AFRIGA 122 Edición en galego

ESTAMOS EN WWW.REVISTAAFRIGA.COM, FACEBOOK E TWITTER

Nº 122

AFRIGA

ANO XXII Abril - Maio 2016

P

R

DOSSIER: MAMITE TO D A S

O

D

U

C

I

Ó

N

D

PATÓXENOS MAMARIOS MENOS FRECUENTES MICROORGANISMOS PATÓXENOS

A S

G R AV A C I Ó N S

MENORCA, TERRITORIO FRISÓN

D E

E

L

E

I

T

E

CULTIVO DE MOSTRAS EN GRANXA DESAFÍOS NAS MASTITES CLÍNICAS

A F R I G A . T V ,

Á

C A R TA !

TERCEIRO PODIO CONSECUTIVO PARA REY 547 SONRRISA SID NA MOEXMU

z

sumario

3

AFRIGA

P

R

O

D

U

C

I

Ó

N

D

E

L

E

I

T

E

CONVOCATORIAS Afriga.TV á carta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 Moexmu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 Reunión Científica da Sociedade Española para o Estudo dos Pastos . . . . . . . 14 Concurso da Raza Holstein Frisia de Braga . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18 Poxa de Sarria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18

EXPLOTACIÓN Menorca, territorio frisón . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20 Binillubet (Menorca) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28 Biniseguí Vell i Nou (Menorca) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32

PANORAMA INTERNACIONAL A European Dairy Farmers. Algo máis que xestión económica das explotacións . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38

MANEXO Establo sustentable. Avaliación en granxas de vacún de leite como estratexia para a mellora da rendibilidade . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44

NUTRICIÓN O emprego de alimentos líquidos para atenuar os efectos adversos do estrés por calor no vacún leiteiro . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52

SANIDADE

ACTUALIZACIÓN! Probade o simulador de custos de produción para granxas!

(Desenvolvido por ConsuVet)

É o novo servizo gratuíto da app Revista Afriga! Para móbiles e tablets Dispoñible en

Fasciolose bovina en Galicia: están a seguirse as pautas de control adecuadas? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62

DOSSIER: MAMITE A importancia dos patóxenos mamarios menos frecuentes. Que sabemos na actualidade? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Microorganismos patóxenos. Estacionalidade, comportamento epidemiolóxico e relación entre salubridade do ubre e reconto de células somáticas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

O cultivo de mostras en granxa para mellorar a calidade do leite . . . . . . . . . .

Abordaxe e desafíos nas mastites clínicas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

68 76 88 96

AGRICULTURA Resistencia á contaminación do gran de millo con fumonisinas . . . . . . . . . . 106 Propostas agronómicas para o cultivo de millo en explotacións leiteiras ecolóxicas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114

Outras vantaxes da app!

• Acceso directo a noticias do sector (sen conexión a Internet!)

• Acceso directo á revista (co último número visible tamén sen conexión a Internet!)

• Acceso directo aos vídeos de Afriga.tv

Edita: AFRIGA, Asociación Frisona Galega. Xunta de Goberno de Afriga: PRESIDENTE, Juan Francisco Novo García. VICEPRESIDENTE, Fernando Couto Silva.

SECRETARIA, Josefina Iglesia Andión. TESOUREIRO, Manuel Berdomás Tejo.

VOGAIS, José Ramón Pazos Fondevila, José Rodríguez Berbetoros e José Mercador Fontenla.

Produce: TRANSMEDIA Comunicación & Prensa.

Membro de DIRECTOR EXECUTIVO, José Manuel Gegúndez.

DIRECTOR DE ARTE, Marcos Sánchez.

DESEÑO-MAQUETACIÓN, Marcos Sánchez, Martín Sánchez.

COORDINACIÓN-EDICIÓN, Verónica Rodríguez Gavín.

REDACCIÓN, Begoña Gómez Rielo.

CORRECCIÓN LINGÜÍSTICA, Alexandra Cabaleiro Carro.

FOTOGRAFÍA E REALIZACIÓN EN AFRIGA TV, Raquel Anido.

Enderezo: Ronda das Fontiñas, 272, Entreplanta A. 27002 LUGO. Teléfonos: 982 221 278, 636 952 893, 610 215 366.

Email: transmedia@ctransmedia.com. Web: www.transmedia.es Administración: AGER Servicios Empresariais SL. Praza da Mercé de Conxo 1, 1º B. 15706 Compostela. Teléfono: 981 534 350. Email: ager@ager.com.es.

Web: www.ager.com.es Tiraxe: 16.000 exemplares Depósito Legal: C-1.292/94 - Afriga non se responsabiliza do contido dos artigos e colaboracións asinados.

Se desexa recibir a revista Afriga por correo electrónico escríbanos a:

Si desea recibir la revista Afriga por correo electrónico escríbanos a:

If you would like to receive Afriga magazine via e-mail write to us at:

revistaafriga@ctransmedia.com ou visite a nosa web o visite nuestra web or visit our web

www.revistaafriga.com Síganos tamén en Twitter e Facebook Síganos también en Twitter y Facebook Follow us on Twitter and Facebook

ISSN: 2444-149X ISBN: 978-84-608-8562-7

AFRIGA ANO XXII - Nº 122

l La a n o i s e f o r p a m ga a t e l p m más co Forraje

laboreo y siembra

rotoempacadoras y encintadoras

PULVERIZADORES

EQUIPOS PARA GANADERÍA

carros mezcladores

picadoras de forraje

Búscanos en

Tel. +34 982 227 165 www.duranmaquinaria.com

e s l a r a o d H a t c n i M pacadoras y enc Rotoem

Fusion Vario Rotoempacadora-encintadora de cámara variable

Fusion 3 Plus

V660

F5500

McHale 991

Rotoempacadoraencintadora

Rotoempacadora de cámara variable

Rotoempacadora de cámara fija

Encintadora de pacas redondas

Búscanos en

Tel. +34 982 227 165 www.duranmaquinaria.com

afriga.tv Á carta. novidades!

Concurso Morfolóxico de Gando Frisón de Menorca

Demostración en campo da nova máquina estendedora de Calfensa

Demostración de New Holland nas Rías Baixas

Sistema de detección de celos ABS Breeder Tag

Día Aberto en Vale de Cardeiros (Portugal)

FIMA 2016

Foro sobre o territorio.

Máster Terra

Menorca, territorio frisón

Millo forraxeiro: avaliación de variedades en Galicia

Gandería Mincio Holstein (Véneto, Italia)

Moexmu

Presentación das series de tractores T5 e T6 de New Holland en Lyon (Francia)

55.ª Reunión Científica da SEEP

Cal será o futuro das vacas en Galicia? Charlas in/formativas das ADSG Mesía e Frades

Custo económico da mastite en vacún leiteiro. Xornada de Laboratorios Hipra

Xornada Técnica de Ruminantes. Galicia 2016

www.afriga.tv

#AfrigaTV

Encamadoras suspendidas de 1m3 a 2.2m3

icke palas Qu a r o id u ib edr Distr y Pontev a ñ u r o C para esto presupu PÍdanos

opcional tripuntal de carga

EXTENDEDORES DE SILO DE Ø 70, 90 Y 110

EXTENDEDOR DE SILO

batidor DE purín. especial para pozos de arena

FABRICAMOS EN 6, 7 Y 8.5 METROS

Astilladoras verticales y horizontales de 8,10,12,15, 20 y 25 tn.

GRADilla niveladora PARA CAMAS DE ARENA. De 4 a 7 discos de trabajo dependiendo del formato de los cubículos

Chisel reforzado en diferentes anchos con o sin rodillo w w w. c o r b a r s l l . c o m

MAQUINARIA AGRÍCOLA CORBAR, S.L. Polígono Industrial San Julián de la Vega, s/n 27614 Sarria, Lugo // E-mail: Corbar@corbarsll.com Telf. y Fax: 982 53 14 63 // www.corbarsll.com

VISÍTANOS O LLÁMANOS TE HAREMOS UNA DEMOSTRACIÓN

8 Diseño convocatorias de programas

genéticos

Servicios Invivo e Invitro

XXX CONCURSO DE GANDO FRISÓN MOEXMU 2016. MUIMENTA (COSPEITO)

Laboratorios móviles

Vaca gran campiona

TERCEIRO PODIO CONSECUTIVO PARA REY 547 SONRRISA SID O galardón de vaca gran campiona da Moexmu recaeu unha vez máis en Sonrrisa, unha frisona da gandería pastoricense Rey de Miñotelo que este ano competía na sección de vacas en lactación de 4 anos.

Garantías de gestación Transferencia embrionaria

O pasado 2 de abril celebrouse a trixésima edición do Concurso de Gando Frisón da Moexmu, no que participaron arredor dun cento de animais chegados de 18 explotacións das provincias de Lugo (12), A Coruña (3) e Pontevedra (3). Examinounos e premiounos o catalán Pol Collell Sabaté, xuíz nacional de Conafe.

Os principais títulos do certame foron para Rey de Miñotelo (vaca gran campiona e mellor descendencia de vaca), Carro (xovenca gran campiona), Cid (mellor criador, mellor rabaño e vaca adulta campiona) e Pozo (xovenca campiona e vaca nova campiona).

Consulta o vídeo na web www.afriga.tv

www.embriomarket.com daniel@embriovet.es • 649 809 064 AFRIGA ANO XXII - Nº 122 javiersabin@embriovet.es • 616 138 613

convocatorias 9 Creación de proyectos ganaderos: Te asesoramos y gestionamos financiación PALMARÉS CATEGORÍAS

GAÑADORA

GANDERÍA

Casa-Nova Rumboida Doorman

Carro (Mesía, A Coruña)

Cid Brady Galleta

Cid (Barreiros, Lugo)

Casa-Nova Vanesa Aikman ET

Carro (Mesía, A Coruña)

Casa-Nova Sony McCutchen 1019

Carro (Mesía, A Coruña)

Pozosaa Doorman 2317

Pozo (Lugo)

XOVENCAS DE 20 A 22 MESES

Campa Goldwyn Megalety 3 ET

A Campa (Curtis, A Coruña)

XOVENCAS DE 23 A 26 MESES

Manteiga Airlift Claudia

Manteiga (Vila de Cruces, Pontevedra)

VACAS ATA 30 MESES E VACA NOVA CAMPIONA

Pozosaa Atwood 7128 Tamara

Pozo (Lugo)

Manteiga Alerta Aika

Manteiga (Vila de Cruces, Pontevedra)

Pozosaa Sid 3287 Sonja

Pozo (Lugo)

Rey 547 Sonrrisa Sid

Rey de Miñotelo (A Pastoriza, Lugo)

Cid Aftershock Muesky

Cid (Barreiros, Lugo)

Cid Goldwyn Matigueira ET

Cid (Barreiros, Lugo)

XATAS ATA 8 MESES XATAS DE 8 A 10 MESES XATAS DE 11 A 13 MESES, XATA CAMPIONA E XOVENCA GRAN CAMPIONA XATAS DE 14 A 16 MESES XOVENCAS DE 17 A 19 MESES E XOVENCA CAMPIONA

VACAS DE 31 A 35 MESES VACAS DE 3 ANOS VACAS DE 4 ANOS, VACA INTERMEDIA CAMPIONA E GRAN CAMPIONA VACAS DE 5 ANOS VACAS DE 6 ANOS OU MÁIS E VACA ADULTA CAMPIONA MELLOR CRIADOR

Cid (Barreiros, Lugo)

MELLOR RABAÑO

Cid (Barreiros, Lugo)

MELLOR DESCENDENCIA DE VACA MELLOR GANDERÍA DE NOVA PARTICIPACIÓN MELLOR CONCELLO

Comercio de embriones en todo el mundo

Rey 584 Sospecha Dude Rey 547 Sonrrisa Sid

Rey de Miñotelo (A Pastoriza, Lugo)

A Campa (Curtis, A Coruña) A Pastoriza (Lugo)

POXA Ese mesmo día tivo lugar unha poxa de gando frisón organizada por Africor Lugo, na que se puxeron á venda 13 femias e se adxudicaron 11.

O prezo medio das transaccións foi de 1.780 euros –máis baixo que en edicións anteriores–. O animal polo que máis se pagou –2.150 euros– foi unha filla de Larson presentada pola gandería Josmar, de Baralla (Lugo).

Trátase dunha vaca de primeiro parto, parida en febreiro, cunha nai Landoi, moi produtora, con 99.811 kg de leite en seis lactacións.

MANEXADORES O domingo seguinte celebrouse o Concurso de Novos Manexadores, organizado polo Clube de Xóvenes Gandeiros de Galicia e xulgado tamén por Pol Collell. Como vén sendo habitual, a competición desenvolveuse en varias seccións segundo a idade dos participantes e, posteriormente, os primeiros clasificados de cada unha delas disputaron a vitoria na final. Un ano máis, o cántabro Miguel Expósito proclamouse mellor manexador. O segundo clasificado foi o lalinense Avelino Souto.

Especialistas en seguros agrarios

Todas las razas: leche y carne

Consulta o vídeo na web www.afriga.tv

www.embriomarket.com administracion@embriomarket.com AFRIGA ANO XXII - Nº 122 981 791 843 • 649 239 488 • 636 977 610

10

convocatorias

Vaca nova campiona

Vaca adulta campiona

Xovenca gran campiona

Xovenca campiona

Mellor criador

Mellor manexador

Os novos talentos da Moexmu

Consulta o vídeo na web www.afriga.tv

AFRIGA ANO XXII - Nº 122

Gomas e Camas para Vacas Limpezas Autom谩ticas Estabulaci贸ns Libres distribuci贸n material gandeiro

COMEDEiROS TOLVAS PARA PENSO

PARA COLGAR SOBRE BARREiRAS

TOLVA

SELECTIVA PARA PENSO

CURRAIS E MANGAS SELECTORAS

Gomas e Camas para Vacas

Limpezas Autom谩ticas

Tubular Bovino

BOX INDIVIDUAL EASY CLEAN

CORNADIZAS XATOS PEQUENOS Polígono Industrial do Corgo, parcela 3, 27163 O Corgo (Lugo) Novo teléfono: 671 485 702 (TONI) • 671 485 703 (Servizo Técnico) E-mail: toni@dismagan.es // Web: www.dismagan.es distribución material gandeiro

Distribuidor en Asturias: Almacenes Ladislao, S.L. Polígono El Zarrín, S.N. La Espina, 33891 Salas (Asturias) Tfnos.: 985 837 385 - 629 566 500

14

convocatorias

LV REUNIÓN CIENTÍFICA DA SEEP. LUGO-A CORUÑA

Percorrido polas parcelas de ensaio de Mabegondo

INNOVACIÓN SOSTIBLE EN PASTOS Investigadores de centros e universidades de todo o país e de México participaron do 26 ao 29 de abril no encontro anual da Sociedade Española para o Estudo dos Pastos (SEEP) celebrado en Galicia.

Os preto de cen asistentes a esta 55.ª Reunión Científica, enfocada a unha agricultura de resposta ao cambio climático, expuxeron tanto na Escola Politécnica Superior de Lugo coma no Centro de Investigacións Agrarias de Mabegondo os resultados dos traballos que están a levar a cabo en zonas tan diferentes coma a devesa de Estremadura, o altiplano central mexicano ou a cornixa cantábrica sobre os distintos tipos de produción vexetal e o seu aproveitamento polo gando como forraxe ou en pastoreo, co obxectivo de que os coñecementos obtidos se poidan aplicar na práctica.

Nos pastos de Patalarga

Xornada no salón de actos do CIAM

Inauguración do congreso na Politécnica de Lugo

Nos microinvernadoiros de multiplicación de sementes

No que respecta ao vacún leiteiro, nas distintas comunicacións abordáronse o uso de mesturas de leguminosas anuais, a calidade dos ensilados de herba e millo, o efecto da inclusión de forraxes nas dietas e na calidade do leite, a mellora xenética vexetal, a emisión de gases de efecto invernadoiro nos cultivos, a pegada de carbono ou a fertilización, entre outros temas.

O programa incluíu, ademais, visitas técnicas ao CIAM, á gandería Patalarga (A Pastoriza), á SAT A Vereda (Castro de Rei), a granxas de vacún de carne da Fonsagrada e á montaña sudoriental lucense.

Consulta o vídeo na web www.afriga.tv

AFRIGA ANO XXII - Nº 122

w w w. r m h m i x e r. c o m

50 años de experiencia

■■ Modelos en autopropulsados adaptados a cada necesidad

■■ VS11 y 12 m3 ■■ Mixelfarm 13 y 15 m3 ■■ VS 18,20 y 22 m3 ■■ VSL 14, 16 y 18 m3 ■■ Megamix 18 y 20 m3 ■■ Mixellium 14,16 y 18 m3 (nuevo) ■■ Premium 17,19 y 21 m3 ■■ Mixellent 22, 24, 26 y 30 m3

■■ Nº 1 en tecnología Basada en la experiencia ■■ La mejor publicidad, nuestros clientes

■■ 2 nuevos modelos para el año 2016, nueva motorización y grandes prestaciones • Premium 17,19 y 21 m3 • Vulcan 14,16 y 18 m3 ■■ DISPONEMOS DE CARROS USADOS TOTALMENTE REVISADOS Y CON GARANTÍA Distribuidor zona norte y Portugal: Chantada - Lugo.

Tlfs. 982 44.14.51/ 678.465.922, www.icos.es, e-mail: lito@icos.es

Distribuidor zona sur:

Talleres Delgado Serrano, S. L. El Viso (Córdoba) Tlfns. 957 127 727 / 617 317 514 email: tdelgadoserrano@hotmail.com

PUBLIRREPORTAXE

SEAGULL BAY A LA VANGUARDIA DE LA GENÉTICA MUNDIAL ¿SABÍA QUE LA MISMA GRANJA DE LA QUE HAN SALIDO SUPERSIRE (N.º 1 POR TPI Y MÉRITO NETO EN USA) Y HEADLINER (N.º 5 POR TPI USA) ORDEÑA 2.200 VACAS Y MÁS DEL 90 % SON CRUZADAS PROCROSS? Entrevistamos a la familia Andersen para conocer una de las ganaderías más influyentes en la genética Holstein a nivel mundial y su historia de éxito tras 8 años trabajando con el Programa de Cruzamientos ProCROSS, basado en las razas Holstein, Viking Red y Montbeliarde.

A

la familia Andersen, de Idaho, le apasiona críar vacas. Alan Andersen y sus dos hijos, Ben y Greg, ordeñan cada día alrededor de 2.200 vacas repartidas en dos explotaciones: Seagull Bay Dairy y Andersen Dairy.

Su origen se remonta a 1980, cuando nace Seagull Bay. Hoy esta granja ostenta el tercer puesto en el ranking americano por Mérito Genético de la Holstein Association, algo al alcance de muy pocos criadores. De aquí han salido en los últimos años algunos de los sementales Holstein más reconocidos a nivel mundial, como Supersire, Headliner, Silver, Platinum, Sargeant, Diamond, Shaw… y la lista continuará creciendo porque los genetistas de todo el mundo tienen sus ojos puestos en esta ganadería, y más concretamente en Ammon-Peachey Shauna, la archiconocida hija de Planet que fue la N.º 1 por CTPI y que continúa siendo la vaca más influyente en la genómica Holstein actual y la que cuenta con más descendientes en centros de inseminación en todo el mundo.

Greg Andersen es el responsable de Seagull Bay, donde se ordeñan 600 vacas en estabulación libre, de las cuales 400 son cruzadas ProCROSS, 150 Holstein no registradas y tan solo 50 Holstein élite registradas en la Holstein Association EE. UU. Por su parte, Ben es el encargado de la gestión en Andersen Dairy, la otra explotación de la familia, creada en 2005, donde se ordeñan 1.600 vacas cruzadas ProCROSS.

Ammon-Peachey Shauna-ET EX-91 GMD DOM Madre de Supersire, Headliner, Silver, Platinum, Sargeant, Diamond, Shaw...

LA GRANJA ANDERSEN TRAS 8 AÑOS DE PROCROSS

11.997 kg de media en el rebaño al 3,96 de grasa y 3,36 de proteína 1,8 dosis por inseminación fecundante (media en EE. UU. 2,5-3) 51 % de tasa de concepción a la 1.ª inseminación 27 % de tasa de preñez por ciclo de 21 días (tasa de preñez = tasa de concepción x tasa de detección de celos; Programa Dairy Comp. (media en EE. UU. 18 %) 13 meses de intervalos entre partos Tasa de eliminación de primerizas < 2 % (eliminadas antes de 60 días en leche) Menos del 4 % de terneros mortinatos (que nacen muertos o mueren antes de las 48 horas de vida) Muerte de vacas reducida al 3,5 %

PUBLIRREPORTAXE

SEAGULL BAY DAIRY, IDAHO (EE. UU.)

Siendo ganaderos Holstein apasionados, ¿por qué decidisteis comenzar con el cruzamiento de razas?

Decidimos comenzar a cruzar hace diez años porque no estábamos satisfechos con los datos de fertilidad, salud y longevidad de nuestro rebaño. Muchas vacas dejaban el rebaño involuntariamente por mamitis, baja fertilidad y cojeras. También había que hacer trabajo extra controlando los partos y aún seguía habiendo para nosotros un porcentaje alto de mortinatos. Buscamos una manera de mejorar estos problemas. En la universidad habíamos estudiado las ventajas de los cruzamientos en otras especies ganaderas y dijimos: ¿por qué no en las vacas lecheras? ¿Y por qué elegisteis el Programa ProCROSS? Nuestra primera experiencia fue cruzar con Jersey nuestras Holstein y no nos convencieron los resultados. Más tarde leí que algunos ganaderos en California estaban usando Roja Sueca y Montbeliarde. Fuimos a ver las vacas ProCROSS en California y nos dimos cuenta de que ese era el camino para lograr la vaca que estábamos buscando, más resistente y fértil.

Así, hace unos ocho años dejamos de usar Jersey en nuestro programa de cruzamiento y nos centramos exclusivamente en el Programa ProCROSS. ¿Los resultados son mejores o peores de lo que esperabais?

Definitivamente los resultados son mejores. Confiábamos en tener mejorías en reproducción, salud y longevidad, pero creíamos que perderíamos leche en comparación con la Holstein y hemos comprobado que no es así.

CINCO BENEFICIOS DEL PROGRAMA PROCROSS EN NUESTRA EXPLOTACIÓN •

• • • •

De izquierda a derecha, Ben y Alan Andersen ¿Cómo veis el futuro?

No anticipamos lo que puede suceder en nuestro programa de crianza en el futuro. Siempre intentamos estar atentos a oportunidades para mejorar pero, sinceramente, creo que la mayoría de nuestros cambios los haremos en la gestión para intentar proporcionarles lo mejor a nuestras vacas ProCROSS. Sois famosos por vuestros impresionantes datos de GTPI en vuestras Holstein pero también por vuestras fantásticas vacas ProCROSS. ¿No creéis que es una contradicción?

No hemos buscado ser famosos. Simplemente hemos tenido éxito con nuestro programa ProCROSS y con nuestro programa genético Holstein. Es necesario un buen núcleo de selección en pureza en todas las razas. Unas buenas razas puras son fundamentales para el éxito de un programa de cruzamiento, dado que se debe trabajar siempre con los mejores toros de cada raza. No creo que una alta selección genética Holstein y un programa ProCROSS tengan que ser opuestos. Realmente estamos contentos de poder contar con los dos sistemas en nuestra explotación.

Transición. Menos del 2 % de las vacas dejan el rebaño en los primeros 60 días de lactación.

Baja incidencia de mastitis y casi ningún desplazamiento de abomaso.

Mayor eficiencia reproductiva Más sólidos en leche. Más kilos de grasa y RESUMO DAS VANTAGENS DA VACA PROCROSS proteína Patas y pies. Mejor locomoción, menos cojeras Mejor calidad de vida: hay menos problemas con mis vacas cruzadas, menos preocupaciones y estrés y siento que mi trabajo tiene una mayor recompensa con mis vacas ProCROSS.

Para más información: www.procross.info

Distribuido en Galicia por SERGEGA Manuel Reixa: 610 526 785

18

convocatorias

IV CONCURSO DA RAZA HOLSTEIN FRISIA. BRAGA (PORTUGAL)

Vaca gran campiona

A frisona de Norberto Gonçalves, de Ponte de Lima, viña de lograr a vitoria no campionato de vacas da Trofa celebrado en marzo.

O Parque de Exposicións de Braga foi o escenario a principios de abril da 49.º Feira Internacional de Agricul-

Xovenca gran campiona

tura, Gandería e Alimentación (AGRO), cuxo programa incluíu a celebración do 4.º Concurso da Raza Holstein Frisia. Tras examinar o tipo de 74 animais procedentes dunha decena de explotacións do norte de Portugal, o xuíz azoriano Bruno Almeida escolleu a Pereira Meridian Dinora (Vilas Boas & Pereira) como xovenca gran campiona e a Encanto Sid 362 (Encanto Natural) como vaca gran campiona.

POXA DE GANDO FRISÓN. SARRIA (LUGO)

O PREZO MÁIS ALTO ALCANZA OS 3.450 EUROS Fotos: Fernando Rodríguez Gandoy (Africor Lugo)

Fotos: Asociación para o Apoio á Bovinicultura Leiteira do Norte

ENCANTO SID 362 GAÑA NO CONCURSO AGRO-BRAGA 2016

Forcao-Roxel Artes Romara

Africor Lugo organizou o 7 de maio unha poxa de frisonas en Sarria, no marco da retomada Mostra Gandeira de Santo Isidro Labrador. Houbo moita afluencia de público e bos prezos.

AFRIGA ANO XXII - Nº 122

Forcao-Roxel Artes Romara, unha vaca de primeiro parto presentada pola gandería Forcao (Outeiro de Rei), foi vendida por 3.450 euros, a cotización máis alta da xornada.

O prezo medio ascendeu a 2.124 euros e rachou coa tendencia á baixa das últimas poxas celebradas na provincia lucense. Vendéronse 17 animais dos 23 participantes.

Inatega y Cogent Breeding, pioneros en el uso del semen sexado, unen sus fuerzas para ofrecer genética de clase mundial en España, a través de Inagenetics “Estamos muy contentos con las preñeces del semen sexado.

Actualmente estamos inseminando con Supershot y Superstyle sexado” Goyo y Bernarda Olmo. Ganadería “La Capilla”. Vega de los árboles, León

www.inagenetics.com Ctra. Valdedfresno, 2, 24228. Corbillos De La Sobarriba, Leon. T: +34 987 213 172

20

explotación

MENORCA, TERRITORIO FRISÓN Se un pensa en Menorca, seguramente o primeiro que se lle veña á cabeza sexa o sol e as calas virxes, o descanso e o tempo de lecer. E, si, Menorca é todo iso pero tamén moito máis.

Despois da nosa viaxe á illa con motivo do XXX Concurso Morfolóxico de Gando Bovino Frisón, ao pensar neste territorio do leste español facémolo en vacas que pastan en liberdade, en leite de calidade e, por suposto, no saboroso queixo da DOP Mahón-Menorca.

Actualmente, nesta pequena illa do arquipélago balear hai unhas 120 explotacións de vacún leiteiro de tamaño medio, as cales lle entregan á industria preto de 5.000 toneladas de leite ao mes. Non obstante, a esta cantidade hai que sumarlle a materia prima destinada á produción de queixo, que moitos gandeiros elaboran nas súas propias granxas.

SOCIEDADE RURAL MENORQUINA Unha das características diferenciadoras das ganderías da illa son as sociedades rurais menorquinas. Este tradicional sistema de organización, plenamente vixente, consiste nun trato entre o propietario dun predio rústico e un gandeiro (l’amo) polo cal o primeiro achega os bens inmobles (terreos, instalacións...) e a metade dos animais, da alimentación e da maquinaria, mentres que o gandeiro pon a outra

metade dos animais, da comida e da maquinaria, así como a totalidade do traballo da explotación. Os beneficios froito dese acordo repártense ao 50 % entre ambas as partes.

O PASTOREO, CLAVE PARA A RENDIBILIDADE En Menorca, a diferenza dos sistemas intensivos que imperan na Península, as vacas de leite aliméntanse principalmente de herba verde que pastan no campo, raigrás na maior parte dos casos. Fano desde finais de setembro ata maio ou xuño, en función das precipitacións do ano. Saen ao pasto despois da muxidura matinal e alí permanecen ata a da noite. Durante estes meses, a súa alimentación supleméntase cunha ración unifeed que, en termos xerais, inclúe silo de herba (que ás veces se substitúe por herba verde cando hai suficiente cantidade), algo de herba seca, fariñas e concentrado.

Consulta o vídeo na web www.afriga.tv AFRIGA ANO XXII - Nº 122

explotación

Comedeiro de Algendar d’en Gomila, coa ración das vacas de leite lista para consumir

O groso dos partos concéntrase no último cuadrimestre do ano

Na primavera, os gandeiros menorquinos ensilan forraxes coas que alimentan os animais no verán, cando non hai pastos debido á ausencia de choivas.

O sistema invértese na época estival. As vacas permanecen na nave durante o día para protexelas da calor e darlles de comer, e pola noite, ao refrescar algo as altas temperaturas diúrnas, saen ao campo. “Saen dar unha volta, polos restrollos, que non hai nada máis”, comenta Tóbal Capó, da gandería Biniseguí Vell i Nou. Nestes meses, ao non dispoñer de pastos, as cantidades de silo e concentrado da ración increméntanse. No entanto, este aumento non é suficiente

e a produción reséntese, podendo rexistrarse diferenzas de ata 8 litros con respecto aos meses de inverno. “A produción baixa bastante ao non dispor de herba, en cambio, as calidades soben, como é normal”, afirma Tóbal Capó.

A insularidade aféctalle negativamente ao custo da ración, posto que o prezo do quilo tanto de fariñas como de concentrado é uns 7 céntimos máis caro que na Península. “Cústanos moito traer a proteína aquí a Menorca co tema do mar no medio. E o pastoreo é a forma de producir o litro de leite máis barato”, explica Pedro Marqués, da gandería Binillubet.

KRAMER KL 30.8T* Cargadora de ruedas

*

• • • • • •

Cazo delantero con un volumen de carga de 0.85 m3.

Capacidad de carga en máxima elevación 3.300 Kg. Motor DEUTZ de 75 CV refrigerado por agua.

Velocidad máxima hasta 40 Km/h.

Caudal de aceite de 70 l/min a 240 bares.

Faros LED de trabajo delanteros y traseros de serie.

Importador exclusivo para España y Portugal

979 728 450 - www.deltacinco.es Consulte nuestra red de distribuidores

Consulta o vídeo na web www.afriga.tv AFRIGA ANO XXII - Nº 122

21

22

explotación

Prensado do queixo na queixería de Algendar d’en Gomila

Algúns produtores dispoñen de secadoiros para a maduración do queixo

OS ALTOS PREZOS DO CONCENTRADO E DAS FARIÑAS NON LLES DEIXAN MOITA MARXE DE BENEFICIO AOS PRODUTORES, POLO QUE CADA VEZ SON MÁIS OS QUE OPTAN POR TRANSFORMAR DIRECTAMENTE A MATERIA PRIMA E DARLLE SAÍDA AO SEU PRODUTO NO MERCADO

A superficie agrícola divídese en fincas de pequenas dimensións separadas polas típicas paredes de pedra seca da illa, cuxo mantemento protexe o Goberno balear pola súa antigüidade de máis de 300 anos. En cambio, si é habitual que o terreo de cada gandería estea concentrado nos arredores da explotación, sen necesidade de ter que facer grandes desprazamentos.

Os cultivos habituais son o raigrás e, nas zonas menos produtivas, a mestura desta gramínea con outras como a avea, a cebada ou o triticale.

Aínda que poida soar contraditorio, un dos problemas de Menorca é a escaseza de auga doce, polo que a posibilidade de instalar sistemas de rega para o cultivo de forraxes que requiren máis hidratación para o seu desenvolvemento, coma o millo, é practicamente impensable. Por exemplo, cóntanos Pedro Marqués que na súa gandería se ven obrigados a comprar a auga de bebida do rabaño durante o verán, a pesar de dispor de tres pozos. Para eles, o sistema de reciclaxe é fundamental: “Todos os tellados están canalizados para recoller a auga, que utilizamos para beber os animais e para limpar a sala de muxido e a queixería”.

CONCENTRACIÓN DE PARTOS Outra práctica de manexo derivada do sistema de pastoreo é a concentración de partos desde principios de setembro ata fin de ano. A razón dánola Tóbal Capó: “Tentamos que haxa o máximo de partos neses meses para así poder aproveitar os pasteiros. En setembro empeza a chover e en outubro xa hai pasto normalmente, e así temos o máximo de tempo as vacas no pasto. Os meses que pasan secas, se poden ser xullo e agosto, que son os meses con máis calor e estrés térmico, mellor”. Aínda así, sempre queda algunha vaca solta que pare en agosto ou incluso no primeiro trimestre do ano seguinte.

Típica parede de pedra seca da illa entre fincas, protexida oficialmente pola súa antigüidade

COMERCIALIZACIÓN DA MATERIA PRIMA Todo o leite que se produce en Menorca transfórmase na illa, ben en forma de leite líquido ou ben en queixo.

A principal industria é a Cooperativa Insular Ganadera (Coínga), que embotella e fabrica queixo con denominación de orixe. Posteriormente, parte deses produtos comercialízanse na Península a través dun acordo con Central Lechera Asturiana.

Tamén hai que citar a La Payesa, outra industria local especializada unicamente na elaboración de queixo.

Segundo o Fondo Español de Garantía Agraria (FEGA), nos últimos 12 meses con datos rexistrados (marzo 2015-febreiro 2016) o prezo do leite mantívose nuns niveis bastante estables, entre os 33,2 cts./l de marzo e os 32,2 cts./l de xullo, cunha media do período de 32,7 cts./litro.

No entanto, como xa adiantabamos antes, os altos prezos do concentrado e das fariñas non lles deixan moita marxe de beneficio aos produtores, polo que cada vez son máis os que optan por transformar directamente a materia prima e darlle saída ao seu produto no mercado.

Consulta o vídeo na web www.afriga.tv AFRIGA ANO XXII - Nº 122

Monobox – Unidad de ordeño robotizada GEA Farm Technologies ¡Nuestra fórmula funciona!

El nuevo concepto de ordeño robotizado de una sola cabina incorpora los más avanzados sistemas de ordeño automático ideal para explotaciones El único sistema robotizado con sellado automático en la pezonera.

GEA Farm Technologies Ibérica S.L. Avda. Sant Julià 147, 08403 Granollers, España Telefono: +34 938 617 120, e-mail: agricola@gea.com / www.gea.com

engineering for a better world

GEA Farm Technologies

24

explotación

A tres veces vaca gran campiona de Menorca, Algendar Goldwyn Jara, xunto aos seus propietarios, Francesc e Marga En Menorca son habituais as tendas de venda directa de queixo integradas nas explotacións

Cristina Truyol e Jara, na última edición do concurso de Menorca

DOP MAHÓN-MENORCA Gran parte do queixo que se fabrica na illa ampárase baixo a denominación de orixe protexida Mahón-Menorca.

Trátase dun queixo artesanal elaborado habitualmente con leite cru, aínda que tamén pode estar pasteurizado. A súa característica forma cadrada, con cantos e arestas redondeados, e a cor alaranxada da codia fano inconfundible.

Algúns produtores dispoñen das instalacións adecuadas para a maduración do queixo, mentres que outros externalizan ese proceso e, transcorrido o tempo necesario, o “madurador” entrégalles o produto listo para a súa comercialización.

Un exemplo do primeiro caso é a queixería de Biniseguí Vell i Nou, na que se encargan de todo o proceso. Así nolo conta Tóbal Capó: “Nós facemos varios tipos de queixo, tenro con pasteurizador, semicurado e curado, e madurámolo nós mesmos. Despois realizamos a venda directa. Aquí [na explotación] temos unha pequena tenda e, á parte, temos algún distribuidor en Mallorca; en Menorca tamén distribuímos en tendas e en mercados artesanais.

Tentamos estar o máis preto posible dos clientes”.

AgroBank

Na queixería Binillubet, en cambio, botan man dun “madurador” externo e, posteriormente, eles encárganse da comercialización. “A venda facémola aquí. Temos clientes que, cando veñen de vacacións, cómprannos aquí e logo enviámosllo directamente á casa. En Menorca non todo é praia. Á tardiña, cando cae o sol, moita xente vén vernos, comprar queixo, ver os nosos animais…”, relata Pedro Marqués.

Moitos gandeiros que teñen queixería venden o produto coa súa propia marca comercial. Outros, pola contra, véndenllo a distribuidores que se encargan de colocalo no mercado.

CONCURSOS Os gandeiros menorquinos son moi afeccionados á xenética e aos certames morfolóxicos. Un exemplo diso é o concurso de gando frisón que organiza a Asociación Frisona Balear anualmente en Alaior e que en 2016 celebrou o seu trixésimo aniversario. O premio principal, o de vaca gran campiona, levouno por terceira vez consecutiva Algendar Goldwyn Jara, da gandería Algendar d’en Gomila.

Asesoramento e servizo para o sector agrario Consulta o vídeo na web www.afriga.tv

AFRIGA ANO XXII - Nº 122

Coma sempre, os primeiros dende 1975

NOVOS COMEDEIROS DE EXTERIORES CON TEITO VOLADIZO!

OFERTA ESPECIAL de lanzamento Consulta prezos e condicións!

LEVA OS MELLORES PRODUTOS PARA A TÚA GANDERÍA!

Dispoñibles catro modelos: • Con cornadizas 2 x 3 e 14 prazas • Con cornadizas 2 x 2 e 12 prazas • Con separadores 2 x 3 e 14 prazas • Con separadores 2 x 2 e 12 prazas

Con apertura lateral para a carga de forraxe

Consulte prezos sen compromiso Camiño vello de Mourelle, s/n – 15840 Santa Comba (A Coruña) – ESPAÑA Telf. 981 88 05 50 – 981 88 05 75 • Fax. 981 88 06 06 e-mail: elmega@elmega.com • web: www.elmega.com

O ROBOT LELY ASTRONAUT A3 CUMPRE DEZ ANOS Unha máquina totalmente actualizable, rendible, eficiente e probada. El é máis produtivo que calquera robot da competencia de calquera marca e modelo. Neste décimo aniversario pódeo adquirir por unha cota mensual inferior a 1.000 €.

LELY ASTRONAUT A3 Sen dúbida, este robot é un prodixio da enxeñería. O seu deseño modular, moderno e actualizable permítelle manter, dez anos despois, unha xuventude envexable por calquera outro tipo de máquina.

O seu deseño interno é o mesmo que o do último modelo Astronaut A4. Esta característica permitiulle adaptarse con facilidade a todas as melloras e actualizacións que Lely desenvolveu nestes dez anos e que non foron poucas. Os colares de longa distancia Qwes HR-LD e o contador de células somáticas MQCC-2 funcionan perfectamente sobre este robot.

A falta de compoñentes mecánicos evita desgastes ou envellecementos irreversibles. Os sistemas pneumáticos apenas requiren mantementos; con cambios de xuntas e empaquetaduras volven ao estado de novos.

do concentrado (repartición en función da produción). Hai un incremento neto da produción dun 10 % (é dicir, este incremento é a custo 0 debido á distribución eficiente do concentrado).

COMO FINANCIAR UN LELY ASTRONAUT A3?

EXEMPLO DE CÁLCULO DE RENDIBILIDADE SÓ POLO INCREMENTO DE PRODUCIÓN

Como se pode observar, as cotas de financiamento están por baixo do beneficio por incremento da produción que proporciona o robot Lely.

Unha granxa con 60 vacas en muxidura en sala, 32 kg de media e unha produción total mensual de 58.368 kg. Cun robot Lely Astronaut A3 podemos estimar a rendibilidade: • Incremento da produción: 5.837 kg/mes • Importe (0,28 €/kg): 1.634 €/mes

A máquina pódese financiar cun leasing con cotas mensuais de 950 € + IVE. Para o caso de dúas máquinas: 1.812 € + IVE.

Existen outras figuras, como o renting ou o leasing operativo, que tamén poderiamos utilizar.

Para calquera dúbida pregúntenos.

A seguinte ligazón mostra un vídeo sobre o Astronaut A3: https://www.youtube.com/watch?v=BpFghHl7dJQ

O único elemento de desgaste deste robot é a bomba de baleiro. Aos dez anos de funcionamento convén cambiala (2.000 €).

POR QUE COMPRAR UN ROBOT LELY USADO? Un Astronaut A3 usado é un investimento intelixente cando non se dispón da axuda (subvención) da Administración. O aforro na compra pode ser dun 40 % respecto ao importe da compra do robot Lely novo.

O A3 que se ofrece inclúe todas as melloras e actualizacións que se desenvolveron nestes dez anos, facendo desta máquina un modelo fiable, seguro e moi produtivo. A súa produtividade supera amplamente á de calquera robot da competencia de calquera marca e modelo.

Un exemplo de equipamento podería ser: última versión do software T4C e T4CinHERD (aplicación para o móbil), colares de ruminación e celo de longa distancia (Qwes HR-LD), medidor de células somáticas (MQCC-2), sistema de esterilización por vapor (Pura) e portas automáticas para o manexo dos atrasos.

Todo este equipamento de última xeración sitúa o Astronaut A3 á mesma altura que o robot Lely novo.

A RENDIBILIDADE DA MÁQUINA Coa experiencia que achega ter actualmente baixo a nosa responsabilidade o funcionamento de 70 Astronaut A3 na zona norte de España, podemos afirmar que a rendibilidade desta máquina está marcada, en gran medida, polo incremento da produción, debido a que as vacas se moxen máis veces ao día (3 de media) e á distribución eficiente

ES14001-D

A innovación ao servizo da gandería

AGROTEC ENTRECANALES SL LELY CENTER OUTEIRO DE REI 27150 OUTEIRO DE REI (LUGO) Tel. + 34 609 85 77 09 loscorralesdebuelna@cor.lelycenter.com

O MELLOR SERVIZO O MÁIS PRETO POSIBLE Lely baséase no seu coñecemento das tecnoloxías máis avanzadas e das técnicas de diagnóstico máis recentes.

Lely garante que só técnicos certificados interveñen no voso sistema de muxido automatizado.

EVOLVE. www.lely.com

ES14001-DE-advertisement-Frisona Espanola-210x297-TL.indd 1

innovators in agriculture

31-Jan-14 09:19:30

28

explotación

BINILLUBET (ES MERCADAL, MENORCA) Pedro e a súa familia na entrada da Finca Binillubet

VACAS, PASTOS, QUEIXOS… ISTO É BINILLUBET! Pedro Marqués Fedelich é l’amo da Sociedade Rural Menorquina que funciona na Finca Binillubet. Falamos con el do día a día da explotación, da queixería e do futuro do sector.

A gandería Binillubet atópase no municipio de Es Mercadal e está situada entre dúas das vías principais de Menorca, a estrada xeral e o Camí d’en Kane, a máis antiga da illa.

Na explotación traballan Pedro e un empregado que teñen contratado cinco días á semana. “Este ano fará dez que estamos aquí. Ata os 18 anos estivemos o meu pai e eu nunha finca onde practicamente me criei, logo fomos a outra e aí foi cando casei e me marchei. Pasei un ano fóra do campo, logo dous como missatge, que é o axudante do

payés, ata que me saíu a posibilidade de vir aquí. Esta é a primeira finca que levo ao meu cargo”, lembra.

A muller de Pedro, Laura Pallier Allés, encárgase de todo o relacionado coa fabricación e a comercialización do queixo.

O rabaño ascende a 91 animais, dos que 54 son vacas de produción. Ao tratarse dunha Sociedade Rural Menorquina, a metade dos animais son do gandeiro titular, é dicir, de Pedro, e a outra metade, do propietario da finca.

A media de produción actual é de 11.100 litros vaca/ano.

Os niveis varían bastante entre os meses de verán e de inverno, “primeiramente porque temos a recría concentrada, párennos de agosto a decembro, aínda que hai algúns partos máis, e no inverno aproveitamos o verde”, explica. Os niveis medios de graxa e proteína sitúanse no 3,60 % e no 3,40 %, respectivamente. En canto ao reconto de células, non pasan das 100.000 e en bacterioloxía, fóra dunha subida puntual que tiveron en febreiro, tamén están ao mínimo.

Consulta o vídeo na web www.afriga.tv AFRIGA ANO XXII - Nº 122

explotación

Vista xeral de Binillubet

Vacas pastando nas fincas que rodean a explotación

ALIMENTACIÓN No inverno, as vacas de leite pasan o día pastando e pola noite subminístranlles unha ración unifeed con 12 kg de penso, 12 kg de silo de herba e 4 kg de herba seca. No verán, ao non dispor de pasteiros, vense obrigados a aumentar as cantidades de silo (20 kg) e de concentrado (20 kg) da ración, diminuíndo a de herba seca á metade.

As vacas secas están fóra, pero teñen acceso ao comedeiro para terminar a ración sobrante das de muxidura. A súa alimentación inclúe, ademais do que atopan nos prados, algo de herba seca e 3-4 kg de penso.

A recría tamén está fóra a partir da desteta, que fan aos dous meses. A primeira tempada entran á noite pero logo xa quedan todo o tempo fóra, e xúntanse coas secas cando lles diagnostican a preñez. “Agora mesmo temos un lote con animais que se están inseminando e diagnosticando e, como só temos dúas vacas secas, están todas xuntas, pero no verán estarían separadas”, matiza. A recría ten sempre á súa disposición herba seca e algo de alfalfa se a herba non quedou en condicións óptimas de consumo. Ademais, reciben penso adaptado á idade.

NEW HOLLAND ESPECIALISTAS EN GANADERÍA

ELEGIDOS POR LOS QUE SABEN BTS

Motores eficientes, con pala frontal completamente integrada controlada por joystick, techo solar panorámico y una maniobrabilidad excepcional. Los tractores New Holland TD5, T5 y T6, ideales para explotaciones agrícolas mixtas y ganaderas, son la opción más acertada para los clientes que buscan gran potencia, versatilidad y alta productividad en el campo. Indicados para la manipulación de materiales, para trabajar en el interior de las naves y para cualquier labor ganadera.

T6 4 y 6 cilindros en los modelos de 120 a 175 CV. Máxima eficiencia y versatilidad.

T5 4 cilindros en los modelos de 95 a 115 CV. La excelencia hecha tractor.

TD5 3 y 4 cilindros en los modelos de 65 a 115 CV. Extraordinario confort y productividad.

lubricantes

T6

T5

TD5

NEW HOLLAND TOP SERVICE 00800 64 111 111 ASISTENCIA E INFORMACIÓN 24/7. *La llamada es gratuita desde teléfono fijo. Antes de llamar con su teléfono móvil, consulte tarifas con su operador.

www.newholland.es

Consulta o vídeo na web www.afriga.tv AFRIGA ANO XXII - Nº 122

29

30

explotación

ULTIMAMENTE APOSTARON POLO IMPLANTE DE EMBRIÓNS. ESTE ANO NACERON UN MACHO E UNHA FEMIA, AMBOS DE EMBRIÓNS COMPRADOS. Á FEMIA FIXÉRONLLE AS PROBAS XENÓMICAS E, SE OS RESULTADOS SON OS ESPERADOS, O ANO QUE VÉN SERÁ DOANTE

Exterior e interior da tenda de venda directa de queixo

SUPERFICIE AGRÍCOLA Dispoñen de 88 hectáreas nas que cultivan raigrás e algo de cebada para facer silo na primavera. Contan coa maquinaria necesaria para facer os labores agrícolas, pero desde que empezaron coa queixería non lles dá tempo a todo e contratan unha empresa externa para a ensilaxe.

REPRODUCIÓN E XENÉTICA Cun número medio de partos de entre 3 e 4, adoitan ter reposición sobrante que sacan ao mercado. Habitualmente venden xatas pequenas e, de cando en vez, algunha xovenca preñada.

A primeira inseminación fana pasados os 15 meses, nunca antes, e adoitan utilizar seme sexado. Ultimamente apostaron polo implante de embrións. Este ano naceron un macho e unha femia, ambos de embrións comprados. Á femia fixéronlle as probas xenómicas e, se os resultados son os esperados, o ano que vén será doante. Por agora, cos embrións procedentes de vacas da explotación non tiveron sorte.

Nesta década, a Finca Binillubet sufriu un intenso desenvolvemento xenético. Así o resume Pedro: “Cando cheguei aquí estaba por baixo da media de España e tamén de Baleares, pero había 21 [frisonas] francesas que compraran e, a partir de aí, estivemos xogando, comprando algunhas vacas

boas de Menorca e, a día de hoxe, xa estou en 83 puntos de cualificación morfolóxica”. Teñen 14 vacas MB e 1 EX que o ano pasado foi vaca adulta campiona no concurso de Mallorca e este ano subcampiona no de Menorca.

Decántanse por touros de tipo, procurando que sexan positivos en graxa e proteína. Pedro sostén que non lle importa se son negativos en leite porque “ao final, se hai xenética, [as vacas] son leiteiras”. E argumenta que teñen fillas de touros negativos en leite que están a facer tanto ou máis que as de touros positivos. Ademais de sementais probados e xenómicos, utilizan algúns en proba para vacas repetidoras que lles subvenciona o Centro de Bioloxía Animal de Baleares. O cruzamento industrial úsano para casos moi esporádicos de vacas con problemas de fertilidade. A monta natural non a empregaron por agora, pero vanse a quedar co macho nacido do embrión implantado para facer a proba.

QUEIXERÍA PROPIA Desde fai catro anos, a maior parte do leite que producen vai destinado á fabricación de queixo con denominación de orixe que venden coa súa propia marca, Binillubet.

“Facemos uns 1.400 litros de queixo ao día e o resto, uns 500-600 l, vaise a Coínga, xunto co leite da fin de semana.

Elaboramos queixo semicurado e curado. O tenro, ao ser leite cru, non se pode vender ata os dous meses, que xa é semicurado, e logo vén o curado e o anello, pero a ese xa case non chegamos porque xa se vendeu antes”, conta.

No verán fan menos cantidade xa que, debido ás altas temperaturas, o produto final non queda tan ben e prefiren facer menos e de máis calidade.

Con respecto ao prezo que a industria lles paga polo leite, a Cooperativa Insular Ganadera estalles retribuíndo o litro a 31 céntimos máis calidades. Pedro sinala que, ao ser socios, cobran dúas pesetas máis que os que non o son.

Aínda así, manifesta que os gandeiros que só fan leite líquido non teñen moita marxe de beneficio, debido ao alto custo dos pensos. É por iso que cada vez máis optan por montar as súas propias queixerías e tratan de sacarlle un valor engadido á materia prima, pero tamén recoñece que se todos se decantan por esta solución “non vai haber mercado para todos”.

Consulta o vídeo na web www.afriga.tv AFRIGA ANO XXII - Nº 122

GTPI: +2641 Leche: +1317 % P: +0.07 DPR: +2.3 Tipo: +1.78

A CORUÑA: XESGA Tel. 609 218 992

www.genesdiffusion.com DISTRIGEN

distrigen@distrigen.es Tel. 689 233 030 649 466 728

LUGO SUR: BAIXO HOLSTEIN Tel. 620 563 748 (YAGO) PONTEVEDRA: GANADERÍA O CASTRO Tel. 669 840 752 (SUSO) ASTURIAS: TOMÁS PELÁEZ Tel. 620 948 136

Distribución en PORTUGAL:

MÀRIO OLIVEIRA

genetica@regivete.com ZONA IND. OVAR Tel. 256 575 679 / 932 745 762

32

explotación

BINISEGUÍ VELL I NOU (ES MERCADAL, MENORCA) Tóbal, Tonia e o seu fillo Marc, xunto a Biniseguí Vell Shottle Eva, actual vaca intermedia campiona de Menorca

DA SOCIEDADE RURAL MENORQUINA AO ALUGUEIRO A parella de mozos Tóbal Capó Fedelich e Tonia Marqués Llorens levan en alugueiro a gandería Biniseguí Vell i Nou desde hai dous anos. Tóbal chegara alí sete anos antes para facerse cargo da explotación como gandeiro titular dunha Sociedade Rural Menorquina.

Ao pasar ao réxime de alugueiro, Tóbal e Tonia quedaron coa propiedade total dos animais e da maquinaria, e os donos da finca arréndanlles as terras e as instalacións.

Teñen asinado un contrato de cinco anos consistente no pago trimestral dunha cantidade fixa e independente dos beneficios que xere a explotación. A axuda da PAC tamén é para eles.

O pai de Tóbal era panadeiro, pero o seu avó materno dedicábase á gandería e pasaba moitas horas con el. Deste xeito foille entrando o gusto polos animais e, ao rematar a escola, con 16 anos, empezou a traballar como xornaleiro en varias explotacións, ata que con 20 se estableceu en Biniseguí. “Aquí había dúas fincas, Biniseguí Bell e Biniseguí Nou, máis ben tirando a pequenas, que eran do mesmo propietario, e fai oito anos xuntámolo todo”, lembra.

Actualmente, nesta gandería hai 130 animais dos que 72 son vacas en muxidura. O sistema lácteo menorquino baséase no pastoreo e Biniseguí non é unha excepción.

A media de produción aproxímase aos 38-39 litros, de setembro a maio, pero baixa ata os 31-32 nos meses de verán. As porcentaxes de graxa e proteína sitúanse no 3,1 % e no 3,25 %, respectivamente, e o reconto celular mantense nunha media de 80.000, “ás veces mesmo 70.000”, recalca Tóbal, que relaciona este índice coa influencia positiva que o pastoreo ten na saúde dos animais.

A metade do leite que producen destínana á elaboración de queixo e a outra metade entréganlla a Coínga. “A idea é vender vacas e quedarme só coas necesarias para a produción de queixo porque aquí coa industria non se gaña diñeiro. Case te hipotecas”, afirma.

Consulta o vídeo na web www.afriga.tv AFRIGA ANO XXII - Nº 122

explotación

NESTA GANDERÍA HAI 130 ANIMAIS DOS QUE 72 SON VACAS EN MUXIDURA. A MEDIA DE PRODUCIÓN APROXÍMASE AOS 38-39 LITROS, DE SETEMBRO A MAIO, PERO BAIXA ATA OS 31-32 NOS MESES DE VERÁN

DiStribuiDorES pArA ESpAñA y portugAl

Nesta época as instalacións permanecen baleiras durante o día

NoVEDAD

“Estamos seguros que estas cargadoras Schäffer contribuirán a aumentar el rendimiento de sus explotaciones ganaderas”

Non teñen arrobadeira para a limpeza dos patios. No seu sitio utilizan este dispositivo que moven co tractor

A responsable da queixería é Tonia. Para o proceso de fabricación conta coa inestimable axuda da súa sogra, pero logo é ela quen se encarga persoalmente da venda directa na tenda anexa á queixería e da colocación do produto en mercados artesanais.

Elaboran queixo tenro, semicurado e curado da denominación de orixe Queso Mahón-Menorca, cuxa maioría comercializan coa súa propia marca comercial, Formatges CM. O resto véndenllo á Cooperativa del Camp de Menorca, a cal o madura e o comercializa coa súa marca, Meloussa. No verán tamén fabrican queixo en barras con leite pasteurizado. Neste caso, o seu destino é a hostalería.

Con Coínga teñen asinado un contrato anual cun prezo base de 0,298 €/litro. “Aquí o prezo está bastante estable, non o tocaron desde hai un ano. Temos límite de produción, pero como eles [a industria] tamén necesitan leite, pois non hai penalización para máis litros. De momento non houbo problemas de recollida, iso é verdade”, admite este gandeiro menorquino.

*FiNA

N

SE 24 ME 0% – N Ó i CiAC

S

Arrimador de comida

*consulte condiciones en su concesionario Encamadora de cal

Avda. Galicia, 109 • 33770 Vegadeo (Asturias) • Tel./Fax: (+34) 985 634 238 Comercial: info@fondrigomaquinaria.com recambios-Asistencia: servicio@fondrigomaquinaria.com

www.fondrigomaquinaria.com Consulta o vídeo na web www.afriga.tv AFRIGA ANO XXII - Nº 122

33

34

explotación

Interior da queixería

OS TOUROS SELECCIÓNANSE CON BASE NOS UBRES, NAS PATAS E NO TIPO. EN CAMBIO, RECOÑECEN QUE NA ELECCIÓN NON TEÑEN MOI EN CONTA QUE O LEITE VAIA DESTINADO Á FABRICACIÓN DE QUEIXO PORQUE VEN QUE QUEDA BO IGUAL PAIXÓN POLA XENÉTICA E OS CONCURSOS A calidade xenética do rabaño de Biniseguí é froito do traballo constante ao longo dos anos. “Eu nunca comprei ningún animal. Collín os que había nunha finca e na outra e fun traballando xeneticamente con eles”, manifesta. A súa última cualificación morfolóxica foi de 83 puntos.

Nesta explotación os touros selecciónanse con base nos ubres, nas patas e no tipo. En cambio, recoñecen que na elección non teñen moi en conta que o leite vaia destinado á fabricación de queixo porque ven que queda bo igual.

“Como o leite que vai a Coínga tamén se destina unha parte a queixo, ao final todo é apto para facer queixo de Menorca”, argumenta Tóbal. No que si teñen que ir con moito coidado é en manter un nivel baixo de células somáticas.

Utilizan unha media de dez sementais por campaña, xa que, ao decantarse por touros xenómicos en moitos casos, compran menos doses para repartir un pouco o risco.

Nos últimos dous anos probaron sorte co implante de embrións. O ano pasado recolléronllos a dúas vacas da explotación; dunha saíron dous óvulos, preñou un e saíu macho, e da outra extraeron 12 óvulos, preñaron 7 e naceron 5 femias. Con todo, este ano optaron por compralos, dado que o flushing é máis caro porque require traer un laboratorio móbil en barco desde a Península. En cambio, o transporte dos embrións conxelados faise en avión.

Nas xovencas, a primeira inseminación fánllela a partir dos 15 meses con seme sexado. A media de inseminacións por preñez sitúase en 1,7 doses nas xovencas e en 2 nas vacas. O número de partos é alto, “aínda que non tanto como a xente pensa”, afirma Tóbal. Aínda así, cunha media de 3,5, case sempre teñen recría para vender. “Temos algún cliente que quere xovencas preñadas e despois vendemos algunha vaca de primeiro parto que non nos gusta tanto, xa que o noso obxectivo é ter vacas de concurso, ben conformadas e que dean moito leite”.

Precisamente, sobre os concursos cóntannos que son “unha motivación máis” para o día a día. Levan nove anos

En Biniseguí comercializan o queixo coa súa propia marca comercial

OUTROS DATOS DE INTERESE Manexo de vacas secas e xovencas preñadas. As secas sempre están fóra. Aliméntanse a base de herba seca e 2-3 kg de concentrado. As xovencas preñadas pasan uns 4 meses no pasto e os últimos 2 antes do parto xúntanse coas secas.

Manexo da recría. As xatas ata os 2 meses permanecen en boxes individuais e son alimentadas con lactorreemprazante.

Despois vanse xuntando en diferentes lotes de idade. Inxiren herba seca e un penso starter que logo substitúen por concentrado (1,5 kg). Xúntanse todas para inseminar, xa que, coa concentración de partos, non hai moita diferenza entre a primeira e a última, e vanse inseminando segundo a altura e a idade.

Instalacións. Estabulación libre con 76 cubículos de area reciclada. Parque con cama de area para vacas que non se queren tombar nos cubículos e sala de partos. Sala de muxido de 2x8 puntos con retiradores automáticos. Utilizan as instalacións vellas para as xatas ata os 3 meses e como almacén para a herba seca.

Superficie, cultivos e labores agrícolas. 170 ha, das cales son arables 110. Fincas pequenas pero moi xuntas entre si. Cultivan raigrás nas zonas boas e avea con raigrás nas máis secas.

Vai todo para silo (en bólas) e herba seca. Das tarefas agrícolas encárganse eles, excepto para as campañas de silo, para as que ás veces contratan unha empresa externa.

participando no de Menorca e catro no de Mallorca, no que conseguiron o premio de vaca gran campiona o ano pasado. Esta mesma vaca foi a intermedia campiona nesta última edición do de Menorca. “É un traballo engadido, está claro, pero dános vida. Cando hai momentos de baixón, pensas no concurso e anímaste. É un momento de moita relación cos compañeiros de profesión e é un aliciente para seguir coa xenética, co manexo e sempre intentando mellorar en todo o que se poida”, conclúe.

Consulta o vídeo na web www.afriga.tv AFRIGA ANO XXII - Nº 122

NUESTRA PRIORIDAD: LA SALUD Y LONGEVIDAD DE SUS ANIMALES

Distribuidas Distribuidas por:por:

Distribuidas por:por:por: Distribuidas Distribuidas Ganaderia Sinesio de Curtis (A CoruĂąa)

GanaderĂ­a Novo de Cospeito (Lugo)

Distribuidas por:

Distribuidas Distribuidas Distribuidas por:por:por: Distribuidas por: Distribuidas Distribuidas Distribuidas por:por:por:

Avda.

Avda.

Terra Terra Cha,Cha, 11 11 Telf.: Telf.: 982982 310310 026026 27260 27260 Castro Castro Riberas Riberas de Lea de Lea (Lugo) (Lugo) 659 659 445 445 627 627 Avda.

Terra Cha, 11Cha, Telf.: 982 310 026 Avda.

Avda.

Terra Terra Cha, 11 11 Telf.: Telf.: 982 982 310 310 026026 e-mail: e-mail: info@dovalmaquinaria.com info@dovalmaquinaria.com 660 660 417 417 676 676 Distribuidas por: 27260 Castro Riberas de Lea (Lugo) 659659 445 627 27260 27260 Castro Castro Riberas Riberas de Lea de Lea (Lugo) (Lugo) 659 445 445 627627 www.dovalmaquinaria.com www.dovalmaquinaria.com Fax: Fax: 982 982 310 310 295 295 e-mail: info@dovalmaquinaria.com 660660 417 676 e-mail: e-mail: info@dovalmaquinaria.com info@dovalmaquinaria.com 660 417 417 676676 www.dovalmaquinaria.com Fax: 982 310 295 www.dovalmaquinaria.com www.dovalmaquinaria.com Fax:Fax: 982982 310310 295295

SAT Couto da Granda de Castro de Rei (Lugo)

Avda. Terra Cha, 11 27260 Castro Riberas de Lea (Lugo) e-mail: info@dovalmaquinaria.com www.dovalmaquinaria.com

Telf.: 982 310 026 659 445 627 660 417 676 Fax: 982 310 295

Avda.

Avda.

Terra Avda.

Terra Cha, Terra Cha, 11Cha, 11 11 Telf.:Telf.: 982 Telf.: 982 310982 310 026310 026026 Avda. Terra Cha, 11 982 310 026 27260 27260 Castro 27260 Castro Castro Riberas Riberas Riberas de Lea de Lea de(Lugo) Lea (Lugo) (Lugo) Telf.: 659659 445659 445 627445 627627 27260 Castro Riberas de Lea (Lugo) 659 445 627 Avda.

Avda.

Terra Avda.

Terra Cha, Terra Cha, 11 Cha, 11 11 Telf.: Telf.: 982 Telf.: 982 310 982 310 026 310 026026 e-mail: info@dovalmaquinaria.com 660 417 676 e-mail: e-mail: e-mail: info@dovalmaquinaria.com info@dovalmaquinaria.com info@dovalmaquinaria.com 660 660 417 660 417 676 417 676 676 27260 27260 Castro 27260 Castro Castro Riberas Riberas Riberas de Lea de Lea de (Lugo) Lea (Lugo) (Lugo) 659 659 445 659 445 627 445 627 www.dovalmaquinaria.com Fax: 982 310 295627 e-mail: e-mail: e-mail: info@dovalmaquinaria.com info@dovalmaquinaria.com info@dovalmaquinaria.com 660 417 417 676 676676 www.dovalmaquinaria.com www.dovalmaquinaria.com www.dovalmaquinaria.com Fax:Fax: Fax:660 982 Fax: 982 310660 982 310 295417 310 295295 www.dovalmaquinaria.com www.dovalmaquinaria.com www.dovalmaquinaria.com Fax: 982 Fax: 982 310 982 310 295 310 295 295

S.A.Y.C.A. – Automatización Importador Parque Inbisa Alcalá I Calle Rumania 5, Nave D – 15, 28802 Alcalá de Henares Tel: 91 882 94 79 – 645 811 182 Email: info@sayca.net

S.A.CHRISTENSEN & CO www.sac.dk Robot de Ordeño Futureline MAX El Sistema de Robot de Ordeño (RDS) MAX es la nueva y sofisticada generación de robots de ordeño.

Robusto y eficiente, garantiza un proceso óptimo de producción de leche de calidad y de gestión informática en la granja.

El Sistema de Robot de Ordeño ofrece máxima libertad, tanto para el ritmo de vida natural de la vaca como las necesidades diarias de los ganaderos de controlar, gestionar y documentar su producción.

En febrero de 2011 SAC introdujo el nuevo concepto de Robot en el mercado europeo, pensando en un sistema flexible para trabajar con un coste operativo mínimo. Además, el Futureline MAX tiene un sistema de gestión totalmente integrado (llamado TIM). Esto le brinda una oportunidad ideal para controlar y gestionar el rebaño, estableciendo la posibilidad de comparación y análisis con medias de otras granjas. Aproveche la oportunidad y solicite información de esta tecnología revolucionaria.

Tipo

Celo

Celo

Salud

Salud

Rebaño

Tipo de Transponder

Pierna

Cuello

Pierna

Cuello

Cuello

4den56cación del Animal

√

√

Opcional

Opcional

Opcional

Poca Ac5vidad

√

√

√

√

√

Ac5vidad> Celo

√

√

√

√

√

Tiempo Real

√

√

√

√

√

√

√

√

Monitor de Alimentaciòn Monitor de Ac5vidad* Posición de la Vaca

* Monitoriza: Tiempo Acostado, en Reposo, Caminando y Levantado.

MDS Unitrack – Detección de celos, de salud y localización del Animal Collar MDS Unitrack – Salud: es un nuevo transponder que, además de la detección de celo, detecta variaciones de conducta de la alimentación para revelar posibles problemas de salud.

Podómetro MDS Unitrack Salud: es un nuevo producto que, además de la detección de celo, detecta la conducta en posición levantada y de descanso que monitoriza y detecta posibles problemas de salud.

MDS Unitrack Rebaño: este es un transponder que además de los componentes de salud basados en la conducta del animal, permite posicionarlo para encontrar vacas con atención de forma rápida y fácil.

Programa de Usuario: El sistema viene con una aplicación que permite con una tablet o un teléfono inteligente localizar los posibles animales con atención y posicionar exactamente en qué lugar del establo se encuentra el animal.

San Cristóbal Monterroso, S.L.

Avda. Pontevedra, nº 59 - Monterroso 27.560 Lugo - Telf.: 982 377 103

S.A.CHRISTENSEN & CO www.sac.dk

TUBIO ROMERO

Ctra. Santiago-Noia Km 15, 15281 Urdilde – A Coruña - Telf.: 981 805 112 importlait@importlait.com - www.importlait.com Delegación en Ordes: Rúa da Feira, 14 baixo 15690 Ordes (A Coruña) Telf.: 981 682 419

38

panorama internacional

A EUROPEAN DAIRY FARMERS. ALGO MÁIS QUE XESTIÓN ECONÓMICA DAS EXPLOTACIÓNS

Esta grande organización de gandeiros de vacas de leite ten centos de socios por toda Europa e as súas principais achegas son as análises dos custos de produción feitas con base nos datos reais de cada explotación membro e o intercambio en persoa de experiencias sobre o día a día nas diferentes granxas.

Justo Sánchez, Juan Freire e José Salvatierra Socios da European Dairy Farmers

QUE É A EUROPEAN DAIRY FARMERS? A European Dairy Farmers (EDF) é unha asociación europea de gandeiros de vacún de leite, da que forman parte 400 explotacións de máis de vinte países que maiormente están na parte oeste de Europa: Portugal, España, Francia, Inglaterra, Irlanda, Alemaña, Italia, Holanda, Bélxica, Suíza… Todos son importantes produtores de leite, con modelos moi variados de explotación, tanto en tamaño (superficie, cabezas de gando etc.) coma por sistemas de produción empregados.

A EDF foi constituída en Inglaterra en 1990 por sete países e dende a súa creación non deixou de medrar en número de socios e mais na incorporación de novos países.

España uniuse a esta asociación no ano 2000.

A día de hoxe non existe ningunha asociación independente das Administracións que agrupe un número tan grande de explotacións, en máis de vinte países de Europa, con estudos de custos de produción tan detallados ao longo de 24 anos ininterrompidos.

Esta información ten un valor moi importante para o sector, a pesar de que non é moi coñecida dentro do mesmo e, moitas veces, nin sequera é valorada polas distintas Administracións.

AFRIGA ANO XXII - Nº 122

Temos, pois, aquí un exemplo de que unha organización privada, sen ánimo de lucro, pode recoller, tratar e presentar cada ano os resultados económicos reais dun número de explotacións de leite repartidas por toda Europa cunha análise económica e técnica que nos mostra a verdadeira situación do sector lácteo en cifras, con resultados positivos e negativos. O valor desta información deriva do feito de que se trata sempre de datos reais, non estimados senón sacados das anotacións tomadas día a día, mes a mes, nun sector no que a elevada volatilidade dos prezos fai necesario dispor de datos actualizados que axuden os gandeiros na toma de decisións.

Con este sistema de información da EDF, cada explotación coñece os seus propios datos e os das outras 399 granxas dos distintos países adscritos, o que lle permite analizar como o está facendo en comparación coas demais.

OBXECTIVO PRINCIPAL O obxectivo principal da EDF coa recollida dos datos técnicos e económicos das explotacións é ofrecer unha información homoxénea para toda Europa. Para iso emprégase un programa de análise de xestión técnicoeconómica igual para todos, xa que existen distintos programas que varían duns países a outros, e mesmo entre comunidades autónomas, que poden ser moi válidos pero que, ao non seren homologables, non serven para facer comparativas.

panorama internacional AnunSetnaT5XNeovia 105X297.pdf

1

17/03/14

10:10

O OBXECTIVO PRINCIPAL DA EDF COA RECOLLIDA DOS DATOS TÉCNICOS E ECONÓMICOS DAS GRANXAS É OFRECER UNHA INFORMACIÓN HOMOXÉNEA PARA TODA EUROPA Táboa 1. Vacas por explotación 450 400 350

edf UE edf EE

300 250 450 200 400 150 350 100

edf UE edf EE

300 50 250 0

media 25%+ 200 150 dato medio de todas as explotacións Media:

25%-

25%+: media das explotacións con maior beneficio 100 25%-: media das explotacións con menor beneficio UE:50 Unión Europea 4000 EE: Estado español

0 3500

media

25%- edf UE

25%+

edf EE

3000

CM

MY

1500 3500 1000 3000

1500

M

Y

2500 Táboa 2. Litros producidos por explotación 2000 4000

500 2500 0 2000

C

edf UE edf EE

CY

CMY

K

media

25%+

25%-

1000

Con 4 acciones principales:

500 43 0 42 media 25%+ 25%- edf UE 41 edf EE Media: dato medio de todas as explotacións 40 25%+: media das explotacións con maior beneficio 39media das explotacións con menor beneficio 25%-: UE:38 Unión Europea EE:43 Estado español 37 42 edf UE 36 41 esta metodoloxía pódense facer comparaciónsedfe EE Con aná35 40de explotacións dentro dun mesmo país, coa mesma exlises 34 39 plotación en anos distintos e mesmo ver a súa evolución no 33 tempo.

38 Tamén permite a comparación entre países do sur de media 25%+ 25%Europa, 37 e o mesmo entre países do norte, así como analizar e comparar explotacións de superficie semellante, por cargas 36 gandeiras, por volume de produción etc.

35 Todo isto soamente é posible empregando un sistema 34 de 18 análise igual para todos, e aquí radica a diferenza que 33 edf UE marca 16 e distingue media a EDF. 25%+ 25%edf EE 14

• Acción secuestrante.

12 10 18 8 16 6 14 4 12 2

• Activación de la capacidad detoxificante del animal.

• Bloqueo de la agresión oxidativa de los metabolitos producidos por el metabolismo hepático.

• Potenciación del sistema inmune de los animales.

Additives & difference SETNA NUTRICIÓN, S.A.U. C/ El Clavo,1 · Pol. Ind. Santa Ana · 28522 Rivas Vaciamadrid (Madrid) España Tel.: (34) 91 666 85 00 / Fax: (34) 91 666 71 94 setnanutricion@setna.com · www.setna.com

AFRIGA ANO XXII - Nº 122

edf UE edf EE

39

40

panorama internacional

450 400 350

edf UE edf EE

300

O TRABALLO MÁIS IMPORTANTE DO 250 GRUPO É O DE ANALIZAR OS CUSTOS 200 DE PRODUCIÓN. TRÁTASE DUNHA 150 COMPARATIVA ANUAL BASEADA EN 100 RESULTADOS ECONÓMICOS REAIS DAS EXPLOTACIÓNS 50 0

media

25%+

25%-

CUSTOS DE PRODUCIÓN O traballo máis importante do grupo é o de analizar os 4000 ORGANIZACIÓN A EDF conta cunha sinxela estrutura organizativa, formada pola asemblea xeral, a xunta directiva e un técnico por cada país.

A asemblea xeral está constituída por tantos representantes como explotacións participan na asociación. Convócase unha vez ao ano, coincidindo coa celebración do seu congreso anual, no mes de xuño. Entre outras funcións, sométense a ela as contas anuais e o orzamento do ano seguinte.

A xunta directiva está integrada por un presidente, dous vicepresidentes e mais un presidente por cada un dos países, como representante dos gandeiros.

Por último, os técnicos encárganse da recompilación e do procesamento dos datos das explotacións asociadas por cada país.

custos de produción. Trátase dunha comparativa anual edf UE baseada en resultados económicos reais das explotacións. edf EE 3000 A metodoloxía comparativa establécena os representantes dos gandeiros e os técnicos que traballan para a asociación.

2500 Para iso hai que homologar a calidade do leite producido 2000 en todas as granxas, para que poida ser comparable, utili1500 zando o concepto de leite ECM (leite corrixido por enerxía; estándar: 4 % de graxa e 3,4 % de proteína).

1000 De cada explotación anótanse os ingresos e os gastos 500cada ano natural. Dentro dos ingresos están a venda en de 0leite, a venda de xatos, as vacas de desvelle, a venda media 25%+ de xovencas, a variación de inventario, os 25%traballos para fóra etc.

3500

Táboa 3. Prezo do leite 43 42 41 40 39 38 37 36 35 34 33

edf UE edf EE

media

25%+

25%-

Media: dato medio de todas as explotacións 25%+: media das explotacións con maior beneficio 25%-: media das explotacións con menor beneficio UE: 18Unión Europea EE: Estado español edf UE

16 14

edf EE

Dentro dos gastos recóllense os custos dos produtos e 12 servizos que son necesarios para o funcionamento da ex10 plotación: alimentación, inseminación artificial e transfe8 rencia de embrións, fertilizantes, insecticidas, funxicidas; 6 labores (maquinaria, contratos de servizos, salarios); instalacións (amortizacións, reparacións…), custos da terra 4 (coma rendas) e outros custos de oportunidade (capital e 2 traballo propio).

0

media

25%+

25%-

10 AFRIGA ANO XXII - Nº 122

5 0 -5 -10

edf UE edf EE

Adaptable al estado productivo y forma de aplicaci贸n

Ctra. Valdefresno, 2. 24228 Corbillos de la Sobarriba. Le贸n - T. 987 213 172 - inatega@inatega.com - www.inatega.com

42

38 37 0 media 25%+ 25%36 35 34 panorama internacional 33 43 media 25%+ 25%42 edf UE 41 edf EE Táboa 40 4. Gasto en compra de alimentos 18 39 edf UE 38 16 edf EE 37 14 36 12 35 10 34 8 33 6 media 25%+ 25%4 2 0 18 media 25%+ 16 Media: dato medio de todas as explotacións

25%+: 14media das explotacións con maior beneficio 10media das explotacións con menor beneficio 25%-: UE:12 Unión Europea EE:10 Estado español 5

25%-

edf UE edf EE

8

10 -20 5

media

25%+

25%-

25%- edf UE edf EE

0 10 -5 5 -10

edf UE edf EE

0 -15 -5 -20

media

25%+

-10 dato medio de todas as explotacións Media: 25%+: media das explotacións con maior beneficio 25%-: media das explotacións con menor beneficio 10 -15 UE: Unión Europea EE: Estado español media 25%+ 5

25%-

25%edf UE edf EE

POR QUE A EDF É ALGO MÁIS QUE NÚMEROS? 0 Os membros da EDF comparten algo máis ca números, tamén experiencias e xeitos de traballar e para iso os socios xúntanse durante tres días ao ano con motivo do congreso -5 que cada vez se desenvolve nun país diferente. Estes encontros permiten ver e aprender moitas cousas, entre as -10poderíamos destacar: que • Coñecer novos territorios, con especial atención á ordenación do territorio, os tipos de solo, o medio am-15 biente, asmedia comunicacións25%+ ou o urbanismo.25%-

AFRIGA ANO XXII - Nº 122

-10 -15 -20

media

25%+

25%-

Táboa 5.2. Beneficio con primas 10 edf UE edf EE

5 0 -5 -10 -15

edf UE edf EE

0 diferenza entre os ingresos totais e os gastos totais Pola 6 así calculados, obtense a marxe da explotación, que pode 4 ser -5 positiva no caso de ter ganancias ou negativa no caso de 2 ter perdas.

A isto habería que engadirlle ademais os pagos -10 0 da PAC. media 25%+ -15 5.1. Beneficio sen primas Táboa

-5

media

25%+

25%-

Media: dato medio de todas as explotacións 25%+: media das explotacións con maior beneficio 25%-: media das explotacións con menor beneficio UE: Unión Europea EE: Estado español

• Comprobar como viven as familias das explotacións que se visitan. Como son e como manexan a súa granxa, ou como organizan o seu traballo para teren máis tempo libre, por exemplo. Hai que ter en conta que en cada explotación permanécese entre dúas e dúas horas e media co obxectivo de poder ver todo con detalle, e sempre impera un ambiente de portas abertas, con moi boa acollida, que permite a formulación de preguntas e discutir determinados aspectos da xestión da explotación.

• En cada granxa visitada faise entrega dun documento que recolle a historia, o manexo, os resultados económicos e aqueles aspectos máis salientables desa explotación, xunto coa foto familiar e a dirección.

• Estas visitas a granxas tan diferentes e en distintos países proporciona moita información útil que dá seguridade aos socios á hora de tomar decisións de calquera tipo, como, por exemplo, programar novas construcións ou reformar as existentes, optar por distintos tipos de cultivos, calidades de ensilados etc.

• Facer traballos en grupos sobre determinados asuntos, onde os socios poden elixir participar en catro ou cinco áreas temáticas, e que teñen lugar en salas na mesma sede na que se celebra o congreso.

• Participar nestes encontros non é un gasto, senón un investimento en formación que permite xerar ilusión para seguir mellorando na xestión das explotacións.

En definitiva, a EDF é unha rede de gandeiros europeos con visión estratéxica e a longo prazo que cre no sector, na posibilidade de xerar riqueza no rural e de vivir da profesión con dignidade e calidade de vida. Para continuar medrando precisamos de gandeiros que queiran compartir as súas experiencias coa EDF, precisamos de “gandeiros con visión de futuro”.

Máis información: www.dairyfarmer.net

 

           

       

  

 

   

      

   

44

manexo

O benestar animal é un factor clave para a sustentabilidade no establo

ESTABLO SUSTENTABLE. AVALIACIÓN EN GRANXAS DE VACÚN DE LEITE COMO ESTRATEXIA PARA A MELLORA DA RENDIBILIDADE Presentamos unha introdución ao concepto de sustentabilidade (ambiental, social e técnico-económica) no sistema agrogandeiro e as metodoloxías que permiten avaliala, xunto aos resultados dun estudo realizado en ganderías leiteiras convencionais e ecolóxicas galegas e catalás nas que se avaliaron, cunha serie de indicadores, diversos aspectos relacionados coa sustentabilidade.

César Fernández1, Aida Xercavins1, Ariadna Ribas2, Isabel Blanco-Penedo1 Subprograma de Benestar Animal. IRTA. 2 Veterinaria clínica. VETHER S.L.

1

QUE SIGNIFICA SUSTENTABILIDADE? COMO É A GANDERÍA SUSTENTABLE? A sustentabilidade da gandería é un tema candente para a industria, o goberno e os medios. O incremento da poboación mundial leva consigo o reto de prover de suficientes produtos lácteos á vez que o fai de forma sustentable.

Os ruminantes teñen un importante papel na contribución á emisión de gases de efecto invernadoiro, e a gandería achega un 18 % destes gases (FAO, 2006). Xeralmente a produción sustentable enténdese como unha estratexia de AFRIGA ANO XXII - Nº 122

produción cun mínimo impacto ambiental, economicamente viable e socialmente xusta. Xa en 1987 se definiu como “aquel desenvolvemento que satisfai as necesidades do presente sen comprometer a capacidade das xeracións futuras de satisfacer as súas propias necesidades” (Informe Brundtland; CMMAD, 1987). O propósito da sustentabilidade nas actividades gandeiras é que as granxas sexan rendibles (poidan continuar ao longo do tempo), producindo alimentos seguros e de calidade mediante prácticas respectuosas co medio ambiente, e que aseguren o benestar animal e social. Así se definiron as tres dimensións da sustentabilidade, onde se consideran o desenvolvemento económico, o social e a protección ambiental (figura 1).

Tres dimensións que poden ser aplicables a calquera tipo de sistema humano-ecolóxico.

manexo

Figura 1. Alicerces da sustentabilidade no ámbito agroalimentario SOCIAL Apoiar o traballo rural Calidade e seguridade alimentaria, condicións socioeconómicas rurais

Equitativo

O PROPÓSITO DA SUSTENTABILIDADE NAS ACTIVIDADES GANDEIRAS É QUE AS GRANXAS SEXAN RENDIBLES (POIDAN CONTINUAR AO LONGO DO TEMPO), PRODUCINDO ALIMENTOS SEGUROS E DE CALIDADE MEDIANTE PRÁCTICAS RESPECTUOSAS CO MEDIO AMBIENTE, E QUE ASEGUREN O BENESTAR ANIMAL E SOCIAL

Soportable

Sustentable

ECONÓMICO Economía suficiente Provisión de alimentos, ganancia para os produtores, produtos sustentables

ECOLÓXICO Medio ambiente Viable natural viable Terra/auga/aire/ enerxía/biodiversidade Saúde e benestar dos cultivos e animais

Cando falamos de mellorar a sustentabilidade das granxas de leite, debemos entender que a granxa funciona como un sistema con entradas e saídas (figura 2) que, en conxunto, interactúa coa natureza e a sociedade a curto e a longo prazo. O produtor debe tomar decisións acerca da economía, a saúde das vacas, a nutrición, a agronomía

e a xestión do persoal que traballe na granxa. Case toda decisión ten un potencial para impactar directa ou indirectamente na rendibilidade e sustentabilidade da granxa. O resultado de todas estas interaccións determinará a saúde do rabaño leiteiro, por iso a avaliación de como se interrelacionan estes factores vainos permitir tomar as decisións adecuadas que nos posibilitarán favorecer o desenvolvemento sustentable nas nosas granxas. Os obxectivos son: manter os rendementos e a produtividade (viabilidade económica), conseguir autonomía, igualdade e mellora da calidade de vida (aceptación social) e conservar e mellorar o medio ambiente (solidez dos sistemas ecolóxicos) [Toro et al., 2010].

EASY-COVERING

· AHORRO DE HASTA UN 90% EN CIMENTACIÓN

Naves Ganaderas, Almacenes y Cobertizos · MENOR ESTRÉS TÉRMICO Puerto de Vega (Asturias) Nave para novillas

O Pino (A Coruña)

º

Ampliación de establo

Gran aislamiento y luminosidad · Ventilaciones Automáticas · Mejores Condiciones internas

Tel. (+34) 985 303 752 – www.easy-covering.com P. de Somonte, c/Mª Glez. La Pondala nº 41, C.P. 33393 Gijón (Asturias) AFRIGA ANO XXII - Nº 122

45

46

manexo

Figura 2. Sistema gandeiro coas súas múltiples entradas e saídas SAÍDAS

ENTRADAS Forraxes Penso Medicamentos Inseminacións Fertilizantes Fitosanitarios Enerxía Auga Gasóleo

Leite

Vacas lactantes, vacas secas, recría

Animais descartados

Campos

Venda de xatos Residuos de medicamentos Residuos agrarios

Durante moitos anos a unidade básica económica para as granxas leiteiras foi a produtividade, en litros de leite por vaca e ano. Deste xeito seleccionamos animais de alta produción, entre outros, optimizando a alimentación mediante o incremento dos concentrados nas racións. Pero aínda que conseguimos animais moi produtivos, tamén incrementamos os custos de produción e repercutimos na saúde dos animais, favorecendo patoloxías como as coxeiras, incrementando o estrés e diminuíndo a capacidade de adaptación dos animais á súa contorna. Ao final obtivemos animais con esperanzas de vida máis reducidas e con calidades e producións de leite moi variables.

Por iso, ademais de ter en conta a produtividade (kg de leite), tamén é esencial establecer medidas na granxa que teñan como obxectivo minimizar as enfermidades e, así mesmo, o uso de medicamentos, á vez que se asegura ou mellora a saúde do rabaño e o seu manexo e se realizan os cambios necesarios no seu ambiente (Ivemeyer et al., 2012). Todo isto asegura que o gando teña o nivel de confort necesario, con menos enfermidades e máis lonxevidade. A lonxevidade dos animais é importante por ser un indicador da saúde e do benestar (Horn et al., 2012) e, por tanto, da rendibilidade da granxa. Todos estes son parámetros que deben terse en conta para lograr unha mellor rendibilidade e sustentabilidade das nosas granxas (Moran e Doyle, 2014).

COMO AVALIAR A SUSTENTABILIDADE? Avaliar o grao de sustentabilidade permítenos predicir se as medidas tomadas hoxe nos conducen á sustentabilidade da granxa no futuro (Toro et al., 2010). Pero as propostas de avaliación da sustentabilidade normalmente quedan en marcos moi xerais e laxos, destinados a avaliacións “rápidas”, ou en propostas tan detalladas que se poden realizar só en condicións experimentais. Faltan esforzos para establecer marcos de avaliación que sexan realmente útiles en condicións de campo e que simultaneamente estean baseados nunha avaliación rigorosa da sustentabilidade.

AFRIGA ANO XXII - Nº 122

A avaliación e a cuantificación da sustentabilidade en ecosistemas agropecuarios deben ir enfocadas cara a estas tres dimensións (económica, social e ambiental). Na económica, avaliamos indicadores como a rendibilidade, as marxes de produción, os gastos na alimentación, os insumos sanitarios e os gastos en man de obra; na social, as condicións de traballo e a taxa de repoboación dos sectores rurais; e, na ambiental ou ecolóxica, o impacto do manexo dos animais e dos recursos como o chan, a auga e o aire.

Na dimensión económica atópanse de forma implícita os aspectos técnicos da produción, polo que esta dimensión está enfocada como unha dimensión técnico-económica.

Non existe un método universal para o cálculo da sustentabilidade, senón que existen diversas ferramentas para a súa avaliación, coma por exemplo MESMIS, MOTIFS e IDEA, con distintos indicadores e modos de presentar os resultados. Os indicadores non teñen por que ser sempre os mesmos e cambian segundo o obxectivo de cada avaliación.

Como diciamos, a complexidade dos sistemas humanoecolóxicos fai que a súa avaliación sexa todo un reto, pois podemos contemplar a sustentabilidade en diferentes escalas (Toro et al., 2010): a escala máis ampla implica avaliala a nivel de rexión (incluíndo factores políticos, xeográficos, económicos e sociais); outra escala sería a granxa como unidade básica (na que incluiriamos avaliacións do estado do chan, a pegada ecolóxica, a pegada hídrica...), que, á súa vez, poderiamos tratar en conxunto ou subdividir para analizala segundo áreas de interese. Este sería o caso da avaliación no establo; trátase dunha subárea a nivel de granxa na que se teñen en conta todos aqueles factores que inflúan directamente ou indirectamente sobre os animais, e como estes inflúen despois na actividade gandeira. Estas diferenciacións servirannos para centrar os aspectos da avaliación en relación cos obxectivos (Marchand et al., 2014).

O BENESTAR ANIMAL AXÚDANOS A SER MÁIS SUSTENTABLES? O benestar animal é un factor clave para a sustentabilidade no establo: o mellor coñecemento do comportamento e manexo dos animais e da fisioloxía do estrés permitiu comprobar que non só se mellora a rendibilidade senón que, en ausencia de benestar, a gandería pode non ser rendible (Sánchez-Patón Rodríguez, 2011).

Viuse que cando o número e a gravidade das patoloxías sufridas polos animais son elevados diminúe a produción e, con iso, os ingresos, ademais de incrementar os gastos.

Na maioría dos casos, o estrés nas vacas, do mesmo xeito que en humanos, afecta o funcionamento animal e o predispón a enfermidades. O animal, fronte a unha situación desfavorable, buscará a adaptación a esa nova situación, que comportará cambios fisiolóxicos e de comportamento e, como consecuencia, unha alteración no funcionamento do sistema inmune, unha diminución da produción, un detrimento da función reprodutora e unha diminución da inxestión, provocando todos estes cambios, tanto de forma directa como indirecta, a aparición de patoloxías e diminucións das producións, traducidas nunha diminución da rendibilidade.

Siempre Siempre Siempreun un un paso paso delante delante en en la la alimentación alimentación alimentación de de los terneros terneros

Aún Aún Aún más más más volumen volumen volumen

Apta Apta Apta para para para terreno terreno terreno

Limpieza Limpieza automática automática automática

¿Oscuridad? ¿Oscuridad? ¿Oscuridad?–– ningún ningún ningúnproblema problema problema

Pasteurizador Pasteurizador Pasteurizador

Radiocontrol Radiocontrol Radiocontrol remotor remotor remotor

Bastidor Bastidor Bastidorseguro seguro seguro de de de44ruedas ruedas

Dosifi Dosifi Dosificación cación cación sencilla sencilla sencilla

www.holm-laue.com www.holm-laue.com www.holm-laue.com

Manejo Manejo intuitivo intuitivo

eell d d r r o o t t n n e e D Deeell iinnvv ¡¡¡D cchhee!! e e l l e e d d i i tttaaxx

Moorweg Moorweg Moorweg 66 • 24784 6 • 24784 • 24784 Westerrönfeld, Westerrönfeld, Westerrönfeld, Alemania Alemania Alemania•- •Teléfono: •Teléfono: Teléfono:+351 +351 -919 919 919028 028 028774 774••Correo Correo Correo electrónico: electrónico: electrónico: info@holm-laue.de info@holm-laue.de Delegado: Miguel Sá (00351919028774) Distribuido por:-Frior (981774500) / Cosmolabor (00351964139487)

48

manexo

Un manexo sen estrés permite detectar problemas e unha mellor observación dos animais

Unhas boas prácticas que preserven o benestar animal e dos traballadores contribúen a incrementar a sustentabilidade social e económica da granxa e un bo manexo para o movemento dos animais, combinado cunhas instalacións adecuadas, permitirá diminuír o estrés non só dos animais senón tamén das persoas que os manexan, optimizando os procedementos que levan a cabo na granxa, xa que o gando flúe cunha maior facilidade. Por exemplo, os muxidos son máis rápidos en vacas que flúen voluntariamente na sala de muxidura, e o persoal está máis satisfeito cando os animais realizan as súas actividades voluntariamente ao non verse na necesidade de actuar de forma agresiva con eles. Ademais, un manexo sen estrés permite detectar problemas e unha mellor observación dos animais (detección de estros, mastites e coxeiras).

EXEMPLO PRÁCTICO: AVALIACIÓN DA SUSTENTABILIDADE NO ESTABLO DE SEIS GRANXAS LEITEIRAS ESPAÑOLAS Durante 2014 elaborouse un caso-estudo en seis granxas de vacún leiteiro: tres de produción ecolóxica e tres de produción convencional. O obxectivo foi sentar as bases dun posible marco metodolóxico que nos permitise facer operativos os principios de sustentabilidade no establo e que, tras a avaliación mediante indicadores, fose utilizado para mellorar a actividade gandeira e a súa sustentabilidade.

Visitáronse seis granxas en total, catro en Cataluña (dúas ecolóxicas e dúas convencionais) e dúas en Galicia (unha ecolóxica e unha convencional). O tamaño das granxas oscilou entre os 34 e os 126 animais (vacas en produción e secas). Tentouse que cada granxa convencional tivese a súa “parella” en ecolóxico, en termos de tamaño de rabaño, para facilitar a comparación entre elas.

Metodoloxía Os indicadores de sustentabilidade que se empregaron no establo para a avaliación resúmense na táboa 1. Agrúpanse en oito áreas: muxido, benestar animal, infraestrutura ambiental, xestión sanitaria, baixos insumos, boas prácticas de manexo, optimización da alimentación no establo e biodiversidade.

AFRIGA ANO XXII - Nº 122

Táboa 1. Áreas de avaliación e indicadores de sustentabilidade Área

Indicador

Muxido

Ocorrencia de pasos e couces, pre-dipping, post-dipping, despuntado, rutina de muxido, lavado e secado dos ubres

Benestar animal

Indicadores de Welfare Quality®

Infraestrutura ambiental

Densidade de animais, zona de descanso dispoñible, calidade da cama

Alimentación

Dispoñibilidade do alimento 24 h, n.º prazas/animal, inclinación das cornadizas, medidas mínimas das cornadizas

Xestión sanitaria

Control reprodutivo, control leiteiro, arranxo de pezuños, identificación de enfermidades, programa de vacinacións

Baixos insumos

Xestión do esterco (fertilizante, compostaxe), % ración da propia colleita, aproveitamento de pastos

Boas prácticas de manexo

Biodiversidade do establo

Xatos: encalostrado nas primeiras 24 h, n.º tomas/día e l/toma Lactación: idade e modo de desteta Xovencas: idade e tamaño/condición corporal á primeira cubrición Secas: manexo do secado Xeral: acceso a pasto Heteroxeneidade do rabaño, uso de razas non frisonas, uso de razas autóctonas

Tras definir os indicadores, e agrupalos nestas áreas, procedeuse a analizalos e incluílos nunha gráfica mediante o método AMIBA. Este método deixa resumir e integrar os indicadores nun diagrama radial para a súa mellor visualización e comparación, ao dar unha estimación do valor real con respecto ao valor ideal (valor de referencia). Isto permite unha determinación simple, pero integral, das vantaxes e limitacións do sistema avaliado, e establecer que áreas necesitan un plan de acción para mellorar a sustentabilidade.

Resultados Nas seguintes gráficas (figuras 3 e 4) pódense observar os resultados da avaliación de sustentabilidade para as distintas áreas, segundo o tipo de produción. Deste xeito poden compararse as áreas máis susceptibles de mellora e ver cales se aproximan ao máximo de sustentabilidade.

HIMALAYA NIAGRA x SHOTTLE x MORTY

GRAN NOVEDAD

GENER HIMALAYA ZENISTA 1165 (MB-85) C.B. Mas Gener – Riudellots de la Selva – Girona

A L C A N Z A N D O

L A S

C I M A S

M Á S

A L T A S

• Niagra de la familia Durham Daisy EX-92.

• Producciones muy altas con buena conformación.

• Vacas longevas y funcionales, de fácil ordeño y resistentes a las mamitis.

ESCOLMO, S.L.

Distribuidor para Galicia y Asturias C/ Magnolia, 80 bajo 27003 - Lugo Tfno.: 982 217 633 Fax: 982 213 144 e-mail: escolmo@gmail.com

ALAYA RHALA HIM

50

manexo Figura 3. Gráfica AMIBA comparativa das puntuacións das áreas de establo sustentable nas granxas ecolóxicas

Figura 4. Gráfica AMIBA comparativa das puntuacións das áreas de establo sustentable nas granxas convencionais Muxido

Muxido Xestión sanitaria

100

100 80

Infraestrutura ambiental

60

Xestión sanitaria

60 40

40

20

20

Biodiversidade

Infraestrutura ambiental

80

0

Alimentación

Biodiversidade

0

eco 1 eco 2 eco 3

Benestar animal

Low input

Alimentación conv 1 conv 2 conv 3

Benestar animal

Low input Boas prácticas de manexo

Boas prácticas de manexo

*Os datos para a infraestrutura ambiental e o benestar animal da granxa ecolóxica 1 non estiveron dispoñibles

Nos casos estudados pódese observar que as granxas convencionais foron máis dependentes de insumos externos que as ecolóxicas, con menor diversidade nas razas e cun confort animal un pouco máis limitado. Doutra banda, as granxas ecolóxicas non tiñan instaurados programas de xestión sanitaria, así que hai menor control de saúde nos rabaños, e a área máis susceptible de mellora foron as prácticas de hixiene no muxido (escasas).

Dada a importancia do benestar animal na avaliación do establo sustentable, realizouse tamén unha análise deste parámetro nas granxas do estudo. Na comparación do benestar animal entre sistemas de produción non se observaron diferenzas significativas.

REFLEXIÓNS XERAIS • Traballar para lograr unha produción gandeira máis sustentable require entender a granxa como un sistema con complexas interaccións.

• Os gandeiros, independentemente de se son convencionais ou ecolóxicos, son unha peza clave no cambio cara á sustentabilidade.

• O concepto de rendibilidade debe ampliarse cara a outros aspectos non exclusivamente produtivos e económicos, sen que por iso se vexa ameazada a rendibilidade da granxa.

• Na granxa deben terse en conta outros parámetros á parte de kg de leite, tales como a lonxevidade, o benestar dos animais e o manexo proactivo.

• Incrementar o benestar dos animais contribuirá á mellora da sustentabilidade da gandería.

• A metodoloxía empregada para avaliar a sustentabilidade permite identificar áreas susceptibles de mellora nos sistemas de produción, así como monitorizar o impacto da implantación nesas áreas.

• Mesmo cando a avaliación de sustentabilidade se realice no establo, deberíanse incluír estudos sobre eficiencia enerxética e contaminación ambiental específicos de granxas leiteiras, tanto para os sistemas de produción ecolóxica como convencional.

• O estudo da sustentabilidade para a mellora da rendibilidade debería ir acompañado dun estudo económico no que se inclúa a valoración de custos de oportunidade.

AFRIGA ANO XXII - Nº 122

• O produtor debe tomar decisións acerca da economía, da saúde das vacas, da nutrición, da agronomía e da xestión do persoal que traballe na granxa. Tamén cada vez é máis importante que os gandeiros se conciencien no emprego eficiente de enerxía e xa existen iniciativas interesantes, por exemplo, para seren empregadas en ganderías de vacún de leite en Galicia (www.enerlacteo.com).

REFERENCIAS

Comisión Mundial sobre Medio Ambiente y Desarrollo, 1987. “Informe Bruntdland”. Report of the World Commission on Environment and Development: Our Common Future.

FAO, 2016. Livestock long Shadow. Environmental issues and options.

Gerrard CL, Smith LG, Padel S, Pearce B, Hitchings R, Measures M, Cooper N. 2011. OCIS public goods tool development. Organic Research Centre Report. Organic Research Centre, Berkshire, UK. Harrison R, 1964. Animal machines. Ballantine Books.

Hristov AN, Oh J, Lee C, Meinen R, Montes F, Ott T, Firkins J, Rotz A, Dell C, Adesogan A, Yang W,Tricarico J, Kebreab E, Waghorn G, Dijkstra J, Oosting S, 2013. Mitigation of greenhouse gas emissions in livestock production – A review of technical options for non-CO2 emissions. Edited by Pierre J. Gerber, Benjamin Henderson and Harinder P.S. Makkar, FAO Animal Production and Health Paper No. 177.

FAO, Rome, Italy.

Horn M, Knaus W, Kirner L, Steinwidder A, 2012. Economic evaluation of longevity in organic dairy cows Org. Agric., 2 (2012), pp.

127–143.

Ivemeyer S, Smolders G, Brinkmann J, Gratzer E, Hansen B, Henriksen BIF, Huber J, Leeb C, March S, Mejdell S, Nicholas P, Roderick S, Stöger E, Vaarst M, Whistance LK, Winckler C, Walkenhorst M, 2012. Impact of animal health and welfare planning on medicine use, herd health and production in European organic dairy farms, Livestock Science, Volume 145, Issues 1–3, May 2012, Pages 63-72, ISSN 18711413.

Marchand F, Debruyne L, Triste L, Gerrard C, Padel S, Lauwers S, 2014. Key characteristics for tool choice in indicatorbased sustainability assessment at farm level. Ecology and Society 19(3): 46.

Moran J and Doyle R, 2014. Cow talk. Understanding dairy cow behaviour to improve their welfare on smallholder farms in tropical Asia, CSIRO Publications, Melbourne, 2011.

Sánchez Patón Rodríguez, D. 2011. Bienestar animal: Factor clave para la sostenibilidad. Frisona española, ISSN 0211-3767, Año 31, Nº.

186, 2011, págs. 102-105.

Toro P, García A, Gómez-Castro AG, Perea J, Acero R, RodríguezEstévez V, 2010. Evaluación de la sustentabilidad en Agroecosistemas.

Assessment of the sustainability of agroecosystems. Arch. Zootec. 59 (R): 71-94. 2010.

52

nutriCIÓN

O EMPREGO DE ALIMENTOS LÍQUIDOS PARA ATENUAR OS EFECTOS ADVERSOS DO ESTRÉS POR CALOR NO VACÚN LEITEIRO A alimentación líquida na formulación das racións constitúe unha alternativa moi eficaz durante o verán para aumentar a palatabilidade das mesturas e mellorar a eficacia alimenticia, reducindo as perdas económicas xeradas polo estrés calórico.

Adrián González Garrido Consultor nutricionista en vacún leiteiro Diagnosis Animal SL

O estrés é a reacción do organismo ante calquera factor externo que altera o seu equilibrio biolóxico normal. As vacas en produción láctea son animais especialmente sensibles ás situacións de estrés, principalmente durante o período de transición ao redor do parto, e son ben coñecidos AFRIGA ANO XXII - Nº 122

os seus efectos sobre o sistema inmune, reducindo a súa eficacia e favorecendo a aparición de enfermidades infecciosas e/ou metabólicas. É por este motivo que desde hai anos se traballa intensamente nas granxas para mellorar a comodidade das vacas, tanto nas instalacións de descanso e alimentación coma na zona de muxido, e búscase facilitar todo o posible o tránsito de animais para que este sexa áxil e cómodo e se eviten esperas innecesarias nos corredores ou na zona de espera ao muxido. De feito, o cow comfort foi un campo moi estudado nos últimos 30 anos, reflexo da transcendencia que ten se queremos producir leite de maneira eficiente.

nutriCIÓN

Número axustado de mortes x 1.000

Número axustado de mortes x 1.000

Non obstante, hai un factor de estrés que non é fácil con- Efecto do THI na mortalidade de vacas Holstein trolar, e menos en España: a calor. O estrés por calor ten moi a) serios efectos adversos sobre o vacún leiteiro que provocan 4.000 enormes perdas económicas todos os anos. A temperatura 3.500 3.000 a partir da cal a vaca empeza a sufrir estrés calórico sitúase y = 232,75x - 18.118,73 2.500 sobre os 26-28 °C con humidade relativa por baixo do 50 2.000 %, rango amplamente superado en España durante moitos 1.500 meses ao ano. É un auténtico reto para os gandeiros espay = -0,5421x + 443,04 1.000 ñois, posto que, lonxe de diminuír o seu efecto, será cada 500 ano máis intenso se nos atemos ao informe que presentou Punto de ruptura 0 en 2005 o Ministerio de Medio Ambiente: nun escenario 30 40 50 60 70 80 90 Máximo THI baseado en que as emisións á atmosfera dos gases de efecto b) invernadoiro sexan en 2100 un 120 % superiores ás actuais, 3.500 a temperatura na Península aumentaría no verán entre cin3.000 co e sete graos, e entre tres e catro no inverno. Non é, por y = 246,73x - 16.886,77 2.500 tanto, un problema menor. De feito, nun traballo antigo, en 2.000 1993, Klinedinst et al. xa presentaron varios modelos para 1.500 predicir o impacto do cambio climático sobre as vacas leiy = -0,1576x + 464,38 1.000 teiras en lactación e suxiren que a probabilidade de ciclos 500 de temperaturas extremas (ondas de calor) aumentará a Punto de ruptura 0 medida que se eleven as temperaturas; estas ondas de calor 10 20 30 40 50 60 70 80 con valores THI por riba de 82 durante o día e con moi Mínimo THI pouca ou ningunha recuperación polas noites (THI = 74) Fonte: Bernabucci et al., 2010. Animal 4:7:1167-1183 darán lugar non só a marcadas perdas de produción senón tamén á morte de animais. O quecemento global non só creará condicións extremas que reducirán a produtividade senón que aumentará a mortalidade das vacas se non se toman as medidas adecuadas (West, 2003).

La Temperatura aumenta…

El estrés por calor afecta negativamente a los resultados zootécnicos de las vacas ¿Sabía que el estrés por calor puede costarle más de 400 €/vaca/año?1 Las consecuencias del estrés por calor comportan importantes pérdidas de producción de leche (que pueden alcanzar hasta el 35%) como también problemas relacionados con desequilibrios en el rumen y en la reproducción.

El impacto del estrés por calor en las vacas lecheras viene determinado por la combinación de temperatura y humedad. Nuevas investigaciones han demostrado que por encima de 20ºC y 50% de humedad relativa disminuye la confortabilidad de las vacas y la producción de leche.2

…LEVUCELL® SC maximiza la producción de leche incluso en el periodo de estrés por calor.

Incluso en condiciones de estrés por calor, LEVUCELL® SC maximiza el potencial de su ración y los Ingresos sobre los Costes de Alimentación (IOFC) • Rendimiento lechero: +1,2 a 2,5 litros/vaca/día • Aumenta la Eficacia Alimentaria: más de 7%*, 120 g de leche/kg MS ingerida • Optimiza el pH del rumen (menos acidosis).

LEVUCELL® SC levadura viva específica para rumiantes, Saccharomyces cerevisiae I-1077, seleccionada en el INRA (Francia). *Marsola et al, ADSA 2010.

1 Saint Pierre et al., 2003 - 2 Burgos & Collier, 2011.

LALLEMAND ANIMAL NUTRITION Tel: +34 93 241 33 80 Email: animal-iberia@lallemand.com

www.lallemandanimalnutrition.com

AFRIGA ANO XXII - Nº 122

53

nutriCIÓN

54

Novo Índice Temperatura Humidade (THI) para vacas leiteiras Temperatura 0

F 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120

0

C 22.0 23.0 23.5 24.0 24.5 25.0 25.5 26.0 26.5 27.0 28.0 28.5 29.0 29.5 30.0 30.5 31.0 31.5 32.0 33.0 33.5 34.0 34.5 35.0 35.5 36.0 36.5 37.0 38.0 38.5 39.0 39.5 40.0 40.5 41.0 41.5 42.0 43.0 43.5 44.0 44.5 45.0 45.5 46.0 46.5 47.0 48.0 48.5 49.0

% Humidade relativa 0 64 65 65 66 66 67 67 67 68 68 69 69 70 70 71 71 72 72 72 73 73 74 74 75 75 76 76 76 77 77 78 78 79 79 80 80 81 81 81 82 82 83 83 84 84 85 85 85 86

5 65 65 66 66 67 67 68 68 69 69 69 70 70 71 71 72 72 73 73 74 74 75 75 76 76 77 77 78 78 79 79 79 80 80 81 81 82 82 83 83 84 84 85 85 86 86 87 87 88

10 65 66 66 67 67 68 68 69 69 70 70 71 71 72 72 73 73 74 74 75 75 76 76 77 77 78 78 79 79 80 80 81 81 82 82 83 83 84 84 85 85 86 86 87 87 88 88 89 89

15 65 66 67 67 68 68 69 69 70 70 71 71 72 72 73 73 74 75 75 76 76 77 77 78 78 79 80 80 81 81 82 82 83 83 84 84 85 85 86 86 87 87 88 88 89 89 90 90 91

20 66 66 67 68 68 69 69 70 70 71 71 72 73 73 74 74 75 75 76 76 77 78 78 79 79 80 80 81 82 82 83 83 84 84 85 85 86 87 87 88 88 89 89 90 90 91 92 92 93

25 66 67 67 68 69 69 70 70 71 72 72 73 73 74 74 75 76 76 77 77 78 79 79 80 80 81 82 82 83 83 84 84 85 86 87 87 88 89 89 90 90 91 92 92 93 93 94 94 95

30 67 67 68 68 69 70 70 71 72 72 73 73 74 75 75 76 76 77 78 78 79 80 80 81 81 82 83 83 84 84 85 86 86 87 88 88 89 89 90 91 91 92 92 93 94 94 95 96 96

35 67 68 68 69 70 70 71 71 72 73 73 74 75 75 76 77 77 78 79 79 80 80 81 82 82 83 83 84 85 86 86 87 88 88 89 89 90 91 91 92 93 93 94 95 95 96 97 87 98

40 67 68 69 69 70 71 71 72 73 73 74 75 75 76 77 77 78 79 79 80 81 81 82 83 83 84 85 85 86 87 87 88 89 89 90 91 92 92 93 94 94 95 96 96 97 98 98 99 100

45 50 55 60 65 70 75 80 68 68 69 69 69 70 70 70 68 69 69 70 70 71 71 71 69 70 70 70 71 71 72 72 70 70 71 71 72 72 73 73 71 71 72 72 73 73 74 74 71 72 72 73 73 74 74 75 72 73 73 74 74 75 75 76 73 73 74 74 75 76 76 77 73 74 75 75 76 76 77 78 74 75 75 76 77 77 78 78 75 75 76 77 77 78 79 79 75 76 77 78 78 79 80 80 76 77 78 78 79 80 80 81 77 78 78 79 80 81 81 82 78 78 79 80 81 81 82 83 82 83 84 81 78 79 80 81 79 80 81 81 82 83 84 85 80 80 81 82 83 84 85 86 80 81 82 83 84 85 86 86 81 82 83 84 85 86 86 87 82 83 84 85 85 86 87 88 82 83 85 85 86 87 88 89 83 84 86 86 87 88 89 90 84 85 86 87 88 89 90 91 85 86 87 88 89 90 91 92 85 86 87 88 89 91 92 93 86 87 88 89 90 91 92 93 87 88 89 90 91 92 93 94 87 88 90 91 92 93 94 95 88 89 90 92 93 94 95 96 89 90 91 92 94 95 96 97 89 91 92 93 94 96 97 98 90 91 93 94 95 96 98 99 91 92 93 95 96 97 99 100 91 93 94 95 97 98 99 101 92 94 95 96 98 99 100 102 93 94 96 97 98 100 101 103 94 95 96 98 99 101 102 103 94 96 97 99 100 101 103 104 95 96 98 99 101 102 104 105 96 97 99 100 102 103 105 106 96 98 99 101 102 104 105 107 97 99 100 102 103 105 106 108 98 99 101 102 104 106 107 109 98 100 102 103 105 106 108 110 99 101 102 104 106 107 109 111 100 102 103 105 106 108 110 111 101 102 104 106 107 109 111 112 101 103 105 106 108 110 111 113

Umbral de estrés: a respiración sobe por riba de 60 PPM. Empeza a perda de produción de leite.

Perdas de reprodución detectables.

A temperatura rectal sobe por riba de 38,5 °C (101,3 °F).

85 71 72 73 74 75 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 86 87 88 89 90 91 92 93 94 94 95 96 98 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 108 109 110 111 112 113 114 115

90 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 95 96 98 99 100 101 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117

95 72 73 74 75 76 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 96 98 99 100 101 102 103 103 104 106 107 108 109 110 111 111 112 113 114 115 116 117 118

100 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120

Estrés moderado-severo: a respiración sobe de 85 PPM e a temperatura rectal de 40 °C (104 °F). Aumenta a mortalidade.

Estrés severo: a respiración sobe entre 120-140 PPM e a temperatura rectal sobe por riba de 41 °C (106 °F).

Estrés mínimo-moderado: a respiración sobe por riba de 75 PPM e a temperatura rectal por riba de 39 °C (102,2 °F).

Efecto do THI sobre a produción de leite 36

Leite, litros/día

35 34 33 32 60

65

70

75

80

THI

Fonte: Bernabucci et al., 2010. Animal 4:7:1167-1183

En realidade, o problema do estrés calórico é o aumento da temperatura corporal, e os signos que se observan nas vacas son os mecanismos dos que estas dispoñen para reducir a mesma. As vacas teñen catro mecanismos para eliminar calor: condución (polo contacto con superficies máis frías, coma por exemplo a auga), convección (polo aire máis frío que o da superficie corporal), radiación (cando a temperatura ambiente é máis baixa que a calor do corpo) e evaporación (liberando calor a través da suor ou da respiración). Por iso as vacas con estrés por calor aumentan a súa frecuencia respiratoria. A alta humidade ambiental limita a capacidade das vacas para evaporar calor e esta é a razón de combinar a temperatura e a humidade relativa para marcar os límites de zona de confort nas vacas (índice THI).

AFRIGA ANO XXII - Nº 122

Aínda que a orixe do estrés calórico é o aumento da temperatura ambiental combinado cunha alta humidade, hai outra fonte moi importante que xera calor nas vacas e agrava o problema: a combustión dos alimentos durante a dixestión, especialmente das forraxes, que xeran moita máis calor que os alimentos concentrados. De feito, o maior reto para vacas de alta produción en climas quentes é precisamente disipar a calor producida nos procesos metabólicos.

Vacas que produciron 18,5 e 31,6 kg de leite ao día xeraron un 27,3 e un 48,5 % máis de calor, respectivamente, que as vacas secas (Purwant et al., 1990).

Os signos máis evidentes de que as vacas están a sufrir estrés por calor son: 1. Incremento da temperatura corporal 2. Aumento da frecuencia respiratoria 3. Redución da inxestión de alimento 4. Incremento do consumo de auga 5. Baixada de produción de leite 6. Baixada dos compoñentes do leite, especialmente da graxa 7. Fallo reprodutivo Aínda que todos eles son manifestacións do proceso, en realidade, os tres últimos son a consecuencia dos primeiros, e dan lugar a perdas económicas moi importantes. A baixada de produción de leite varía entre o 10 e o 30 % segundo as condicións de estrés, a porcentaxe en graxa do leite redúcese entre 0,3 e 1 punto porcentual e a taxa de concepción sitúase en valores inferiores ao 20 %. Non é de estrañar, por tanto, que en España a loita contra a calor nas explotacións leiteiras sexa unha necesidade ineludible se queremos seguir mantendo a rendibilidade, especialmente en momentos tan críticos como os actuais, con limitacións de entrega de leite (sen posibilidade de incorporar máis vacas para reducir custos fixos) e baixos prezos. A única alternativa é seguir incrementando a eficiencia cada día, todos os días do ano, incluído no verán.

No traballo publicado por West en 2003 sobre os efectos do estrés por calor na vaca de produción láctea, o autor sinala tres camiños para combatelo: a modificación física das condicións ambientais (sombras, naves ben aireadas, ventiladores, duchas etc.), a selección xenética para conseguir animais máis resistentes á calor e a mellora nas prácticas de manexo nutricional.

Pregunta por el nuevo Sugar Plus Summer

Incrementa hasta un 6% de azúcar en materia seca de la ración y ¡potencia el rendimiento de tus vacas!

Mejora del rendimiento Incremento de la producción y mejora de las calidades

Reducción del polvo y de la selección en los comederos

Incremento de la ingestión de materia seca

Disminución del riesgo de acidosis ruminal

Fuente de energía inmediata

Av Antonio Serpa, 23-7º 1050-026 Lisboa Telef: +351 21 7801488 Fax: +351 21 7965230 Email: lisbon@edfman.com

Mejora de la digestibilidad de la fibra

Sagasta 27, Madrid 28004,Teléfono 91-4485162

www.edfman.com

56

nutriCIÓN

O EMPREGO DE ALIMENTOS LÍQUIDOS EN RACIÓNS UNIFEED REDUCE O EFECTO DE SELECCIÓN DE COMIDA

No que resta de artigo gustaríame centrarme neste último apartado pero non abordando o manexo alimentario de deseño ou o manexo de comedeiros ou os horarios de alimentación, senón tratando de razoar cal é a mellor maneira de formular as racións para reducir o impacto económico negativo do estrés por calor. E fareino empregando a alimentación líquida como alternativa de mellora das racións durante o verán. A alimentación líquida é unha ferramenta moi útil se a manexamos correctamente e consiste no emprego de subprodutos líquidos nas racións, ben de forma individual ou mesturando ingredientes. O seu emprego non é novo, pero o desenvolvemento que está a tomar en España e o enfoque que se lle está dando si que nos abre unha nova perspectiva para manexala na formulación e buscarlle vantaxes. Pero por que nos encaixa o emprego destes alimentos durante o verán?

Analicemos o que ocorre na vaca durante o estrés por calor e busquemos as respostas:

AFRIGA ANO XXII - Nº 122

Redúcese a inxestión de alimento É, sen dúbida, un punto crítico posto que se trata da razón principal da baixada da produción de leite; todas as medidas encamiñadas a incrementar a inxestión figuran como prioritarias nos manuais de actuación contra o estrés por calor. No caso da formulación das dietas, a primeira consigna é empregar alimentos da máxima calidade e moi apetecibles, vixiando especialmente a calidade organoléptica dos ensilados e a calidade fisicoquímica das forraxes en xeral. Traballouse moito tamén co emprego de aditivos buscando este efecto “mellorador” da inxestión, pero o que está máis documentado que incrementa a inxestión son os alimentos líquidos a base de melaza, cada día máis usados nas granxas. Valla como referencia o traballo de Broderick e Radloff en 2004, que empregaron directamente melaza ata alcanzar un nivel do 5,6 % de azucre na ración completa substituíndo a parte equivalente de millo de alta humidade; a adición de melaza incrementou o consumo en 1 kg de materia seca por vaca e día e a produción de leite en 0,9 kg. Noutro traballo máis recente, en 2012, DeVries e Gill empregaron un alimento líquido co 45 % de materia seca, o 33 % de proteína bruta e o 41 % de azucre como suplemento da ración unifeed que estaban a consumir; as vacas que tiñan a ración enriquecida comeron 1,4 kg máis de materia seca e subiron a produción de leite en 0,9 kg por vaca e día con respecto ao grupo non suplementado. Numerosa experiencia de campo demostroume que a incorporación de melaza ou a súa presenza en mesturas líquidas incrementa a inxestión de materia seca nos rabaños, polo que é unha estratexia moi recomendable para atenuar a baixada de consumo nas vacas durante os meses de estrés por calor.

Redúcese a calidade do leite nos seus compoñentes, especialmente de graxa Este é un apartado moi interesante e que necesita unha delicada reflexión. A teoría tradicional que xustifica a baixada en graxa do leite durante o verán e que tanto escoitei no campo é que as vacas beben moita auga (que é certo) e “dilúen” o leite nos seus compoñentes. Máis alá da anécdota, creo que o problema é bastante máis complexo e difícil de manexar, e que adoita estar asociado a cambios nas fermentacións ruminais. Probablemente a razón sexa que as vacas durante o estrés por calor sofren episodios de acidose ruminal subaguda (SARA) que provocan a síndrome da depresión graxa. A razón da aparición de SARA hai que buscala de novo nas racións formuladas e na maneira en que as vacas inxiren o alimento.

I n n ova c i o n e s g a n a d e ra s

Nu trición y Salud

Lo natural es bueno

APROVECHE TODA LA ENERGÍA DE SU RACIÓN DURANTE TODO EL AÑO

ENERMILK PLUS CON TODAS LAS VENTAJAS DE ENERMILK POTENCIADO * Y TODOS LOS BENEFICIOS DE LAS

LEVADURAS

*Saccharomyces cerevisiae NCYC R 404 - LEVADURA ESPECÍFICA VACAS LECHERAS

Aumenta la digestibilidad de la fibra y por tanto, la energía disponible.

Estimula el funcionamiento del rumen.

Incrementa la ingesta.

Disminuye el riesgo de acidosis.

Previene la aparición de la cetosis.

Mejora los índices de fertilidad.

Alarga la curva de máxima producción.

Reduce el estrés por calor.

EL ESTRÉS POR CALOR: • Disminuye la ingesta.

• Reduce la producción de leche.

• Reduce la tasa de fertilidad.

• Disminuye las glándulas mamarias en vacas secas.

• Aumenta el riesgo de cojeras y/o mamitis.

Además, las vacas más productoras generan más calor interno por la digestión de alimentos.

C/López de Aranda 35, 28027 Madrid | Tel.: (+34) 91 2187046 | www.grupoinnofarm.com

58

nutriCIÓN

O USO DE ALIMENTOS LÍQUIDOS COMO FONTE DE AZUCRE PARA AXUDAR A PREVIR A APARICIÓN DE ACIDOSE RUMINAL SUBAGUDA COMEZA A SER UNHA ESTRATEXIA NUTRICIONAL CADA VEZ MÁIS EMPREGADA

Antes comentei que a segunda fonte de acumulación de calor nas vacas en ambientes cálidos é a calor de combustión e que esta é máis elevada cando se dixiren as forraxes que cando se dixiren os concentrados, e isto a vaca sábeo.

Ese é o motivo de que as vacas no verán incrementen a selección de comida no presebe tratando de evitar o consumo das forraxes e buscando o gran como mecanismo de adaptación á situación de estrés, para xerar menos calor.

A consecuencia é que no verán aumentan as sobras nos comedeiros, e estas sobras son a parte fibrosa, aumentando proporcionalmente a inxestión de concentrado polas vacas, baixando a achega de fibra física (estrutura para rumiar) e de fibra química (ADF e NDF) e aumentando o contido en carbohidratos non fibrosos (CNF, amidón) que tenden a reducir o pH ruminal e predispoñen á SARA. Este fenómeno agrávase se o nutricionista decide aumentar a concentración enerxética da dieta con base en alimentos ricos en amidón para compensar a baixada de consumo durante o estrés por calor. A este feito de selección no comedeiro que predispón á SARA hai que sumarlle que durante o estrés por calor o conxunto do sistema dixestivo dos ruminantes reduce os seus movementos, o que, xunto coa menor inxestión, fai que a rumia sexa menor e, por tanto, diminúa a chegada das substancias tampón (bicarbonato sódico) a través da saliva. Por último, outro dos signos manifestados polas vacas durante este proceso é o aumento da frecuencia respiratoria que incrementa a perda de CO2 pola ventilación pulmonar, reducindo a concentración sanguínea de ácido carbónico e orixinando unha alcalose respiratoria; o mecanismo compensatorio do corpo é eliminar bicarbonato polos ouriños reducindo o bicarbonato en sangue, co que, en consecuencia, a cantidade de bicarbonato que pode chegar ao rume a través da saliva é menor.

AFRIGA ANO XXII - Nº 122

Todo en conxunto predispón a vaca a sufrir acidose ruminal durante os períodos de estrés por calor, polo que é moi importante tomar medidas nutricionais que eviten a súa aparición.

Creo que o emprego de alimentos líquidos volve ser unha estratexia moi útil que podemos utilizar para previr a aparición de SARA e a baixada de graxa en leite. En primeiro lugar, porque está documentado que o emprego de alimentos líquidos en racións unifeed reduce o efecto de selección de comida. Se volvemos ao traballo de DeVries serviranos de exemplo; os autores fixeron a análise de homoxeneidade das mesturas co Penn State Particle Separator de tres bandexas (PSPN; Kononoff et al., 2003) que divide a mestura en catro fraccións segundo a lonxitude de partícula (longa >19 mm; media <19 e >8 mm; curta <8 e >1,18 mm; fina <1,18mm) e observaron que as vacas consumían de forma máis homoxénea a mestura suplementada con alimentos líquidos, separando menos as partículas máis longas (68,8 fronte ao 55 % da mestura sen melaza).

Tipo de dieta Control Selección de partículas % Longas 55 Medias 98,8 Curtas 104,7 Finas 107,9

Alimento líquido 68,8 87,8 104,7 109,3

Valor igual ao 100 % indica que non hai selección; <100 % indica rexeitamento; >100 % indica consumo preferente

En segundo lugar, o uso de alimentos líquidos como fonte de azucre para axudar a previr a aparición de SARA comeza a ser unha estratexia nutricional cada vez máis empregada. Os alimentos líquidos son moi ricos en azucre, unha fonte de enerxía encadrada no mesmo grupo que o amidón (carbohidratos non fibrosos = CNF) pero de distinta fermentación. Formular racións de alta enerxía nos meses de calor con alto nivel de amidón é, como vimos, potencialmente perigoso para a vaca posto que ao producir moito ácido láctico no rume como produto intermediario de fermentación acumúlase neste reducindo o pH, altera o ecosistema ruminal e provoca acidose ruminal. O risco é potencial, aínda que a nosa ración estea perfectamente formulada, pero a selección de comida no presebe pode ser desencadeamento da enfermidade. Neste sentido, o emprego destes produtos ten unha gran vantaxe: a súa composición en azucres máis sinxelos (sacarosa) fai que a súa fermentación sexa máis rápida e completa (Sniffen, 1992; Weisbjerg, 1998) e que os ácidos producidos no rume sexan absorbidos máis rapidamente, co que non se acumulan no rume e o risco de producir acidose ruminal é moito máis baixo (Oba, 2014). Diferentes traballos demostraron que a substitución de amidón por azucre soluble incrementa a inxestión, a produción de leite e a calidade do leite (Broderick, 2008), precisamente os tres puntos que tratamos de mellorar durante a época de estrés por calor.

60

nutriCIÓN

Tipo de dieta Inxestión de materia seca (kg) Produción de leite (kg) Graxa en leite (%) Dixestibilidade de MS (%) Dixestibilidade de MO (%) Dixestibilidade de FND (%) Dixestibilidade de FAD (%)

OUTRO DATO RELEVANTE É A MELLORA dA EFICIENCIA RUMINAL CANDO EMPREGAMOS AZUCRES POLO AUMENTO DA DIXESTIBILIDADE DOS ALIMENTOS NO RUME

% Azucre 0 2,5 5,0 7,5

% Amidón 7,5 5 2,5 0

Inxestión MS (kg) 24,5 25,6 26,0 26,1

Leite (kg) 39,0 40,5 40,1 39,5

% Graxa 3,24 3,37 3,64 3,57

% Proteína 2,73 2,82 2,84 2,82

Nun traballo do ano 2009, Penner e Oba utilizaron unha dieta enriquecida en azucres para incrementar a inxestión e a produción en vacas en posparto. Os resultados demostran unha vez máis un aumento de 1,1 kg de inxestión de materia seca, 1,4 kg de leite e unha mellora no pH ruminal cando se estudaron vacas “canuladas” de cada grupo.

Tipo de dieta Inxestión de materia seca (kg) Produción de leite (kg) % Graxa en leite pH vacas “canuladas”

Baixa en azucre 17,2 33 4,21 6,06

Alta en azucre 18,3 34,4 4,27 6,21

Outro dato relevante é a mellora da eficiencia ruminal cando empregamos azucres polo aumento da dixestibilidade dos alimentos no rume, expresado nos traballos como dixestibilidade da materia seca, da materia orgánica e das fibras ácido e neutro deterxente. A mellora da dixestibilidade da fibra ten unha incidencia directa no aumento do consumo (prodúcese antes o baleirado ruminal) e a produción de leite, e permite usar maiores taxas de forraxe nas racións de verán sen comprometer a produción e asegurando a saúde. Neste sentido, no traballo de Broderick e Radloff obsérvase un incremento lineal na dixestibilidade aparente da NDF e a ADF a medida que se van incrementando os niveis de azucre na dieta.

AFRIGA ANO XXII - Nº 122

2,4 % de azucre por kg MS 25,30 38,00 4,00 57,70 58,80 37,50 38,60

5,6 % de azucre por kg MS 26,30 38,90 4,16 60,00 61,10 38,60 39,40

Por último, os azucres dos alimentos líquidos estimulan a fermentación ruminal, aumentando a produción de proteína microbiana e reducindo os niveis de amoníaco (Chamberlain, 1995). Este simple feito ten tres importantes lecturas: evita a acumulación de NNP no rume e a súa posterior transformación en urea no fígado co aforro enerxético que isto supón (en pleno estrés por calor); aumenta o número de bacterias que, en definitiva, son as encargadas da dixestión dos alimentos; e incrementa a cantidade de proteína microbiana que chega ao intestino, non só aumentando a cantidade de proteína metabolizable dispoñible para a produción de leite, senón, ademais, mellorando o seu perfil en aminoácidos, favorecendo o incremento de proteína láctea.

Ensilado só

Sacarosa Amidón Xilosa Lactosa Fructosa engadida engadido engadida engadida engadida

Concentración de amoníaco no rume

255

157

213

180

158

164

Síntese de proteína microbiana (g/d)

64

93

74

82

89

86

Redúcese a fertilidade Abordar este aspecto en toda a súa plenitude sería motivo para outro artigo completo; unicamente gustaríame resaltar que todos os beneficios argumentados polo emprego da alimentación líquida para atenuar o estrés por calor teñen un efecto moi positivo sobre a reprodución: aumenta a inxestión de materia seca (mellorando o balance enerxético e a achega global de nutrientes), prevén a acidose ruminal (evitando alteracións metabólicas que reducen a fertilidade) e incrementa a eficacia fermentativa do rume (optimizando o balance nitroxenado).

CONCLUSIÓN En resumo, para evitar os efectos nocivos do estrés por calor nas vacas de leite é prioritario adecuar as instalacións e instalar sistemas de refrixeración que axuden a reducir a temperatura corporal dos animais e mellorar o manexo alimentario da granxa, pero debe ir acompañado por un deseño adecuado das racións formuladas, xa que, aínda que é importante facelo sempre, cando as condicións son desfavorables faise imprescindible. O emprego dos alimentos líquidos na formulación das racións constitúe unha alternativa moi eficaz para aumentar a palatabilidade das mesturas e mellorar a eficacia alimenticia, reducindo as perdas xeradas polo estrés por calor.

® ® SMARTAMINE SMARTAMINE M ®®M SMARTAMINE SMARTAMINE SMARTAMINE MM ® ® MetaSMART MetaSMART ®® MetaSMART MetaSMART MetaSMART LysiGEM LysiGEM LysiGEM LysiGEM LysiGEM CholiPEARL CholiPEARL CholiPEARL CholiPEARL CholiPEARL TOXFIN TOXFIN TOXFIN TOXFIN TOXFIN MUCHAS MUCHAS COSAS COSAS ESTÁN MUCHAS MUCHAS MUCHASCOSAS COSAS COSASESTÁN ESTÁN ESTÁN ESTÁN CAMBIANDO CAMBIANDO EN ENENLA LA LA CAMBIANDO CAMBIANDO CAMBIANDOEN LA PRODUCCIÓN PRODUCCIÓN DE DEDELECHE, LECHE, LECHE, PRODUCCIÓN PRODUCCIÓN PRODUCCIÓNDE LECHE, LECHE, NO NO SOLO SOLO ESTO...

ESTO...

NO NONO SOLO SOLO SOLOESTO...

ESTO...

ESTO...

TM TM TM TM TM

TM TM TM TM TM

TM TM TM TM

LaLa nutrición nutrición lechera lechera está está evolucionando evolucionando La La nutrición Lanutrición nutrición lechera lecheraestá estáestá evolucionando evolucionando evolucionando rápidamente. rápidamente.

Lalechera producción, producción, yayano noes esel el único único rápidamente. rápidamente. rápidamente.

La La producción, producción, La producción, ya no ya no es es el es el único el único objetivo, objetivo, otros otros objetivos objetivos como comolalasalud saludy único yla la objetivo, objetivo, objetivo, otros otros otros objetivos objetivos objetivos como como la salud la salud salud yy layla la fertilidad fertilidad de de los los animales, animales, ooelcomo elmedio medio ambiente ambiente fertilidad fertilidad fertilidad dede los de losanimales, los animales, animales, oo elo medio medio el medio ambiente ambiente ambiente sese vuelven vuelven igual igual de importantes. importantes. sese vuelven vuelven se vuelven igual igual igual de deimportantes. importantes. de importantes.

Las Laspalabras palabras claves claves en enla laactualidad actualidad son: son: Las Las palabras palabras claves claves claves en enla la enactualidad actualidad la actualidad son: son: son: • Las • palabras Optimización Optimización •• •• •• ••

Optimización •Optimización Optimización Eficiencia Eficiencia Eficiencia •Eficiencia Eficiencia Ahorro Ahorro de de costes costes

•• •• •• ••

Ahorro •Ahorro Ahorro de decostes costes de costes Rendimiento Rendimiento Rendimiento •Rendimiento Rendimiento Calidad Calidad

•• •• •• ••

Calidad •Calidad Calidad Fertilidad Fertilidad Fertilidad •Fertilidad Fertilidad Salud Salud

• • Salud •Salud Salud • • Medioambiente Medioambiente • • Medioambiente •Medioambiente Medioambiente Estas Estaspalabras palabras deben deben formar formarparte partededenuestro nuestro Estas Estas Estas palabras palabras palabras deben deben deben formar formar formar parte parte de de de nuestro nuestro nuestro idioma idioma yyser ser nuestra nuestra meta. meta. idioma idioma idioma y yser ser ynuestra ser nuestra nuestra meta. meta. meta.

Kemin Kemin pretende pretende proporcionar proporcionar una una nueva nueva Kemin Kemin Kemin pretende pretende pretende proporcionar proporcionar proporcionar una una una nueva nueva nueva visión visión de de la la nutrición, nutrición, yy para paraello ellotenemos tenemos visión visión visión de de la de la nutrición, la nutrición, nutrición, yser y para ysus para ello elloello tenemos tenemos tenemos como como principal principal objetivo objetivo ser sus colaboradores. colaboradores. como como como principal principal principal objetivo objetivo ser ser ser sus sus colaboradores. colaboradores. colaboradores.

Buscamos Buscamos una unaobjetivo producción producción sostenible sostenible aa la la vezvez Buscamos Buscamos Buscamos una unauna producción producción producción sostenible sostenible sostenible aa lala auna vez la vez vez que que competitiva, competitiva, que que tenga tengacomo como resultado resultado una que que competitiva, que competitiva, competitiva, que que que tenga tenga tenga como como como resultado resultado resultado una una una alimentación alimentación más más eficiente eficienteyyrentable. rentable. alimentación alimentación alimentación más másmás eficiente eficiente eficiente yy rentable. rentable. y rentable.

Revise Revise sussus dietas, dietas, Kemin Kemin puede puede ayudarle. ayudarle.

Revise Revise Revise sus sus sus dietas, dietas, dietas, Kemin Kemin Kemin puede puede puede ayudarle. ayudarle. ayudarle.

Kemin Kemin Ibérica Ibérica Tel Tel 977 25 977 4125 8841 88 Kemin Kemin Kemin Ibérica Ibérica Ibérica TelTel Tel 977977 977 25 25 41 41 88 88 88

® ® ©© Kemin Kemin Industries, Industries,Inc. Inc.and and its group groupofofcompanies companies 2016.

2016.

AllAll rights rights reserved. reserved. ® ™ ® Trademarks ™ Trademarks of Kemin of Kemin Industries, Industries, Inc., U.S.A. Inc.,MetaSmart U.S.A. MetaSmart is a Trademark is a Trademark of Adisseo France of Adisseo S.A.S.France S.A.S. ® ® © Kemin © Kemin © Industries, Kemin Industries, Industries, Inc. Inc. and and Inc. itsitsgroup and group itsof group ofcompanies companies of companies 2016.

2016. 2016.

All rights rights All rights reserved. reserved. reserved. ® ®™™Trademarks ®Trademarks ™ Trademarks of of Kemin Kemin of Kemin Industries, Industries, Industries, Inc.,Inc., U.S.A. Inc., U.S.A. U.S.A. MetaSmart MetaSmart MetaSmart is a®Trademark isisaa Trademark Trademark of Adisseo of of Adisseo Adisseo FranceFrance France S.A.S.S.A.S. S.A.S.

2016_ruminants_spain.indd 2016_ruminants_spain.indd1 1

08/02/16 17:23 08/02/16 17:23

2016_ruminants_spain.indd 2016_ruminants_spain.indd 2016_ruminants_spain.indd 1 1 1

08/02/16 08/02/16 08/02/16 17:2317:23 17:23

PODER ESTABLECER PAUTAS DE CONTROL APROPIADAS EN CADA CASO

62

sanidade

FASCIOLOSE BOVINA EN GALICIA: ESTÁN A SEGUIRSE AS PAUTAS DE CONTROL ADECUADAS? Díaz, P.; Pérez-Creo, A.; Cabanelas, E.; Remesar, S.; Navarro, E.; Prieto, A.; Díaz-Cao, J.M.; López, G.; López, C.M.; Panadeiro, R.; Fernández, G.; Morrondo, P.; Díez-Baños, P. Investigación en Sanidade Animal Galicia: Grupo Invesaga, Departamento de Patoloxía Animal (Facultade de Veterinaria de Lugo, USC)

COMO SE DESENVOLVE ESTE PARASITO? Fasciola é un parasito hepático que pode afectar a moitas especies de animais domésticos, pero faino de forma especial nos ruminantes. As formas adultas do parasito atópanse nos condutos biliares do fígado e depositan ovos microscópicos que saen ao exterior coas feces dos animais. No exterior o parasito evoluciona ata a fase de miracidio, que a continuación penetra en pequenos caracois, abundantes en medios encharcados, da especie Galba truncatula, en cuxo interior o parasito desenvolve varias fases, á vez que se multiplica.

Finalmente, as formas de cercaria abandonan o caracol e enquístanse nas herbas ou nos bordos de correntes de auga, onde se transforma na fase infectante, denominada metacercaria. Nesta fase resiste moito tempo ata chegar a ser inxerida por animais ou polo home, que tamén pode resultar parasitado. Tras a dixestión das metacercarias no intestino, as fasciolas xuvenís alcanzan e emigran polo parénquima hepático formando traxectos hemorráxicos que o lesionan fortemente. Finalmente, alcanzan os condutos biliares, onde completan o seu desenvolvemento como parasitos adultos e comezan a eliminar numerosos ovos.

UN PROBLEMA MOI ESTENDIDO EN ESPAÑA A fasciolose é unha enfermidade moi estendida na gandería bovina en España, pois foi denunciada en practicamente todo o país. Con todo, a súa presenza é especialmente frecuente en zonas onde as condicións climáticas son máis propicias para o desenvolvemento dos caracois G. truncatula que interveñen no ciclo como hospedeiros intermediarios, e son especialmente importantes a temperatura e a humidade. Observouse que con humidade suficiente e temperaturas por riba dos 10 °C os caracois permanecen activos, mentres que se enterran se a humidade baixa en exceso. Por iso, a fasciolose é máis importante naquelas zonas tépedas onde existen abundantes precipitacións anuais e terreos mal drenados (figura 1), que favorecen a superviAFRIGA ANO XXII - Nº 122

A fasciolose, causada polo trematodo Fasciola hepatica, é unha das enfermidades parasitarias máis importantes na cabana de gando vacún español, especialmente nas rexións do norte, tanto polo seu impacto negativo sobre o estado sanitario dos animais como polas sensibles perdas económicas que ocasiona, reflectidos por unha diminución das producións e da capacidade reprodutiva, así como por comisos en matadoiro e outros gastos derivados do tratamento medicamentoso.

Figura 1. Os terreos encharcados constitúen hábitats moi adecuados para o desenvolvemento dos caracois que actúan como hóspedes intermediarios

vencia e o desenvolvemento dos caracois G. truncatula. Así, as porcentaxes de infección son elevadas nas provincias do norte de España: entre un 4 e un 36 % en bovinos asturianos e entre 11 e un 30 % en vacún de León; en Galicia algúns traballos sinalan prevalencias que alcanzan o 36 %.

Pola contra, no centro da Península, onde o clima é máis seco e cálido, as porcentaxes de infección foron moito máis reducidas: 9-11 % en Salamanca e 3 % en Cáceres.

De todos os xeitos, existen períodos de maior risco para a adquisición desta parasitose; en Galicia varios estudos apreciaron un considerable aumento nas infeccións no período de outono-inverno, que correspondían con períodos de precipitacións abundantes.

POR QUE É IMPORTANTE? QUE PERDAS PROVOCA? As fases inmaturas de Fasciola hepatica resultan especialmente daniñas durante a súa migración, onde destrúen o parénquima hepático, antes de establecerse nos condutos biliares. As infeccións intensas, causadas pola inxestión dun elevado número de metacercarias nun curto período de tempo, provocan danos moi intensos; nestes casos, o fígado mostrará numerosas zonas hemorráxicas que poden traducirse nun cadro anémico e mesmo algúns casos poden ser fatais.

sanidade

Non obstante, a maioría dos bovinos sofren danos de menor intensidade, xa que se infectan de forma máis lenta e progresiva; os signos clínicos son consecuencia da redución da función hepática e son menos evidentes: os animais móstranse débiles, apáticos, sen apetito e mesmo poden observarse anemia e edemas, sobre todo submandibular e de ubre. Aínda que estes animais non mostren signos clínicos apreciables, as perdas económicas que ocasionan chegan a ser notables e estímanse, como cifras medias aproximadas, ata 300 euros por vaca. Estas débense principalmente ao descenso nas producións e na fertilidade, así como nos comisos de fígados no matadoiro e nos gastos veterinarios, cuxa importancia está en relación directa coas cargas parasitarias presentes (táboa 1).

Táboa 1. Relación entre o número de adultos de F. hepatica e a gravidade das manifestacións clínicas Carga parasitaria media 19,4 29,3 60,3 171,2

Manifestacións clínicas Variables Moderadas Evidentes Importantes

Perdas económicas Escasas Aceptables Considerables Elevadas

A repercusión da infección sobre a produción láctea estimouse nunha redución diaria de 0,7-2 kg de leite, así como do 3 %-17 % na produción anual. Os bovinos afectados tamén mostran alteracións na composición e na calidade do leite, coma por exemplo un descenso do 0,06 % na porcentaxe de graxa. A fertilidade tamén resulta alterada; describiuse un aumento de 4,7 días no intervalo entre partos, así como un incremento da porcentaxe de concepción ao primeiro servizo. Tamén hai un marcado descenso do apetito que pode chegar ao 15 % ou que se traduce nunha redución na ganancia de peso; estimáronse perdas do 8-9 % en infeccións leves, alcanzando o 28 % se as cargas parasitarias son elevadas. Ademais, as vacas infectadas chegan ao parto cunha peor condición corporal. O dano hepático que causan os parasitos tamén se traduce no comiso dun 15-29 % dos fígados no matadoiro.

COMO PODEMOS FACER FRONTE A ESTA PARASITOSE? Son numerosas as investigacións que proporcionaron ferramentas eficaces para un correcto diagnóstico e control das infeccións por F. hepatica en animais de abasto. Así, actualmente disponse de técnicas que permiten alcanzar un diagnóstico precoz e fiable do nivel de infección nas explotacións. Ademais, no mercado existen fármacos con eficacia probada fronte ás fases adultas e inmaturas do trematodo que, aplicados coas pautas correctas, permiten reducir as cargas parasitarias e a contaminación do medio con ovos do parasito. A combinación da aplicación de tratamentos fasciolicidas en épocas determinadas coa posta en funcionamento de adecuadas pautas de manexo de animais e pastos deberían contribuír ao seu control nas explotacións.

QUE SE ESTÁ FACENDO PARA O CONTROL DESTA PARASITOSE? Nun estudo previo realizado no ano 2008 por Díaz e col., e con obxecto de obter información sobre as principais medidas empregadas para o control parasitario en granxas de gando vacún manexadas en extensivo ou semiextensivo, elaborouse unha enquisa epidemiolóxica que se lles distribuíu aos propietarios de 173 explotacións da provincia de Lugo. Desta maneira recolléronse datos acerca da época de desparasitación, dos antihelmínticos empregados, dos métodos utilizados para o cálculo da dose e do consello seguido para a elección do tratamento.

Ao analizar os datos obtidos nas enquisas, comprobouse que para o control de F. hepatica non se realizaba ningún tipo de manexo sobre os animais ou os pastos, e que o único procedemento levado a cabo polos gandeiros era a aplicación de tratamentos antihelmínticos (69 %), xeralmente por consello do veterinario (98 %) e con bencimidazois –fundamentalmente albendazol– (80 %), que se administran fundamentalmente no outono (59 %) e cuxa dose se estima en función da idade e do tamaño dos animais (100 %), pero sen coñecer o peso en cada caso. As explotacións onde se realizou un cambio racional e periódico de fármacos pertencentes a diferentes familias antihelmínticas foron moi escasas. Cabe destacar que en ningún caso se recorreu a exames coprolóxicos previos nin posteriores á desparasitación que permitisen coñecer o estado da infección e que tampouco se respectaron os períodos necesarios de corentena ao introducir reses novas no rabaño.

Figura 2. Ovo de F. hepatica observado a 400 aumentos

COMO EVOLUCIONOU A SITUACIÓN EN GALICIA? Para coñecer a evolución da presenza desta enfermidade parasitaria no gando vacún en Galicia e para avaliar a eficacia das medidas de control empregadas sobre a súa prevalencia, analizáronse os resultados obtidos en diversos estudos realizados na Unidade de Parasitoloxía e Enfermidades Parasitarias (Facultade de Veterinaria, Lugo) durante os últimos 25 anos. A presenza de infeccións activas por F. hepatica nos animais estudouse mediante varios métodos directos, que incluíron: • técnicas coprolóxicas de sedimentación, que se basean na detección de ovos do parasito nas feces do gando (figura 2); AFRIGA ANO XXII - Nº 122

63

sanidade

• estudos post mortem realizados no matadoiro, que consisten en identificar as formas inmaturas e maduras de F. hepatica no parénquima hepático e nos condutos biliares, respectivamente, así como as lesións que provocan; • análise serolóxica da presenza de antíxenos parasitarios en sangue mediante a técnica ELISA sándwich.

Ademais, a presenza de anticorpos específicos anti F. hepatica realizouse empregando a técnica ELISA indirecto, que permite determinar a exposición dos animais ao parasito, é dicir, inxeríronse fases infectantes do trematodo nos últimos meses.

Como se pode apreciar na figura 3, as porcentaxes de seroprevalencia obtidas mediante ELISA indirecto mantivéronse sempre moi elevadas e por riba do 65 %. Estes resultados confirman que F. hepatica é endémico en Galicia e que a maioría dos bovinos da nosa comunidade se infectou nalgún período da súa vida. Estes resultados débense a que: a) as condicións climatolóxicas e xeolóxicas en Galicia facilitan o ciclo vital do parasito ao propiciar a supervivencia das fases de vida libre que se atopan no medio e dos caracois que actúan como hospedeiros intermediarios.

Estudos recentes suxiren que en Galicia G. truncatula pode sobrevivir durante todo o ano e desta maneira contaminar os pastos de forma continuada. Por iso o gando pode infectarse durante todo o ano; b) o risco de infección do gando vacún é elevado, favorecido por réximes de pastoreo extensivo/semiextensivo ou pola achega de herba fresca con metacercarias.

Figura 3. Evolución da porcentaxe de animais con anticorpos fronte a F. hepatica durante os últimos 20 anos en Galicia

Seroprevalencia (%)

100

ELISA i E/S ELISAi FhrAPS

80 60 40 20 0

1995

2000

2001

2002 Anos

2006

2010

2013

Os datos obtidos mediante métodos directos demostran que F. hepatica é un parasito que está moi presente no gando vacún galego, pois as porcentaxes de infección oscilaron entre o 20,4-37,3 % con ELISA directo, 28-29 % con exame post mortem e 7,6-27,7 % con técnicas coprolóxicas (figura 4). Esta información é aínda máis preocupante se se ten en conta a reiterada aplicación de fasciolicidas que se fai nas explotacións de gando vacún de Galicia.

Con independencia da técnica empregada, obsérvase que as porcentaxes de infección non variaron moito ao longo destes anos de diagnóstico (1995-2013) e demostran que as medidas de control que veñen aplicando durante os últimos anos non son as máis adecuadas porque non tiveron o éxito esperado en todos os casos:

AFRIGA ANO XXII - Nº 122

Figura 4. Evolución da porcentaxe de animais infectados con F. hepatica durante os últimos 25 anos en Galicia 60

Prevalencia (%)

64

40

Coproloxía ELISA directo Post mortem

20

0

1989 1994 2000 2001 2002 2003 2004 2006 2006 2006 2008 2010 2011 2013 Anos

a) no referido estudo realizado en vacún en pastoreo de Galicia (Díaz e col., 2008) observouse que, aínda que a porcentaxe de infección individual por F. hepatica foi menor nos animais aos que se lles administrou un fármaco con acción fasciolicida (albendazol, fenbendazol, oxiclozanida, triclabendazol, clorsulón...), en concreto do 23 %, con respecto daqueles onde non se desparasitou ou se empregou un antihelmíntico con escasa eficacia fronte ao trematodo (26 %), as diferenzas atopadas non foron estatisticamente significativas. A pouca eficacia dos tratamentos apreciada a medio prazo neste estudo débese con toda probabilidade a que non se adoptan medidas complementarias de manexo correcto de animais e pastos e, por tanto, o ciclo biolóxico continúa sen dificultade. Así, cando para o control das infeccións por F. hepatica se administran fármacos antihelmínticos, pero o gando continúa saíndo a pastos contaminados, aínda que se desparasite con frecuencia, a probabilidade de que se reinfecte con metacercarias enquistadas presentes na herba é moi alta; b) así mesmo, algúns resultados negativos poderían deberse á aparición de resistencia aos fasciolicidas por parte do parasito, que é resultado dunha aplicación reiterada de fármacos como o triclabendazol e o albendazol, sen outro tipo de controis.

QUE MEDIDAS DE CONTROL SE DEBERÍAN ADOPTAR PARA ALCANZAR UN CORRECTO CONTROL DESTA PARASITOSE? Necesítase reorganizar o programa de control da enfermidade incluíndo medidas como: 1. programa de desparasitación con diagnóstico correcto en cada caso (empregando polo menos dúas técnicas), incluíndo os animais de nova incorporación á granxa; 2. estudo do risco epidemiolóxico da zona e localización de cada granxa e das poboacións de caracois que actúan como hospedeiros intermediarios; 3. todo iso debería acompañarse de correctas medidas de manexo dos animais, con diferentes técnicas de pastoreo e rotación de pastos. Os animais despois de ser desparasitados convenientemente deben levarse a parcelas sen metacercarias para evitar a súa reinfección; 4. completar con medidas sobre a contorna (cercado, encalado, drenado de zonas encharcadas) para dificultar o hábitat dos caracois (hospedeiros intermediarios) e das fases libres e con iso reducir a contaminación dos pastos; 5. análises previas e posteriores ao tratamento fasciolicida, co estudo conveniente que aclare sospeitas de resistencias antihelmínticas.

JUAN VICENTE GONZÁLEZ UCM. Veterinario en Trialvet

“SI YO PUDIERA AHORA MISMO HACER DESAPARECER LA CETOSIS CON UNA VARITA MÁGICA, MIS GANADEROS GANARÍAN MUCHÍSIMO Y YO TAMBIÉN”

¿Cómo son las granjas en las que trabaja y qué tipo de recomendaciones de manejo del ganado hace desde el destete hasta el siguiente pico de lactación?

Trabajo en granjas por toda España, granjas de producción intensiva con alimentación unifeed, animales libres en cama caliente o en cubículos, y el tamaño es muy amplio, va desde unas 50 vacas a 1.000 vacas en ordeño. ¿Cuáles son mis recomendaciones fundamentales alrededor del parto, el secado y el pico de lactación? La primera, que las vacas coman lo máximo posible, que en el periodo seco no engorden y que en el posparto no pierdan peso. Y que las vacas tengan un máximo nivel de confort y bienestar, sin estrés, para mí es lo fundamental. ¿Cuáles son los principales retos sanitarios a los que se enfrentan sus explotaciones en cuanto a la producción de leche?

Como proceso infeccioso, el reto más importante, el que no puedes descuidar, es la mastitis, tanto casos clínicos como las células somáticas. Y, a su vez, detrás de este reto y muy unido a él, está que la vaca no deje de comer. Que coma lo que tiene que comer y en gran cantidad. Esos son los dos retos, que la vaca coma y, luego, como proceso infeccioso, la mastitis.

Vemos que la cetosis no está entre esos retos, ¿la consideraría como un problema de fondo de otras enfermedades?

La cetosis es la que me va a indicar que las vacas no están comiendo adecuadamente, bien antes o después del parto.

La consecuencia, cuando esto no sea correcto, va a ser que aparezca cetosis y, a su vez, debido a la inmunosupresión y a todos los problemas que causa, si tenemos cetosis vamos a tener los problemas infecciosos de los que hablaba antes, entre otros, es muy importante la mastitis y también la metritis, por lo tanto, no la he nombrado antes pero es el eje. ¿Ha desarrollado algún programa de monitorización para evaluar el porcentaje de vacas afectadas por cetosis en el posparto?

Lo he desarrollado indirectamente. La base de la medicina de la producción en mis granjas, como fue históricamente,

es el control de la reproducción y, dentro de ese control, un grupo de vacas que siempre controlamos es el de posparto.

En ese posparto se controlan especialmente las metritis y la involución uterina. Cuando estos dos puntos van bien –se valora a partir del día 10–, consideramos que no necesitamos ver más. Cuando eso va mal siempre tenemos que echar la vista atrás y detectar el problema, que suele ser un problema de manejo, de estrés o de alimentación previo a problemas más grandes. También monitoreamos de manera rutinaria el segundo punto en la producción, que es la calidad de leche, las células somáticas y la mamitis clínica.

Y cuando aparecen desviaciones siempre echamos la vista atrás, no desde un punto de vista microbiológico sino precisamente de manejo y de alimentación, cuyas consecuencias son las cetosis, que son las que desencadenan que estos procesos vayan a más. ¿Cómo valoraría las consecuencias de la cetosis entre sus clientes?

Si la vaca come bien, adecuadamente y mucho, consecuentemente no va a tener cetosis, no vamos a tener problemas reproductivos ni de mastitis y las vacas van a producir mucha leche. Muchas veces el ganadero no sabe cómo y está dando 40 litros de media, y es porque no tiene ese problema. Por supuesto, cuando tenemos cetosis todo esto falla, falla la reproducción, hay mamitis y no hay leche. Las consecuencias son totales.

Desde un punto de vista profesional, ¿cómo le afectaría que en las granjas en las que trabaja el problema de la cetosis estuviese controlado?

Yo trabajo en un sistema –no todos trabajamos igual en España, hay muchos modelos de contrato con el cliente– en el que el ganadero me paga básicamente para que la granja le vaya bien, porque yo no cobro mis visitas, entonces, cuantas menos haga más gano, y cuanta mayor salud haya, más gano y, por supuesto, más gana el ganadero. Por lo tanto, si yo pudiera ahora mismo hacer desaparecer la cetosis con una varita mágica, mis ganaderos ganarían muchísimo y yo también.

ESPACIO CETOSIS. TODO LO QUE HAY QUE SABER

THE

espaciocetosis.com

JUAN TRIGO

Grupo de veterinarios del Saja de Novales (Cantabria)

“CUALQUIER CAUSA QUE HAGA QUE EL ANIMAL INGIERA MENOS COMIDA DERIVA AL FINAL EN OTROS PROBLEMAS”

¿Cómo son las granjas en las que trabaja y qué tipo de recomendaciones de manejo del ganado hace desde el destete hasta el siguiente pico de lactación?

Trabajamos fundamentalmente con explotaciones de vacuno lechero con una media de 50 vacas en ordeño y un secado que viene a ser, de media, de unos 60 días. En cuanto al manejo, se hace un reparto y luego ya empiezan en el lote de alta producción. Deberían hacerse más pero por dificultad de instalaciones, nos cuesta mucho… A partir de unas 100 vacas recomendamos hacer un lote de preparto. Cuando hay lote preparto se hacen alimentaciones distintas. Cuanto más se controle la alimentación en este periodo, mejor arrancarán después en el posparto. ¿Cuáles son los principales retos sanitarios a los que se enfrentan sus explotaciones en cuanto a la producción de leche?

Estamos hablando de que la crisis está en los primeros 30 días.

Entiendo que viene ya durante el periodo de secado, pero las consecuencias las observamos entonces. Las principales patologías son los problemas reproductivos y las mamitis.

Tanto si la cetosis está o no entre esos retos, ¿la consideraría como un problema de fondo de todo lo demás?

Por supuesto. Cualquier causa que haga que el animal ingiera menos comida deriva al final en otros problemas.

“The Vital 90™ Days” es el periodo crítico que abarca desde dos meses antes hasta un mes después del parto. Del éxito de la transición durante “The Vital 90™ Days” dependerá la capacidad de la vaca para afrontar las demás fases de la lactación.

¿Ha desarrollado algún programa de monitorización para evaluar el porcentaje de vacas afectadas por cetosis en el posparto en las ganaderías en las que trabaja?

Sí, hemos colaborado en un estudio de cetosis en granjas con robots y salas de ordeño informatizadas, donde podíamos acceder a multitud de datos, obteniendo buenos resultados. ¿Qué porcentaje de incidencia de cetosis encontraron?

Entre un 0 % y un 13 % de cetosis clínica y entre un 2 % y un 26 % de cetosis subclínica. ¿Cómo valoraría las consecuencias de la cetosis entre sus clientes, no solo económicas sino también del día a día en la granja, de tranquilidad…?

Aparte de las patologías citadas anteriormente (mamitis, metritis, problemas reproductivos...), el manejo individualizado para el tratamiento de los animales afectados por cetosis dificulta la rutina de trabajo en la granja, lo cual supone tiempo, dinero y cierta frustración si los animales no responden bien.

Desde un punto de vista profesional, ¿cómo le afectaría que en las granjas en las que trabaja el problema de la cetosis estuviera controlado?

Muy positivamente, me daría más tranquilidad y observaría menos patologías posparto.

Elanco, Keto-test, The Vital 90 y la barra diagonal son marcas registradas propiedad de Eli Lilly and Company, sus filiales o afiliados, o bien autorizadas por ellos. © 2015 Elanco Animal Health. ESDRYKTO00043.

68

DOSSIER: MAMITE

A IMPORTANCIA DOS PATÓXENOS MAMARIOS MENOS FRECUENTES. QUE SABEMOS NA ACTUALIDADE?

En moitas ocasións o resultado dunha análise microbiolóxica de mamite bovina indica unha infección por microorganismos como Aerococcus viridans, Raoultella ornithinolytica etc. Que significado ten ese resultado? Neste artigo intentaremos responder a esta pregunta, ata onde é posible coa información máis actualizada coa que se conta.

Prieto, A.1; Díaz, J.M.2; Barreal, M.L.2; Pombo, M.B.2; Lorenzana, R.2; López-Lorenzo, G.1; Díaz, P.1; López C.1; Panadero, R.1; Morrondo, P.1; Díez-Baños, P.1; Fernández, G.1 1 Grupo Invesaga. Dpto. de Patoloxía Animal. Universidade de Santiago de Compostela 2 Laboratorio Interprofesional Galego de Análise do Leite (Ligal)

Existen algúns patóxenos mamarios que lles resultan familiares a veterinarios e gandeiros. Son microorganismos que, ben pola súa frecuencia ou pola súa capacidade patóxena, foron especialmente estudados nos últimos anos.

Neste grupo atópanse Staphylococcus aureus, Streptococcus agalactiae, Strep. dysgalactiae, Strep. uberis, Escherichia coli, Klebsiella pneumoniae, Trueperella pyogenes e Corynebacterium spp. (figura 1).

Nestes casos sabemos cales son as medidas de control máis importantes que se han de aplicar, xa que coñecemos o seu comportamento epidemiolóxico. Non obstante, cando son identificados outros microorganismos non sempre podemos interpretar a utilidade desta información, polo que consideramos que non nos serve. Aínda que estes patóxenos considerados individualmente producen maAFRIGA ANO XXII - Nº 122

mites con menor frecuencia, representan no seu conxunto máis do 30 % dos patóxenos illados en mamites bovinas en Galicia (figura 1). Ademais, moitos destes microorganismos presentan progresivamente maiores frecuencias de illamento (figura 2), demostrando a baixa efectividade das medidas de control en relación coas infeccións provocadas polos devanditos microorganismos. Estes feitos reforzan o crecente interese polo coñecemento epidemiolóxico destes patóxenos dado que a súa importancia relativa nas mamites bovinas é cada vez maior.

Debido á necesidade dun mellor coñecemento destes patóxenos, desenvolveuse un estudo por medio da colaboración entre o Ligal e o equipo de investigación Invesaga da Universidade de Santiago de Compostela que serviu de base para este artigo. Esta información pode ser de grande utilidade á hora de establecer o prognóstico (gravidade da mamite á que se asocia), o control (comportamento ambiental ou contaxioso) e o tratamento (segundo o prognóstico e as resistencias coñecidas das especies).

DOSSIER: MAMITE

ESTAFILOCOCOS COAGULASA NEGATIVOS (ECN) Neste grupo inclúense máis de 20 especies de estafilococos.

Con todo, algunhas especies son illadas con maior frecuencia: Staph. chromogenes, Staph. epidermidis, Staph. simulans, Staph. haemolyticus, Staph. sciuri e Staph. warneri (figura 3).

Nalgúns casos estes microorganismos son identificados como grupo, porén, existen diferenzas entre eles que fan interesante a súa identificación como especie.

Dende o punto de vista epidemiolóxico, a diferenza máis importante preséntaa Staph. epidermidis en relación co resto de ECN. Malia que unha vez infectado un animal este pode ser fonte de contaxio para outros, as mamites por Staph. epidermidis asócianse cunha fonte de orixe humana e, en particular, dende as mans dos muxidores. Por tanto, en caso do seu illamento é necesario mellorar as medidas relacionadas coa hixiene do muxido. Outro aspecto importante en relación coa Staph. epidermidis é que é o patóxeno con maior porcentaxe de illamentos onde se detectan resistencias á meticilina, mesmo de forma máis frecuente que no caso de Staph. aureus. Este feito é de grande importancia á hora dos tratamentos en lactación e de secado, xa que é un mecanismo de resistencia que provoca que non sexa efectivo ningún dos antibióticos dos grupos de penicilinas e cefalosporinas utilizados en veterinaria. Por tanto, as infeccións por este ECN deben ser identificadas especificamente para establecer tanto medidas de control coma tratamentos acordes coas características deste patóxeno.

En relación co comportamento epidemiolóxico doutros

69

AÍNDA QUE ESTES PATÓXENOS CONSIDERADOS INDIVIDUALMENTE PRODUCEN MAMITES CON MENOR FRECUENCIA, REPRESENTAN NO SEU CONXUNTO MÁIS DO 30 % DOS PATÓXENOS ILLADOS EN MAMITES BOVINAS EN GALICIA

ECN, os nosos resultados indican que as diferenzas epidemiolóxicas non son tan claras como a comentada especificamente para Staph. epidermidis. Así, no caso de Staph. haemolyticus, Staph. warneri e Staph. sciuri existe un maior consenso entre os científicos en considerar o seu comportamento como patóxenos ambientais; con todo, no caso de Staph. simulans e Staph. chromogenes hai un menor acordo sobre se se consideran patóxenos ambientais, oportunistas da pel dos animais ou contaxiosos.

En relación coa capacidade patóxena, os ECN considéranse dende o punto de vista de grupo como patóxenos menores. Non obstante, hai dúas especies, aínda que pouco frecuentes, que presentan características de maior patoxenicidade: Staph. intermedius, que provoca mamites subclínicas con recontos de células somáticas (RCS) similares a un patóxeno maior como Staph. aureus, e Staph. hyicus, que se asocia con mamites clínicas de forma máis frecuente que o resto de ECN.

DOS POSIBILIDADES EN HIGIENE DE PEZONES UN MISMO PRINCIPIO ACTIVO:

DIÓXIDO DE CLORO · Calidad cosmética asegurada por sus altas concentraciones de dermoprotectores sumados a la acción del ALOE VERA · Alto rendimiento, menor consumo · Acción repelente de moscas · Disponible en envases fáciles de mezclar y manejar (16+4, 8+2, 4+1) · La mezcla permanece activa tres semanas

Lactox Alta eficacia a un coste óptimo.

Oxilact

Máxima eficacia debido a la más alta concentración de principios activos.

Higiene integrada respetuosa con el medio ambiente

www.proquideza.com

Pol. Ind. Lalín 2000 Parcela C42/43 36500 Lalín (Pontevedra) España · Telf. (+34) 986 787 537

AFRIGA ANO XXII - Nº 122

70

DOSSIER: MAMITE

MALIA QUE UNHA VEZ INFECTADO UN ANIMAL ESTE PODE SER FONTE DE CONTAXIO PARA OUTROS, AS MAMITES POR STAPH. EPIDERMIDIS ASÓCIANSE CUNHA FONTE DE ORIXE HUMANA E, EN PARTICULAR, DENDE AS MANS DOS MUXIDORES

Figura 1. Frecuencia de illamento dos diferentes microorganismos illados de mamites bovinas (Galicia, 2005-2011) Prototheca spp.

1%

K. oxytoca Levaduras 0% 4% S. marcescens 1% K. pneumoniae 1% E. coli 8%

ENTEROCOCOS, LACTOCOCOS E ESTREPTOCOCOS Este conxunto heteroxéneo de diferentes xéneros é considerado por algúns estudos e laboratorios de diagnóstico coma un grupo denominado “outros estreptococos”, que inclúe: Enterococos: representan o 4,8 % dos illamentos de mamites en Galicia. As especies máis frecuentemente illadas son, por esta orde, E. faecalis, E. faecium e E. saccharolyticus.

Outros estreptococos e aerococos: este grupo é illado en Galicia no 3 % das mostras procedentes de mamites e encadra tanto aerococos coma aqueles estreptococos non identificados como Strep. agalactiae, Strep. dysgalactiae ou Strep. uberis. Neste grupo inclúese un gran número de especies e, aínda que individualmente todos presentan baixa frecuencia de illamento, os máis illados foron Strep. canis, Strep. gallolyticus, Strep. hyointestinalis, Strep. mitis/oralis, Strep. suis, Strep. porcinus, Strep. thoraltensis e Aerococcus viridans.

Lactococos: están implicados en algo máis do 2 % das mamites analizadas e as especies máis frecuentemente illadas son L. garviae, L. lactis e L. raffinolactis.

Dado o descoñecemento que existe sobre as súas características epidemiolóxicas e patolóxicas, na literatura soamente se describe o comportamento dos enterococos, que se consideran patóxenos ambientais (de orixe fecal) e, en xeral, ningún destes microorganismos se clasificou nin como patóxeno maior nin menor. Con todo, como agora veremos no noso estudo, observamos diferenzas de comportamento epidemiolóxico e patolóxico.

En canto ao comportamento epidemiolóxico e á capacidade patóxena, observamos algunhas diferenzas importantes entre as especies incluídas neste grupo. Así, E. faecalis asóciase a un comportamento máis parecido aos patóxenos de tipo contaxioso (o que supón que no caso do seu illamento é importante revisar/implantar medidas de control relacionadas co muxido) e provoca xeralmente mamites máis leves (menor RCS e porcentaxe de mamites clínicas).

No caso de A. viridans os nosos resultados coinciden cos doutros estudos previos, sendo un microorganismo que se relaciona cunha moi baixa proporción de mamites clínicas e baixos RCS en mamites subclínicas. Pola contra, Lactococcus spp., E. faecium e E. saccharolyticus asócianse a mamites máis graves, alcanzando valores de RCS e porcentaxes de mamites clínicas similares a patóxenos maiores como Staph. aureus. Doutra banda, os lactococos presentaron un comportamento epidemiolóxico semellante ao dos patóxenos contaxiosos (medidas de control relacionadas co muxido) e E. faecium cun comportamento mixto (contaxioso e ambiental).

AFRIGA ANO XXII - Nº 122

Trueperella pyogenes 2%

Staph. aureus 17 %

Staph. chromogenes 2% Staph. epidermidis 2% Staph. simulans 2% Staph. haemolyticus 2% Staph. xylosus 1%

Corynebacterium spp.

19 %

Strep. uberis 18 %

Lactococcus spp.

2% E. saccharolyticus 1% E. faecium 1% E. faecalis 3%

Staph. sciuri 1% Staph. warneri 1%

Strep. dysgalactiae Strep. agalactiae 7 % 3%

OUTRAS ENTEROBACTERIAS Aquí incluímos as especies de enterobacterias diferentes ás máis coñecidas (E. coli e Klebsiella spp.). A especie máis frecuentemente illada é S. marcescens e presentan unha frecuencia moito menor Citrobacter koseri, Enterobacter cloacae, Raoultella ornithinolytica e Serratia liquefaciens.

S. marcescens mostrou un comportamento epidemiolóxico diferente ao descrito para as enterobacterias máis estudadas como E. coli ou Klebsiella spp., que son consideradas patóxenos ambientais de orixe fecal. De feito, o seu comportamento aseméllase máis a patóxenos contaxiosos (medidas de control relacionadas co muxido). En especial, debe revisarse a limpeza dos utensilios de muxido, xa que se describiron brotes relacionados co uso de desinfectantes contaminados na propia granxa. En canto á gravidade das mamites, S. marcescens asóciase a RCS e a porcentaxes de mamites clínicas de menor magnitude que no caso de E. coli e Klebsiella spp. O mesmo ocorre nas infeccións por Enterobacter cloacae, Citrobacter koseri e Raoultella ornithinolytica e, especialmente, no caso de Serratia liquefaciens, cuxo comportamento patóxeno é similar ao dun patóxeno menor.

LEVADURAS E PROTOTHECA SPP. As levaduras e a especie Prototheca spp. representaron máis do 3 % e ao redor do 1 % dos illados de mamites, respectivamente. A súa importancia é cada vez maior por varios motivos: a súa frecuencia de illamento está a aumentar no tempo (figura 2) e, ademais, a inutilidade dos tratamentos antibióticos dificulta tamén o seu control.

STARTVAC

VACUNA INACTIVADA POLIVALENTE en emulsión inyectable frente a la mastitis bovina www.startvac.com

* Andrew Bradley et al 2015 J. Dairy Sci. 98: 1706–1720 STARTVAC®, Vacuna inactivada polivalente, mastitis bovina, emulsión inyectable. Composición: Una dosis (2ml) contiene: Sustancias activas: Escherichia coli J5 inactivado > 50 RED60 Staphylococcus aureus (CP8) cepa SP 140 inactivado, expresando Complejo Antigénico Asociado a Exopolisacárido (SAAC) > 50 RED80. Adyuvante: Parafina líquida 18,2 mg. Excipiente: Alcohol bencílico 21 mg.

Indicaciones: para la inmunización de establos de vacas y novillas sanas, en establos de vacas lecheras con problemas de mastitis recurrentes, para reducir la incidencia de mastitis subclínica y la incidencia y gravedad de los signos clínicos de la mastitis clínica causada por Staphylococcus aureus, coliformes y estafilococos coagulasa negativos. Vía de administración: Uso intramuscular Es preferible que las inyecciones se administren alternando los lados del cuello. Dejar que la vacuna alcance una temperatura entre 15 ºC y 25 ºC antes de su administración. Agitar antes de usar.

Posología: administrar una dosis (2ml) por vía intramuscular profunda, en los músculos del cuello, 45 días antes de la fecha prevista de parto. Administrar una segunda dosis 1 mes más tarde (como mínimo 10 días antes del parto). Una tercera dosis debe administrarse 2 meses más tarde. El programa vacunal completo debe repetirse en cada lactación. Reacciones adversas (frecuencia y gravedad): En muy raras ocasiones: Pueden producirse reacciones transitorias locales leves o moderadas después de la administración de una dosis de la vacuna. Principalmente son: hinchazón (hasta 5 cm2 de promedio), que desaparece como máximo en una o dos semanas. En algunos casos, también puede presentarse dolor en el punto de inoculación que remite espontáneamente en un máximo de 4 días. Puede producirse un incremento transitorio de la temperatura corporal de aproximadamente 1 °C, en algunas vacas hasta 2 °C, durante las primeras 24 horas después de la inyección. En algunos animales muy sensibles puede darse el caso de reacciones de tipo anafilácticas. En estas circunstancias, debe administrarse un tratamiento sintomático rápido y apropiado.

Contraindicaciones: Ninguna. Tiempo de espera: Cero días. Precauciones especiales: Todo el rebaño debe ser inmunizado. Solo deben ser inmunizados animales sanos. Precauciones específicas que debe tomar la persona que administre el medicamento veterinario a los animales: Este medicamento veterinario contiene aceite mineral. Su inyección accidental/autoinyección puede provocar dolor agudo e inflamación, en particular si se inyecta en una articulación o un dedo, y en casos excepcionales podría provocar la pérdida del dedo afectado si no se proporciona atención médica urgente. Puede administrarse durante la gestación y la lactancia. Conservar y transportar refrigerado (entre 2 ºC y 8 ºC) y protegido de la luz. No congelar. Para más información consulte el prospecto interno. Presentación: Caja de cartón con 20 viales de 1 dosis. Caja de cartón con 1 vial de 5 dosis. Caja de cartón con 1 vial de 25 dosis. Código ATCvet: QI02 AB. Titular y número de la autorización de comercialización: LABORATORIOS HIPRA, S.A. Avda. la Selva, 135. 17170 Amer (Girona) España. Tel. (972) 430660 – Fax (972) 430661. Números de la autorización de comercialización: EU/2/08/092/003, EU/2/08/092/004, EU/2/08/092/006.Prohibición de venta, dispensación y/o uso: Medicamento sujeto a prescripción veterinaria. Use los medicamentos responsablemente.

AAFFpmsaStarvacHIPRA SPAIN.indd 1

Laboratorios Hipra, S.A. Avda. la Selva, 135 17170 Amer (Girona) Spain Tel (34) 972 43 06 60 Fax (34) 972 43 06 61 hipra hipra.com www.hipra.com 16/10/15 14:38

72

DOSSIER: MAMITE

2

Figura 2. Tendencia da porcentaxe de illamento estandarizado en relación co total de mostras (Galicia, 2005-2011)

-

-

2

-

-

-

1

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

0

-

1

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-1

-

-

-

-

0

-

-

-

-

-

-2

-

- Staph. simulans Staph. haemolyticus Staph. warneri

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-1

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

2006

- Staph. chromogenes Strep. uberis E. saccharolyticus Levadura

-

-2

-

2006

2007

2008

2009

2007

2008

2009

2010

2011

Ano

3

-

2010

Ano

2

-

-

-

-

-

3

-

-

-

-

-

1

-

-

-

-

2

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

0

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

1

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-1

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

0

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-1

-

-

-

-

-

-

-2

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-3

- Staph. sciuri Prototheca spp.

Staph. xylosus

-3

-2

-

-

2006

2007

2008

2009

2006

2007

2008

E. faecium Strep. dysgalactiae Staph. aureus

2009

2010

Ano

2010

Ano

AS LEVADURAS E A ESPECIE PROTOTHECA SPP. REPRESENTARON MÁIS DO 3 % En relación coas levaduras, catro especies de candidas re- E AO REDOR DO 1 % DOS ILLADOS DE presentaron case o 75 % deste grupo: C. rugosa, C. krusei, C. MAMITES, RESPECTIVAMENTE

famata e C. tropicalis. Os nosos resultados indican que estas especies non presentan un comportamento epidemiolóxico contaxioso e/ou ambiental. Este feito coincide coas múltiples fontes ambientais de infección e a posibilidade de transmisión durante o muxido que se describiu para estes microorganismos. Observamos unha estacionalidade con maior frecuencia no outono, o que se xustifica porque a súa multiplicación se ve favorecida por temperaturas medias e alta humidade. Aínda que son considerados como patóxenos oportunistas xa que producen enfermidade cando fallan os mecanismos defensivos do animal, tamén se relacionaron co uso incorrecto de xiringas, cánulas ou preparados antibióticos contaminados. Un feito importante que constatamos son as claras diferenzas na capacidade patóxena das distintas especies. C. krusei e C. rugosa asociáronse a RCS altos, similares aos obtidos para E. coli; C. famata e AFRIGA ANO XXII - Nº 122

C. tropicalis, con todo, presentaron RCS medios máis similares aos de Staph. aureus, mentres que ningunha especie de levadura se asociou a baixos RCS. As levaduras tamén se asociaron a mamites clínicas e, especialmente, C. krusei en maiores porcentaxes que, por exemplo, Staph. aureus e mesmo con valores próximos aos observados en Klebsiella spp.

Estes resultados contradín a idea amplamente estendida de asocialas a unha baixa capacidade patóxena. De maneira similar existe a afirmación xeneralizada de que estas mamites adoitan presentar curación espontánea, unha hipótese/ teoría discutida tamén por outros autores que describiron brotes nos que o 40 % dos animais infectados por levaduras padeceron mamites crónicas.

DOSSIER: MAMITE

Figura 3. Frecuencia de illamento das distintas especies de estafilococos en mostras de leite de cuarteirón (Galicia, 2005-2011) Outros estafilococos 9,96 % Staph. warneri 3,06 % Staph. sciuri 3,66 %

Staph. aureus 54,01 %

Staph. xylosus 4,15 % Staph. haemolyticus 4,86 % Staph. simulans 5,46 % Staph. epidermidis 6,97 % Staph. chromogenes 7,82 %

No que respecta a Prototheca spp., a pesar da súa baixa frecuencia de illamento –aínda que con tendencia a aumentar–, a súa aparición nun rabaño é preocupante debido á imposibilidade de realizar un tratamento específico e á posibilidade de contaxio entre animais. Os nosos resultados indican a necesidade de que estas infeccións sexan consideradas de forma particular nos programas de control de mamites en Galicia. En canto ao seu comportamento epidemiolóxico, a pesar de que a súa multiplicación está asociada ás condicións de humidade e temperatura, non se observaron tendencias estacionais. Os nosos estudos coinciden coa afirmación doutros autores de consideralo un patóxeno con dobre comportamento (ambiental e contaxioso), xa que, malia que o ambiente actúa como fonte primaria de infección, as mamas infectadas interveñen á súa vez como fonte de infección secundaria. As especies de Prototheca spp. asócianse comunmente con algúns hábitats naturais, sobre todo ambientes húmidos que conteñan abundante materia orgánica en descomposición. Considérase que nas explotacións onde se presente esta infección calquera material ou equipo que teña contacto con leite dos animais, feces ou auga pode estar contaminado. Aínda que moitos autores o consideran un microorganismo de baixa capacidade patóxena, os nosos estudos indican que está asociado con mamites clínicas e altos RCS en mamites subclínicas, de maneira similar a outros patóxenos maiores como Strep. uberis.

EN GALICIA A NOCARDIA SPP. FOI O PATÓXENO PARA O QUE SE OBSERVOU O MAIOR RCS NO CASO DA MAMITE SUBCLÍNICA, O CAL TAMÉN PRODUCE UNHA ALTA PROPORCIÓN DE MAMITES CLÍNICAS

73

OUTROS PATÓXENOS Neste apartado descríbense as características patolóxicas e epidemiolóxicas dalgúns patóxenos non incluídos nas categorías anteriores.

Pseudomonas aeruginosa: este microorganismo adoita producir mamites de curso crónico (mesmo pode persistir varias lactacións con recidivas clínicas), pero tamén pode dar lugar a cadros agudos ou subagudos ou permanecer de forma subclínica. A súa presentación asóciase con valores medios de RCS e porcentaxe de mamites. Xeralmente vive de modo saprófito en chan e auga, comportándose en ocasións como un patóxeno oportunista. As principais fontes de infección son a auga e/ou os baños de tetos ou medicamentos administrados con pouca hixiene ou contaminados por mala manipulación na propia explotación. Os animais con inmunodepresión ou malnutrición son máis susceptibles á infección, polo que se relaciona máis frecuentemente con animais que presentan alta produción ao comezo de lactación, aínda que pode afectar a calquera animal en casos de brotes por exposición a unha fonte de contaminación. Unha das principais características deste patóxeno é que presenta un amplo espectro de resistencias a antibióticos, polo que son necesarias a súa identificación e o seu antibiograma para un adecuado tratamento.

Nocardia spp.: a importancia desta infección reside na escasa resposta ao tratamento, o que fai aconsellable en moitos casos a eliminación dos animais infectados. Considérase unha bacteria saprófita moi ubicua de orixe ambiental e non forma parte da flora normal dos mamíferos.

Os brotes que afectan a varios animais adoitan corresponderse con explotacións con evidentes deficiencias nas súas condicións de hixiene e manexo, así como coa utilización de inxectables de tratamento de secado contaminados ou a administración non hixiénica de tratamentos. As mamites por Nocardia spp. poden ser procesos graves, con fibrose difusa e induración do ubre que reducen moito a produción de leite, que ademais presenta grumos, e amósanse acompañadas de síntomas xerais como anorexia e febre. En Galicia foi o patóxeno para o que se observou o maior RCS no caso da mamite subclínica, o cal tamén produce unha alta proporción de mamites clínicas.

Pasteurella multocida: asóciase a procesos respiratorios.

Non obstante, aínda que con baixa frecuencia, tamén produce mamites que adoitan ser moi graves (clínicas) e, en caso de ser subclínicas, con altos RCS. CONCLUSIÓN Os patóxenos mamarios que son relativamente menos frecuentes representan no seu conxunto unha porcentaxe importante das mamites bovinas. Ademais, cada vez teñen unha maior importancia relativa na etioloxía da enfermidade. Por iso é necesario coñecer as características epidemiolóxicas e patolóxicas propias destes microorganismos en relación coas mamites bovinas. Soamente un adecuado diagnóstico que inclúa a identificación das devanditas especies permitirá establecer un adecuado prognóstico e medidas de control específicas, valorar a oportunidade do tratamento segundo o prognóstico e realizar unha adecuada elección do antimicrobiano máis apropiado para o tratamento.

AFRIGA ANO XXII - Nº 122

PUBLIREPORTAJE

Bayer pone en marcha una campaña de apoyo a ganaderos y veterinarios del sector del vacuno de leche

En la imagen, Montserrat Tarancón, Directora Técnica Veterinaria de Bayer.

B

ayer reunió recientemente en Madrid a reconocidos expertos en producción ganadera, veterinaria, economía agraria y consumo para debatir sobre la situación actual y los retos de futuro del sector del vacuno de leche en España. Esta jornada forma parte de la campaña “Ganaderos y veterinarios: Especialización, innovación y vocación para una mejor calidad de la leche”, que la compañía ha puesto en marcha para apoyar al sector y sensibilizar sobre su contribución a la economía.

“En Bayer creemos que es fundamental promover, difundir y sensibilizar sobre la importante labor que realizan diariamente ganaderos y veterinarios en pro de la salud de las vacas para mejorar su bienestar y obtener una leche de calidad. Con esta campaña queremos reconocer su contribución en la cadena de valor, ensalzar su profesión y elogiar sus valores profesionales: empeño, vocación, servicio”, indicó Montserrat Tarancón, Directora Técnica Veterinaria de Bayer.

La jornada contó con la participación del profesor del Área de Economía de la Universidad de Santiago de Compostela, Jorge Santiso; el miembro de la ejecutiva y portavoz en la Comunidad de Galicia de la Organización de Productores de Leche (OPL), Fernando Fernández; el gerente de Alba Ganaderos Sociedad Cooperativa Andaluza, Antonio Casas; el subdirector de La Serrana Zarzalejo Sociedad Cooperativa, Manuel

Carlón; el presidente de la Asociación Nacional de Especialistas en Medicina Bovina de España (ANEMBE), el Dr. Luis Miguel Cebrián; el investigador del Departamento de Ciencia Animal y de los Alimentos de la facultad de veterinaria de la Universidad Autónoma de Barcelona, el Dr. Pol Llonch; el veterinario especialista en calidad de leche de Seragro, Francisco Sesto; el responsable global del Servicio Técnico de Vacuno de Bayer, el Dr. Raúl Vázquez; la presidenta de la Asociación General de Consumidores, Ana Isabel Ceballo; el director del Departamento de Ganadería de Cooperativas Agro-alimentarias de España, Fernando de Antonio Jiménez; y el director de Alimentación Animal y Agricultura de la Sociedad Cooperativa Andaluza Ganadera del Valle de los Pedroches (COVAP), Emilio de León y Ponce de León.

Y entre las conclusiones más destacadas de la jornada está la reivindicación de una nueva política activa para el sector lácteo en la Unión “En Bayer creemos Europea, mayor implicaque es fundamental ción de los productores y promover, difundir y reforzar el papel del veterinario como garante de sensibilizar sobre la la explotación ganadera; importante labor que además de la necesidad realizan diariamente de un flujo transparente ganaderos y de comunicación entre veterinarios” todos los agentes de la cadena de valor.

Ganaderos y veterinarios: Especialización, innovación y vocación para una mejor calidad de la leche

Es nuestro compromiso 1. Fomentar el conocimiento de la importante labor que realizan ganaderos y veterinarios para la producción de productos lácteos de alta calidad.

2. Difundir la experiencia y profesionalidad del sector del vacuno de leche, un sector industrial clave en el desarrollo y cohesión de los entornos rurales.

3. Favorecer el conocimiento sobre modelos, productos y avances tecnológicos que contribuyan a la mejora de las explotaciones y el bienestar animal.

4. Promover acciones que ayuden a mejorar la percepción de la profesión y favorezcan su posición en la cadena de valor.

5. Transmitir la importancia del consumo de lácteos dentro de la dieta.

Únete a nuestro compromiso en:

http://bayervetconecta.com/

76

DOSSIER: MAMITE

MICROORGANISMOS PATÓXENOS. ESTACIONALIDADE, COMPORTAMENTO EPIDEMIOLÓXICO E RELACIÓN ENTRE SALUBRIDADE DO UBRE E RECONTO DE CÉLULAS SOMÁTICAS Resumimos algunhas das conclusións do estudo realizado polo Ligal e o equipo de investigación Invesaga da USC, no que se analizaron o comportamento epidemiolóxico e a capacidade patóxena dos microorganismos illados en 240.232 mostras.

AFRIGA ANO XXII - Nº 122

Díaz, J.M.1; Prieto, A.1; Barreal, M.L.2; Pombo, M.B.2; Lorenzana, R.2; López-Lorenzo, G.1; Díez-Baños, P.1; Fernández, G.1 1 Grupo Invesaga. Dpto. de Patoloxía Animal. Universidade de Santiago de Compostela (USC) 2 Laboratorio Interprofesional Galego de Análise do Leite (Ligal)

INTRODUCIÓN Centrarémonos nos patóxenos máis frecuentes, como son Staph. aureus, Strep. agalactiae, Strep. dysgalactiae, Strep. uberis, Escherichia coli, Klebsiella pneumoniae, Trueperella pyogenes e Corynebacterium spp. A pesar de seren os patóxenos mamarios máis estudados, achégase nova información do seu comportamento epidemiolóxico e patolóxico en Galicia: tendencia da súa frecuencia de illamento nos últimos anos, maior ou menor frecuencia de illamento segundo a época do ano (estacionalidade), comportamento ambiental ou contaxioso e illamento en mostras con recontos de células somáticas moi baixos.

DOSSIER: MAMITE

Con base nesta información, consideramos que non debe asociarse necesariamente a estacionalidade con comportamentos de tipo ambiental, dado que non se observou estacionalidade en moitos dos patóxenos considerados ambientais, por exemplo E. coli, como cabía esperar, en cambio si se viu que existía na maioría dos patóxenos considerados contaxiosos. Isto pode ser debido a outros factores que poderían estar relacionados co manexo. Por iso é necesario ter un adecuado coñecemento da estacionalidade das infeccións intramamarias co fin de poder establecer pautas de control apropiadas en cada caso.

IDENTIFICACIÓN DA ESTACIONALIDADE NOS PATÓXENOS MAMARIOS. RELACIÓN CO COMPORTAMENTO EPIDEMIOLÓXICO Ao estudar a porcentaxe de illamentos dos diferentes microorganismos, observouse estacionalidade nalgúns deles e non noutros, como se reflicte na táboa 1: Táboa 1. Microorganismos que presentan estacionalidade segundo a porcentaxe de illamentos Microorganismos Staph. aureus

Maior porcentaxe Primavera

Menor porcentaxe Verán

Strep. uberis

Verán

Outono

Levaduras Corynebacterium spp.

Staph. xylosus Staph. sciuri

Outono

Primavera Primavera Primavera Inverno

Strep. dysgalactiae Serratia marcescens

Inverno

Verán Primavera

77

STAPHYLOCOCCUS AUREUS E STREPTOCOCCUS UBERIS, MICROORGANISMOS CON COMPORTAMENTO EPIDEMIOLÓXICO COMPLEXO Os resultados obtidos reflicten unha maior complexidade no comportamento epidemiolóxico dos patóxenos mamarios que a simple clasificación tradicional en contaxiosos e ambientais. Sábese que, en xeral, as medidas de control (baño de tetos posmuxido, tratamentos de secado, hixiene de muxido, funcionamento adecuado da máquina de muxir etc.) son eficaces para as mamites provocadas por patóxenos considerados tradicionalmente como contaxiosos: Strep. agalactiae, Staph. aureus, Strep. dysgalactiae, Corynebacterium spp. e Mycoplasma spp., pero non son tan eficaces para os patóxenos considerados ambientais, entre os que destacan Strep. uberis, E. coli e Klebsiella spp.

Microorganismos que non presentan estacionalidade K. pneumoniae Strep. agalactiae K. oxytoca Staph. chromogenes E. faecalis Staph. epidermidis E. faecium Staph. simulans E. saccharolyticus Staph. haemolyticus Lactococcus spp.

Staph. warneri Prototheca spp.

E. coli

NO ESPERE A CONFIRMAR LOS SINTOMAS! Kenocows garantiza ubres sanas y combate la mastitis. ™

Kenopure Kenomix ™

TRATAMIENTO COMPLETO DE PEZONES ANTES DEL ORDEÑO • LIM PIA • ACO NDI CIO NA LA PIEL • VER SAT ILIDAD DE USO

www.gaherproga.com

™

JUST SHAKE IT!

26 días de actividad después mezclar

• DIÓXID O DE CLOR O • CO NSUM O MU Y BA JO • ESTAB ILI DAD DU RABLE • CO LO R FU ER TE

• SUAV E EN LA PIE L

www.cidlines.com

AFRIGA ANO XXII - Nº 122

78

DOSSIER: MAMITE

É NECESARIO TER UN ADECUADO COÑECEMENTO DA ESTACIONALIDADE DAS INFECCIÓNS INTRAMAMARIAS CO FIN DE PODER ESTABLECER PAUTAS DE CONTROL APROPIADAS EN CADA CASO

Neste estudo confírmase a eficacia das medidas de control para os patóxenos contaxiosos, como é o caso de Strep. agalactiae e Corynebacterium spp., xa que, xunto co Staph. epidermidis, foron os únicos que presentaron unha clara diminución na frecuencia de illamento (gráfico 1); con todo, non foron eficaces no caso do Staph. aureus, que foi o único microorganismo contaxioso no que non diminuíu a tendencia da frecuencia de illamento. Ademais, o Staph. aureus presenta similitude, tanto na tendencia estacional (táboa 1) como na serie temporal (gráfico 1), co Strep. dysgalactiae, patóxeno con comportamento tanto ambiental como contaxioso. Estes feitos lévannos a considerar que Staph. aureus, ademais de producir mamites contaxiosas, tamén pode dar lugar a mamites de tipo ambiental e esta pode ser a explicación de que non diminúa a porcentaxe de illamentos deste microorganismo ao longo do tempo. As medidas de control poden estar a seleccionar as cepas de tipo ambiental e por iso estas medidas son cada vez menos eficaces sobre esta infección.

Por outra banda, algún microorganismo considerado tradicionalmente como ambiental, como é o caso do Strep. uberis, presentou unha estacionalidade (táboa 1) e unha tendencia temporal (gráfico 1) diferente a outros microorganismos tipicamente ambientais como E. coli e Klebsiella spp. A marcada tendencia ascendente na frecuencia de illamento de Strep. uberis, diferente á observada para E. coli e Klebsiella spp. (gráfico 1), indícanos que é un dos patóxenos que cada vez vai ter maior importancia nos programas de control.

Felicita á Ramadería Cal Marquet polos seus resultados no XIX Concurso Fefric’16

Comas Novas Adrirose Goldsun • Vaca Nova Campiona Fefric 2016 Cal Marquet • Mellor Criador de Catalunya 2016 • Mellor Rabaño de Catalunya 2016

Un pracer traballar con vós!

Asesoramento en Saúde de Ubre e Calidade do Leite Xestión Técnico-Económica de Explotacións Tfno. de contacto: 607-950156 farm.vet14@gmail.com

AFRIGA ANO XXII - Nº 122

DOSSIER: MAMITE

79

Gráfico 1.

Tendencia da porcentaxe de illamento estandarizado en relación co total de mostras (Galicia, 2005-2011)

Tempo

Ano

Ano

He Ca ems Pro re kerk du cts

HC P

O V E NU

l r de e d o o el p clor Con ido de x dió

Ano

Presentación de la nueva línea “HCP” Graci tecno as a la nu eva logía Gene rator

Activo dur 2 4 D Í ante AS

Excelente acondicionamiento de la piel & máxima protección “barrera“

Importado por:

HCM-0108 M.G.A., s.l.

Maragatos, 75 - 49600 BENAVENTE ✆ 980630497

AFRIGA ANO XXII - Nº 122

80

DOSSIER: MAMITE

Figura 1. Dendograma e análise de clúster da porcentaxe de illamentos sobre o total de mostras (Galicia, 2005-2011) 0

1

2

3

4

K. oxytoca

O DESCENSO NO RECONTO DE CÉLULAS SOMÁTICAS EN MOSTRAS DE LEITE DE TANQUE NAS EXPLOTACIÓNS DE GALICIA NOS ÚLTIMOS ANOS SÓ PODE SER ATRIBUÍDO Á DIMINUCIÓN DA PREVALENCIA DUN NÚMERO REDUCIDO DE MICROORGANISMOS PATÓXENOS

E. coli K. pneumoniae Staph. sciuri Prototheca spp.

Staph. xylosus Staph. chromogenes E. saccharolyticus Strep. uberis Levaduras Staph. simulans Staph. haemolyticus Staph. warneri E. faecium Strep. dysgalactiae Staph. aureus S. marcescens Lactococcus spp.

E. faecalis C. bovis Strep. agalactiae Staph. epidermidis

Estas diferenzas con outros patóxenos ambientais fannos pensar que existen outros factores que fan que a dinámica sexa máis complexa. Unha das posibles explicacións deste feito podería ser que, no caso do Strep. uberis, hai evidencias da existencia de cepas con comportamento contaxioso, pero os nosos resultados parecen indicar que a súa importancia relativa é pequena, dado que no dendograma e na análise de clúster (figura 1) non se asociou con patóxenos contaxiosos como Strep. agalactiae ou con patóxenos de comportamento contaxioso ou ambiental como Strep. dysgalactiae. Outra posible explicación é que as infeccións intramamarias (IIM) persistentes ou os casos con baixa resposta ao tratamento antibiótico sexan máis frecuentes nas mamites provocadas por Strep. uberis que nas causadas por outros patóxenos ambientais típicos.

AFRIGA ANO XXII - Nº 122

As IIM causadas por E. coli e K. pneumoniae xeralmente mostran síntomas clínicos e adoitan ser procesos de curta duración que poden acabar mesmo coa morte do animal ou coa eliminación do patóxeno. Pola contra, as infeccións producidas por Strep. uberis en moitos casos poden ser subclínicas.

Os nosos resultados avalan este feito, dado que se observan valores de porcentaxes de mamites clínicas menores no caso de Strep. uberis que no de E. coli e K. pneumoniae.

RCS BAIXOS NON SEMPRE SON INDICATIVOS DE NON INFECCIÓN Con respecto ao estudo de patoxenicidade, durante este período obsérvase que o descenso no reconto de células somáticas en mostras de leite de tanque nas explotacións de Galicia nos últimos anos só pode ser atribuído á diminución da prevalencia dun número reducido de microorganismos patóxenos, en concreto Strep. agalactiae, Corynebacterium spp. e Staph. epidermidis, posto que foron os únicos que presentaron diminución da frecuencia de illamento. É de destacar que no resto dos patóxenos estudados non se observou unha diminución, senón que incluso nalgúns deles a frecuencia de illamento aumentou (gráficos 1 e 2).

Igualmente, é importante destacar que se observou o illamento de patóxenos mamarios como Staph. aureus (contaxioso e ambiental) ou Strep. agalactiae (tipicamente contaxioso) en mostras de leite con recontos de células somáticas inferiores a 100.000 cel./ml. Este feito confirma que para o control rigoroso desas infeccións, co fin de evitar contaxios e especialmente en protocolos de erradicación de Strep. agalactiae, se deberán considerar como indicativos de mamites límites de recontos de células somáticas cada vez máis baixos (gráfico 2).

Outra das conclusións do estudo é que o comportamento patolóxico dos diferentes microorganismos é máis complexo que a simple clasificación en patóxenos maiores ou menores. En concreto observouse que dentro dos considerados clasicamente patóxenos maiores existiron tres niveis estatisticamente diferentes (figura 2, grupos II, III e IV).

Así, por exemplo, Staph. aureus estaría no de menor patoxenicidade (grupo II), E. coli nun nivel superior (grupo III) e T. pyogenes no grupo asociado a maiores recontos de células somáticas (grupo IV).

Perfecta higiene de la ubre con la familia BlueMAX

Ingredientes de limpieza y desinfección de Alta Calidad.

Excelentes propiedades cosméticas.

Sumamente hidratantes.

rem t X

Barrier

• • •

l

Baño de pezones BlueMAX.

DC o n t ro

Mantener la piel de los pezones suave y saludable, comienza por aplicar un baño a los pezones antes y después del ordeño con la calidad BlueMAX para ayudar a prevenir la sequedad, el agrietamiento y daños de la piel del pezón. Cada baño de pezones de la familia BlueMAX contiene emolientes – que son los ingredientes especiales que condicionan la piel del pezón para mantenerla suave y blanda reponiendo los aceites naturales que se pierden durante la desinfección y el ordeño.

BC l

n ea

Los Emolientes marcan la Diferencia.

Pr e

eu

ium m

BlueMAX Premium

BlueMAX Xtrem

Es el primer y único producto de higiene de la ubre en la industria lechera basado en dióxido de cloro listo para usar en pre y post ordeño!

Sellador acondicionador de la piel de los pezones con dióxido de cloro listo para usar.

BouMatic.com

82

DOSSIER: MAMITE

Figura 2. a) Distancia Dendograma e análise de clúster 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 0,0 das medianas de Lineal Score Staph. hominis (microorganismos Corynebacterium spp. illados en mostras Staph. chromogenes de mamites Staph. epidermidis subclínicas con Staph. haemolyticus Staph. warneri recontos celulares Staph. hyicus ≥ 100.000 cel./ml) Staph. xylosus [Galicia, 2005Staph. gallinarum E. faecalis 2011]

b) 0

Puntuación lineal 2

4

6

8

10

I

Staph. saprophyticus Staph. simulans Staph. lentus S. liquefaciens Staph. sciuri A. viridans R. ornithinolytica E. cloacae Lactococcus spp.

Staph. intermedius Staph. aureus C. koseri Strep. agalactiae C. famata C. tropicalis K. oxytoca P. aeruginosa E. saccharolyticus E. faecium C. rugosa S. marcescens Strep. thoraltensis Strep. canis Prototheca spp.

Strep. porcinus K. pneumoniae Strep. uberis Strep. dysgalactiae E. coli Strep. gallolyticus Strep. mitis/oralis Strep. suis C. krusei Strep. hyointestinalis T. pyogenes P. multocida

II

III

IV

14

Gráfico 2.

Porcentaxe de microorganismos illados en mostras con recontos de células somáticas menores de 100.000 células/ml (Galicia, 2005-2011)

12

% Mostras <100.000 cel./ml

10

8

6

4

2

AFRIGA ANO XXII - Nº 122

St

C

or

yn

eb ac t S er ap ta ium h. ph s sa . h pp pr om .

Ae St op ini ro ap hyt s co h. ic cc w us u a Se St s v me rra ap irid ri St tia h. an ap li xy s q l St h. c ue osu ap hr fac s h. om ie n St hae oge s a m n St ph. oly es ap g ti c a h. lli us ep na i ru R St der m ao ap m i ul te St h h dis lla ap yi or h. cus n l St ith en ap in tus h. oly s ti St imu ca ap la h n St ap K . sc s h. . o iur in xy i te to En rm ca te ro E ed ba . f iu ct ae s er ca Ps S eu L tap cloa lis do act h. ca m oc au e on oc r as cu eu St ae s s s re ru p C p. gin p. itr ag o ob a sa ac lac te tia rk e St os Se rep e rra . th E ri tia or . co m alte li ar n c s St esc is re e St p. ns K. rep can St pn . ub is re eu er p. m is m on i i E. Noc tis/o ae sa ar ra St cc di lis a re h p. ar sp dy oly p. sg tic a us E lac St . fa tia re e e C p ciu an po m d r St C ida cinu re an fa s p. di m h da ata S y Tr tre oint kru ue p es se pe . g tin i re allo al ll l is C a p ytic an yo u d g s Pr ida en C oto ru es an th go di ec sa da a Pa tro spp st eu S pic . re tre ali lla p. s m su ul is to ci da

0

EL SECADO DONDE TODO

COMIENZA

¿Estás haciendo el mejor secado para tus vacas?

Mejora los resultados con el facilitador del secado

www.secadofacil.es AnuncioVelactisGanaderos.indd 1

23/5/16 19:14

84

DOSSIER: MAMITE

É IMPORTANTE DESTACAR QUE SE OBSERVOU O ILLAMENTO DE PATÓXENOS MAMARIOS COMO STAPH. AUREUS (CONTAXIOSO E AMBIENTAL) OU STREP. AGALACTIAE (TIPICAMENTE CONTAXIOSO) EN MOSTRAS DE LEITE CON RECONTOS DE CÉLULAS SOMÁTICAS INFERIORES A 100.000

Equipo VITEK MS

AFRIGA ANO XXII - Nº 122

IDENTIFICACIÓN DE MICROORGANISMOS DE FORMA FIABLE E A BAIXO CUSTO Co paso dos anos, os métodos tradicionais de identificación de microorganismos en función das características macroscópicas das colonias illadas no medio de cultivo, tales como tintura de Gram, probas da catalasa e oxidasa, acompañadas por baterías de probas bioquímicas (protocolos lentos e ás veces menos fiables), foron substituídos por métodos automáticos considerablemente máis rápidos e fiables.

Actualmente a identificación a nivel molecular, como é o caso da técnica PCR, non se realiza de forma rutineira nos laboratorios de diagnóstico, debido tanto ao seu elevado custo coma ao laborioso protocolo analítico.

O Ligal dispón de sistemas automáticos que permiten realizar a identificación de microorganismos a nivel de especie de forma rápida, fiable e a un custo máis reducido, como son o VITEK 2 desde o ano 2004 e o VITEK MS desde o ano 2014.

O VITEK MS está baseado na tecnoloxía de espectrometría de masas MALDI-TOF, método rápido para a identificación de microorganismos patóxenos mediante o perfil de proteínas a partir do espectro de masas. Este método permite a identificación dunha molécula pola súa relación masa/carga, así como a dos fragmentos xerados a partir dela, e ofrece a máxima fiabilidade no resultado a un custo moi reducido, polo que é descrito como un dos cambios máis interesantes na microbioloxía desde o hemocultivo automatizado, mellorando mesmo ao VITEK 2 dado que é capaz de identificar máis especies de estafilococos coagulasa negativos, diferenciar en todos os casos Lactococcus garvieae de Lactococcus lactis e identificar máis xéneros e especies dentro das levaduras.

O envío de mostras pódese realizar gratuitamente a través do servizo de recollida do leite. O resultado da identificación obtense ás 48 h da sementeira da mostra de leite no medio de illamento; no entanto, ás 24 h pódese adiantar telefonicamente o resultado provisional.

Empecemos por el principio...

Las algas forman parte de los primeros signos de vida de la tierra y son extremadamente ricas en minerales y microelementos. Cuando mueren, su esqueleto muy poroso (similar al de un coral blanquecino), rico en calcio, magnesio y oligoelementos, posee un gran poder de absorción. Una vez molido es usado en Agricultura, Ganadería, Industria, Cosmética, Alimentación, etc.

Tratamiento para CAMA DE ANIMALES

dolofos

®

SECA

•

HIGIENIZA

OPINA UN GANADERO SATISFECHO:

D. José María Serna Fernández, responsable de Ganadería La Mesquería (Orzales-Cantabria)

SECAN: ¿Qué opinas de Dolofos?

J. MARÍA: Es un gran producto, por calidadprecio.

SECAN:¿Qué utilizabas anteriormente?

J. MARÍA: Aserrín muy seco.

•

N O D E CA N TA

PRINCIPALES VENTAJAS: • Elimina la humedad de las camas, reduciendo enfermedades (mamitis, etc.)

• Higieniza y desinfecta, evitando infecciones en pezuñas, ubres, corvejones…

• No decanta ni endurece en el fondo del estercolero ni en el establo • Fertiliza el estiércol, con calcio, magnesio y más de 21 oligoelementos • Neutraliza el olor a amoniaco y otros olores molestos • Efecto de secado ultrarrápido • Tiene propiedades insecticidas, fungicidas y acaricidas, siendo natural y ECOLÓGICO • Opcionalmente puede llevar aromas (lavanda, limón, eucalipto, etc.)

• No contiene ácidos, arenas, sodio, aserrín, viruta, amoníaco, etc.

SECAN: ¿Por qué has cambiado a Dolofos?

J. MARÍA: Seca muy bien y no decanta o sedimenta en el fondo del estercolero y fertiliza.

•

ECOLÓG

F E R T I L I za

MODO DE EMPLEO Y DOSIFICACIÓN • Aplicación directa en la cama, cubículo o box • Puede mezclarse con otros tipos de productos para camas (paja, arena, aserrín, viruta, etc.)

• Repartir el producto en varias aplicaciones, a razón de 600 g por animal 2 o 3 veces por semana • Se recomienda para vacuno de leche, ovino, equino, caprino, porcino (transición, engorde y cerdas gestantes). También para animales de compañía

¡¡¡TOTALMENTE NATURAL, SIN TRATAMIENTOS QUÍMICOS NI TÉRMICOS!!!

Producto seleccionado por: International Gold Start Quality Estrella de Oro a la Calidad Internacional USA ECOLÓGICO (CE 889/2008) (Producido en España)

P resentación

SECAN: ¿Qué te parece su precio?

J. MARÍA: Muy razonable para todo lo que aporta.

SECAN: ¿Has probado productos similares?

J. MARÍA: Sí, son más caros para similar resultado.

SECAN: ¿Recomendarías Dolofos a otros colegas?

J. MARÍA: Por supuesto, de hecho ya lo hago.

ICO

Cubeta 5 lts.

Somos la primera y única empresa especializada en absorbentes y secantes procedentes de algas calcáreas “LITHOALGAS”, destinados también a uso industrial “SECAN-VITE” y agrícola “LITHOCAL” C/ Alfonso Álvarez de Miranda, 28 39408 LOS CORRALES DE BUELNA (Cantabria) Tel. 942 832 462 - 629 519 793 secan@secanvite.com www.secanvite.com AFRIGA ANO XXI - Nº 117

E

n aquel momento, principios del año 2000, el grupo se constituyó como una plataforma desde donde aglutinar conocimientos, compartir experiencias y unificar criterios, con una clara vocación didáctica.

Con el paso del tiempo, SOLOMAMITIS.COM ha continuado fiel a su ideario, recabando, discriminando y ordenando una enorme cantidad de información técnica, científica y práctica procedente de muy diversas fuentes, tales como congresos nacionales e internacionales, papers, revistas científicas, libros de texto clásicos, estudios propios, documentación del NMC (National Mastitis Council), etc. Pero, sobre todo, se trata de información contrastada, fruto de la experiencia del trabajo de cada día, de todos y cada uno de sus miembros. Sin duda, a esta vasta colección de conocimientos, de valor incalculable, había que darle una mayor difusión, de un modo estricto y formal.Y así es como nació, hace ya más de tres años, la idea de escribir este libro.

A pesar de contar con los mayores expertos nacionales en cada una de las áreas relacionadas con la calidad de leche, lo cual sin duda es un lujo, el proyecto resultó ser de la mayor complejidad.

Filosofía de la obra Por un lado, los autores ya habían compartido, debatido y consensuado la mayoría de los conocimientos y experiencias generadas durante más de una década de reuniones y debates. Pero no todos.

Obviamente, para plasmar toda la materia, negro sobre blanco, era necesario volver a discutir y consensuar aquellos puntos en los que seguía habiendo discrepancias. Esta fue la primera y más compleja de las tareas que hubo que acometer.Y así lo hicimos.

Por otro lado, quisimos huir en todo momento de un estilo de libro clásico, donde todo gira en torno a la enfermedad o a la producción. Para nosotros, lo realmente importante no es la mastitis, la rutina de ordeño o la presión de vacío de la sala. Sin duda, estos son elementos capitales pero, por sí solos, de modo aislado, carecen de interés. Lo realmente importante es, y con este espíritu hemos trabajado, el valor aportado por la figura del asesor en calidad de leche en una explotación lechera. Esta debía ser una obra para él. Para ti. Debía ser una recopilación de datos contrastados y ordenados en torno a la figura del veterinario asesor de la explotación. La cuestión no es, por ejemplo, qué bacteria produce el problema y qué antibiótico debe utilizarse, sino cómo debe proceder el técnico para diagnosticar el problema, cuándo y con qué herramientas.Y sobre todo, para qué.

Así, siguiendo un método deductivo, basado en conocimientos sólidos y en protocolos sencillos, puede establecerse la rutina de trabajo más apropiada para cada ganadería, con el fin de aplicar siempre las mejores soluciones y configurar un modelo de trabajo en cada explotación acorde con sus necesidades.

La finalidad está clara: obtener siempre leche de calidad en un marco rentable para el ganadero. Sin embargo, y a pesar de tener claro el objetivo, no podíamos pasar por alto la necesidad de plasmar todos aquellos conocimientos básicos sobre los que se basa el trabajo del asesor en calidad de leche.

Por este motivo decidimos incluir en la obra una importante parte inicial de conocimientos troncales que, aunque puedan siempre consultarse en otras muchas fuentes, se encontrasen aquí ya extractados.

Con ello conseguiríamos que la Guía Solomamitis del asesor en calidad de leche fuese una obra de consulta única y suficiente, que aglutine todas las áreas del conocimiento.Y este es el motivo por el que decidimos abordar áreas como la anatomía de la ubre, la fisiología de la producción de leche, la inmunología de la glándula mamaria o el funcionamiento básico de la máquina de ordeño.

Presentación en el XXI Congreso de Anembe

PRESENTACIÓN DE LA “GUÍA SOLOMAMITIS DEL ASESOR EN CALIDAD DE LECHE” Cuando Boehringer Ingelheim España crea el grupo de expertos en calidad de leche, junto con el portal asociado SOLOMAMITIS.COM, eran solo unos pocos en nuestro país los especialistas dedicados íntegramente a esta especialidad.

En esta disciplina, como en la mayoría de las relacionadas con la biología, existe un componente algo menos práctico. Más científico, más denso, pero igualmente importante, a pesar de que en muchas ocasiones el técnico de la explotación no le preste la debida atención. Me estoy refiriendo a la composición y bioquímica de la leche que, no en vano, es el producto objetivo de nuestro trabajo. En pro de la consecución de una obra global, y a pesar de que somos conscientes de que en no pocas ocasiones el veterinario delega esta responsabilidad, hemos abordado también lo relacionado con la leche, su composición, sus modificaciones y su valor tecnológico.

No tenemos la menor duda de que estos son aspectos que, poco a poco, irán cobrando importancia también entre las responsabilidades del técnico de explotación. El proyecto ya nació como un compendio de conocimientos y experiencias en calidad de leche, que fue tomando forma poco a poco, según íbamos trabajando en él, hasta que fuimos conscientes de su dimensión. De esta manera, y por motivos puramente prácticos, decidimos editar el trabajo en dos volúmenes.

Este primer volumen aborda los conocimientos básicos, troncales, y en el segundo trataremos su aplicación práctica.

No quiero terminar sin comentar que un proyecto editorial de esta magnitud solo puede llevarse

a cabo contando con el empeño y la ilusión de mucha gente. Por supuesto, todos los autores que hemos dedicado tiempo, esfuerzo e ilusión, quitándoselo en muchas ocasiones a nuestro trabajo y a nuestras familias.

Pero también ha sido posible gracias al trabajo en la sombra del equipo de rumiantes de Boehringer Ingelheim España que, tanto desde posiciones de marketing, técnicas, de gerencia e incluso de ventas, han colaborado en pro de la imagen que queríamos transmitir y que nos han animado a continuar siempre que lo hemos necesitado.Y, por supuesto, gracias también a los componentes de Grupo Asís, que asumieron desde el principio el duro trabajo de redirigirnos hacia nuestro objetivo y que se ocuparon de darle a la obra el aspecto amigable que ahora podéis ver.

Si entre todos hemos conseguido que el lector, técnico en calidad de leche, veterinario o estudiante abra por segunda vez el libro, ¡nos daremos por satisfechos!

Dr. Manuel Cerviño López Cattle Technical Manager. Boehringer Ingelheim España S.A. Vídeo

TRATA A LAS VACAS, RESPETA A LAS PERSONAS

TÚ VES MASTITIS TÚ TIENES PERSPECTIVA TÚ USAS UBROLEXIN ®

El continuo aumento en la prevalencia de las resistencias antimicrobianas y el peligro que esto supone para la salud humana es una gran preocupación de orden internacional. El uso en primera opción de algunos antibióticos -en concreto, cefalosporinas de tercera y cuarta generación- está desaconsejado por organismos internacionales como la Organización Mundial de la Salud, con el objetivo de preservar la eficacia de estos antibióticos tanto en medicina humana como en salud animal.

Considerando nuestra responsabilidad en la producción de alimentos, podemos elegir tratar las enfermedades de los animales con moléculas específicas que no sean críticas para la salud humana, sin perder eficacia.

UBROLEXIN® es una combinación antibiótica única de kanamicina y cefalexina -dos antibióticos no críticos para la salud humana- con sinergia demostrada. Esta combinación única potencia la actividad bactericida lo que le permite una eficacia equivalente a las cefalosporinas de tercera y cuarta generación, con menores concentraciones de antibiótico.

UBROLEXIN®, PRIMERA ELECCIÓN. POR EL BENEFICIO DE TODOS.

TRATA A LAS VACAS, RESPETA A LAS PERSONAS

88

DOSSIER: MAMITE

Mediante o uso do cultivo en granxa diminuirán as perdas xeradas pola mastite

O CULTIVO DE MOSTRAS EN GRANXA PARA MELLORAR A CALIDADE DO LEITE Explicamos en que consiste o “cultivo en granxa”, unha ferramenta rápida e eficaz que axuda a diagnosticar o axente causal das mamites e que se pode realizar na propia explotación, na cooperativa ou no centro veterinario e por calquera persoa previamente formada.

Nuria Roger e Luís Miguel Jiménez Servet Talavera SL luismi-che@servettalavera.es

INTRODUCIÓN A mastite é a doenza máis común e a que maiores perdas ocasiona nunha explotación leiteira. A erradicación desta enfermidade infecciosa que forma parte da medicina da produción segue sendo imposible precisamente por iso mesmo, porque está ligada á produción de leite. A prevención é a mellor ferramenta para reducir a incidencia de novas infeccións e de novos casos de mastite clínica e todas estas medidas englóbanse no que se denomina Programa AFRIGA ANO XXII - Nº 122

de Control de Mastite e Calidade de Leite. O obxectivo de calquera programa será minimizar os efectos da mastite sobre a saúde animal e, por suposto, sobre a economía da granxa. A economía é o aspecto clave da mastite; en termos xerais calcúlase que o custo da mastite subclínica é de 60 euros por vaca e o custo de cada caso de mastite clínica é de 275 euros.

COMO AFRONTAR UNHA MASTITE NA EXPLOTACIÓN Un dos maiores problemas aos que se enfrontan diariamente tanto os produtores de leite coma os veterinarios, xa sexan clínicos coma especialistas en mastite, é o tratamento dun caso de mastite clínica.

DOSSIER: MAMITE

A este feito súmaselle outra gran dificultade que existe non só en España senón noutros países do mundo: dispoñer dun correcto sistema de rexistros dos casos de mastite. Coñecer o historial dos casos de mastite clínica nunha granxa axúdanos a poder tomar decisións con respecto ao tratamento que lle imos aplicar á vaca co fin de incrementar a súa eficacia. Pódese dar o caso de que, por exemplo, teñamos vacas na nosa explotación que tiveron ao longo de dúas lactacións 8 e 9 casos de mastite; é, por tanto, unha vaca crónica e, en consecuencia, resulta pouco ou nada rendible tela na explotación. Por outra banda, un bo sistema de rexistros axúdanos a nivel epidemiolóxico a coñecer a si-

89

tuación do rabaño, co fin de descubrir cal é a evolución dos casos de mastite clínica mes a mes e se hai ou non moitas repeticións dos casos.

Outro gran problema que xorde á hora de decidir con que antibiótico se trata o correspondente caso de mastite é o coñecemento da etioloxía do caso, é dicir, coñecer que tipo de microorganismo é o causante da mastite clínica.

O papel do diagnóstico laboratorial é fundamental dentro dun bo programa de control de mastite. É necesario coñecer cal ou cales son os microorganismos que están a causar a mastite e aos cales nos enfrontamos porque isto determinará o tipo de tratamento que decidamos aplicar.

AFRIGA ANO XXII - Nº 122

90

DOSSIER: MAMITE

O CULTIVO EN GRANXA A nivel práctico non se pode esperar máis de 48 ou 76 horas para tratar un caso de mastite, este é o tempo que se require para emitir un diagnóstico laboratorial co resultado de microbioloxía; por tanto, as mastites clínicas débense tratar antes. Co fin de diagnosticar dunha maneira rápida e sinxela o axente causal e realizalo na propia explotación, cooperativa ou centro veterinario e por calquera persoa previamente adestrada disponse dunha ferramenta denominada “cultivo en granxa”.

Neste sentido o cultivo das mostras de leite dos casos de mastite é unha ferramenta moi útil que nos pode axudar a decidir que tipo de tratamento usar co fin de aumentar a taxa de curación e, por suposto, de reducir a taxa de repetición dos casos. Un aspecto que ten que quedar ben claro é que o cultivo en granxa é unha ferramenta que nos vai axudar a tomar decisións, nin moito menos se vai chegar a un diagnóstico específico. Este non é o fin e, por tanto, unha vez cultivadas na granxa, as mostras débense remitir a un laboratorio de microbioloxía especializado para que se realicen un illamento e unha identificación completos.

A gran vantaxe deste método precoz de diagnóstico desde o punto de vista da saúde do ubre é que as vacas con mastite clínica reciben unha terapia antibiótica máis dirixida e consistente xa que este diagnóstico é, sen dúbida, máis preciso.

Dende o punto de vista da rendibilidade económica da explotación, a gran vantaxe é patente, posto que inflúe nun dos custos que xera o feito de ter mastite, o custo de tratamento dos casos clínicos, xa que a tendencia é a ter menos recidivas ou repeticións. Ademais desta vantaxe económica, produciranse máis ingresos por venda de leite debido a que o leite descartado como consecuencia dun menor uso de antibióticos será menor. En resumo, mediante o uso do cultivo en granxa diminuirán as perdas xeradas pola mastite.

O método consiste na sementeira do leite procedente dunha vaca con mastite clínica nunha placa de cultivo cun hisopo de semente. As placas de cultivo poden ser biplacas, cando están divididas en dúas partes, ou triplacas, cando a división é en tres partes; o uso dunha ou outra placa dependerá dos xermes predominantes causantes de mastite que existan na explotación. En cada unha das partes da placa hai un medio de cultivo específico para os diferentes tipos de microorganismos.

Unha vez que se procedeu á sementeira do leite déixase incubar durante 12-24 horas de media e, unha vez transcorrido este tempo, procédese á súa lectura. Na clásica biplaca crecerán nunha parte os xermes gram positivos e na outra os microorganismos gram negativos. Dentro dos microorganismos gram negativos está a familia das enterobacterias, tales como E. coli, Klebsiella spp., Serratia spp. e Proteus, entre outros. Os microorganismos gram positivos máis representativos son os estafilococos e os estreptococos. Á súa vez, dentro dos estafilococos están o Staphylococcus aureus e os estafilococos coagulasa negativos (SCN) e, entre os estreptococos máis importantes causantes de mastite, o Streptococcus agalactiae, o Streptococcus dysgalactiae, o Streptococcus uberis e os enterococos.

AFRIGA ANO XXII - Nº 122

UNHA VEZ CULTIVADAS NA GRANXA, AS MOSTRAS DÉBENSE REMITIR A UN LABORATORIO DE MICROBIOLOXÍA ESPECIALIZADO PARA QUE SE REALICEN UN ILLAMENTO E UNHA IDENTIFICACIÓN COMPLETOS

Dependendo de que haxa crecemento nunha parte ou noutra da biplaca procederase a tratar dunha determinada maneira ou doutra, en función dos diferentes protocolos que se establezan por parte dos técnicos da explotación.

Existen outros microorganismos gram positivos que non están dentro destes dous grandes grupos de estafilococos e estreptococos. Estamos a falar da alga unicelular Prototheca spp., os Bacillus, os fungos e as levaduras etc.

O uso da triplaca está indicado cando na explotación existe unha problemática específica, por exemplo unha mastite causada por Prototheca spp. ou por Staphylococcus aureus. Nestes casos resérvase un medio para os gram negativos, outro para os gram positivos e un terceiro medio selectivo ou específico para o microorganismo en cuestión.

Unha vez que o microorganismo se desenvolveu, en 12-24 horas trátase co tratamento correspondente. En cada granxa debería existir o correspondente protocolo de tratamento feito polo veterinario que asesore en temas de calidade de leite na explotación ou polo veterinario clínico.

92

DOSSIER: MAMITE

PROTOCOLO DO CULTIVO EN GRANXA PROTOCOLO DO CULTIVO EN GRANXA

Tomar unha mostra nun tubo estéril

Tomar unhaDO mostra nun EN tubo estéril PROTOCOLO CULTIVO GRANXA •Identificar Tomar unha mostra nun tuboco estéril a mostra n.º da vaca e o cuarto afectado

Identificar a mostra co n.º da vaca e o cuarto afectado • Identificar aas mostra co n.º da vaca e o cuarto afectado Sementar biplacas e incubar na estufa a 37 °C

as biplacas •Sementar Sementar as biplacas e incubarenaincubar estufa a 37na °C estufa

a 37 °C

A GRAN VANTAXE DESDE O PUNTO DE VISTA DA SAÚDE DO UBRE É QUE AS VACAS CON MASTITE CLÍNICA RECIBEN UNHA TERAPIA ANTIBIÓTICA MÁIS DIRIXIDA E CONSISTENTE

mostra para o envío envío ao Conxelar a amostra para ao laboratorio laboratorio • Conxelar Conxelar a mostra para o envío ao o laboratorio • Ler ás 12-18 horas

12-18horas horas LerLer ásás12-18

Sen crecemento

Sencrecemento crecemento Sen

Gram +

Gram + + Gram

Gram -

Gram Gram --

Incubar 12-18 horas máis

•Incubar Incubar 12-18 horas máis 12-18 horas

Sen crecemento Sencrecemento crecemento Sen

máis

Gram + Gram + + Gram

Gram Gram- Gram

Un problema engadido que existe cando se realiza un cultivo de leite é a alta porcentaxe de mostras nas que non hai crecemento. Son moitos os casos de mastite clínica nos que non hai desenvolvemento de ningún xerme e que se tratan cunha antibioterapia normal que a priori non ten ningunha vantaxe, posto que non hai evidencia de ningún xerme e poderíanse tratar simplemente con antiinflamatorios non esteroideos. Isto non sempre é así, xa que a causa de que non exista desenvolvemento pode ser unha baixa concentración de xermes ou ben que a mostra fose conxelada. En caso de conxelación da mostra o desenvolvemento do xerme vese afectado no caso de determinados microorganismos como os gram negativos. En termos xerais cando non hai crecemento podemos considerar que se trata dun microorganismo gram negativo e, por tanto, débese tratar acorde co protocolo correspondente implantado na granxa aínda que en moitos casos realmente xa non está o xerme que causou a mastite.

AFRIGA ANO XXII - Nº 122

INVESTIGACIÓN E RESULTADOS No noso laboratorio de Talavera de la Reina durante os anos 2013, 2014 e 2015 houbo un 21,6 %, un 19,3 % e un 20,2 % de cultivos negativos, respectivamente, de mostras de mastites clínicas. A media anual nestes tres anos foi de 1.936 mostras de mastites clínicas. Nun estudo realizado por Richard Olde en 2008 no Canadá determinouse que preto do 44 % dun total de máis de 3.000 mostras de mastites clínicas tiveron como resultado ausencia de crecemento.

Con respecto a tratar os casos de mastite clínica nos que o resultado da mostra deu sen crecemento, a nosa recomendación é tratar con antibiótico, posto que incrementa a taxa de curación, pero economicamente hai que avaliar se é interesante ou non o feito de tratar con antibiótico.

Nun estudo realizado polo noso compañeiro Alfonso Lago en 2007 calculouse a taxa de curación bacteriolóxica de 231 e 217 cuartos con mastite clínica. No primeiro dos casos tratouse a totalidade dos cuartos (231) e no segundo soamente se tratou o 43 % dos 217 cuartos. A curación bacteriolóxica avaliouse tomando 3 mostras posteriores ao caso. O 37 % das infeccións foron causadas por coliformes, o 23 % por estreptococos, o 15 % por estafilococos coagulasa negativos, o 10 % por Staphylococcus aureus e o resto (15 %) por outros microorganismos. A taxa de curación nos 231 cuartos que se trataron foi do 71 % e nos que soamente se trataron o 43 % con antibiótico a taxa foi dun 60 %.

Tras observar os resultados deste estudo parece que segue a ser aconsellable tratar tamén os cuartos nos cales o cultivo deu negativo.

Outra dúbida que se nos pode formular é a necesidade de tratar o caso de mastite o máis precozmente posible, é dicir, tratar a vaca nada máis detectar o caso de mastite.

Poderíase pensar que as vacas tratadas no momento no que se ve a mastite poderían ter un maior éxito na curación e, sobre todo, unha menor taxa de repetición que as mastites clínicas que se tratan transcorridas 24 horas (ata que temos o resultado do cultivo). Isto en realidade non é así; nun estudo realizado nos Estados Unidos en 4 rabaños comerciais de Dakota do Norte e Michigan demostrouse que nas vacas nas que se obtivo un resultado preliminar de cultivo en granxa e foron tratadas 24 horas despois a taxa de repetición dos casos foi parecida no grupo de vacas nas que se tratou a mastite nada máis detectala que nas que se tratou despois de obter un resultado do cultivo en granxa.

94

DOSSIER: MAMITE

A eficacia do método do cultivo en granxa está demostrada. Un dos primeiros traballos que demostraron a especificidade e sensibilidade do sistema foi realizado polo noso grande amigo Martín Pol en Arxentina en 2007. Neste caso foron 189 cuartos con mastite clínica e a conclusión á que chegaron foi que a sensibilidade do método era do 74 %, é dicir, a probabilidade de detectar unha bacteria susceptible de tratar con antibióticos. A especificidade foi do 82 %, é dicir, no 82 % dos casos detectouse unha bacteria que non era susceptible de tratar con antibiótico. Uns casos tratáronse e outros non (cultivos negativos) e cando se avaliou a taxa de curación tomando unha mostra aos 14 e aos 21 días postinfección chegouse á conclusión de que a taxa de curación foi dun 77 % nos casos nos que non se trataron con antibiótico e dun 87 % nos casos en que se usou antibioterapia, sempre empregando o método do cultivo en granxa. Neste mesmo estudo analizouse a rendibilidade económica no caso de usar o cultivo en granxa debido a que a recomendación é non tratar as vacas en cuxo cultivo non haxa crecemento. A causa da redución no número de tratamentos naquelas vacas que non o necesitaban obtívose unha rendibilidade na explotación de 3.300 dólares, derivada do menor consumo de antibióticos e tamén debido a un menor descarte do leite.

Nun estudo realizado polo noso equipo nunha explotación con aproximadamente 1.000 vacas en muxido tamén se avaliaron os beneficios do uso do cultivo en granxa. Esta explotación tiña unha taxa mensual de mastite clínica do 5,5 %, cunha epidemioloxía de mastite variable, na que os microorganismos predominantes eran Staphylococcus aureus, Enterococcus, Prototheca e coliformes. Nesta explotación comezaron a usarse para a determinación dos patóxenos causantes de mastite as triplacas de cultivo co fin de detectar precozmente tanto os Staphylococcus aureus coma as Protothecas; unha vez identificadas, estas vacas segregábanse inmediatamente.

A metodoloxía de traballo nesta explotación é que unha vez sementadas as mostras se incuban a 37 °C e se realiza unha primeira lectura ás 12 horas para comprobar se existe crecemento ou non nalgunha das partes da placa. Se non existe crecemento incúbanse 12 horas máis e realízase unha lectura final antes de instaurar un protocolo de tratamento. Tomáronse mostras de 173 casos de mastites clínicas. Unha vez que as mostras foron cultivadas na granxa, inmediatamente conxeláronse para o seu posterior envío ao noso laboratorio de diagnóstico para proceder á súa análise seguindo os procedementos do National Mastitis Council (NMC).

Para demostrar a eficacia do método do cultivo en granxa avaliouse a taxa de curación dos casos de mastite clínica. Todos os animais con mastite clínica dividíronse en dous grupos, un grupo tratamento, do que previamente á aplicación dun tratamento antibiótico se ten información sobre a etioloxía da enfermidade a través do uso do cultivo en granxa, e un grupo control, que tamén recibe terapia antibiótica pero no que se descoñece o axente causal. Para valorar se os animais curaron ou non despois do tratamento usouse o reconto de células somáticas do control leiteiro seguinte ao episodio de mastite. Aqueles animais que AFRIGA ANO XXII - Nº 122

A SÚA FINALIDADE É DIRIXIR DUNHA MANEIRA EFICIENTE OS TRATAMENTOS CO OBXECTIVO DE AUMENTAR A TAXA DE CURACIÓN, TER MENOS REPETICIÓNS DE CASOS DE MASTITE, REDUCIR O CONSUMO DE ANTIBIÓTICOS E O PERÍODO DE SUPRESIÓN E, POR TANTO, DIMINUÍR O LEITE DESCARTADO

tiveron un reconto de células somáticas menor ou igual a 200.000 cel./ml considéranse curados. A sensibilidade do método de diagnóstico do cultivo en granxa foi do 75,6 % e a especificidade foi do 90,1 %.

En canto á curación dos casos, comprobouse que no caso dos animais nos que se usou o cultivo en granxa a taxa de curación foi do 50 % e soamente o 20 % dos animais nos que se trataron directamente sen saber o microorganismo causante da mastite.

CONCLUSIÓNS O cultivo en granxa é unha ferramenta eficaz que teñen á súa disposición tanto os produtores de leite coma os propios veterinarios, cuxo fin é dirixir dunha maneira eficiente os tratamentos co obxectivo de aumentar a taxa de curación, ter menos repeticións de casos de mastite, reducir o consumo de antibióticos, reducir o período de supresión e, por tanto, diminuír o leite descartado.

Un feito relevante é que desta maneira estaremos a facer un uso responsable de antibióticos que, sen dúbida, redundará non só na rendibilidade senón na redución de posibles resistencias aos antibióticos. Pódese usar dunha maneira sinxela en calquera explotación de leite ou mesmo como método de diagnóstico precoz para equipos veterinarios. Simplemente se necesita unha estufa de cultivo, placas de cultivo, hisopos para a sementeira de leite e unha mínima formación para pór a técnica a punto. É un método moi versátil que se pode adaptar á epidemioloxía de todos os xermes causantes de mastite das explotacións leiteiras.

REFERENCIAS Alfonso Lago y col. Use of On-farm Culture Systems in Mastitis Control. Proceedings NMC Regional Meeting 2007 Martín Pol y col. On-Farm Culture: Characteristics Of The Test. Proceedings NMC Annual Meeting 2009 Nuria Roger y col. Valoración del cultivo de muestras de leche en granja: resultados preliminares. Libro de ponencias, Congreso Internacional Anembe 2011 Cultivo en granja. www.atlanticfarmsolutions.com

96

DOSSIER: MAMITE

ABORDAXE E DESAFÍOS NAS MASTITES CLÍNICAS Este artigo pretende facer unha revisión do enfoque actual do tratamento das mastites clínicas nas nosas granxas, tendo en conta factores como o impacto económico, a racionalización do uso de antibióticos ou a análise das variables que poden influír no fracaso terapéutico.

AFRIGA ANO XXII - Nº 122

Xabier Bermúdez Salgueiro Farm_Vet. Asesoramento Gandeiro

INTRODUCIÓN Na actualidade a mastite segue a ser a patoloxía que máis perdas económicas causa nos rabaños leiteiros de todo o mundo, moi por diante doutras como o fracaso reprodutivo, as coxeiras etc. A especialización na área de calidade de leite foi unha boa oportunidade de traballo para moitos veterinarios e veterinarias en España dende hai un par de décadas. No entanto, a orientación do traballo na disciplina da calidade de leite ha ir sufrindo certas transformacións ao longo de todo este tempo. Aínda que cando se comezaron a implantar os primeiros programas de calidade en granxas españolas os retos eran basicamente traballar con tanques cuxos recontos superaban as 400.000 células somáticas e a loita se centraba fundamentalmente en manter baixo control patóxenos considerados tradicionalmente

DOSSIER: MAMITE

Xerme

97

1980

2005

21,50 %

7,70 %

St. agalactiae

3%

0,50 %

E. coli

<2 %

19 %

St. uberis

15 %

24 %

Staph. aureus

Datos do Laboratorio Interprofesional de Galicia (Ligal) Unha vaca crónica adoita ser un lastre no rabaño debido á súa achega sistemática de células somáticas ao tanque

contaxiosos (Staph. aureus ou Strep. agalactiae), a realidade actual é ben diferente. Pasamos a traballar en granxas que buscan na calidade de leite non só un ingreso extra polo pagamento por calidade senón tamén un programa preventivo que minimice o impacto da mastite, tanto clínica como subclínica, e que redunde nun incremento das producións, unha maior lonxevidade das vacas, un menor gasto de reposición... en definitiva, un incremento da rendibilidade das explotacións. O enorme esforzo e traballo

dos técnicos pioneiros en saúde de ubre e dos gandeiros que desde o primeiro momento apostaron pola prevención como ferramenta de control trouxo consigo unha diminución das prevalencias dos xermes predominantes (táboa 1), pero xurdiron novos retos: novos patóxenos de carácter marcadamente contaxioso (Mycoplasma ou Protothecas) ou xermes considerados fundamentalmente ambientais como E. coli (Enterobacterias en xeral: Klebsiellas, Serratias...), Strep. uberis ou Enterococos.

Son novos retos que requiren de novos desafíos a nivel técnico, de manexo e tamén terapéuticos.

D!

¡NOVEDA

Doble Barrera Activa Desinfecta y protege el pezón después del ordeño Desinfección Bioxidium®, tecnología formulada por Ecolab, gestiona la acción desinfectante del Dióxido de Cloro* y garantiza su efectividad. *Sustancia activa notificada para la desinfección de pezones.

Cuidado de la Piel Formulado con polyoles, Turboshield® mejora la hidratación de la epidermis y mantiene la elasticidad de la piel del pezón.

Excelente visibilidad sobre el pezón.

Protección La barrera polimerizante que forma Turboshield® protege los pezones de la contaminación microbiológica entre ordeños, y de la acción ambiental. Fácil de eliminar con las soluciones de Ecolab para antes del ordeño o con papel monouso.

SANTA COMBA 981 880 972 TEIXEIRO 981 789 493 LALÍN 986 792 373 CARBALLO 981 701 444 MUIMENTA 982 528 114

AFRIGA ANO XXII - Nº 122

98

DOSSIER: MAMITE

Gráfico 1. Custos en porcentaxe da mastite clínica

23 %

Perdas de produción

31 %

Tratamento Leite descartado

4%

Traballos extra Recría

18 %

24 %

Heikkilä et al., 2012

O IMPACTO ECONÓMICO DAS MASTITES CLÍNICAS Todos temos en mente cales son os factores implicados no custo da mastite clínica. Probablemente, se mandásemos un gandeiro enumerar por importancia cales serían para el os custos da mastite, diríanos como primeiro o tratamento e/ou o servizo veterinario. Seguramente porque é o que lle vai tocar pagar. Con todo, hai outros custos –que son perdas reais– asociados ao leite descartado pola presenza de antibióticos: as perdas de produción na lactación presente por culpa do episodio clínico ou os traballos e/ou manexos extras que supoñen os tratamentos de mastite.

Son moitas as referencias na bibliografía acerca do custo estimado pola mastite clínica: • 428 €/caso en Suecia, Ostergaard et al., 2009 • 210 €/caso en Holanda, Bar et al., 2008 • 221 €/caso en España, Castro Ramos et al., 2010 • 179 €/caso en Nova York (EE. UU.), Bar et al., 2008 (b)

Como se pode observar, non hai consenso á hora de establecer unha contía máis ou menos aproximada. Isto débese a distintos factores, entre eles un dos que máis peso ten é se se ten ou non en conta a reposición de animais derivada da eliminación prematura de vacas por mamite clínica, que, como podemos ver no gráfico 1, supón case unha cuarta parte do custo final dunha mastite clínica.

AFRIGA ANO XXII - Nº 122

A IMPORTANCIA DUN DIAGNÓSTICO TEMPERÁN Como para calquera outra patoloxía, o diagnóstico temperán é fundamental no éxito posterior do tratamento, pero no noso caso, e dado que estamos a traballar con animais de produción, é ademais un factor que determinará en moitos casos a cronicidade da infección e, por tanto, a viabilidade futura dese animal no rabaño. Unha vaca crónica adoita ser un lastre no rabaño debido á súa achega sistemática de células somáticas ao tanque e a non ser un animal que consiga expresar a súa produción potencial, o cal implicará en moitas ocasións a súa eliminación prematura da granxa. Sirva como exemplo o caso do Strep. uberis, o cal posúe coma un dos seus moitos mecanismos patóxenos a adhesión ás células epiteliais da glándula mamaria, usando para iso a lactoferrina como chave que lle permite adherirse á membrana celular e posteriormente penetrar nesas células facéndose invisible para o sistema inmune do animal (Oliver S., 2009). Na actualidade contamos con sistemas informáticos asociados ao muxido que nos alertan da presenza de mastite, aínda que o despunte (como un dos pasos da preparación das vacas) segue a ser unha ferramenta barata e aplicable a todos os sistemas de muxido (con excepción do robot) que nos vai permitir detectar a maior parte das mastites clínicas. Tirar chorros non só é un bo paso da rutina para fomentar a correcta estimulación da baixada do leite senón que nos permitirá detectar de forma rápida as mastites clínicas. Unha vez detectada, é máis que recomendable efectuar unha toma hixiénica de mostra do leite do cuarteirón infectado. Aínda que traballemos con protocolos de tratamento preestablecidos, sempre é bo ter un “ás na manga” que nos permita poder cambiar a dirección do tratamento a posteriori, se é que a nosa primeira elección fracasa. O saber que xerme está a causar a mastite orientaranos moito mellor que non sabelo ante unha redirección do tratamento. Nos últimos anos estendeuse a implantación nas granxas do coñecido como on farm culture ou cultivo en granxa. Este sistema de traballo consiste en que o propio gandeiro ou encargado do muxido realice un diagnóstico sucinto das mastites clínicas na propia granxa en 24-36 horas. O cultivo en granxa ten unha serie de limitacións que lle impiden ser unha ferramenta diagnóstica comparable a un laboratorio convencional. Só achega información sobre se a bacteria causante da mastite é Gram positiva ou Gram negativa en caso de traballar con biplacas, ou se é un Gram negativo, un estreptococo ou un estafilococo, en caso de traballar con triplacas. A vantaxe é a rapidez coa que permitiría instaurar un tratamento dirixido, sobre todo se temos un historial de traballo detrás que nos permita saber que xermes son maioritarios na granxa. Por suposto, en casos de muxidos afectados por xermes considerados contaxiosos está desaconsellado o seu uso. É importante resaltar que, a pesar de que este sistema de traballo está a achegar resultados moi interesantes nas granxas, non debe substituír o laboratorio convencional; así e todo, deben ser complementarios.

100

DOSSIER: MAMITE

PROTOCOLOS DE TRATAMENTO. USO RACIONAL DO ANTIBIÓTICO A necesidade de traballar con protocolos de tratamento xorde hai anos motivada polo crecemento das granxas e pola perspectiva de medicina de rabaño fronte á do animal individual que se ha ir impoñendo no noso traballo de prevención. Esta necesidade de traballar en tratamentos de mastite dunha maneira ordenada, usando protocolos, faise aínda máis necesaria despois de que distintos países da Unión Europea incidisen dun tempo para aquí na imperiosa necesidade de reducir os antibióticos na produción animal e de racionalizar o seu uso. A enorme sombra das resistencias bacterianas en infeccións en humanos resulta estar sendo o estilete perfecto para pór freo ao uso de antibióticos. Os protocolos de tratamentos en mastite deben responder a unha serie de factores previos a ter en conta: • As resistencias naturais aos distintos antibióticos das bacterias causantes de mastites, por exemplo a resistencia dos Enterococos spp. ás cefalosporinas.

• As resistencias adquiridas das distintas cepas que poidan estar a causar mastites nos rabaños. Indicado nos antibiogramas.

• A duración dos tratamentos parece ter unha importancia relevante na futura curación bacteriolóxica das infeccións da glándula mamaria. A terapia estendida está a situarse como o protocolo de tratamento con mellores éxitos de curación. Neste aspecto, un traballo presentado por Swinkels et al. en 2013 con 994 casos de mastites clínicas en granxas do Reino Unido demostrou que o uso de terapia estendida con cefquinoma non só melloraba os cocientes de curación senón que reducía as recidivas posteriores.

• O uso combinado de distintas familias de antibióticos fronte a un determinado axente patóxeno non sempre está desaconsellado, pero debería estar supervisado polo técnico de saúde de ubre da granxa, para evitar desta maneira que antibióticos usados conxuntamente poidan estar a anular os seus efectos individuais (uso de antibióticos antagonistas: bacteriostáticos + bactericidas) ou para verificar que o efecto da suma de ambos non supoña beneficio ningún.

• Distintos autores probaron que os tratamentos antibióticos parenterais son, en xeral, de pouca axuda na mastite (Sol et al, 2000; Hillerton & Kliem, 2002; Suojala et al., 2010; Swinkels et al., 2013) considerando como a mellor opción o antibiótico intramamario. Mesmo en mastites clínicas causadas por Gram negativos, hai traballos que non atoparon grandes diferenzas entre o tratamento con AINE’s e fluidoterapia que o mesmo tratamento máis antibiótico (Suojala et al., 2010), debido a que a severidade da mastite colibacilar está máis ligada ao control do proceso por parte do sistema inmune do animal que da propia bacteria. O que parece estar claro é que o uso de AINE’s minimiza a fibrose no ubre, favorecendo a penetración do antibiótico intramamario (Burnevich et al., 2003).

Unha vez descritos os factores previos, habería que engadir a enorme importancia que ten para a eficacia dos tratamentos coñecer a granxa, os xermes con maior prevalencia, as análises periódicas dos rexistros de tratamentos para verificar que os protocolos empregados están ou non funcionando etc. Se todos estes pasos están incluídos dentro dun programa de calidade de leite, se teñen en conta e se revisan periodicamente, os nosos tratamentos terán unha maior probabilidade de resultar exitosos.

FACTORES QUE AFECTAN AO FRACASO NO TRATAMENTO ANTIBIÓTICO DA MASTITE Un dos maiores problemas asociados ás mastites é o fracaso do tratamento, o que a miúdo xera animais crónicos, perdas económicas, frustración dos veterinarios e ata unha posible perda de confianza dos gandeiros nos técnicos e nas súas recomendacións. A eficacia do tratamento das mastites clínicas estará condicionada, ademais de por un diagnóstico temperán como xa vimos, por unha serie de variables que teñen que ver directamente tanto co patóxeno implicado como co sistema inmune do animal.

Patóxeno causante da mastite. Deberiamos ter en conta que ante determinados casos non é posible establecer tratamento antibiótico ningún que nos asegure a curación. Estamos a falar de xermes como Mycoplasma bovis ou Prototheca spp. Noutros casos, coma o Staph. aureus ou o St. uberis, a súa patoxenicidade e a súa adaptación ao hospedador convertéronos en bacterias moi difíciles de controlar unha vez o ubre foi colonizado. Outro caso de fracaso terapéutico recorrente son as bacterias Gram negativas emerxentes, como as Klebsiellas ou as Pseudomonas. En casos coma estes, as infeccións clínicas adoitan transformarse en infeccións de tipo crónico, o que empeorará as taxas de curación en lactación (Green et al., 2012). Algo que deberiamos ter en conta é a revisión realizada por Schukken & Zadocks (2003) sobre a clasificación tradicional do comportamento epidemiolóxico das bacterias causantes de mastites.

Gráfico 2. Escala de gradientes das epidemioloxías das mastites causadas por bacterias dende o tipo contaxioso ao tipo ambiental

Contaxioso Ambiental SAG

SA

SD

SUB

EC

SAG= Streptococcus agalactiae. A maioría transmítese de vaca a vaca SA= Stapbylococcus aureus. Predomina a transición contaxiosa aínda que xa se observan casos de transmisión ambiental SD= Streptococcus dysgalactiae. Observáronse casos, metade e metade, de transmisións contaxiosas e transmisións ambientais SUB= Streptococcus uberis. Maiormente ambiental e parcialmente contaxiosa EC= Escherichia coli. Case totalmente de transmisión ambiental De Zadoks e Schukken (2003) Proceedings da 42.ª Reunión Anual do Consello Nacional de Mastite, NMC. Madison WI. Estados Unidos.

AFRIGA ANO XXII - Nº 122

102

DOSSIER: MAMITE

O USO COMBINADO DE DISTINTAS FAMILIAS DE ANTIBIÓTICOS FRONTE A UN DETERMINADO AXENTE PATÓXENO NON SEMPRE ESTÁ DESACONSELLADO, PERO DEBERÍA ESTAR SUPERVISADO POLO TÉCNICO DE SAÚDE DE UBRE DA GRANXA

Ambos os autores determinaron que bacterias consideradas tradicionalmente como ambientais, baixo determinadas circunstancias, poderían comportarse como contaxiosas; sería o caso de St. uberis, St. dysgalactiae ou Klebsiellas.

Do mesmo xeito, bacterias tradicionalmente consideradas como contaxiosas poderían ter unha orixe ambiental, como sería o caso de Staph. aureus. O manexo revélase, pois, coma un factor determinante á hora de poder controlar a infección, así como unha ferramenta importante á hora de mellorar a elección, duración e eficacia dos tratamentos. Unha forma de saber como está a ser o comportamento epidemiolóxico das bacterias nas nosas granxas é a valoración da evolución dos índices de saúde do ubre: prevalencias, incidencias e taxa de crónicas (Calvet & Cerviño, 2012).

Sistema inmune do animal. En moitas ocasións os gandeiros quéixanse de que os tratamentos aplicados non funcionan nas súas vacas. Polo xeral, o primeiro que tendemos a facer é tomar mostras e solicitar novos antibiogramas ou revisar os protocolos de tratamentos. Case nunca, ou cando xa é tarde, nos acordamos de que a vaca e o seu sistema inmune tamén xogan esta partida.

Poden existir decenas de condicionantes que estean a afectar negativamente ao rabaño e que se expresen en inmunodepresións máis ou menos longas que poidan condicionar, entre outras cousas, a aparición de brotes de mastites e as súas respostas aos tratamentos. O que temos que ter claro é que un animal ou un rabaño enfermo vai presentar peores taxas de curación que un animal ou un rabaño san. En granxas con problemas ou en granxas con brotes recoméndase non só unha anamnese profunda e transversal á saúde de ubre senón que nestes casos o mellor sería unha reunión dos distintos asesores externos da granxa que permitan pór enriba da mesa os índices que miden as distintas disciplinas da medicina da produción, expondo así os problemas que poida ter o rabaño e que poidan estar a incidir na saúde deste. Determinados problemas víricos como o BVD (Green, 2012); patoloxías clínicas ou subclínicas do posparto como a hipocalcemia ou a cetose, ou inxestións baixas que acaben prolongando o balance enerxético negativo (BEN), creando un incremento da concentración de corpos cetónicos que á súa vez afecta negativamente á correcta función fagocítica ou determinadas causas físicas como a superpoboación, factor que afecta moi negativa-

Unha boa ferramenta de traballo parece ser a selección xenética de vacas con baixos recontos celulares, altas lonxevidades e tetos curtos

mente a animais pouco dominantes (primeirizas en particular) e a animais con menos de cen días en leite (Sales Nogueras, B., 2012), son algúns exemplos de causas de inmunodepresión que nos poden afectar moi negativamente á hora de conseguir unha resposta eficaz por parte das vacas ao tratamento antibiótico.

Outros factores relacionados co animal: • Correcta integridade do esfínter. Os xermes causantes de mastites entran (nun 99,5 %) polo esfínter, soben ata a cisterna e de aí colonizan (ou non) o tecido glandular. Se a integridade da primeira e máis importante das barreiras defensivas da vaca non se mantén viable, as recidivas nese/s cuarteirón/s será/n máis que probable/s.

• Número de lactacións. Polo xeral as vacas adultas teñen peor morfoloxía de ubre que as novas. Os típicos ubres descolgados están máis preto do chan, máis sucios e en xeral terán maior probabilidade de padecer mastites e recidivas.

• A xenética. Unha boa ferramenta de traballo, posta en marcha hai uns anos, parece ser a selección xenética de familias de vacas con tendencia a baixos recontos celulares, altas lonxevidades e tetos morfoloxicamente curtos.

A selección para estas tres variables reduce significativamente a aparición de infeccións intramamarias durante o primeiro parto (Nash et al., 2003).

TIRAR CHORROS NON SÓ É UN BO PASO DA RUTINA PARA FOMENTAR A CORRECTA ESTIMULACIÓN DA BAIXADA DO LEITE SENÓN QUE NOS PERMITIRÁ DETECTAR DE FORMA RÁPIDA AS MASTITES CLÍNICAS

AFRIGA ANO XXII - Nº 122

NO LE DE LA ESPALDA A SUS VACAS...

DELES SOLO LO MEJOR...

D

A ED

V

NO

UNA COM B DESINFE INACIÓN CTANTE M POTENTE ÁS Q DE CLOR UE EL DIÓXIDO O, LISTA PARA USO Y SIN RIESGOS SU PA LA PIEL DEL PEZ RA ÓN

PROTÉJALAS CON LA SOLUCIÓN DEFINITIVA PARA LOS PROBLEMAS DE MAMITIS

4G

I - 63

4G

T-

POS

+

Fórmula exclusiva para el sellado de pezones basada en EXTRACTO DE AJO ESTANDARIZADO, con una concentración estable de compuestos organosulfurados que lo hacen el mejor bactericida y antiviral natural, con fuerte poder antioxidante. Efectos potenciados por el ácido láctico.

Sin riesgos ni efectos secundarios.

REPELENTE NATURAL DE INSECTOS.

I - 62

4G

3 -6

-

I

Primera espuma LISTA PARA USAR en la limpieza de pezones a base de ÁCIDO PERACÉTICO, considerado el desinfectante universal de acción rápida.

Con gran poder tanto en preventivo como curativo.

Sin resistencias microbianas ni efecto residual.

Con hidratantes que mejoran la piel.

PRE

II

G 44 G

22 -- 66

2 PRODUCTOS INNOVADORES Y ÚNICOS EN EL MERCADO SIN COMPLICACIONES: Listos para usar.

Máxima limpieza.

RENTABLES: Al alcance de sus manos.

DESINFECTANTES: Contra todos los patógenos.

REPELENTE DE INSECTOS: No más pérdidas por moscas.

CUIDADO DE LA PIEL: Extra hidratación y regeneración para pezones suaves y sanos.

ECO-AMIGABLES: Productos sin residuos, amigables con el medio ambiente.

NO ESPERE A QUE SE LO CUENTEN. ¡APUESTE A GANAR! DISTRIBUIDORES EN TODA LA PENÍNSULA. CONTACTE CON SU DISTRIBUIDOR MÁS CERCANO O CONSÚLTENOS PARA MAYOR INFORMACIÓN.

España Telf: +34 986 660 243 Fax: +34 986 661 995

Portugal Telf: +351 22 999 60 70

Fax: +351 22 999 60 71

comercial@tesisgalicia.es www.tesisgalicia.es

104

DOSSIER: MAMITE

EN CASOS DE BACTERIAS TAN PERIGOSAS COMO O STAPH. AUREUS E, EN XERAL, NAQUELAS QUE CONSIDEREMOS QUE SE PODERÍAN ESTAR A COMPORTAR COMO CONTAXIOSAS, É MOI IMPORTANTE SABER QUE AS VACAS INFECTADAS PODEN COMPORTARSE O RESTO DA SÚA VIDA COMO PORTADORAS CURACIÓN Unha vez tratamos o animal ou animais, a curación pódese determinar de distintas formas. Aínda que para a maior parte dos gandeiros a mastite clínica que cura é aquela que durante ou inmediatamente despois do tratamento deixou de ser clínica e en menor parte, aquela na que, despois de ser tratada, se reduce o reconto celular, a consideración óptima para determinar unha curación é a curación bacteriolóxica, que nos asegurará a ausencia do patóxeno causante da infección na glándula mamaria da vaca. A alta sensibilidade e especificidade de métodos como o PCR permítennos determinar con moita seguridade a curación bacteriolóxica, aínda que o feito de que o seu prezo sexa aínda bastante elevado impide que se poida utilizar de forma xeneralizada en grandes rabaños leiteiros. En casos nos que teñamos que usar ao laboratorio convencional, debemos ser conscientes das limitacións que teñen os cultivos microbiolóxicos e que para dar unha curación bacteriolóxica como tal requiriría de polo menos tres ausencias de crecemento consecutivas. En casos de bacterias tan perigosas como o Staph. aureus e, en xeral, naquelas que consideremos que se poderían estar a comportar como contaxiosas, é moi importante saber que as vacas infectadas poden comportarse o resto da súa vida como portadoras, sen ter por que demostrar síntomas clínicos, sendo unha

fonte constante de posible contaxio vaca-vaca. Nestes casos, aínda que pensemos ou queiramos pensar que a vaca está curada, debería segregarse na medida do posible das vacas sas.

CONCLUSIÓNS A mastite segue sendo unha patoloxía de enorme transcendencia nos rabaños leiteiros da actualidade, patoloxía que causa numerosas perdas económicas por distintas causas que analizamos. A procura de tratamentos antibióticos eficaces que axuden a controlar o impacto económico e psicolóxico que causa a mastite, o seu seguimento e a súa avaliación ocupan parte importante do traballo dos técnicos de calidade de leite. Se sabemos de antemán que tipo de bacteria está implicada na etioloxía do proceso e con que gravidade cursa este, se coñecemos o estado do sistema inmune do animal ou do rabaño que debemos tratar, se expomos ante o caso concreto a mellor elección de antibiótico e a duración do tratamento a instaurar, se despois dun brote analizamos os resultados obtidos e vemos se hai ou non recidivas... se conseguimos poder facer toda esta análise, o obxectivo de acadar unha boa eficacia co fin de conseguir a curación bacteriolóxica estará máis preto que se non o facemos.

BIBLIOGRAFÍA Guia Terapéutica en Mastitis bovina. LIGAL. Laboratorio Interprofesional Galego de Análise do Leite. González-Palencia Lagunilla, J. et al. (2011) Bar et al “Effects of repited episodes of generic clinical mastitis on mortality and cullingnin dairy cows.” J. Dairy Sci.91:2196-2204 doi:10.3168/jds 2007-0460.

Bar et al (b) “The cost of general mastitis in dairy cows as estimed by using a dynamic programming.” J. Dairu Sci. 91:2205-2214 doi:10.3168/jds 2007-0573.

Ostergaard, S. et al. “A stochastic model simulating pathogenspecific mastitis control in a dairy herd.” J Dairy Sci. 88:4243-4257 doi:10.3168/jds.S0022-0302(05)73111-8.

Castro Ramos, A. et al. “Estudio sobre la Estimación de los costes de la mamitis en explotaciones de Ganado vacuno de leche.” Máster Universiratrio en Industria e Economía Leiteira. (Escola Politécnica Superior-U.S.C.) 2010.

Heikkilä A.M. et al. “Cost of clinical mastitis with special reference to premature culling.” J. Dairy Sci. 95:139-150 doi:10.3168/ jds 2011-4321.

Oliver, S. “Strep uberis. Epidemiología y Factores de virulencia.”

Proceedings de las VII Jornadas Técnicas de Vacuno de Leche de Talavera de la Reina, 2009.

AFRIGA ANO XXII - Nº 122

Sol, J. et al “Factors associated with cure after therapy of clinical mastitis caused by Staphilococcus aureus.” J. Dairy Sci. 83(2) p278-284.

Hillerton & Kliem. “Effective Treatment of Streptococcus uberis clinical mastitis to minimize the use of antibiotics.” J. Dairy Sci. Vol.85(4) p1009-1014.

Suojala et al. “Efficacy of enrofloxacin in the treatment of naturalle occurring acute clinical Escherichia coli mastitis.” J. Dairy sci. vol-93(5) p1960-1969.

Swinkels ey al. “Efficacy of extended cefquinoma treatment of clinical Staphylococcus aureus mastitis.” J. Dairy Sci. 88(12) p4273-4287.

Burnevich et al. “Severity of Escherichia coli mastitis in mainly determinated by cow factors.” Vet Med 34(5) p521-564 Schukken & Zadoks (2003) Proceedings de la 42ª Reunión anual del National masdtitis Council. U.S. Calvet & Cerviño (2012). “Índices de Referencia en Mastitis Subclínicas en granjas de vacuno de leche en España.” Boletín Anembe nº 96 p22-29 Green, M. (2012) “Dairy Herd Health.” 1ª ed. University of Nottingham. U.K. Sales Nogueras, B. “Factores a tener en cuenta antes de sobrepoblar.” Boletín Semex España. Primavera 2012 p5-8

publirreportaXe

Instalada en Casa Devesa de Monforte (Lugo)

BALSAS CON CUBIERTA WIEFFERINK Calidad Wiefferink trabaja con láminas compuestas por tejido de poliéster resistente revestido con PVC por ambas caras. Las ventajas de este material son larga vida útil, buena resistencia química y UV y flexibilidad constante en un amplio rango de temperaturas. Todas las láminas son de alta calidad y se fabrican en Europa.

Suministro e instalación Se puede suministrar prácticamente en cualquier tamaño, según las necesidades del cliente, que seleccionará el tipo de lámina en función del líquido a almacenar. La lámina del fondo y la de la superficie pueden suministrarse de forma independiente y permite instalar diferentes sistemas de agitación.

La instalación es muy sencilla, ya que sólo es necesario un movimiento de tierras que se adecúe a las dimensiones de la balsa y que garantice el talud necesario para la sujeción de la balsa.

Opcionalmente, el talud se puede recubrir con un geotextil de protección de la balsa y los taludes y controlar el crecimiento de la vegetación. La superficie debe estar libre de piedras y/o elementos punzantes.

La alimentación y el vaciado de la balsa se realizan por un único sistema de tuberías en la parte inferior de la balsa.

Cualquier añadido o modificación puede suministrarse sobre pedido. La lámina de la superficie está dotada de válvulas de ventilación sobre soportes flotantes que evitan la acumulación de gases en el interior.

Wiefferink es líder en la fabricación de todo tipo de sistemas de almacenamiento flexible para líquidos, desde bolsas cerradas a sistemas abiertos de laguna con posibilidad de cubierta flotante y capacidades de hasta 10.000 m3, en los que se puede almacenar cualquier tipo de líquidos: agua, purines, lodos...

Ventajas • Sistema económico • Fácil instalación y manejo • Fabricación a medida • Control de olores • Eliminación del efecto del agua de la lluvia y de desbordamientos • Adecuación a la normativa ambiental y con opción a subvenciones • Posibilidad de incorporación de sistemas de agitación • Gran durabilidad y resistencia

Distribuido en Galicia y Asturias:

C/Doctor Casares 189 - Entresuelo 27400 Monforte de Lemos (Lugo) Tlf.: 617 334 424

AFRIGA ANO XXII - Nº 122

105

106

agricultura

Liña pura PB57, altamente resistente á podremia do gran provocada polo fungo Fusarium verticillioides

RESISTENCIA Á CONTAMINACIÓN DO GRAN DE MILLO CON FUMONISINAS Presentamos o traballo realizado pola Misión Biolóxica de Galicia no que se avaliou a resistencia á podremia da mazaroca causada por Fusarium verticillioides e á contaminación con fumonisinas de 246 liñas puras de millo que forman parte da colección de xermoplasma que mantén este centro de investigación.

Ana Butrón1, Rogelio Santiago2; Ana Cao1; Ana Alonso1; Rosa Ana Malvar1 1 Misión Biolóxica de Galicia (CSIC), Apdo. 28, 36080 Pontevedra, España abutron@mbg.csic.es, anacao@mbg.csic.es, rmalvar@mbg.csic.es, aalonso@mbg.csic.es 2 Universidade de Vigo, Dpto. de Bioloxía Vexetal e Ciencias do Solo.

Campus As Lagoas-Marcosende, 36310 Vigo (España). Agrobioloxía Ambiental.

Calidade de Solos e Plantas (UVIGO), Unidade Asociada á Misión Biolóxica de Galicia (CSIC) rsantiago@uvigo.es

Fusarium verticillioides é o fungo que con máis frecuencia se atopa infectando o gran de millo en España e presenta un importante problema de seguridade alimentaria porque a maioría dos seus illados son produtores de fumonisinas (Santiago et al., 2015). Estas son un tipo de micotoxinas que causan leucoencefalomalacia en cabalos, edema pulmonar en porcos, redución do crecemento en aves de curral e trastornos hepáticos e do sistema inmune no gando vacún (Logrieco et al., 2003; Voss et al., 2007).

En humanos poderían ser factores de risco no cancro AFRIGA ANO XXII - Nº 122

de esófago ou defectos do tubo neural (Bennett e Klich, 2003), de modo que a Axencia Internacional para a Investigación sobre o Cancro as clasificou como probables carcinóxenos (IARC, 2002). Por tanto, en moitas partes do mundo puxéronse en marcha lexislacións para limitar a súa cantidade en alimentos e pensos co fin de limitar ao máximo o posible risco alimentario (FAO, 2004). A Unión Europea estableceu contidos máximos permitidos de fumonisinas de 4.000 µg/kg no millo procesado, 1.000 µg/kg no millo destinado para o consumo humano directo, 800 µg/kg en cereais de almorzo e snacks a base de millo, 200 µg/kg en produtos a base de millo para lactantes e nenos pequenos, 1.400 µg/kg en fraccións de moenda con tamaño de partícula > 500 µm, 2.000 µg/kg nas fraccións de moenda con tamaño de partícula < 500 µm (1126/2007/ EC, 2007) e recomenda niveis por baixo de 5.000-50.000 µg/kg, dependendo do animal, para a alimentación do gando (576/2006/EC, 2006).

agricultura

A MELLORA XENÉTICA É UN DOS MÉTODOS MÁIS EFICACES E AMBIENTALMENTE SEGUROS PARA REDUCIR OS NIVEIS DE FUMONISINAS NO MILLO

• Cañón hidráulico dirigible • Combinación del agitador de hélice con la

bomba centrífuga • Especial para mover la arena sedimentada en

el fondo del pozo • 5 metros de largo + 2 cabezales (opcional) • 100 CV de potencia absorbida,

según densidad del purín • 540 revoluciones Liña pura EP42, altamente susceptible á podremia do gran provocada polo fungo Fusarium verticillioides

CondiC io EspECia nEs l financ Es dE iaciÓn

a La aren ión parapozo de purín c u L o s La eL tada en sedimen

A mellora xenética é un dos métodos máis eficaces e ambientalmente seguros para reducir os niveis de fumonisinas no millo, polo que en diversas partes do mundo se están a levar a cabo avaliacións de xermoplasma para buscar fontes de resistencia coas que iniciar programas de mellora para desenvolver variedades máis resistentes á contaminación con fumonisinas (Santiago et al., 2015). Estas avaliacións deben facerse na rexión para a que se planificou facer a mellora, con xenotipos adaptados á devandita rexión e baixo inoculación artificial con cepas de Fusarium verticillioides produtoras de fumonisinas porque a infección natural, aínda sendo elevada, non pode garantir un nivel suficiente e homoxéneo do inóculo en cada un dos xenotipos avaliados, condición necesaria para detectar adecuadamente as diferenzas de resistencia entre xenotipos. O traballo que presentamos a continuación supón a primeira avaliación exhaustiva, en condicións de inoculación artificial con illados locais de Fusarium verticillioides, dunha ampla colección de xermoplasma de millo adaptado ás condicións ambientais do sur da cornixa atlántica europea.

OBXECTIVOS E METODOLOXÍA Con este estudo pretendiamos abordar varios obxectivos: 1. Determinar o grao de asociación entre a contaminación con fumonisinas e un carácter moito máis fácil de medir como é a valoración visual de podremia da mazaroca causada por Fusarium coa finalidade de investigar se un programa de selección indirecta polo devandito cociente podería reducir os niveis de contaminación con fumonisinas.

AFRIGA ANO XXII - Nº 122

107

108

agricultura

Inoculación dos grans da zona central da mazaroca

2. Investigar se certas características do gran de millo como son a cor (branco versus amarelo), o tipo (dentado versus liso), o uso (millo para flocos, millo doce ou millo para pensos) e o grupo heterótico (europeo, Reid, Lancaster, Norte Flint, Minnesota no13, Corn Belt) poden estar relacionadas coa resistencia á contaminación con fumonisinas.

3. Identificar fontes de resistencia para a súa incorporación nun programa de mellora para reducir os niveis de fumonisinas no gran de millo no sur da cornixa atlántica europea.

AFRIGA ANO XXII - Nº 122

AS LIÑAS DE GRAN LISO PRESENTARON SIGNIFICATIVAMENTE MENOR CONTAMINACIÓN CON FUMONISINAS E PODREMIA DA MAZAROCA QUE AS LIÑAS DE GRAN DENTADO

Para iso avaliouse a resistencia á podremia da mazaroca causada por F. verticillioides e á contaminación con fumonisinas de 246 liñas puras de millo que forman parte da colección de xermoplasma de millo que mantén a Misión Biolóxica de Galicia (MBG), centro pertencente á Axencia Estatal do Consello Superior de Investigacións Científicas.

As avaliacións leváronse a cabo en 2010 e 2011 na finca experimental da MBG, situada en Pontevedra (42° 24’ N, 8° 38’ W, 20 m sobre o nivel do mar) utilizando un deseño aumentado. Duascentas corenta liñas puras distribuíronse aleatoriamente en 10 bloques (24 liñas por bloque), mentres que outras seis liñas puras (A509, CO125, EP42, EP77, EP80 e PB130) foron avaliadas en cada un dos bloques. Estas seis liñas actuaron como testemuñas debido ao seu comportamento contrastado fronte a F. verticillioides en avaliacións previas e serviron para estimar os efectos de cada bloque, efectos que foron subtraídos ás estimacións das liñas puras non replicadas. Cada xenotipo foi asignado a unha parcela experimental que consistía nun único suco de 11 plantas cunha distancia entre plantas de 0,18 m e de 0,8 m entre sucos.

En cada parcela experimental, 7-14 días despois da floración feminina, todas as mazarocas principais foron inoculadas con 2 ml dunha suspensión de esporas de F. verticillioides. A suspensión de esporas contiña 106 esporas por ml e inxectouse no centro da mazaroca coa axuda dunha xiringa con catro agullas que perforaron 3-4 grans.

As mazarocas de cada parcela experimental foron recollidas dous meses despois da inoculación e cada unha delas recibiu unha valoración visual nunha escala de sete puntos atendendo ao nivel de podremia da mazaroca causado por Fusarium verticillioides (1 = sen síntomas visibles, 2 = 1-3 %, 3 = 4-10 %, 4 = de 11 a 25 %, 5 = 26-50 %, 6 = 51-75 % e 7 = de 76 a 100 % de grans que presentan síntomas visibles de infección respectivamente). Despois as mazarocas secáronse a 35 °C durante unha semana, debulláronse e de cada parcela experimental colleuse unha mostra de gran de aproximadamente 200 g que foi moída e almacenada a 4 °C ata que se realizaron as análises químicas. As mostras de gran moído foron enviadas ao Departamento de Tecnoloxía dos Alimentos da Universidade de Lleida, onde determinaron o contido total de fumonisinas (fumonisinas B1, B2 e B3) empregando un Kit ELISA (R-Biopharm Rhône Ltd, Glasgow, Escocia, Reino Unido). A taxa de recuperación da proba foi de aproximadamente o 60 % cun coeficiente medio de variación de aproximadamente o 8 %; as especificidades para B1, B2 e B3 foron do 100, 40 e 100 % respectivamente, e o límite de detección foi de 0,025 g/kg. A extracción e preparación das mostras, así como a proba de rendemento, leváronse a cabo seguindo as instrucións do kit.

El

cocktail perfecto contra malas hierbas y plagas ® rapa ra t A ra nt Aho ado co ctores str ve regi cipales aíz: rin nm los p virus e dos, de lfáci de elídos d cica fidos. yá

Alcalá, 498 - 3ª Planta • 28027 Madrid hacia la especialización

91 327 29 30

www.tradecorp.es

110

agricultura

ENTRE AS LIÑAS PURAS DE MILLO LISO, AS PROVENIENTES DE POBOACIÓNS RECADADAS NO SUR DE EUROPA PARECEN SER AS FONTES DE RESISTENCIA Á CONTAMINACIÓN CON FUMONISINAS MÁIS PROMETEDORAS

Realizáronse análises de varianza para cada ano considerando os xenotipos como efectos fixos e os bloques como efectos aleatorios (Scott e Milliken, 1993). Previamente a testemuña PB130 fora eliminada na base de datos debido a que mostraba grandes erros estándar asociados a niveis de fumonisinas extremadamente altos. A análise de varianza conxunta dos dous anos fíxose coas estimas medias por mínimos cadrados obtidas para cada liña pura en cada ano (Federer et al., 2001). A comparación de medias fíxose usando a mínima diferenza significativa de Fisher. Calculáronse coeficientes de correlación de Spearman entre o contido de fumonisinas no gran e o nivel de podremia da mazaroca causada por F. verticillioides.

RESULTADOS E DISCUSIÓN As diferenzas entre xenotipos foron significativas tanto para a contaminación con fumonisinas como para a taxa de podremia da mazaroca, pero a interacción ano x xenotipo foi significativa para o contido de fumonisinas no gran e esta debeuse, en gran parte, a cambios de orde na clasificación dos xenotipos, polo que as comparacións de medias para este carácter se fixeron de forma independente en cada ano, mentres que a devandita interacción non foi significativa para a taxa de podremia da mazaroca.

Cincuenta e oito liñas puras da colección de xermoplasma da Misión Biolóxica de Galicia (A188, A509, A556, A619, A619o2, A630, A635, A637, A638, A641, A652, A654, A662, a666, A670, A680, A681, A682, B93, B98, BP1, BPM2, C68, DS69, EP16, EP17, EP28, EP31, EP32, EP39, EP45, EP47, EP55, EP56, EP57, EP65, EP69, EP72, EP73, EP76, EP77, EP78, F557, F575, F7, G, H95, H99, Mo20W, Oh43, PB57, PB97, PB98, V642, W153R, W572, W64Ao2 e Z77016) máis tres liñas privadas mostraron os valores máis baixos para o contido de fumonisinas en 2010 e 2011 e para a media da taxa de podremia da mazaroca de ambos os dous anos.

Estas sesenta e unha liñas puras inclúen xenotipos que difiren para cor, uso e tipo de gran e para grupo heterótico.

Con todo, en xeral, o millo branco presentou maiores niveis de fumonisinas que o millo amarelo (p < 0,10), aínda que certas liñas de gran branco como A188, EP65, F557, F575 e Mo20W presentaron unha resistencia á acumulación de fumonisinas no gran comparable á das liñas de gran amarelo máis resistentes (táboa 1).

Do mesmo xeito, aínda que as liñas puras de millo doce avaliadas foron menos resistentes á infección por F. verticillioides que as liñas puras de millo convencional, houbo algunhas liñas doces como V642 e C68 que foron incluídas dentro do grupo das sesenta e unha liñas máis resistentes.

Táboa 1. Medias ± desviacións estándar das distintas categorías atendendo a clasificacións baseadas na cor (branca e amarela), no tipo (dentado e liso) e no uso do gran de millo (convencional, doce e flocos de millo) Ano

Fumonisinas

Podremia da mazaroca

mg/kg

(1-7)1

Uso do gran Millo doce

2010

58 ± 28 b

3,4 ± 0,2 b

Millo convencional

2010

103 ± 14 ab

2,9 ± 0,1 c

Millo de flocos

2010

45 ± 67 ab

2,7 ± 0,4 bcd

Millo doce

2011

139 ± 27 a

3,9 ± 0,2 a

Millo convencional

2011

71 ± 14 b

2,6 ± 0,1 d

Millo de flocos

2011

61 ± 67ab

2,9 ± 0,4 bcd

Branca

Media

133± 29 a2

Amarela

Media

81 ± 11 a

Dentado

Media

96 ± 13 a2

2,8 ± 0,1 a2

Liso

Media

51 ± 22 a

2,5 ± 0,1 a

Cor do gran

Tipo de gran

Dentro de cada columna, as liñas seguidas pola mesma letra non diferiron ao nivel de probabilidade do 0,05.

1 Segundo unha escala visual na que 1 = sen síntomas visibles, 2 = 1-3 %, 3 = 4-10 %, 4 = 11-25 %, 5 = 26-50 %, 6 = 51-75 % e 7 = 76-100 % dos grans con síntomas de podremia respectivamente.

2 Nesta columna as medias diferiron ao nivel de probabilidade do 0,10.

AFRIGA ANO XXII - Nº 122

112

agricultura

PODERÍA RECOMENDARSE A UTILIZACIÓN DA SELECCIÓN PARA REDUCIR A PODREMIA DA MAZAROCA COMO UN MÉTODO DE SELECCIÓN INDIRECTO, PERO EFICAZ, SINXELO E BARATO PARA REDUCIR A CONTAMINACIÓN CON FUMONISINAS Os coeficientes de correlación entre o contido de fumonisinas e a podremia da mazaroca foron moderados e significativos en ambos os anos (r = 0,64 con p < 0,0001 usando as medias dos dous anos, e r = 0,56 con p < 0,0001 se se consideran os valores para cada ano), polo que se podería recomendar a utilización da selección para reducir a podremia da mazaroca como un método de selección indirecto, pero eficaz, sinxelo e barato, para reducir a contaminación con fumonisinas, salvo en certos tipos de millo como o doce ou o de flocos, nos que as correlacións entre ambos os caracteres foron baixas.

AGRADECEMENTOS Esta investigación foi financiada polo proxecto AGL200912770 do Plan Nacional de I+ D+I. BIBLIOGRAFÍA

Detalle do sistema de inxección do inoculador

As liñas de gran liso presentaron significativamente (p < 0,01) menor contaminación con fumonisinas e podremia da mazaroca que as liñas de gran dentado, en contraste con avaliacións similares feitas con liñas puras adaptadas ás condicións de Europa Central (Löffler et al., 2009, 2010). Estas diferenzas entre ambos os estudos poderían ser debidas aos diferentes xenotipos avaliados, xa que Löffler et al. (2009, 2010) empregaron liñas elite da compañía KWS SAAT SE (Einbeck, Alemaña), mentres que nós empregamos liñas públicas cunha base xenética máis ampla. Entre as liñas puras de millo liso, as provenientes de poboacións recadadas no sur de Europa (EP31, EP32, EP39, EP45, EP65, PB57, PB98, F7, F557 e F575) parecen ser as fontes de resistencia á contaminación con fumonisinas máis prometedoras.

AFRIGA ANO XXII - Nº 122

Bennett, J.W., M. Klich. 2003. Mycotoxins. Clin.Microbiol.

Rev. 16: 497.

FAO. 2004. Worldwide regulation for mycotoxins in food and feed in 2003. FAO Food and Nutrition Papers (81), 180.

Federer, W.T., M. Reynolds, J. Crossa. 2001. Combining results from augmented designs over sites. Agron. J. 93: 389-395.

IARC. 2002. Fumonisin B1. Some traditional herbal medicines, some mycotoxins, naphthalene and styrene. Monograph on the evaluation of carcinogenic risks to humans,vol. 82. International Agency for Research of Cancer, Lyon, France, pp. 301–366.

Löffler, M., T. Miedaner, B. Kessel, M. Ouzunova, M. 2009.

Mycotoxin accumulation and corresponding ear rot rating in three maturity groups of European maize inoculated by two Fusariumspecies. Euphytica 174: 153-164.

Löffler, M., B. Kessel, M.Ouzunova, T. Miedaner. 2010.

Population parameters for resistance to Fusarium graminearum and Fusarium verticillioides ear rot among large sets of early, mid-late and late maturing European maize (Zea mays L.) inbred lines. Theoretical and Applied Genetics 120: 1053-1062.

Logrieco, A., A. Bottalico, G. Mule, A. Moretti, G. Perrone.

2003. Epidemiology of toxigenic fungi and their associated mycotoxins for some Mediterranean crops. Eur. J. Plant Pathol.

109: 645-667.

Santiago, R., A. Cao, A. Butrón. 2015. Genetic factors involved in fumonisin accumulation in maize kernels and their implications in maize agronomic management and breeding.

Toxins7:3267-3296.

Scott, R.A., G.A. Milliken. 1993. A SAS program for analyzing augmented randomized complete-block designs. Crop Sci. 33: 865–867.

Voss, K.A., G.W. Smith, W.M. Haschek. 2007. Fumonisins: toxicokinetics, mechanism of action and toxicity. Anim. Feed Sci. Technol. 137: 299–325.

C

M

Y

CM

MY

CY

CMY

K

114

agricultura

PROPOSTAS AGRONÓMICAS PARA O CULTIVO DE MILLO EN EXPLOTACIÓNS LEITEIRAS ECOLÓXICAS Presentamos un estudo levado a cabo no Centro Integrado de Formación Profesional La Granja sobre dúas técnicas agronómicas coas que posibilitar o cultivo de millo para ensilado nas granxas de leite ecolóxicas do norte peninsular.

Gregorio Salcedo Dpto. de Calidade e Innovación Centro Integrado de Formación Profesional La Granja, 39792 Heras (Cantabria) gregoriosalce@ono.com

INTRODUCIÓN As explotacións ecolóxicas leiteiras do norte de España apenas cultivan millo para ensilado por imperativos agronómicos, transferíndolle ao gando algún conflito nutricional: - Agronómico, porque a agricultura ecolóxica (AE) exclúe por completo o uso de produtos fitosanitarios químicos e fertilizantes de sínteses. A AE non pretende a erradicación da flora arvense (Culleton et al., 2002) senón manter as súas poboacións a niveis manexables. As medidas para o control da flora arvense son variadas, coma a selección de alternativas, falsas sementeiras, utilización de fertilizantes verdes ou escarda mecánica (Liebman et al., 2001).

- Nutricional, debido á baixa porcentaxe de proteína en leite (Villar e Salcedo, 2011). Esta atribúeselle ao menor consumo enerxético, transferíndolle unha baixa eficiencia de conversión do N alimenticio en leite, con contidos de AFRIGA ANO XXII - Nº 122

urea altos (Salcedo, 2006). A porcentaxe de forraxe incluída na dieta das vacas leiteiras en réxime ecolóxico non debe ser inferior ao 60 % e, polo menos, o 50 % producido na explotación. A elevada produción e o contido de amidón do millo poden contribuír a maximizar a produción forraxeira nestas explotacións, o consumo de enerxía e a proteína láctea, e a minimizar a concentración de urea do leite e a excreción de N ao medio ambiente.

OBXECTIVOS Os obxectivos do presente traballo céntranse no estudo de dúas técnicas agronómicas que posibiliten o cultivo de millo para ensilado nas explotacións leiteiras ecolóxicas do norte peninsular. A hipótese fundaméntase en que os fertilizantes verdes poden satisfacer a demanda nutritiva do millo mediante a sincronización entre os procesos de descomposición, liberalización, mineralización e utilización do N antes de lixiviarse. O efecto de sombreado (dobre sementeira) e o potencial alelopático do fertilizante verde poden reducir a flora arvense poñendo a disposición do millo máis nutrientes e menor contaminación de forraxe ensilada e, ao tempo, máis amidón recollido ao menor custo.

agricultura

MATERIAL E MÉTODOS Deseño experimental O experimento desenvolveuse no CIFP La Granja, situado en Heras, en Cantabria (43°24’N; 3°45’W), entre os anos 2010 e 2013. As temperaturas e precipitacións durante o estudo foron proporcionadas pola Axencia Estatal de Meteoroloxía de Cantabria (cadro 1). O solo de textura franco-arxilo-limosa procede de agricultura convencional, con pH, 5,24; materia orgánica oxidable, 1,22 %; N, 0,18

A AGRICULTURA ECOLÓXICA NON PRETENDE A ERRADICACIÓN DA FLORA ARVENSE SENÓN MANTER AS SÚAS POBOACIÓNS A NIVEIS MANEXABLES %; C/N, 3,9; P, 6,4 ppm; Ca, 856 ppm; Mg, 93 ppm; K, 86 ppm e 12,1 meq/100 g solo a capacidade de intercambio catiónico; area, 20 %; arxila, 33,7; limo, 46,2 %.

Cadro 1. Temperatura media (º C) e pluviometría (mm mes-1) 1970-2000 T.ª media Prec.

Xaneiro 9,23 80 Febreiro 9,44 99 Marzo 11,0 88 Abril 11,9 124 Maio 10,6 85 Xuño 17,7 68 Xullo 19,7 58 Agosto 20,3 71 Setembro 18,5 89 Outubro 15,6 124 Novembro 12 149 Decembro 10,3 121 TOTAIS 1.156 Prec.: precipitacións (mm mes)

2010 T.ª media 6,91 7,04 7,24 10,3 11,6 14,6 17,3 17,6 13,4 10,9 8,54 4,69

2011 Prec.

136 38 57 27 86 167 47 39 68 102 260 134 1.161

T.ª media 5,48 8,42 9,28 11,7 13,4 14,6 15,7 17,4 17,2 14,5 12,7 9,76

2012 Prec.

38 78 53 24 27 55 79 40 37 55 100 105 691

T.ª media 10,3 7,57 11,3 10,9 14,8 17,2 15,8 17,9 18,8 16,0 12,9 11,7

2013 Prec.

80 63 37 213 72 41 40 22 34 151 99 101 953

T.ª media 10,3 9,15 11,5 9,34 12,1 15,1 20,1 19,7 18,4 -

Prec.

204 165 66 84 163 99 19 42 65 907

CUENTA CON LA FUERZA DEL LÍDER

INNOVACIÓN

COMPETENCIA

DESARROLLO EXPERIENCIA

RESPONSABILIDAD

PROFERTIL® es una solución de alto rendimiento formulada en base a algas del género Ascophyllum nodosum.

Confiere a las plantas un mayor vigor con una mejora en el desarrollo radicular y vegetativo, dando como resultado cultivos mas productivos, resistentes a plagas y enfermedades, y mas tolerantes a condiciones ambientales adversas.

Nuestra tecnología se desarrolla en colaboración con universidades y centros de investigación especializados e independientes de la Península Ibérica.

Delegado de Lugo y Asturias: 626 441 510 Delegado de Coruña y Pontevedra: 636 163 729

AFRIGA ANO XXII - Nº 122

115

116

agricultura

Contido de malas herbas sobre trevo violeta en sementeira dobre (20 de setembro)

OS FERTILIZANTES VERDES PODEN SATISFACER AS NECESIDADES NUTRITIVAS DO MILLO, POLO MENOS OS DOUS PRIMEIROS ANOS CON FABAS E TREVO INCARNATUM O deseño experimental de campo foi de bloques completos con dúas repeticións. Os efectos fixos foron o fertilizado: millo sen fertilizante (Sab), con fertilizante de síntese (Cab) e con fertilizante verde (Abve); os cultivos forraxeiros de inverno [triticale para sega, Tr; (chícharos, G; fabas, H; trevo violeta, Tv e Incarnatum, Ti, como fertilizantes verdes)] e a sementeira (convencional ou dobre) e o ano como efecto aleatorio. A superficie de cada cultivo forraxeiro de inverno (bloque) foi de 490 m2 para Tr e 175 m2 os G, H, Tv e Ti; posteriormente, cada cultivo foi subdividido en 4 parcelas (2 por tipo de sementeira: convencional e dobre).

Toma de mostras e preparación do solo O cultivo anterior ao experimento foi millo. Antes da incorporación ao solo dos fertilizantes verdes, despois da recolección do triticale e millo, tomáronse mostras de terra a 30 cm de profundidade, para a súa posterior análise. A preparación do terreo sempre foi superficial con fresadora a 20 cm de profundidade sen inversión de capas.

Fertilizado e incorporación do fertilizante verde Durante os anos do experimento o 50 % da superficie do Tr (244 m2) fertilizouse con 46-46-46 kg de N-P2O5-K2O ha-1, 93-76-88 kg ha-1 como fertilizado de fondo o triticale e millo (tratamento Cab) e sen fertilizante o 50 % restante (tratamento Sab). En todos os casos o millo non recibiu fertilización nitroxenada extra en coberteira. O tratamento Sab serviu para estimar a eficiencia da fertilización do fertilizante verde. As leguminosas non recibiron ningún tipo

AFRIGA ANO XXII - Nº 122

de fertilización. Toda a forraxe da superficie de triticale (tratamentos Cab e Sab) se segou ao comezo do espigado e ensilado a mediados de abril, coincidindo co picado de leguminosas. Este último realizouse cunha rozadora suspendida de 1,5 m de ancho co estado de plena floración dos chícharos; vaíñas con gran, as fabas; e formación de botóns florais e plena floración o trevo violeta e Incarnatum, respectivamente. As leguminosas foron incorporadas ao solo con fresadora despois de 24 horas de presecado.

Sementeira A sementeira do triticale e dos chícharos realizouse con sementadora de chorrillo e á man as fabas e trevos a mediados de outubro. A dose de sementeira, leguminosa e cultivar foi de 200 kg ha-1 as H (cv. Protobon) e G (cv. Alazan); 22 kg ha-1 os trevos (cv. Suez o Violeta e cv. Asterix o Incarnatum); e 225 kg ha-1 Tr (cv. Titania e cv. Mas A33) o millo. A sementeira de millo levouse a cabo na primeira semana de maio con sementadora pneumática de precisión, á dose de 80.000 e 124.000 plantas/hectárea en convencional e a dobre, respectivamente. O 17 de xuño de 2013 resementouse o millo debido a unha mala xerminación causada por baixas temperaturas e precipitación excesiva (cadro 1). O marco de sementeira foi de 60 cm a convencional e 30 cm a dobre.

Controis 1. Cultivos forraxeiros de inverno: a biomasa aérea estimouse mediante segas de 0,75 m2, a 5 cm do solo sobre unha superficie de 0,5 x 0,5 m con segadora manual a pilas, seguindo un percorrido en zigzag. Toda a mostra foi secada en estufa a 60 °C durante 48 horas e moída a 1 mm para a súa posterior análise. Da biomasa radicular tomáronse mostras de igual forma e foi lavada con auga fría, secada e moída igualmente á biomasa aérea.

2. Millo: a produción de forraxe de cada tratamento estimouse mediante sega de 5 metros lineais nas dúas filas interiores de cada bloque e tratamento. A recolección levouse a cabo na segunda quincena de setembro no estado medio pastoso-vítreo (liña de leite situada entre 1/3 e 1/2 do ápice do gran). As plantas foron pesadas, picadas e trasladadas ao laboratorio do CIFP en bolsas de plástico, secándose en estufa a 60 °C durante 48 horas. Posteriormente, a forraxe foi moída a 1 mm, conservándose en tres colectores de plástico herméticos de 500 ml ata a súa posterior análise: un para determinar o contido de principios nutritivos, o segundo para o de ácidos graxos e o terceiro para o de amidón. Outras determinacións consistiron en medir a altura da planta e a altura, a lonxitude e o peso da mazaroca sobre 10 plantas de cada tratamento.

3. Flora arvense: mediante segas de 0,50 m2 antes da recolección do millo, seguindo o mesmo protocolo de secado e moído que as forraxes de inverno para a súa posterior análise química.

CoteNโ ข Mix

Fertilizante de liberaciรณn controlada

El secreto estรก en la cรกpsula Pioneering the Future

Haifa Iberia | Telf: 91 591 2138 | E-mail: iberia@haifa-group.com | www.haifa-group.com

118

agricultura

Determinacións analíticas 1. Solo: as mostras de solo foron secadas ao aire, tamizadas e moídas a 1 mm, determinándose no Laboratorio Agrario do Centro de Investigación e Formación Agraria (CIFA) as fraccións de area, arxila e limo polo método de Bouyoucos (MAPA, 1982); P asimilable (Olsen); K; Mg; Ca por espectrofotometría de absorción atómica AA-6300, Shimadzu por extracción con acetato amónico a pH 7 (MAPA, 1994).

A capacidade de intercambio catiónico (meq 100 g solo) por extracción con acetato amónico a pH 7 e KCl modificando o método, para automatización do proceso determinándose por destilación Kjeldalh PN-1430 de Selecta (MAPA, 1994). A materia orgánica oxidable (Walkely e Black, 1965); pH con potenciómetro Crison BasiC20 no extracto de saturación de auga (1/2,5) [Richards, 1954]; N total co Kjeltec TM 2300 no CIFP La Granja.

2. Millo: a materia seca final a 103 °C e cinzas a 550 °C; a proteína bruta (PB) como N-Kjeldahl x 6,25 co KjeltecTM 2300 de Tecator; a fibra ácido deterxente (FAD) segundo Goering e Van Soest (1970); a fibra neutro deterxente (FND) segundo Van Soest e Robertson (1991); a dixestibilidade neutro deterxente-celulasa da materia orgánica (DenzMOndc) segundo Riveros e Argamentería (1987), estimándose a dixestibilidade in vivo da materia orgánica (DMOestndc); a enerxía metabolizable (EM) en MJ kg-1 de MS, estimada como K x MOD, onde MOD (materia orgánica dixestible) = MO x Dv/100 e K=0,15 para o ensilado de millo (MAFF, 1984). O contido de amidón foi analizado no Serida de Villaviciosa (Soldado et al., 2003). A concentración de Ca, Mg, K, Fe, Mn, Cu e Zn a partir da mineralización da mostra e sobre as súas cinzas por espectrofotometría de absorción atómica (emisión atómica no caso do potasio) co espectrofotómetro de absorción AA-6300, Shimadzu. O P analizouse a partir da mineralización da mostra a cinzas e a súa determinación mediante o método colorimétrico do complexo amarelo do fosfomolibdovanadato cun espectrofotómetro UV-4200, ZuZi no Laboratorio Agrario do Centro de Investigación e Formación Agraria de Muriedas (Cantabria).

3. Fertilizantes verdes e flora arvense: os contidos de N, P, K, Ca e Mg foron analizados de igual modo.

O EFECTO DE SOMBREADO (DOBRE SEMENTEIRA) E O POTENCIAL ALELOPÁTICO DO FERTILIZANTE VERDE PODEN REDUCIR A FLORA ARVENSE POÑENDO A DISPOSICIÓN DO MILLO MÁIS NUTRIENTES E MENOR CONTAMINACIÓN DE FORRAXE ENSILADA E, AO TEMPO, MÁIS AMIDÓN RECOLLIDO AO MENOR CUSTO

Cálculos A eficiencia de utilización do N (NUE) estimouse como o kg de materia seca por kg-1 de N aplicado = [(kg MS a Nx - kg de MS N0) / kg Nx], sendo x = o N aplicado.

Análise estatística Os resultados obtidos sometéronse a unha análise de varianza. Os efectos fixos incluídos foron o fertilizado: (millo sen fertilizante de síntese, Sab); millo con fertilizante químico (Cab) e millo con fertilizante verde (Abve); o cultivo (triticale, chícharos, fabas, trevo violeta e Incarnatum), e a sementeira (convencional ou dobre) e o ano como efecto aleatorio co modelo lineal mixto (SPSS, 2006).

Cadro 2. Evolución do solo antes da incorporación dos fertilizantes verdes (abril) e despois da recolección do millo (setembro) Outubro Abril Setembro Cultivo de millo Sab L Cab Sab Abril Sep. P Inicio L Cab pH 5,24a 5,25a 5,19a 5,14a 5,50b 5,27a 5,18a 5,23 5,36 * 1,59a 2,76b 1,82a 1,68a 3,25b 1,91a 1,98a 2,47 2,69 NS MOt, % 1,22a 2,13b 1,40a 1,29a 2,50b 1,47a 1,52a 1,90 2,07 NS MOox, % N, % 0,17bc 0,189c 0,152a 0,149a 0,19bc 0,15ab 0,141a 0,17 0,16 * 6,5bc 6,55bc 7,29de 6,91cd 6,13b 5,54a 7,58e 6,73 6,32 * P1 855a 910ab 925ab 899ab 945b 897ab 889ab 912 923 NS Ca1 93a 98ab 101bc 101bc 106c 99ab 101bc 99 103 *** Mg1 86abc 103bcd 128d 106cd 93abc 74a 77ab 108 86 *** K1 CIC 16d 12,1abc 12,2bc 13,2c 11,1ab 10,1a 10,4ab 12,2 10,7 *** C/N 5,25a 8,95cd 7,03abc 6,63ab 10,7d 7,02abc 8,11bc 8,34 9,39 NS MO: materia orgánica oxidable; CIC: capacidade de intercambio catiónico, meq 100 g solo; L: leguminosas; Cab: con fertilizante; Sab: sen fertilizante; a,b,c,d,e dentro da mesma fila difiren P<0,05; *: P<0,05; ***: P<0,001

AFRIGA ANO XXII - Nº 122

Isia Superbia Sum 305 Sumbra Sumberto Sufavor Pompeo Surreal Sunmark Susann Cypango Suzy

400 400 400

MILLOENSILAJE 2016 para GALICIA

400 350 350 300 300 280 280 260 240

Expresi贸n vexetal

O Noso cat谩logo en www.rocalba.com

120

agricultura

Gráfico 1. Evolución da composición química do solo no tempo 5,8

pH

3,0 MO oxidable, %

5,6

N, %

8 P, ppm

200

0,20

2,5

5,4

2011

2013

6

Sab Cab

V

I

110

Ca, ppm

5

0,12 0,10

1,0

105

140

100

120

95

100

90

80

700

85

60

600

80

40

1000 900 800

K, ppm

16

-50

CIC, meq 100 g

14

-100

std

P

5306c

3795b

1783a

1461

***

79a

843d

277c

90b

99

***

MSfollas+raíces, kg ha

3243b

6149c

4073b

1872a

1547

***

MOfollas, kg ha-1

2904b

5048c

3429b

1612a

1325

***

MOraíces, kg ha

68a

653c

250b

81a

89

***

MOfollas+raíces, kg ha-1

2952b

5494c

3673b

1689a

1402

***

N, kg ha

123b

167c

104b

51a

46

***

P, kg ha-1

14c

22d

10b

5a

4

***

K, kg ha

89bc

68b

93c

43a

35

***

21a

33b

41c

21a

8

***

-1

-1

Ca, kg ha-1

MS: materia seca; MO: materia orgánica oxidable; L: leguminosas; Cab: con fertilizante; Sab: sen fertilizante; std: desviación estándar; a,b,c,d dentro da mesma fila difiren P<0,05; *** P<0,001

AFRIGA ANO XXII - Nº 122

I

V

G

H

I

V

G

H

I

V

Ca

Fertilizante verde

6

3164b

-1

H

8

Chícharos Habines T. Incarnatum T. violeta

-1

K G

80

Cadro 3. Biomasa e extraccións/achegas de nutrientes ao solo

MSraíces, kg ha-1

P

12

RESULTADOS E DISCUSIÓN Evolución do solo A evolución dos nutrientes do solo vén sinalada no cadro 2 e de forma gráfica na figura 2. O pH foi diferente entre os meses de abril (antes do enterrado das leguminosas) e despois da colleita do millo en setembro (P<0,05), sen diferenzas en Cab e Sab. A materia orgánica oxidable aumentou 0,81 unidades porcentuais (up) para o conxunto de cultivos respecto ao comezo do experimento (cadro 2), 1,1 up nas leguminosas e sen diferenzas nos tratamentos Cab e Sab. A proporción de N foi maior nas leguminosas e en abril (P<0,05), imputable á propia fixación biolóxica per se.

A cantidade de N dispoñible para o millo con fertilizantes verdes está influenciada pola relación C/N da biomasa incorporada ao solo (Reddy et al., 2008), aumentando o fluxo de CO2 do solo e intensificándose a mineralización dentro das dúas semanas seguintes (Tosti et al., 2012). A relación C/N para o conxunto de leguminosas foi 19,6, superior a 12,2±5,6 en xurro de vacún leiteiro (Salcedo, 2011), dando lugar a algunha cantidade de N inmobilizado.

MSfollas, kg ha-1

N

50 0

4

160

Mg, ppm

Balance

100

0,14

1,5

Extraccións do millo

-1

2012

G

H

Inicio

1100

2010

kg ha

5,8

Achegas

150

0,16

2,0

5,0

7

0,18

5,2

5,6

0,22

Gráfico 2. Achegas dos fertilizantes verdes e as extraccións do millo

O fósforo do solo (cadro 2) diminuíu significativamente no tempo (P<0,05) respecto da concentración inicial (figura 1). A perda de fósforo entre os meses de abril (antes do enterrado) e setembro (despois da recolección do millo) diminuíu 0,41 ppm (P<0,05). No entanto, é difícil atribuírlle ao fertilizado (orgánico ou inorgánico) aquel descenso, porque o fósforo inicial de partida era baixo (cadro 2) e cun pH≤6,5 as concentracións de 6,5 ppm son consideradas baixas, do mesmo xeito que o fósforo aparentemente recobrado (cadro 5).

O calcio incrementouse levemente respecto do inicial, non obstante, os niveis obtidos son inferiores aos 2.000 ppm considerados como aceptables. O Mg aumentou significativamente no tempo (P<0,05) e foi diferente nos meses de abril (99 ppm) e setembro (103 ppm) [cadro 2].

O potasio inicial era baixo (<125 ppm), aumentando significativamente (P<0,05) coa achega de leguminosas.

Produción de biomasa, composición química e achegas de nutrientes dos CFI A maior achega de biomasa ao solo rexistrouse nas fabas (P<0,05), seguidas do trevo Incarnatum cun 28 % menos (cadro 3). O sistema radicular de ambas as leguminosas contribuíu co 13,7 % e 6,8 %, respectivamente, á materia seca total. A menor do trevo violeta (P<0,05) é imputada á súa lenta implantación no terreo, sen diferenzas na contribución porcentual de N respecto das fabas, con extraccións medias de 2,72 e 2,71 kg de N por 100 kg de materia seca (follas + raíces) respectivamente.

As fabas achegaron máis N e P ao solo (P<0,05); mentres, o K e o Ca foron maiores no trevo Incarnatum (P<0,05).

Independentemente do tipo de sementeira elixido (convencional ou dobre), e dentro de cada leguminosa, aquelas proporcionaron balances positivos [achegas - extraccións (millo + flora arvense)] de 41 kg ha-1 o N, 7 o P e 8 o Ca. Pola contra, o K (-1,6 kg ha-1) situouse moi ao límite (gráfico 2), mentres no trevo Incarnatum só foi positivo o N e K en 31 e 18 kg ha-1 respectivamente, e negativo no trevo violeta para todos os elementos analizados.

El abonado rentable y eficiente del maíz

ENTEC®, la mayor innovación en el abonado del maíz en los últimos años, permite obtener cosechas abundantes, de calidad y respetando el medio ambiente. El nitrógeno estabilizado de ENTEC® permanece en el suelo durante meses en forma amoniacal y retrasa su transformación a nitrato, evitando así las pérdidas de este elemento. Con ENTEC® el maíz dispone de nitrógeno en el suelo durante un período más largo, lo que permite disminuir las aplicaciones de abono y disponer de un período flexible para la aplicación.

Ahora en EuroChem Agro hemos adaptado nuestra estrategia para que todavía más agricultores puedan utilizar ENTEC® y beneficiarse de sus excelentes resultados en el maíz. ® Marca registrada de EuroChem Agro

EuroChem Agro Iberia, S.L. Joan d’Àustria 39-47 08005 Barcelona Tel. 93 170 2750 Fax. 93 225 92 91 www.eurochemagro.es

122

agricultura

O cadro 4 indica as diferenzas nutritivas da parte aérea e radicular das leguminosas respecto ao xurro de vacún leiteiro. O contido medio de N, P, Ca, K e materia orgánica no conxunto de leguminosas foi 29,4±5,2; 2,8±0,79; 8,5±2,6; 20,2±5,5 e 921±17 g kg-1 MS, respectivamente.

O do N e P foi inferior aos do xurro nun 22,6 % e 62 % respectivamente, sen diferenzas o Ca e K, pero maior a ma-

teria orgánica. A relación C/N da parte aérea non foi diferente da radicular, observándose valores medios de 18,6 e 18,4, respectivamente, e superiores en 34 % ao xurro de vacún leiteiro. As porcentaxes de N, P, K e Ca das raíces en relación á parte aérea foron do 87 %, 97 %, 52 %, 75 % e 93 %, respectivamente, superiores ao 63 % observado por Ozpinar e Bayketin (2006) nas raíces de veza.

Cadro 4. Composición química dos fertilizantes verdes e do xurro de vacún de leite Incarnatum1 Violeta1 P R P R P R P R N 3,53 2,67 2,97 2,44 2,54 2,7 2,71 2,48 P 0,31 0,28 0,31 0,28 0,24 0,25 0,26 0,27 Ca 0,60 0,57 0,61 0,55 1,06 0,31 1,14 0,34 K 1,74 1,7 1,63 1,69 2,31 1,37 2,40 1,28 MO 91,7 85,9 94,9 78,1 91,1 89,7 90,5 88,7 C/N 15,6 18,7 18,7 18,6 20,8 19,2 19,4 20,9 1: (Salcedo, 2011), valores expresados en g por 100 g de materia seca; P: planta; R: raíz; *** P<0,001 Chícharos1

Fabas1

Xurro1

Parte vex.

Cultivo

P*C

3,8 0,74 0,83 2,19 74,0 12,2

*** NS *** NS *** ***

*** NS *** *** *** NS

*** NS *** *** *** ***

Cadro 5. Diferenzas de rendementos e a súa composición química entre os diferentes tratamentos FERTILIZANTE Sab

Cab

Abve

N.º plantas finais ha Altura planta, cm Altura mazaroca, cm Peso mazaroca, % Lonxitude mazaroca, cm

85989a 240a 71a 44,4a 21,3a

86676a 240a 77a 43,7a 28,1b

85842a 238a 78a 41,8a 23,7a

Millo, kg MS ha Malas herbas, kg MS ha NUE, kg MS kg-1 N

7565a 936a -

10752b 1657b 34,2

10067b 819a 35,5

MS, g kg MS Cinzas, g kg MS PB, g kg MS FAD, g kg MS FND, g kg MS MOD, g kg MS EM, MX kg MS Amidón, g kg MS P, g kg MS Ca, g kg MS Mg, g kg MS K, g kg MS GB, g kg MS Láurico, g kg MS Mirístico, g kg MS Palmítico, g kg MS Palmitoleico, g kg MS Esteárico, g kg Oleico, g kg MS Linoleico, g kg MS Linolénico, g kg MS Aráquico, g kg MS AG, g kg MS

313a 27,1a 75,2a 303b 549a 693a 11,07a 336a 1,41ab 1,56a 1,31a 4,5a 19,4a 0,039b 0,035a 1,94a 0,019a 0,32a 4,26a 11,9a 0,49a 0,22a 19,3a

315a 26,4a 79,6a 314b 547a 693a 11,04a 414b 1,51b 1,5a 1,38ab 4,6a 21,4b 0,032a 0,035a 2,13b 0,023a 0,34a 4,64b 13,3c 0,55a 0,26b 21,3b

309a 29,9b 83,8a 279a 529a 680a 10,88a 322a 1,34a 1,79b 1,58b 5,03a 20,7b 0,038b 0,042b 2,19b 0,021a 0,33a 4,57b 12,5b 0,69b 0,19a 20,6b

a,b,c,d e dentro de cada fila e efecto fixo difiren P<0,05 AFRIGA ANO XXII - Nº 122

LEGUMINOSAS

std

G

H

I

SEMENTEIRA V

Características botánicas 35508 83734a 86988a 87950a 84698a 38 231a 240a 237a 246a 19 71a 83a 77a 84a 8,6 43a 42,8a 41,8a 39,6a 1,7 25,2a 25,0a 21,6a 23,1a Produción de biomasa e eficiencias 3208 9599a 10080a 10415a 10178a 309 942b 802ab 692a 841ab 28 18,5a 15,5a 42b 65c Principios nutritivos e perfil de ácidos graxos 35 296a 306a 318a 317a 3,2 30,3ab 31,4b 29,1s 29,1a 22,9 89,4a 83,7a 83,5a 78,8a 39,7 288a 277a 272a 280a 71 533a 553a 524a 510a 38 691a 686a 672a 672a 0,59 11,1a 10,9a 10,7a 10,7a 65 332ab 297a 324ab 340b 0,21 1,39a 1,31a 1,34a 1,31a 0,35 1,77a 1,98ab 1,78a 1,64a 0,41 1,56a 1,60a 1,70a 1,47a 1,46 5,25a 5,31a 4,61a 4,98a 1,65 21,1ab 19,8a 21,3b 20,8ab 0,007 0,039a 0,036a 0,038a 0,040a 0,009 0,044a 0,04a 0,043a 0,039a 0,17 2,23b 2,08a 2,28b 2,18ab 0,013 0,026a 0,017a 0,022a 0,016a 0,04 0,32ab 0,31a 0,36c 0,34bc 0,44 4,72b 4,31a 4,76b 4,49ab 1,03 12,7a 12,0a 12,7a 12,7a 0,12 0,71a 0,65a 0,68a 0,72a 0,06 0,16a 0,21b 0,21b 0,20b 1,67 20,9ab 19,7a 21,1b 20,7ab

std

Conven.

Dobre

std

P

36650 40 19,8 8,7 2,0

58017 238 74 43,9 25,5

113995 241 81 41,2 23,9

35509 38 19 8,6 2,4

*** NS NS NS *

3365 269 30,6

9459 1115 30

10071 843 40

3338 435 28

NS *** NS

41 2,62 18,6 30 64 40 0,64 31 0,23 0,31 0,35 1,55 1,69 0,006 0,009 0,16 0,012 0,040 0,45 1,03 0,11 0,06 1,69

308 28,9 82,7 288 539 683 10,9 345 1,38 1,74 1,57 4,81 20,5 0,040 0,043 2,11 0,021 0,32 4,49 12,46 0,65 0,216 20,4

315 28,9 80,7 290 534 686 11,0 336 1,39 1,68 1,44 4,96 20,8 0,035 0,035 2,15 0,021 0,34 4,56 12,71 0,60 0,214 20,7

35 3,3 23,0 40 71 38 0,6 65 0,21 0,36 0,41 1,46 1,7 0,007 0,009 0,17 0,013 0,04 0,44 1,04 0,127 0,061 1,6

NS NS NS NS NS NS NS NS NS NS NS NS NS *** *** NS NS *** NS NS NS NS NS

agricultura

Características botánicas, rendementos e composición química do millo O menor número de plantas por hectárea en sementeira convencional respecto das programadas foi debido aos ataques de Sesamia nonagrioides nos anos 2012 e 2013. A altura da planta e a da mazaroca foi similar entre o tipo de fertilizado, leguminosa e sementeira (cadro 5), con valores medios para as leguminosas de 238±39 e 79±19 cm respectivamente. Estes resultados foron inferiores aos 275 cm sinalados por Martínez et al. (2009) para achegas de 13873-171 kg de N-P-K ha-1 con xurro de vacún leiteiro e fertilizante verde (Vicia faba L.) o primeiro ano e de raigrás italiano non alternativo e trevo violeta (Trifolium pratense L.) o segundo (Martínez et al., 2009).

A porcentaxe de materia seca da mazaroca respecto ao total da planta non foi diferente entre tipos de fertilizado, sementeira e leguminosas. A menor porcentaxe numérica

localizouse no trevo violeta (39,6 %) e o máximo, de 43 %, nos chícharos. A lonxitude da mazaroca foi maior no tratamento Cab (P<0,05), sen diferenzas significativas entre leguminosas e superior en sementeira convencional (P<0,05) [cadro 5]. O nutriente mellor relacionado coa lonxitude da mazaroca foi o fósforo (r=0,50, P<0,05), que explica o maior contido de amidón do millo.

A produción media de millo con fertilizantes verdes foi de 10.067 kg de MS ha-1, similar ao tratamento Cab, sen diferenzas significativas entre leguminosas e tipo de sementeira (cadro 5). O N foi o nutriente mellor relacionado coa produción de biomasa (r=0,31, P<0,01). A eficiencia de utilización do nitróxeno (NUE) foi superior nos trevos (P<0,01) e menor nas fabas e nos chícharos (cadro 5), sen diferenzas entre fertilizados e sementeiras, con valores medios de 34 e 35 kg MS, respectivamente, dentro do rango 25 a 85 kg MS sinalado por Cahill et al. (2007).

SUBSTRATOS PARA CAMAS DE GANDO A SOLUCIÓN IDEAL PARA AS CAMAS DO TEU GANDO E MELLORAR AS TÚAS COLLEITAS!

MESTURA de diversas BIOMASAS E CARBONATO CÁLCICO Proceso de cribado de todas as biomasas, mediante criba de estrelas, conseguindo unha limpeza total de tacos, estelas etc.

Fabricación realizada mediante liña de dosificación volumétrica con control numérico e mesturadora, obtendo unha mestura moi homoxénea

Notable poder absorbente e drenaxe! Non amazoca! Non atasca canles!

Granulometría libre de po! Non ensucia!

Branda e confortable!

Camión cisterna con sistema especial de descarga e brazo de 8,50 metros, carga neta de 19,50 toneladas, báscula sobre células electrónicas e impresión de pesada

Incrementa o nivel de CALCIO e MAGNESIO no xurro! Aforro do encalado!

Servizo técnico para o asesoramento sobre o uso da cama e estudos de viabilidade fronte a outro tipo de camas

Fabricación e procesos: Servizo técnico: JOSÉ ANTONIO NEIRA Enxeñeiro Técnico Agrícola Mamuela 6, Ancorados 652 825 234 36686 A ESTRADA (PONTEVEDRA) 696 376 500

AFRIGA ANO XXII - Nº 122

123

124

agricultura

Picado de chícharos para fertilizante verde

Picado de habines para fertilizante verde

Picado de trevo Incarnatum para fertilizante verde

Picado de avea para fertilizante verde

A produción de materia seca da flora arvense foi superior no tratamento Cab (P<0,05) e similar en Sab e Cab (cadro 5). Entre leguminosas, a menor biomasa arvense localizouse no trevo Incarnatum (P<0,05), posiblemente debido a unha superior fitotoxicidade, con porcentaxes inferiores a 26 %, 13,7 % e 17,7 % nos chícharos, fabas e violeta, respectivamente. Entre sementeiras foi menor a dobre (P<0,001), imputable ao efecto de sombreado do millo. Producións de 6,8 t MS ha-1 de arvenses foron imputadas por Martínez et al. (2009) á achega de xurro de vacún utilizado como fertilizante. Posiblemente o xurro incrementou o banco de sementes do solo procedente da dixestión dos ruminantes.

As concentracións de materia seca (MS), proteína bruta (PB), fibras ácido e neutro deterxente (FAD e FND), materia orgánica dixestible (MOD) e enerxía metabolizable (EM) non foron diferentes entre os efectos fixos analizados (cadro 5). O amidón foi maior en Cab (P<0,05), coincidente con Vanegas et al. (2010), os que observan diferenzas entre os sistemas convencional e ecolóxico, e similar entre Sab e Abve (cadro 5), relacionándose positivamente coa achega de fósforo (r=0,45, P<0,01). O trevo violeta utilizado como fertilizante verde foi a leguminosa que máis incrementou a concentración de amidón do millo (340 g kg-1 MS) e a menor (P<0,05), de 297 g kg coas fabas. A maior proporción de fósforo rexistrouse en Cab (1,51 g kg-1 MS), sen diferenzas entre leguminosas e sementeiras (cadro 5), AFRIGA ANO XXII - Nº 122

observándose unha leve pero significativa relación respecto á achega de P (r=0,27, P<0,01).

As concentracións de amidón, MOD, Ca e P con fertilizantes verdes foron lixeiramente inferiores ás sinaladas por Martínez et al. (2012) en sementeiras de millo convencional, superior a FND e similar a proteína bruta. Concentracións dos 46,5 % inferiores para a proteína bruta do 12,3 % a fibra neutro deterxente ás do presente traballo con leguminosas son obtidas por Bande et al. (2014) para millo fertilizado con 190-54-187 kg ha de N-P-K e sen emprego de herbicidas.

A graxa bruta (GB) e o perfil de ácidos graxos (AG) foron estatisticamente similares entre Cab e Abve, sen diferenzas entre sementeiras (cadro 5). Os AG maioritarios foron o linoleico, oleico, palmítico e linolénico, coincidente con Khan et al. (2012). Os glicerolípidos da membrana nas gramíneas están dominados por linolénico, mentres que os do almacenamento de lípidos en cereais están dominados por linoleico (Van Ranst, 2009). Durante a maduración do gran, os contidos de oleico e linoleico incrementan en toda a planta debido ao crecemento e á acumulación de ácidos graxos nas follas, mentres o linolénico decrece debido á rápida senescencia das follas (Khan et al., 2011b). No presente traballo o oleico e linoleico relacionáronse positivamente co amidón da planta (r=0,36 e r=0,34, P<0,05), respectivamente, mentres o linolénico o fixo co N (r=0,63, P<0,01).

PLANETA GANADERÍA

RENNES - FRANCIA

ctores: eta en todos los se pl m co ta er of a un cola.

SPACE: el Salón con ícola, ovino y cuní av o, in rc po , e) rn bovino (leche-ca rtidos expositores repa Más de 1.400 y al aire libre. en 11 pabellones, . de 700 animales Se presentan más sitantes de 106.000 vi Se esperan más a tre ellos, profesionales, en internacionales. más de 15.000

EL SALÓN INTERNACIONAL DE LAS PRODUCCIONES ANIMALES

VISITANTES S, INTERNACIONALE : Pre-regístrense en

www.space.fr

international@space.fr Tel. +33 223 48 28 80

phideel.fr - rennes

13 16 SEPT.

126

agricultura

Sementeira dobre o 27 de xuño (esquerda) e o 28 de agosto (dereita) Millo sobre cultivo de trevo violeta Millo sen fertilizante

Millo con fertilizantes químicos sobre cultivo de triticale no inverno

Millo sobre cultivo de trevo Incarnatum

Millo sobre cultivo de chícharos

Millo sobre cultivo de habines Sementeira dobre de millo

CONCLUSIÓNS Os fertilizantes verdes poden satisfacer as necesidades nutritivas do millo, polo menos os dous primeiros anos con fabas e trevo Incarnatum (razóns sanitarias e edáficas), excepto o trevo violeta xa que, dada a súa lenta implantación, produce menos biomasa. Producións de 10 t de MS ha-1 poden representar do 30 ao 40 % máis de enerxía metabolizable recollida respecto da pradeira. O contido en principios nutritivos e o perfil de ácidos graxos foi similar entre fertilizantes verdes e tipos de sementeira. Elixir un marco de 50 cm entre filas e incrementar a densidade de poboación pode ser máis interesante que sementeiras dobres a 30 cm. A reserva de SAU para o cultivo de millo permite fornecer máis enerxía de orixe forraxeira. Este sistema pode ser interesante para a renovación de pradeiras envellecidas. Reservar unha porcentaxe da superficie agraria útil (segundo necesidades da explotación) para o cultivo de millo (máximo dous anos) e posterior sementeira de especies pratenses de longa duración para o seu aproveitamento a dente ou sega pode ser unha alternativa máis na produción de forraxes de calidade e cantidade. Son necesarios máis traballos incluíndo outros fertilizantes verdes ou asociacións de gramíneas-leguminosas que acheguen máis luz ao cultivo de millo en ecolóxico.

AFRIGA ANO XXII - Nº 122

Mazarocas de millo segundo o fertilizante verde usado

MESTURAS FORRAXEIRAS

SPEEDYLMIX, pradeiras anuais de sega ou pastoreo PLURIMIX, pradeiras perennes para secanos frescos REGMIX, pradeiras perennes de regadío SECMIX, pradeiras perennes para secanos

Expresión vexetal

O noso catálogo en www.rocalba.com

128

agricultura

RESERVAR UNHA PORCENTAXE DA SAU PARA O CULTIVO DE MILLO E POSTERIOR SEMENTEIRA DE ESPECIES PRATENSES DE LONGA DURACIÓN PARA O SEU APROVEITAMENTO A DENTE OU SEGA PODE SER UNHA ALTERNATIVA MÁIS NA PRODUCIÓN DE FORRAXES DE CALIDADE AGRADECEMENTOS Á doutora Adela Martínez do Servizo Rexional de Investigación e Desenvolvemento Agroalimentario (Serida) [Asturias], polas análises de amidón; a Carmela Andrés do

BIBLIOGRAFÍA Bande M.J., Pereira S, Valladares J. 2014. Control de malas hierbas en el cultivo del maíz forrajero en Galicia. En: Pastos y PAC, Ed.: Juan Busque, Gregorio Salcedo, Emma Serrano, Manuel Mora y Benito Fernández, pp: 287-294. Potes, España. SEEP. Cahill S, Osmond D, Crozier D, Israel D, Weisz R. 2007. Winter wheat and maize response to urea ammonium nitrate and a new urea formaldehyde polymer fertiliser.

Agron. J. 99,1645-1653.

Culleton N, Barry P, Fox R, Schulte R, Finn J. (eds). 2002. Principles of Successful Organic Farming. NDPAFDA, Teagasc, Dublin, Irlanda.

Goering H, Van Sest P. 1970. Forage fiber analisis. Ag. Handbok Nº. 379. Washington DC ARS USDA. Khan N, Tewoldebrhan T, Zom R, Cone J, Hendriks W. 2012. Effect of corn silage harvest maturity and concentrate type on milk fatty acid composition of dairy cows. J. Dairy Sci. 95, 1472–1483.

Liebman M, Mohler C, Staver C. 2001. Ecological management of agricultural weeds.544 pp. Cambridge University Press, Cambridge, UK. MAFF, 1984. Energy allowances and feeding systms for ruminants, Reference Book 443. Her Hajesty‟s Sationary Office.

London (UK).

MAPA. 1994. Métodos Oficiales de Análisis. Suelos y Aguas.

Ministerio de Agricultura, Pesca y Alimentación. Madrid.

Martínez, A, Pedrol N, Martínez, A. 2009. Maíz para ensilar cultivado en sistemas de producción convencional o ecológica. En: La multifuncionalidad de los pastos: producción ganadera sostenible y gestión de los ecosistemas. Ed: Ramón Reiné, Olivia Barrantes, Alfonso Broca y Carlos Ferrer, pp: 391-397.

Huesca, España. SEEP. Martínez A, Peláez R, Argamentería A, Soldado A, González A, de la Roza B. 2012.

Evaluación agronómica de maíz tras aplicación de combinaciones de productos de calcio en terrenos ácidos. En: Nuevos retos de la ganadería extensiva: un agente de conservación en peligro de extinción. Ed.: Rosa Mª Canals y Leticia San Emeterio, pp: 525-430.

Pamplona, España. SEEP. Van Ranst G. 2009. Effect of ensiling on fatty acid composition and lipid metabolism in forages and the possible role of polyphenol oxidase. Ph.D. Thesis. Ghent University, Ghent, Belgium.

Van Soest P, Robertson J, Lewis B. 1991. Methods

AFRIGA ANO XXII - Nº 122

Laboratorio Agroalimentario de Santander, pola determinación dos ácidos graxos, e a Beatriz Castrillo do Centro de Investigación e Formación Agrarias (CIFA) [Cantabria], polas análises de solos.

for dietary fiber, neutral detergent fiber and non starch polysaccharides in relation to animal nutrition. J. Dairy Sci. 74, 3583-3597.

Richards L. 1954. Diagnosis and improvement of saline and álcali soils. Handbook Nº 60, U.S. Dept. Of Agri., Washington.

Reddy K, Mohanty M, Rao D, Singh M, Dalal R, Rao A, Pandey M, Menzies N. 2008. Nitrogen mineralization in a vertisol from organic manures, green manures and crop residues in relation to their quality. Agrochimica 52, 377–388.

Riveros E, Argamentería A.1987. Métodos enzimáticos de la predicción de la digestibilidad in vivo de la materia orgánica de forrajes. 1. Forrajes verdes. 2. Ensilados y pajas. Avances en Producción Animal 12-49.

Salcedo G. 2006. Uso sostenible del nitrógeno en la alimentación de vacas lecheras. Documentos técnicos de Medio Ambiente, Consejería Medio Ambiente del Gobierno de Cantabria.

263 pág.

Salcedo G. 2011. Minimización y aprovechamiento del purín en origen de las explotaciones lecheras de Cantabria. Consejería de Medio Ambiente, 681 pág.

Soldado A, Fernández O, Martínez A, de la Roza B. 2003. Determinación rápida de almidón en ensilados de maíz mediante el empleo del analizador bioquímico YSI 2700, Izasa Lab, Nº1/ 03, 22-23.

SPSS, 2006. SPSS for Windows, version 15.0 Ed. SPSS Inc., Chicago (USA).

Tosti G, Benincasa P, Farneselli M, Pace R, Tei F, Guiducci M, Thorup-Kristensen K. 2012.

Green manuring effect of pure and mixed barley – hairy vetch winter cover crops on maize and processing tomato N nutrition.

Europ. J. Agronomy 43, 136–146.

Villar A, Salcedo, G. 2011. Recomendaciones para la mejora de la leche ecológica. Gobierno de Cantabria. Consejería de Ganadería, Pesca y Desarrollo Rural.

Ozpinar S, y Baytekin H. 2006. Effects of tillage on biomass, roots, N accumulation of vetch (Vicia sativa L.) on clay loam soil in semi-arid conditions. Field Crops Research 96, 235-242.

Vanegas J, Vicente F, González M, Argamentería A, de la Roza B, Martínez A. 2010.

Efecto de dos sistemas de manejo (convencional y ecológico) en la producción y principios nutritivos del maíz forrajero para ensilar.

En: Pastos, paisajes culturales entre tradición y nuevos paradigmas del siglo XXI. Ed.: Celia López-Carrasco, María del Pilar Rodríguez, Alfonso San Miguel, Federico Fernández, Sonia Roig, pp: 257-262. Toledo, España. SEEP.

VANTAXES  Melloran a estrutura do solo, drenaxe, retención de auga e aireación, proporcionando un mellor ambiente de enraizamento das plantas.  Posúen calidades de liberación de nutrientes lenta. O material continúa a súa descomposición dentro do solo, reducindo a cantidade de nitróxeno e fosfato que pode orixinarse cos fertilizantes químicos.

PRODUTOS FERTILIZANTES

 Melloran a capacidade de traballo dos chans, especialmente arxilosos pesados.  Melloran a retención de auga nos solos lixeiros.

O seu contido en materia orgánica, nitróxeno e fósforo fanos especialmente atractivos para a elaboración de fertilizante no sector agroforestal.

Entre as súas variadas vantaxes hai que destacar que melloran a estrutura do solo, o seu grao de porosidade e a capacidade de retención de auga debido fundamentalmente á achega de materia orgánica. Ademais, proporciónalle ao solo nitróxeno, fósforo e potasio de liberación lenta, e, ao achegar cal, permite regular o pH do solo.

AGROAMB ten inscritos os diferentes produtos fertilizantes que elabora no Rexistro de Produtos Fertilizantes do Ministerio de Agricultura, Alimentación e Medio Ambiente.

FERTILIZANTES AUTORIZADOS

 Melloran a resistencia á compactación do solo e á erosión.

CÓDIGO

TIPO

NOME COMERCIAL

F0001757/2022

Fertilizante orgánico NPK de orixe animal e vexetal

AGROTHAME ORGANITE START

 Reducen a necesidade de fertilizantes artificiais.

F0001894/2022

Emenda orgánica compost

AGROTHAME ORGANITE COMPOST

F0001895/2022

Emenda orgánica compost

AGROTHAME ORGANITE COMPOST START

 Regulan o pH do solo, ao achegar cal.

F0001896/2022

Emenda orgánica húmica

AGROTHAME ORGANITE HUMICO START

F0001897/2022

Emenda orgánica húmica

AGROTHAME ORGANITE HUMICO

F0001919/2023

Fertilizante órgano-mineral nitroxenado líquido

AGROTHAME ORGANITE N-LIQ

F0001925/2023

Fertilizante órgano-mineral NK líquido

AGROTHAME ORGANITE PURINE

F0001926/2023

Fertilizante órgano-mineral NP líquido

AGROTHAME ORGANITE LIQUID

F0001980/2023

Emenda orgánica húmica

AGROTHAME ORGANITE HUMICO ZEN

F0002420/2025

Fertilizante órgano-mineral NPK

AGROTHAME ORGANITE AGRO

F0002421/2025

Fertilizante órgano-mineral NPK

AGROTHAME ORGANITE SULFAGRO

F0002422/2025

Emenda orgánica húmica

AGROTHAME ORGANITE HUMOST

AGROAMB Ponte de Outeiro, 10 | 27256 Castro de Rei (Lugo) Teléfono (+34) 982 231 365 | Fax (+34) 982 240 534 E-mail agroamb@agroamb.com | Web www.agroamb.com

130

publirreportaXe

Aresa e Agralia Fertilizantes (Grupo Fertiberia) asinan un acordo de colaboración e exclusividade para a distribución da súa gama de fertilizantes líquidos en Galicia e Asturias.

ARESA e AGRALIA ÚNENSE PARA OFRECER UNHA GAMA COMPLETA DE FERTILIZANTES LÍQUIDOS A MEDIDA En España, os fertilizantes líquidos gañan cota de mercado pouco a pouco. Detéctase “un grao de receptividade grande”.

A conxuntura global impulsa o uso de sistemas de fertilización precisos e eficientes para obter mellores colleitas ao menor custo.

VANTAXES DOS FERTILIZANTES LÍQUIDOS Fabricación de fórmulas “a medida”, que permiten adaptarnos a distintos solos e cultivos que presentan distintas necesidades nutricionais, dando lugar a unha fertilización racional e a un aumento da rendibilidade dos cultivos.

FERTILIZANTES A MEDIDA - Fabricación de fórmulas personalizadas a partir de 5.000 litros - Os fertilizantes sólidos teñen o seu equivalente en líquido

AFRIGA ANO XXII - Nº 122

Os fertilizantes líquidos achegan unidades fertilizantes 100 % solubles e xa disoltas que permiten que a fixación polo solo e a dispoñibilidade pola planta sexan máximas e inmediatas.

A aplicación destes fertilizantes con sistemas de rega ou con equipos propulsados é de grande homoxeneidade e precisión, evitando aplicacións irregulares ou perdas de fertilizante. Ademais de aforrar, minimízase o impacto ambiental.

Permite a posibilidade de incorporar nos equipos de tratamento outras materias activas fitosanitarias e/ou microelementos, a fin de optimizar o custo de aplicación.

GAMAS LÍQUIDAS O Grupo Aresa comercializa unha gran diversidade de gamas líquidas, entre as que destacan: • Gama Agroliq (n-p-k líquidos complexos) • Gama Nitrames (sol. nitroxenadas, enriquecidas con zinc)

A súa subministración pode realizarse en superficie con calquera máquina convencional de aplicación de fitosanitarios.

O pH neutro e o rigoroso filtrado de ambas as gamas permite a súa aplicación sen risco de obturacións nin corrosión nos materiais das máquinas de aplicación.

Aínda que en Galicia é pouco frecuente, tamén é posible a administración con bombas dosificadoras a través da rega por aspersión, pívot, cobertoiras etc.

O agricultor ten necesidade de saber como, cando e que precisa para aplicar os fertilizantes líquidos; por iso, a fin de elixir a gama máis adecuada, é conveniente deixarse asesorar polo distribuidor, que disporá dunha serie de ferramentas, coma o servizo personalizado de análise de terra proporcionado polo Grupo Aresa.

G R U P O Telf.: + 34 982 222 400 Mail: info@aresa-agricola.com