u tilapii nilowej

wy (Oncorhynchus mykiss), flądra (Paralichthys oliva-

(Oerochromis niloticus) i karpia (Cyprinus carpio), za-

obserwowano wyraźny wpływ tej algi na wzrost. Były

nież wiele istotnych funkcji fizjologicznych, między

jednak też ryby, na przykład sum afrykański (Clarias

innymi pobudzają działanie systemu odpornościo-

gariepinus), u których wysokie dawki spiruliny spowal-

wego i odgrywają ważną rolę w procesie dojrzewania

niały wzrost. Na tej podstawie wysunięto tezę, że kar-

i rozrodu ryb.

pie czy tilapie, które w naturalnej diecie mają znaczny udział składników roślinnych są lepiej przystosowane

Rola karotenoidów w organizmie ryb:

do wykorzystania spiruliny, ze względu na posiadanie

a Jako antyoksydanty karotenoidy chronią cenne

odpowiednich enzymów trawiennych.

składniki komórek, między innymi kwasy nukleinowe i tłuszczowe, przed niszczycielskim

NATURALNE BARWNIKI ZAWARTE W SPIRULINIE

działaniem wolnych rodników.

Spirulina poddana wnikliwym badaniom stopniowo

a Niektóre karotenoidy są przekształcane przez ryby

ujawniała kolejne swoje tajemnice. Okazało się, że

w witaminę A, która odgrywa istotną rolę w proce-

te spiralnie skręcone komórki są niezwykle zasobne

sie wzrostu i prawidłowym funkcjonowaniu skóry.

w barwniki, między innymi chlorofil, beta-karoten, zeaksantynę, kantaksantynę, ksantofil i fikobyliny.

a Zwiększają odporność na infekcje wirusowe, bakteryjne i grzybicze.

Pod względem zawartości chlorofilu (0,8–1,5% suchej

a Korzystnie wpływają na rozmnażanie ryb.

masy) spirulina zajmuje jedno z czołowych miejsc

a Chronią skórę i ikrę przed działaniem

w przyrodzie. Bakteriostatyczne działanie tego zielonego barwnika oraz jego korzystny wpływ na orga-

promieniowania UV. a Intensyfikują wybarwienie ryb.

nizm jest wykorzystywany w przemyśle kosmetycznym i farmaceutycznym.

Ze względu na wysoką zawartość karotenoidów spi-

Zawartość karotenoidów w suchej masie spiruliny oce-

rulina jest często wykorzystywana w żywieniu ryb za-

niana jest na 0,5%. Dominuje beta-karoten (0,2–0,4 %) –

równo konsumpcyjnych, jak i ozdobnych. Należy jed-

to właśnie on jest odpowiedzialny za różowy kolor piór

nak pamiętać, że efekt wybarwiania zależeć będzie od

flamingów żywiących się spiruliną. Karotenoidy to nie-

gatunku ryby oraz częstotliwości przyjmowania po-

zbędny składnik diety ryb, przy czym nie chodzi tylko

karmu i dawki spiruliny. Gatunki mające zdolność do

o intensyfikację ich ubarwienia, związki te pełnią rów-

przekształcania b-karotenu lub zeaksantyny do astak-

9

Baseny do uprawy spiruliny

santyny będą wybarwiały się lepiej i szybciej w porów-

tryna. Ich funkcja polega na pochłanianiu zielono-

naniu do ryb, które nie mają takich zdolności. Pstrąg

żółtego promieniowania słonecznego, którego nie

tęczowy potrzebował zaledwie 2,5% spiruliny, by zna-

pochłania chlorofil. Podobnie jak karotenoidy, mają

cząco wzrosła koncentracja barwników w jego skórze

one właściwości antyoksydacyjne, skutecznie chronią

(24,98 µg/g suchej masy, w porównaniu do grupy kon-

kwasy tłuszczowe i inne cenne związki przed wolnymi

trolnej 9,05 µg/g), natomiast u karpi koi wzmocnienie

rodnikami.

barw miało miejsce przy zawartości spiruliny w pokar-

10

mie wynoszącej 7,5%. Niebieskie zabarwienie pielę-

NIENASYCONE KWASY TŁUSZCZOWE

gnic Metriaclima lombardoi nabierało intensywności

Do składników aktywnych spiruliny należą również

przy 20% spiruliny w podawanym pokarmie, podob-

nienasycone kwasy tłuszczowe. Spirulina zawiera duże

ne obserwacje poczyniono w przypadku Pseudotro-

ilości kwasu linolowego i gamma-linolenowego, które

pheus acei, gdzie wzmocnieniu ulegał zarówno kolor

są prekursorami kwasu arachidonowego. To właśnie

niebieski, jak i żółty. Przykładem ryby, u której spiru-

kwas arachidonowy pełni istotną rolę w formowaniu

lina nie wpłynęła na poprawę ubarwienia, może być

prostaglandyny, która pośredniczy w dojrzewaniu

pagrus różowy (Pagrus pagrus), ryba konsumpcyjna,

oocytów i owulacji. Jak ważne są te kwasy, okazało się

która nie posiada zdolności przekształcania b-karote-

w doświadczeniu, w którym gurami dwuplamisty (Tri-

nu do astaksantyny.

chopodus trichopterus) otrzymywał pokarm zawie-

Znaczącą grupą barwników spiruliny są również fi-

rający odpowiednio 2,5%, 5,0% i 10% spiruliny. Wyższa

kobyliny, do których należą między innymi niebieska

dawka spiruliny w pokarmie wpłynęła na skrócenie

fikocyjanina i allofikocyjanina oraz czerwona fikoery-

czasu do pierwszego tarła o ok. 12 dni w stosunku do

grupy kontrolnej. Pielęgnice Pseudotropheus acei,

pelletu i tabletek z zawartością spiruliny – od 6% do

które otrzymywały zaledwie 2,5% spiruliny w karmie,

36%.

wytworzyły istotnie więcej ikry w porównaniu do grupy kontrolnej. Pozytywny wpływ spiruliny na rozród

POKARMY PŁATKOWANE ZE SPIRULINĄ

niektórych gatunków ryb przypisuje się zawartym w

Pokarmy płatkowane można wykorzystywać w żywie-

niej składnikom, które wykorzystywane są w procesie

niu zarówno ryb pobierających pokarm z powierzch-

rozrodczym. Należą do nich między innymi niezbęd-

ni wody, jak również z toni wodnej i dna akwarium.

ne nienasycone kwasy tłuszczowe, witaminy C i E oraz

Wszystko zależy od sposobu, w jaki pokarm podamy.

karotenoidy.

Płatki umieszczone na powierzchni wody będą się na niej utrzymywały przez dłuższą chwilę. Z kolei poda-

WPŁYW SPIRULINY NA UKŁAD ODPORNOŚCIOWY

ne pod powierzchnię wody dosyć szybko zatoną. Po-

W licznych badaniach z udziałem ryb konsumpcyj-

karmy płatkowane są szczególnie zalecane dla ryb

nych stwierdzono pozytywny wpływ spiruliny na

delikatnych, szczególnie narażonych na problemy

układ odpornościowy ryb. Zawarte w niej składniki

z układem pokarmowym, gdyż są trawione szybciej

immunoaktywne stymulowały aktywność komórek

i łatwiej niż pokarmy granulowane. Płatki świetnie się

prowadzących fagocytozę (komórek żernych), zwięk-

też sprawdzają w akwariach, w których ryby silnie kon-

szały produkcję lizozymu (białka, które rozkłada ścianę

kurują o pokarm. Rozpływając się po całym akwarium,

komórkową bakterii, jest ono jednym z mechanizmów odporności nieswoistej), wpływały na wzrost aktywno-

W artykule wspominamy o:

ści przeciwbakteryjnej śluzu ryb oraz zwiększały liczbę białych krwinek, których zadanie polega na ochronie organizmu przed bakteriami i wirusami.

CZY SPIRULINA JEST BEZPIECZNA? Wielu gatunkom sinic przypisuje się toksyczny wpływ na organizmy żywe. Spirulina jako przedstawiciel tej grupy organizmów również budziła wątpliwości, zwłaszcza że jako źródło białka i substancji leczniczych zaczęła być wykorzystywana na szeroką skalę w żywieniu ludzi. Wykonano wiele badań w celu rozwiania wątpliwości dotyczących jej toksyczności dla organizmów żywych. Badania dotyczyły różnych gatunków zwierząt, również ryb, niejednokrotnie prowadzono je na kilku generacjach. Ocenie podlegała ogólna kon-

płatki pozwalają na pobranie pokarmu również przez

dycja zwierząt i ich rozrodczość. Przeprowadzano wni-

ryby stojące niżej w hierarchii czy po prostu bardziej

kliwe badania histopatologiczne. Nie stwierdzono tok-

płochliwe.

sycznego wpływu spiruliny na organizmy żywe, bez względu na wielkość stosowanej dawki. Pozytywne

POKARMY GRANULOWANE ZE SPIRULINĄ

wyniki badań pozwalają stosować spirulinę na szeroką

Pokarmy granulowane to doskonałe rozwiązanie

skalę zarówno w żywieniu zwierząt, jak i ludzi.

dla średnich i większych gatunków ryb, które preferują pobieranie pokarmu z toni wodnej lub dna

JAK WYBIERAĆ POKARM DLA RYB ZE SPIRULINĄ?

akwarium. Minigranulat ze spiruliną jest idealny dla

W ofercie firmy Tropical znajduje się kilkanaście po-

młodych ryb i małych gatunków. Specjalna techno-

karmów dla ryb ozdobnych, których istotnym skład-

logia produkcji granulatów marki Tropical zapew-

nikiem jest spirulina. Oferujemy naszym klientom po-

nia bezpieczeństwo żywienia ryb. Granulaty pod

karmy płatkowane, granulowane, w formie pałeczek,

wpływem wody tylko w bardzo niewielkim stopniu

11

Zobacz produkty na www.tropical.pl

Microvit Spirulina

zwiększają swoją objętość, dlatego nawet zjedzenie przez rybę większej porcji granulek nie prowadzi do pęcznienia pokarmu w przewodzie pokarmowym i w konsekwencji – do problemów trawiennych.

POKARMY ZE SPIRULINĄ DLA NARYBKU Każdy akwarysta, który próbował rozmnożyć swoje ryby, wie, jak trudno znaleźć akceptowany przez narybek drobny pokarm. Wychodząc naprzeciw potrzebom hobbystów, Tropical w swoje ofercie posiada pokarmy z dodatkiem spiruliny, które intensyfikują wzrost i rozwój młodych ryb. Dla mniejszego narybku polecamy Microvit Spirulina, dla nieco starszego Super Spirulina Forte Mini Granulat.

Super Spirulina Forte Mini Granulat

12

POKARMY W FORMIE TABLETEK ZE SPIRULINĄ Pokarmy w formie tabletek to idealne rozwiązanie dla ryb pobierających pokarm z dna akwarium, gdyż duża grupa popularnych ryb dennych wymaga w swojej diecie pokarmów roślinnych. Warto zwrócić uwagę, że tabletki samoprzylepne pozwalają również na karmienie ryb młodych i posiadających niewielkie otwory gębowe. Przyklejone do szyby, dają akwarystom możliwość wnikliwej obserwacji ryb.

PODSUMOWANIE Korzystny wpływ spiruliny na organizmy żywe to efekt łącznego działania wszystkich jej składników. Spirulina w żywieniu ryb ozdobnych to nie tylko kolejny ciekawy i chętnie przez ryby zjadany składnik pokarmów gotowych, to również świadome oddziaływanie na kondycję ryb przy pomocy zawartych w spirulinie substancji. Regularne stosowanie pokarmów ze spiruliną sprawia, że barwy ryb stają się intensywniejsze, a wrażliwe, roślinożerne gatunki nie mają problemów trawiennych. Ogólna kondycja ryb i ich witalność utrzymywane są na najwyższym poziomie.

LITERATURA Chronakis I., Galatanu A., Nylander T., Lindman B. (2000), The behaviour of protein preparations from blue-green algae (Spirulina platensis strain Pacifica) at the air/water interfac, Colloids and Surfaces A: Physicochemical and Engineering Aspects, 173(1–3), 181–192.

Ciferri O. (1983), Spirulina the edible microorganism, Microbiologica Reviews, Dec, 551–578.

Gouveia L., Rema P., Pereira O., Empis J. (2003), Colouring ornamental fish (Cyprinus carpio and Carassius auratus) with microalgal biomass, Aquaculture Nutrition, 9(2), 123–129.

Gupta S.K., Jha A.K., Pal A.P., Venkateshwarlu G. (2007), Use of natural carotenoids for pigmentation in fishes, Natural Product Radiance, 6(1), 46–49.

Tang G., Suter P.M. (2011), Vitamin A, Nutrition, and Health Values of Algae: Spirulina, Chlorella, and Dunaliella, Journal of Pharmacy and Nutrition Sciences 1, 111–118.

Zahira Y., Ehsan A., Afifi Z., Masita M., Mohd S.T. (2014), An overviev: biomolecules from microalgae for animal feed and aquaculture, Journal of Biological Research, 21:6.

Zhang F., Bon Man Y., Yin Mo W., Hung Wong M. (2019), Application of Spirulina in aquaculture: a review on wastewater treatment and fish growth, Reviews in Aquaculture, 1–18.

13

dr Paweł CZAPCZYK Od blisko 40 lat pasjonat akwarystyki i terrarystyki, pisarz, redaktor i hodowca; organizator wystaw i konferencji akwarystyczno-terrarystycznych; autor wielu książek i artykułów prasowych, a także audycji radiowych i scenariuszy do filmów dokumentalnych; fotograf przyrody, redaktor naczelny „Magazynu Akwarium”.

14

Mięsożerne, czyli Pygocentrus nattereri i spółka

O PIRANIACH (nie tylko) w akwarium (część 2)

15

W dawnych relacjach podróżników, którzy dotarli nad Amazonkę, pojawia się następujący przekaz: wielu nieustraszonych wędrowców, którzy mieli czelność zapuścić się w głąb amazońskiego matecznika, zaatakowały żądne krwi piranie.

Jednak tylko niektóre z piranii, rekrutujące się zwłasz-

ponujący garnitur zębów, jakby stworzonych do tego,

cza z rodzajów Pygocentrus i Serrasalmus, czyli tzw.

by błyskawicznie rozerwać twardą skórę i wgryźć się

piranie właściwe, można uznać za realnie niebez-

w miękkie tkanki ofiar. Niebywale ostre, twarde i stoż-

pieczne dla człowieka. Zasłynęły one z drapieżności

kowate zęby (charakterystyczne dla mięsożernych

i ataków grupowych na upatrzoną ofiarę…

piranii) zostawiają potem relatywnie duże i broczące krwią ubytki w ciele. Pirania czerwona może osiągnąć

PYGOCENTRUS NATTERERI (KNER, 1858) – PIRANIA

50 cm długości. Ale ma to miejsce w naturalnym

CZERWONA, PIRANIA NATTERERA

biotopie – w akwariach największe sztuki miewają zwy-

Pirania czerwona to zwierzę legendarne. To ryba em-

kle około 30 cm.

blematyczna dla rodziny Serrasalmidae i odpowie-

Matecznikiem gatunku jest południowoamerykańska

dzialna za reputację całej grupy. Ma wygląd urodzonej

królowa rzek, czyli Amazonka wraz z dopływami. Ryba

morderczyni. Z wystającą, jakby wydętą i nabrzmia-

ta spotykana jest również w ciekach wodnych północ-

łą żuchwą oraz złowieszczo unieruchomioną górną

no-wschodniej Brazylii; występuje w dorzeczu Parany,

szczęką może budzić strach. Jej paszcza odkrywa im-

Paragwaju i Essequibo.

Pygocentrus nattereri

16

Portret Pygocentrus nattereri

Jak każdy drapieżca, ma niewiarygodnie wyczulo-

piranie do ataku. Inni tuż przed kąpielą lub pracą

ne zmysły. Podniecająco działa na nią krew rozprze-

w rzece namaszczają swoje ciało wyciągiem z tropi-

strzeniająca się w toni wodnej – nawet jeśli występuje

kalnych ziół. Znane są również plemiona z interioru

w dużym rozcieńczeniu. Aromat krwi powoduje, że

amazońskiego, których oczyszczające obrzędy żałob-

pirania czerwona, którą mieliśmy dotąd za leniwe

ne sprowadzają się do zanurzania zwłok zmarłego

i ospałe zwierzę, przebywające w dolnych partiach

w wodzie „gotującej się” od piranii. Błyskawicznie ogo-

zbiornika, momentalnie przedzierzga się w krwio-

łocone do samego szkieletu szczątki są potem przez

żerczą bestię. Odbiegający od normy ruch w wodzie

autochtonów grzebane w ziemi.

– czy będzie to zaplątana i nienaturalnie trzepocząca

Miłośnicy tego gatunku stosują niekiedy w akwa-

się wśród roślin przedstawicielka własnego gatunku,

rium rozwiązanie dla laika zdumiewające. Otóż we-

czy wpadający do rzeki ptak, czy wreszcie płynący

spół ze stadem dorosłych piranii trzymają kilka-

i zachłystujący się wodą człowiek – może stymulować

dziesiąt/kilkaset neonów Innesa. Jak to możliwe, że

podobne zachowania.

barwne kąsaczokształtne nie są atakowane? Daw-

Miejscowi Indianie utrzymują, że tylko otwarta rana,

na teoria, powielana w wielu poradnikach akwary-

z której sączą się limfa i krew, skłonna jest pobudzić

stycznych, sugerowała, że światło odbijane przez

17

fluorescencyjne rybki powoduje strach wśród dra-

porządkowych w akwarium należy przestrzegać pod-

pieżników. Obecnie przyjmuje się raczej, że neony są

stawowych zasad bezpieczeństwa. Niektórzy hodow-

„niezauważane”, gdyż stanowią nazbyt mikrą prze-

cy wzuwają specjalne druciane rękawiczki, chroniące

kąskę. Na podobnej zasadzie w zbiornikach pewnej

dłoń wraz z przedramieniem. Inni do ryb (przedtem

zaprzyjaźnionej ze mną placówki publicznej bezko-

obficie nakarmionych) podchodzą ze spokojem, ale

lizyjnie współżyły z piraniami znacznie przecież od

bacznie obserwują sytuację w zbiorniku. Zasadniczo

neonów większe dzikie żyworódki meksykańskie

bowiem piranie są lękliwe. Z trwogą reagują na nagły

z gatunku Chapalipchthys pardalis.

ruch przed akwarium czy nagłe doświetlenie zbiornika

Agresywne reakcje mogą natomiast zachodzić (i nie-

– dlatego zaleca się zastosowanie oświetlenia z symula-

rzadko zachodzą!) wewnątrz grupy gatunkowej. Wy-

cją wschodów i zachodów słońca. Podczas odmulania

głodzone piranie potrafią sobie dosłownie skakać do

ryby potrafią kłaść się pokotem na piasku lub chować

oczu, atakując nie tylko najsłabszą sztukę, ale podgry-

za roślinami w najciemniejszym kącie.

zając siebie wzajemnie. Szczególnie narażone na ataki

Natomiast trzymana w pojedynkę i za towarzystwo

są wystające fragmenty ciała – płetwy, grzbiet i część

mająca jedynie duże ryby pielęgnicowate pirania jawi

brzuszna. Zdarza się również, że podczas karmienia,

się jako zwierzę potulne i niegroźne. Ale w takiej kon-

w amoku chwytania zdobyczy, odgryzieniu ulegają

figuracji – jako „singielka” – ani nie chowa się najlepiej,

wargi i fragmenty pysków. Na szczęście szybko, jeśli

ani nie można zaobserwować charakterystycznych dla

tylko nie zapomnimy o obfitym i regularnym karmie-

niej naturalnych zachowań.

niu, następuje rekonstrukcja ubytków: wyżarte miejsca

Pygocentrus nattereri to ryba stadna, wiodąca w cie-

się zabliźniają; pozostaje jednak ślad, czyli, mówiąc żar-

kach wodnych Amazonii żywot hierarchiczny. W wa-

tem, pole do popisu dla medyka estetycznego.

runkach domowych należy ten fakt uszanować i nie

Pamiętajmy, że do stadka zadomowionych piranii nie

tylko zapewnić gatunkowi odpowiednią przestrzeń

wolno dokwaterowywać kolejnych, nieco mniejszych

życiową (za najmniejszą dopuszczalną pojemność

gabarytowo osobników, gdyż ich los wydaje się z góry

zbiornika uznaje się obecnie 500 litrów, podczas gdy

przesądzony. A podczas karmienia oraz wszelkich prac

długość minimalna nie powinna być mniejsza niż

Oświetlenie akwarium z piraniami powinno być stonowane

18

Ślimaki z gatunku Melanoides tuberculata, zjadając resztki pokarmowe, pełnią pożyteczną funkcję w akwarium z piraniami

dwa metry), ale i zagwarantować chów w grupie zło-

tylko wskazana, ale wręcz nieodzowna. Dlaczego? Bo

żonej przynajmniej z 6–7 osobników. Oczywiście swoje

słusznie przyjmuje się, że wszystkie piraniowate to ryby

oryginalne piękno piranie czerwone ukazują dopiero

szczególnie „brudzące” – nie tylko jedzą niechlujnie, ale

w stadzie składającym się z kilkunastu/kilkudziesięciu

mają obfitą przemianę materii. W krótkim czasie mogą

przedstawicielek własnego gatunku, pływając w akwa-

więc przyczynić się do znacznego pogorszenia jakości

riach stanowiących ozdobę holi hotelowych, centrów

wody. A prawidłowy rozwój i wybarwienie zapewni

handlowych czy urządzonych z wdziękiem dużych sa-

naszym podopiecznym ciecz o minimalnym stężeniu

lonów w domach mieszkalnych. Zbiorniki takie – liczą-

azotanów, o odczynie lekko kwaśnym (w granicach 5,5–

ce po kilkanaście tysięcy litrów objętości – pozwalają

7,5 pH) i miękka (od 6 do 10°dH). Możliwy jest jednak

nie tylko prawidłowo zaaranżować wnętrze i zadbać

chów piranii czerwonych, poza okresem tarła i rozro-

o właściwe parametry wody, a potem utrzymywać ca-

du, w wodzie dużo twardszej, dochodzącej nawet do

łość stabilnym poziomie, ale i uzyskać efekt zgodny,

20°dH. Wreszcie temperatura wody powinna oscylo-

z jednej strony, z nowoczesnymi trendami lifestyle’

wać w przedziale 23–28°C.

owymi, a z drugiej – z zasadami akwarystyki biotopo-

W roli podłoża sprawdzi się zarówno piasek, jak i żwir

wej.

o stosunkowo drobnej frakcji. Zbiornik powinien zostać

Najodpowiedniejsza dla ryb jest woda czysta, dobrze

tak urządzony, by obfitował w wolną przestrzeń, ale też

natleniona i wydajnie przefiltrowana. Naddana filtra-

kryjówki z korzeni i gałęzi, i żeby w jego kątach, a także

cja – uzyskiwana przy pomocy sumpa bądź przynaj-

wzdłuż tylnej ściany akwarium rozrastały się w kępach

mniej dwóch dużych filtrów kanistrowych – jest nie

mocne i wytrzymałe rośliny. Doskonale sprawdzą się

19

Dorastające piranie muszą być trzymane w grupie osobników tej samej wielkości

nurzańce, bakopy i żabienice, a nawet kryptokoryny

a także dzikich tapirów czy jeleni. Sytuacja taka ma

czy krynie tajlandzkie. Światło winno być umiarkowane

miejsce zwłaszcza podczas suszy, kiedy wygłodzone

i rozproszone – nadmierne oświetlenie zbiornika zwięk-

ryby, zostają na płytkich rozlewiskach odcięte od głów-

szy stres naszych podopiecznych i wzmoże ich przyro-

nego nurtu rzeki. Pamiętać jednak należy, że nadmiar

dzoną płochliwość.

lipidów pochodzących od zwierząt stałocieplnych nie

Akurat to, że pirania czerwona jest zadeklarowanym

jest prawidłowo metabolizowany i może odkładać się

mięsożercą, wie chyba każdy. Nie każdy podejrzewa

w narządach wewnętrznych, prowadząc do ich uszko-

jednak, że ryby te są w istocie pokarmowymi oportu-

dzenia. Najlepszym pokarmem dla młodych jest oczy-

nistami, w zależności od pory roku zjadającymi w na-

wiście mięso rybie. Przy czym podawanie małych kara-

turze również nasiona, orzechy i owoce. W akwarium

si i złotych rybek niesie za sobą ryzyko zarażenia piranii

ryby te skarmiać można zarówno pokarmem żywym,

pasożytami. Od czasu do czasu warto podać kryla, kre-

jak i mrożonym (doprowadzonym wszakże do tempe-

wetki, małże, rosówki i dendrobenę. Jako suplementa-

ratury pokojowej). Całe ryby i duże filety, a od czasu do

cja diety sprawdza się wysokoproteinowa karma w gra-

czasu mięso drobiowe, konina i wołowina – to pokarm

nulacie z dodatkiem spiruliny (co sam z powodzeniem

właściwy. Zdarza się przecież, że czatujące w rzekach

wypróbowałem), ale do podawania pokarmu suchego

Ameryki Południowej piranie stanowią zagrożenie dla

należy piranie przyzwyczaić.

schodzących do wodopoju zwierząt hodowlanych,

20

Dwumiesięczny osobnik Pygocentrus nattereri z wyraźnymi ubytkami w płetwach

Dojrzałość płciową piranie czerwone osiągają w akwa-

Poznaj nasze produkty

rium już po przekroczeniu około 15 cm (nierzadko jeszcze wcześniej) i są najczęściej rozmnażanymi przez hodowców przedstawicielkami rodziny Serrasalmidae! Zbiornik tarliskowy nie może być ciasny. Najlepsze efekty uzyskuje się, kiedy para rodzicielska dobierze się samorzutnie z większej gromady ryb. Obrany przez samca i samicę rewir lęgowy jest od razu zaciekle broniony. Warto wtedy nieco akwarium przyciemnić, a wodę intensywniej natleniać. Samiec wykopuje dołek w piasku, a samica składa do kilku tysięcy ziaren ikry – zwykle przyklejonej do korzeni roślin, z której zwykle po 2–3 dobach wylęgają się larwy.

Karmiony kilka razy dziennie zooplanktonem narybek rośnie dość szybko, lecz nierównomiernie. Początkowo samiec opiekuje się potomstwem, niekiedy w trudzie wychowawczym wspiera go samica. Jednak akty kanibalizmu wśród dorastającego narybku – jeśli w porę nie zaczniemy rozdzielać podrostków podług wielkości – wydają się nieuniknione.

PYGOCENTRUS CARIBA (HUMBOLDT, 1821) Pirania ta – mimo że przez Huboldta opisana już w trzeciej dekadzie XIX wieku – wciąż nagminnie bywa mylona z Pygocentrus nattereri, a przez niektórych hodow-

ców i ichtiologów uważana jest wręcz za jej podgatunek. Tak czy inaczej, Pygocentrus cariba występuje w dorzeczu Orinoko w Ameryce Południowej na terenie Kolumbii i Wenezueli. Najczęściej widywana w kwaśnych, bogatych w garbniki, a ubogich w sole mineralne „czarnych wodach”, gdzie nie przekracza zwykle 28 cm długości. Podobnie jak pirania czerwona ma cia-

21

Portret Pygocentrus cariba

22

ło krępe i silnie bocznie spłaszczone, a zęby – spiczaste

PYGOCENTRUS PIRAYA (CUVIER, 1819) – PIRANIA

i stożkowate, służące zarówno do odgryzania kęsów,

Ta trzecia z rodzaju Pygocentrus pirania uchodzi – we-

jak i miażdżenia pokarmu. Oprócz ryb zjada bezkrę-

dług niektórych źródeł – za najbardziej niebezpiecz-

gowce, nasiona, owoce i zielone pędy roślin. W akwa-

ną przedstawicielkę rodziny Serrasalmidae. Niektó-

rium należy stosować dietę mieszaną z przewagą prote-

rzy znawcy widzą w tej penetrującej wszystkie partie

in pochodzenia zwierzęcego: filetów rybnych, krewetek,

wody rybie również najsilniejszą spośród wszystkich

dżdżownic. Dodatkowo warto podawać bogaty w biał-

piranii świata. Umięśniona głowa z wysokim czołem

ko granulat z dodatkiem spiruliny. Przestronne akwa-

i mocne szczęki od razu zdradzają przystosowanie i spe-

rium należy urządzić i wyposażyć tak jak dla Pygocen-

cjalizację pokarmową – żuchwa zwierzęcia jest gruba

trus nattereri (najlepiej piaszczyste podłoże, dekoracje

i wystająca. Zęby są wyjątkowo ostre. Zdrowa ryba bez

z konarów i korzeni, częściowa obsada odporną roślin-

problemu byłaby wstanie odgryźć palec u nogi lub ręki

nością, ale z pozostawionym również wolnym miejscem

dorosłego człowieka. Czy owa „bestia” jest piękna? Tu

do pływania). Konieczna jest nadfiltracja – najlepiej

zdania są podzielone.

w postaci sumpa lub filtrów kubełkowych. Wodę nale-

Bywa, że jej brzuszna żółtopomarańczowa lub ogniście

ży dodatkowo cotygodniowo podmieniać (do ok. 40%

czerwona część ciała, która w konfrontacji z ciemniej-

objętości zbiornika). Odczyn wody powinien oscylować

szym, srebrno-czarnym grzbietem o jaśniejszych cęt-

w granicach 4–7 pH, a temperaturę najlepiej utrzymy-

kach, zapiera dech w piersiach u kogoś, kto szuka nie-

wać w przedziale 22–28°C. Zaleca się trzymać gatu-

banalnych rozwiązań kolorystycznych.

nek w grupie co najmniej kilku osobników. Przy czym

Pygocentrus piraya osiąga w akwarium maksymalnie

w specjalnie dużych zbiornikach Pygocentrus cariba

35 cm długości, aczkolwiek w naturze obserwowano

z powodzeniem może przebywać z Pygocentrus nat-

osobniki mające ponad 50 cm. Pierwsza nazwa angiel-

tereri.

ska, Gold Piranha, odnosi się do walorów ryby, druga

– San Francisco Piranha – wskazuje na podstawowe

przyzwyczajana, pochłonie też wysokoproteinową pa-

miejsce występowania gatunku, które ograniczone

szę w granulacie, ale tę akurat karmę należy podawać

jest w Ameryce Południowej przede wszystkim do Rio

z umiarem.

São Francisco wraz z dopływami. Na obszarze języka

Hodowla Man Eating Piranha w akwarium amatorskim

angielskiego można zetknąć się też z nazwą potoczną

nie jest łatwa, gdyż w grupie trzymanych ryb może do-

Piraya Piranha, jak również chwytliwym marketingowo

chodzić do bratobójczych okaleczeń i aktów kanibali-

określeniem Man Eating Piranha, zupełnie już niepozo-

zmu. Jest wysoce prawdopodobne, że przypadkowo

stawiającym złudzeń co do charakteru tego gatunku.

ukąszona bądź skaleczona ryba skupi na sobie uwagę

Ryba ta, gdy jest wygłodzona, potrafi być szczególnie

reszty stada i – błyskawicznie rozszarpana – zakończy

zajadła i agresywna. Podobnie wściekle może zare-

swój żywot. Z podobną agresją może się spotkać naj-

agować wtedy, kiedy wystawi się ją na oddziaływanie

mniejszy członek grupy. A może zdarzyć się i tak, że

czynników stresogennych. Nie do końca potwierdzone

z ławicy kilkunastu ryb na końcu pozostanie nam tylko

dane mówią o wielu, niekiedy zmasowanych atakach

największa i najsilniejsza sztuka.

na ludzi.

Jakkolwiek z wiekiem ryby się statkują i okazują więk-

Pygocentrus piraya jest oczywiście zdecydowanym

szą tolerancję wewnątrzgatunkową, to w okresie tar-

mięsożercą. Lecz, oprócz ryb, zjada również duże owa-

ła cechuje je silny terytorializm. Niektórzy hodowcy

dy i niemal wszystko to, co znajdzie się w pobliżu jej

amerykańscy zalecają trzymanie pojedynczych sztuk

pyska. Od czasu do czasu nie pogardzi również pokar-

w ławicy mieszanej, złożonej głównie z przedstawicieli

mem roślinnym. W akwarium zjada ryby i ich fragmen-

Pygocentrus nattereri, ale nie jest to widok odwzoro-

ty, krewetki, kraby, kalmary i kryla. Sporadycznie moż-

wujący środowisko naturalne, gdyż oba taksony, choć

na podawać mrożone kurczaki i myszy. Sukcesywnie

blisko ze sobą spokrewnione, nie są spotykane razem

Pygocentrus cariba

23

Serrasalmus rhombeus

w naturalnym biotopie. Zalecana pojemność akwa-

Rybacy znad Rio São Francisco, którzy mają zwyczaj

rium dla Pygocentrus piraya to tysiąc i więcej litrów.

brodzić w rzece, nierzadko noszą na nogach i rękach

Ryba jest dość tolerancyjna na parametry chemiczne

ślady po „bliskich spotkaniach trzeciego stopnia” z czu-

typowej wody kranowej i jej hodowlę można rozpocząć

purnymi i walecznymi rybami, strzegącymi jaj i dopiero

przy 6–7,5 pH (w dorzeczu Rio São Francisco odczyn

co wylęgłego narybku. Członki ich ciał naznaczone są

wody waha się między 4,8 a 8,7 pH). Gatunek ten do-

sierpowatymi bliznami, charakterystycznymi pamiąt-

brze znosi twardość przekraczającą 20°dH, natomiast

kami po ostrych jak brzytwa zębach piranii.

temperaturę należy utrzymywać na poziomie 21–24°C,

Ingerencje człowieka w środowisko naturalne spo-

i warto ją tylko nieznacznie podnieść na czas rozrodu

wodowały znaczne przetrzebienie populacji i w chwi-

(wtedy też dobrze jest obniżyć pH). Ciecz w zbiorniku

li obecnej import tego gatunku z niektórych państw

należy wydajnie filtrować i napowietrzać, a także regu-

Ameryki Południowej jest zabroniony. Z drugiej strony

larnie odświeżać, ponieważ w wydatny sposób poprawi

– zadbane i cudownie wybarwione stanowią niewątpli-

to samopoczucie ryb i zmniejszy ich agresję.

wą ozdobę dużych akwariów wystawowych. I jako takie

Najlepiej zastosować podłoże piaskowe. Do udekoro-

znajdują wciąż rosnące grono pasjonatów, którzy goto-

wania wnętrza należy użyć korzeni, a tło i boki akwa-

wi są poświęcić im cały swój czas w domu.

rium powinno się obsadzić kępami wytrzymałych

24

roślin.

SERRASALMUS RHOMBEUS (LINNAEUS, 1766) – PIRA-

Zwyczaje godowe tego gatunku przypominają zacho-

NIA CĘTKOWANA, PIRANIA KROPKOWANA

wania Pygocentrus nattereri. Przebywając zazwyczaj

Charakterystyczne dla tego gatunku są wyraziście

w głębszych partiach rzeki, na miejsce złożenia ikry sa-

ociosany, romboidalny korpus, ostro zarysowane płe-

mica wybiera jednak płytszą wodę o piaszczystym dnie.

twy grzbietowa i odbytowa oraz na czarno obrzeżona

płetwa ogonowa. W akwariach ryba ta z trudem osią-

i pieczołowite korygowanie jej parametrów nie jest

ga 35 cm długości, na wolności 20 centymetrów wię-

konieczne. Również aranżowanie wnętrza zbiornika,

cej. Niektórzy badacze utrzymują, że „prawdziwy” Ser-

rodzaj wystroju czy użytych dekoracji jest sprawą dru-

rasalmus rhombeus występuje wyłącznie w Gujanie

gorzędną. Można użyć albo skał i kamieni (wody białe),

i sugerują, że takson ten trzeba poddać dokładniej-

albo korzeni i liści buku, dębu czy ketapangu polegują-

szym badaniom i dokonać rewizji w systematyce.

cych na dnie (wody czarne).

Większość ichtiologów przyjmuje jednak, że areał wy-

Serrasalmus rhombeus należy do ryb na pierwszy rzut

stępowania wszystkich odmian gatunkowych rozcią-

oka nieśmiałych, ale z wiekiem poziom agresji u kon-

ga się od Amazonki i Orinoko wraz z dopływami, po-

kretnych osobników wyraźnie wzrasta. Siła zgryzu tej

przez przybrzeżne cieki wodne północno-wschodniej

piranii może wydać się szokująca – według niektórych

Brazylii, aż do wschodnich i północnych rzek Gujany,

źródeł moc ugryzienia jest porównywalna z naciskiem

a poszczególne populacje (gujańskie, brazylijskie, we-

szczęk rekina białego!

nezuelskie czy peruwiańskie) różnią się między sobą

Jakież zatem musiało być zdziwienie ludzi, kiedy w 1977

wyłącznie ubarwieniem.

roku odkryto w stawie opuszczonego parku rozrywki

Gatunek ten uznawany jest za oportunistę behawioral-

na obszarze Miami stadko tych piranii. Ichtiolodzy bili

nego – cechuje go bowiem duża łatwość adaptacyjna

na alarm: ryby wpuszczone najprawdopodobniej przez

i tolerancja na rozmaite parametry chemiczne wody.

skrajnie nieodpowiedzialnego akwarystę przezimowa-

Dobrze czuje się nie tylko w siedliskach z miękką i czar-

ły na Florydzie.

ną wodą, ale również w wodach typowo białych i dość

Natomiast w swojej ojczyźnie ryba ta bywa trofeum

twardych. Akwarystów powinno to ucieszyć – pirania

wędkarskim łapanym na rybią przynętę. Jednak ja-

cętkowana nie posiada bowiem przesadnie wygóro-

dłospis tego gatunku jest znacznie bogatszy. Serrasal-

wanych wymagań co do składu chemicznego wody

mus rhombeus poluje na ryby, małe ssaki, skorupiaki,

Portret Serrasalmus rhombeus

25

jaszczurki, a także na chrząszcze i inne owady; nie gar-

kim sprawna i wydajna filtracja (nadfiltracja!) stanowią

dzi również padliną. W akwarium należy ów fakt wziąć

więc warunek podstawowy udanego chowu.

pod uwagę i stosować dietę możliwie urozmaiconą,

Ryb nie należy pod byle pozorem niepokoić – na przy-

włączając do menu wysokoproteinowy granulat. Nie-

kład stukać w szyby. Podczas karmienia, podmian

którzy hodowcy podają głównie serca wołowe – jed-

wody i odmulania dna trzeba też zachować ostrożność

nak osobiście takiego obligatoryjnego rozwiązania nie

– skóra na naszych dłoniach musi być pozbawiona ran

polecam. Uważam, że najlepsze są części ryb (ze skórą

i świeżych rozcięć, z których sączyłaby się krew. Przed

i łuskami), mięso krabów i krewetki. Z czysto moralne-

wszelkimi zabiegami pielęgnacyjnymi we wnętrzu

go punktu widzenia wątpliwości może budzić podawa-

akwarium należy również zadbać o to, by ryby były na-

nie żywych ryb (złotych rybek czy dużych żyworódek

karmione.

z własnej hodowli), jednak jest to działanie na wskroś

W określonych warunkach Serrasalmus rhombeus

odpowiadające naturalnym potrzebom i instynktowi

może stać się niebezpieczny dla człowieka. Informowa-

łowieckiemu tego gatunku. Należy jednak ryby karmo-

no o przypadkach zajadłych ataków i poważnych ugry-

we poddać uprzedniej kwarantannie.

zień między innymi w Surinamie.

Drapieżca ten łapczywie rzuca się na zdobycz, roz-

W naturze pirania cętkowana spotykana jest pojedyn-

szarpując ofiarę. Potem drobiny pokarmu unoszą się

czo, niekiedy zaś poluje w grupach. Najczęściej wszakże

w wodzie, generując wzrost stężenia substancji azoto-

widuje się ją zgrupowaną w luźnych ławicach. W akwa-

wych. Dobre napowietrzanie wody, a przede wszyst-

rium należy się jednak wystrzegać trzymania więcej niż

Młody osobnik Serrasalmus manueli z dobrze widocznym uzębieniem

26

Zobacz produkty na www.tropical.pl

mus manueli, który bardzo rzadko trafia zarówno do zbiorników hobbystów, jak i do akwariów publicznych.

Ten silny i zwinny pływak oraz agresor o ostrych jak igiełki zębach pochodzi z dorzecza Amazonki i Orinoko (zamieszkuje wody północnej Brazylii i Wenezueli). Spotykany jest w Rio Negro, Rio Xingu i takich dopływach rzecznych, jak Rio Cassiquiare, Rio Atabapo czy Rio Cunucunuma. Może osiągnąć blisko 50 cm długości (według niektórych źródeł nawet 55 cm, a zdaniem lokalnych rybaków aż 60 cm), ale okazy tej wielkości są praktycznie niespotykane w akwariach. Wymaga diety wybitnie mięsnej, ale urozmaiconej, chociaż na wolności zjada również pokarm pochodzenia roślinnego.

Wykazuje dużą plastyczność środowiskową – w naturze spotykany jest zarówno w wodach czarnych (Black Water), jak i biotopach rzecznych charakteryzujących się dużą przezroczystością (White Water). Nie unika

jednego osobnika – czy to młodego, czy dorosłego. Na taki eksperyment mogą sobie pozwolić jedynie bardzo doświadczeni hodowcy. Nie jest to przecież ryba towarzyska, potrafiąca z innymi przedstawicielami własnego gatunku wieść pokojową i harmonijną egzystencję – prędzej czy później dojdzie do bratobójczej walki na wyniszczenie, polegającej na wzajemnym podgryzaniu sobie płetw i wyżeraniu łusek. W akwarium Serrasalmus rhombeus rośnie dość wolno, ale odznacza się długowiecznością – może dożyć około 28 lat.

SERRASALMUS MANUELI (FERNÁNDEZ-YÉPEZ&RAMÍREZ, 1967)

głównych odcinków rzek o szybkim nurcie, nasłonecznionych płycizn z bujnym porostem roślin czy wolno snujących się albo meandrujących cieków pośród gęstej tropikalnej dżungli. W miarę wzrostu i osiągania dojrzałości płciowej nieco zmienia się kształt ryby, a zabarwienie pokrywy skrzelowej z odcieni srebra i metalicznego seledynu, poprzez żółć i pomarańcz, przechodzi ostatecznie w wyraziście ognistą czerwień.

Jak dotąd, nie udało się tego gatunku, podobnie jak wielu innych przedstawicieli rodziny Serrasalmidae, rozmnożyć w akwarium.

Zdjęcia: Paweł Czapczyk

Nie do końca poznanym, choć fascynującym przedstawicielem podrodziny Serrasalminae jest Serrasal-

27

Kamil HAZY Akwarysta biotopowy z doświadczeniem w międzynarodowych konkursach. Orędownik usystematyzowania nurtu akwarystyki środowiskowej.

Organizator – wraz z Magazynem Akwarium – Polish Biotope Contest. Świadczy usługi w zakresie doradztwa i aranżacji akwariów biotopowych, siedliskowych i środowiskowych. Wyznaje zasadę, że akwarium w pierwszej kolejności ma zaspokajać potrzeby zwierząt w nim bytujących.

28

JAK POPRAWNIE SKOMPONOWAĆ

AKWARIUM BIOTOPOWE

29

Jak poprawnie skomponować akwarium biotopowe? To pozornie proste pytanie prowadzi do bardzo szerokich rozważań. I potrafi rozwinąć się w długotrwały proces analizowania dostępnych możliwości.

Corydoras hastatus

30

Zacznijmy od tego, że aby zaaranżowany przez nas

kują. Tutaj sprawa jest nieco trudniejsza, ale znów po-

zbiornik wyglądał naturalnie, musimy szukać inspira-

mocne będą obserwacje natury oraz czytanie publi-

cji w samej naturze. Można to robić dwojako – udając

kacji traktujących ogólnie o florze i faunie rzek i jezior,

się na wycieczkę do miejsca, które chcemy przedsta-

które zawierają podstawowe informacje o ekologii

wić w akwarium, by samodzielnie zbadać biotop, bądź

ekosystemów wodnych.

posiłkując się pracą ludzi, którzy odwiedzili te miejsca

Po etapie ugruntowywania naszej wiedzy ogólnej mo-

za nas i wykonali fotografie lub filmy. Trzecią drogą,

żemy przystąpić do ustaleń dotyczących konkretnego

pośrednią, będzie udanie się nad pobliską rzeczkę czy

biotopu, który nas zainspirował i który chcielibyśmy

jezioro i wyszukanie w nich siedliska, które swym wy-

odwzorować w swoim akwarium.

glądem wpisze się w typ siedliska, jakie chcemy od-

Na wstępie zaznaczam – nie ma jednej drogi, która by-

wzorować. Doskonale bowiem wiadomo, że na całym

łaby lepsza niż inne i która będzie pasować do wszyst-

świecie materia nieożywiona jest co do zasady tożsa-

kich biotopów, jakie sobie wymyślimy. Tak łatwo nie-

ma i potrafi układać się podobnie. Podmyte korzenie

stety nie jest, aczkolwiek jest dużo łatwiej niż jeszcze

drzew przy brzegu rzeki w Europie, Azji czy Amery-

kilka lat temu. Internet daje nam mnóstwo narzędzi,

ce Południowej będą wyglądały niemal identycznie,

z których możemy skorzystać – oczywiście pod warun-

a różnice sprowadzać się będą jedynie do gatunków

kiem, że wiemy, jak to zrobić. Liczba dostępnych pu-

drzew, które te brzegi porastają.

blikacji książkowych, w których profesjonalnie przed-

Kiedy już wiemy, jak wyglądają różne typy siedlisk,

stawiane są biotopy i ich mieszkańcy, również rośnie,

z jakich materiałów stworzony jest ich zarys, możemy

niemniej jednak zarówno ich zakup bywa często kosz-

zacząć ustalać, jakie grupy organizmów je zamiesz-

towny, jak i one same nie są ogólnodostępne. Niestety,

również nakłady książek specjalistycznych często nie

trzeby tego artykułu przyjmijmy, że naszą „gwiazdą”

są na tyle duże, by zaspokoić popyt (mimo kosztów

będzie Apistogramma trifasciata.

wielu pasjonatów kolekcjonuje tak wartościowe pozycje wydawnicze). Przedstawiony przeze mnie proces

KROK 2

postępowania jest jednym z kilku możliwych podejść

Wchodzimy na stronę www.gbif.org i w wyszuki-

do tematu i zapewne każdy zaawansowany akwarysta

warce wpisujemy łacińską nazwę gatunkową naszej

biotopowy ma swoje patenty na zdobywanie trudniej

„gwiazdy”. Po chwili w wyniku wyszukiwania otrzy-

dostępnych informacji. Postaram się nieco przybliżyć

mujemy opis i mapę z zasięgiem występowania ga-

mój schemat postępowania na konkretnym przykładzie, gdyż tak będzie najprościej.

Przy wyszukiwaniu informacji o różnych biotopach warto korzystać z pewnego wzorca zachowań, ale niejednokrotnie – aby osiągnąć sukces – trzeba go modyfikować i wykazywać się kreatywnością. Cała frajda w akwarystyce biotopowej polega właśnie na tej kreatywności w wyszukiwaniu informacji, komponowaniu obsady roślinnej i zwierzęcej, tworzeniu wyglądu zapewniającego odpowiednie nisze dla organizmów i wreszcie obserwowaniu, jak z tych nisz owe organizmy korzystają. Pominięcie któregokolwiek z elementów tej układanki może wydawać się kuszące, ale w dłuż-

tunku, oznaczonym głównie na podstawie obserwa-

szej perspektywie czasowej zmniejszy naszą satysfak-

cji naukowych. W wynikach wyszukiwania możemy

cję, ograniczy wiedzę i w niektórych przypadkach może

również znaleźć dalsze informacje na temat intere-

stać się przyczyną problemów i prowadzić do wypalenia zainteresowania się akwarystyką środowiskową.

Pominę sam proces doboru sprzętu akwarystycznego, gdyż chciałbym skupić się na samym etapie poszukiwań obsady. Załóżmy więc, że mamy już akwarium i osprzęt, wiemy również, jakiej wielkości organizmów szukać do posiadanego zbiornika. W kilkunastu krokach, popartych obrazami, opiszę teraz, jak za pomocą doskonałego narzędzia, jakim jest internet, znaleźć informacje oraz jak skomponować ciekawą obsadę do zbiornika biotopowego.

KROK 1 Ustalamy „rybę gwiazdę” naszego zbiornika, czyli gatunek, od którego rozpoczniemy poszukiwania i wo-

sującego nas gatunku, często także nazwisko osoby,

kół którego zbudujemy nasz biotop. Wybieramy za-

która potwierdziła obecność ryby w danym miejscu.

tem rybę, która nam się najbardziej podoba, która nie

Tutaj jedna z najważniejszych uwag – informacje ze

będzie zbyt duża do akwarium, jakim dysponujemy,

strony gbif.org zawsze należy weryfikować, gdyż jak

i taką, której możemy zapewni odpowiednie parame-

we wszystkich bazach danych, także i tutaj (wpraw-

try wody. Uwzględnić musimy również cechy gatun-

dzie sporadycznie) zdarzają się błędy. Na podobnej

kowe przy dobieraniu liczby osobników. Kierujemy się

zasadzie, jeśli idzie o kwestię wyszukiwania, działa

zatem podstawową zasadą akwarystki środowiskowej,

strona www.discoverlife.org.

czyli dobrostanem ryb, które chcemy posiadać. Na po-

31

KROK 3

www.scielo.org, www.academia.edu itp. Pamiętajmy,

Na podstawie mapy występowania określamy sobie,

by naszych poszukiwań nie zawężać tylko do pierw-

jakie dorzecza zamieszkuje nasz gatunek. W omawia-

szej strony wyników z wyszukiwarki – niekiedy praw-

nym przypadku mamy do wyboru dorzecza Rio Para-

dziwe „perełki” znajdują się na dalszych stronach wy-

guay i Rio Guapore. Dostaliśmy właśnie pierwsze za-

ników. Należy w tym miejscu nadmienić również, że

wężenie obszaru, z którego będziemy odwzorowywać

warto wyszukiwać informacje poprzez wyszukiwarki

biotop. Dla dalszych rozważań przyjmujemy, że będzie

typu Google Scholar.

to dorzecze Rio Paraguay.

KROK 6 KROK 4

Kiedy znajdziemy już kilka ciekawych publikacji, prze-

Jako że nasze poszukiwania koncentrują się na

szukujemy każdą z nich pod kątem potwierdzenia wy-

Ameryce Południowej, a tam najwięcej publika-

stępowania na danym obszarze naszej „ryby gwiazdy”

cji znajdziemy w językach portugalskim i hiszpań-

i jednocześnie, niejako przy okazji, otrzymujemy listę

skim, w wyszukiwarce używamy frazy „peces del Rio

ryb, które również występują na tym samym obszarze.

Przykładowo: wybraliśmy publikację Conocimiento de la Biodiversidad Paraguaya en el Río Paraguay, która

Paraguay”. Oczywiście pierwszym odruchem dla większości z nas byłoby szukanie informacji w języku rodzimym (zwykle nie ma co tracić na to czasu,

znajdowała się na drugiej stronie wyników wyszuki-

kiedy szukamy informacji o nielokalnych biotopach),

wania. W tym materiale odnaleźliśmy naszą rybę na

a później w języku angielskim. Język angielski częścio-

stronie 34. Mamy zatem potwierdzenie jej występo-

wo sprawdza się wszędzie tam, gdzie mamy problem

wania w Rio Paraguay.

z posłużeniem się frazą w języku najpowszechniejszym na danym terenie. Można oczywiście próbować poszukiwań w różnych językach – zachęcam do sprawdzenia, jakie to daje wyniki.

KROK 5 W wynikach wyszukiwania najbardziej interesują nas pliki PDF, gdyż one zawierają najwięcej pogłębionych informacji, które na wielu stronach internetowych, często mieniących się specjalistycznymi, są mocno zawężane do autorskiego wyboru rzeczy ważniejszych.

Szczególnie przydatne są pliki pdf (pliki z badań naukowych przeprowadzanych na danym terenie) pochodzące ze stron takich, jak www.researchgate.net,

32

KROK 7 Z publikacji wybieramy ryby współtowarzyszące do naszego akwarium biotopowego, oczywiście uwzględniając wielkość zbiornika i wzajemne stosunki między rybami, biorąc pod uwagę także nisze, jakie zajmują one w zbiorniku. Doskonałym towarzystwem dla Apistogramma trifasciata będą przykładowo ryby z gatunków Corydoras hastatus oraz Aphyocharax rathbuni.

KROK 8 Szukamy publikacji zawierającej spis roślinności, która występuje w Rio Paraguay. Robimy to, wpisując frazy

KROK 9

takie jak: „Aquatic plants of Rio Paraguay” lub „La ve-

W analogiczny sposób – jak to czyniliśmy w przypadku

getación acuática Rio Paraguay”. Akurat my możemy

ryb i roślin – wyszukujemy prace, w których znajdzie-

mówić o szczęściu, gdyż w publikacji, w której znaleź-

my parametry wody płynącej w rzekach interesujące-

liśmy ryby, mamy też spis roślin występujących na ba-

go nas regionu (najlepiej oczywiście, gdybyśmy zna-

danym obszarze, zaczynający się od strony 11.

leźli dokładnie z miejsca, które chcemy odtwarzać).

Jest to trudne. Równie trudne (a niejednokrotnie nawet trudniejsze), jak w przypadku ryb i roślin, więc nie będzie wielkim nadużyciem, jeśli przyjmiemy parametry wody średnie dla danego regionu, zamiast dla konkretnej, mniejszej rzeczki, którą odtwarzamy.

KROK 10 Mimo zdobytej wcześniej ogólnej wiedzy na temat typów siedlisk i ich wyglądu, w kolejnym kroku przeszukujemy strony internetowe, by znaleźć podwodne zdjęcia i filmy z danego regionu. Przy pewnej dozie szczęścia uda nam się natrafić na prace pasjonatów takich, jak Tai Strietman, którego filmy mogą być bardzo przydatne przy odtwarzaniu biotopu dla ryb ze zlewni Rio Paraguay.

KROK 11 Na stronach zawierających bardziej ogólne informacje (przykładowo fishbase.org, seriouslyfish.com itp.) szukamy podstawowych informacji o wybranych do naszego akwarium gatunkach, tak by w aranżowaniu zbiornika uwzględnić potrzeby naszych ryb. Te ogólniki bywają niejednokrotnie bardzo przydatne.

KROK 12 Szukamy osób, które przed nami aranżowały zbiornik z wybranym przez nas biotopem, i pytamy, podpatrujemy oraz opowiadamy im o swoich planach.

33

Samica Apistogramma trifasciata

Samiec Apistogramma trifasciata

34

Informacje pozyskane w taki sposób umożliwią nam z pewnością łatwiejszy start i zapewnią większy sukces podczas prowadzenia naszego akwarium.

KROK 13 W poszukiwaniu inspiracji dotyczącej już samej aranżacji możemy również przejrzeć strony największych konkursów biotopowych świata. Przestrzegam jednak przed zaczynaniem od tego kroku, gdyż możemy wówczas narazić się na powielenie błędów popełnionych przez uczestnika konkursu.

KROK 14 Aranżujemy swój zbiornik, korzystając ze wszystkich informacji, jakie pozyskaliśmy i jakimi dysponujemy.

KROK 15 Cieszymy się obserwacjami swoich ryb, wyciągamy wnioski i w miarę możliwości dzielimy się zdobytą w ten sposób wiedzą, by innym akwarystom było łatwiej wystartować z podobnym zbiornikiem. *** Dzięki przejściu tych kilkunastu kroków możemy cieszyć się poprawnym akwarium biotopowym. Pamiętajmy jednak, że aranżacja i dobór flory oraz fauny to dopiero początek. Niemniej jednak jestem pewien, że po przejściu etapu poszukiwań sama opieka nad zbiornikiem będzie dla każdego już tylko przyjemnością, a zwierzęta w takim zbiorniku będą się czuły doskonale.

To by było na tyle – w wyrażonych zwięźle regułach postępowania. Każdy z punktów mógłbym rozszerzyć o dodatkowe informacje i opisy, ale zależy mi na tym, żeby każdy odnalazł własną drogę. Bawcie się dobrze przy poszukiwaniach informacji, zbierajcie je dla innych i pomagajcie sobie nawzajem odkrywać podwodne światy.

Keep on biotoping!

Zdjęcia: Kamil Hazy

35

Bartłomiej STAŃCZYK Biolog morski, absolwent Katedry Zoologii Bezkręgowców i Hydrobiologii na Uniwersytecie Łódzkim. Autor popularnego bloga poświęconego akwarystyce morskiej Reefhub.pl.

Od 2018 roku ekspert Tropical ds. produktów dedykowanych zbiornikom morskim – Marine Power.

36

Chelmon rostratus. Chelmony czy forcipigery to bardzo delikatne ryby. Nie powinny być kupowane przez początkujących akwarystów – zwłaszcza do mniejszych i niedojrzałych zbiorników, w których pływają już pokolce

Ryby morskie R dla początkujących akwarystów – cechy i dobór (część 3) 37

Prawidłowy dobór ryb do akwarium nie tylko powoduje, że akwarium pięknie wygląda, ale i znacząco redukuje ryzyko potencjalnych problemów ryb ze zdrowiem.

W pierwszej części niniejszego cyklu omówiłem pod-

thurus, Naso, Paracanthurus, Zebrasoma czy też Cte-

stawowe zagadnienia, które akwarysta musi rozważyć

nochaetus.

przed zakupem danej ryby, w drugiej zaś część popu-

Pokolce to zdecydowanie duże i masywne ryby do-

larnych gatunków ryb, które często trafiają do akwa-

rastające w naturze do 70 centymetrów (na przy-

rium. W bieżącym artykule przedstawię inne popular-

kład Naso unicornus). W akwarium też będą jednymi

ne na ryku gatunki ryb morskich, chętnie kupowane

z największych ryb, chociaż ich rozmiar zostanie ogra-

przez akwarystów.

niczony przez warunki panujące w zbiorniku. W naj-

Celowo nie napisałem, że omówię pozostałe gatunki,

większych akwariach domowych niektóre z pokolców

ponieważ praktycznie nie ma szans, aby znalazły się

bez problemu dorastają do 20 centymetrów.

tutaj wszystkie dostępne w handlu rodziny ryb. Akwa-

Drugą ważną cechą pokolców jest fakt, że są to ryby

rystyka morska jest szybko rozwijającym się hobby

z natury terytorialne i w zbiornikach z kilkoma osob-

i co chwila do sklepów trafiają nowe, nieimportowane

nikami często dochodzi do spięć pomiędzy nimi. Ryby

wcześniej gatunki i trudno nadążyć z ich opisami.

te mogą się wszakże do siebie przyzwyczaić i w większych akwariach udaje im się koegzystować względ-

POKOLCE

nie spokojnie, ale nie jest to w stu procentach gwa-

Pokolce (Acanthuridae) to jedna z bardziej popular-

rantowane. Zdarzają się też, chociaż dużo rzadziej,

nych w akwarystyce morskiej rodzin ryb. W sklepach

sytuacje, że kilka pokolców po początkowych awantu-

akwarystycznych znajdziemy praktycznie wszystkie

rach „zaprzyjaźnia” się ze sobą i nie wykazuje agresji

rodzaje pokolców z tej rodziny, czyli na przykład Acan-

w stosunku do siebie, ale sprawia tęgi łomot każdej

Naso lituratus to ryba, która w naturze osiąga długość do 50 cm, dlatego nie powinna trafić do małego akwarium

38

Zebrasoma flavescens to jedna z ikon domowej akwarystyki morskiej. Jednak piękne, żółte ubarwienie idzie w parze z zadziornym charakterem tej ryby Poznaj nasze produkty

Warto tutaj zaznaczyć, że na przykład Paracanthurus hepatus, który jest rozmnażany w niewoli dla celów komercyjnych, trafia do sklepów niejednokrotnie jako 2–3-centymetrowa rybka. Posiada już piękne niebieskie wybarwienie i niestety często jest kupowany do małych, nawet stulitrowych zbiorników, w których dość szybko rośnie. Dobrze, jeśli akwarysta jest gotowy oddać rybę później do sklepu lub tanio odsprzedać do większego akwarium. Niestety, często przedstawiciele tego gatunku pozostają w małych akwariach, gdzie skrajnie zestresowane stają się inkubatorami ospy.

Niewątpliwą zaletą pokolców, która zresztą w dużym stopniu odpowiada za ich popularność w akwarystyce, jest to, że preferują one pokarm roślinny. Dlatego często trafiają do akwariów, jako element strategii

nowej rybie o podobnych kształtach trafiającej później do akwarium.

Dlatego pokolce to w żadnym wypadku nie są ryby nadające się do małych zbiorników. Najmniejsze gatunki – takie jak Zebrasoma flavescens czy Ctenochaetus strigosus – wymagają zbiorników co najmniej trzystulitrowych, choć wiem, że pojedyncze sztuki dość dobrze radzą sobie w akwariach o pojemności 240 litrów.

w walce z niechcianymi glonami. Nawet jeśli w akwarium nie ma takiego problemu, często zgryzają osad biologiczny z szyb i skał w akwarium, co w przypadku tych drugich zwiększa ich potencjał filtracyjny.

Na obecną chwilę nie da się pokolców rozmnażać w domu, dlatego w znakomitej większości trafiają do sklepów akwarystycznych z importu. Ostatnio pojawiły się nieśmiałe laboratoryjne próby rozmnażania żółtków (Zebrasoma flavescens), ale minie jeszcze sporo

39

czasu, zanim ten bardzo popularny gatunek będzie

Te wargacze, które trafiają do akwariów, są zazwyczaj

z powodzeniem rozmnażany na skalę komercyjną.

małymi, podłużnymi i pięknie ubarwionymi rybami

Przy okazji popularnych żółtków warto wspomnieć,

o charakterystycznym, szpiczastym pyszczku. W więk-

że departament zasobów naturalnych na Hawajach

szych akwariach tylko niektóre gatunki dorastają do

(Hawaii’s Department of Land and Natural Resour-

kilkunastu centymetrów długości. A te najpopular-

ces) wprowadził bardzo surowe ograniczenia odłowu

niejsze – jak doktorek, a inaczej: wargatek sanitarnik

niektórych pokolców – w tym właśnie żółtków – spra-

(Labroides dimidiatus), hexa (Pseudocheilinus hexa-

wiając tym samym, że ich cena na rynku gwałtownie

taenia) czy banana wrasse (Halichoeres chrysus) – nie

wzrosła.

przekraczają zwykle 10 centymetrów.

Pokolce to ryby dynamiczne i bardzo aktywne. Naj-

Wargacze to piękne, ruchliwe ryby, które pływają

lepiej będą się czuły w dużych akwariach z rybami,

w charakterystyczny sposób, sprawiający wrażenie

które nie staną się ich bezpośrednim konkurentem

pewnej chaotyczności. Większość gatunków akwa-

co do pokarmu czy terytorium. Wymagają dość inten-

riowych ma małe otwory gębowe, co w zasadzie su-

sywnego karmienia albo pokarmem naturalnym (np.

geruje ich naturalną dietę, czyli głównie drobne sko-

algi nori), albo pokarmem wzbogaconym w surowce

rupiaki żyjące na skałach. W akwarium ryby te równie

roślinne. Częste problemy zdrowotne tych ryb są nie-

chętnie będą żerowały na pokarmie zawieszonym

rzadko spowodowane niedoborem alg w ich diecie.

w toni wodnej (na przykład mrożonki), ale przy odrobi-

Ogólnie chętnie przyjmują każdy rodzaj pokarmu.

nie cierpliwości ze strony akwarysty będą się zajadały pokarmem suchym (na przykład drobnymi granulka-

WARGACZE

mi).

Kolejną, bardzo popularną rodziną ryb, chętnie ku-

Mimo osiągania stosunkowo niewielkich rozmiarów

powaną przez akwarystów morskich, są wargacze.

niektóre wargatki akwariowe mogą być skrajnie agre-

W naturze różnorodność wargaczy jest ogromna – od

sywne w stosunku do innych ryb z podobnej niszy po-

małych kilkucentymetrowych rybek do ogromnych

karmowej. Popularna hexa (Pseudocheilinus hexata-

dwumetrowych kolosów.

enia) okazuje się być często bardzo agresywną rybą,

Bardzo ciekawą rybą jest popularny doktorek (Labroides dimidiatus), który w naturze chętnie wchodzi w symbiotyczne interakcje z innymi rybami, czyszcząc ich skórę i skrzela z pasożytów. W akwarium takie zachowanie jest również często spotykane

40

Popularny Leopard Wrasse, czyli Macropharyngodon meleagris, to jeden z piękniej ubarwionych wargaczowatych, który może trafić do akwarium. Ryba znana jest z tego, że potrafi kontrolować populację wirków czy ślimaków nagoskrzelnych Zobacz produkty na www.tropical.pl

w dość radykalny sposób: rybka rozpędza się i wbija w piaskowe podłoże. Jeśli warstwa substratu w zbiorniku jest gruba, to nie ma problemu. Jeżeli jednak cieniutka warstwa piasku ledwo zasłania szybę, rybka może zrobić sobie krzywdę. Dlatego poleca się albo nie mieć piasku w akwarium w ogóle – wtedy ryba przycupnie gdzieś sobie pod skałą, albo zapewnić miejsce gdzieś z tyłu akwarium z kilkucentymetrową warstwą piasku.

Ważną cechą wielu wargaczy jest to, że często skaczą ponad wodę, co niestety nierzadko kończy się śmiercią ryby (gdy wypadnie poza akwarium). Najczęściej dzieje się tak wówczas, gdy ryba szybko płynie w górę wzdłuż szyby. Dlatego akwaria z poprzecznymi wzmocnieniami są dla nich dużo bezpieczniejsze od zbiorników z szybami bez wzmocnień. Ostatecznie, nie tylko ze względu na wargatki, akwarium można

która bez problemu potrafi zamęczyć konkurenta na

przykryć specjalną siatką, chroniącą wszystkie ryby

śmierć. Przykładem grupy ryb, której przedstawiciele

przed wyskoczeniem z wody.

nie powinni być trzymani razem z hexą, są mandary-

Mniejsze gatunki wargaczy dobrze się czują nawet

ny. Te delikatne i bardzo spokojne ryby nie mają szans

w relatywnie małych zbiornikach (około dwustulitro-

z agresywnym wargatkiem.

wych), ale ze względu na fakt dość intensywnego pły-

Inną ciekawostką dotyczącą wargatków jest fakt, że

wania powinny mieć one znaczny fragment wolnej

wiele z nich – choćby przepięknie ubarwiony Ma-

przestrzeni i sporo skał do żerowania.

cropharyngodon meleagris – śpi zakopanych w pia-

Niektóre gatunki wargaczy, na przykład hexa czy

sku. Często owo zakopywanie się w piasku przebiega

chrysus, ale również sporo innych, znane są z tego, że

41

Przy braku samca samica Pseudoanthias squampinnis stanie się bardziej masywna i nabierze fioletowego koloru. Dodatkowo jej płetwa grzbietowa stanie się większa, a jej przednia część mocno się wydłuży

mogą (nie muszą) kontrolować populację niechcia-

wają jednak wzdłuż skał w poszukiwaniu pokarmu.

nych wirków czy ślimaków nagoskrzelnych, dlatego

Korzystają z tego, że zwykle wzdłuż czoła rafy powsta-

warto rozważyć posiadanie wargatka jako ryby z pod-

ją silne prądy, które transportują pokarm. Niestety,

stawowej obsady w każdym akwarium.

w ławicach złożonych z tysięcy osobników poszcze-

U wielu ryb morskich występuje tak zwany dymorfizm

gólne anthiasy nie mają możliwości najedzenia się do

płciowy. Oznacza to, że samica i samiec wykazują róż-

syta, dlatego muszą żerować przez cały dzień – zanim

nice w ubarwieniu, co w przypadku wargaczy dodat-

przed zmrokiem znów ukryją się wśród skał.

kowo zwiększa atrakcyjność tych ryb pod względem

Ten tryb życia niesie dla akwarysty ważną informację.

kolorystyki. W większych akwariach samiec i samica

Ryby te muszą być karmione możliwie często i jedno-

będą chętnie pływały razem w poszukiwaniu pokar-

razowe podanie pokarmu, nawet dobrej jakości, jest

mu wśród skał.

dla nich niewystarczające. Dlatego akwarysta, który decyduje się na posiadanie małego stadka tych ryb,

42

ANTHIASY

musi uwzględnić podawanie pokarmu co najmniej

Anthiasy to bez wątpienia jedne z piękniej ubarwio-

trzykrotnie w ciągu dnia – najlepiej wzbogacanym po-

nych ryb, które trafiają do akwarium rafowego. Wśród

karmem o dużych wartościach odżywczych.

dominujących kolorów u anthiasów znajdziemy za-

Jak wiele ryb morskich, anthiasy potrafią zmieniać

zwyczaj odcienie różu, żółci czy pomarańczy. Niestety,

płeć. Gdy w stadzie zabraknie samców, część samic

nie są to ryby najłatwiejsze w utrzymaniu, ponieważ

przechodzi metamorfozę, zmieniając się w ciągu kilku

wymagają regularnego żywienia.

tygodni w osobniki płci męskiej. Analogiczna sytuacja

W naturze ryby te preferują czołowe części raf kora-

ma miejsce w akwarium, dlatego nie powinno nas dzi-

lowych i „drop-offów”. Po świcie wypływają tysiącami

wić, gdy po pewnym czasie jedna z pięciu identycz-

z zakamarków rafy, nie dalej niż na metr, dwa od skał,

nie wyglądających rybek zacznie się zmieniać kolory-

tworząc ogromne stateczne ławice. Anthiasy nie pły-

stycznie.

Na rynku dostępnych jest wiele gatunków anthiasów,

To automatycznie sugeruje, że ryby te – pomimo osią-

ale zdecydowanie najpopularniejszym jest Pseudoan-

gania niewielkich rozmiarów (nawet w naturze rzadko

thias squampinnis. Rybka ta jest pięknie ubarwiona

przekraczają 10 centymetrów długości) – nadają się

i widziałem dwie odmiany barwne – bardziej różową

do raczej większych zbiorników o dość rozbudowa-

i bardziej pomarańczową. Bez względu na to, którą

nych konstrukcjach skalnych, w których będą mogły

odmianę kupimy, ryby te dopiero w stadzie pokazują,

nocować. Moim zdaniem kupno pojedynczej rybki do

jak naprawdę są piękne.

mniejszego akwarium nie ma sensu.

Statyczna ławica antiasów rozciąga się zwykle wzdłuż czoła rafy i może liczyć wiele tysięcy osobników

Poznaj nasze produkty

BABKI Inne popularne w akwarium morskim ryby to ryby z rodziny babkowatych (Gobiidae). Nie są tak żywo ubarwione jak anthiasy czy wargacze, ale niektóre z nich, na przykład Valenciennea puellaris, mają pewną cechę, która może być przydatna dla akwarysty.

Chodzi mianowicie o to, że przesiewają piasek, wyjadając z niego pokarm, w tym wartościowy detrytus.

Dzięki temu pomagają utrzymać piasek w czystości.

To przesiewanie piasku jest na pewno interesującym zachowaniem babek, ale trzeba być świadomym, że wiąże się to z tym, że w wodzie, w której przebywają te ryby, ciągle unoszą się drobiny piasku i detrytusu. Dodatkowo babki potrafią „niechcący” zasypać jakiegoś korala rosnącego na dnie, dlatego akwarysta, decydując się na gatunki kopiące, musi uwzględnić ten fakt przy planowaniu obsady korali.

43

Valenciennea puellaris doskonale przesiewa piasek w poszukiwaniu pokarmu, może tym jednak narobić trochę bałaganu. Detrytus i drobinki piasku będą wtedy długo unosiły się w toni wodnej

Większość babek będzie mieszkała w dolnej części

Warto również wspomnieć, że wiele babek nie posia-

akwarium, natomiast taki Cryptocentrus cinctus wy-

da pęcherza pławnego, przez co nie może nierucho-

kopie sobie norkę w piasku pod skałą, w okolicy któ-

mo unosić się w toni. Najczęściej po przepłynięciu

rej będzie leżał na dnie, gotowy schować się do niej

niewielkiego odcinka wodnego rybki te kładą się na

w przypadku jakiegoś niebezpieczeństwa. Cinctusy

piasku lub skałach.

dodatkowo żyją w symbiozie z krewetkami z rodzaju

Do grupy babek należą jedne z najmniejszych ry-

Alpheus i często razem zamieszkują wykopaną przez

bek łatwo dostępnych w sklepach akwarystycznych.

siebie norkę. Oczywiście piękno tej symbiozy zaobser-

Pierwsza z nich to neon goby (Elactinus oceanops),

wujemy tylko wtedy, gdy akwarium będzie miało od-

który, podobnie jak doktorek wśród wargatków, potra-

powiednia ilość piasku na dnie.

fi czyścić inne ryby z pasożytów. Występuje on zarów-

Elactinus oceanops to jedna z najmniejszych babek dostępnych regularnie w handlu. Znana jest z tego, że potrafi czyścić ryby z pasożytów, choć nie robi tego tak dobrze jak doktorek

44

no w żółtej, jak i w niebieskiej odmianie. Druga z ba-

Zobacz produkty na www.tropical.pl

bek to ubarwiony na żółto malutki Gobiodon okinawe.

Rybka ta często siada na gałązkach korali, z zaciekawieniem obserwując otoczenie.

Obie ryby w akwarium nie przekraczają 2–3 centymetrów i doskonale nadają się do najmniejszych zbiorników ze słoną wodą.

MANDARYNY Inną bardzo ciekawą grupą ryb są mandaryny (dragonety) z rodziny lirowatych (Callionymidae). Wiele gatunków z tej rodziny jest pięknie ubarwionych i dość łatwo dostępnych w handlu. Przykładem pięknie ubarwionego mandaryna jest mandaryn wspaniały (Synchiropus splendidus) lub jego bliski krewny mandaryn malowniczy (Synchiropus picturatus).

Są to ryby spędzające większość swojego życia na dnie. Wyszukują pokarm, którym najczęściej są drob-

się na mandaryny, w akwarium musi być dość dużo

ne skorupiaki. Mandaryny to bardzo delikatne i wręcz

skały, na której będą mogły żerować, a dodatkowo co

flegmatyczne ryby. Ich spokojny charakter może być

tydzień lub dwa należy do wody dodawać żywe widło-

jednak zburzony w sytuacji, gdy ryba stanie oko w oko

nogi – zwłaszcza do czasu, gdy mandaryny nie prze-

z osobnikiem tej samej płci. Wtedy następuje strosze-

stawią się na pokarm zastępczy.

nie płetw i fizyczna bójka, polegająca na gryzieniu prze-

Ostatnia, bardzo ważna sprawa w przypadku impor-

ciwnika, która jednak rzadko kończy się poważnym

towanych mandarynów jest taka, że nie można ich

rozlewem krwi. Dotyczy to głównie samców, znajdu-

wprowadzać do młodego systemu, który z braku na-

jących się zwłaszcza w obecności samicy. W przypad-

turalnej fauny naskalnej nie będzie w stanie wyżywić

ku, gdy w jednym akwarium znajdą się dwa samce –

tych wybrednych rybek.

jednego trzeba koniecznie usunąć, ponieważ słabszy osobnik będzie permanentnie gnębiony przez silniej-

CHETONIKOWATE (USTNIKOWATE)

szego.

Chetoniki to bardzo charakterystyczne dla raf kora-

Mandaryny można natomiast trzymać w parach

lowych i intensywnie ubarwione ryby. Większość ga-

i obserwować regularnie ich tańce godowe, które naj-

tunków ma mniej lub bardziej wydłużony pyszczek, za

częściej odbywają się wieczorem, przy ściemnionym

pomocą którego precyzyjnie pobierają pokarm.

świetle. Zakochana para płynie ku powierzchni wody,

Ryby te są pięknie i żywo ubarwione, dlatego często

wykonując w tańcu piruety. Czasami da się nawet za-

trafiają do zbiorników morskich. Niestety, nie są to

uważyć wypuszczanie gamet do wody.

gatunki bezpieczne dla raf w akwarium, ponieważ

Do popularnych w akwariach morskich dragonetów

w ich naturalnej diecie występują polipy korali i małże.

należą również czerwonokrwisty Synchiropus sycorax

W naturze obfitość korali na rafach jest taka, że che-

oraz Synchiropus marmoratus. Ten drugi (mandaryn

toniki nie stanowią dla nich problemu, ale w akwa-

marmurkowy) jest mniej efektownie ubarwiony, nato-

rium ryby te mogą narobić sporo szkód, podgryzając

miast znany jest z tego, że gustuje w wirkach i dość

lub nawet całkowicie zjadając niektóre korale LPS czy

dobrze kontroluje ich populację.

małże.

Mandaryny mają dość specyficzną dietę i importowa-

Często proceder ten może rozwijać się „w ukryciu”

ne sztuki – prosto ze sklepu – mają trudności z prze-

przez wiele miesięcy czy nawet lat. Ryba posiadająca

stawieniem się na pokarm zastępczy (w postaci na

dostęp do pokarmu nie będzie interesowała się ko-

przykład mrożonek czy płatków). Dlatego, decydując

ralami, dopóki pewnego razu z nudów nie podgryzie

45

W akwarium z dużą ilością skały i bogactwem mikrofauny można pokusić się o trzymanie dobranej pary mandarynów, które będą pływały razem i urządzały tańce godowe

jakiejś euphylii czy scolymii. A jak już zasmakuje w po-

inne chetoniki w pierwszej kolejności wezmą się za

lipach, potrafi wciągnąć ich kilkanaście w ciągu zaled-

rurówki, robaki z piasku (na przykład spaghetti worm)

wie kilku godzin. Tak samo zresztą jest z małżami, na

i małże. Niestety, nie znając się przecież na cenach,

przykład tridacna czy lima, które będą stanowić łako-

z równym zainteresowaniem potrafią wyjeść zarówno

my kąsek dla chelmona czy aurigi.

dzikie małże, jak również te, za które akwarysta zapła-

Notabene ta cecha chetoników jest często świado-

cił ciężką kasę.

mie wykorzystywana przez akwarystów, którzy walczą

Chetoniki po kilku czy kilkunastu tygodniach w akwa-

z plagami dzikich ukwiałów z rodzaju Aiptasia. Ukwia-

rium przestawiają się na podawany im pokarm mro-

ły te, gdy ich rozrost nie jest kontrolowany, bardzo ła-

żony, ale zwykle nie przestają żerować na skale, ciągle

two i szybko zwiększają swoja populację w akwarium,

wyszukując interesujących je przysmaków.

niebezpiecznie żądląc te korale, które znajdą się w za-

Ze względu na silnie dwubocznie spłaszczony kształt

sięgu ich ramion. Chetoniki mają jednak w swojej na-

ciała i często występujące żółte ubarwienie, chetoni-

turze zakodowane zjadanie takich ukwiałów i dlatego

ki łatwo stają się celem ataków pokolców – zwłaszcza

akwaryści często kupują pojedyncze sztuki właśnie do

popularnych żółtków. Zebrasoma może gnębić takie-

walki z aiptasją.

go chelmona przez kilkanaście dni i jeśli akurat nie po-

Jednym z popularniejszych w akwariach rafowych

siadamy sprytnego osobnika, który będzie umiejętnie

przedstawicieli tej grupy jest Chelmon rostratus. Są

schodził ze wzroku agresorowi, słaby i spanikowany

to ryby bardzo delikatne i dość wymagające, a jeśli

chelmon padnie prawdopodobnie gdzieś z głodu pod

chodzi o dietę, to często młode chelmony z importu

skałą.

mają problem z przyswajaniem innego pokarmu niż taki, który znają z natury. W akwarium chelmon oraz

46

Ze względu na silnie wydłużony „nos” niektóre z chetoników, na przykład Forcipiger flavissimus, nazywane są po polsku pęsetnikami

PODSUMOWANIE

Zapoznanie się z cechami i wymaganiami ryb jest

Do akwarium morskiego może trafić jeszcze wiele in-

nie tylko oznaką rozsądku, ale również ekologicznego

nych gatunków, których nie opisałem w tym cyklu. Ich

podejścia do tego hobby. Miejmy wzgląd na ochronę

różnorodność jest tak wielka, że musiałoby się pojawić

zasobów naturalnych, kupując, o ile to możliwe, ryby

jeszcze kilka odcinków czy osobnych artykułów, a i tak

rozmnażane w niewoli. Bo skoro nasze hobby nie pozo-

pewnie bym coś pominął. Myślą przewodnią tego cyklu

staje bez wpływu na rafy koralowe, starajmy się zmini-

była jednak chęć nauczenia początkujących morszcza-

malizować ten wpływ.

ków, by odpowiedzialnie podjęli decyzję o zakupie ryb do swojego akwarium.

Piękno akwarystyki morskiej polega w dużej mierze na kolorach korali i ryb. Największym zaś grzechem akwarystów, jeśli chodzi o kupno ryb, jest podejmowanie decyzji pod wpływem impulsu, bez wcześniejszego rozeznania się w kwestii wymagań danego gatunku. Tak jak wspomniałem już w pierwszym odcinku, prawidłowy dobór ryb jest kluczem do sukcesu w tym hobby.

Jeśli nie uwzględnimy osiąganych przez ryby rozmiarów, charakteru, dynamiki, diety i innych cech, prawdopodobnie skończy się to źle nie tylko dla konkretnego osobnika, ale i dla całej obsady w akwarium oraz – finalnie – dla portfela akwarysty.

47

DLACZEGO

WARTO ZACZĄĆ PRZYGODĘ Z TERRARYSTYKĄ

Dawid KRÓTKI Absolwent Wydziału Hodowli i Biologii Zwierząt na Uniwersytecie Rolniczym w Krakowie. Hodowca afrykańskich i południowoamerykańskich pielęgnic.

Znawca żywienia i hodowli gadów, płazów oraz wszelkiego rodzaju bezkręgowców.

Autor wielu publikacji na temat akwarystyki i terrarystyki.

48

Pająki nie zawsze muszą być brzydkie i straszne – dowodem na to jest piękna Brachypelma boehmei

49

Czy oglądając węże, jaszczurki czy żółwie w sklepie lub ogrodzie zoologicznym, zastanawialiście się dlaczego i czy w ogóle warto zacząć przygodę z terrarystyką?

Osobiście, opowiadając o moim hobby, bardzo często spotykałem się z pytaniami: Po co ci to? Co ty z tego masz? Czy one coś robią poza leżeniem? Nie boisz się, że cię ugryzie? Okropność, jak to może się komuś podobać?

Terrarystyka może stać się prawdziwą pasją, źródłem

wanie częściej obserwowałem przyrodę na kolanach

inspiracji i innego spojrzenia na otaczającą nas naturę.

z nosem w szuwarach niż z głową zadartą w górę.

Jednak, jak każde hobby, wymaga wiedzy. W artykule

Gody żab moczarowych i ropuch szarych od zawsze

podpowiem, jak zacząć przygodę z tym hobby i dla-

były dla mnie pierwszym sygnałem wiosny. Żadne

czego warto się nim zainteresować.

tam jaskółki czy bociany. To właśnie ampleksus, czyli miłosny uścisk płazów, od którego rozpoczyna się ich

MOJE TERRARYSTYCZNE POCZĄTKI

cykl życiowy, świadczy o odejściu zimy. W tym cza-

Odkąd sięgam pamięcią, zawsze najbardziej fascyno-

sie praktycznie każda większa kałuża w lesie czy rów

wały mnie zwierzęta inne niż ssaki czy ptaki. Od naj-

z wodą przepełnione są płazami zatroskanymi o dal-

młodszych lat lubiłem podglądać życie toczące się

szy los swojego gatunku, gorliwie uprawiającymi mi-

w podszyciu pobliskich lasów, na bagnach i w rowach

łość. Później, z nadejściem coraz to cieplejszych dni,

melioracyjnych – w siedliskach żab, ropuch, traszek,

ze swoich zimowych schronień wychodzą jaszczurki

jaszczurek czy węży. Co prawda za dzięciołem również

i węże. Jaszczurek zwinek i żyworódek kiedyś w okoli-

potrafiłem zabrnąć daleko w las. Jednak zdecydo-

cy było zatrzęsienie, trzeba było uważać, gdzie się stą-

Boa constrictor to jeden z najpopularniejszych gatunków dusicieli w hodowlach

50

Corallus hortulana to również dusiciel – smukła budowa i silne mięśnie umożliwiają mu polowanie w koronach drzew

pa. Zaskrońce na mojej ulubionej łące spotkać moż-

CZY ONE COŚ ROBIĄ?

na było w każdym rozmiarze. Mniej więcej w drugiej

Gady to zwierzęta o wiele bardziej aktywne, niż może

połowie lata pojawiały się pierwsze osobniki wyklute

się wydawać. Co prawda, by „rozkręcić” swój meta-

w bieżącym sezonie – nie większe od sznurówki. Uwiel-

bolizm i wskoczyć na „wysokie obroty”, potrzebują

białem ostrożne wchodzenie na stanowiska prawdo-

słońca, a dokładniej: promieniowania cieplnego i UV.

podobnego bytowania tych węży. Byle tylko nie spło-

Dzięki temu jako zwierzęta zmiennocieplne mogą

szyć ich, zanim znajdą się w zasięgu wzroku. Sposób

podnieść temperaturę swojego ciała, przez to zwięk-

poruszania się gadów, aktywność rozpoczynająca się

szyć metabolizm i uzyskać energię potrzebną do ży-

codziennymi kąpielami słonecznymi, by nabrać po-

cia. Utrzymywane w nieodpowiednich warunkach,

trzebnej energii do polowania, a do tego niesamowity

na złej diecie, często w zbyt małych, nieodpowiednio

kamuflaż i skryty tryb życia powodowały, iż czerpa-

urządzonych terrariach, mają słabą kondycję i rzeczy-

łem ogromną satysfakcję z każdej udanej obserwa-

wiście wyglądają na mało ruchliwe. Jest to smutny

cji. Wszystko to mnie fascynowało. Fakt, że większość

widok. Zdrowy gad jest silny i aktywny. Rano udaje

moich rówieśników pozostawała obojętnych czy wy-

się pod źródło światła i ciepła, by „naładować baterię”.

straszonych, sprawiał, iż czułem się wyjątkowo. Nie raz

Następnie rusza w poszukiwaniu pożywienia. Odpo-

mi się oberwało, gdy oburzony stawałem w obronie

czywa zazwyczaj po posiłku. Nieprzekarmiane, odpo-

nadmuchiwanych żab czy katowanych zaskrońców.

wiednio karmione gady węszą i kręcą się po terrarium.

51

Oczywiście nie są tak aktywne, jak małe ssaki czy pta-

NIE BOISZ SIĘ, ŻE UGRYZIE?

ki. Istnieją też różnice w stopniu aktywności pomiędzy

Zwierzęta terrariowe, nawet te urodzone w niewoli,

różnymi gatunkami gadów czy płazów. W zdecydowa-

to bardzo często zwierzęta „półdzikie”, nieoswojone,

nej jednak większości są o wiele bardziej aktywne, niż

o niestępionych jeszcze w wyniku wieloletniej hodow-

się wydaje. Wszystko zależy od tego, jak wiele uwagi

li instynktach samozachowawczych. Naturalnym jest,

poświęcimy na prawidłowe urządzenie odpowiednio

że w sytuacjach stresowych (do których należy trans-

dużego terrarium i ich właściwe żywienie. Często przy-

port po zakupie czy wyciąganie zwierzęcia z terrarium

czyną małej ruchliwości gadów jest nieodpowiednia

przy podstawowych czynnościach, takich jak kontrola

dieta, prowadząca do otyłości lub wychudzenia i awi-

stanu zdrowia i sprzątanie) będą próbowały się bronić.

taminoz objawiających się apatią.

Co prawda, istnieją gatunki, które od dziesiątków pokoleń są zwierzętami hodowlanymi i w ich przypadku temat dzikości, strachu przed człowiekiem praktycznie nie istnieje. Można je z łatwością przyzwyczaić do swojej obecności i codziennych czynności porządkowych w terrarium. Puszczanie gadów luzem po mieszkaniu przez dłuższy czas jest niedopuszczalne. Jednak zawsze możemy im pozwolić na krótki, kontrolowany spacer, jeśli temperatura nie jest za niska, lub wziąć delikatnie na ręce. Umiejętność bezpiecznego (zarówno dla zwierzęcia, jak i opiekuna) obchodzenia się z posiadanym osobnikiem ułatwia codzienną obsługę terrarium. Przyda się również podczas badań weterynaryjnych.

Co prawda w przypadku takich gatunków, jak na przykład eublefar lamparci czy agama brodata, trudno mówić o jakiejkolwiek agresji, lecz bywają wyjątki i należy mieć na uwadze, że każde żywe zwierzę może ugryźć. Są pewne różnice w stopniu, w jakim można gada oswoić, dlatego zawsze warto na pierwsze zwierzę wybrać takie, które z łatwością i bez strachu będzie można pielęgnować. Należy sobie jednak uświadomić, że terrarystyka to sztuka obserwacji zwierząt, którym niespecjalnie zależy na bezpośredniej interakcji z człowiekiem. Niech wystarczającą nagrodą dla nas będzie widok egzotycznego zwierzęcia w doskonałej kondycji, niebojącego się nas i chętnie podchodzącego w naszą stronę podczas karmienia.

CO NAM DAJE TERRARYSTYKA? Moja narastająca fascynacja gadami sprawiła, że informacje znajdowane w magazynach, książkach, internecie stały się niewystarczające. Jako uczeń szkoły

Czarna wdowa wraz ze świeżo wyklutym potomstwem

52

podstawowej, później średniej nie wiedziałem jeszcze,

Holconia immanis to duże, szybkie, ale niegroźne dla życia człowieka pająki

jak szukać fachowych publikacji naukowych, które

zyn”. Zacząłem więc szukać kontaktu z samymi zwie-

dostępne są zazwyczaj w języku angielskim. W Pol-

rzętami. Najpierw w sklepach zoologicznych, później

sce mało kto prowadzi badania nad gadami i płazami.

na terrarystycznych giełdach i w ogrodach zoologicz-

O badaniach żywieniowych można zapomnieć. Nie

nych. Giełdy zaspokajały chwilowo moje zainteresowa-

ma też niestety czasopisma poświęconego stricte

nie, ponieważ miałem możliwość zobaczyć na własne

terrarystyce, choć istniał kiedyś świetny „Draco Maga-

oczy rzadsze gatunki. Ponadto mogłem porozmawiać

53

Kijanki wylęgające się ze skrzeku w śródleśnym jeziorku

Lacerta agilis w naturze to świetny, choć trudny obiekt do dłuższej obserwacji

54

z doświadczonymi hodowcami i dowiedzieć się cze-

HERPETOFAUNA POLSKI

goś nowego na temat samych zwierząt lub technik

Polska herpetofauna jest bardziej bogata w gatunki,

chowu. Z ogrodami zoologicznymi było trochę gorzej.

niż może nam się wydawać. Na terenie naszego kra-

Poza niezbyt ciekawym składem gatunkowym w wie-

ju żyje pięć gatunków węży: gniewosz plamisty (Co-

lu z nich stosowano archaiczne metody chowu gadów

ronella austriaca), wąż Eskulapa (Elaphe longissima),

i płazów, terraria też nie prezentowały się najlepiej.

zaskroniec zwyczajny (Natrix natrix), zaskroniec rybo-

Dziś sytuacja się zdecydowanie poprawiła. Może dla-

łów (Natrix tesselata), żmija zygzakowata (Vipera be-

tego, iż w wielu ogrodach opiekunami zwierząt i kie-

rus), co najmniej cztery gatunki jaszczurek: jaszczurka

rownikami sekcji są prawdziwi pasjonaci, którzy poza

zwinka (Lacerta agilis), jaszczurka zielona (Lacerta vi-

pracą często posiadają gady i płazy w swoich prywat-

ridis), jaszczurka żyworodna (Zootoca vivipara), pada-

nych hodowlach domowych. Dzięki temu i w pracy,

lec zwyczajny (Anguis fragilis) i jeden gatunek żółwia

i w domu wykorzystują swoją specjalistyczną wiedzę

–żółw błotny (Emys orbicularis). Płazów jest jeszcze

i doświadczenie, by zwierzęta rozwijały się zdrowo. Mnie

więcej. Sześć gatunków żab: żaba śmieszka (Pelo-

osobiście najbardziej w terrarystyce podoba się fakt,

phylax ridibundus), żaba jeziorkowa (Pelophylax les-

iż mogę obserwować zachowania i zwyczaje zwierząt,

sonae), żaba wodna (Pelophylax esculentus), żaba

które są na co dzień poza zasięgiem zwykłego śmiertel-

trawna (Rana temporaria), żaba moczarowa (Rana

nika mieszkającego w naszej strefie klimatycznej.

arvalis), żaba dalmatyńska (Rana dalmatina), trzy

Phelsuma grandis zjadająca ćmę w terrarium

55

gatunki ropuch: ropucha paskówka (Bufo calamita), ropucha szara (Bufo bufo), ropucha zielona (Bufo viridis), dwa gatunki kumaków: kumak nizinny (Bombina bombina), kumak górski (Bombina variegata), jest jedna grzebiuszka – grzebiuszka ziemna (Pelobates fuscus), jeden gatunek rzekotki – rzekotka drzewna (Hyla arborea), jeden salamandry – salamandra plamista (Salamandra salamandra) i cztery gatunki traszek: traszka górska (Ichthyosaura alpestris), traszka grzebieniasta (Triturus cristatus), traszka karpacka (Triturus montandoni), traszka zwyczajna (Lissotriton vulgaris).

Problemem ostatnich czasów bywają obce gatunki inwazyjne, które zadomowiły się na terenie Polski, takie jak m.in. żółwie ozdobne. Należy tu zaznaczyć i przypomnieć, że WSZYSTKIE gatunki rodzimych płazów i gadów znajdują się pod ochroną – ścisłą lub częściową. Nie wolno ich łapać, przetrzymywać, a nawet dotykać bez specjalnych zezwoleń pod groźbą kary grzywny. Dla gniewosza, węża Eskulapa i żółwia błotnego wymagane jest utrzymywanie stref ochronnych w miejscach rozrodu i regularnego przebywania. Choć muszę przyznać, iż za młodu zakazy te wydawały mi się absurdalne, z wiekiem zacząłem je coraz bardziej rozumieć. Starałem się uświadamiać innych, a samemu dawać przykład. Choć zapewne największym zagrożeniem dla współczesnych gadów i płazów są problemy natury środowiskowej związane z niszczeniem siedlisk, warto jednak w trudnych dla tych zwierząt czasach dać im spokój i niepotrzebnie ich nie niepokoić.

Pomimo możliwości obserwacji tych zwierząt w domu, nie przestałem odwiedzać naturalnych stanowisk płazów i gadów.

ZAKUP ZWIERZĄT TERRARIOWYCH Tutaj warto powiedzieć o istocie świadomego nabywania zwierząt terrariowych. Jedną z największych zalet terrarystyki jest, moim zdaniem, możliwość rozmnażania zwierząt zagrożonych wyginięciem. Wiele osób zarzuci pewnie terrarystom, że miejsce dzikich zwierząt jest na wolności, w naturze. Trudno się z tym Phelsuma robertmertensi to idealne dzienne gekony do małych terrariów

56

nie zgodzić, dlatego odpowiedzialny opiekun zawsze

nabywa zwierzęta pochodzące z legalnego źródła.

wodu transportu i trudności aklimatyzacyjnych w no-

Zdecydowana większość dostępnych w handlu zwie-

wych warunkach. Dlatego nie czujcie się skrępowani

rząt pochodzi z legalnych ferm lub hodowli. Takie fer-

i dokładnie wypytajcie o pochodzenie zwierzęcia, któ-

my ulokowane są w krajach występowania danego

re zamierzacie zakupić.

gatunku, gdzie zwierzęta egzystują na świeżym powietrzu, z możliwym dostępem do promieni słonecz-

GATUNKI ZAGROŻONE

nych. Teren jest jedynie ogrodzony i zabezpieczony

W przypadku zwierząt zagrożonych, widniejących na

przed ucieczką zwierząt, a pokarm i woda podawane

listach Konwencji Waszyngtońskiej, CITES z załącz-

są przez opiekunów. Hodowle hobbystyczne to drugie

ników I i II (https://www.cites.org/eng), wymagajcie

z kolei źródło – moim zdaniem najlepsze. Zwykle zwie-

również przekazania dokumentów poświadczających

rzęta z hodowli są oferowane w wyższych cenach. Bez

urodzenie zwierzęcia w hodowli lub na fermie. Takie

wątpienia jednak przekłada się to na lepszą kondycję

zwierzę należy następnie zarejestrować w odpowied-

i zdolności aklimatyzacyjne zwierzęcia. Takie rozwią-

nim dla miejsca zamieszkania urzędzie lub starostwie

zania dają nam pewność i spokój sumienia, że żadne

na podstawie otrzymanego dokumentu. Wszystko

z naszych podopiecznych nie zostało wyrwane ze swo-

to, z czym musimy się zetknąć, zanim podejmiemy

jego naturalnego środowiska. Nie cierpi stresu z po-

decyzję o nabyciu jakiegoś zwierzęcia terrariowego,

Python molurus to jeden z większych i bardziej agresywnych dusicieli. Aby zająć się tym gatunkiem, warto mieć wcześniejsze doświadczenie z dużymi wężami

57

zbliża nas do świata przyrody, uczula na jej ochronę

banalną ozdobą całego domu. Wierzę, że świadoma

i powoduje, że wiemy o niej coraz więcej. W każdym

terrarystyka zwiększa naszą wrażliwość ekologiczną,

z nas tkwi „dziki pierwiastek”, pozostałość po przod-

uczy odpowiedzialności i wymaga przynajmniej pró-

kach. Żyjemy w sztucznych środowiskach z betonu,

by zrozumienia różnorodności otaczającego nas świa-

żelaza, a ostatnio coraz częściej z plastiku, ale gdzieś

ta i mechanizmów nim rządzących. Wzrost poziomu

w środku nas kiełkuje potrzeba bycia w bliskim kon-

wiedzy społeczeństwa o dzikiej przyrodzie wpływa po-

takcie z naturą. Opieka nad zwierzęciem, które nie do

średnio i bezpośrednio na ochronę przyrody i ocalenie

końca jest oswojone, bywa naprawdę fascynująca. Po-

wielu gatunków zwierząt od zagłady.

nadto takie terrarium staje się często egzotyczną, nie-

Nie ma się co zastanawiać, trzeba spróbować.

Węże właściwe, takie jak ten łagodny Lampropeltis triangulum, są odpowiednim gatunkiem dla początkujących terrarystów

58

PODSUMOWANIE Podsumowując swoje przemyślenia, muszę przyznać, iż trudno wymienić wszystkie korzyści, jakie płyną z posiadania terrarium w domu. Należy pamiętać, że terrarystyka to nie tylko żywe zwierzęta, ale i rośliny.

Nic nie stoi na przeszkodzie, by założyć terrarium dla samych tylko tropikalnych roślin – takich jak na przykład storczyki, rośliny owadożerne, oplątwy, mchy czy paprocie. Fragment przyrody z pewnością ożywi każde wnętrze, ukoi zmysły i pozwoli odkryć mniejsze i większe tajemnice świata fauny i flory.

Zdjęcia: Dawid Krótki

60