Cihangir Muhammed - Şehitler Hıyabanı

ŞEHİTLER HIYABANI

ŞEBiTLER

IDYABANI

CİHANGİR MUHAMMED

TURA�

KÜLTÜR

V:\KFt

uncuıar C:ıancs• EkşıoCı',ı l7hanı Usk•ır!ar-ISTAN0UL Nu: J0''G rn o ;ı r,. J · cı ı=19 rı ı; ı 13 22 •• '

ŞEHİlLER HIYABANI

Özbek Türkçesinden, Türkiye Türkçesine

Çeviren : Selahattin Özbek

Dizgi : Osman Böyükkarcı Kapak : Ressam YaşarZeynal Baskı : Kaptan 01Eet ISNB : 975-7893-11-0 lstanbul, 1996

ŞEHİTLER HIYABANI

İÇİNDEKİLER Sunuş Mülakat-Bir Tur an Yolcusu SözbaşıYerine BirinciBölüın ikinci Bölüın Uçüncü Bölüın Dördüncü Bölüın Beşinci Bölüın AltıncıBölüın Yedinci Bölüın Selri.zinci Bölüm Dokuzuncu Bölünı Onuncu Bölüm Onbirinci Bölüın Onilcinci Bölüın

3 7 25 27 31 39 49 59 68 82 91 102 110 121 132

............................................ ..................................

.........................................

....... ............ ..... ................... . . . . ..............

.......... ............................... ..... . . . ..............

................................. ..... .......... ...... ........

......................... . . . . . . . . .........................

........................... ..... . . .....................

.................. .............. ...........................

.............. ................................................

........................ ................... ...............

............... .........................................

................................................ . .

........................................................

.......... . . ............................ ..............

............................................... ........

ŞEHİTLER HIYABANI

SUNUŞ Özbekistanlı yazar �e şair, gazeteci Semerkant eski milletvekili Cihangir Muhammed, ülkesinde ''Turan Teşkilatı" nın kurucusu ve ilk başkanıdır. Anrak, Tfuide­ rin yaşadığı her yerde olduğu gibi, Özbekistan'da da Tfuk Birliği'ni, Türklerin dayanışmasliıı., Tfuk dünyası­ nın birbirine desteğini istemeyen gizli ve açık güçler, Cihangir Muhammed ve arkadaşlannın çalışmasını en­ 'gellediler. Cihangir Muhammed, ülkesinden chşan çık­ mak wnında bıraltılch.

Komünizm çökmeden önce Cihangir Muhammed, ülkesinde gazeteei idi. Özbekistan'ın istiklaline kavuş­ ma arzusu ve koru giderek büyüyordu. Sovyet hakimi­ yetinde, yolsuzlukların üzerine gidiyor, bağımsızlık armsunu terennüm eden şiirler, yazılar yazıyor, kitaplar yayınlıyordu Komünist idare, Sovyetlerde Cihangir Muhammed 'in kitaplaruıın birçoğµnun yayınlanmasını y�adı.

Sansür kınulunda KGB'nin ad<µnlan çalışıyordu. 'Kitap yayınlayabilmeniz için onlaıın(Bsvibini almanız gerekf.

5

.ŞEHİTLER HIYABANI

yordu. Özbekistan'da Rus KGB'sinin adamları ise, Ci­ hangir Muhammed'in yazdığı kitapların yayınına, "dev­ let sırnnı ifşa ediyor" bahanesi ile izin vermiy?rlardı.

Sovyetler dağıldığı halde bu sansür kallonadı.

Turan Yayınlan arasında çıkan, elinizde tuttuğunuz "Şehitler Hıyabanı" da, 1993 yılında ancak Bakü'de yayınlanabildi. Özbek Türkleri de kitabı gizli yollardan temin edebildiler. "Şehitler Hıyabanı" neden yasaktı?

Turan ülküsüne gönül vermiş Cihangir Muhammed, Türk dünyasının neresinde bir olay olsa yüreğinde acı­ sını duyardı. İster Türkiye' de, ister Azerbaycan' da, ister Afganistan'da, ister Batı Trakya'da, ister Kınm'da, ister Kerkük'te ... Azerbaycan'ın topraklannı Ermenistan iş­ gal ediyordu .. Cihangir Muhammed, Özbekistan işgal edilmiş gibi üzüntü duydu "Şehitler Hıyabanı" , Azerbaycanlı Türk kardeşleri­ nin çektiği ızcbrabın karşısında, Cihangir Muhamıned'in

hislerinin kağıda dökülmesidir.

Zaman geçti, insanlar öldü, insanlar doğdu, liderler yerlerini başka liderlere bıraktı ama Türk dünyasında bir zihniyet değişmedi ... Türk Birliği ülküsü önüne hep engel çıkarıldı. Şehitler Hıyabanı, iç ihaneti, gelecek nesle ibret için gösterecek bir belge niteliğindedir.

6

ŞEHİlLER HIYABANI

Gazeteci-yazar arkadaşımız Dr. Arslan Tekin de, Cihangir Muhammed bey ile uzun bir mülakat yaptı. Bu mülakat, Cihangir Muhammed ve arkadaşlannın, Türk dünyasında örnek teşkil edecek mücadelelerinin safha­ larını bütün çıplaklığı ile ortaya koyuyor.

Cihangir Muhammed, ata yurdundan aynlmak zo­ runda bırakıldıktan sonra da, her türlü sıkıntıya, çileye rağmen ülkesine ve hatta bütün Türk dünyasına hizmeti sürdüıiiyor. Çeç.enistan'ın şehit Devlet Başkanı Cevhar Dudayev'in 1992 yılında Litvanya'da Rusça basılan "Özgürlük Kolay Değil" adlı kitabını Türkiye Türkçesi­ ne çevirerek, bu büyük kahramanın daha iyi tanınmasını sağladı. Şimdi de Emir Temür'ün "Zafer Yolu" adlı hatı­ ralarını yine Rusçadan Türkçeye çevirerek bizlere ka­ zandınnıştr.r Sırada Türk dünyası ile ilgili beş kitabı daha bulunmaktadır. İnşaallah onlar da vakfımız tarafından yayınlanarak okuyucınıun isti:fude.sine sınıulacaktır.

Rasim Ekşi Turan Kültür Vakfı Başkanı

7

ŞEHİTLER HIYABANI

8

ŞEHİTLER HIYABANI

MÜLAKAT: Dr. Arslan Tekin

BİR TURAN YOLCUSU Cihangir Muhammed, Tfuk Birliği'ne inanmış Özbe­ kistanlı bir milletvekili Şimdi Türkiye'de. Bir mmanlar Türkiye'de Türk milliyetçileri "Irkçı-Turancı" diye suç­ lanmış, hapislere aUlrnış, mağdur edilmişlerdi. Cihangir MuhammOO ve aikadaş1an da komünist rejim yıkılması­ na rağmen, Rus etkisi bütün şiddetiyle devam eden ülkesinde Türkçü hareket içinde yer aldığı için takibata uğradı, ölümle tehdit edildi.

-Cihangir Muhammed kim? Kendi ağzından dinleyelim...

-1955 senesinde Semerkand'da doğdum. Babam komünist yönetimde "Halk Denetimi Kurulu" nda memur olarak çalışıyordu. Yolsuzluklann üzerine gittiği için 1977 yılında öldüıiildü. Babaını öldürenler, suçlannı örtbas etmek için katili de hapishanede öldürdüler. An9

ŞEHİ1LER HIYABANI

nem, anemi (kan kanseri) hastalığından kırk iki yaşında vefat etti. Bu hastalık, o dönemde Özbekistan'da çok yaygın idi. Çünkü, ülkemizde çok yetiştirilen pamuk için B-58 adlı kimyasal bir madde kullanılıyordu Bu madde, İkinci Dünya Harbi'nde Almanlar tarafından toplama kamplannda insanları yok etmek için üretilmişti.. Aynı maddeyi Ruslar da üreterek Alman esirlerini topluca yok etmek için kuilandılar. Sonra da bunu, pamuk bitkisinin yapraklannı döktürmek ve dalda kalaıı pamuklan topla­ yabilmek için kullancblar. Bu ise, Türk insanının sağlığı­ m tehdit etti. O dönemde bünyeleri zayıf olduğu için kadınların yüzde sekseni, anemi hastalığına yakaland­ ılar. Çocukların ölümü ise, Afüka'da açlıktan ölen insan­ lardaıı kat be kat fuzla idi. Benim sonradan siyasete atıl­ mannn sebebi, halkımın maruz bırakıldığı bu tür ''katli­ amlar" ve hürriyetlerin kısıtlanması, ülkemin işgal altın­ da bulunması idi.

Bizde ilkokul, birden onuncu sınıfa kaj:).ardır. Okula Semerkand'da başladım. Bir Yahudi öğretmenimiz vardı. İkinci sınıfta idim. Bize ''Lenin dedemdir" şiirini ezberletiyordu. Ben "Lenin benim dedem değil" dedi­ ğim için sekiz yaşında hapse girdim Okulun bir odasında gere saat lO:OO'a kadar karanhkta kilitli bıraktılar. Sonra annem gelip beni aldı. Bu olay benim Lenin'e ve ideo­ lojisine karşı düşmanlık duymama yol açtı.

10 yıThk okulu bitirirlren birinci. olanlara altın madalya verilirdi. Ben de birincilikle bi� ve altın madalyayı almaya hak kazanmıştım. Madalyayı alabilmem için okul müdüıii evimize gelip annemden 300 ruble (o dönemde 200 dolar karşılığı) rüşvet istedi. Müdür beni 10

ŞEHİTLER HIYABANI

çok seviyordu. Annem parayı denkleştiremeyecekleri­ ni söyleyince müdür ağlach. Dedi ki. ''Bu rüşveti yukarı­ dakiler istiyor. Vermezseniz madalya başkasına geçe­ cek." Ben hakkım olan madalyayı rüşvet vermediğim için alamachm Bu okulu bitirdikten sonra Taşkent Üniversitesi Jur­ nalistike (Gazetecilik ve televizyon-radyoeuluk) Fakül­ tesi'ne girdim Daha birinci sınıfta iken annem vefat etti Ben gündüz gazetelerde çalışıp gece okumak zorunda kalchm. Mezun olduktan sonra gazeteciliğe devam et­ tim. Gazetelerde yolsuzlukların üzerine gidiyordum. Ülkede tanınmaya başlamıştım. Ezilen kesim beni çok seviyor, yöneticiler ise benden çekiniyordu. Yolsuzluk­ lann üzerine gitmem pek çok insanı bana düşman etmiş­ ti. 1 Aralık 1985 tarihinde evimizi ateşe verdiler. İki ço­ cuğum, kanın ve ben mutlak ölümden döndük.

-Sovyet yasaklan albnda Türklük duygulan namı uyandı?

-Üniversitede bazı hocalarunız kimliğimizi, Türklü­ ğümüzü tanıtıcı bazı kitaplan gizlice veriyor, biz o kitap­ lan gere sabaha kadar evimiz.de okuyor, sonra hocalan­ mıza geri veriyorduk. Gizli okuduğumuz kitaplannnz Gaspıralı İsmail Bey'in, Prof Dr. Ahmet Zeki Velidi Togan'ın, büyük şairimiz Abdülhamid Çolpan'ın, Ziya Gökalp'in kitaplan idi. Hatta Tiınur, Babür Şah gibilerin hayatlan haklnnda kitaplar da yasaktı. Bunlarla ilgili kitaplan da hocalanmızdan gizlice alıyorduk.

-Bu kitaplar ÖZbekistan'a nasıl girmişti?

-Hocalanmız milletler arası toplantliar için yınt chşına çıkarlarch. "İlmi araştırmalara 13.zım, onlann nasıl şöven 11

ŞEHİTLER HIYABANI

oldukları, nasıl ha1k düşmanı olduklannı ortaya koya­ cağız" diyerek rahatça ülkeye sokabiliyorlardı. Hoca­ lanınız el yazması eserlerin bulunduğu kütüphanelerde çalışına yapabiliyorlardı. Tarihi şahsiyetler ve Ruslara karşı yüz elli yıl sünnüş mücadelelerle ilgili bilgileri top­ larlar, onlan el yazısıyla broşür haline getirirler ve milli konularda hassas olduklaıına :inandıklan talebelere giz­ lice verip okuturlanh. Bazı hocalanmız bu notlan basma­ ya teşebbüs ettiler. Anrak KGB tarafindanyakalanarak üniversiteden kovuldular.

-Türkiye hakkında bilgi edinir miydhıiz?

-Moskova'da yazarlann "Literatürneye Gazeta" (Edebiyat Gazetesi) isimli çok sayfalı haftalık araştırma yayını vardı. Her sayısında Türkiye aleyhine en az bir makale çıkardı. Biz bunu okur, olayın tersinin doğru olduğu sonucunu çıkarır, Türkiye hakkında da böyle bilgi edinirdik. En çok Ülkücüler ve Bozkıntlar hakkın­ da yazı çıkardı. Ülkücüleri 'Turancı" olduklan için dün­ yanın en tehlikeli teşkilatı gösterirlerdi. Ruslar Ülkücü­ leri böyle tanıttıkça, biz onların Türk menfaatleri ve birliği taraftan olduklarını anlardık. Ve Ülkücülere bü­ yük sempati duyar, ülkemizde de böyle teşkilatlanmanın hayalini kurardık. lleride anlatmak istiycırdınn, yeri geldi söyleyeyim... Goıbaçov döneminde, Taşkent'te 'Turan Teşkilatı" m kınmaın ve başkam olmamda 'Edebiyat Ca­ zetesi" nde Ülkücülerin aleyhindeki yazıları, tersinden yonunlayarak doğru bilgiye ulaşmamızın büyük etkisi varcbr.

12

ŞEHİlLER HIYABANI

Üniversiteden ne zaman mezun oldunuz?

-

-Üniversiteden 1980 yılında mezun oldum. Üniversitede sekiz yılım geçti. Bunun içinde iki senesi askerlik hizmetidir. Askerliğimi Moğolistan'da yaptım

-Niçin Moğolistan'a gittin.iz?

-Moğolistan 1921 yılından itibaren Rusların hakimiyetinde idi. Moğolistan' da Orkun Abideleri yakınında askerlik yapıyordum. Abidelerle nasıl karşılaştığımı anlatmam ilgi çekici olacak. Ben Generalin öz.el kalem müdüıii idim. Birkaç askeri, tatbikata götürüyordum Yolda karşımıza koraman dikili taşlar çıktı. Etrafı da telle çevrilmiş ama, telleri tutan direkler yıkılmıştı.. Bakımsız bir al.arı içinde bir sürii dikili taş. Bir kısmı da yıkık ve parçalanmış . Filşin achndaki. bir Rus Kalaşnikofunu çı­ kardı, barıa dönerek "Komutanım, bu taşlar çok güzel hedef olur. Tatbikatı. burada yapalım" dedi ve hemen ateş etmeye hazırlarıdı. İçgüdüyle Filşi'nin eline yapış­ tım, ateş etmesini engelledim. Dedim ki: ''Ne yapıyor­ sun, dur ... Belki burada dedem yatı.yor, beki bunlar dedeme ait taşlardır." Aynen böyle olmuştur. Bunları barıa Allah söyletiyordu. Taşlann ne olduğunu arılamak için alanı gezdik ama bir sonuç çıkaramaclık. Tatbikatımızı başka yerde yaptık. Çayır (Moğolca Cehennem demek) adlı köyde kalı­ yorduk. Bu taşlann ne olduğunu öğrenmek merakı için­ deydim. Etrafımda kimse birşey bilmiyordu. Üç dört ay sonra askeri birliğe siyasi ders vermeye Moskova'darı bir öğretim üyesi gelmişti. Hemen ona sordum, taşların ne olduğunu. . . Orkun Abideleri deyince, son derece duygularıdım, içimden ağlamak geliyordu. Bundarı ·

13

ŞEHİTLER HIYABANI

sonra hep o bölgeye giderek Okrm Abideleri'ne bakıp bakıp tarihimi düşündüm, milletimin esaretten kurtul­ ması için hep dua ettim. Çoğu zaman gözlerim yaşlı birliğe dönerdim.

-Hangi gazetelerde çalıştınız?

-Çalıştığım gazeteler Özbek 'I\irkçesinde yayınlanan "Özbekistan Avazı", 'Taşkent Hakikatı" ve "7.erefşan" idi. Özbekistan Avazı'nın adı komünist yönetiİn sırası­ nda "Sovyet Özbekistan" idi. 1987 yılında bu gazete achıın Afganistan'a gittjm Sınır kapısı Hayratan'dan girip başşehir Kabil'e kadar gittim. Sovyetler Afganistan'ı işgal etmişti., Afgan mücahiclleri ülkelerini işgalden kur­ tarmak içllı savaşıyorlarch. Bağlan bölgesinin Pulihuınri şehrinde, o sırada hükümete bağlı Afgan komutanı, Özbek Türk'ü Abdülreşit Dostum ile görüştüm. Dos­ tum, Sovyet taraftan hükümete bağlı olmakla beraber, Rus işgaline karşı idi. Bana Ruslann üç ha� saych: "l.

Ruslar bu ülkenin ha1kını çok zayıfgördü 2. Ruslar önce bizim medeniyetimize ve kültüıiimüre salcbrch. 3. Rus­ lar Afganistan' da ebedi kalmak istedi. Bu üç sebep Rusları Afganistan'dan geri döndürerektir."

Taşkent'e döndükten sonra bu röportajlanmı gaze­ temde seri olarak yayınlamak istedim. Röportajlarım Ruslann aleyhinde idi. Gazete yöneticileri yayınlamaya korktular. ''Kışlak Hakikati." adlı gazetenin Ahmet Can Muhtarov adlı cesur bir yöneticisi vardı. O, tereddüt etmeden yayınladı. Hakkınnzda Özbekistan Komünist Partisi Merkez Komitesi ve KGB soruşturma başlattı. İkimizi ''vatan hainliği" suçu ile yargılamaya başladılar.

Bu arada Gorbaçov'Uıı komünistlere hitaben yazdığı 14

ŞEHİ1LER HJY ABANI

gizli mektubu gelmiş, mektup komünist yöneticilerin hepsine imza karşılığında okutulmuştu. Gorbaçov Sov­ yet ordusunun Afganistan'a ginnesinin hata olduğunu yazmıştı. Bu sebepten hakkımızdaki soruştunna da d�tü. Sovyetler, 1988'de Afganistan' dan çekilmeye başladıktan sonra bu röportajımla "Sovyetler Birliği Gazeteciler Cemiyeti" tarafından "yılın gazetecisi" se­ çildim Ve Türkiye ziyareti ile ödüllendirildim.

-Ne zaman geldiniz Türkiye'ye?

- 1988'in Kasım ayında. Sovyetler Birliği'nden 36 gazeteci bir ay Türkiye'yi gez.dik. Türkistan'dan tek ben­ dim. Türkiye' den döndükten sonra "Yapıg Eşigin Açılışı" (Kapalı Kapının Açılışı) başlığı ile seri röportaj yazdım. Bu röportajımın kaderi de aynı Afganistan rö­ portajımın kaderine benzedi. Çalıştığım "Sovyet Öz­ bekistanı" nda değil, ''Kışlak Hakikati" nde yayınlayabil­ dim Bu röportaJlardan birinin başlığı Atatürk'ün ''Haki­ miyet Kayıtsız Şartsız Milletindir" sözü idi. Bu yüzden hakloında soruşturma açıldı. ''Milliyetçi" olmakla suç­ Jaımn -Siz nasıl

milletvekili seçildiniz?

-Hemgazeteci hem de hak peşinde olduğum için çnk soruştunnaya uğramamdan dolayı ülkemde meşhur olmuştum. Gorbaçov, 1989'da cumhuriyetlerde hür seçim yapılması emrini verdi. Özbekistan Komünist Partisi yönetimi bu emre uymadı. Kendi hazırladığı listeyle seçime girdi. Halk da komünistler karşısında bağımsız adaylar çıkardı. Böylece 1990 seçimlerinde Özbekistan' ın 500 kişilik tek partili parlamentosuna 75 bağımsız milletvekili de girdi. Bunların da bir çoğu

15

ŞEHİTLER HlYABANI

Komünist Parti liste.sinden seçildi. Komünist Partisi de halkın tavrı karşısında bağımsız adaylar göstermek zo­ runda kalnru?tı. Partiye bağlı olmayan benim gibi aday­ lann çekilmesi için baskı uygulamaya kalktılar. Komü­ nist Parti ikinci Başkam Rus asıllı Anişçev başkanlığında bizi soruştumıak için bir komisyon kuruldu Komisyon benim gibi beş milliyetçinin meclise girmemesi için açı­ ğımızı. araştıracaktı. Hakkımızda yolsuzluk bulamachlar.

Ama dedem Murtaza ''basmacı"idi. Dedemin babası Hacı Beg de basmacıların komutanı idi. Basmacı, Rus işgaline karşı savaşarı Türk milliyetçilerine denir. Gaze­ telerde 'Vatan haininin tonnıu milletvekili olamaz" diye haberler çıkmaya başladı. Benim milletvekili adaylığımı kabul etmediler. Araya Sovyet Gazeteciler Cerniyeti'ne üye milletvekilleri girdiler. Onlar dınumu Gorbaçov'a anlattılar. Gorbaçov 'Torunlar dedelerinin yaptıkları­ ndan mesul değiller" diyerek benim aday olmamı sağ­ ladı.

Ben de Semerkand bölgesinden Özbekistan parla­ mentoswıa milletvekili seçilir seçilmez, yazdığım ilk makaleye 'Torunlar dedelerinin yaptıklarından mesul­ dür!" diye başlık attım ve dedemin bağımsızlık mücade­ lesinin haklılığını yazdım, kendimin de bu yolda olduğu­ nu be1irtfun.

-Milli teşkilatlanmayı

nasıl gerçekleştirdiniz?

-Gorbaçov' u n Peresroyka ve Glastnost politikası döneminde bütün Sovyet cumhuriyetlerinde bağımsız­ lık hareketleri başladı. Bu dönemde Özbekistan'da "Birlik Halk Hareketi" ortaya çıktı. Bende Semerkand 'da bu hareketin içerisindeydim Sonradan ''Birlik Hare16

ŞEHİlLER HIYABANI

keti" nden "Erk Partisi" aynldı. Ben milletvekili iken muhalefetteki bu partiye bağımsız milletvekili arkadaş­ lanmla üye oldum Ben bu partinin başkan yarchmcılığını ve "Erk" gazetesi başyazarlığını yaptım.

Parlamentoda da, bağımsızlık taraftan milletvekille­ rini 'Teşebbüs" achyla gizlice t.eşkilatlandırdım. Te.şkila­ ta 41 milletvekili katılmıştı. Özbekistan'ın bağımsızlığını ilan etmek için bir bildiri hazırladık. 20 Haziran 1900'da meclis kürsüsünden bildiriyi okuduk ve bağımsızlığı­ mızı ilan ettik Parlamentoda bağımsızlık karan kabul edildi. Şimdiki Özbekistan Cınnhınbaşkanı İslam Keriınov, o sırada Özbekistan Komünist Partisi Başkanı idi. Mec­ liste Kerimov, "Sovyetler Birliği'nden aynlınak Özbe­ kistan'ı mahvetmek demektir. Özbekistan bağımsız devlet olarak yaşayamaz. Siz Özbekistan'ın arkasından bıçak vuruyorsunuz. Hainlik ediyorsunuz." dedi. Ve bağımsızlık karaıını:h ilan edilmesini yasaklach. Biz ise sokakta halkı toplamaya başlachk. Burulan sonra ınechu­ ren ilan etti. Ancak bağımsızlık bildirisinin Sovyetlere karşı olan bölümlerini değiştirmişti. Bunun karşısında biz de bildirinin aslını elle çoğaltarak halka dağıttık.

Komünist Partisi'nin olağanüstü toplantısında ''Biz Sovyetler Birliği'nden aynlmayacağız" karan alındı ve Parlamento Başkanı bağımsızlık deklerasyonunu gün­ deme soktuğu için başkanlıktan indirildi. Aradan bir sene geçtikten sonra Sovyetler Birliği dağıldı... Özbek­ istan ister istemez bağımsız kalch. Keriınov da ''bağım­ sızlığı sağlayan kahraman" oluverdi!

17

ŞEHİTLER HTYABANI -Turan

Teşkilatını kurdum demiştiniz ...

-Milletvekili seçildikten sonra Tihkistan 'l\ıran Ülküsü taraftan aydınlan, milletvekillerini birleştirmek amacıyla 'Turan Teşkilatı" m kurduk. Birinci gayemiz Türkistan ve 'I\ıran'ın tarihini millete anlatmaktı. Çünkü yetmiş yıl Rus işgalinde kalan halkınuza kendi tarihi unutturulmuştu ve onlara sahte bir tarih öğretilmişti.

Satkınlar (satılmışlar) kahraman olarak tamblrnıştı. Kah­ ramanlar ise, milletin düşmanı ilan edilmiş veya onlar sanki yeıyüzünde hiç yaşamarnış1ar gibi, acilan tamamen silinmişti. Bütün bunlan halkımıza öğreterektik. Bunun için kitap yayınlamaya ve belgesel araştınnalara giriş­

miştik.

İkinci gayemiz, Orta Asya'da Türk boylannın arasını açan kışkırtmalan araştırıp ortaya çıkarmaktı. Üçüncü gayemiz, 'Türkistan Birliği" kınmaktı.

-Türk boy1annın arasını açan kışkırtmalar...

Nedir bunlar?

-Vahit (birleşik) Türkistan'ı parçalayan Ruslar Tüık­ ler'i ayrı ayrı millet olarak gö.steriyorlardı. Her biri için ayn alfabe, ayn tarih ve ayn edebiyat icat edilrnişt.i.! Türk alimlerini de ayınnışlardı. Mesela İbn-i Sina'yı Tacik, Farabi'yi Kazak, Ali Şir Nevai'yi özbek gö.stermişlerdi.

Ruslar bu kadarla kalmayıp Kamk, Azeri, Özbek, Kırgız. .. gibi bütün Tüık boylannı da biıbirlerine düşman ederek bir ideoloji ortaya koymuşlardı. Sonunda Özbek istan'da yaşayan Alnska Türkleri ile Özbek Türklerini birbirine düşüıtlüler. Arkasından Özbek ile Kırgız Türk­ lerini karşı karşıya getirdiler. Çok kan aktı. Ben milletve­ kili seçildikten sonra parlamentoda bu kışkırtmalan

ŞEHİ1LER HIYABANI

araştınna komisyonu kurulmasını istedim ve kendim de

bu komisyonda yer aldım. Biz meseleleri arlli?brdık.

Türltlerin KGB tarafindan biıbirine düşüıüldüğünü bel­ gelerle ortaya çıkardık. Bu dönemde ben parlamento­ nun Glastnost (Aşkaralik-Açıklık) Komisyonu başkan vekili idim. KGB dosyasını hazırlayıp parlamento gün­ demine getireceğimiz günün bir gün öncesi akşınunda hükümet bütün raporlara el koydu Parlamentoda otur­ duğum odanın kilidini kırarak raporlan zorla alchlar.

Arıcak ben tedbirimi almıştım. Başıma böyle bir� geleceğini tahmin ettiğim için belgelerin kopyasını çı­ karmış ve başka yere saklamıştım. Bu OOlgelere dayana­ rak 'Dönmeyen Kan" acllı kitabımı yazchm. 1991 yılının Ekim ayında biz bağımsız milletvekilleri olarak Parla­ mentoda Cumhurbaşkanına güvensizlik talebini günde­ me getirdik. İslam Kerimov, bizimle anlaşma yoluna gitti. Biz, Türltleri birbirine düşfuen belgeleri açıklamak, söz ve basın özgürlüğü, özgür seçimler istedik. Bunun yanında Türkistan Cumhuriyetleri Konfederasyonu kınına zamanı geldiğini ve bunu yapma zaruretini gün­ deme getirdik. İslam Kerirnov, bu isteklerimizi kabul etti ve bizimle anlaşmaya vardı. Bu anlaşmadan sonra ben kendisinin ve bağımsız milletvekillerinin isteği ile Keri­ mov'un d�manlığına getirildim. Ancak Kerimov sö­ zünde dunnach.

-Nasıl sözünde dUnlladı?

-Biz verilen söze güvenerek, Türkleri birbirine düşüren Rus kışlrntmalan hakkında on altı belgesel hazır­ ladık. Arıc.ak, belgesellerin televizyonda yayınlanması engellendi. Kerimov dedi ki: "Televizyon içinde bir 10

ŞEHİTLER HIYABANI

mafya var. Benim gücüm yetmiyor. Sen televizyon Ku­ rumunun başına geç, bunlann hepsini kendin yayınla" Ben de razı olup Özbekistan Televizyon Kurumunun başkanlığına geçtim.

-Hem milletvekili hem de Televizyon K1D'11mu başkanı olabiliyor muydunuz?

-Bizim kanunlar hının müsait. Ben Televizyon Kınu­ mu başkanlığına geçtiğim günlerde, 16 Ocak 1992'de Taşkent'te üniversite talebeleri hükümete karşı ayak­ landılar. Hükümet talebelere ateş açma emrini verdi.

-Ölenler oldu mu?

-Resmi

açıklamalara göre 4 talebe öldü, 63 talebe de yaralandı. Ama, bu rakamlar gerçek değildir. Ölü ve yaralı sayısı daha fazladır. Hükümet sert tedbirler aldı; gösteriye katılıp ta yakalanan birkaç bin öğrencinin hepsini okuldan atarak, yahut vilayet enstitülerine yolla­ yarak evlerine, köylerine gönderdi. Hiçbiri okullanna dönemediler. Ben Televizyon Kurumu başkanı olarak eylemler hakkında da belgesel hazırlattım Bu belgeselleri yayınlamaya başlayacağımızı tele­ vizyondan duyıntluk. Yayınlamaya 15 dakika kala Baş­ bakan yardıması Emin Saınanc:larov başkanlığında bir grup 'felevizyon Kıırumuıın gelip Curnhınbaşkam adına bütün belgelere el koyduklaıını, 'IVde sansür (sansürü KGB uyguluyor) uygulanmaya başlandığını açıkladılar.

Ben de bu durum karşısında kurum başkanlığından isti­ famı verdim. Bu olaylar haklonda da yine belgelere dayanarak "Saray Oyunları" adlı kitabımı yazdım Bu kitap muhalefet.in yurt chşında basılan ''Eık" gazetesinde günlerce yayınlandı. "){)

ŞEHİ1LER HIYABANI

-Kunımdan aynldıktan sonra ne yaptınız?

Sadece miDetvekili olarak mı kaldınız?

-Turan Teşkilatı'ndaki çalışmamı devam ettirdim.

Sonra muhalefetteki Erk Partisi'nin ideoloji masası baş­ kan yardımcısı seçildim ve Erk gazetesinin başyazarı oldum. Ancak hüküınet, Erk gazetesini hiçbir sebep göstermeden 7 Şubat 1993 tarihinde kapattı. Ben aynı zamanda milletvekili olduğum halde, Taşkent'teki evimden polis gücüyle alınarak Semerkand'a sürgün edildim. Bu arada hüküınet Turan Teşkilat'ını da bir saat içinde kapatıp herşeyine el koydu Türkiye'de Antalya şehrinde 2 1 Mart 1993 günü toplanan Türk Dünyası Kurultayı'na davet edilmiştim.

Semerkand'da sürgündeyken kurultaya katılmak için Türkiye'ye geldim. Döndükten sonra 17 Haziran'da hapse atılchm. O gece sabaha kadar benim öldüriilmem için emir verilmiş. Bunu üç General biliyordu. Bunlar­ dan biri, beni hapisten kaçırtarak Semerkand dışına götürdü. Kaçı.şundan sonra on sekiz akrabam gözaltına alındı. Hatta lozkardeşiıni altı yaşındaki çocuğuyla bir­ likte hapse attılar.

-semerkand dışına götürüldükten sonra nere­ ye gittiniz?

-Kırgızistan sınırına d oğru yürümeye başladım.

Köylerden geçiyordum. Meşhur olduğum için halk beni tanıyordu. Beni hiçbiri hükümete bildirmedi. Sınıra yakın köye geldiğimde beni traktörle gizlice Kırgızistan 'a geçirip üş şehrine getirdiler. Azerbaycan'a geçmek istiyordum Onun için önce Kazakistan'a, oradan Rusya21

�EHİTLER HIYABANI

ya, ardından da Bakü'ye gitmem gerekiyordu. Beni traktörle gizlice Oş'a getiren·soydaşlanm, Bakü'ye kadar uçak biletimi temin etmişlerdi.

-Niye Azeıbaycan'a gitmek istiyordmıuz?

-200cak 1990 tarihinde Rusya Bakü'de katliam yaparken, Semerkand Emniyet Müdürü Ermeni asıllı Geyren, Bakü'den kaçan 200 Ermeniyi bir akşam gizli olarak Semerkand'a getirtti. Ben hının karşı bir hareket başlattım... Bu bizim Azerbaycan'a hıyanetimizdir.

Göçmenler Ermenistan'a gitmeli, Geyren görevinden alınmalıcbr, dedim Sonunda bu 200 kişiyi Ennenistan'a gönderttik. Geyren de görevinden alındı. 1992 yılında Bakü'de Turan Teşkilatları Kımıltayı yapılnuş, beni de davet etmişlerdi. Orada Ebulfez Elçibey ile tanıştım.

Daha sonra Halk Cephesi ile devamlı irtibat halinde oldum. Biz Özbekistan'da Karabağ'a Y archm Komitesi' ni kurmuştuk. Ancak bu da kapatıldı. Benden önce Azeıbaycan'a büyük şairimiz Yadigar Abid de hapisten kaçarak gelmişti. Elçibey onu da bağrına basmıştı. Azer­ baycan'da bizim fikriınizdeki Türk Birliği'ne inanan insanlar iş başındaych.

-Azerbaycan'da neler yaptınız?

-Uçaktan iner inmez doğru Azerbaycan Halk Cephe-

si merkezine gittim. Cephenin Türkistan şubesi vardı.

Biz buradan da Türk Birliği için mücadelemize devam ettik. Özbekistan hükümeti birkaç defa bizi resmen istedi. Ama o sıra Cumhurbaşkanı olan Elçibey reddetti. Özbekistan hüküıneti bizi öld�ek için Bakü'ye ajan­ lar gönderdi. O sıra F\ızuli cephesinde Ermeniler ile savaş kızışmıştı. Ben de Türk askerlerine moral vermek 22

ŞEHİ1LER HIYABANI

için cepheye gitmiştim. Fuzuli Belediye Başkanı ve Cephe Komutanı Navhel Kasımov, beni yanına aldı, ordu içinde bir Özbek Türk'ü şairi olarak onlara destek verdim. Azerbaycan'da iken iki defa Çeçenistan'ın baş­ kenti Grozni'ye gittim

-Çeçenistan'a niçin gittiniz?

-1992 yılında Bakü'de yapılan Turan Teşkilatı Başkanları toplantısına Dudayev'in şehadetinden sonra yerine geçen Zeliınhan Y anderbiyev de katılmıştı.

Y anderbiyev, Çeçenlerin tanınmış şairidir. O zaman Vaynak Partisi (Bizim demektir) başkanı idi. Turan Teş­ kilatlan toplan-tısında Yandeıbiyev'le dostluk kunnuş­ tum. Çeçenistan'da Dudayev ile de görüştüm.

-Elçibey, Bakü'den ayrılarak Nahçıvan'a geçmek zorunda kaldı. Siz de önemli bir desteği yitirmiş oldunuz. �devam edebil­ diniz mi?

-Bu dönem haklonda "Şehitler Hıyabanı" kitabımı yazdım. Haydar Aliyev iktidara gelince, Halk Cephe­ si'nde arama yaptılar. Bizim de listemizi buldular. Ve bizi Azerbayc.an'da aramaya başladılar. Böyle olunca gizlire Gürcistan'a geçtim v� buradan Türkiye'ye gel­ dim

-Siz yalnız mıydınız? Aileniz neredeydi?

-Ben Seıneıkan.t'dan gittikten sonra hükümet benim bildiklerimin yayınlanmasından korkmuş. Bu yüzden beni Özbekistan'a döndfumek için aileme baskı yaptılar.

Eşimi mahkemeye verdiler. Eşim.e pasaportu olmadığı (beni hapis ettikleri sıralar evimde arama yapıp eşimin pasaportunu da almışlardı) iddiasıyla iki sene hapis ce23

SEHİTLER HlYABANI zası

vereceklerdi. Mahkeme sürerken üçüncü gün an-

lan yurt chşına çıkarttım.

-Bmıdan

soma

ne yapacaksınız?

-Şimdi Muhalefetin Demokratik Koordinasyon Konseyi'ni kurduk. ''Eık. Partisi" de, ''Birlik Halk Hareketi" de, ''Birlik Partisi" de onun içindedir. Bizim mücadele­ miz ne İslam Kerimov'la ne de etrafıyla Biz eski Sovyet sisteminin devamı olan bugünkü sisteme karşı mücadele veriyoruz. Kerimov da Türk Birliği için gerçekten çalış­ sa, milletin kutsal haklanın tanısa, hak ve adaletin iktidar

olınası için yol açsa, Özbekistan'ın tekrar Rus hakimiye­ tine girmemesi maksadıyla onnnla da birlikte hareket edebiliriz. Kerimov bunu yapsa da yapmasa da, biz bu yolda mücadelemizi sürdürüyoruz. ve sürdürereğiz.

İnşaallah, Özbekistan'a döneceğiz!

ŞEHİlLER HIYABANI

SÖZBAŞIYERİNE Yurduma parlak günler ist.eyerekten yurdumdan sürgün olduğumda, onun ne kadar yüce, serhatleri son­ suz, bağrı geniş olduğunu kendi gözlerimle gördüm.

Türk dünyasının neresine gittiysem yabancılık hisset­ medim

Zira TÜ:rk dünyasının tarihi Alp gibi sağlam. Anuna onun kırlaruu gelincikler gibi şehit mezarlannın_kapla­ :ması kalbimi yaktı.

Vatan yolunda can vermek, Türk için mukaddes kabul edilir. Ancak, vatana karşı hainlik, hıyanet, satkın­ lık yapmak bize nereden sirayet etti? Bunun devası var

mı? Bu muhtasar kitapta işte bu suallere revap arachm

Müellif

ŞEHİ1LER HIYABANI

ŞEHTILER HIYABANI

BİRİNCİ BÖLÜM

Tankın parçaladığı alime...

Askerlerin kurşunundan yıkılan nurfull. ..

Ermeni toplanyla nişan alınını oğullar...

Göğsüne hançerle haç işareti kazınırken can veren

kachn..

Tecavüzkar elinde hırpalanan genç kızlar.. .

Hainlerin vınup öldürdüğü gazeteci...

Kendini asan şair... Şarapnel parçasından başı parçalanan baba ..

Oğlunun halini görerek damarlan, yüreği yanlan vali­ de...

Beş gün beşikte yatıp da boğulan bebek...

Açlıktan şişerek, canveren çocuk...

Alev içinde kül olan aile .. .

Karnı deşilmiş taze gelin...

Ağaca çivilenmiş asker...

Uykusunda boğazlanan oğul...

Kalbi oyulmuş kız...

Gözünden vurulmuş sevimli bebecikler .

Birbirini vurarak öldüren cengaver dostlar... .

.

27

ŞEHİlLER HIYABANI

Şiir yazarken bıçaklanan delikanlı...

Hepsi aynı yerde. Şehidler ...

Bir, iki .. on. . yinni .. hayır!

Yüz...

Hayır!

Bin...

Hayır!

Onbin...

Sayısı belirsiz şehicllerin, mezar taşlannınl Bu nasıl cehennem azabı? Bu yoksa kıyamet mi?

Bir halk, bir millet bu kaclar musibete uğrarsa ne yapsın? Ülke anadır, onu korumayan oğul mel'undur!

Lakin ülke düşman ayaklan altında, oğul ise Şehidler Mezan'nda ...

Vatan mukaddes kıblegah, ona kalkan olmayan oğul .

.

.

hain Kalkan delikanlı Şehidler Mezan'nda...

On üç...

On yedi ..

On sekiz.. .

Yırmi altı yaşındakiler!

Henüz elleri yar saçına yetmemiş delikanlılar!

Henüz taze gelin kokusu bilmeyen oğullar...

Henüz doğacak balası oğlan mı yoksa kız mı olacak bilmeyen babalar...

Henüz ...

Henüz.. .

Henüz ülke nedir, vatan nedir, aile nedir, evlat nedir anlayamamış yeni yetmeler...

Bunlarm günahları neydi? .

28

ŞEHİ'ILER HIYABANI

Günahsız olrnalan mıych günahlan?

Bir ağacın ke.silme.sine ayağa kalkan halklar vardır.

Bir hayvan kesildiğinde...

Bir ırmak bağlandığında..

Bir derecik gömülünce...

Milletler ayağa kalkar.

Oğullan , ciğe:rpareleri, analan, babalan, ar namusları, vicdan ve imanlan çiğnenince, Niye suskun bu millet?

Müslümanlannyazgısı mı bu?

Veya..

Ne·yazık ki, sualim neticesiz.

Kendi sualime kendim cevap veremiyorum Günahlannn araştmyonnn Tarihin sararan sahifeleri arasından, Koşarak gelivermekte günahlanm...

Gelivermekte.. .

Gelivermekte.. .

29

ŞEHİTLER 1-IlYABANI

ŞEHİ1LER HIYABANI

İKİNCİ BÖLÜM

EyPerverdigar!

IBu şair Maksud Şeymade'ye ralunet et!

Mirza Uluğbek, Celaleddin Mengüberdi'nin ruhlannı şad eden şaire cennetinden yer ver!

Vatandan Vatana, Azeıbaycan'dan Özbekista.n'a gelip yaşayan şairin kabrini mırla doldur!

Bugün ben, aciz kulun da Vatandan Vatana geldim Özbekistan'dan Azerbaycan'a Bu Vatanın aslı Turan'dır.

Kanı bir, gönlü bir, dili bir, imanı bir millet 'I\irklerin mısır misali dağılchğı Vataru...

Milleti tanımak baht, milleti unutmak ise kabahatl Hem bahtlı, hem bahtsız...

Hem de kabahatlıyız bugün!

Güneş kendinin tayin olduğu yere gider!

Bu ü1ke topraklan altında kara ırmak (petrol) yarattın, Ey Tann! Beliti de anını rahatı bozulduğu için kara erele dönüştü.

Petrol sözü ışık, akar ışık demektir. _

31

ŞEHİfLER HIYABANI

Petrol devletin zenginliği! Petrol, milletin eceli.

Henüz Hazar sakindi kafirlerin kumandanı Petr ilk evvela Bakü şehrini petrol için kendisine tabi ettiğinde.

Ah ah, Hazar kaç defa dalgalandı, yandı, taşdı...

Kimler gelip gitmediler ki bu yurda İngiltere'den, Fran­ sa'dan, Amerika'dan Macaristan'a kadar Aç kurtlar gibi toplandı "işbilirler".

Nobeller, Vaynşteynler, Rotşilcller od koyarak mill etin takdirine, kul ettiler milleti, mukabilinde altınlan yığa­ rak. ..

Nice yüz yıldır ki, Ermeni adlı bela dahi bu aşk içinde yüzer.

Kendi ekmeğine kendi sahiplik edemiyor, ekmeğini kendisi yiyemiyor. İftira, dünyaya dağılan yılanl Yılan sokuyorlar bu yurda daim Asnınız başında lM:illet kendi kimliğini tanıdı.

Vatan için, millet için ant içtiler. ''Bir defa yükselen bayrak, bir daha inmez!"

Resulzade'nin yüreğinden atılch bu Azerbaycan devleti, millet remzi olarak yükseltildi bu bayrak Çok geçmeden... Çok geçmeden yılan sokuldu millet içine.

IBu bir şehir Gence'de ortaya çıkaıı isyan mille ti bahtı kara eyledi.

Gence...

Medeniyet.sin, tefekkürsün, tedrik-i akılsın.

Niye 1922'de.. .

Niye 1993'de...

32

ŞEHİ1LER HIYABANI

Millet parçalanch?

Nihayet yılanı görmeyen, yılana, zehire atılan millet oğullan Kaş göz içinde Vatanı ayakaltı ettiler.

Gözü körün kalbi açık.

Gözü körün kalbi kilitli.

Ah körlük kahro1sun, körlük!

Yanınnzdaki düşman dururlren kahıunızı millete saçanz.

Düşman aranz içimizde!

Akıbet...

Ana ağlar Şehidler mezan'nda...

Yüreğimi dağladın gittin, Kiprlğimi bağladın gittin, Bilmem güldün, ağladın gittin, Vah ciğerim, vah ciğerim.

Uçtun nazik yaprak olup, Baban yatar tQprak olup, Annen göğsü titrek olup, Vah ciğerim, vah ciğerim. Şafak kana doyar mıydı?

Düşman şana doyar mıydı?

Geda nana* doyar mıydı?

Vah ciğerim, vah ciğerim. *nan:ekmek

33

�EHİTLER HIYABANI

Nerde eğri kanatlann, Köroğlu has şan adlann , Kulağımda imdadlann , Vah ciğerim, vah ciğerim. \

Şehit mezar bir başı var, Sonu yokdur, çok taşı var, Hatta taşın gözyaşı var, Vah ciğerim, vah ciğerim.

Ecel sana muhtaç mıydı'? Ölüm sana gültaç mıydı'?

Toprak sana nıpt, aç mıydı'?

Vah ciğerim, vah ciğerim .

Aynlık ah yaman yaman, Dize vurc:i.mn zaman mman, Saçım yaydım keman keman.* Vah ciğerim, vah ciğerim.

Yurdu veren sanık bugün, Şehid oğlu tanık bugün, Kısas elde anık bugün, Vah ciğerim, vah ciğerim.

Kaygı, sitem yeter şimdi, Sensiz kalıp nider şimdi, Anan cenge gider şimdi, Vah ciğerim, vah ciğerim. *tel, tel 34

ŞEHİTLER HIYABANI

Ağlamakta olan kim?

Babın" adlı ecdadının yollarına saçılan evlacD.an, ecdad hakkı için mi ağlıyor Arambanu Begim...

Selçukoğullannın ciğerparesi Hadiçe Hanım, Arslan Hatun nanıııu almak için HID"şid olarak feryat saçıyor mu?

Cevdat padişahın sevgilisi Amine-yi Semmiyemi Hanım mı, Çanakkale'de gömülen, gömüleceklerinin sayısında herkesin şaşırdığı askerlerin arzulannı satırlara geçire­ meyen şaire mi feryad etmede?

Kırk yaşında ecel ile teke tek kalan Ercümenbanu Begiın mi acaba? Özbek Han İbn-i Tagar Han'ııı müslimesi Ordaça Hanım mı, sesinden alev akan?

Belki Tadı Hanım'dır, Şah İsmail Safevi'nin sevgilisi. ..

Sultan Seliın ile cenkte bağrı yanın olan kadın. ..

MesihPaşazade'den kısas için yaşamaya imkan arayan, inleyen banu ..

Ciğerinde tığ-ı gamzenin yarası mı, tığ-ı hicranın yarası mı beliımiş Türk şaireleri Habibe Hanım, Hubbi Hatun feryad etmede? Şah İsmail'in sarayında 'Ta padişahi cehan-i cehan zi dest mene, ki padişahı cehanra bikar ayed", diye bu dünyanın başıboşluğundan ıstırap selini satırlara saçaıı Hayat Hanım mı ŞehicD.er Mezan'nda dizlerini vınmak­ ta?

Karabağ 'ın son hakimi İbrahim Han 'ın kızı Hur­ şidbanu saray altınlannı nıslara satarak , Şuşa şehrine su getirdiği ve bugün Şuşa düşman ayağı 35

ŞEHİTLER HJYABANI

altında yandığı için mi figinı sema olup ah çek­ mekte'? Şeref Hanımdır...

Tornaris'dir...

Töybike'dir...

Tay Tağlı'dır...

Alemşah Begiın'dir...

Kebek Hatwı'dur...

Nadire Begim'dir.. .

Mehri...

Nigar Hanım...

Vezurinnisa...

Nursultan...

Türk aleminin anaları, bibileri, senemleri feryat halkası­ na mı toplancblar?

Kadına benzediği için Güneş suçlu değil, İnsana benzemek Ay için fehr değil.

Evet, kadın ve güneş göğsünde alev yanar...

Aynlık alevi, figan alevi... Şehidler Me:zarı'nda yanan alev ebedı"dir!

Onu söndürebilecek ses var mı?

Sükfuıetin gömleği yırtık ...

Bu alev ortasında kavrulmayan ran var mı?

Semenderin yüreği pare...

Hazar denizinin tufanlan sahilden kaçıyor...

Bu alev, erler, evlatlar için isyan...

Bu alev, dünya kılıçbazlarına atılan, Nefret parçası...

Bu alev, akıllıhk, uyanıklık ardında Yatan hainlerden bez.erek yanan anaların ateşi ...

36

ŞEHİlLER HIYABANI

Bu alev, " vatan, vatan!" diye göğe yükselen Turan sedası...

Bu alev gökyüzünü uyanık tutan, Beni uzaklara ataıı aynlık alevi...

Milletin anası cenge hazırlanırsa, yanarsa, Onun ya galibiyeti veya ölümü kesin

37

ŞEHİll..ER HrYABANI

ŞEHİ1LER HIYABANI

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

Şehidler Mezan -Dünya sır- sınaatının sualler sanchğı...

Azeıbaycanhlar türküye, şiire, sanata tutkunlar! Şiir, kalpteki kor...

Tınkü, vücuttaki ateş...

Sanat, güıiildeyen alev ...

Bu kordan yaralanmayan yürek az burada Bu ateşten lime lime olmayan vücut az.

Bu alev hakaretini sindirmeyen kişi sayılı...

Evet, bu halkın altı yaşındaki çocuğu Destanlar okur, şiir bağışlar, türkü söyler.

Meclislerdeki sükfinet tuhaf..

Sohbetlerde kuru söz şal ... Şiir okunduğunda, Tınkü ahengi sel gibi yığılır gelir...

Türkü söylense, Bülbül nevası deniz luşrtısından üstün ge� gibi �varlığı parçalamakta.

Bu sebepten Ermenilerle muharebe başlayınca şiir Vatana dönüştü...

39

ŞEHİlLER HIYABANI

Türkü toprağa... Şiir bilen, türkü bilenler cenge gitmeye başladılar...

Sevgi hakkındaki şiirler Vatının, Türküler toprağa sonra...

Sonra ise ölüme, ayrılığa, yine ölüme dönüştü.

Güçlü hislerle dolu kalp sahipleri tabanca kullanmayı bilmeseler de, kalaşnikoflannı tutup ileriye doğru gider­ ler, giderler...

Dut gibi döküldüler ...

Otomatik silahlar çoban sopası gibi yer ve gök aralığında muallak!

Otomatik silahlar, ecel sopalan...

Delikanlılar, ecel kullan ...

Vatanı korumak ölüme süıiikledi oğullannı...

Bu Vataıını!

Ancak şiire muhabbetle gözü açılan delikan1ılan gelincik kaplamış tarlalarda gözü açık kaldılar...

Ağla gelincik!

Ağla ana toprak!

Ağla gökyüzü!

Ağlayın güneş, ay, yıldızlar!

Ağlayın...

Sizi satırlara yerleştirecek ..

Sizi türkülere katacak...

Sizi, siz eyleyecek delikanlılar yıkıldılar!

Sen gelincik, Delikanlı kalbinde rGbai olarak dondun ..

Sen ana toprak, Delikanlı kirpiklerini bağlayan satırlar olarak Dondun. ..

40

ŞEHİTI.ER HIYABANI

Sen Güneş, Gökyüzündeki şarkıcı baba...

Sen ay, Geceden karanlıktan çekinmeyen genç!

Siz yıldızlar -gökyüzüne saçılrnış­ Küçük yürekcikler ...

Belki siz cevap verirsiniz.

Niye? Şiir bilmez, türkü bilmez, sanat cbşındaki araclar, türoır­ lar, paralılar olarak Vatanın kaymağı, toprağın balı, göğün şarabı, güneşin lezzeti, ay hUZlllU alarak yaşa­ maktalar.

Vatanı anlamayana- Vatan!

Toprağı düşünmeyene - Toprakl Güneşe hakaret edene - Güneş!

Gelinciği yolana - Gelincik!

Yıldızları görmeyene - Yıldız!

Ya Uahi! Ya el-Hakiml Bu kanun, bu kaide hangi Milli Meclis toplantısında çıkan1dı? .

Belki dünyanın kaidesidir bu: Sevenler sevilmezler ... Ölenler ölmezler ...

Naınuswıu vermeyen, namussuz...

Naınusınıu sataıı, namuslu.. İmanı yoklara, rahat bir hayat .. hnan sahiplerine, eziyet, külfet... İnsana en sadık, en mihriban onun çektiği eziyet ve

grunlarchr!

Hepsi terk eder insanı, o yalnız gamlan ile kalır.

41

ŞEHİTLER HIYABANI

Gamlar ile yalnız kaldım.

Yalnızlık - Şehidler Mezan'nda sersemleyerek kalan kişinin hali Yalnızlık - milletim, halkım diyen kişinin takdiri.

Yalnızlık - bizim koymachğıınız ve boysunınaya* mec­ bur olduğumuz kaide.

Daha da azacDık hakkında hayal kuranz... Ölüm de kulluk nişanesi, o da azadlığa uzak nokta Hayat - köleliğin zirvesi.

Güneşin kölesisin, isterse yatınr, isterse kaldınr.

Hadi azad ol da bir gör!

Alevin kölesisin - isterse yandınr, isterse dondurur.

Hadi azad ol da bir gör!

Havanın kölesisin - isterse yaşatır, isterse boğar.

Hadi azad ol da bir gör!

Toprağın kölesisin - isterse doyurur, isterse yutar.

Azad ol da bir gör!

Azerbaycan ülkesinde Mehmed Emin Resulzade'de ''Bir defa yükselen bayrak bir daha inmez'' diyen ve Vatandan kovulan zat-i mükerremden sonra, Ebul­ feyz Elçibey azadlık istedi. İmparatorluk onu hap;e attı.

Dönmedi.

Ağzını yırttılar.

Dönmedi.

Başını yardılar.

Dönmedi.

*boysunmak : boyun eğmek 42

.ŞEHİlLER HTY ABANI

Nihayet ve nihayet Azerbaycan halkı onu yurtbaşı ola­ rak seçti.

O ellerdeki zincirleri parçaladı.

Mukabilinde hakaret gördü onu seçenlerden Tefekküre hüıriyetin gümüş parçacıklarun saçtı.

Mukabilinde inançsızlık gördü Vatanı sevmeyi öğretti.

Vatanı ona çok gördüler.

Milleti anlattı. l\fillet onu kovdu "Biz seçme�tik!" diye caydılar seçenler.

Düşmana topraK verip, silah kaldırdılar Ebulfeyz Elçi­ bey'e karşı!

Yine Gence, Azerbaycan ülkesinin gene* yerinden isyan başlandı. İsyancı Suret Hüseyinov'a sevgi gösterdiler.

Onu tahta getirdiler.

Suret Hüseyinov. .Azerbaycan'm miDi kahramanı, (Ebulfeyz Elçibey'in verdiği bu yüce ünvan), Azerbaycan Cumhuriyeti Yüksek Meclis azası, Cumhurbaşkanı Ebulfeyz Elçibey'in Karabağ üzerinde selahiyetli kişisi, Cumhuriyet ''Yün" şirketinin reisi (E. Elçibey tayin etmişti), Başbakan muavini (E. Elçibey'in inancını kazanmış) *gene : nadir 43

ŞEHİTI..ER HIYABANI

Ve nihayet 709 harbi hissenin gayri kanuni kmnandam.

yaşındaki bu delikanlı kendi üstadı, kendi safdaşı Elçibey'i sürgün etti.

Azadlık, azadlığın katilidir!

34

Halk, en çabuk unutan birlik!

Rus İmparatorluğu devrinde baş ile değil, kann ile dü­ şünmeye başlayan halk Ebulfeyz Elçibey'i anlayamadı, Elçibey ise, kendi halkını...

Bu halkı köleliğe hayran eden zatlardan birisi Haydar Aliyev.

O, azadlığı bir ömür boyu boğa geldi.

Aliyev haydar, Ali Rıza oğlu: 10 Mayıs 1923 tarihinde NKVD (KCB) Nahci­ van Muhtar Cmnhuriyeti komite bölüm başkam olarak işe başladı.

1967 yılında .Azerbaycan KGB reisi, 1982 yıhn­ daysa Cmnhuriyet Komünist Partisi Merkez Ko­ mitesi Birinci Kitibi, 1987 yılında Sovyetler Bir­ liği Komünist Partisi Merkez Komitesinin Polit Büro üyesi.

S.S.C.B Bakanlar Kurulu Reisinin Muavini, 1987 yılında "sağlığı kötüleştiği" için emekli.

1991 yıhnda Nahcivan Muhtar Cumhuriyeti' nin Yüksek meclis üy esi.

1991 yılında Ebulfeyz Elçibey onu 70 yaşına girmesinden dolayı tebrik ederek, aksakal sıfa­ tıyla başşehire işe davet etti.

Ebulfeyz Elçibey'in teklifine göre Azerbaycan Cmnhuriyeti Yüksek Meclis Reisi olarak. seçildi.

44

ŞEHİ1LER HIYABANI

4 Haziran 1993'de Gence'de ortaya çıkan hadiseleri fırsat bilerek kendisini Cumhurbaşkanı olarak ilan etti..

Ebulfeyz Elçi.beyi ise hain, satkın, casus diye karaladı.

Onun safdaşlannı hapse attı, sürgün etti...

Halk Aliyev'i sevdi. Hatta... ''Haydar Aliyev'in ayağı altında yegfuıe oğiumu kurban etıneye hazmın", diye çıkanlar oldu Türküler söylendi tekrar onun hakkında.. Şiirler hisffiz, heyecans ız..

Tekrar onun hakkında.

Onun milletin dilini kestiği, Ruslaşt:rrdığı unutuldu Azerbayran dilini Türk dili diye ilan edene kadar Ebul­ feyz Elçibey'in çektiği cefalar unutuldu Amma Haydar Aliyev"ın kurdurduğu kahvehane, lokan­ ta herlresin batnında.

Soğuk günlerde pamuk tarlalannda eziyet çeken çocuk­ lar eziyeti unuttu O çocuklar bugün Haydar Aliyev hayranları.

Dağlık Karabağ'a Azerbaycanlıların göçüp gitmelerini .

chınluran, Ermenilere yol açan kim?

Başşehirdeki esasi istikamet yerleri hangi devirde Ermeniler tarafından "işgal" edildi?

Moskova'nın kodaınanlannın ayağı altına altın renkli halıların serildiği, yurdun zenginliklerinin bağışlanchğı ne de çabuk unutuldu...

45

ŞEHİTLER HJYABANI

"Türk Dünyasında bugün beş siyasetçi varsa. biri Ebulfeyz Elçibey, ikincisi İsa Kamber'' Türkiye Başbakanı Tansu Çille r Hanım bu sözlerini söylediğinde, Azerbaycan Yüksek Meclisi Reisi İsa Kamber meclis salonunda hapsedilmişti.

Evet, Haydar Aliyev hükmüyle ...

Gayrikanuni...

Ey el-Latif! .

Kendi çocuğunu boğan ana için ana namı haram ..

Kendi çocuğunu öldüren ana için ana namı lanetlenme­ ye layık ... Çocuğunu öldürdüklerinde sessiz kalan ana da ölüme .

mahkfundur...

Millet, namustur!

Namus, zayıfur, himayeye muhtaç!

Elçibeyler, İsalar namus himayecileriydi .

Bu namus tarafindan tahkir edildiler ...

Kış ...

Soğuk Bakü'ye has.

Bad-ı kuh demi'?ler, Dağ ıi.izgan demi'?ler bu şehre.

Bir taraf dağ, bir taraf deniz.

Soğuk denizden kaçar ...

Dalga vuruşlarından.

Dağdan kaçar ...

Dağ tokatından ...

Kaça kaça kendi de insanları tokatlar, çimdikler, döver.

Soğuk eziyet eder Şehidler Mezan'ndaki taşlara.

46

ŞEHİlLER HlYABANI

"Bacım bu soğukta, bu yağmurda niye buradasınız?" "Çingiz soğukta donarsa olur mu?''

Bu, gazeteci, ateşli, alevli, cesaretli, millet kahramanı Çingiz'in ömür yoldaşının sesi ...

Taze gelinciğin sesi ...

Taze dulun sesi...

Istırabın, gamın sesi...

Milletin sesi. ..

47

ŞEHlTLER HIYABANI

ŞEHİTLER HIYABANI

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

Soğuk rüzgar kirpiklerimi koparmakta...

Soğuk Iiizgar parmaklanmı yolmakta...

Soğuk Iiizgar çehrelerin, yüzlerin letafetini, güzelliğini, hüsnünü, çiğner...

Uğuldayan seslerini sevmem soğuk rüzgarın.

20 Ocak 1990 ...

Kanlı gün, şanlı gün.

Soğuk rüz.gar bastırarak geldi ...

Hayır Ermeni tanl<lan değil, hnparatorluk tanklan, Gor­ baçev'in tankları.

Azacllık verip, azacllığı bastınnaya göndennişti bu taıık­ lan Gorbaçev. , Azerbaycan Halk Cephesi Ebulfeyz Elçibey rehberli­ ğinde yollarda idi.

Onlan basarak, ezerek geldi tanldar...

Onlan Nagrin adacığına kadar sürükleyerek ilerledi askerler...

1922 yılında Nagrin'de kurşunlanrnışb azadlık öncüle­ n ...

1937 yılında Nagrin'de kurşunlanch azadlık askerleri ...

49

ŞEHİ1LER HrYABANI

1990 yılında Nagrin'de kurşunlandı azadlık balalan..

O, ''Müsavat"çılar!

Kurşwliar yağch hep...

Tanklar geldi hep ...

Ermeniler kaçtı...

Komünist rehberler kaçtılar... İsa Kamber, İtibar Memmedov, Rahim Gaziyev, Nimet Penahlı, Aliekrem Gümbetof, ve başka cepheciler Ebulfeyz Elçibey'in kanatlanychlar o zaman.

Haydar Aliyev"ın sabık idare.sinin onlar arasına yüzlerre Ca.sus soktuğu da sır değil.

Savaşanlar kanlanndan geçerek, meydanlarda milyonlan birle,ştirip iktidara geldiler.

Milyonlar bir ağızdan "Ilçibey, Elçibey" diye haykırdı­ ğında Hazar dalgalanadurdu Uy anan milleti öldürmek zor!

Uyanan milleti kanchnnak z.or!

Hükümet, fahişehane!

Bu fahişehaneyi temizlemeye geldi cepheciler!

Fahişeler arasında açıkça mücadele edenler az.

Tebessümle... .

·

Hırsla...

·Vücutla...

Hiyle ile aldatmacayla can alanlar çok!

Bunu bilemediler...

Bilseler de, esir düştüler... İtibar Mehmedov kendi hocası Ebulfeyz Elçibey'e muhalifoldu Ebulfeyz şad...

Hatalann çırağın görmesinden...

50

ŞEHİlLER HIYABANI

Çırak ise eline lolıç aldı...

Kılıç ile ona hüküm yazdı.

Hükmü Milli Meclis destekledi.

Aliekrem Gürnbetov asker toplayarak, Ebulfeyz'in isti­ fasını istedi, İsa Kamber 'in istifasını istedi.

Rahim Gaziyev bu yolda baş oyuncudur! İktidar için mücadele başladı.

Kimi para koydu ortaya..

Kimi güç koydu ortaya...

Ermeniler işgal ederek geledurdular... Ş� şehrinde Şehidler Mezarı peyda oldu ...

Hocalı'da...

Hankendi'nde ...

Cebrayil'de...

Kelbecer'de .. .

Ak.dere'de...

Ermeniler Şehidler Mezan'm yerle yeksan ettiler.

Kırgınlar toplandı bu şehirlere. İn.sanlar sokaklara düştüler perişan. ..

"İktidara gelirsem, Ermenileri üç günde inlerine kovacağım", dedi Suret Hüseyinov. "İktidara gelirsem, galibiyet yüzde yüz'� dedi Haydar Aliyev. İktidara geldiler,.. İki ay içinde Azerbayran milletinin medeniyet merkezi Ak.dam şehri verildi Ermenilere...

Sonra esir düşenlerinse adedi belirsiz...

Sokaklarda yatan çaresizler ve cenazeler sayısız . ..

Bakü'de ise, iktidar davası, hakimiyet davası . ..

ŞEHİTLER HIYABANI "Aramızda düşman

çok, satkın çok, hain çok, bu

onlann işi", şeklinde hülasa çıkardı Haydar Aliyev.

Hainler aranch...

Kabristanlar genişleyedıntlu ..

Düşmanlar aranch...

Yasak artmaya devam ededıntlu..

Ermeniler ise işgal ederek gelmeye devam ettiler, Devam ettiler...

Düşmanı göremeyen millet...

Kahrını düşmana değil kendisine saçan mill et...

Satkın, hain arayarak, satkını göremeyen millet...

Bu millete şefkat, bu millete merlıamet yok mu?

"1992 yılının Kasım ayından başlayarak. Suret Hüseyinov iktidara baş eğmekten vazgeçti.

Onmıla konuştuk., şartlanna razı olduk.

Suret Gence'de yerleşen Rus ordusunun çıkar­ ma birliği komutanlarıyla ağız birliği yapmış.

Birden bire Rus ordusunun bütün tekniğini Suret Hüseyinov'a bırakarak, alelacele çıkıp gitmesine biz ise memnmı olduk: Eski Sovyetler dahilinde yegane memleket, - Azerbaycan'da Rus birlikleri kabnadı.Memnmıiyetin ardında musibet vamuş. Suret iyi para vererek kiralık asker topladı. Hapisteki mahpuslan çıkanp ellerine silah verdi. .Azerbay­ can kaderinin tehlikeli günleri başladı. Suret hiç kimseye baş eğmedi. Savunma Bakanlığı 'nm emirlerine tabi ohnadı. Bu kanmı dışı isyan ordu­ smımı silahını bırakmasını sağ1amak istedik, suDı yolu ile. Suret vuruşmalara yol açtı.

52

ŞEHİlLER HIYABANI

4 haziran 1992 sabahı Gence'de çarpışma mey­ dana geldi. Ben vakıayı işittiğimde derhal asker­ lerin genel olarak silah kullanmaması , ateş aç­ maması haldnnda ferman imzaladım. Bu Suret'e ve onun yanında bulunan1ara uygun geldi " ...

Safgönüllü Ebulfeyz.

Suret'"ın yanındakilerin kim olduğunu bilmiyor muydu­ ki?

Birincisi, Milli İstiklal Partisi, İti.bar Mehmedov başkan­ lığında... İkincisi, Nizami Süleymanov, bir partinin başkanı, onun seçimdeki rakibi ve sonralan Ebulfeyz Ermeni diye ''keşif' te bulunan alim. Üçüncüsü, Nimet Penahlı, Haydar Aliyev'in inançlı ülkücüsü.

Dördüncüsü, Aypare Aliyev, Sosyal Demokrat Partisi Reisi Muavini, Leninperest.

Beşincisi, Rahim gaziyev, sabık Savunma Bakanı, Rus İmparatorluğunun kölesi.

Altıncısı.. .

Yedincisi .. .

Sekizincisi. ..

Hülasa onlar ''Birlik" şartnamesi düzenlediler.

2 Haziran günü "Rossiya" gazetesinde İtibar Mehme­ dov'un bir değerlendinnesi yayınlandı:

"Bizim iktidara yakın günlerde geleceğimize %99 garanti var" diye yazdı o.

4 Haziran'da ise...

4 Haziran'da ise saf ve geniş yürekli Ebulfeyz'i esir ettiler.

53

�EHİTLER HIYABANI

Ebulfeyz Elçibey...

Bağışlayıcı adam. İtibar'dan başlayarak Haydar'a kadar hepsini hakimiyet işine çağırdı.

Bağışlayıcılık iyi ...

Lakin o Allah'ın sıfatı.

Allah herşeyi affediyor, ancak ortak koşmayı bağışla­ maz

Ebulfeyz ise ortaklığa vardı.

Ejderhayı bağı.şlachm diye yanına giden adam. ..

Kuduran iti bağışlachm diyerek kapısını açan adam.

Katilinin gözyaşına bakıp merhamet eden adam. ..

Allah tarafindan affedilir mi araba?

Buna itiraz etmek taşa mrdali demektir...

Lakin saftaş niye yılaııa dönüştü?

Niye kudıntlu?

Niye arslana ..

Niye ejdere ...

Onlar aslında böyle miydi? Öyleyse insanı ejderden, yılandan, itten ayıramadı mı Ebulfeyz?

Hayır onlar insandılar...

Milletin :ıstırabıyla yanan, Camın feda eden insanlar...

Fakat iktidar adlı fahişeye aşık olmak onlan milletin katiline dönüştürdü Millet katillersiz ...

Hainlersiz...

Satkınlarsız..

Yaşayamaz! ..

54

ŞEHİlLER HIYABANI

Millet katilleri , satkınlan, hainleri anlacbğı günden baş­ layarak metin olur, çiçek açar...

Milletin işi zor...

O millet olana kadar nice defa milletsizlik cefasını çeker.

Taşı parçalamak müşkül..

Milleti parçalamak kolay.

T aş parçalanarak sonra tekrar taş olamaz, kül olınası mümkün Millet ise parçalanıp tekrar millet olabilir.

Taş ve millet arasındaki fark işte bul Şehidler Mezar'nda millet yer altında, onun üstünde ise kara taşlar...

Taş galip mi geldi?

Hayır, o milleti ezmekte olduğundan parçalanayım di­ yor, parçalarunak istiyor, kül olmak istiyor...

Millet ise millet olmak istemiyor!

Rivayet: Hatem-i Tai sahrada giderken köleler topluluğu­ na rastladı. Onlann derileri kemiklerine yapış­ mış, ahvalleri haraptı.

Hatemtay'ın merhameti geldi ve kölebaşının yanına vardı.

''Bunları nereye götürüyorsunuz?" "Çahştırmaya..."

"Kaç altın verirsem azad edersiniz bu biçarele"? • n.

"Her birine on altın" Zincirler çözüldü.

55

�EHİTLER HIYABANI

"Siz azadsınız'' dedi Hatemtay Onlar haykırdılar azadhk. ruhuyla.

Hatemtay'ı kucakladılar, ona tazimde bulundu­ lar. Hatemtay on1arla vedalaşarak. yola koyuldu.

"Nereye gideceğiz?" dedi kölelerden birisi.

"Bu taraf sahra, kumluk, su yok, ölürüz" "Bu taraf da...

"Bu taraf da..."

On1ar endişeye kapıldılar.

"Bizi azad eden adam ölümümüzü istemiş, yaka­ layın onu'' Onlar Hatemtay'ı yakalayarak iyice dövdüler. "

Sonra

''Efendimiz uzak1aşmadan yetişelim. o dövse de, hakaret etse de bir parça ekmek, bir yudum su verirdi" dedi kölelerden biri.

"Hadi gidelim."

"Zincirleri bağ)amazsak o kabul etmez'' Zincirler bağ)andı.

Onlar köleciye yetişerek, ayağına kapandılar, Yalvardılar.

Köleci kamçısını kaldırdı.

Bir elinde altın, ikincisinde kamçı, Kölelerini iş yerine götürdü...

Köleler! Kaıın köleleri...

56

ŞEHİTI...ER HIYABANI

Bizi köleler milletine dönüştüren köleler milletine* bugün kölelikteyiz. Çıkanlan zincirleri biz tekrar taktık. Çünkü köleyiz!

Kölelerin kölesiyiz.

Ana sütünü değil, İnek sütünü emerek büyüdük. ..

*slav, slave : Bütün batı dillerinde köle anlamındadır.

57

ŞEHİ1LER HIYABANI

ŞEHİlLER HIYABANI

BEŞİNCİ BÖLÜM

Şehicller Mezan'nda yalnız yöneticiler yok. ..

Yöneticilerin sevgili oğullan yok şehicller Mezan'nda.

Yönetici... merhametli, şefkatli olamaz, merhametli ve şefkatli olmak için.

Bağışlayıcı olamaz, Allah'a yakınlaşmaktan korkarak, hayır, Tann olmayı ister, bBğışlayıcı. olmayı istemez.

Yönetici... kalır ve gazablı olamaz, o gün halk nazarın dan düşer, kahır ve gazabı saklayamaz.

Merlıameti ve şefkati aşikar ettiği günden itibaren yöne­ ticilik yıpranmaya başlar.

Yönetici... sevgisi yok, ınihriban olacağım der.

Sevgisi olur... yöneticiliğe..

Onun anası çocuğa hasret.. Çocuğu babasına...

Söylemezler...

Kime.?

Yönetici... satkınlık, hainlik köpıüsünden geçmemişse satkınlar hainler kuşatmasında kalır, satkınlık, hainlik köpıüsünden geçmişse satkınlar, hainler kuşatmasın da yaşar. .

.

59

ŞEHİTLER HIYABANI

Adil ise tarih için, zahir ise tarih için, katil ise tarih için, fazıl ise tarih için. ..

Her halukarda kendisi için yaşamaz.

Yönetici olarak doğanlar...

Yönetici olarak büyüyenler...

Yönetici olarak yaşarlar...

Yönetici olarak kalmazlar!

Akıllı ise ahmaklar içinde kalır, ahmak ise ahmaklar içinde yaşar akıllı olarak...

Yönetici olacağım diyenlerin adedi belirsiz...

Ebulfeyz Elçibey yönetici olınamak için doğmuştu.

Yönetici oldu, hatası burada Haydar Aliyev yönetici olmak için yaşadı, hatası bura­ da...

'Vahid ve bozulmaz ittifakın bir parçası Az.erbayran' da pamuğu azaltmak keyfiyeti doğdu. Moskova rahatsız­ lanch. Güvenlik komitesi. Reisi Komünist Partisi Merkez Komitesi'nin birinciliğine getirildi. Derlınl.

HaydarAliyev ''Pamuğa karşı keyfiyet damıadağm

edildi!" diye yumruklannı sıkb. Kısa zamanda pamuk tarlalan genişledi, meyveliklerin yeri­ ne ... hayvancılık da çöktü... 14 yıl yöneticilik etti tekıar yönetici olmak için. .."

"Komsomolskaya pravda" 1 Temmuz 1993 Tekrar yönetici oldu ..

Yönetici olmayı ist.emeyen ve yedi milyonluk halkın isteğiyle yönetici olan Ebulfeyz Elçibey'i yıkarak, yöne60

ŞEHİTLER HIYABANI

tici olmak için Haydar Aliyev'e 33 milletvekilinin irade­ si, reyi kafi geldi.

Aslında arkasında Rusya vanh top tutarak...

''Haydar Aliyev'in adamlannın inandırma kabili­ yeti güçlüydü.

Bundan başka, pazar ekonomisine geçme za­ manının zorluklan halkı Sovyetler devrine has­ ret bıraktı.

Bundan faydalanan Haydar Bey çabuk çabuk çıkışlar yapmaya başladı, parti kurdu, birçok gazete yayınlattı başşehirde ..."

E . Elçibey

".Azerbaycan Cumhuriyeti'nin, bilhassa Nahci­ van'm parlak geleceği var.

Tabü zenginliklerini dışarda bıraktığımızda dahi yüksek gelişmeye, mamurlaşmaya, bolluğa, re­ faha kavuşmalannın kolay yollan var.

Ben bunu büyük tecrübem, milletlerarası siyaset sahasındaki bilgime dayanarak söylüyorum.

Ben bu kolay yolu biliyorum.

Maalesef, bunu fiiliyata dökmeye imkin vermi­ yorlar.

Amma isteklerimizin günışığma çıkacağı gün yakın ."

Haydar A l iyev, 29 Mayıs 1993'de Milli Televizyonundaki programından.

Evet , bu gün yakınch. ..

Topu topu 6-7 gün kalmıştı.

61

ŞEHİTLER HIYABANI

"4 Haziran günü Gence hadiseleri münasebetiy­ le imzaladığım ferman dan Suret Hüseyinov ''ustalıkla'' yararlandı.

Bakü'ye yürüdü.

O, tanklar, silah1anmış askerlerle başşelıire gel­ di. Fermana göre, ona karşı ateş açılmadı.

Kardeş kırgınının önü ahnması gerekti.

17 Haziran sabahı onların Cumhurbaşkanlığı Divanı'na ateş açacaklan ayan oldu.

Divan'ı benim milli ordum konmıaktaydı.

Tekrar kardeş kırgınına yol. ..

Geceleyin Nahcivan'a gittim..."

E. Elçibey.

"Azerbaycan Cmnhurbaşkanı medya hizmeti ma­ lum etmekte ki, Cumhuriyet Reisi Ebulfeyz Elçibey Bakü şehrinde meydana gelmesi müm­ kün olan kardeş kırgınının önünü abnak ve kendi güvenliğini temin etmek için erkenden Nahci­ van Muhtar Cmnhmiyeti'ne gitti ve işine oradan devam etmeye başladı."

Azerbaycan Milli televizyonu 17 Haziran saat 11:15

"Ben Haydar Aliyev, yakında Azerbaycan Yük­ sek Meclisi 'ne Reis olarak seçildikten sonra Cmnhurbaşkanı Ebulfeyz Elçibey'in aniden kay­ bolmasından büyük endişe içinde kaldım.

62

ŞEHİTI..ER HIYABANI

Anayasaya binaen Cumhurbaşkanı'nın bütün yetkilerini kendi boynuma almaya karar verdinı.''

Milli Televizyon saat : 11:00

"Azerbaycan Cumhurbaşkanı Nahcivan'dadır.

OnmıJa konuştuk.

Kanuni Cumhurb� EbuJfeyz elçibey'dir ." . .

H. Aliyev, Milli Televizyon, saat : 17 :00

Yetmiş yaşındaki aksakalın göğsünde hükümdarlık ateşi canlanrnışa benziyordu ..

Ne yapmak gerekti?

Bu suale, ömrünün elli yılını suallere cevap aramakla geçiren şahıs kolay cevap buldu İktidardaki Cumhurbaşkanının şerefini karalamak. ..

Rejim "arabası" çalışarak gitti...

Halk duyduğuna inanch...

Yalan ne kadar bol olursa, Halk o kadar çabuk inanır...

Halk incelemeyi geleceğe bırakır...

Milleti şimdilik aldatmak olur, hatta çoğunluğunu...

Bu Haydar Aliyev'in sevdiği iş!

Böylece başlanch!

Birinci... Milli TV Başkanı değiştirildi.

Yalan yağmur gibi yağdı mavi ekranlardan...

Herkes izledi ... İkinci .. . Hapse atmalar başlach ...

Herkes sustu ...

63

ŞEHİTLER HIYABANI

Üçüncü... Vaat güneşi nur saçtı...

Herkes sevindi...

Dördüncü ...

Beşinci ...

Hatta memleket medeniyetinin merkezi, Akdam'ı Ermeniler basıp alırken de, Millet yalan ile gerçeği ayıramıyordu

Ağdam, F\ızuli,

Cebrail, Kubatlı düşerken de millet anlamıyordu Yönetici, yönetiyordu...

Hükümdar' hükmediyordu, Hainler, satkınlar a1kışlanıyor, Millet dans ediyordu... Şehidler Mezan'nda sessizlik...

Taşlar sessiz...

Ağaçlar sessiz ...

Amma ruhlar rahatsız...

Ruhlar intikam, kısas istiyorlar...

Kimden alacaklar kısası?

Aralarında yönetici yok. ..

Aralaıında yöneticinin balası yok ..

Ruhlar niçin ruh olduklanndan ızdırapta...

Ruhlar, Şehidler Mezan'nın sessizliğinden ızdırapta...

Yüz adım ötede, Yüksek Meclis binasında gece gündüz toplantılar, meclisler.. .

Onlan hatırlamazlar.. .

Hatıra sokakları dikenliğe dönüştü...

Hatıra sesleri yalanla yoğrulmuş...

64

ŞEHİ1LER HlYABANI

Ancak...

Selatdin Askerova'nın.. . Çingiz Mustafayev'in.. . Çingiz Abdullayev'in...

Kalemi kınlınış yazıcıların muhabbetleri sorgulayagel­ mekte ...

Onsekiz yaşındaki şair IBvi Bünyadzade'nin validesi geliyor taşa yazılan en son yazıyı okumak için. ' 'Ben Ulvi Bünyadmde, komünist rejimin

katilli­ ğine, azadhk isteyenleri katliam etmesine karşı isyan şeklinde kendimi astmı..."

Ruhlar endişeli, rahatsız...

Tekrar geri geldi o zamanlar... Şimdi kendisini asacak bulınuır mu araba?

Yönetici, yanılan kısmet, yanılmayı isteyerek yanılan kısmet...

Yöneticiler, kendilerini ecele vuran kör gözler.

Firavmılar...

Ramsesler...

Kleopatralar... Çin hükümdarlan. . .

Oğuzhan ve Mirza Baburlar...

Türk hükümdarlan. ..

Cengizhanlar...

Hanlar... İngiliz, Fransız krallan...

Bu uzun tarih, asnrnızdan önce, ötelerinde...

Aınınızda...

Hitler...

Niçin yaşadı?

65

ŞEHİTLER HIYABANI

Stalin, kendi eceli ile mi öldü?

Filvaki, Vladiınir Ulyanov'u kim kurşuna dizdi?

Nikolay Romanov'un kaderi...

Emir Alirnhan'ın hayatı...

Kenedy'nin cesedi ... İndira Ghandi'nin kanı.. .

Rajiv Ghandi'nin külü.. .

Salvador Alende'nin açık gözleri... Çavuşesku'nun . . . aynca Çavuşevsku'nun hanımının kurşunla delik deşik olmuş bedenleri...

Zülfikar Ali Butto'nun öldürülmesi... İttihat ve onun geçmişi, gelecekdaşlan...

Saymakla biter mi tarih yıntlunu?

Hesabı var mı araba hüküındarlaıın?..

Adili sattılar... öldürdüler...

Katili vurdular...

Hayatta kalanları ran verdi ecelden uzakta.

Hükümdar - Allah'ın bedbaht kulu Hükümdar - Ralunan olarak doğup, Şeytan olarak ölen zat.

Hükümdar - Şeytan olarak doğup, Rahman olmayan zat ..

Hükümdar kana, cezaya, kabahata, re7.alete, adalete, diyanete karışıp giden ünvan, makam.

Kalanlar ise işte bu ünvan ve makamın köleleri, aşıkları, sahipleri, kurbanları, şehitleridir!

Belki!

-

66

ŞEHİlLER HIYABANI

ŞEHİTLER HIYABANI

ALTINCI BÖLÜM

Taşlar...

Tarihin dilsiz şahiclleri... Şehicller Mezan'nda her bir taşın kendi tarihi var her bir şehid gibi.

Taşlann göğsünü oyarak yazılan satırlar sakit Bu taşlann sinesinde oyularak yazılmayan, zaman sindi­ ren yazılar ne kadar...

"Biz kabirlerden baş kaldırıp mitinglere çıka­ mayız.

Sıra sıra yerleştirilen bu taşlar daUna mitingter­ dedirler..."

"Bizim parlamentoda vekilimiz yok. Amma bi­ zim reylerimizle yaşamak.ta olan adamlar var.

Reyleıimizi geri vennek akıllarına gelmez."

"Biz hiç bir partiye, hiç bir ittifaka ginneyiz.

Amma biz güçlü siyasi kuvvetiz." ''Bizim kanımız, Hazar!

Analanmızın gözyaşı, Hazar! İktidara Hazar suyunu içerek gelenlerden kor­ kunr' 68

ŞEHİlLER HIYABANJ ''Biz siyasi beyanatlar dağıtmayız, yalan vaatler vermeyiz, ainma düşünüze gireriz, intikam mu­

hakkak "

"Biz yurdmı beliydik..

Aksaka11ar başı, bebekler ayağı.

Bugün yurt belsiz, yann ise, başsızdır." ''Türk'ün Türk'den başka dostu yok, diyen Ebul­ feyz Elçibey biliyor muydu acaba, Türk'ün Türk­ den başka düşmanı da yokr' Taşlar...

Aktaşlar... 7.enaatkaarlık simgesi.

Kara taşlar... Sahiplik* simgesi. . .

Mermer, parlak taşlar... rahiplik simgesi.

Taştaki yazılar... gönlün simgesi.

Suretler... çiçek simgesi.

Kalpsiz, çiçeksiz, parasız taşlarsa, ayak altında Bazen takılırsın onlara, bazen takılmaktan -saklarlar­

çamurdan, tozdan. ..

Taşbağırlı derler... Taş yürekli derler...

hayatta taş bağlrh değilim. Belki bu kusur­ dur. İnsanlan cenland.ıramam. Enstitüde çahştı ğımd.a rüşvetten utananlan tanırdım. Onlara vazife verdjğimde para ahnaya başladı1ar. Rüş­ vet onlar için havaya dönüştü. Değerlerimizin yüzde kırkı kınhnış çıktı. Amma benim zamanım da sadece Azerbaycan değil, belki bu dünya, bu yurtta İsa Kamber, Ali Kerimov, İbrahim İbra"Ben

*sahiplik : zenginlik 60

ŞEHİTLER HIYABANI

him.ov, Tofik Kasımov benzeri olgun siyasetçi­ ler, helfil insanların varlığını öğrendi.

Fakat paragöz, rüşvetçiler de çıktı aramızdan.

Onlar yalnızca Ebulfeyz Elçibey'in değil belki bu halkın da çocuklanydı... "

E. Elçibey Kabir� bakarak oradayataıı insanlann hangisinin paralı, hangisinin fakir olduğunu anlarsınız, lakin kimin ne kadar parası var olduğunu bilemeyiz.

Para - hayat. ..

Para - baht. ..

Para - külfet...

Para - güzellik...

Para - bedbahtlık. ..

Para - gelerek. ..

Para - ölüm.. .

Para - dost.. .

Para - düşman. ..

Para - insanı insan ve hayvana dönüştürür.

Para - hayvanı insana çeviremez.

Para - ömüre ömür katar, ebedilik katamaz.

Para - gelir, gider.

Biz kalınz, arayarak, kudurarak. ..

Saçlar pula dönüşür...

Kirpikler...

Bakışlar...

Vücutlar...

70

ŞEHİlLER filYABANI

Ümitler.. . ilticalar.. .

Paraya dönüşür, kendimiz küle dönüşünceye kadar.

Para hükümdar, kalanlar onun para toplayıcıları.

Para zincir, ellerimizi ayaklarımızı yara yapan zincir.

Hankendi'ni sattılar Enneniler Ermeniler satblar Azerbaycanlılara. ..

Tekrar satıldı... Şuşa. . .

Laçin .. .

Hocalı . . .

Kelbecer...

Binlerce köyler..

Binlerle esirler... İhtiyarlar, nineler, kızlar, balalar...

Toplanan paralar hakimiyet davası için esasa dönüştü.

Yalnızca Azerbaycan'da mı?

Afgan'da...

Bosna-Hersek'te ...

Gürcistan'da ..

Oş'ta...

Tacikistan'da .. Çeçenistan'da... İnguşistan'da ..

Y arkent'te.. .

Fergane'de .. .

Huzur içinde yatanlar, kara toprak bağrındaki kuz.gunlar oldu, şehitler, bedava yiyecek.

Hokand'da toprağa düşen delikanlılar... Önce öldürüldüler, sonra ...

-

-

.

·

71

ŞEHİTLER HIYABANI

"ÖZbekistan İstiklili yolunda k:mban olan şehidler." İslam Keriınov Sonra taş konuldu, siyah mermer...

Merasim günü Keriınov'un ''Hasan-Hüsen''leri İsmail Cürabekov, Mevlan Umrzakovlar suskınıdular... Ken­ dileri öldürerek, kendileri taş koyandılar dal El-Harer!

Böyle Allah'sızlıktan el-hazer!

El-Hazer - gönlü ve dili arasındaki köprünün yıkıldığı ''keınal-i mülk''lerden...

El-Hazer - çehresinde tebessüm dolaşan, göğsü çayan­ lar yuvasına dönmüşlerden ..

El-Hazer - koltuğuna taş saklayan, yeninin içinde bıçak tutan "dost"lardan ..

El-Hazer · sahtekarlığı akla, rezilliği alışkanlığa, kan dökmeyi mutluluğa çeviren mücadelecilerden ..

El-Harer - yüzüne gülerek, arcbndan alay eden bürokrat kodaman1ardan. ..

El-Hazer - var gününde gelip, yok gününde kaçan aıkadaşlardan...

El-Hazer - milletini tanımayan, nesebini bilmeyen, çocuğunu harami zanneden, kardeşini hain s anan, menfaate tapınan, Ka'be'ye şüphe saçan "aydın" lar­ dan..

El-Hazer - şiirinde dert akan, sözünde yukarıdakilere yaranını halk şairlerinden, Eıkin (hür) olup da hür oJama­

yan, Aman (=eman, güvenlikte) olup da eman olama­ yan, Arifolup da arifolamayan sanatı Lokmanlardan. ..

72

ŞEHİ1LER HIYABANI

El-Hazer - IBuğbek Mirza hakkında yanarak yazan, zaman zalimlerine kölelik yapan, Babur Mirza alemini idrak eden, yanındaki cellachn yapnklarını aklayan adil, pir-i kul yazarlardan...

El-Hazer - azadlık, müstakillik diyerek göğüslerine vuran, azadlık, müstakillik mücadelecilerinin sürgün edilmesine göz yuman, azadlık, müstakilliği satmada dellal olan milletvekillerinden ..

S.S.C.B dairesinde iktisadi ittifak kurulur.

Bu elbette, müstakillik köşelerine saklanan cumhuriyetlerin azadlıklannı biraz smır-lıyor.

MüstalriDikten geçebilenlerin bu itttf.aka girme­ leıi mümkün."

'

'Eski

Viktor Çemomirdin, Rusya Hüküınet Başkam, ' 'Ben

dostum Nursultan Nazarbayev ile beraber eski ittifak yerine iktisadi ittifak kmmak mesele­ sini ileri sürdüm. Bugün müstalriHm diye ilan etmek hayalden bıışka şey değil. Halka herhangi bir şey vermeyen müstakilliğin kime gereği var." İslam Keriınov, Özbekistan Cumhurbaşkanı, "Aziya" Gazetesi . .

73

ŞEHİTLER HJYABANI

"Bugün Moskova'd.a sabık S.S.C.B terkibinde olan on bir cumhuriyet iktisadi ittifakta birleşti.

Bu ortak hudut, ortak iktisad, ortak ordu "Novosti", Rusya tv.si, demektir."

24 Eylül

1993

''Müstalrimk, azadhğın temel şartlan para birliği, ordu birliği, hudut birliğidir. Biz yeni ittifaka tamamen üye ohnadık. kendi paramızı kendimiz yakın 7.3Illalda l çıkaracap, kendi ordumuzu ku­ racap . Halka müstakiJUk, azadhktan daha mu­ kaddes zenginlik vermek mümkün değil. Bu en yüce zenginliktir.''

Sapannurad Niyaz.ov, Türlınıenistan Cumhurbaşkanı, Ekim, 1993, Nato toplantısındaki konuşmasından.

"Ebulfeyz Elçibey halkı müstakillik tuzağına sokmuştu. Biz ise azad ettik. Bugün iktisadi ve askeri ittifaka katılmamız hayabmızdaki en par­ lak gün olacak."

Haydar Aliyev, Azerbaycan Milli Meclis Reisi.

Ey, El-Mürninl Bu büyük temaşa..

Bu soğuk temaşa.. .

Bu garip temaşa.. .

Temaşadan bezmedin mi, yoksa bezelin mi, temaşadan yüzünü çevirdin? .

'7A

ŞEHİ1LER HIYABANI

"Ben hayabmı Rusyasız tasavvur edemem. Bü­ tün vücudumla, ruhmnla ona bağlanmışım. Yur­ dumuzu rusyasız tasavvur edemeın."

Haydar Aliyev, Ağustos 1992.

"Tacikistan'dan göçerek giden Rus biraderler, birleşerek mnmni vatanımızı yükseltelim. sizsiz hayatımız parlak. olmaz." İmamali Rahmanov, Tacikistan Yüksek Meclis Reisi, Ağustos 1993.

"Biz "ruble" dairesinde kalacağız. Rusyasız ge­ lecek yok. O güvenliğimizin kefili." İslam Kerimov,

Ağustos 1993.

''Tacikistan huduttan, bu Rusyarun hudutlandır.

Biz her ne kadar kaybebniş olsak. da, onu muha­ faza edeceğiz."

Boris Yeltsin, Ağustos 1993.

"Rusyasız Kazakistan'm gelecek günleri birer sahradır.''

Nursultan Nazarbeyev, Kazakistan Başkanı,Ağustos 1993.

75

ŞEHİTLER HIYABANI

''Rusya ve Rus1ar bizim kalkammız."

Askar Akayev, Kırgızistan Başkanı, Ağustos 1993.

"Azerbaycan'daki kanh hadiseler ardında Rusya durmakta. En dehşetli tarafa, Rusya'nm bu işleri bizim insanlanmızm eliyle fiiliyata döküldü. Er­ menistan değil, bizimle Rusya savaşmakta."

Ebulfeyz Elçibey Ağustos 1993.

"Ebulfeyz Elçibey'i Turan gayesi devirdi. O tuhaf efsanevi idealler ile yaşadı, Türkçülüğe işık oldu..."

Haydar Aliyev, Ağustos 1993.

"Türk halklanmn Türkiye rehberliğinde Büyük Tman, Cengizhan İmparatorluğunu kmma çaba­ lan sezilmekte. Bazı Asyah liderler bu hastaıığa yakalanmışlar. Bu Rusya'nın bir çok hareketi için esas olabilir."

D. Makarov, "Argümenti Faktı", Temmuz, 1993.

76

ŞEHTILER HIYABANI

''Rusya'nın iktisadi menfaatleri Orta Asya'da pa­ muk ve madenler, Kafkasya' da petrol..."

Boris Yeltsin, Ağustos, 1993

"Biz petrol yönünden İngiltere ve Amerika ile antlaşma1ar hazırlamıştık. Haziran ayında imza­ lanması lizundı. Ermeniler ile savaş bu memle­ ketlerin hareketleriyle 16 Haziran günü durdu­ rulacaktı. İki taraf razı ohnuştu Likin 4 Haziran günü ortaya çıkan hadiseler buna engel oldu."

Ebulfeyz Elçibey. İlk defa Bakü'de petrol bulunduğunda niçin ağlamadı

halk?

O kendisi için, çocuklan için, geleceği için erel bulmuş­ tu. ..

Petrol para ...

Pamuk para ..

Altın para Paranın sevdalısı çok Güçlüler, kudretliler...

Beş yıldır ki Azerbaycan'da savaş, muharebe mücade­ le ...

Beş yıldır ki, Şehidler Mezan'nda kabir kazıcılar dur­ mak bilmezler...

-

-

-

...

Kan emen mavi otmı vücudmı basar titrek, Rüzgara dayanamaz, boyun eğer fermansız.

Kayaya saplanarak baş üzre tutup bayrak.

Vahşete düçar ya1nız Tohtaınış misil evlad. .Azerbaycan 'ım Turan ...

-

77

ŞEHlTLER HIYABANI

Bir yolcu derbeder özünü unutarak, Seher vak.ti açılan gülü eyledi hazan, Güllerinden aynlan millet kan1ar yutarak, Alla* kalıb balasına eylemektedir figan, Özbekistan'ıın - Turan ...

Yüksek dağlar, alçak dağlar, tarih mülkünde dağlar,* Mirza Babur feryat etse, düşer gökten asuman.

Kadim Oş gözde yaşı, kan içinde ağlar, Kalem kalıp kenarda. kılıç yazmakta destan, Kırgızistan'ıın Turan -

...

Sahra yanar,

gönül yanar, köpkarlye* girmez at.

Kız kuğuydu - efsane, yiğidin rengi saman.

Türkücü sopa tutup, Vatanım der ya, Heyhat, ötavlarda* odun yok, toy toyladı el aman, Kaalristan'ıın Tman...

-

Alp kam.etli pehlivan, Türkmen adlı namı var, Sükünetin içinde yüreğinden kan akar.

Yedi batı yerleşir altm misli camı* var.

Tek kendisin düşünür çevrede harab cihan , Türkmenistan'ıın Tman... *alla ninni *dağ : yara *köpkari : ulak, oyun *ötav : yurt *cam : kadeh

78

ŞEHİ1LER HIYABANI

Çınar1an devrildi, balalan uğundu, Abdurreşid Dostum'un göğsünü deldi Afgan.

Dört taraftan yağan kurşun kemiğe yetti, Zicci Küreganiy'de yanar yıldız ne zaman, O Horasan'ım. Turan -

...

Suya bakbm sırh ses, mevclnde* korkmıç nefes, Zerefşan'dan şan değil, akar diri diri can, Serhatıan sararmış, �tan kmup kafes, Aybaltah cellada teslim olurdu o an, Tacikistan'mı Tman...

-

-

Çin'de kaldı Kaşgar'ım, nerelerde Orhun'um, Babam uzlette bugün, yıldırımlar yanın can, Başımda yok başkanım., güneşsiz kaldı günüm, Emir Timm'u tekrar doğmııver anacalı, Ve Türkistan'mı Turan -

...

Emir Timur olamachn Elçibey!

Emir Timur olmaya bırakmadılar...

Emir Timur olmak için üç defu ölüme hükınedilınen, üç defu zindanda aylaroı yatmaıı ve ömür boyu cenk etmen gerek Bunu hissedersin yürekten..

Anana ilticanın sebebi de bu... .

*mevcinde : dalgasında

79

ŞEHİTLER HIYABANI

Fakat doğuracak Emir Timur'u bu millet, yani biz omu­ zumuzda Şehidler Mezan'na kaldınp getinnez miyiz?

Nire EmirTimurlaryatmakta bu ınemrda!

Taşlar...

Emir Timurlann hüküındarlan. .

Taşlar...

Miting yapıyorlar Turan'ın kaderiyle yanarak taş olduk­ lan için ...

Taşlar...

Yaracaklar zulüm başlannı Paraların taşa dönüştüğü günde ... .

...

80

ŞEHİTI..ER HIYABANI

ŞEHİTLER HIYABANI

YEDİNCİ BÖLÜM

Şair ömür devamında bir şiir yazacak...

Türltiictinün bir türltiisü kalarak. .. Şehidin ise yazılrnarnış kitabı kalır...

Yaşar'ın da kitabı var. . .

O beşinci sınıfta okurdu ..

Mektebi dağıldı ...

Muallimi kurşundan yıkılch...

Babası muharebeden eli silkerek özge yurtlara başını alıp gitti .. Yaşar'ın köyüne Ermeniler geldi.

Heıkes kaçtı. O kalch. Sekiz yaşındaki yetimi Ermeniler zincirleyerek ağaca bağl.achlar.

Gün geçti ...

Göz yaşlan bitti.

Hafta geçti, tınıaklan uzach...

Ay geçti.

Emeklemeye başladı. .

Kasesi yalağa dönüştü.

Yıl geçti . . .

Saçları yele oldu. .

Konuşmayı unuttu, dilsiz oldu .. .

.

.

82

ŞEHİTLER HIYABANI

Eytann!

Alemi sen yarattın.. İnsanı sen yaratbn. ..

Hayvanı sen yarattın ..

Niye Ermeniler sana şeriklik yaptılar?

Niye?

Yine yıl geçti ...

Yavrucak köpeğe dönüştü...

Onu salıverdiler kendi taraflanna ..

Köpek diye kurşun sıktı asker...

Askerin eli kan. .. kan mı? Bilmiyor.

Asker...

Gök gibi uğulduyor başı ..

Asker nara attı Hazar gibi..

Tepkiyi bastırch elleri...

Asker de ...

Yaşar da .. Şehidler Mezan'nın mülkü oldular. İnsan yırtıcılann en zehirlisi. İnsan beŞkten tabuta kadar olan yoldaki çiikinliklerin kaşifi. İnsan gülme ve ağlama arasındaki oyuncak. İnsan - yer ve gök ortasındaki kokuşmuş ot. İnsan kısas cellach... hısan en akıllı , en ahmak canlı ... İnsan ukfibeti.n ilacı .. . İnsan insanın belası..

Metanetin yazılmamış kitabı var. . .

Yazılmadan kalsın bu kitap...

Fuzuli bölgesinde oynamakta olan bir kızcağızı Eımeni.

.

.

-

-

-

-

-

-

-

.

83

ŞEHİlLER HIY ABANJ

ler yakalachlar...

Henüz namus nedir bilmeyen kızcağız Ermenilerin döşeğine döndü... kana battı baldırlan...

Afundan gökyüzü kopmadı...

Pençeleri kendi gözlerini oydu...

Morarmış vücudunu atıp gittiler sokak ortasına...

Millet ağladı ...

Kalkmadı...

Millet... illet kelime.sinin bozulmuşu mu?

Kendi kızını kızcağızını koruyamayan millet.. . Şehicller Mezan'nda yine bir kabir yükseldi .. .

Taşsız...

Taş dikmeyin, bir de taş ezmesin kızcağızı!

Ermenilerin elinde binlerce analar, kızlar. ..

Onlann halleri nasıl oldu?

Her gün mektepler yıkılır...

Mescitler yıkılır.. .

Evler virane olur.. .

Mezarlar dümdüz edilir...

Koyunlar yakılır... İnekler sürülüp götürülür...

Köyler yanar...

Millet iktidar kaygısında Ekmek kaygısında Alış-veriş kaygısında.

Dedikodu kaygısında...

"Biz millet fikrini unutmuştuk. Daha doğrusu unutturulmuştu. Birlik sözü, sabır manasında, vatan sözü, vatansızlık. manasında, mücadele, 84

ŞEHİlLER HIYABANI

savaş sözleri korku manasında idi. Sekiz aylık iktidarhk devrimde benliğimize dönme yoDannı araclım. Millet kendisini anlamaya başladığı bir zamanda, başına vurulan bir darbeden şuursuz­ laşb ve tekrar evvelki haline döndü."

Ebulfeyz Elçibey.

"Biz ulu ve kudretli halkız. Ne Amerika'nın ve ne de İngiltere'nin bizim dahili işimize kanşma­ ya hakkı yok. Bizim hiç kimseden noksan yeri­ miz yok. Galibiyetimiz muhakkak."

Haydar Aliyev.

"Akdam şehri bombardımana tutulduğunda ev­ vela kumandanlar kaç-tılar. Bakü'den yardıma gelen askerleri kendi helikopterlerimiz kurşuna tuttular. Kimin kimi kurşunladığı belli değildi..."

Gazeteci A Allahverdiyev Hasreti, 215-KL tv. programından.

"Akdam içinde tahribat yapıldı. Bize karşı güçler gerçekleştirdiler bu faciayı. Akdam gidince zi­ yafet veren guruplar vardı ."

Suret Hüseyinov, Azerbaycan Bruşbakanı.

''Ebulfeyz Elçibey Akdam'da Enneniler ile ziya­ fet sofrasındaymış."

Kadın meclisinden.

85

ŞEHİTLER HIYABANI

Millet kendi Uşi ile meşgul idi ...

Millet kınlmakta olduğundan habersiz idi ...

"Şavkın dört yıl savaşlarda dolandı. .Akdam'da o tahammül edemedi. Otomatik silahım sıkıca tut­ tuğu gıbi düşman tarafına yollandı ... Kurşunlar düşüremedi onu ... "Dön" dediğimizi işitmedi...

Düşman içine gin:li gitti... Tanktan atılan kurşmı onu parçalayıverdi."

Azerbaycan tv.si 215-KL proğramından.

Millet dayanaklan parçalanmaktaydı...

Dehşet üstüne dehşet yüz vermekteydi ...

Bakü'de haµse atmalar, gtınericileri tutuklamalar devam etmekte...

Milletin ümit gülşenini dahi ateşe venlil�r ..

Hocalı'dan Vidadi'nin de kitabı var...

Vidadi mektebi altın madalyayla bitirdi.

Okumaya devam edemedi.

Hepsine el silkerek ticarete daldı.

Kısa vakitte tamnmış Vidadi oldu ''M:ersedes"ten tut 'Toyota" arabaya kadar onun salta­ natında mevcuttu.

Meşhur tüccar oldu Amma. .. tahammül edemedi.

Evvela arabalannı satarak, parasını toplayıp tank alch..

Sonra Orta hya'dan helikopter aldı geldi.

Nihayet kendisi de gitti savaşa ..

Yaralanarak kırlarda yıkılch kalch. .

86

ŞEHİlLER HIYABANI

Enneniler buldular.

Hapsettiler.

Bomba parçalan vücudunu yakar...

"Altın dişini söküp verirsen, su getiririm. '1 O c.an havliyle dişini söker.

"Biri eksik."

O diğerini de söker.

Enneni askeri ona yaklaşınca, bütün gücünü toplayarak, onu vınııp düşürür. Çarpışmalar başladı.

Bedeni parça parça olana kadar devam etti.

On iki Ermeni ve iki Rus'u yere serdi.

Atışmaları işitenler "kuşatına"dakileri kurtarmak için hücuma geçtiler...

Vidadi şehid ...

Eğer Vidadiler olmasaydı, nice zamanlar önce çöker giderdi dünya Dünya - pehlivan oğulların omzundaki yavrucuk. ..

Dünya - Tohtarnışlann sevdiği melek. ..

Dünya - kıyamet gününün sınav merkezi...

Dünya - şehidlerin geçtiği cehennem...

Dünya - Vıdadilerin rengini bulamadığı çiz.gi tablo...

Dünya - milletin metinleşmesi veya kemirilmesi için rüzgar üfler durur yaşlı cadı...

Dünya - ölüler için Vatan, diriler için oyuncak ...

Dünya - karıncaların zaptettiği. abide ...

Dünya - büyük girdap... "yular"ı Ermenide ...

Bu girdap nice nice millettaşlarımızı merkezine çek­ mekte.

Bizse sessiz...

87

ŞEHİTLER HlYABANI

Hayır Hocalı'da lorgın olunca Özbek aydınlan baş kal­ chrchlar.

''Erk" gazetesi feıyad etti. Şair Hurşid Devran'ın "Erk"teki çıkışından çoğu ayak­ landı.

İcadkarlar, aydınlar "Karabağ'' komitesi kurdular.

"Dağlık Karabağ' da meydana gelen vakıalar Azeıbaycan Cmnhmiyeti'nin dahili işleridir. Üstelik Azerbaycan Cumhuriyeti yöneticileri arasında bugün uyuşmazlığ'ln ortaya çıkmasının neticesi... ''Karabağ' komitesi kuranlar ise, ÖZbekistan'da milletlerarası çatışmayı başlatmaya çahşantan:hr.

Onlann aya.kJannı kırmak gerek." İslam Keriınov.

Ayak kırmaya başlandı...

Behram Gayib tutuklanarak dövüldü, sonra haµsed:ildi .

Yadgar Abid zindana atıldı... Yalınayak kaçarak Bakü' de ikamet buldu..

Onlarca "askercik'1er geldiler Bakü'ye, Dağlık kara­ bağ'da cesaret göstermek için değil, Yadgar Abid'i tut­ mak için. ..

Cuınhurbaşkam'nın Danışmanı şair Osman Azim, tele­ vizyonda Hurşid Devran' ın "öyle" demediğini, ''böyle" dediğini izah etti. Özür dilendi. Ne için? İslam Kerimov'un teşebbüsü ile Taşkent'te Ermenice mektep açıldı.

Orada Özbek kızlannın da okumakta olduğunu ''Pravda .

88

.

ŞEHİlLER HIYABANI

Vostoka" gazet.esi muharriri Ermeni Ruhen Seferov (Sefeıyan) iftihar ile yazdı.

Biz t.ekrar sessizliğe döndük Dağlık Karabağ'da yaralananlara ilaç bağışı gönderildi­ ğinde, İslam Keriınov Buhara'da durdurdu Biz yine sessiziz.

Taşnaklann ''Basmacı" atalanınızı, Hokandlılan kılıç­ tan geçirdiği de hafiz.amız-dan çıkmış... .

Biz sessiz...

Kırgızlar sessiz...

Kazaklar sessiz...

Türkmenler sessiz...

Sadere Türkiye'nin sesi çıkmakta.

Mukabilinde Ermeniler onun asil oğullarını bazen Almanya'da, hazan Fransa'da katlederdiler...

Biz sessiziz...

Sessizlik korkaklıktır...

Sessizlik - tehlikedir. .

Sessizlik - afeti beklemektir...

Sessizlik - kendi kalbine, millet kalbine karşı kıyam .. .

L - Azrail'ın karşısındaki S�·1-'\.Sessı.zı·k l..U\. W let...

Sessizlik - köleliğin mükafat anahtan...

Sessizlik - insanoğlunun hayvanlık alemine yaklaştığı menzil ...

Sessizlik - yalnızlık...

Sessizlik - kabristan ülkesi..

Sessizlik - şehidlerin savaş usfilü...

-

.

89

ŞEHİTLER HIYABANI

ŞEHİ"ILER HIYABANI

SEKİZİNCİ BÖLÜM

Dostluk hakkında henüz hakikat söyle� değil.

Dostluk, kudret deriz.

Mağlubiyetleriınizin kökü dostumuzun rehinden çıkar.

Nazanmda en samimi dostlar, şehidlerdir.. .

Onlar birbirlerini satmazlar... Satamazlar.. .

Onlar biıbirlerine arkadan bıçak vumıazlar.. . Vuramaz­ lar çünkü...

Onlar vazifesine, makamına bakarak dost seçmezler...

Hepsi vazifesiz. hepsi makamsız ...

Onlann aralanm ne para, ne altın, ne kachn, ne haset, ne heves bozabilir.

Onlaıın tek bir zenginliği, eşit zenginleri - şehidlik...

Onlar, sadakati satmazlar.

Onlar dostların ailesine ihanet etmezler...

Dostunun başına külfet gelinoo bahane aramazlar.. .

Allah, onları rahmetine layık et!

Biz ...

Dostundan incinmeyen var mı bizim aramızda?..

Kime kulak vernieyeyiın, figfuı damlar sesinden...

Hatta Emir Tiınur hazretleri bile...

91

ŞEHİlLER HIYABANI

Kırksekiz gün dört duvar sırdaş Sana Kırksekiz gün vesseler gör* taş Sana Kırksekiz gün gülşarab göz yaş Sana, Emir Timm seni dostlar sattı1ar...

Sabır tarik ondan sülôk. eyledin, Hüseyin'i akraba deyip reyledin, Karşı kucak açıp sonra neyledin, Emir Timm seni dostlar sattı1ar...

Gök keman takdir yaydır faslında, Yaratıcı usta okçu aslında, Hainlik var adem-zatın neslinde, Emir Timm seni dostlar sattı1ar...

O dünyanın mantığıdır bu dünya, Yılan, çıyan sandığıdır bu dünya, Zülfikirın pas tığıdır bu dünya, Emir Timm seni dostlar sattı1ar...

Yastık - hergün, başın hatarda* bugün, Uyku - ecel gelir yatar da bugün, Taht yolan dostmı satar da bugün, Emir Timur seni dostlar sattı1ar ! .. ,

,

Satılmayan kim kaklı ?!

*gör : kabir *hatama : tehlikede 92

ŞEHİ1LER HIYABANI

"Ebulfeyz Elçibey 1990 yılının 20 Ocak'ında gençleri emperyalizme karşı savaş şian altında ölüme götürdü. Niye kendisi hayatta kaldı? O katil Onu hapsederek, millet karşısulda mahke­ me etmek gerek. O millet haini."

Ni'met Penahlı, E. Elçibey'in saftaşı.

' 'Ben

Ebulfeyz Elçibey'e en yakın olan adamJar­ dan biriyim. O alkolik, meyperest. Başkanhğa mutlaka liyık ohnayan bir şahıs. O Türkiye'nin oyuncağı idi. Müstakil fikri ohnayan adam."

Rahim Gaziyev, Sabık Müdafa Bakanı.

"Ebulfeyz Elçibey'in şahsen buyruğuna göre, Gence'deki harbiy bölümün silah terki işine katıl- dım."

Suretdin Tahınaz.ov, D.H.K'in (UCCB) Sabık Reisi, E. Elçibey'in dostu.

"İçişleri Bakanı sıfatıyla Ebulfeyz Elçibey'in kanun dışı vazifelerini yerine getirmeye mec­ burdmn. O .kanmı önünde cevap vermelidir."

Abdullah Allahverdiyev, Sabık İçişleri Bakanı.

93

ŞEHİTLER HIYABANI

"Cumhuriyet Savcısı sıfabyla Azerbaycan Cum­ hurbaşkanı Ebulfeyz Elçibey'in hapse atılmasııu eınrediyormn.''

Başsavcı İhtiyar Şirinov'un, Gence'de imzaladığı karar.

"Elçibey'in menşei belirsizdir. Onun dedesi 19. yüzyıl da Eımenistan'da Taşnak Parösi'nin üyesi olmuştur. Babası İkinci Dünya Harbi'nde kay­ bolmuş. O belgelerinde "Babam harpte öldü" diye yazarak. herkesi aldatmakta.''

Nizami Süleyınanov, Akademisyen.

"Siz hepiniz Ebulfeyz Elçibey'in dostJan, saf­ taşlan, şagirtlerisiniz. Hakimiyetin değişmesiy­ le birlikte değiştiniz. Elçibey Azerbaycan'da azadhk hareketinin yegane yolbaşçısıdır. Tarih bunu hükmen ispatlayacakbr."

Arif Hacıyev,

Başkan Danışmanlığı'ndan istifa eden cepheci.

"Elçibey liyakatsiz, iş bilmez, seviyesi köy öğ­ retmeni derecesindeki adam. Evet ben onmı ta­ le�esiyim, onunla birlikte mücadeleye girelim.

Moskova'da hapishanede yattım, 9 ay, azadhk hareketine iştirak ettiğim için. Lakin Elçibey 94

ŞEHİTI.ER HIYABANI

millet karşı sında suç işledi. Ona güvensizlik bildinne hakkındaki teklifimin oya smıulmasuu taleb etmekteyim.."

E'tibar Memedov, Azeıbaycan Milli İstiklal Partisi Reisi. ,

Satkınlık ve hakikat yan yana.

Onun ne büyüğü var, ne küçüğü.

Satkınbk ve inanç da yan yana İnanç - yürek içinde peyda olan lovılcıın, kora dönüşe­ rek yüreği türlü türlü yapan; ateşe dönerek varlığı yakan alev... İnanç - satkınlığa götüren sokak... İnanç - tabiatın en nazik fidanı, ayak altında çiğnemek için güç talep etmez ... İnanç - dara asılıİlakta olan adamın boymmdaki urgan . . İnanç - göğün merkezindeki şüle, ümit edersin, ne elin yeter, ne yolun... İnanç - inancın eceli... İnanç - kişi ile insan arasındaki köprü... İnanç - beşikten kabre kadar olan yolun kenarındaki salkımsöğütler... Seni güneşten gölgeler, seni güneşe göstermez ... İnanç - aklın kıblesi, akıl ona tapınır, alol ihanet eder ona... İnanç - para değil - fara - vazife değil Vazife - millet değil -Millet - vatan değil Vatan - hayat değil -Hayat - savaş değil Savaş - hüniyet değil - Hüniyet!

95

ŞEHİTLER HIYABANI

"Şeraf Reşidov bütün illetlerimizin kaynağıydı.

Bizim millet olarak yeıyüzünden silimnemize az kaldı. Hırsızlık, sahtekarlık, hiylekirlık iyice artmıştı."

Temur Alimov, 1984, Özbekistan Komünist Partisi Taşkent şehir komitesi birinci katibi olduğu zamanki nutkundan.

"Şeraf Reşidov bizim övüncümüz. İnsancıllığı, helilliği, temizliği, halka sevgiyi ondan öğren­ mek, onun hayat mektebinden öğrenmek gerek.."

Temur Alimov, 1993, Özbekistan Başkanı Danışmanı olduğu zamanki nutkundan.

"Ben Mirsaidov'u iyi bilirim, o mert ve cesur kişi. Ailesini de iyi bilirim." İslam Keriınov,

Özbekistan Yüksek Meclisi'nin toplantısındaki nutkundan. "Şükrulla Mirsaidov, ''kara güç"lerin lideridir.

O mahkeme önüne çıkanldı. Bmıdan ders ahnadı.

Tekrar mahkemeye çağnldı." İslam Keriınov, 1993, Bakanlar Kınulu toplantısındaki nutkundan.

96

ŞEHİ1LER HIYABANI

''Vazife için milleti de, ana babayı da, dostu da satmak, tahkir etmek dmımımıa geldik. Emlfeyz Elçibey durumundaki şahıslar artık bu yurtta belki yetişir, belki de yetişmez. Onun yolu hak yol. İşi de hak iş. Ülkede milleti düşünen bir kişi varsa, o Ebulfeyz Elçibey'dir." İsa Kamber.

Azerbaycan Milli Meclisi Reisliğinden istifa ederken­ ki nutkınıdan Satılmayan dostlara şefkat kıl ...

Satılanlara da gazap ateşini göhdernıe, bağışla, Ya Rab­ bi!

Aksi halde dünyada pek az insan kalır.

Sonra satılmayanlar arasında da satkınlar peyda olur. hısan bu dünyada bir defa yaşar, istese de istemese de, satsa da satmasa da, hainlik eder mi, etmez mi her halükarda fani dünyanın cennet ve cehennemi de onu sınavdan geçirecek.

Bir ömür cennette yaşayacağım diyenler yanılmışlardır.

Bir ömür cennette yaşamak cehennemde yaşamaktır.

için kim cananın sever, canın sever, Cananı için kim canın sever, cananın sever.''

Bir zamanlar şairden sordular: -Niye insanlar iyi yaşamazlar?

-İnsanlar insan olarak doğarlar, diye cevap verdi şair.

-Sonra bir kısmı yılana dönüşür.

Yılanın felsefesi, başımdan başlar dümüm, bu sebeple sürünür geçer ömrüm.

"Canı

97

ŞEHİTLER HIYABANI

Şahinin felsefesi, yükseklere uçarak bulamaz­ sam güneşi, darbe ile taşa vurunun başımı ...

Güneşi bulursa da yanar.. .

Taşa vurulursa da yanar.. .

Ne şahin, ne yılan. . İnsan olarak kalmak arzusu doğ­ saydı gönüllerde...

Arzu ne atası var yaratsın, ne anası var yaratsın Arzu insan aklının yetmediği varlık ...

Arzu çeşme ki içemezsin, buz; çeşme ki göremezsin, .

-

...

-

-

mır.

Arzu yeraltında mekanı, yeıiistünde mekanı, gökyüzü katında mekanı ... kendin bul!

Arzu yürek perdesi yırtık...

Arzu kirpiğe asılı kalan damla...

Arzu seherde uyanmayan, gece uyumayan düş. .

Arzu ömrün dayanç noktası...

Arzu millet başındaki bembeyaz saç...

Arzu Şehidler Mezan'ndan kaçan kuş...

-

-

-

-

.

-

-

-

"ömrümün elli yılın komünist parti siyasetini yürütmeye, icad etmeye, :fiiliyata dökmeye har­ cadım. Artık komünizme değil, Allah'a inanıyo­ nun. .Arzmna eriştim.''

Haydar Aliyev, 1993.

Arzu siyasetin yalan döşeği ...

-

"Benim yegane arzum ÖZbekistan müstakil ol­ sun, halkımız rahat yaşasın. . . Bu yolda ölümden dahi çekinm.em." İslam Keriınov, 1990.

98

ŞEHİll.ER HIYABANI

Arzu - aldatmaları yanıltıcı ses. de arzutn paramızda büyük Mahtumku­ lu'nlDl resmi o1s1D1. Bizim şimdi bildiğimiz resim tahmiıien çizilmiş. Belki gelecekte asıl sureti bulunursa, bizim arkamızdan gülmeleri müın­ k.ün . Bu sebeple,. bir teklifim var: paraya benim resmimi basahm." ''Benim

Sapaımurad Niyazov, 1993.

Arzu - nefs...

Arzu - biten yürekteki san sarmaşık...

"Tek bir arzum var. Türk milletleri birleşerek �ümlere nokta koyacağı günde kurbanlığa ko­ yun kessin..."

Abdureşid Dostum, Afganistan Cünhüş-i İslam Milli Hareketi Reisi.

Arzu - aydınlık gecelerin zühresi...

Benim de arzum var. Şehidler Mezan'ndaki yeşil çiçek­ ler kuruyup yanmasın ..

Arzu - Allah'ın inayeti ...

Bu çiçekler zevalsız, minnet.siz, ana tabiatın çocukları­ nın başına saçtığı tuhfe. Çiçekler ...

Onlar da rnitingdeler...

Hepsi kaygıda, hepsi baş sallıyor...

Onlar, Şehidler Mezan'nı terk etmeme hususunda be­ yanat kabul etmekteler...

99

ŞEHİ1LER HIYABANI

Onlar, kuruyup yananlann yerine tez.den, şiddetle tekrar büyümek çıkmak karannı çalıştırıyorlar...

Onlar, Hazar Denizi'ne, sema-yı kebire müracaat yaza­ rak yağmur yağmasını devam etmesini rica ediyorlar...

Onlar, insanlann şefkatsiz ayaklannın zulmünden yüre hükümdara arza hazır-lanmaktalar...

Onlar, kabir kazmasının elinden yıkılan ciğerpareleri, şehid kavimlerine cenaze okumaktalar...

Onlar, Şehidler Mezan'm vatan ..

Kınmzı gelincikleri bayrak...

Rüzgan milli marş şeklinde kabul etmeyi gün sırasına koydular...

Onlar hain dikenleri...

Satkın otları...

Baskıncı çalılıklan ...

Aradan sıkarak çıkarma, çiçeklerin dünyasını garezsiz yapma hükmünü okuyorlar...

Yalnızca aranızdan vekil seçmeyin, aziz çiçekler...

Birliğiniz tufan olacak!

Bizim gibi çabalamayın, biz sizin gibi çabalayalım aziz çiçekler!

Sizin değişmez bayrağınız...

Tertemiz, saf, daimi, sevimli milli marşınız. .

Ezelden ebede tabiat acllı anayasanız var!

O bozulmaz, değişmez, tahrir edilmez hüccettir.

Siz dikenler, otlar, çalılıklarla beraber güzelsiniz!

Sizin güzelliğinizi anlamak için dikenlerin, otların, hiz­ meti sonsuzdur!

Bize benzemeyin bizden uz.ak durun.. .

Size benzeyelim, size heves edelim .. . .

100

ŞEHİ1LER HIYABANI

ŞEHİTLER HIYABANI

DOKUZUNCU BÖLÜM

Yedi alemde en çok borcu olan mahlUk insandır .. .

Borç - ana sütü... daınanmızda kana dönüşmüş .. .

Borç - baba sevgisi... vücudumuzda cana dönüşmüş...

Borç - toprağın nimeti... hayat kaynağımız'. ..

Borç - güneşin nuru . . ümid dileğimiz...

Borç - selfunımızı bekleyenlerin beklentileri .. .

Borç - kelfunımızı bekleyenlerin beklentileri .. .

Borç - bizi baş soktuğumuz kapılardan gözetleyen b� ...

Borç - köy yollarına dökülen uyanık...

Borç - hayat acilı mevcudatın yannki günü ..

Borç - şehicllerin donmayan kanı ...

Her seher borç ödemeyi unutarak uyanan insan henüz

uykudachr.

Her gün borç ödemeyi unutarak yola çıkan adam tepin­ mektedir... Her an borcunu hatırına g-etirmeyen insan hafızadan aynlmış canlı ...

Borcunu umfunen unutan insan, umfunen insanlığı da unutmuş insan ..

Borç insanlık, insanilik, ömür, hayat, ölüm...

-

102

ŞEHİlLER HIYABANI

Çocuklukta ... mektepten koşarak evine girdiğimde su tutan Tatar teyzeme borcumu kapatamadım. Saniye Abla'nın tavada yumurtalaıının hakkı boğazımda ..

Münewer acllı munis anamın ruhu karşısında boyumla beraber borçlu kaldım...

Biçare babamın sevgisi, sıcaklığı huzurunda ömür boyu borçluyum...

Işıklannı yakabilmedim!

Bahaneler kemirdi...

Ağaçlannı suvarabilmediın.

Yollar beni çağrrdılar, götürdüler...

Talebelik yıllarunda başımı okşayan Çığatay Mahall e­ si'nden İlyas ağabeyi hatrrlayarak. ziyaretine gitmedim, yüreğim yaruyor...

Göıücülüğe vardığında "Eğer... " size üst baş yapacağım, vaatte bulunup, üstesinden çıkamadım, nine olarak kalmıştır o kacbn ..

Anber nenemin cebime koyduğu leblebilerin hakkı olsa da, kabristana varıp dua okumadığıma altı ay oldu.. .

Altı ay ki, uzak ülkede borç1annn saymadan başka çarem yok. ..

Borçlanrnı...

Yurt huzurundaki.. .

Halk huzurundaki. ..

Vicdan huzınundaki ...

Evlatlaruna huzurundaki borçlanmı ödemek için ölüm­ den kaçtım.

Belki de ölmezdim...

Borç ödemekten ınahnun ediyorlardı iğneler batımrdk Yoksa borçlanmın çokluğundan Tamı yollanmda koru...

103

ŞEHİTLER HIYABANI yucu oldu mu acaba?

Şükür!

Uzak ülkede Şehidler Mezan'na gelirim: Borçlarunın bir zerresini ödemek için...

Allah'a iltica ediyorum kalanlannı ödemeye imkan ver diye ...

Borçlar çoğalmaya devam ediyor...

Bu yurda geldiğim gün, kostümünü çıkararak omzuma ataıı Ümüd Rahimoğlu huzınunda ..

Evinin, kalbinin bal?köşesinde yer veren Sadriddin Memedov huzurunda ..

Her gün giyeceklerimi yıkayıp ütüleyen, kendisi yeme­ yip bana yediren Eirnira Hala huzurunda.

Eziyet çektiğimde eziyet çeken, ağladığımda ağlayan, figan ettiğimde figan eden, Y� Muallim huzunmda ..

Gönlümü alan, dostum diye bağrına basan Azerbaycan şairi To:fik Karakaya, Adil Mirsaid, Ali Seınid, ressam .

Nadirbek, Millet kahramanı Nevhal Gasımov huzınıın­ da...

Benim için altı yaşındaki kızı Şahine ile birlikte hapisha­ neye atılan kızkardeşim Nadire huzurunda, bacım lste­ tay, Nusretay, ablalanın Meıyem, Mehrinisa, eniştele­ rim Receb, Murad, Tahir, damadım Ötkir, yeğenim Ahmetcan, amcamoğullan Abbas, Şerif, dostlanm Kah­ har, Ergeş...

Eyvah nice borçlanm var henüz...

Ciğerparelerim Alim ata, Selamet ana , Hasan, Erkin, Senaber...

Telefonda ''baba" diyemeden hüngür hüngür ağlayan Gülruh, Şehnaze, Peıvine, Medine huzurunda.. .

.

104

ŞEHiTLER HIYABANI

Eziyetlere tahammül eden sadakatli yarim Rahile huzu­ runda..

Hürriyet huzurunda ..

Adalet huzurunda ..

Hak söz huzurunda . Özbekistan huzurunda . .

Tü:ıkistan huzurunda .

'I\ıran huzını.ında.

Borcum büyüktür!

Parçalanıp dağıldım mı?

Mal Şehicller Mezan'nda parçalanıp dağılınazsın. ..

Kendiniz karşınızda, Tarın karşısında, şehicllerin ruhu karşısında, zaman ve mekan karşısında .. dağılınazsın .. .

.

..

İnsanlar beni şimdilik anlamadılar, anlayacak­ lar. On1ara ihanet etmiş değilim. Şehid balalamn hUZ1D'lDldaki borcumu ödemeye çahştım. İmkan vennediler. Ruhen yıkılmış değilim. Yıkılmaya hakkım da yok." ''

Ebulfeyz Elçibey.

"Savunma Bakanhğl basın merkezinjn haberine göre, Ermeniler bugün Fuzuli şehrini ateşe tut­ muşlardır... ''

Habenıameden

105

ŞEHİTLER HIYABANI

Fuzuli...

Azerbaycan h$nn güzel köşelerinin, şınldayan ırmak­ ların başım okşayan yüksek dağların bülbülü ..

Onun şiirinin, gazelinin okunmadığı gün yok...

Onun türküsünün söylenmediği gün yok. ..

Artık onun ruhu, narm, vücudu, kalbi ayaklar altında çiğnenmekte!

Hani nerede onun huzınurıda borçlarını ödemeye hazır oğullar...

Onmı ruhu ..

Büyük mirası huzurundaki ...

Ruh1ar ağiamaktalar...

Ağlamakta olan beyaz başörtülü kadın han kızı Hurşid Banu Natevan mı acaba? Şiir olarak akmakta gözyaşı daınlalan ... Şekillere dönüşmekte bakışındaki dert...

Ağlamakta olan Şamahi şahlan mı? Şiıvan hanlan mı?

Karahan...

Kör . . Güz hanlar. . .

.

Oğuzhan mı acaba?

"Senin halkan nerede olsa benim k:ulağmı, Senin kalbin nerede olsa benim başım oradadırr' Oğuzhan muhabbetle yanan güzelin ahını herhalde dinliyordur.

Tohtamış...

Nizami hazretleri...

Ruhlar toplanmışlar Fuzuli c:enablanrun huzurlanna..

Fuzuli şehrine varana kadar yemyeşil bayırlar, dağlar, nasıl olur da bunları Ermeniler işgal edebilir? .

106

ŞEHİTI.ER IBYABANI

Birden araba durdu Herkes çabuk inip yol kenanndaki kabir tarafına koşuştu Seyidlerden birinin kabri imiş...

Gelen geçenler ziyaret ederek, adak adarnıış ... Ömüd Rahimoğlu'nwı başı eğile.

Köyü, yukarı Abdurrahmanlı iline kadar o konuşınack ..

Babası, anası, suskun...

Gümbürdeyen sesler dinmiyor...

"Sizleri götüreceğim! " "Gitmeyeceğiz, yaşlandığımız şu devirde... " SükOnet "Nevhal var, delikanlılar yurdu vermezler" diyorum kahramanlığı hakkındaki efsaneleri hayalimden geçire­ rek. ..

-Nevhal icra hakimi olduğunda Ermeniler korkarch.

-Nevhal yok, onlar kurşwı yağcbrınaktalar bize...

-Nevhal nerede?

Suret'in askerleri hapsederek, yerine başka birini bı­ rakmışlar. Hakimiyet kavgası bizi kemirmekte balam!­ Kurşun yağmuru altından çıkarak, Bakü'ye dönerken, ateş alev içinde kalan ihtiyar kachn, eıkek ve altı yaşında­ ki Eldar'ın meyus bakışları göz önümden gitmez...

Nevhal neredeymiş? vatanın yanmakta dostum ..

Yüreğin yanmakta dostum ..

Neredesin?

Hakimiyet, siyaset...

Siyaset fahişe ...

Güçlü adamın döşeğine yatar - vücudwı ihtiyacı Paralı adamın döşeğine yatar maddi ihtiyaç...

-

107

ŞEHİTLER HIYABANI

Güzel adamın döşeğine yatar kalb ihtiyacı...

Bugün kimin döşeğindesin siyaset?

Siyasetçiler zamana, mekana uygını olarak lazım gelin­ ce dostlarım, lazım gelince şereflerini, lazım gelince vatanı, milleti satarlar.

Kendileri rahatta, refahta yaşamak için borçlarım da katarak satarlar... Kendisini, camm, varım, devletini, ailesini, rahatını kurban eden, vatan, millet için camm feda edenler mi siyasetin gölgesinde kalmaktalar?..

Borçlanna karışıp, şehidlerin ağıch tuttu alemi...

Borç seması altında...

-

1 08

ŞEHİTI..ER HIYABANI

ŞEHİTLER HIYABANI

ONUNCU BÖLÜM

Şehicller Mezan'ndaki her bir taş Orhun'daki, Behustin dağındaki büyük taş kitabelere benziyor.

Bu kitabeyi okuyorum.

20 Ocak 1990 ...

Azerbaycan ömıünün kanlı, tufanlı günü .. · Mihail Goıbaçev iktidannın tanklan azacllık isteyen mil­ letin üstüne bastırarak girdi.

Kallii vatan, azacllık hissiyle çııpınan, eli silahsız, kendisi günahsız delikanlılar, genç kızlar, analar, atalar tanklar

karşısına çıktılar...

Malum olmayan şehicller...

Onlann ne başlan, ne ayaklan sağlam kaldı.

Tanklar ezip parçaladı.

Bugün onların bir tek üstünlükleri var...

En çok gül onların kabri üstünde.. .

En çok insan onlan isteyerek gelir.. .

Balası kaybolanlar, atası kaybolanlar, dffitli kaybolanlar, burada teBkiıı olurlar. Şehicller lnyabanında iki belirsiz kabir var.

Bu kabirler üstünde en çok gözyaşı dökülür...

1 10

ŞEHİlLER HIYABANI

İlham Ecderoğlu.. .

Feride çobankızı ..

.

İkisi bir kabirde. İlham'ı vurdular, onrm halini gören hemşirenin, taze gelinin, sevgili yarinin yüre,ği yan1dı... Üçüncü kabir onrm karnında kaldı...

Fahriddin Huduoğlu, 27 yaşında. Nevruz günü doğmuş, Azerbaycan'ın Nevruz gününde can verdi... Şehidler Mezan'nda "Sağ kol" kabri var.

Burada dokuzuncu kabirde, 26 yaşındaki Yusuf Sadı­ kov'un kurşrmrm kopardığı sağ kolu gömülü ..

Müıvet Rahimoğlu, 58 yaşında, inşaat.çıydı...

Arkadan sıkılan bir kurşunla yıkılch...

İlgar Aliojlu, 31 yaşında

Mircemal Mirsalihoğlu, 32 yaşında. Lenkoranda, Bakü'den 360 çağırım ötede doğmuş. Ölümünden bir gün evvel evine bacanağı Misir geldi, balalanyla birlikte.

Misafirperverlik...

Sonra onlara katılarak Bakü'ye gitti.

Gezip, dönmek istedi gönül...

111

ŞEHİ1LER HIYABANI

Bacanağının evinden ömür yoldaşı Ra'na'ya telefon açtı: "Geldiın.

O anda çatışmalar �tildi. �ya indiler.

Bu sırada serseri bir oktan yıkı.leh.

Kırk gün evvel kardeşine:

•

il

-Celal, ben öleceğim, . kayuı.' dennşmış. .

cesedimi kendi evimde yı-

Dehşet!

Cesedi evinde yıkanmadı ...

123 notu

otobüs. . .

Şehidler Hıyabanına gider. . .

7. mikrorayondan başlar yolu.

18 yaşındaki Rüstem Aliyev bu otobüsün sürücüsüydü En son durakta kalch ömıiL. Hergün otobüs bir nire defa sonuncu durakta seslenir: Rüsteml

Rüs ... Rü..... !

Vidadi Muhammedov Üzeyiroğlu, 41 yaşında.

Balıkçılık Bakanlığı'nın mühendisi, Şamahalı bu şehid. " 1 1. Kızıl Orcla" meydanında yıkıldı ... Ömür yoldaşı, balaları Şaınahı'da yaşıyorlardı...

Şemsidclin Ebu1hasanoğlu. 36 yaşında. . .

Oğlu Ceval altı yaşında kaldı.

Kızı Kemale beş yaşında.

Abnemedov Temm, Tıp fakültesinde ikinci sınıf talebesi ...

1 12

ŞEHİll..ER HJYABANI

209 nolu evin daimi sahibi.

Bu apartmandaki delikanlılar kendi geçimlerini onun ailesine göndermekteler... .

Her sefer para gelince ana babanın bağrı deliniyor. ..

Zülalov İsfendiyar Adiloğlu, 27 yaşında.

1987 yılında evlendi.

Düğün gününden bir yıl, bir gün sonra Fatıma doğdu. Ömür yoldaşı Terane iki yaşındaki bebeği bağnna basa­ rak gözyaşına dönüştü...

Seferov Vefadar, 67 yaşında. İkinci Dünya Savaşı'ndan sağlimen döndü.

Dört oğul, bir lozı oldu.

20 Ocak'ta oğlu Fuzuli'nin ailesi Zülrre, bebeği Elvin ile hastahanedeydi Bebek ağırlaştı.

O "Moskviç"ine binerek yola koyuldu.

Yolda onu askerler kurşunlayarak öldürdü Elvin sağ kaldı, baba ise. ..

Esadullayev Asıf Kemaloğlu, 3 1 yaşında.

Ocak ayında doğmuş, Ocak ayında öldü.

Harp vasıtası altında kaldı...

İsmailov Reşid, Evinden çıkıp giderken, et, yiyecek, içecek masraflannı cebinden alıp, ömür yoldaşı Elmira'ya verdi.

"Anlatılabilinir mi?... " Onun ölümünü işiten Elmira'yı da ecel kucakladı ...

113

�EHİTI...ER HIYABANI

Onlar yan yana yatıyorlar...

Günahsız aile, vatansız aile kendi öz vatanında...

Ailesiz vatan kendi derdinde ...

.Abbasova Feride Neriman kızı, Yaşını yazmadım.

Ruhurahatsız olmasın, azablanmasın.

Aman pek de genç.

Kulağında inci, boynunda inci, Saçları yayılarak boynuna düşmüş.

Asıf kaldı, iki oğul, bir kıza Hem ana, hem baba olarak, Zeyneb hala kaldı dizlerini vurarak. ..

Yaldan geçerken Rus askerleri Feride'yi ağaç gibi kur­ şunlayarak gittiler.

Güzel Hazar kızı gözlerine kötü göıiindü mü ne? .

Kana boyanarak kaklı güzel, felek utanakalch.. .

.

Kasımov Abbas Muhammedoğlu, 24 yaşında.

Vatan hakkı için, millet hakkı için baskıncının yolunu kesti.

'Temur çizme'1eri durduramach.

Amma onun ahının alemin bağnnı yarchğı. hakikat.

Ulvi Bünyadzade,

21

yaşındaki şair.

Men korkaram uzak yola çıkmaktan, Bu yolun tünelinden de soğuğundan da kork.a­ ram.

1 14

ŞEHİ1LER HIYABANI

Men korkaram uzak yola çıkmaktan, Bu yolun azabından, ağnlanndan, Öliim adh uykusundan da korkaram.

Yollar sayısız.

Yollar sonsuz, Yollar geçer, Geçmişimden, bugünümden, geleceğimden, Geçer, Geçer, Men korkaram uzak yola çıkmaktan, Çünkü bu yollar Anamın tandır evinin yanından geçer Geçer. . .

Ulvi şairdi, asil şair! "

'

O mektepte, dokuzuncu sınıfta okurken, "Musibet-i Falrretdin" faciasını öğrenince muallimine dedi: -Zaman muallim, bugünkü edebiyatımızda facia eserler var mı?

Yoksa niye?

-Yoktur. Facia eserleri için derin, içteki çelişkileri, sınıf zıddiyetleri, mücadeleleri lazım.

ArtJk. muallimi yanıldığını anladı ...

Ulvi harici diller enstitüsünün İngiliz dili fakültesinde okumaktaydı.

bağışlama değil ki, verilsin, bağışlans­ ın, onu kazanmak., almak gerek. Yazık ki bizim halkımız bu yolda bir çok kurbanlar verdi. Artık zamanın bizden borcu var, azadhk borcu.''

"Azadlık

Bu onun satırlan.

1 15

ŞEHhLER HIYABANI

"Ben ana babamın oğlu değilim, ben halkın oğtu­ yunı."

Bu da onun satın.

"İlmi işimi .Azerbaycan tarihine bağışlıyorum."

Bu da onun satın.

Halk oğlu, Vatan oğlu, ha1k için, Vatan için can verdi.

Yadi.garlı bir kitabı kaldı.

Alevli şiirler..

Bu şiirler deryası Şehidler Hıyabanı'na hayat bağışlı yormuş gibi. ..

Allahvercliyev Ruslan Kemaloğlu, 23 yaşında. . .

Onun ne oğlu kaldı, ne de kızı, ve ne de izi...

Onun başına değen iki kurşun hakkındaki hikaye kalch.

Hikaye ile bu iki kurşun kaldı, kurşunlarda onun kanı kalch ...

Telınan sokağı, 31/A evindekiler henüz daha onun ölü­ müne inanamıyorlar...

Turabov Tengiz Muhammedoğlu, 15 yaşında. . .

Alaskerov Zaur Rasim.oğlu, 2 1 yaşında. . .

Arabaların sesinden endişelenerek sokağa çıktık.

Hoparlörden ses geldi: "Şehir tehlikededir. Şehre tanklar girmekte. kimin gay­ reti varsa aşağa insin."

Zaur ana babasının seslenmelerini duymadı bile.

Koşarak çıkıp gittiğiyle birlikte geri dönmedi.

Aliyev Halgah Yusufoğlu,

21

Ağabeyi Terlan ile evden çıktı: 1 16

yaşında . . .

ŞEHİTI.ER HIYABANI

Ana biz tankın önüne çıkacağız. Oğlum olursa, benim adımı koyun. Kızım olursa kendiniz bilir­ siniz." dedi Terlan.

Anasının gözyaşları Terlan'ı korudu, Halgan'ı ise...

Ağabeyi oğlunu onun namı ile adlandırdı ... "

,

İbrahimov İlgar Reşidoğlu, yedinci sınıfta tale­ be ...

Bir kara sıra boş kaklı.

Bu kara sıra kitabını, cildini, hokkasını, sahibini kaybet­ ti ...

O mezarda Ulvi Bünyadzade ile yan yana.

"İlgar küçük kardeşindir, Onu şür sazına kat, Oyuncağını kırarsa, Yeni oyuncaklar al.

Geceler soğuk olanda bağrına bas, koynuna al.

Ana diye feryad edende Sağ kolunu boynmıa al." "

"

Tankın parçaladığı llgar Ulvi'nin ruhunu hazin hazin ağlatrr...

Ağlayan ruh. ..

Şair nıhul

Melidova Larisa Fennan kızı, yedinci sınıfta okumaktaydı...

Yazar Refik Semender mezarda onun ruhu ile sohbet ederdi.

"-Selam, Larisa...

117

SEH İTLER HIYABANI

-Selam...

-Nasıl yatıyorstın kızını , soğuk değil mi?

-Hayır toprağımız sıcaktır.

-Yüreğin nasıl?

-İyi, artık ıstırap vermiyor.

-Dün yüreğine saplanan kurşunu gördüm...

-Ne yaptınız üstad?

-Tükürdüm yüzüne. !!

-AğJamayın, muallim!

-Nereden biliyorsun ağladığımı?

-Kabrimin titremesinden.

-Niye o zaman sokağa çıktın kızım?

-Kimin çıkması lazımdı?

Ağabeylerimin kana boyandığını görünce, ken­ dimi tutamadım. Onlara atıldım, beni de vurdular...

-Ne arzun var?

-Çiçekler benim gibi solmasınlar ! ..

-

• • •

"

Prof ibrahiın ibrahiınov, 62 yaşında . .

Prof Svetlana Memedova, 5 1 yaşında. . .

Prof İsmail Mursagulov, 61 yaşında . . .

Talebeler, şehid...

Okuyucular, şehid.. .

Profesörler, şehid .. .

Milletin akıllan, miletin gülleri . . .

Rustemov Revşen...

Hasanov Sahib. ..

Agaberdiyev Aslan... / l8

ŞEHİlLER HIYABANI

Abdullayev Eyüb...

Gözlerim dinecek. ..

Ne sayısı var ne sonu...

Empeıyalizm alevini söndüren şehidler...

Bugün nerede bu güç, bu cesaret, bu fedayilik?

Dikenli, yılanlı empeıyalizme karşı çıkan güç bugün Ermeni'yi, menfur düşmanı yenebilir mi?

Yenebilir!

Ancak bu güçle açıktan savaşın mümkün olmadığını anladılar.

Bu gücün gücünü kendisine yönelttiler hiyleyle ...

Hile - dostu düşman, düşmanı dost gösteren ayna...

Hile - sadakati kemiren sel...

Hile - tarih sahifelerini kana boyayan boya ..

Hile - pınarların gözünü gömen taş...

Hile - yürekleri parçalayan dert...

Hile - bu yayılmış dünyanın eceli ...

Hile - başlarımız üstünde rüzgar kesen kılıç...

Hile - kızların yorganına giren kara yılan ..

Hile - milletin damanna yapışan sülük...

Hile - Şehicller Mezarı sernasındaki kara bulut...

Hile - bizim bilmediğimiz, anlayarak anlamadığımız tuzak...

Ne zamana kadar bu tuzağın ortasındayız?

Lanet olsun bu tuzağa!

Lanet. ..

119

ŞEHİTI.ER HIYABANI

ŞEHİ1LER HTYABANI

ONBİRİNCİ BÖLÜM

Dünyadaki en de�etli, kulakları kamete getirecek, yürekleri cünbüşe salan, oynak hayalleri keskin orağıy la beraber bir anda kesen hıçkınk, bu sükı1net hıçkın­ ğıydı. Şehicller Mezan'nda ana hıçkınğı...

Baba ağıdı...

Evlat feıyach...

Dostlann figanı...

Ve başka dehşetli hıçkınklan duyarsınız.

Lakin sükGnet hıçkırığı hepsini bastınr!

Sükfuıet Allah'm yarattığı en korkunç bağırtı...

SükOnet - insan vücudnııunfaciası, insan kalbinin huzu­ -

ıu ..

SükOnet şehicllerin Vatarı hakkındaki, gelerek hakkın­ daki, bizim haklornız.daki merdane türlrusü...

Sükfuıet - kimsesiz sahra musikisi...

SükOnet - tepkilerden bağn kara, bağn yara ana toprağın, yerin ince haysiyeti ...

Sükfuıet - deniz dalgalanndan deniz dibine kaçan nur...

SükOnet - insanın huzurunu bozan tufan. ..

-

121

�EHİTLER HIYABANI

Sükünet - hainlik, satkınlık, haksızlık, tahkir, azab, ukü­ bet, eza, yasak, takib, zulüm, hiylekarlık boranı yığılınca kapısını ardına kadar açan cadı... içeriden sıcak üfleye­ duran kapı! Pis kokulu sıcaklık. ..

Sükünet insanlar bir lahza ayağa kalkarak saklanan, şehidler her zaman saklanacak kanlı hatıra...

Sükünet - kılıçsız . . . silahsız . . . sözsüz, bakışsız, bom­ basız, yumruksuz mücadele meydanı... Galibi mutlaka Sükünet - mağlub mutlaka insan!

Sükünet - şehid oğlunun kirpiklerinde donan özlem. ..

-

Alo ...

Sükünete döner sesim.

Alo ...

Sükônete döner sesin...

Alo ....

Kızım kızcağızmı. diyemem.

Alo ...

Baba, babacığım, diyemezsin.

Alo ...

Telefon ahizesine döner elim Alo ...

Telefon ahizesine döner elin.

Alo ...

Yüzünü okşar elim Alo ...

Yüzümü okşar elin.

Alo ...

Telefon tellerine dönüşür elim.

Alo ...

Telefon tellerine dönüşür elin! .

.

122

ŞEHiTI..ER H IYABANI

Saçlannı okşar elim, SaçJanmı okşar elin.

Alb ay ki izlerini arar durur casuslar, Alb ay ki izleıimde dolanır durur casuslar.

Sesini kaybederler, Sesimi kaybederler.

Alo Sükiinete dönüşürüm, gözümde yaşım, Alo ...

Sükiinete dönüşürsün gözünde yaşm... . . .

Sükfuıet - özlem susaınışı...

Sükfınet - ev ve Vatan aralığındaki altı aylık yol. .. Önde sükünet...

Arkada sükfuıet...

Bu arada benim dolandığım Şehidler Mezan'nda da sükfınet.. .

Sükfıneti kabir kazıcının kazması bozdu Taşa değdi bir an, Taş inledi. Huzuru bozuldu, sükfuıeti kınldı, yerinden ayn düştü ...

Emir 'Ilmur sükfuıette...

Mirza IBuğbek. ..

Dükçi Eşan...

Mustafa Kemal Atatüık ..

Mehınedemin Resulzade ...

Mustafa Çokay...

Abdulharnid Çolpan...

Sükfınette ...

Onlann ruhlarına katil kazmanın nefesi değmekte. . .

Onlann evlatları, nesilleri kınlmakta...

Horasan'da Mir Alişirruhuna vınulan kazma sapım kırdı bir oğlan!

123

ŞEHİTLER HIYABANI

"Afganistan, son 247 yıllık devrinde Peştun ida­ resinde, onlann tazyiki altında Türk halk1amun kati meydanına döndü.

Onlar kuzeyden Türkleri kovup çıkararak, yeri­ ne Peştunlan yerleştirdiler. Verimli topraklan çekerek aldılar. Kabul' den gelerek Belücistan 'da başkanhk yaptılar.

Afgan cihadı başladığında ummni düşmana, İngi­ lizlere, sonra Ruslara karşı mücadelede en iyi silahlar Peştunlara verildi. ÖZbek ve Türkmen­ lere ise ...

Neticede Peştunlar evvela "yerli düşman" (Türklere) yüklendiler.

Erkekler boğazlandı, yakıldı, kadınlar tecavüze uğradı, tahkir edildi ... O zaman Semed Paşa, Abdureşid Dostum, Azad Bek meydana çıktılar." ''Yeni Forum" dergisi, 1993.

''Necibullah zamanında savaşa giren Türkler de silah aldılar. Semed Paşa etrafında 15 bin türk birleşti. Lakin güçlü silahlanan Ahmed Şah Me­ sud onlara karşı hücmna geçti.

Kumandanlardan birçoğunu satın aldı. Hainlik birliği kemirdi. Semed Paşa ÖZbekistan'a kaçtı.

Rus talimini a1arak., yurduna döndü.

Artık Türkler Azad Bek gayelerine, dostum gü­ cüne inandılar.

Necibullah kudretli General .Abdureşid Dostum 'u hapse atmaya girişti.

124

ŞEHİlLER HTYABANI

Bu arada Hayratan 'da Hikmetyar ve General Mümin kavgası çıktı. Buysa Abdureşid Dostum 'a savaş için sebep oldu. O Mazhar- ı Şerifi aldı.

Sonra Kabul'ü ele geçirdi. Necibullah BMT ve­ kalethanesine kaçtı..."

"Azerbaycan" gazetesi, 1993.

-Eğer bize .Abdureşid Dostum buyursa ki, "İşte şu tepeyi alın biz alacağız!

Dostwn'un Savunma Bakanı'nın söylediği bu sözleri ." ,

Azerbaycan Türkçesine çeviren tercüman şöyle dedi:

"-Eğer bize .Abdureşid Dostum buyursa ki, ' 'İşte şu tepeyi alın biz ölsek de, hayatta kalsak da onu alacağızr' ."

Bakını çeviricinin hatasını anlach.

-Afedersiniz, bağışlayın dedi, benim ölsek de, kalsak da dediğim yok. Ölmek bizim hususi işimiz, hatta hususi bile değil, bu Tann'nın elin­ deki iş. Ölümün savaşımızla aliikası yok.

Bu sohbet dünya Türkleri arasında yayılch.

Bugün Afganistan'da, renubi Tüıkistan'da neler oluyor?

en büyük korkumuz, bu Afganistan kor­ kusudur."

"Bizim

İslam Kerimov, Ağustos 1993.

".Afganistan Türklerinin birleşmesi Orta Asya ve mnmnen dünya Türklerinin birleşmesine 125

ŞEHİTLER HIYABANI

götürmesi mümkün. Bu korkmıun önünü abnak gerek."

Vladimir Jirinovsky Ağustos 1993 .

''Biz Abdureşid Dostmn'u samimi, gönülden kut­ lanz. O Türk dünyasının korkmaz, cesur oğlu­ dur. Onun Turan'ın baş miman olına ihtimaline inancım mevcut. Bu sebeple onun huzuruna resmi vekiller gönderdim. Siyasi cihetten kol­ ladım, kuvvetlendirdim. Eğer hepimiz onu kol­ larsak.. o Turan'm kmtancısı olduğunu ispatlayacaktır.''

Ebulfeyz Elçibey, 1993.

"Ben .Afganistan' daki zorakilikleri şiddetle ka­ ralıyorum. Bu arada Rusya'nın fiiliyata döktüğü hareketler övgüye liyıktır.''

Haydar Aliyev, 1993.

Halk sükfuıette...

Onu ne zaman uyandınr acaba sükfuıetin bağırtısı!

"Çin'de kendilerini Şarki Türkistanlı diye ad­ landıran bir güruh kurşunJanarak. öldürüldü."

'Vesti", 1993.

''Türkiye'de Kürtler Türk ahalinin yeni doğmuş bebeklerini öldürdüler. Terör devam etmekte."

"Ostankino", ''Novosti", Rusya t.v. si, 1993.

126

ŞEHİlLER HIYABANI

"Tacikistan hudutlannda Rus askerleriyle bera­ ber Kazak delikanhlan da esir alınıp, Afganistan 'a götüriildü. Nursultan Nazarbayev şiddetli be­ yanat ile kınadı."

"Ostankino", 'Novosti", Rusya t.v. si, Ağustos 1993. Şehidler Mezan'nda kabirler kazılmakta.Şehidler Mezan'na turna katan gibi tabutlar getirilmekte...

Türklerin geleceği gömülmekte Şehidler Mezan'na!

Türklerin geleceği sükünete dönüşmekte Şehidler Mezan'nda...

"Taşkent ve Tirmiz'den Kölab'a askeri helikop­ ter ve uçaklar - silah taşıyadurdular.

Tirmiz'de kırguı için hususi insanlar hazırlandı.

Onlar yahuzca Tacikler değil. aynı zamanda Öz­ bekleri' de kırdılar. ÖZbekistan Başkanı dünyaya vahşiyane yalan haber yaydı. Afgan baskıncıları haklnnda iftira yaydı.

Bugün Özbekistan, Ka:r.aldstan, Kırgızistan as­ kerleri Ruslarla birleşerek kendi kardeşlerini 1nr nıaktaJar.''

Şachnan Yusupov, Tacik muhalefet liderlerinden, "Nezavisiınaya" gazetesi, 1993.

127

ŞEHİTLER HIYABANI

''Moskova'da komünistlerin ayaklandığı günler­ de kendi Ruslanmızı öldürmenin zor ve eziyetli olduğunu hissettim. Fergane'de, Bakü'de, Af­ gan'da, Tacikistan'da bu hissi duymamıştmı."

"Alfa" gn.ıbu askeri, "Ostankino" ' 7 Ekim 1993.

Kan kokusunun getirdiği his...

Kan Emir Timur ve Yıldınm Bayezid arasına salıveri­ -

len derya ..

Kan - Tü:fkistan ağacını kurutan ateş...

Kan - Fergane'de, Özbekler ve Mesket Türklerinin nzklanna katılan reh:ir...

Kan Parkent'te dağdan akaıı şelfile ..

-

.

Kan Karabağ'ı Kızılbağ'a çeviren boya...

-

Kan yetmiş yıl boyunca bizim taşıyageldiğimiz, diz -

çökerek öpüp, gözümüze bastığımız bayrak...

Kan- Mihail Goıbaçev, İslam Kerimov, Haydar Aliyev, Levan Ter Petrosyan, İmamali Rahmanov, Boris Yelt­ sin'in misafir ağırlarken kaldırchğı kadehlerde kıpırda­ yan nur...

Kan şehidlerin mukaddes çeşmesi...

Kan yüreği ranından bıktıran, ciğeri kan eden, hem � hem bizi dünyadan bezdiren mucize...

-

-

128

ŞEHİ1LER HTY ABANI

"Eğer bir yiğidin kanı dökülürse, bu yurdun ne geleceği, ne haysiyeti vardır." İslam Kerimov.

''İslam Kerimov koltuğa otmduğundan sonra Ko­ kan' da günahsız delikanlılar kurşuna tutuldu, Namangan 'da oğullar toprağı kucakladı, Andi­ can'da stadymn kana boyandı, Parkent'te ınnak bozardı, talebeler şehrinde öğrenciler kurşun­ landı ...Muhalifler sokaklarda vurularak , kana batınldı."

"Helsinki votç" Moskova bölüm hesabnaıne.sirıden

"Rus ordusu Afganistan' da on beş yıl kırgın yaptı. Köylerin külü göğe savruldu. Rutskoy, Auşev, Gromov gibi generaller ne analara, ne bebeklere acıdılar. Kan dökmek hastalığı kan dökmek geleneğine dönüştü."

Mahmud Mirsaid, Afgan talebesi, Moskova, "Ostankino" t.v. si 7 Ekim 1993.

Dünya 'I\irklerden korkanh, korlrmakta, korkacak...

Yıne Birunilerin Amerika'yı keşfetme.sinden...

Sinalann insanlığı sağlamlaştınnasından...

129

ŞEHİTLER HIYABANI

illuğbeklerin ı.aına:nı yönlendirmesinden...

Harezmilerin saymayı öğretmesinden ...

Farabilerin helfil siyaset mektebini kuımasından. ..

Timurilerin kan dökülıne.sini chrrdurmasından. . .

Nevailerin şiir alemini zaptetmesinden ..

Büyük akıl sahiplerinin peyda olmasından korkarlar, Bugün dünyayı bölerek yaşayanlar, kana batıranlar Evet, korkarlar...

Bizse işte bu korkudan korkuyoruz. ...

130

ŞEHİ1LER HIYABANI

ŞEHİ1LER HIYABANI

ONİKİNCİ BÖLÜM

Ya, Tannl Sen azadlığın, hüniyetin, birliğin, kudretin, hakikatin timsali.sin Sana tabi olan, tabiliğini hisseden kişi ancak azadlığı an1ar.

Duyguya, ruha, insana, makama, paraya, sefaya, güce tabi kişiler sana tabi olmazlar, seni unuturlar bir anda ..

Duygu... En safi sensinl Ruh .. En temizi sensinl Makam En yüce makam senin dergahın!

Sefa .. Seninle yalnız kalchğındaki hayat!

Güç . . . Onyedi bin alem zincirini, sonsuz varlığın yu­ larını, sayısız canlı urganı, hesapsız canlı iplerini, ıiiz­ gann uğuldamasını, alevin güıiildemesini, suyun ku­ lağını. .. tutan güç sensinl Sen dünyayı azad yarattın...

Hayvanlan azad yarattın İnsanları azad yarattın Azadlık senin tarafindan insana bir ömür hediye edilen zenginlik, o bütün zenginliklerle olan münasebetini ..

..

..

132

ŞEHİ1LER HIYABANI

azadlığa da etti, neticede onu çabucak kaybetti..

Azadlık - paraya benzer...

Gelirse gider, giderse gelmez ...

Azadlık - kıza benzer...

Seversen incitir, sevmez.sen yaşamaya devam edersin Sevgisiz hayat kabir!

Azadlık - yıldıza benzer... İstersin, elin yetişmez, ulaşma yolannıysa efsane düşü­ nürsün...

Azadlık - yeryüzüne benzer...

Ayağının altında, teperek yaşarsın. ..

Azadlık - nura benzer...

Nınsuz yaşamak mümkün, yaşayabilsen . .

Azadlık - derde benzer...

Tann, severek sana verir, sen ise devalanırsm, ondan kaçarsın. ..

Azadlık - azab, ukubetin son ınenzili ...

Azadlık - şehicllerd�n kalan yadigarlık...

Azadlık - şaır, . alim, nakim, tabib' fazıl' sanatkar' danişmend, zenaatkarlığı tanımayı reddeden hakikat. Ona aşık olanlann şairlikten, alimlikten, hakimlikten, tabib­ likten, sanatkarlıktan, fazıllıktan, danişınendlikten, ze­ naatkarlıktan v�, yani btmlan azadh ğın ayağı altında kurban etmeye hazır dınma1an şart.

Kurbanlık haysiyetsiz gitmeyecek ..

Azadlık - sö":de seni istemeyen az, amelde seni arayan da az...

Sana süıiikleyen patikanın dikenleri bezdirir ayaklan yürümekten...

Azadlık - seni . • e severler, senden de korkarlar, sana ·

133

ŞEHİ1LER HIYABANI

atilirlar, senden kaçarlar, seni arzulanna bayrak ederler, seni düşmanlanna biley yaparlar...

Azadlık nesin sahiden sen?

Ben bugün Özbekistan, Azerbaycan, Türknnenistan, Kazakistan, Kırgızistan, Türkiye, Horasan, Kıbrıs'ı bir arada gürmek istedim. ..

Bu aradlığın bir adımı değil mi?

-

"Azerbaycan'da Tahş Mugan. Cumhmiyeti ilan edildi."

Rusya t.v. si 'Vesti", Ağustos 1993.

Yıne parçalanma. ..

Turan'ı parçaladılar... yedi böleğe!

Türkistan' ı beşe böldüler... Şimdi ise...

Azacllıktan kaçıyoruz hep beraber!

"-Allah

sizleri çok memleketlerde galip getirdi."

Bizi hep garip getir, Ailahl

Nevailer gelip Semerkant'ta yaşasın ..

Farabiler hudut bilmesin ..

Ali Kuşçu İstanbul'da bulsun rahatını...

Sinalar Ergünaş dağlanndan ot toplasınlar..

Genceviler Nebitdağı'nda destan ya7.Slll..lar Baburbekler Efgan arasında yınt bulsunlar.. . .

1 34

.

ŞEHİ1LER HIYABANI

Bu AZADLIK! !

Ulu AZADLIK! ! Şehicllerin kabrinden gelen ses bu!

AZADLIK sesi :

-''Ey siz hayatta olanJar! an1ayabilir misiniz acaba?

Bizi

Eğer bu azadlığa ulaşsaydık biz de yaşardık, bizim öbneden ölen ana.lanmızda yaşardılar, bi­ zim doğnıayan bala1armuz da doğardılar, tonmhı ohmluk belki?

Siz azadlığı değil, asayişi istiyorsunuz.

Asayiş - geçici hayat.

Azadlık - ise bakidir.

Siz gözünüzü açın!

Damannızdaki kan, vücudunuzdaki can hakkı için, ruhi aleminizdeki iman, yüreğin içindeki inanç hakkı için, Kalbinizdeki şuur, ümid, niyet, arzular hakkı için Sizi yaratana sadakat hakkı için, sizinle bu dün­ yaya gelen ve sizin kaybettiğiniz azadlığı arayın! .."

Kabirler titriyor gibi güya bu seslerden. . .

Lakin berriın yüreğim dayanmıyor.

Eriye eriye biter mi acaba bu yürek?

135

ŞEHİTI.ER HIYABANI

Hayır, alev ve suyun mücadelesi bağrımda.

Bir tarafı buz, Bir tarafı kor!

Buz kesilmesinden korkanın.

Gür gür yanmasından kmkarun. ..

Ya Rab! Bu nasıl bela? ..

Bakü, 1993

136

/ Eylül