Pit groep 4 projectboek

Handleiding

Colofon Concept

ProjectteamThiemeMeulenhoff MariaHettyvandenBerg

Auteur AnoukvanderToorn

Redactie Patsboem!educatief

Vormgevingenopmaak deontwerpers.nl

Beeldverwerving Eduardomedia

Beeld Shutterstock,TUDelft,WisMon

OverThiemeMeulenhoff

ThiemeMeulenhoffontwikkeltzichvaneducatieve uitgeverijtoteenlearningdesigncompany.We brengencontent,leerontwerpentechnologiesamen. Metonzegroeiendeexpertise,ervaringenleeroplossingenzijnweeenpartnervoorscholenbijhet vernieuwenenverbeterenvanonderwijs.Zokunnen wesamenbeterrechtdoenaandeverschillentussen lerendenenscholenenervoorzorgendatleren steedspersoonlijker,effectieverenefficiënterwordt.

Samenlerenvernieuwen. www.thiememeulenhoff.nl ISBN9789006662665 Versie1.1

©ThiemeMeulenhoff,Amersfoort2022

Allerechtenvoorbehouden.Nietsuitdezeuitgavemag wordenverveelvoudigd,opgeslagenineengeautomatiseerd gegevensbestand,ofopenbaargemaakt,inenigevormof openigewijze,hetzijelektronisch,mechanisch,doorfotokopieën,opnamen,ofeniganderemanier,zondervoorafgaandeschriftelijketoestemmingvandeuitgever.

Voorzoverhetmakenvankopieënuitdezeuitgave istoegestaanopgrondvanartikel16BAuteurswet1912j° hetBesluitvan23augustus1985,Stbl.471enartikel17 Auteurswet1912,dientmendedaarvoorwettelijkverschul digdevergoedingentevoldoenaanStichtingPublicatie­en ReproductierechtenOrganisatie(PRO),Postbus3060,2130 KBHoofddorp(www.stichting­pro.nl).Voorhetovernemen vangedeelte(n)uitdezeuitgaveinbloemlezingen,readers enanderecompilatiewerken(artikel16Auteurswet)dient menzichtotdeuitgevertewenden.Voormeerinformatie overhetgebruikvanmuziek,filmenhetmakenvankopieën inhetonderwijsziewww.auteursrechtenonderwijs.nl.

Deuitgeverheefternaargestreefddeauteursrechtente regelenvolgensdewettelijkebepalingen.Degenendie desondanksmenenzekererechtentekunnendoengelden, kunnenzichalsnogtotdeuitgeverwenden.

DezeuitgaveisvolledigCO2­neutraalgeproduceerd. Hetvoordezeuitgavegebruiktepapierisvoorzienvan hetFSC®­keurmerk.Ditbetekentdatdebosbouwopeen verantwoordewijzeheeftplaatsgevonden.

Inhoud

Project

OverdePitProjecten

Eendinoindestad?

Project 2 Belangrijkeberoepen 14-17

Handigerobots 18-21

Project 4 Ditbenik! 22-25

Project 5 Pretinhetpretpark 26-29

Project 6 Dedierentuin 30-33

IndePitProjectengaanleerlingenaandeslagmetactuele,aansprekende onderwerpen.Ditgebeurtvolgenshetprincipevanonderzoekendenontwerpend leren:leerlingendoenonderzoek,werkenaaneeneindproductenpresenteren dat.Zezettendaarbijhuntaalvaardighedenvolopin.

De Pit Projecten besteden aandacht aan wereldoriëntatie, burgerschap en sociaal-emotionele thema’s. Tegelijk werken leerlingen in de projecten aan hun taalvaardigheden, woordenschatuitbreiding én 21e-eeuwse vaardigheden, zoals digitale geletterdheid. De Pit Projecten gaan over verschillende concrete onderwerpen.

Project1 Eendinoindestad?•Dieren/geschiedenis

Project2 Belangrijkeberoepen•Maatschappij

Project3 Handigerobots•Techniek

Project4 Ditbenik!•Sociaal-emotioneel

Project5 Pretinhetpretpark•AardrijkskundeNederland

Project6 Dedierentuin•Biologie/aardrijkskunde

Taalvaardighedenenwoordenschat

Leerlingen passen in de Pit Projecten toe wat ze leren in de taallessen. Het is belangrijk om leerlingen daar ook bewust van te maken. Het gaat bijvoorbeeld om het toepassen van de geleerde stappenplannen, het uitvoeren van strategieën en het gebruiken van begrippen.

Ook is er in de projecten volop aandacht voor impliciete en expliciete woordenschatuitbreiding. Je werkt met de leerlingen bij een aantal projecten aan een woordweb. Hierin komen woorden te staan die met het thema, en dus met elkaar, samenhangen.

21e-eeuwsevaardigheden

Leerlingen werken in de Pit Projecten ook aan hun 21e-eeuwse vaardigheden. Door onderzoek te doen, aan de slag te gaan met coöperatieve werkvormen, informatie op te zoeken en te reflecteren, ontwikkelen ze de volgende vaardigheden:

•communiceren;

•samenwerken;

•socialeenculturelevaardigheden;

•zelfregulering;

•kritischdenken;

•creatiefdenken;

•probleemoplossen;

•mediawijsheid,ICT-basisvaardigheden,informatievaardigheden en computational thinking (oftewel:digitalegeletterdheid).

Leerlijndigitalegeletterdheid

De Pit Projecten bevatten een leerlijn digitale geletterdheid. Bij elk project staat een overzicht van de doelen van digitale geletterdheid.

Opbouwvandeprojecten

Voor elk leerjaar zijn er zes Pit Projecten. Elk project bestaat uit vijf stappen (vijf lessen). Elk project heeft een vaste opbouw, die aansluit bij de cyclus van onderzoekend en ontwerpend leren (OOL).

Onderzoekendenontwerpendleren

Pit Projecten zijn – zoals gezegd – gebaseerd op het principe van OOL. Leerlingen beantwoorden de onderzoeksvraag volgens een vaste cyclus (onderzoekend leren). Ook als ze een oplossing voor een probleem ontwerpen, volgen ze vaste stappen (ontwerpend leren).

1. Verwonderen 5 .Ccnol ud e r e n

6. Presenteren 4 .Onderzoekuitvoeren 3.Onderzoekopzetten

Onderzoeken

2 .V erk e n n e n

Ontwerpen

.Probleemverkennen enformuleren 6. Presenteren enselecteren

5 .T est e n e n 3.Conceptenuitwerken o pti mal i s e r e n

4 .Prototypemaken

en sel ect e r e n

2 .Ideeë n ve r z a m e el n

Decycluskomtalsvolgtterugindelesopbouw:

Stap1

Verwonderenenverkennen Stap2

Onderzoekopzetten Stap

Onderzoekuitvoeren Stap

Concluderen Stap

Presenteren

Deleerlingennemenindelessendevolgendestappen:

Stap1→Verwonderenenverkennen

Elk project start met een verwonderingsvraag over het onderwerp. Dit kan ook een interessant probleem zijn in de vorm van een vraag. De vraag – die concreet en leerlinggericht is – daagt leerlingen uit tot nadenken.

Stap2→Onderzoekopzetten

De leerlingen zetten in deze stap het onderzoek op. De opdrachten begeleiden hen in het zorgvuldig formuleren van een onderzoeksvraag en eventuele deelvragen. Ook kiezen ze de onderzoeksmethode(s), zoals een interview, enquête, experiment of bronnenonderzoek.

Stap3→Onderzoekuitvoeren

De leerlingen voeren in deze stap het onderzoek uit. Daarbij zijn twee deelstappen te onderscheiden:

• stapsgewijs het onderzoek uitvoeren; • de resultaten bekijken (deze ordenen en checken of ze volledig zijn).

Stap4→Concluderen

In deze stap trekken leerlingen conclusies op basis van hun resultaten. Ook werken ze aan hun eindproduct. Dit vormt de opstap naar de presentatie, waarin leerlingen de conclusies gaan delen.

Stap5→Presenteren

Tot slot presenteren de leerlingen de resultaten en conclusies van hun onderzoek. Daarbij zijn er drie deelstappen: het presenteren, zelf terugkijken en tips en tops ontvangen.

Ontwerpendleren

Bijsommigeprojectengaandeleerlingeneenontwerpmaken.Destappen2,3en4 zijnindezeprojectenandersdandievandeonderzoeksprojecten.Indezestappen richtendeleerlingenzichophetopzettenvanhetontwerp,hetmakenenhettesten vanhetontwerp.OokhierbegeleidtPITdeleerlingenstapvoorstapdoorhetproces.

Vragenmachientje

Met het Vragenmachientje kunnen leerlingen controleren of hun onderzoeksvraag goed is. Ze doorlopen de stappen van het machientje. Als ze op alle vragen ‘ja’ kunnen antwoorden, dan hebben ze een goede onderzoeksvraag.

Jouwrol

Jij bent in de projecten vooral coach: je stelt veel vragen, stimuleert de motivatie, geeft effectieve feedback en reflecteert samen met leerlingen op het leren en het geleerde.

Taaldenkgesprekken

De projecten bieden kansen voor het voeren van taaldenkgesprekken. Een taal denkgesprek daagt leerlingen uit tot actief meedoen, meedenken en meepraten. Het gesprek gaat over een krachtige kwestie: een probleem waar niet één enkele oplossing voor is, maar waar veel denkrichtingen mogelijk zijn. De lijn en de uitkomst van zo’n gesprek liggen niet van tevoren vast. Leerlingen verwoorden actief en uitgebreid hun ideeën over het probleem. Zulke uitgedaagde taalproductie is een bewezen effectieve manier om de taalvaardigheid van de leerlingen te vergroten.

In de projecten kan het taaldenkgesprek op twee manieren plaatsvinden:

1. als preteaching: je gaat van tevoren het gesprek aan met een klein groepje; 2. tijdens stap 1 ‘Verwonderen en verkennen’: je deelt de klas in groepjes in, sluit aan bij een groepje en houdt met dat groepje een taaldenkgesprek.

Elk project start in stap 1 met een verwonderingsvraag met bijbehorend visueel materiaal, bijvoorbeeld foto’s of tekeningen. Het prikkelt de nieuwsgierigheid, zet leerlingen aan het denken, activeert hun voorkennis en daagt uit tot taalproductie vanuit die voorkennis. Kortom: een uitstekende start voor een taaldenkgesprek.

Vaakroeptdevraagenhetvisuelemateriaaloptotbeschrijven,vergelijkenen verklaren,zekeralsheteenonderwerpisbinneneenzaakvak.Eentaaldenkgesprek alsopeningvaneenprojectvereistdetoepassingvaneenspecifiekdidactischmodel.

Taaldenkgesprekken indezaakvakken

Leerlingen

Leerkracht

Onderzoekendehouding

Damhuis,R.&Tammes,A-C., (2019).Didactischmodel

Taaldenkgesprekkeninde zaakvakken.In:Tammes,A-C., (2019).Taaldenkgesprekkenin dezaakvakles.In:A.Mottart enS.Vanhooren(red.), DrieëndertigsteConferentie OnderwijsNederlands,Gent (p.4-8).Gent:Skribis.

Krachtige kwestie voorleggen Redenerenin hetzaakvak

Zaakvakcontext aanbieden

Denkstappen expliciet maken

Ruimte scheppen Inhoudelijke kwaliteit stimuleren

Interactievaardighedenineentaaldenkgesprek

Houd steeds voor ogen dat de leerlingen actief zijn. De leerlingen zijn de sprekers, als leerkracht zorg je voor diepgang en continuïteit.

Kenmerkend voor jouw interactievaardigheden zijn:

• focussen op de inhoud, niet op de vorm van de uiting van de leerling;

• aanmoedigen tot taalproductie door verbale (instemmend hummen) en non-verbale luisterresponsen (knikken);

• ruimte geven aan de leerling: stiltes laten vallen en zo de leerling de tijd en gelegenheid geven na te denken en zijn gedachten onder woorden te brengen;

• alleen als een gesprek niet verder komt, een verdiepende vraag stellen of een prikkelende bewering (denkpunt) doen;

• geeft de leerling maar een korte reactie, dan spoor je hem na een stilte aan met een vragende blik, hummen en het herhalen van het laatste belangrijke woord in zijn uiting. De leerling zegt bijvoorbeeld alleen maar: ‘Dan moeten ze in een kooi.’

Als leerkracht kun je meer taalproductie uitlokken door te vragen: ‘Een kooi?’;

• parafrases alleen gebruiken als check: hebben we je goed begrepen?

(Niet voortdurend na iedere bijdrage van een leerling: anders verstoor je het natuurlijke verloop van het gesprek.)

Eendinoindestad?

Inditprojectonderzoekendeleerlingenhoeeendinosaurusleefde. Zebedenkenvragenenzoekeninformatie.Hiervoorgebruikenzeboekenuit deschoolbieb,boekendiezezelfmeenemenofboekendiejijalsleerkracht meeneemt.Degevondeninformatieverwerkenzeineeninformatiebord. Welketipshebbendeleerlingenvoormensendieeendinotegenkomen?

Doelenreferentiekader

Deleerlingoefent/leert:

•eenreactieuittestellentotdathijdebijdragevande andergeïnterpreteerdenbeoordeeldheeft.

•wanneernodigdebetekenisvanonbekendewoorden afteleidenuitdevorm,woordsoort,samenstellingof context.

•informatievetekstenlezen,waaronderschoolboeken enstudieteksten.

•systematischinformatiezoeken.

Transfer

Doelendigitalegeletterdheid

Deleerlingoefent/leert:

•nategaanwathij/zijalweetoverhetonderwerp.

•eenpassendeinformatievraagoptestellen.

•deinformatievraagtebeantwoorden.

•verzameldegegevensweertegeveninpassende grafieken,lijsten,tekstenenplaatjes.

Leerlijn Stap Doel Specifiekeles Sprekenenluisteren 1Ikleeroverleggenineenkleinegroep.

Woordenschat1Uitbreidingvandewoordenschat(woordweb,opstellendefinities)

Lezen 3 Ikleereensamenvattingvaneeninformatievetekstschrijven.

Begrippen

•planteneter

•openvraag

•informatiebord

Boekentips

•JozuaDouglas&BarbaravanRheenen, Dinosaurussen (2011)

•TamaraMuijrers, Elisah en de Geheime dino (2018)

Groep4–H1–Les1(1Fdoel)

Groep4–H7–Les4(1Fdoel)

•JanLeyssens&JoachimSneyers, De ontdekking van de dinosaurussen (2020)

Websites

•OpPinterestvindjeleukelesideeënoverdinosaurussen.

Filmpjes

•ZoekopSchooltvnaar‘dinosaurus’enbekijkhetfilmpje‘Uitstervenvandinosaurussen–Waardoorgingenzedood?’.

•ZoekopSchooltvnaar‘dinosaurus’enbekijkhetfilmpje‘NieuwsuitdeNatuur–Fossielen’.

Uittips

•Naturalis,Leiden

•Oertijdmuseum,Boxtel

•DinoExperiencePark,Gouda

Extrainstructie

Ouderinformatie

Wijsvoorditprojecttweeleerlingenaandieoverdit projecteenkortstukjeschrijvenvoordenieuwsbriefofde ouderbriefvanuitdeschool.Hetbestekunnenzedaarin week4meebeginnen.Uiteraardkomenerookfoto’sbij vandeinformatiebordendiezeinweek5maken.

Preteaching

Taaldenkgesprek(optioneel)

Gavoorafmeteengroepjeleerlingeneentaaldenkgesprek aanoverdeopeningspaginavanhetproject.Vraagde leerlingenwatzezienopdeopeningspagina.Hoeziende dino’seruit?Hoegrootzoudendino’sgeweestzijn.Nustaan ergebouwenindestad,maarheellanggeledennogniet. Hoezagdewereldertoenuit?Zoudendeleerlingenterugin detijdwillenreizenomdedino’sinhetechttezien?

Hetprojectstapvoorstap

Stap1•Verwonderenenverkennen

Indezestapverkennenleerlingenhetonderwerpen denkenzenaoverhoehetzouzijnalsdinosaurussennu nogzoudenrondlopen.

Bekijksamenmetdeleerlingendeafbeelding.Kunnen zezichvoorstellenhoeenormgrootdino’swaren?(De grootstedinosaurusdieooitgevondenis,was37meter lang,8meterhoogenwoog70ton!)Liepenervroegerook dino’sopdeplekwaardeleerlingennuwonen?Hoezoudat zijngeweest,hoezagdewereldertoenuit?Maarook,hoe zouhetzijnalsernudino’sleefden?Hoezoudenmensen endino’skunnensamenleven?Watheefteendinonodig?

Opdracht1 Deleerlingenschrijvenalleswatzeover dinosaurussenwetenopinhetwoordweb.Hetwoord planteneterisalingevuld.Wetendeleerlingenwatdat is?Kennenzedewoordenherbivoorencarnivoorook? Bespreekdewoordwebbennietna,datdoendeleerlingen eerstzelfbijopdracht2.

Opdracht2 Intweetallenbesprekendeleerlingenwat zebijopdracht1hebbenopgeschreven.Zevullenhun woordwebaan.Bespreekdewoordwebbeneventueel klassikaal.

Opdracht3 Deleerlingenwerkensamenineengroepje. Zepakkenallemaaleenpenofstiftmeteenkleur.Uit iederwoordwebkiezendeleerlingenéénwoorddatiets verteltoverhoeeendinosaurusis.Vraagwelkewoorden deleerlingenhebbenopgeschreven.Watverteltditwoord overeendinosaurus?

Opdracht4 Deleerlingenpratensamenoverdinosaurussen.Zevertellenwatzeleukenengaaneendino vinden.Wijsdeleerlingeneropdatzeelkaaruitlaten praten.Stimuleerdeleerlingenomdoortevragen.

Leuk! Een dino als huisdier...

Stap2•Onderzoekopzetten

Deleerlingenkiezeneenonderzoeksvraagenbedenken hoezekunnenonderzoekenwelkeinformatiezeallemaal overeendinosauruskunnenvinden.

Maakvoordatjestartmetdezestapdegroepjesvoordit project.Degroepjesmakensamendeopdrachten.

Opdracht1 Deleerlingenkiezendeonderzoeksvraagdie hetbestpastbij‘allesovereendinosauruswillenweten’.

Antwoord:

•Welkeinformatiekunnenweoveronzedinovinden?

Opdracht2 Deleerlingengebruikenvoordeeerstekeerhet Vragenmachientje.VerteldeklasdathetVragenmachientje eenhandighulpmiddelisomeengoedevraagtekiezen. InhetVragenmachientjestaanallemaalstappen.Alsde onderzoeksvraagaanaldezestappenvoldoet,danishet eengoedevraag.BekijkhetVragenmachientje.Verteldatin éénvandestappengevraagdwordtofdevraageenopen vraagis.Weetdeklaswatdatbetekent?Kijksamennaar hettaalweetje.Leguitdateengoedeonderzoeksvraag geengeslotenvraagis.Deleerlingengaannaofdevragen indeopdrachtopenofgeslotenzijn.

Antwoord:

•‘Welkeinformatiekunnenweoverdino’svinden?’. Ditiseenopenvraag.

•‘Kaneendinoinjulliedorpofstadleven?’en‘Eeteen dinoalleenplanten?’.Ditzijngeslotenvragen.

Opdracht3 Deleerlingenkiezendebestemanierom informatieoverdino’steverzamelen.Vraagdeklas waaromzeergensvoorkiezen.Uiteindelijkkomende leerlingentotdeconclusiedatzedeinformatieinboeken gaanopzoeken,omdatzedaardemeesteinformatieuit kunnenhalen.

Opdracht4 Deleerlingenbedenkenvragenoverdinosaurussen.Tweevragenoverhoeeendinoleeft,twee vragenoverwateendinodoetentweevragenoverhoe eendinoeruitziet.Bespreekdevragendiedeleerlingen hebbenbedachtklassikaal.Misschienkunnendeleerlingen vanelkaarsvragenleren.Alsjetwijfeltofdeleerlingenhet antwoordopeenvraagkunnenopzoeken,vraagzedaneen anderevraagtebedenken.Hetisbelangrijkdatdevraag gefocustisophetgedrag,hetuiterlijkofdeomgevingvan dedino.Bijvoorbeeld:Wateetdedino?Waarslaaptdedino?

Opdracht5 Deleerlingengaanindebiebopzoeknaar boekenoverdino’sofzebekijkenboekendiejijhebtmeegenomen.Zezoekendedinodiezegaanonderzoekenop.

Stap3•Onderzoekuitvoeren

Deleerlingenzoekenantwoordenopdevragen.Hiervoor gebruikenzeboekenuitdeschoolbieb,boekendiezezelf meenemenofboekendiejijmeegenomenhebt.

Opdracht1 Bekijkmetdeleerlingenhettaalweetjeen bespreekwatzekunnendoenalszeeenwoordindetekst tegenkomendatzenietkennen.Vervolgensgaanzeop zoeknaardeantwoordenopdezesvragendiezebedacht hebben.Hiervoorgebruikenzeboeken.Zeschrijvenook extrainformatieoverdedinosaurusop.

Opdracht2 Deleerlingencontrolerenofzeallevragen beantwoordhebben.Alszehetantwoordopeenvraag echtnietkunnenvinden,helpzedanmethetbedenken vaneennieuwevraag.Bekijkalsertijdoveriseenvan defilmpjesvanSchooltv.Horendeleerlingennuttige informatieoverhundinosaurus?

Stap4•Concluderen

Deleerlingenmakeneeninformatiebordoverhun dinosaurus.Zeschrijvenhierallesopwatmensenmoeten wetenalszeeendinotegenkomen.

Opdracht1 Deleerlingenkijkenterugnaardevragendie zebedachthebbenendeantwoordendiezegevonden hebben.Zeschrijvendeconclusieop.

Opdracht2 Bekijkmetdeleerlingenhetvoorbeeld overSchotsehooglanders.Hebbenzeweleenseen Schotsehooglandergezienenhebbenzedaarbijop hetinformatiebordjegelet?Vraagdeklaswaaromeen informatiebordjehandigisenwatvoorinformatiedaarop staat.Vervolgensschrijvendeleerlingenallesopwat mensenoverhundinosaurusmoetenweten:waarmoeten zeopletten,watmoetenzenietdoen,watkunnenzewel doen?Devijfbelangrijkstedingenwordenonderstreept.

Opdracht3 Deleerlingenmakeneeninformatiebordop eengrootstukstevigpapier.Spreekafhoedeleerlingen hetbordmogenversieren(verven,tekenen,plakken, vouwen,etc.).Ophetbordkomendevijftips,extra informatieendenaamvandedinosaurus.

Stap5•Presenteren

Deleerlingentonenhuninformatieborden.Hangde informatiebordenindeklasop.Deleerlingenlopenstraks rondomdebordentebekijken.

Opdracht1 Deleerlingenbeantwoordenvragenoverhet project.Zeschrijvenopwatzehetmooistvondenaanhun bordenhoehetsamenwerkenging.Zeschrijvenookiets opdatzehebbengeleerdoverhundino.

Opdracht2 Deleerlingenbekijkendeinformatieborden vandeanderegroepjes.Zebeantwoordenvragenoverde informatieborden.

Opdracht3 Deleerlingengevenantwoordopdevraagof hetgoedofjuistnietgoedis,datergeendino’smeerzijn.

Blikmetdeklasterugophetproject.Wathebbende leerlingengeleerd?Vondenzehetleukominformatiein boekenoptezoeken?Watheeftdeleerlingenverrast?

Hetprojectboek Groep 4 Handleiding