w w w . c o m p u t e r s o p s c h o o l . n l
NIEUW for maat + gratis di gitale Add On
Rijksmuseum lanceert SnapGuide Navigeren kun je leren
OEFENEN MET
VIRTUAL REALITY Jaargang 34 | Nummer 9 | Mei 2017 COS_Mei2017.indd 1
25-04-17 11:59
BEST OF BOTH WORLDS
TravelMate Spin B118
Chromebook Spin 11
RUGGEDIZED. BETROUWBAAR. ROBUUST. De TravelMate Spin B118 en de Chromebook Spin 11 kunnen op verschillende manieren worden gebruikt doordat ze 360 graden kunnen draaien. Leerlingen kunnen werken en ontspannen op een manier die bij hen past. Van lezen tot werkstukken schrijven, van notities tot tekeningen maken; de apparaten kunnen alle schoolactiviteiten aan. Daarnaast bieden de notebooks ondersteuning voor Acer TeachSmart waardoor interactie in de klas gemakkelijker en leuker wordt. Bovendien zorgt het robuuste ontwerp voor bescherming tegen stoten, vallen en morsen. De ruggedized modellen zijn betrouwbaar en speciaal gemaakt voor het onderwijs. Acer biedt hiermee voor elke schoolomgeving de beste oplossing. Voor meer informatie kunt u contact opnemen met acereducation.benelux@acer.com
COS_Mei2017.indd 23473 Adv_A4_Best 2 of both worlds-nw.indd 1
Laptop
Display
Tent
Tablet
25-04-17 24-04-17 11:59 12:10
17 12:10
Inhoud 4 Bits & Bites
Grappige, nuttige of slimme snufjes
5 COS Digitale Add On
6
Oefenen
6
Méér magazine, maar dan online!
met Virtual Reality
Waar wil je naartoe met je klas?
8 Malmberg’s Pepijn Dousi:
‘Kwaliteit digitale feedback zeer bepalend
10 Onderzoeksconferentie 2017
Een voorproefje van Jeroen van Merriënboer
12 ICT Team Antonius
Leerling katalysator van innovatie
14 Rijksmuseum lanceert SnapGuide
YouTubers worden museumgids
16 Navigeren kun je leren
14
Lesidee voor het voortgezet onderwijs
18 Interview Olaf de Groot
‘Kennisnet combineert twee dingen die ik leuk vind: onderwijs en ICT’
20 Evaluatie Fiete Math
App voor basisvaardigheden rekenen
22 Dig-I-Dee
Tips voor op het digibord
20 Colofon COS is een onafhankelijk vaktijdschrift voor eigentijds onderwijs en ict. Het is een uitgave van EDG Media en verschijnt 10x per jaar.
COS twittert @cosonline
COS_Mei2017.indd 3
Uitgever: Erik Trimp Hoofdredactie/coördinatie Vanessa Pelle, vpelle@edg.nl Vormgeving Martin Hollander, Tom Venema Medewerkers Henk Botter, Mandy de Bruijn, Tefke van Dijk, Harry Dubois, André Slegers, Lieke Steijvers, Malini Witlox Contact redactie cos@edg.nl
Foto’s Hollandse Hoogte, istock, Shutterstock Redactiesecretariaat EDG Media Postbus 40266 3504 AB Utrecht www.computersopschool.nl Druk PreVision, Eindhoven Abonnementenadministratie EDG Media Postbus 40266 3504 AB Utrecht telefoon: (030) 241 70 20 fax: (030) 241 06 71 e-mail: cos@edg.nl
Advertentieverkoop Mark Hutzezon Telefoon: (030) 241 70 25 E-mail: mhutzezon@edg.nl Abonnementsprijs 2017 Nederland: € 46,50; België en Luxemburg: € 51,50; overig: € 80. Een abonnement kan elke maand ingaan en heeft de duur van minimaal een jaar. Opzeggen kan per e-mail of per brief tot uiterlijk een maand voor het einde van de abonnementsperiode. Een proefof verzamelabonnement bestellen? Bel (030) 241 70 20 of kijk op www.computersopschool.nl
Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Alle webadressen in dit nummer vindt u ook op: www.computersopschool.nl
25-04-17 11:59
Gezondheidapps Het mooie lenteweer nodigt uit om
Grappige, nuttige of slimme snufjes die op het bureau van COS belanden. Suggesties? Mail cos@edg.nl Onder redactie van Harry Dubois
er lekker op uit te gaan. Probeer je fit te worden of af te vallen, dan heb ik twee apps die je daarbij kunnen helpen. Zelf heb ik een tijdje de app van het Voedingscentrum gebruikt.
Handig zoekertje
Met deze app kun je per dag bijhou-
Dit kleine apparaatje zendt via GPS signalen uit. Handig als
den wat je eet; de app laat zien
je je sleutels of een tas kwijt bent. Het bedrijf dat de TrackR
hoeveel calorieën je verbruikt.
levert is al vijf jaar bezig met de ontwikkeling van dit slimme
Probeer het een maand vol te houden
stukje hardware en komt nu met de Bravo. De Bravo kun je
en je zult zien dat het werkt. Je wordt
koppelen aan de app op je mobiel om zo snel je sleutels of
namelijk bewust van wat je precies
bijvoorbeeld koffer terug vinden. Bijzonder is dat de TrackR
eet. Het vereist in het begin wat discipline, maar na verloop van een
ook andersom werkt: een klikje op de TrackR en je hoort
aantal dagen kun je je eetpatroon vastleggen en zijn je dagelijkse
waar je mobiel is gebleven,
consumpties in één klik opgeslagen. Op de website van het
zelfs als deze in ‘silent
Voedingscentrum kun je vervolgens gedetailleerd bekijken welke
mode’ staat. De TrackR
voedingsstoffen je verbruikt hebt en wat je nog te kort komt.
kost rond de €30,-.
Meer info: www.voedingscentrum.nl.
thetrackr.com/bravo
Een andere, tevens gratis app is Stepps. Dit is een stappenteller. Deze geeft een streefaantal aan van 10.000 stappen per dag.
‘Computer: Speel Drake!’
Die 10.000 komt niet zomaar uit de lucht vallen: een Japanse arts berekende dat een mens ongeveer 6.000 stappen per dag zet.
Een slim apparaat is de Amazon Echo;
Wil je gezonder leven dan is 10.000 stappen beter. De basisapp is
een losse speaker die je draadloos kunt
gratis; de pro-versie biedt ook ondersteuning voor o.a. de iWatch.
bedienen. Je maakt de Echo wakker door een commando te geven. Standaard is dit Alexa, maar je kunt ook de naam Echo of
Fietsslot voor je iPhone
Computer gebruiken. Zo kun je Spotify je
Nog een handige gadget is
favorieten laten afspelen door het com-
de Quad Lock Bike Kit.
mando te geven: ‘Computer: Play Spotify
Hiermee kun je je iPhone 6
Drake’. Daar houden de functionaliteiten nog niet op. Je kunt deze
vastmaken aan je stadsfiets
uitbreiden door ‘skills’ toe te voegen aan het apparaat. Denk aan het
of mountainbike. En die zit
aan- of uitzetten van elektrische apparaten door middel van je stem.
er heel stevig op vanwege
Tweakers heeft de Echo uitgebreid getest, evenals de Google Home.
het unieke slot. Je mobiel
Deze heeft ongeveer dezelfde eigenschappen als de Echo, is kleiner
zit in een hoes die met
maar ook goedkoper: de Home kost 129 dollar, terwijl de Echo 179
één klik aan je fiets vastgemaakt kan worden. De reviews
dollar kost. Beide apparaten laten zien dat het ‘Internet Of Things’
zijn goed. Informatie over de Quad Lock is te vinden op
langzaam onze huiskamer binnenkomt. bit.ly/slimmespeakers
quadlockcase.eu
FTP in de cloud Beheer je een eigen website door middel van een FTP-programma, kijk dan eens naar MonstaFTP. Dit programma kan namelijk gewoon online gebruikt worden zonder dat je daarvoor een installatie hoeft te doen op je computer. Daarnaast is het mogelijk om het programma op je eigen server te installeren. Informatie vind je op monstaftp.com
Rectificatie Lekker is dat: begin je als fotograaf, krijg je de credits niet bij een artikel. Saffloer Mohaupt maakte deze prachtige foto’s bij het artikel over Augmented Reality in COS maart. Sorry Saffloer! Wil jij meer zien van Saffloer, je vindt hem via LinkedIn en binnenkort vast ook weer in COS.
4
COS JAARGANG 34 NUMMER 09 – 2017
COS_Mei2017.indd 4
25-04-17 11:59
NIEUW Gratis digitale COS ADD ON Print is leuk, print is zelfs fantastisch! Maar omdat het leven van een COS-er zich voor een groot deel online afspeelt, willen wij jullie daar veel beter in voorzien. Vanaf deze maand lanceren wij de digitale COS Add On: een toevoeging op het magazine die de geprinte content versterkt en aanvult met filmpjes, gerelateerde websites, gratis downloads, tutorials en (jawel) directe doorkliks.
Met de COS Add On wordt het delen van digitale lessuggesties met je klas of je collega’s een stuk eenvoudiger. Niet langer linkjes over tikken maar direct toepasbaar op je telefoon, laptop, tablet of digibord, zodat de hele klas hiervan kan profiteren. De COS Add On vind je gratis op computersopschool.nl. In deze editie vind je extra features bij het artikel Rijksmuseum lanceert SnapGuide en Dig-I-dee. Foto: Vodafone
De rubrieken Sn@ppen en How to… vind je deze editie exclusief in de COS Add On. Deze maand nemen we je in de How to... stap voor stap mee door EduGIS; het platform voor geo-informatietechnologie in het onderwijs.
GET THE FLOW
van NFS. ‘Rappen brengt je in de speechflow en daardoor
Bekijk in de COS Add On ook het filmpje over Mitch,
wordt praten makkelijker. Daarnaast is ritme ook een
een twaalfjarige jongen uit Volendam die als eerste de
belangrijk element dat de vloeiendheid kan bevorderen.
stotter app Get the Flow gaat gebruiken. Get the Flow
Ook voor kinderen die niet stotteren is dit een leuke en
is in samenwerking met de Nederlandse Federatie
speelse manier om met spraak te oefenen.’ Zangeres
Stotteren(NFS, onderdeel van stotteren.nl), zangeres
Sanne Hans: ‘Uit ervaring weet ik hoe vervelend het kan
Sanne Hans en Vodafone ontwikkeld. Ongeveer vijf pro-
zijn als stotteren je zelfvertrouwen in de weg staat. Met
cent van de kinderen stottert. Het doel van de app is om
deze app kunnen kinderen op een coole manier samen
spraak te trainen en het zelfvertrouwen van kinderen te
bezig zijn met spraak en rap. Ik geloof dat dit een boost
boosten. Tegelijkertijd brengt de app kinderen met elkaar
geeft aan het zelfvertrouwen én de sociale vaardigheden
in contact, doordat ze kunnen duo rappen met elkaar. Dat
van kids. In mijn tijd hadden we dit natuurlijk niet, ik had
vermindert het gevoel dat ze de enigen zijn die stotteren.
hier veel lol aan beleefd.’ De app is beschikbaar voor
De app bevat verschillende oefeningen en raps geschre-
Android en gratis te downloaden in de Google Play Store
ven door rappers als Broederliefde, Sevn Alias, Kevin,
via gettheflow.net.
Soufiane Eddyani en Jairzinho. Ali B schreef de eindbaasrap, een allitererende tongtwister als ultieme uitdaging.
Heb jij tips, ideeën of suggesties voor de redactie, mail
‘Wij zijn heel blij met dit initiatief’, zegt Anja van der Vlist
dan naar cos@edg.nl of volg ons via Twitter @cosonline
www.computeropschool.nl COS JAARGANG 34 NUMMER 09 – 2017
COS_Mei2017.indd 5
5 25-04-17 14:23
Oefenen met virtual reality
Van Machu Picchu tot het International Space Station, waar wil je met je klas naartoe? Eerst was er de computerrevolutie, daarna de smartphonerevolutie en de tabletrevolutie. De volgende stap is mogelijk de virtual reality-revolutie. Uitgevers en appbouwers hebben het onderwijs ontdekt als speeltuin. De ene na de andere VR-app wordt gelanceerd. Van een app waarmee leerlingen beter leren rekenen tot een app waarmee je via virtual reality boodschappen doet in het Engels en zo de taal leert. COS bekeek een aantal apps en vroeg basisschoolleraar Jasper Bloemsma naar zijn ervaringen. Door Malini Witlox Foto Hollandse Hoogte
6
COS JAARGANG 34 NUMMER 09 – 2017
COS_Mei2017.indd 6
25-04-17 11:59
hebben. ‘Denk aan verkeerssituaties. Je kunt niet met de hele klas de straat op. Veilig Verkeer Nederland en Samsung hebben daarom samen de VR-game Beat the Street uitgebracht waarbij middelbare scholieren leren om gevaarlijk situaties in het verkeer te herkennen. Zo bevinden de leerlingen zich in de dode hoek van een vrachtwagen die afslaat. Wat doe je dan? De botsingen in het ‘Er zijn twee soorten VR-apps’, zegt de Enschedese basis-
spel voelen door VR levensecht.’ Veel apps zijn te gebrui-
schoolleraar Jasper Bloemsma. Op zijn site blogt hij over
ken met de goedkope kartonnen Google Cardboard. Leer-
de mogelijkheden van VR voor het onderwijs. ‘Je hebt
krachten moeten er wel rekening mee houden dat alleen
VR-apps die speciaal voor het onderwijs zijn gemaakt en
moderne en duurdere mobieltjes geschikt zijn voor VR. Op
apps die dat niet zijn, maar die wel in het onderwijs bruik-
middelbare scholen hebben leerlingen vaker een geschikt
baar zijn.’ Zo kwam NovoLanguage samen met uitgeverij
mobieltje dan leerlingen in het basisonderwijs. Voor som-
Deviant met de 3D Virtual Interactive Presentation Room
mige apps is ook nog een speciale Cardboard nodig met
(3D VIP Room). Wie de bril opzet, waant zich meteen in
beweegbare magneet.
hartje Londen. Uitkijken, want de auto’s rijden hier links. Een stem stelt in het Engels vragen, waar leerlingen in
LEVENSECHT
dezelfde taal op moeten antwoorden. Een leuke gimmick
Verandert het vak van leraar in de toekomst door VR?
of voegt het echt iets toe voor een leerkracht in de klas?
Bloemsma denkt het niet. ‘Je hebt altijd een leraar nodig
Bloemsma: ‘De kwaliteit van het beeld was niet geweldig,
voor extra oefeningen en begeleiding. Je moet er ook echt
maar het is een mooi begin. Als je iets heel realistisch
bij blijven. Sommige leerlingen worden bijvoorbeeld mis-
brengt, kan het een meerwaarde hebben. Beleving helpt
selijk van het gebruik van een VR-bril. Een VR-bril sluit de
bij het leren. VR moet naar mijn mening een middel zijn en
gebruiker af van zijn omgeving. Wat je ziet lijkt soms
geen doel.’
levensecht, daar kunnen kinderen bang van worden. Maar het is wel een goede manier om de lesstof levendig te
VIRTUELE SCHOOLREIS
maken.’ Het laatste jaar is er steeds meer geschikt VR-
Er is nog geen groot wetenschappelijk onderzoek gedaan
materiaal op de markt gekomen. Bloemsma experimen-
naar de vraag of kinderen die met VR leren, betere cijfers
teert momenteel in zijn klas met CoSpaces. Hiermee kun
halen. Bloemsma verwacht dat het van het onderwerp en
je een virtuele wereld bouwen met auto’s, bomen, mensen
vak afhangt. ‘Of je nu beter leert rekenen met zo’n app?
en huizen. De creatie kan 360 graden rond worden beke-
Dat verwacht ik niet, maar je kan er wel leuke acties mee
ken. Er kan gebruik gemaakt worden van objecten uit de
uitvoeren die anders in het klaslokaal moeilijker zijn. Bij-
bibliotheek of er kunnen eigen afbeeldingen worden toe-
voorbeeld een auto uit elkaar halen of naar een andere
gevoegd. Vervolgens kan de creatie bekeken worden in de
plek in de wereld reizen.’ Dat laatste kan met diverse
app of via een VR-bril, waardoor het net lijkt of je zelf in de
apps, waarvan de meeste niet speciaal voor het onderwijs
eigen gecreëerde wereld bent. ‘CoSpaces is heel geschikt
zijn gebouwd. Mooie voorbeelden zijn Matterport VR,
voor het basisonderwijs. Kinderen kunnen heel eenvoudig
Google Expeditions en Nearpod VR. Al deze apps nemen je
op een instapniveau starten en leren snel bij.’
mee op schoolreis zonder dat je er de deur voor uit hoeft. Google Expeditions toont verschillende 3D afbeeldingen.
LEUKE APPS
De leerkracht leidt de schoolreis en kan zo dus ook extra
Rosetta VR: Deze app kan gebruikt worden met
informatie geven over de bezochte locaties. Van Machu
de Google Cardboard en een headset. Bezoek
Picchu tot het International Space Station, waar wil je je
de komeet en kijk hoe die er van dichtbij uitziet.
klas vandaag mee naartoe nemen? Nearpod werkt samen
Incell VR: Dompel jezelf onder in de medische
met 360Cities. Het levert prachtig beeldmateriaal op van
wereld in spelvorm. Deze racegame laat je cel-
verschillende landen. Wie de app gebruikt, denkt dat hij
structuren van dichtbij zien in schitterende graphics.
bij de Taj Mahal of op de Chinese muur staat. Bij Matter-
KingTut VR: Bekijk Egyptische artefacten tijdens
portVR kun je verschillende huizen bezoeken. Onbekende
de geschiedenisles en krijg een rondleiding door
woningen, maar ook huizen van beroemdheden. Het geeft
de grafkamer van Toetanchamon.
een mooi beeld van hoe mensen in sommige landen leven.
Titans of Space: Neem met een Cardboard VR-bril
Waarom zou je eigenlijk de deur nog uitgaan?
een kijkje in de ruimte. Je zweeft langs de verschillende planeten en krijgt veel informatie.
VERKEER
Dubai VR: Een interactieve tour door Dubai, met 360
Volgens Bloemsma kan een VR-app echt meerwaarde
graden panoramafoto’s en timelapses.
COS JAARGANG 34 NUMMER 09 – 2017
COS_Mei2017.indd 7
7 25-04-17 11:59
Pepijn Dousi: ‘De kwaliteit van feedback is zeer bepalend voor de prestaties én motivatie van ieder kind’ Digitale leermiddelen hebben een grote toegevoegde waarde in het basisonderwijs. Leerlingen vinden het leuk om er zelfstandig mee te werken en het bespaart de leerkracht veel nakijktijd. Eén van de grootste voordelen van digitale middelen is dat leerlingen directe feedback kunnen krijgen. En juist hier zit een groot verschil in het aanbod. Krijgen de leerlingen alleen feedback in de vorm van goed/fout of geeft de feedback écht inzicht in het hoe en waarom van het antwoord? Malmberg besteedt veel aandacht aan directe feedback. Waar let deze educatieve uitgeverij op, waardoor leerlingen maximaal kunnen profiteren van de voordelen van digitaal werken?
8
COS JAARGANG 34 NUMMER 09 – 2017
COS_Mei2017.indd 8
25-04-17 11:59
Voorbeeld elaboratieve feedback d.m.v. een hulpkaartje
Met de komst van tablets groeit het gebruik van digitale
tiever dan KR of KCR, omdat de inhoud van deze feedback
leermiddelen harder dan ooit. Zeker voor vakken zoals
aanhaakt bij eerder opgedane kennis van de leerling.
rekenen en spelling, waarbij meestal één oplossing juist
Door te verwijzen naar een strategie die in de instructie al
is, kan het beoordelen van antwoorden prima door een
expliciet aan bod is geweest, wordt de leerling geholpen
digitaal leermiddel worden gedaan. Bij het intoetsen van
om de oplossing met succes te vinden. Dit draagt bij aan
het antwoord krijgt een leerling direct te zien of het goed
het leerproces en de motivatie van elk individueel kind.
of fout is. Maar wat leert het kind hiervan? Pepijn Dousi,
Precies hierom hanteert Malmberg in haar digitale leer-
onderwijskundige bij Malmberg en voorheen leerkracht in
middelen bij voorkeur de EF-feedback of op zijn minst de
het basisonderwijs, vertelt: ‘Er is veel onderzoek gedaan
KCR-feedback, zodat de digitale directe feedback kinde-
naar de effecten van directe feedback op het leerproces.
ren écht verder helpt.’
Het blijkt dat de kwaliteit van de feedback zeer bepalend is voor de prestaties én motivatie van ieder kind. Een
KEUZE
belangrijk punt voor scholen die digitale leermiddelen
Nu ook het basisonderwijs in toenemende mate digitali-
willen aanschaffen. Vooral omdat elke aanbieder van
seert, is het voor scholen steeds belangrijker om de juiste
digitale middelen zijn eigen kwaliteitseisen aan feedback
keuze van digitale leermiddelen te maken. Pepijn: ‘Digi-
stelt.’
tale middelen hebben veel praktische voordelen. Een belangrijk aspect is echter in welke mate ze het leer-
FEEDBACKVORMEN
proces ook daadwerkelijk ondersteunen en versterken. Ik
Pepijn wijst op de drie vormen van directe feedback in
adviseer daarom scholen die zich aan het oriënteren zijn
digitale leermiddelen. ‘Kennis van resultaat (KR) is de
op digitale leermiddelen, of zelfs al enige tijd gebruiken,
eerste en meest voorkomende vorm. De feedback geeft
kritisch te kijken naar de kwaliteit van directe feedback.
alleen aan of een antwoord goed of fout is. De leerling
Welke vorm van feedback wordt gebruikt? En sluit de
heeft vaak een onbeperkt aantal antwoordpogingen en
inhoud van de feedback wel aan bij de instructie die je
krijgt geen informatie waarom een antwoord fout is of hoe
gegeven hebt? Als we de kinderen in onze klas maximaal
het correcte antwoord kan worden gevonden. Onderzoek
willen laten profiteren van de mogelijkheden die digitale
toont aan dat deze feedback nauwelijks effect heeft op
leermiddelen bieden, zal je hier zorgvuldig naar moeten
het leerproces en niet bijdraagt aan het geloof in eigen
kijken. Kies dus voor digitale leermiddelen met effectieve
kunnen van een leerling. Kennis van correct resultaat
vormen van feedback. Feedback die inhoudelijk aansluit
(KCR) is een betere vorm. De leerling krijgt een beperkt
bij jouw instructie. En bedenk tot slot dat hoe boeiend of
aantal antwoordpogingen met goed/fout-feedback, waar-
makkelijk digitale leermiddelen ook zijn; een goede in-
na het juiste antwoord wordt getoond. KCR is effectiever
structie door de leerkracht is de start van het leerproces.
dan KR, omdat de leerling zijn eigen (foutieve) antwoord
Digitaal werken, is een middel om het leerproces van elk
met het correcte antwoord kan vergelijken. Elaboratieve
kind maximaal te ondersteunen.’
feedback (EF) is de meest effectieve feedbackvorm. Dit komt in digitale leermiddelen vooral voor in de vorm van
Wil je zelf ervaren hoe Malmberg directe feedback in hun digitale
een hulpkaartje, een oplossingsstrategie of een uitge-
leermiddelen heeft verwerkt? Ga dan naar www.digitaalvoorjou.nl.
werkt voorbeeld. De feedback wordt gepresenteerd als de
Je kunt de software tot de zomer gratis uitproberen.
leerling een foutief antwoord geeft. EF is beduidend effec-
COS JAARGANG 34 NUMMER 09 – 2017
COS_Mei2017.indd 9
9 25-04-17 11:59
Hoogleraar Jeroen van Merriënboer over multimedia in het beroepsonderwijs:
‘Breng het beroep de klas in’
‘Geef het beroepsonderwijs zo vorm, dat wat er op school en in de praktijk gebeurt beter op elkaar aansluit’, zegt Jeroen van Merriënboer, hoogleraar Leren & Instructie bij de School of Health Professions Education, Universiteit van Maastricht. ‘Multimedia - beeld, tekst, geluid - kunnen daar uitstekend bij helpen. De leeropbrengst groeit als je leerlingen en studenten op een interactieve manier laat kennismaken met taken in het beroep.’
10
Jeroen van Merriënboer is expert in informatieverwerking
STEVIGE PRAKTIJKCOMPONENT
van het brein en (daarmee) bijzonder deskundig op het
Voor Van Merriënboer is het beroepsonderwijs een breed
gebied van effectief leren. Samengevat: effectief leren
begrip. ‘Dat strekt zich uit van het vmbo tot universiteit.
lukt alleen als de manier waarop we informatie aanbie-
De opleiding tot arts of tandarts zijn echte beroepsoplei-
den, aansluit bij de werking van het geheugen. ‘Multi-
dingen.’ Al die verschillende beroepen staan aan de basis
mediale bronnen kunnen daarbij ondersteunen en ervoor
van dit type onderwijs, dat zich kenmerkt door een stevige
zorgen dat de leerlingen of studenten het leermateriaal
praktijkcomponent. Van Merriënboer: ‘Dat het beroep het
opslaan in het langetermijngeheugen. Zo voorkom je dat
uitgangspunt vormt, is natuurlijk niks nieuws. Maar het is
het werkgeheugen overbelast raakt’, aldus Van Merriën-
wel belangrijk dat het onderwijs vormgegeven wordt van-
boer. In het beroepsonderwijs biedt de inzet van multi-
uit die beroepen. Daar begint het en daar schort het vaak
media extra kansen. ‘Daar kun je ze gebruiken om het
nog aan: er bestaat nog steeds een kloof tussen theorie
beroep in de klas te brengen.’
en praktijk, tussen school en werkvloer.’ Van Merriënboer
COS JAARGANG 34 NUMMER 09 – 2017
COS_Mei2017.indd 10
25-04-17 11:59
benadrukt dat de kwaliteit van multimedia flink kan varië-
COS Add On, red.). Dit is een online onderwijstool waarin
ren. ‘Je hebt goed en slecht ontworpen multimedia, maar
leerlingen en studenten oefenen en leren in een gesimu-
uiteindelijk is alleen het effect dat ze sorteren van belang.
leerde werkomgeving. Een andere mogelijkheid die in elke
Als je met een fantastisch filmpje alleen maar informatie
beroepsopleiding toepasbaar is, is studenten het eigen
verspreidt, heeft het nauwelijks meerwaarde ten opzichte
functioneren in de praktijk laten vastleggen op video. De
van het traditionele boek. Doel moet zijn dat het onderwijs
opnames kun je gebruiken om te reflecteren.’
interactiever wordt en studenten op een aansprekende, interactieve manier kunnen kennismaken met het beroep.’
VERBETERING VAN DE LERARENOPLEIDING
Het uitgangspunt is in elk geval dat het onderwijs zo vorm-
Eén type beroepsopleiding wil Van Merriënboer eruit lich-
gegeven wordt, dat wat er op school gebeurt, aansluit op
ten: de lerarenopleiding. ‘Hier valt nog veel te verbeteren.
de praktijk. En omgekeerd.’ Hoe kunnen scholen multi-
Leraren zijn cruciaal voor de kwaliteit van het onderwijs.
media succesvol inzetten? ‘Je kunt studenten bijvoorbeeld
Juist in deze opleidingen kan de vervlechting van theorie
in een gesimuleerde omgeving laten oefenen. Goed voor-
en praktijk veel beter. Leraren dragen het onderwijs. Zij
beeld daarvan is Craft (bekijk het filmpje in de digitale
moeten naar mijn mening echt beter voorbereid worden op het beroep. Voordat je daadwerkelijk stage gaat lopen, zou je kunnen oefenen in een gesimuleerde omgeving. Dan ga je veel beter voorbereid de klas in.’ Tijdens de stage je eigen les opnemen, is een volgende stap. ‘Er gebeurt zoveel in zo’n klas. Multimedia bieden de mogelijkheid je eigen lessen te analyseren en te verbeteren. Keer op keer.’ Jeroen van Merriënboer is spreker op de Onderzoeksconferentie van Kennisnet. Ben jij benieuwd naar zijn verhaal en andere nieuwe wetenschappelijke inzichten in ICT en onderwijs? Kom dan ook naar de Onderzoeksconferentie. kn.nu/onderzoeksconferentie
ONDERZOEKSCONFERENTIE 2017 Wanneer: woensdag 28 juni 2017 | Hoe laat: 10:00 - 16:30 uur | Waar: De Flint Amersfoort | Kosten: 75 euro
WAT IS DE ONDERZOEKSCONFERENTIE? De Onderzoeksconferentie is een gezamenlijk initiatief van het Nationaal Regieorgaan Onderwijsonderzoek (NRO) en Kennisnet. Tijdens de conferentie krijg je de nieuwste inzichten over wat werkt met ICT in het onderwijs. Wetenschappers presenteren er recente onderzoeken op het gebied van onderwijs en ICT. Daarnaast staan twee thema’s centraal: ‘Multimediaal leren’ en ‘Toetsen in het onderwijs’. In het eerste thema hoor je meer over wanneer multimedia echt (niet) werkt. Er zijn steeds meer mogelijkheden om multimediale leermaterialen in te zetten in de les. Maar is dat altijd effectief? In het tweede thema worden opbrengsten en risico’s van digitale toetsing op een rij gezet. Toetsing hoort bij onderwijs en vervult een belangrijke functie in het onderwijssysteem. Hoe kan ICT helpen bij het afnemen van toetsen en wat zijn de gevolgen van digitale toetsing? Door dieper in te gaan op een onderwerp, is er ruimte voor verschillende perspectieven en het leggen van dwarsverbanden tussen po, vo en mbo. Op deze manier krijgt het publiek zowel de theorie als praktische toepassingen daarvan te horen. De dag wordt afgesloten met een keynote van Patti Valkenburg, universiteitshoogleraar media, jeugd en samenleving aan de Universiteit van Amsterdam. Via de COS Add On op computersopschool.nl kun je je direct inschrijven voor de Onderzoeksconferentie 2017.
COS_Mei2017.indd 11
25-04-17 11:59
ICT Team Antonius Leerlingen als katalysator voor innovatie De probleempjes met de techniek zijn opgelost, de camera loopt. In de spotlights van de videolampen beginnen Ties en Wessel uit te leggen hoe de app ‘Green Screen’ werkt. Diezelfde middag nog staat een vlot gemonteerde instructievideo op YouTube. Tekst en foto’s Erno Mijland
We zijn te gast op Brede Basisschool Antonius in het
lingen zoveel mogelijk zelf bedenken wat ze gaan doen.
Brabantse Asten-Heusden. Ties van Gerwen (12) en
Als ze aan het werk zijn, kijk ik over hun schouders mee,
Wessel van Oosterhout (12) zijn leerlingen van groep 8.
maar ik grijp alleen in als het echt nodig is. De kunst is
Samen met drie leerlingen van groep 7 vormen ze het ICT
van de knoppen af te blijven en niet meteen het antwoord
Team Antonius. Dit team staat elke schooldag klaar om
te geven als ze een vraag hebben. Laat ze maar zoeken,
leerkrachten en leerlingen te helpen bij praktische vragen
proberen, fouten maken. En dan krijg ik ‘s avonds een
rond het gebruik van ICT. Op dinsdagmiddag is het team
apetrots appje dat ze de oplossing hebben gevonden.’
te vinden in het speciaal voor hen ingerichte lokaal. Daar werken ze aan instructiefilmpjes, bereiden ze lessen voor
WEERBERICHT
en beheren ze een eigen Minecraft-server. Onlangs heb-
In de kleutergroepen staat het thema ‘weer’ op het pro-
ben ze de hele school tot in detail - van de vloerbedekking
gramma. Als eindpresentatie mogen de kinderen een
tot aan de glazen wand - nagebouwd in Minecraft.
weerbericht presenteren. Dat kan in de klas, met de bekende papieren zonnetjes en wolken. Maar het kan ook in
12
OVER DE SCHOUDER
de vorm van een Green Screen-opname, met digitale
Roy van den Reek is initiatiefnemer van het project en
weerkaart. Het ICT Team begeleidt de kleuters bij het
begeleider van het ICT Team. ‘Anderhalf jaar geleden zijn
maken van de opnamen. Van den Reek: ‘Mijn collega’s
we gestart. Ik zag een groep kinderen met een grote pas-
vinden het geen probleem om hulp te vragen aan leer-
sie en talent voor technologie en we deden er niets mee.
lingen op het gebied van ICT. Samen komen we zo verder.
Ik heb enkele leerlingen gevraagd of ze het leuk zou vin-
Laatst verzorgde het team voor groep 8 een presentatie
den om een ICT Team te vormen. Het idee is dat de leer-
over ‘computational thinking’; dat lastige begrip uit het
COS JAARGANG 34 NUMMER 09 – 2017
COS_Mei2017.indd 12
25-04-17 11:59
r e
model van de 21e eeuwse vaardigheden. Zoals zij het
voeden. Dat doe ik door steeds weer te vragen wat ze echt
uitleggen, snapt iedereen het. Voor leerkrachten van
willen, door ze moeilijke uitdagingen te geven, ze vertrou-
Prodas verzorgden ze ook een workshop over het gebruik
wen te geven en met ze te reflecteren.’
van Minecraft in de klas op een studiedag. Met deze opzet hebben we een katalysator van innovatie aangeboord.’
PROGRAMMEURS VAN MORGEN Zijn andere leerlingen wel eens jaloers? Van den Reek: ‘Ze
DOOR NA SCHOOLTIJD
vragen me wel eens waarom zij niet iets leuks mogen
Moeten de leerlingen uit het team niet gewoon zelf in de
doen? Dan zeg ik: ‘Kom maar op met je ideeën.’ Zo is een
klas zitten? Team-lid Ties: ‘We hebben goede afspraken
nieuw initiatief ontstaan: een vloggersteam. Ze hebben
met onze leerkracht. Elke dinsdagmiddag mogen we de
laatst hun eerste vlog gemaakt over de nieuwe speel-
klas uit om met het team bij elkaar te komen. Groep 8 is
plaats, het ICT Team begeleidde hen met de technische
dan bezig met het voorbereiden van de musical, groep 7
zaken.’ Zijn Wessel en Ties de programmeurs van morgen?
heeft tekenles en handvaardigheid. We missen niet veel.’
‘Dat weet ik nog niet’, antwoordt Ties. ‘Ik zit best veel aan
Wessel knikt: ‘Per week zijn we zo’n vier uur bezig met ons
de computer, ook thuis. Maar ik ga ook graag voetballen.
ICT-werk. Soms gaan we nog wel door na schooltijd. En de
Per dag besteed ik maximaal twee uur aan de computer.’
musical: daar doen we ook aan mee.’
Wessel: ‘Mensen helpen vind ik erg leuk. Ik help ook in mijn familie. Als er dan een vraag komt, gebruik ik de
SERIOUS BUSINESS
functie ‘scherm delen’ om mee te kijken op de computer.
Het werk in het ICT Team is serious business, meent Van
Als ik er zelf niet meteen uitkom, lukt het bijna altijd wel
den Reek. ‘Dinsdagmiddag is er eerst een vergadering. De
via Google of YouTube.’
leerlingen bespreken wat ze gaan doen en inventariseren de problemen die gemeld zijn: een beeldscherm dat niet goed werkt of een computer die niet wil verbinden met het netwerk. Soms komen er vragen binnen via de website, maar meestal zoeken leerkrachten of leerlingen de jongens even op in de school. Dat kan ook op andere dagen, even tussendoor. De dinsdag is er om te werken aan allerlei projecten.’ Ties: ‘We zijn ons nu aan het verdiepen in Minetopia, een virtuele wereld waar je kunt leren en werkvaardigheden kunt opdoen. In het team is iedereen goed in iets. Ik werk graag met video, kan goed presenteren en ben goed in Engels.’ Wessel: ‘Ik vind het leuk technische problemen op te lossen. Vooral programmeren. Laatst hebben we nog een workshop gegeven op een andere school in Asten over Scratch.’
GEZIEN WORDEN ‘In deze opzet leren de kinderen veel van en met elkaar’, zegt Van den Reek. ‘Dit is zo krachtig. Leerkrachten zien dat en ook de ouders zijn enthousiast. Ze geven terug dat ze zien dat hun kind groeit, niet alleen op technisch gebied, maar juist ook in hun sociale vaardigheden en het plezier in school. Ze worden gezien en gewaardeerd en daardoor groeit hun enthousiasme. Het enige dat we daarvoor hoeven doen, is aansluiten bij hun interesse en die
Informatie, video’s en links over het ICT Team van BBS Antonius vind je op po-skills.nl. Het YouTubefilmpje van ICT Team Antonius zie je in de COS Add On op computersopschool.nl COS JAARGANG 34 NUMMER 09 10 – 2017
COS_Mei2017.indd 13
13 25-04-17 11:59
Rijksmuseum lanceert SnapGuide Ronnie Flex, Mertabi, Teske de Schepper, Jiami Jongejan en Defano Holwijn geven sinds april rondleidingen in het Rijksmuseum met SnapGuide. SnapGuide is een splinternieuwe gratis onderwijstool op de smartphone voor leerlingen uit het voortgezet onderwijs. Zij leren over de Gouden Eeuw door ‘snaps’ en ‘challenges’ van populaire YouTubers en artiesten. Zo vertelt Mertabi over macht en rijkdom en gaat Ronnie Flex op zoek naar de geschiedenis van zijn voorouders. Foto’s Jan-Kees Steenman
14
SnapGuide is een gratis webapplicatie die in de browser
Rijks Guide het museum door? Met SnapGuide bepalen de
geopend kan worden. Leerlingen kunnen SnapGuide gebrui-
leerlingen zelf wie hen rondleidt. De bekende YouTubers en
ken op hun eigen smartphone met meegebrachte oordop-
artiesten geven een persoonlijke tour en dagen leerlingen
pen. In het museum zijn ook koptelefoons beschikbaar. Met
uit om mee te doen aan verschillende challenges. Met de
Ronnie Flex, Mertabi, Teske, Jiami, Defano of de officiële
camera in hun hand ontdekken zij de kunst en geschiedenis
COS JAARGANG 34 NUMMER 09 – 2017
COS_Mei2017.indd 14
25-04-17 11:59
van de Gouden Eeuw en de persoonlijke favorieten van hun ‘guide’. De YouTuber leidt de leerlingen langs verschillende hoogtepunten uit de Gouden Eeuw, waarbij elk werk wordt
Bekijk het filmpje in de digitale COS Add On op computersopschool.nl
toegelicht vanuit persoonlijk oogpunt. Daarna krijgen leerlingen verschillende ‘challenges’. Deze mogen ze beantwoorden met eigen vlogs (foto of film). Aan het einde van de rondleiding sturen de leerlingen de vlogs naar hun leraar, die deze in de afsluitende les kan bespreken. Doordat YouTubers rondleidingen geven via de populaire app Snapchat sluit deze leermethode goed aan bij de belevingswereld van de jongerenen bij kerndoelen van de vakken Kunst, Geschiedenis en Maatschappijleer.
YOUTUBERS WORDEN MUSEUMGIDS • Ronnie Flex gaat op zoek naar zijn Surinaamse en Molukse familiegeschiedenis • Teske de Schepper vindt inspiratie in 17de-eeuwse kunstwerken • Defano Holwijn test de algemene kennis van de leerling • Jiami Jongejan kijkt naar fashion en lifestyle in de Gouden Eeuw • Mertabi vertelt met zijn populaire typetje ‘Mo’ over macht en rijkdom in de Gouden Eeuw • Valentijn Rambonnet geeft een spoedcursus Rembrandt
SnapGuide werkt alleen op een smartphone!
COS JAARGANG 34 NUMMER 09 – 2017
COS_Mei2017.indd 15
15 25-04-17 11:59
Ga voor een digitale versie van dit lesidee, inclusief direct doorklikbare linkjes, naar de COS Add On op computersopschool.nl
Lesidee voortgezet onderwijs Navigeren kun je leren! Nog niet zo lang geleden was je als verkeersdeelnemer afhankelijk van je eigen topografische kennis en richtingsborden. Tegenwoordig is iedere moderne auto uitgerust met een navigatiesysteem, heeft iedereen een smartphone met diverse navigatie-apps en kun je zelfs tijdens een rondje hardlopen je route laten uitstippelen. In dit lesidee onderzoeken we diverse routeplanners en bedenken we een les met navigatie-apps op de smartphone. Door Henk Botter
16
VROEGER
nog een markt voor deze papieren producten. Op de site
In veel auto’s vind je nog allerlei wegenkaarten. De web-
van de ANWB vind je ook de online routeplanner en de
winkel van de ANWB biedt nog ruim 700 kaarten en atlas-
Onderweg-app voor op je smartphone: anwb.nl/mobiel/
sen aan in de webwinkel. Als lid zijn de routekaarten van
onderweg-app. Met deze app krijg je verkeersinformatie,
bijvoorbeeld Italië gratis, maar je kunt ook een autoboek
kun je je route plannen, kijken waar je kunt parkeren en
bestellen van 40 euro over Scandinavië. Er is blijkbaar
eventueel de Wegenwacht oproepen. Daar kan geen gratis
COS JAARGANG 34 NUMMER 08 – 2017
COS_Mei2017.indd 16
25-04-17 11:59
routekaart tegenop. Bovendien scheuren papieren kaar-
TomTom ook apps voor op je smartphone waardoor je
ten, ze kunnen nat en vies worden of er ontbreekt net die
meer informatie over je rijgedrag kunt krijgen. De online
bladzijde die je nodig hebt.
navigatie komt tot stand door GPS en GPX. GPS staat voor Global Positioning System en is een satellietwaarnemings-
KAARTEN MAKEN
systeem. Satellieten maken verbinding met je apparaat en
Als je bij schooltv.nl als trefwoord ‘kaarten’ intypt,
bepalen zo je locatie en als je je verplaatst, je snelheid.
worden er 66 video’s gevonden. Met bit.ly/2ngprjU kun
Die gegevens kun je laten analyseren en gebruiken om
je zien hoe kaarten worden gemaakt, met bit.ly/2o8tf43
een volgende keer dezelfde route te kunnen afleggen.
leer je hoe het zit met de schaal, met bit.ly/2nMw3bc
GPX is een opmaaktaal voor geografische data. Een GPX-
zie je hoe je op een overzichtskaart je weg kunt vinden.
bestand kan op een routeplanner gebruikt worden om een
De kapiteins van de Nederlandse VOC- en WIC-schepen
route weer te geven op een display.
konden alleen hun routes bepalen met goede kaarten. Zo werden de kaarten van de familie Blaauw in de atlas uit 1662 wereldberoemd. Via bit.ly/2mU9ImZ kun je De Klokhuis-aflevering hierover bekijken. Op topotijdreis.nl kun je allerlei kaarten over Nederland in detail bekijken, die gemaakt zijn vanaf 1815. Ook de meeste recente topografische kaarten vind je daar. Een begrip op scholen is de Bosatlas. Op bosatlas.nl kun je lezen dat er al een 55ste editie van de Grote Bosatlas is verschenen in 2016 en dat in het schooljaar 2017-2018 deze atlas ook digitaal beschikbaar komt. In de COS Add On van deze maand vind je ook een How to… over EduGIS (edugis.nl). Op deze site zijn van de gegevens van het Centraal Bureau voor de Statistiek (cbs.nl) en het Kadaster (kadaster.nl) meer dan vijfhonderd kaartlagen gemaakt. Deze kaarten kun je ook met elkaar vergelijken. Zo kun je zien wat de waarde van je woning is en of het onder of boven de zeespiegel ligt. Hoe dit werkt, lees je in de online How to…
ONLINE KAARTEN Iedereen kent het onderdeel Maps van Google (maps.google.nl). Je kunt een kaart weergeven als een ‘gewone’ topografische kaart, maar ook als terreinkaart of Earth-versie. Die laatste lijkt veel op het programma Google Earth (google.nl/intl/nl/earth). Google Maps kun je goed gebruiken om een route te plannen, ook op je mobiel. Je kiest een vertrekpunt en een bestemming, je bepaalt je vervoerswijze (auto, openbaar vervoer, lopend, fiets of vliegtuig) en Maps berekent je route. Als je deze planning op je pc hebt gemaakt, kun je die naar je mobiel versturen als je met je Google-account bent ingelogd, maar je kunt het ook printen. In de beginjaren van Google Maps was dit dé manier waarop automobilisten Google Maps gebruikten. Om bij Google te blijven: als je daar als zoekopdracht ‘routeplanner’ intypt, krijg je afgerond 12 miljoen resultaten! Het is dus verstandig om eerst te
LESIDEE
bepalen hoe je wilt reizen en wat je bestemming is.
Download de app EveryTrail op je smartphone. Maak een account aan, fiets of loop een route, maak onderweg foto’s en bewaar je
GPS EN GPX
afgelegde route. Log in op een computer en bewerk verder je route
Voor veel automobilisten begon het navigeren zonder
door er informatie of opdrachten aan toe te voegen.
papieren kaart met een kastje van het Nederlandse
Ook kun je online zien welke afstand je hebt afgelegd en wat je
bedrijf TomTom. Deze kastjes waren (en zijn) zo populair
gemiddelde snelheid was. Een app als deze is overigens helemaal
dat veel mensen het over een TomTom hebben als ze het
leuk als je op vakantie in de bergen bent! Je kunt dan ook de
over hun navigatiesysteem in hun auto hebben, ook al
hoogteverschillen die je hebt overbrugd goed terugzien.
hebben ze een heel ander systeem. Inmiddels verkoopt
COS JAARGANG 34 NUMMER 09 – 2017
COS_Mei2017.indd 17
17 25-04-17 11:59
Olaf de Groot: ‘Kennisnet combineert twee dingen die ik leuk vind: Onderwijs en ICT Olaf de Groot was ooit meester in het basisonderwijs, maar maakte zeven jaar geleden de overstap naar Kennisnet. Daar is hij expert Onderwijs en ICT. Volgens De Groot zijn digitale tools bij uitstek een goed middel om leerlingen actiever te betrekken bij de les. Door Mandy de Bruijn
18
COS JAARGANG 34 NUMMER 09 – 2017
COS_Mei2017.indd 18
25-04-17 11:59
‘Verrassende tools en uitkomsten maken het onderwijs minder voorspelbaar’
Waar komt de interesse voor ICT vandaan?
Is dit ook onderzocht?
‘Eigenlijk heb ik al interesse voor ICT sinds we thuis een
‘Langdurig onderzoek is er nog niet, maar wel blijkt uit
Commodore64 hadden, maar in combinatie met het
veel recente onderzoeken naar het effect van de inzet van
onderwijs kwam dat toen ik als meester steeds vaker
ICT in het onderwijs, dat de motivatie vaak wordt vergroot.
gebruikmaakte van ICT in de klas. De groei van digitale
Kijk daarvoor op kennisnet.nl/onderzoek.’
methodes vond ik erg interessant, maar ik was ook bezig met hulpmiddelen die niet per se onderwijsgerelateerd
Helpt het bij gepersonaliseerd leren?
waren, zoals Moviemaker.’
‘Om te kunnen personaliseren is inzicht nodig in de voortgang van de leerling. Digitale hulpmiddelen helpen hier
Waarom heb je het onderwijs verlaten?
zeker bij. Je moet dan wel denken aan instrumenten om
‘Hoe geweldig het ook is om in een klas met nieuwsgierige
continu voortgangsrapportages te kunnen maken of aan
kinderen aan het werk te zijn, bij Kennisnet kon ik twee
adaptieve software.’
dingen combineren die ik leuk vind: onderwijs en ICT!’ Welke digitale tools zijn geschikt voor het onderwijs? Je bent ook coördinator Leergemeenschap Doorbraak-
‘Dit zijn er echt te veel om op te noemen!’
project Onderwijs en ICT. Wat houdt dit in? ‘In het kader van het project Slimmer leren met ICT, in
Enkele eigen favoriete digitale tools dan?
samenwerking met de PO-Raad, proberen we op allerlei
‘Ik heb laatst Spiral (spiral.ac) ontdekt. Die blinkt uit door
manieren de integratie en implementatie van ICT in het
zijn eenvoud. Het is een perfecte tool om de betrokken-
onderwijs te ondersteunen. Als coördinator van de Leer-
heid te vergroten, samenwerking te bevorderen, interactie
gemeenschap probeer ik dit op verschillende manieren
met de klas te creëren en vorderingen bij te houden.’
mogelijk te maken. Denk aan werksessies waarbij scholen met behulp van handige instrumenten hun keuzes beter
Je maakt voor Kennisnet podcasts. Een daarvan ging
kunnen verantwoorden.’
over kunstmatige intelligentie en virtual reality. Zie je dat ook al in de klas?
Op de NOT heb je gesproken over digitale tools om
‘Ik denk dat dat nog wat meer toekomstmuziek is. Beide
leerlingen actiever te betrekken bij de les. Kun je hier
liggen wat meer van de huidige praktijk af. Zo lang VR niet
meer over vertellen?
meer is dan een leuk extraatje, missen scholen nog niets.
‘Een heel eenvoudig voorbeeld is een tool als Mentimeter.
Wel denk ik dat scholen leerlingen kennis moeten laten
Daarmee maak je van de smartphones stemkastjes. Je
maken met een dergelijke technologie. Dat hoeft echt
stelt de vraag aan de hele klas. Als je een stap verder wilt,
niet met peperdure middelen. Een Cardboard VR-bril
kun je kijken naar adaptieve leeromgevingen die leerlin-
kost geloof ik 4 euro.’
gen de mogelijkheid bieden om te leren op hun eigen niveau en tempo.’
Wat zijn interessante successen? ‘Er zijn veel leraren die hun ervaringen delen op sociale
Denk jij dat digitale tools de motivatie van leerlingen
media of op het interweb. Leraren als Jeroen Smits
een boost geeft?
(@jeroengennep), Gijs Palsrok (@meestergijs) of Henk ter
‘Leerlingen worden door gebruik te maken van digitale
Haar (@HenkTerHaar). Hun praktijkvoorbeelden zijn een
tools veel meer betrokken bij hun onderwijs, dus ja. Ze
geweldige inspiratiebron voor anderen.’
hebben meer te zeggen en kunnen meer doen. Het doet een appèl op de autonomie van de leerling. Juist dat zorgt
Heb je dromen voor de toekomst van onderwijs en ICT?
voor een hogere motivatie. Daarbij sluiten de tools ook
‘Pfff, lastige vraag! Ik denk dat leerlingen het verdienen
aan bij de belevingswereld van de leerling en zorgen ze
om onderwijs te krijgen waarin ICT vanzelfsprekend een
voor variatie in het lesaanbod. Verrassende tools en uit-
rol speelt. En dat degene die ze dingen wil laten leren met
komsten maken het onderwijs minder voorspelbaar. Dit
die hulpmiddelen om kan gaan. Ik hoop wel dat leerlingen
werkt overigens alleen wanneer je niet altijd digitale tools
niet doodgegooid worden met technologie omdat het kan.
inzet! Balans is heel belangrijk.’
Het moet wel zin hebben!’
COS JAARGANG 34 NUMMER 09 – 2017
COS_Mei2017.indd 19
19 25-04-17 11:59
Evaluatie Fiete Math Als het gaat om rekenen, is het leren van de basisvaardigheden essentieel. Goede educatieve apps kunnen helpen om die basisvaardigheden aan te leren. Fiete Math is zo’n app. Door Mandy de Bruijn, leerkracht en ICT-juf
Doelgroep:
Groep 1, 2 en 3
Prijs:
€ 3,99 Applestore en Google Play Fiete Math is een rekenapp voor kinderen die beginnen met het tellen. De app heeft een speelse aanpak, met uitdagende oefeningen en laat kinderen de opdrachten in hun eigen tempo oplossen. Met deze app bouwen kleuters letterlijk aan de basis om een sterke rekenkundige kennis te ontwikkelen. Al deze activiteiten worden uitgevoerd samen met de grappige en lieve matroos Fiete, die dit rekenavontuur nog leuker maakt. De app heeft mooie graphics, hoogwaardige klanken en leuke karakters die over het scherm lopen.
HOE WERKT DE APP? Na het opstarten kom je in een startscherm waarin Fiete in een bootje zit met verschillende dieren. Het is de bedoeling dat we de boot gaan laden met vracht. In de app zitten zeven opdrachten. Elke opdracht is verdeeld
SPLITSEN
in tien oefeningen. Wanneer je vijf oefeningen hebt af-
Wanneer er een nieuwe opdracht komt, speel je in een
gerond, wordt de volgende opdracht vrij gespeeld. De app
nieuw land en in een nieuwe haven. In de tweede op-
omvat meer dan 1.000 opeenvolgende oefeningen met
dracht wordt het getal op de boot groter. De 3 en 4 komen
getallen tot 30. De eerste opdracht is een teloefening.
nu voor en dat betekent dat er even zoveel dozen moeten
Je begint met het getal 2. Deze staat boven de boot. Ook
worden gebruikt om het getal te maken. Een stapje verder
staan er dozen in het scherm met cijfers erop. Het kind
moet gewoon het getal boven de boot worden samen-
moet dozen samenvoegen. Zoveel als het getal boven de
gevoegd door dozen. Dit mogen dan ook twee dozen zijn.
boot aangeeft. Meer dozen mogen er niet worden
Het kind leert in deze oefening om een getal op verschil-
gebruikt. Wanneer de dozen zijn samen-
lende manieren uit elkaar halen en leert hoe-
gevoegd, past het getal zich automatisch
veelheden en getallen tot 20 kennen. In op-
aan en kunnen de dozen naar de boot wor-
dracht 3 komen getallen voor vanaf de 5. Ook
den gesleept. Is het getal goed, dan varen
hier moet je weer dozen slepen. De 5 structuur
de schepen langs met de stapels die zijn
wordt hierbij aangeleerd en geoefend. Opdracht
gemaakt en volgt een nieuwe opdracht.
4 gaat om het toepassen van rekenstrategieën.
Klopt het aantal dozen niet, dan wordt de
Ook hier hangt weer een getal boven de boot,
achtergrond rood en zal de boot niet weg-
maar nu is het getal weer een stuk groter en
varen. Er zit dus directe feedback in de
20
moet het kind gebruik gaan maken van verdub-
app. De kinderen kunnen de dozen op een willekeurige
belen en halveren of omwisselen om de juiste dozen sa-
plek op de boot te zetten. Hierdoor kunnen ze hun fanta-
men te voegen en het getal te vormen. Bij opdracht 5
sie de vrije loop laten en ware kunstwerken bouwen.
moeten de dozen bij elkaar worden opgeteld. Bij 6 moeten
COS JAARGANG 34 NUMMER 09 – 2017
COS_Mei2017.indd 20
25-04-17 11:59
dozen uit elkaar worden gehaald om het juiste getal te
het optellen en aftrekken al een stuk sneller. Voor mij een
krijgen. Dit kan door splitsen en aftrekken van getallen.
teken dat de basisvaardigheden ook kunnen worden aan-
Bij 7 wordt het optellen en aftrekken tot 30 geoefend.
geleerd via eenvoudige, visuele apps. Erg prettig vind ik dat
Wanneer het spelen heel goed gaat, krijg je een beloning
Fiete Math ook is te spelen zonder internetverbinding. Het is
in de vorm van een dier. Dit zijn grappige dieren die ook
heel kindvriendelijk, zonder in-app aankopen, advertenties
op de boten kunnen meevaren. Het kind puzzelt dan niet
of links naar sociale netwerken. Na een korte introductie en
meer alleen met saaie blokken, maar ook met bijvoor-
een uitleg van opdracht 1 en 2 kunnen kinderen het spel
beeld vissen en krokodillen.
zelfstandig doorlopen. Er is geen tijdslimiet in de app, zodat kinderen kunnen oefenen met verschillende soorten som-
CONCLUSIE
men totdat ze het probleem hebben opgelost. De directe
Deze app heeft mij aangenaam verrast! Op het eerste ge-
feedback en het krijgen van leuke beesten, werkt stimule-
zicht leek het een beetje eenvoudig, maar na het spelen
rend. Ik mis wel de controle die je als leerkracht wilt hebben
ontdekte ik al snel de schoonheid van zijn eenvoud. Fiete
om de vorderingen van de leerlingen bij te houden. En ook
Math is echt een zeer bruikbare, educatieve app. Terwijl ik
zou het fijn zijn om accounts te maken voor meerdere leer-
enkele leerlingen observeerde tijdens het spelen, zag ik
lingen. Wellicht is het mogelijk om dit in de toekomst te
meteen een verbetering in hun rekenvaardigheden en ging
integreren in de app.
COS JAARGANG 34 NUMMER 09 – 2017
COS_Mei2017.indd 21
21 25-04-17 12:00
Dig-I-Dee
Je vindt de de digitale versie van deze Dig-I-Dee, inclusief direct doorklikbare linkjes, in de nieuwe COS Add On op computersopschool.nl
door @keiionderwijs
De juffrouw zegt...
Deze enthousiaste Vlaamse juf plaatst op haar website dejuffrouwzegt.wordpress.com allerlei lesactiviteiten die ze met haar groep doet. Inmiddels zijn dat er behoorlijk wat. Een leuk voorbeeld is haar stappenplan om een verkeersles aan te bieden met behulp van Google Maps en Google Streetview. Op deze manier kun je de thuisomgeving van de leerlingen betrekken bij je les en ook de lastige plekken in de omgeving van de school met je leerlingen ‘verkennen’. Door op je digibord in deze omgeving op Streetview met de leerlingen door de straten te ‘lopen’, kun je bijvoorbeeld bespreken waar het veilig is om over te steken en kunnen de kinderen aangeven welke situaties ze lastig vinden. Op ‘dejuffrouwzegt’ vind je nog veel meer lessuggesties voor diverse vakken. Er zijn ideeën voor muziek, drama, rekenen, klassenmanagement... Soms is het idee uitgewerkt in een beschrijving, soms als stappenplan, maar er zijn ook kant-en-klare kopieerbladen te vinden. De site inspireert door het enthousiasme en de laagdrempelige ideeën. Zeker een kijkje waard.
LessonUp LessonUp biedt je de mogelijkheid om digitale lessen samen te stellen. De opbouw is herkenbaar en lijkt een beetje op die van PowerPoint, maar biedt voor het onderwijs een aantal gebruiksvoordelen waarmee je lessen interactiever kunt maken. Zo kun je direct vanuit de tool filmpjes, quizzen en woordwebs invoegen. De LessonUp-lessen kun je gebruiken om presentaties te geven, maar ook om interactie in je lessen te vergroten, door bijvoorbeeld de leerlingen op hun device individueel of gezamenlijk antwoorden te laten geven, die zichtbaar worden op je digibord. Bij het maken van lessen laat het programma je door de structuur ook nadenken over je lesopbouw. Bij het samenstellen van je lessen heb je de mogelijkheid om eigen afbeeldingen in te voegen of afbeeldingen te kiezen vanuit het programma zelf. Voor filmpjes zijn er directe koppelingen met YouTube, Schooltv en andere bronnen. Je kunt je gemaakte lessen delen met andere gebruikers en vice versa. Lessen van anderen kun je ook aanpassen voor eigen gebruik. Er is al heel wat bruikbaar materiaal te vinden. Je kunt een gratis basisaccount aanmaken, een betaald account voor €49,- of uitgebreider voor €99,-. Op lessonup.io/nl/ zie je welke mogelijkheden de diverse accounts bieden. In de COS Add On vind je een kort filmpje over wat jij met LessonUp kunt doen.
Pictoselector Het werken met picto’s helpt veel leerlingen om structuur te vinden in de activiteiten in de klas. In het speciaal onderwijs wordt dit veel gebruikt, maar ook in het reguliere onderwijs hebben leerlingen hier baat bij. Met Pictoselector heb je een handige tool die het knippen en plakken in Word niet meer nodig maakt. Je downloadt eenmalig het gratis programma en kunt aan de slag. Het programma bevat 28.000 picto’s uit diverse bronnen zoals SCLERA, IK&KO en ARASAAC. Er is een zoekfunctie waarmee je de gewenste picto’s eenvoudig kunt vinden. Vanuit het programma kun je het geheel vormgeven, zodat het past bij de doelgroep/gebruiker. Je kunt met kleuren werken, de grootte aanpassen en ook een goed- of foutteken plaatsen bij gewenst of ongewenst gedrag. Met behulp van enkele sjablonen is het mogelijk om een placemat of lint (een rij van picto’s) te maken. Vanuit Picotoselector kun je ook gemakkelijk afdrukken. pictoselector.eu/nl
22
COS JAARGANG 34 NUMMER 08 – 2017
COS_Mei2017.indd 22
25-04-17 12:00
LEERLAB op locatie
Haal het Leerlab Op Locatie van Innofun in huis!
• Leer hoe je ict-middelen betekenisvol inzet • Maak slimme combinaties van vakinhoud, didactiek en ict-middelen
• • • • •
Experimenteer vanuit je eigen onderzoeksvraag Werk doelgericht, ervaar, reflecteer Breid je didactische palet uit Geef echt inhoud aan 21e eeuwse vaardigheden Maak concrete stappen met je team
Wil jij als leerkracht alle mooie gedachten over ict vertalen in echt onderwijs? Neem de volgende stap met Leerlab Op Locatie. Het ontzorgt jou als leerkracht en verrijkt het leren door kinderen. Hiermee geeft ict een krachtige impuls aan het leren op je school. Leerlab Op Locatie is deskundige begeleiding op maat • We sluiten aan bij de visie van de school • De bestaande methode / aanpak is het vertrekpunt • Elke leerkracht maakt stappen • Leerkrachten leren van en met elkaar • Opbrengsten worden vastgelegd voor een duurzaam effect • Eerst proberen*, dan investeren * Indien nodig zorgt Innofun voor (tijdelijke) toegang tot apparatuur, software of methode.
Kijk ook op www.innofun.nl/diensten/leerlab-op-locatie.
Meer informatie via Gert Custers gertcusters@innofun.nl (06) 31 04 61 18
www.innofun.nl
COS_Mei2017.indd 23
Wylrehofweg 11 - 5912 PM Venlo - info@innofun.nl - (077) 8510120
25-04-17 12:00
Lees deze zomer e-books op een tablet met de VakantieBieb-app!
Beschikbaar in:
de d a o i nl n w u j o 1 D naf a v app
Kijk voor meer informatie op www.vakantiebieb.nl
COS_Mei2017.indd 24
25-04-17 12:00