Geborgenheid in schelpvorm

Cultuurcentrum en bibliotheek De Factorij Zaventem

OPGELEVERD

Cultuurcentrum en bibliotheek De Factorij Zaventem

OPGELEVERD

86

66_Opgeleverd_02L.indd 86

11-04-18 15:14

TEKST Wouter Peeters FOTOGRAFIE Dennis De Smet

Bouwheer Belfius bank Opdrachtgever AGB gemeentebestuur Zaventem Architect EBTCA architecten i.s.m. Archiles architecten Projectarchitecten Eve Berghmans, Tom Caluwaerts, Luk Segers en Koen Dergent Interieurontwerp & ruimteplanning EBTCA architecten i.s.m. Archiles architecten Interieurbouw en meubelen Convents Products i.o.v. Franki Construct Verlichting Zumtobel, via Tevean Akoestische panelen Print Acoustics by Triplaco Studiebureau akoestiek D2S international Vloeren Concreet Totale oppervlakte bovengronds 10.300 m² bruto

Geborgenheid in schelpvorm In het centrum van de gemeente Zaventem werd de site van de voormalige Suchardchocoladefabriek getransformeerd tot cultuursite De Factorij. Daarmee krijgt de dorpskern een nieuwe socioculturele injectie. De Factorij, opgeleverd in april 2017, herbergt een bibliotheek en een cultuurcentrum.

“Toen de ruwbouw beëindigd was, organiseerde de gemeente een bevraging onder haar inwoners om een leuke naam voor de cultuursite te verzinnen”, vertelt Tom Caluwaerts van EBTCA,

een multiprofessionele architectenvennootschap, geleid door vennoten (en echtpaar) Caluwaerts en Eve Berghmans.

“De Factorij kwam als winnaar uit de bus. Niet alleen als verwijzing naar de

voormalige chocoladefabriek, maar ook naar analogie met ‘The Factory’, het kunstlaboratorium van Andy Warhol.

Ook persoonlijk kan ik Warhol wel smaken, vooral omwille van zijn stimulans van de muziekwereld, zoals van ‘The Velvet Underground’. Als geboren inwoner van Zaventem wist ik al twee decennia lang dat de intentie leefde om hier een nieuw cultuurcentrum te bouwen. In 2009 resulteerde die intentie in een wedstrijd, uitgeschreven door de financiële instelling Belfius, de gedelegeerde bouwheer van Zaventem, die door EBTCA gewonnen werd.”

Vliegtuigen en treinen De Factorij-site is een langgerekt terrein – een ‘verloren’ stuk grond grenzend aan de achterkanten van de winkelpanden aan de Stationsstraat, woningen APRIL - MEI 2018 | #2 | JAARGANG 29

66_Opgeleverd_02L.indd 87

FOTO LINKS Zaal Maupertuis: reflecterende en absorberende panelen gecombineerd met diffuserend plankenbekist beton, vormen de aanzet voor een beheerst kleurenpalet.

OPGELEVERD

Cultuurcentrum en bibliotheek De Factorij Zaventem

Totale kostprijs € 21.378.796,34 exclusief btw en erelonen

FOTO BOVEN De patio als nieuwe ‘urban space’ en kruisbestuiver tussen bibliotheek en cultuurcentrum.

FOTO ONDER Wit gepolijste prefabbetonpanelen met ruitvormige tegels in messing. Het overbouwd volume benadrukt de pleinwerking en toegang tot De Factorij.

87

11-04-18 15:14

Cultuurcentrum en bibliotheek De Factorij Zaventem OPGELEVERD

aan de Seliersstraat en een spoorweg.

Programmatorisch kan het complex in twee blokken opgesplitst worden – enerzijds een bibliotheek en anderzijds een cultuurcentrum, met daarin een theaterzaal, een polyvalente zaal, een foyer, een

cultuurcafé, een dans- en balletzaal, repetitielokalen voor muziek en voordracht, feestzalen, catering, tentoonstellingsruimten, vergaderlokalen, artiestenloges en administratieve ruimten.

De locatie stelde de architecten voor

enkele uitdagingen. “De beperkte bouwhoogte van 8 m midden in het stedelijk weefsel noopte ons ertoe om het grootste deel van het gebouw ondergronds op te trekken, maar met veel licht en ruimte eromheen om het ‘ondergrondse aanvoelen’ weg te nemen”, aldus Caluwaerts.

“Een andere hindernis was de nationale luchthaven in de onmiddellijke nabijheid en een drukke spoorlijn op 60 m.

Waar de ondergrondse trillingen niet langer waarneembaar waren, planden we de theaterzaal – Zaal Maupertuis.

Daaromheen groeide het volledige complex. De overlast van overvliegende vliegtuigen sloten we buiten door van de theaterzaal één betonnen massa te maken en alle deur- en raamopeningen volgens het doos-in-doossysteem met sassen te implementeren.”

FOTO BOVEN De leeszaal van de bibliotheek beslaat drie verdiepingen en heeft perfect noorderlicht en visuele relaties met de onmiddellijke omgeving.

FOTO ONDER De ondergronds vide van de bibliotheek is west-oost gericht biedt een steeds wisselende daglichtbeleving.

88

66_Opgeleverd_02L.indd 88

11-04-18 15:15

Cultuurcentrum en bibliotheek De Factorij Zaventem

FOTO BOVEN Zicht op het toneel van de moduleerbare zaal Maupertuis.

De ondergrondse foyer baadt in natuurlijk daglicht via de vide en de patio, die met een grote, glooiende beweging aansluit op de Lambertstraat en de groene promenade. Daardoor ontstaat interactie met de omgeving. Caluwaerts: “Conceptueel wou het gemeentebestuur de bibliotheek en het cultuurcentrum zo dicht mogelijk bij elkaar brengen door middel van één centrale toegang om de kruisbestuiving te bevorderen.”

Door de bewuste schakeling van de volumes van het complex, functioneren de verschillende afdelingen afzonderlijk.

De zonering van publieke, semipublieke en privatieve vertrekken wordt strikt gehanteerd en sluit naadloos op elkaar aan om overbodige circulatie te vermijden. De centrale ligging van bepaalde functies laat echter gemeenschappelijk gebruik toe, wat het geheel multifunctioneel en eenvoudig transformeerbaar maakt.

Bewust beperkte keuze De voorgevel kreeg een uitvoering in wit prefabbeton dat een hoog recyclagegehalte heeft. Dat geldt ook voor de messingleien, een legering van koper en zink. Analoog daarmee zijn ook

OPGELEVERD

FOTO ONDER Zaal Maupertuis, schelpvormig voor het perfecte ‘Bij mij ben je veilig’-gevoel.

de handgrepen van de belangrijkste toegangsdeuren in koper. Doorheen de jaren krijgt dat metaal een fraaie patine en het heeft tevens een antibacteriële werking.

“De materiaalkeuze werd bewust beperkt”, zegt Caluwaerts. “Voornamelijk beton omwille van zijn massa en

akoestisch vermogen met her en der contrasterende walnoothouten fineerpanelen.” De onthaalbalies van de bibliotheek en het cultuurcentrum werden in Corian opgetrokken omwille van de stevigheid en de duurzaamheid van het materiaal. Dankzij hun witte kleur vloeien deze mooi over in de terrazzoAPRIL - MEI 2018 | #2 | JAARGANG 29

66_Opgeleverd_02L.indd 89

89

11-04-18 15:15

Cultuurcentrum en bibliotheek De Factorij Zaventem OPGELEVERD

gietvloer. Aan die vloer werd epoxy toegevoegd om het product elastisch en de naden overbrugbaar te maken.

De bibliotheek, met grote glaspartijen, telt in hoogte verschillende sequenties en is dynamische ingevuld met onder meer een kindermeubel-op-maat met fysieke schaalverkleining, handig onder een luie trap geplaatst. De boekschabben kregen een uitvoering in witgelakt staal en de 4 m2 grote leestafel, ondersteunt door een centrale poot, bestaat uit een stalen frame met hpl. Net als de uitleenmeubelen, ook weer omwille van de duurzaamheid en de onderhoudsvriendelijkheid van het materiaal. Als ledverlichting is gekozen voor geïntegreerde slotlights van Zumtobel.

Stabiliteit en akoestiek “Midden in het gebouw hebben we een denkbeeldige snede aangebracht, waarbij de zaal en de polyvalente ruimte akoestisch volledig losstaan van elkaar”, vervolgt Caluwaerts. “Daardoor kan op hetzelfde moment zowel een stille symfonie als een uitbundige houseparty doorgaan. Er werd gestreefd naar een totaalconcept met volledige integratie

van techniek en stabiliteit. Het is een moeilijke oefening om in grote ruimten vol mensen het geluid te dempen en nagalm te vermijden. Maar in plaats van speciale wanden en baffles te voorzien, opteerden wij voor de bekleding van het plafond met akoestisch pleisterwerk en de ventilatie daarin te integreren. De terugname gebeurt door roosters, esthetisch weggeborgen achter walnoothouten panelen die een verbeterde akoestiek waarborgen. Alle technieken zijn actief aanwezig, maar keurig geïntegreerd.”

Op zoek naar de meest perfecte akoestische vorm, ontwikkelde zich een schelpvormige theaterzaal, om voorbij te gaan aan de vaak voorkomende, veel te diepe rechthoekige zalen waar achteraf altijd wel iets aan schort. Dankzij de geborgenheid creërende schelpvorm kan elke toeschouwer het podiumgebeuren optimaal volgen. Die uitgesproken vorm zet zich door in de aangrenzende ruimtes van inkom, receptie, bar, cafetaria en foyer. Het geheel oogt niet alleen overzichtelijk en helder, maar vergemakkelijkt de toegankelijkheid, ook voor andersvaliden, omdat het gebouw zich over slechts twee bouwlagen uitstrekt.

90

66_Opgeleverd_02L.indd 90

12-04-18 10:31

Geothermie Het belangrijkste pluspunt op het gebied van duurzaamheid is het feit dat het complex zich voor het grootste gedeelte ondergronds bevindt waar de temperatuur constant 15 °C bedraagt.

Daardoor is het warmteverlies beduidend kleiner dan wanneer het om een vrijstaand gebouw zou gaan. De isolatie van 14 cm spouwpolyurethaan in de kelderwanden zorgt voor een K-peil 22.

Omdat de verwarming- en koelingsbehoefte in dit project groot is, was geothermie de meest aangewezen oplossing. Caluwaerts: “Natuurlijk zorgt dit op het vlak van E-peil wel voor een evenwichtsoefening. Geothermie laat toe om meer raampartijen te voorzien en kan er zonder al te dure elektrische

apparatuur worden gekoeld. Hoewel een combinatie met betonkernactivering het beste rendement geeft, werd besloten om dit niet te doen omdat dit akoestische problemen zou veroorzaken.

Daarom werd geopteerd voor andere laagtemperatuur afgiftesystemen in de vorm van verlaagde klimaatplafonds en vloerverwarming/koeling. Snel reagerende radiatoren en convectoren vangen de wisselende piekbelasting op.

Een hybridesysteem van geothermie en condenserende gasketels, met een terugverdientijd van amper dertien jaar, bleek de ideale oplossing.”

FOTO LINKSBOVEN De ondergrondse foyer van De Factorij.

FOTO LINKSONDER De schelpvormige zaal is voelbaar in de foyer en bekleed met akoestisch pleisterwerk.

Cultuurcentrum en bibliotheek De Factorij Zaventem

in grijze kleurschakering varieert.

De schouwburg is volwaardig uitgerust, met onder meer een mobiele orkestbak (lift) voor dertig muzikanten en in de loges geïntegreerd maatwerkmeubilair.

BOVEN Langsdoorsnede van het complex.

FOTO ONDER De ondergrondse polyvalente zaal baadt in het licht dankzij grote vensters.

Belangrijkste uitdagingen De integratie van zowel techniek als van akoestiek was volgens Caluwaerts de belangrijkste uitdaging bij dit project, naast het aansturen van het team (met onder andere de akoestisch ingenieur, technisch ingenieur, theatertechnieker en landschapsarchitect) en architectenbureau Archilles. “Zowel in de prefase van de werf als tijdens de werken zelf, was dat soms een zware dobber. Het aantal mensen dat tegelijk op de werf bezig was bedroeg dan ook meer dan tweehonderd. Maar uiteindelijk is het een prachtig, hoogst functioneel project geworden waarover alle partijen, bezoekers en het gemeentebestuur inbegrepen, heel enthousiast zijn.”

“Zoveel cultuurcentra worden in België niet gebouwd, zodat in het beginstadium de kennis ontbreekt. Maar door heel veel in dialoog te gaan, alles in vraag te stellen en daar flink wat tijd en energie aan te spenderen, heeft dit project mij heel wat kennis bijgebracht.

Het zou fantastisch zijn om de opgedane knowhow te kunnen gebruiken in een gelijkaardig project”, besluit Caluwaerts.

OPGELEVERD

De theatertribune is modulair opgebouwd: een laag parterregedeelte aansluitend op de vloer, een hoog parterregedeelte – waarbij de eerste rij stoelen de plaats kunnen ruimen voor rolstoelgebruikers – en het balkon, dat via interne trappen bereikbaar is. In het totaal goed voor 679 toeschouwers.

Om het geluid diffuus te maken, zijn de wanden onderaan uitgevoerd in plankenbekist beton, terwijl dat bovenaan gladbekist beton is, met ervoor een zwaar textielgordijn. Naar keuze kan de variabiliteit van de akoestiek daarmee geregeld worden. Aan de binnenzijde werd het beton bekleed met akoestische panelen in drie verschillende reflecterende/absorberende versies.

Als vloerbekleding is gekozen voor zilvergrijs hoogpolig vast tapijt, mooi aansluitend bij de kleur van de betonwanden en contrasterend met de walnoothouten panelen. De stoelbekleding bestaat uit een geweven drieslag die, vanuit elke gezichtshoek gepercipieerd,

www.ebtca.be www.archiles.be

APRIL - MEI 2018 | #2 | JAARGANG 29

66_Opgeleverd_02L.indd 91

91

12-04-18 10:31