In wankel evenwicht | programma

TEKST

REGIE

IN

MAREN E. BJØRSETH

EDWARD ALBEE

WANKEL

EVENWICHT JUBILEUMPRODUCTIE I.S.M. INTERNATIONAAL THEATER AMSTERDAM (ITA)

PROGRAMMA

IN WANKEL EVENWICHT Agnes Malou Gorter Tobias Hajo Bruins Claire Janneke Remmers Julia Carina de Vroome Edna Emma Josten Harry Thomas Cammaert #inwankelevenwicht Maren E. Bjørseth wordt ondersteund met het International Ibsen Fellowship, mogelijk gemaakt door de Philip Loubser Foundation.

Janneke Remmers

Malou Gorter + Emma Josten 

tekst Edward Albee regie Maren E. Bjørseth vertaling Janine Brogt dramaturgie Rob Klinkenberg scenografie Juul Dekker lichtontwerp Casper Leemhuis geluidsontwerp Jorg Schellekens kostuumontwerp Vita Mees assistent regie Boris Kip uitvoerend producent Loesje Riethof (hoofd), Petra Swagers, Mette Stam, Angelina Kroft hoofd techniek ITA-ensemble Götz Schwörer artistieke coördinatie Toneelschuur Producties Loesje Riethof artistieke coördinatie ITA-2 Wouter van Ransbeek techniek Pim van den Heuvel (1e inspiciënt) Kevin Cuyvers (1e inspiciënt), Casper Leemhuis, George Dhauw castingadviezen Hans Kemna kostuumatelier Wim van Vliet (hoofd), Farida Bouhbouh, Margriet Beentjes (kleedwerk) kap & grime David Verswijveren uitvoering toneelbeeld Fred Höppener repetitiefotografie Sanne Peper grafisch ontwerp Esther Noyons publiciteit Sjoerd Appelman, Marieke de Wildt, Joris van den Ring-Bax drukwerk SSP coproductie ITA-2 / Toneelschuur Producties met dank aan Johan Reyniers

‘We only ask to be reassured About the noises in the cellar And the window that should not have been open…

Hold tight, hold tight, we must insist that the world is what we have always taken it to be.’T.S. Eliot, The Family Reunion foto inspiratiebeelden: Juul Dekker 

Na een leven lang vele obstakels omzeild te hebben, leiden Agnes en Tobias een rustig en voorspoedig bestaan in hun royale huis. Ook Agnes’ zuster Claire – naar eigen zeggen géén alcoholist – is in de familie opgenomen. Nadat Tobias lang geleden moest kiezen tussen Agnes en haar – en Tobias is slecht in kiezen – is zij een ingekapselde doorn in de zijde van de familie geworden. Maar dan krijgen Tobias en Agnes in korte tijd twee schokken te verwerken die de vormvastheid van hun leven op de proef stellen.

Eerst is er de komst van hun vrienden Harry en Edna die hulp nodig hebben, en vervolgens arriveert hun dochter Julia, huwelijksveteraan. Het huis is opeens niet meer op orde.

In de jaren zestig schreef Edward Albee vrij snel achter elkaar een aantal stukken die de grenzen onderzoeken van het huwelijk en de liefde die daar onder ligt, of lag. Zij zijn meestal gesitueerd in de welvarende woonkamers van de ‘upper middle class’. De bekendste ervan zijn Who’s Afraid of Virginia Woolf? (1962) en A Delicate Balance (1966). In Who’s Afraid... laat Albee de zwaar drinkende en ruziënde George en Martha hun gevoelens tot op het bot uitvechten, waarbij een jong stel dat op bezoek is, als brandstof wordt gebruikt.

In A Delicate Balance (In wankel evenwicht) liggen de passies van Agnes en Tobias vooral in het verleden. Het zijn herinneringen geworden, getransformeerd tot een prettige omgangsvorm. Ze hebben als stel welvaart tot stand gebracht en hebben hun zaken op orde: drankjes, wijnen, gazons, en sociale positie.

Elke bedreiging van hoe hun leven verloopt – zoals de chaotische buitenwereld, het verstrijken van de tijd en oude gevoelens – wordt eronder gehouden. Maar wat gebeurt er met dit wankele evenwicht als de angst zijn intrede doet?

‘All of my plays are about people missing the boat, closing down too young, coming to the end of their lives with regret at things not done, as opposed to things done. I find most people spend too much time living as if they’re never going to die.’– Edward Albee, 1991 Julia Harry en Edna, wat willen die?

Claire Redding.

Julia Wat zeg je?

Claire Troost. Warmte.

Een speciale kamer met een nachtlampje, of de deur op een kier, zodat je vanuit je bed de gang in kunt kijken en zien dat Mammie’s deur openstaat.

Julia Maar dat is mijn kamer!

 Hajo Bruins +  Emma Josten

EDWARD ALBEE Edward Franklin Albee III, geboren op 12 maart 1928, kreeg zijn naam van zijn New Yorkse adoptieouders, twee weken nadat hij te vondeling was gelegd. Zij vormden een puissant rijk stel: hij, Reed A. Albee, had het showtheaterimperium van zijn vader geërfd; zij, Frances Cotter Albee, was een New Yorkse socialite. Zijn natuurlijke ouders heeft Edward Albee nooit gekend. Over zijn adoptieouders zei Albee later: ‘Zij wisten niet hoe ze een kind moesten hebben, en ik wist niet hoe ik een zoon moest zijn.’ Het was een kille relatie. Hij werd vooral opgevoed door een kindermeisje dat hem op zijn zesde meenam naar het theater.

Vanaf zijn puberteit voelde Albee de kloof tussen zijn artistieke ambitie en de desinteresse van zijn ouders. Op zijn zeventiende nam hij de radicale beslissing om te vertrekken naar Greenwich Village, het centrum van de New Yorkse art- en gay scene. Hij zou zijn moeder pas na zeventien jaar weerzien en zijn vader nooit meer.

In The Village ontwikkelde Albee zich.

Hij experimenteerde met proza en poëzie voordat hij op dertigjarige leeftijd zijn vorm vond in toneelschrijven. Zijn eerste bekende stuk, de eenakter The Zoo Story, ging in 1959 in Berlijn in première, waarna ook in de VS belangstelling ontstond. Hij ging samenwonen met William Flanagan, een flamboyante jonge componist – samen waren ze een heftig drinkend koppel dat graag gezien was in de New Yorkse kunstkringen.

In 1962 schreef Albee Who’s Afraid of Virginia Woolf? dat tijdens de Cubaanse raketcrisis in première ging op Broadway, in plaats van in een klein theater. Velen vonden het een vulgair stuk, maar het bleek een snaar te raken. De voorstelling speelde drie jaar lang negen keer per week. Bekend werd ook de verfilming door Mike Nichols in 1966, met Elizabeth Taylor en Richard Burton.

In 1996 zei Albee over het succes van Who’s Afraid: ‘Het hing om mijn nek als een soort glimmende medaille – erg leuk, maar ook wel een last.’

In 1966 schreef Albee A Delicate Balance, waarvoor hij de Pulitzerprijs kreeg. Hij herhaalde die prestatie met Seascape (1975) en Three Tall Women (1991), en ontving vele andere onderscheidingen.

In 2002 verraste Albee na een periode van relatieve stilte nog een keer met The Goat, or who is Sylvia? waarin hij indringende vragen stelt over de grenzen van de liefde. Op 16 september 2016 overleed Albee in Montauk.

Edward Albees stukken, die zich vaak afspelen op het schijnbaar veilige terrein van de woonkamer, stellen scherpe vragen over menselijke relaties, onze vaak schadelijke intimiteit, onze moraal, en ons zelfbeeld. Albee rust niet voordat hij zijn personages uit hun comfortzone heeft – en daarmee ook zijn publiek.

Hoewel zijn theatervorm in eerste instantie talig is, en psychologisch lijkt, laat Albee graag absurde verrassingen uit de lucht vallen. In tegenstelling tot de traditionele absurdisten, gebruikt hij het onwezenlijke om emoties te onderzoeken. Hij beproeft de condition humaine.

Interviewer Hoe wilt u dat de mensen zich u herinneren?

Albee Als een toneelschrijver die ertoe deed.

Ik denk dat als kunst alleen maar mooi is, ze tekortschiet. Ze is als een spiegel die we onszelf voorhouden. Die ons laat zien wanneer we ertoe doen en wanneer niet, wanneer we voluit leven en wanneer niet. Ik kan me niets ergers voorstellen dan, eenmaal aan het eind van je leven gekomen, te moeten constateren dat je er niet aan had deelgenomen. Dat je het niet echt had geleefd. Ik vind dat mensen gevaarlijk moeten leven, aan de rand van de afgrond. Altijd. En voluit. Iemand heeft ooit gezegd, ik denk dat het iemand in een van mijn stukken was: ‘Wanneer is het gelukkigste moment?

Nu. Altijd.’ Ja. Nu. Altijd.

Thomas Cammaert  Malou Gorter + Carina de Vroome 

MAREN E. BJØRSETH Maren E. Bjørseth (1984) regisseert zowel in Nederland als in haar vaderland Noorwegen. Zij studeerde aan de regieopleiding van de Amsterdamse Theaterschool en met haar afstudeervoorstelling Een Poppenhuis gaf zij in 2012 meteen haar visitekaartje af: een radicale, speelse en vormbewuste herlezing van Ibsens klassieker. Meteen daarna regisseerde ze het intrigerende Helling (Carl Frode Tiller), het rauwe Ten Liefde (Ko van den Bosch), het vrolijk-macabere Geloof Liefde Hoop (Ödon von Horváth) en Ibsens De wilde eend bij Frascati Producties. Ze kiest stukken over kleine mensen in een absurde, onoverzichtelijke wereld. Daarbij hanteert ze een tragikomische stijl en een abstracte vorm die net boven het realisme hangen.

Bij Toneelschuur Producties is zij een van de vaste makers. Vorig jaar regisseerde zij het grappig-ontroerende Stones in his Pockets, dat op een veldje op Oerol te zien was. In het kader van de coproducties tussen ITA-2 en de Toneelschuur maakte zij in 2017 Emilia Galotti van Lessing en twee jaar daarvoor Hugo Claus’ Een bruid in de morgen dat voor het Nederlands Theater Festival werd geselecteerd. ‘Ze levert een kraakheldere, licht-absurdistische voorstelling af, waarin de acteurs Claus’ personages stuk voor stuk laten flonkeren in al hun hoop en wanhoop’, aldus de Nederlandse Toneeljury.

 foto Maren E. Bjørseth: Jan Versweyveld

In Noorwegen regisseerde Bjørseth o.a.

Reigen (Arthur Schnitzler), Een vijand van het volk (Henrik Ibsen) en Shakespeares Romeo en Julia waarmee ze een nominatie voor de Heddaprisen voor beste regie in de wacht sleepte. In september 2019 gaat bij Oslo Nye Teater haar enscenering van Elena Ferrantes Napolitaanse romans in première onder de naam Min briljante venninne.

International Ibsen Fellowship In september 2016 is het eerste International Ibsen Fellowship toegewezen aan Maren E. Bjørseth. Dit stipendium voor internationaal regietalent van Internationaal Theater Amsterdam in samenwerking met de Philip Loubser Foundation wordt toegekend aan een getalenteerde, veelbelovende jonge regisseur zodat hij/zij zich ten volle kan ontwikkelen, zich kan verdiepen en gecoacht wordt in de kunst van het regisseren voor een grote zaal, internationale kennis kan verwerven en zo zijn/haar regiecarrière ook buiten de landsgrenzen kan uitbouwen.

ITA–2 In wankel evenwicht is een project vanuit ITA–2. Dit platform – van Internationaal Theater Amsterdam i.s.m. Toneelschuur Producties en Frascati Producties – is gericht op stapsgewijze ontwikkeling van regisseurs van de midden- naar de grote zaal. Regisseurs als Thibaud Delpeut en Eric de Vroedt doorliepen het traject en maakten op deze manier hun eerste grote zaalproducties.

In dit kader van de ontwikkeling van (regie)talent, brachten ITA–2 en Toneelschuur Producties eerder o.a.

Britannicus, Antigone-Kreon-Oidipous en Al mijn zonen in regie van Thibaud Delpeut, A Streetcar Named Desire en Glengarry Glen Ross van Eric de Vroedt, Kat op een heet zinken dak van Jacob Derwig en Emilia Galotti van Maren E. Bjørseth.

IN WANKEL EVENWICHT woensdag 27 mrt — zaterdag 13 apr (première 30 mrt) exclusief in Toneelschuur Haarlem

 Hajo Bruins

Internationaal Theater Amsterdam Stadsschouwburg en Toneelgroep Amsterdam zijn per 1 januari 2018 gefuseerd en gaan vanaf seizoen 18/19 verder onder de naam Internationaal Theater Amsterdam (ITA). Samen werken we aan een nieuwe organisatie die een vuurtoren van eigentijds theater is met een spanwijdte van de Amsterdamse buurten tot aan de hele wereld.

Een toonaangevend centrum op nationaal en internationaal niveau. Wij produceren en programmeren een kwalitatief hoogwaardig programma met jaarlijks 600 pluriforme nationale en internationale toneel- en dansvoorstellingen en maatschappelijke programma’s die een groot en divers publiek aanspreken om tot nieuwe inzichten en perspectieven te komen.

Internationaal Theater Amsterdam (ITA) behoort tot de boegbeelden van de Nederlandse podiumkunst met als kern een breed acteursensemble van wereldfaam en een team van toonaangevende regisseurs dat, naast het Amsterdamse huis, wereldwijd nog een 100-tal podia bespeelt. Het nieuwe theater is daarnaast een grootschalig Talent Center waar talentontwikkeling, educatie en samenwerking centraal staan.

Internationaal Theater Amsterdam Leidseplein 26 1017 PT Amsterdam +31(0)20 795 99 00 ita.nl | info@ita.nl

Toneelschuur Producties Toneelschuur Producties, het productiehuis van Toneelschuur Haarlem biedt een podium aan talentvolle, startende en midcareer theatermakers, door het voorzien in trajecten op maat, meer­ jarige verbindingen, een adequaat werkbudget en een groot netwerk. Wij richten ons op het produceren en presenteren van onderscheidend theateraanbod dat er toe doet en maatschappelijke relevantie heeft. Wij zijn thuis in talent; door onze ruime expertise en ervaring weten we wat er nodig is om talent te laten ontwikkelen. Wij selecteren op ambitie, kunstenaarschap, vakmanschap en de wil om eigenzinnig, relevant en vernieuwend teksttheater te maken: nieuw tekst- of repertoiretoneel dat iets zegt over de wereld waarin wij leven. De artistieke vrijheid van de maker vormt het uitgangspunt. Het ontwikkelen van een eigen signatuur is daarin het hoofddoel. De makers vertrekken vanuit de sterke behoefte om het huidige tijdsgewricht en de mechanismen bloot te leggen. Voor de theatersector zijn wij door onze talentontwikkelingstrajecten van regisseurs hofleverancier van de BISgezelschappen.

Toneelschuur Producties Lange Begijnestraat 9 2011 HH Haarlem + 31(0)23 517 39 00 toneelschuurproducties.nl | info@toneelschuur.nl

Emma Josten 