thema Arm en rijk werkboek De Geo vmbo-kgt 3

Aardrijkskunde voor de bovenbouw vmbo

Werkboek

vmbo-kgt

Auteurs Freek Jutte, Katie Oost, Theo Peenstra en Michael van der Veen Eindredactie Daphne Ariaens en Theo Peenstra

2

Arm en rijk

1

Waarom is Nigeria als de reus van Afrika een arm land, ondanks de rijkdom aan natuurlijke hulpbronnen?

Nigeria: de reus in Afrika

Deelvraag

1

Arm en rijk in Nigeria

Arm en rijk in Nigeria

Hoofdvraag

1.1

1

In welk opzicht is Nigeria de reus van Afrika?

W1

Gebruik de atlaskaart

De aarde - Staatkundig.

a Elk werelddeel heeft een of meer belangrijke landen (reuzen). Schrijf voor elk van de volgende vier werelddelen een land op waarvan jij denkt dat het de reus van dat werelddeel is.

- Noord-Amerika - Zuid-Amerika - Europa - Azië b Schrijf van elk gekozen land bij vraag 1a op waarom je vindt dat dat land de reus van het werelddeel is. c Bedenk waarom het moeilijk is om de reus van Afrika te kiezen.

2

Zoek de kaarten van Nigeria

in de atlas.

NIGERIA

Go 0

100

3 a Zet de cijfers 1 t/m 6 van de steden, de letters A t/m D van de buurlanden en de letters a t/m c van de rivieren en meren op de juiste plaats in W1.

Steden Buurlanden 1 Port Harcourt A Niger 2 Lagos B Kameroen 3 Warri C Benin 4 Ibadan D Tsjaad 5 Kano Rivieren en meren 6 Abuja a Niger

b Benue

c Tsjaadmeer b Bekijk de atlaskaart Nigeria - Bevolkingsdichtheid.

Kleur in W1 de twee gebieden in Nigeria met de hoogste bevolkingsdichtheid. Kleur ook de legenda.

Nigeria: topografie en bevolkingsdichtheid.

lf v

200 km

an G uinee

hoogste bevolkingsdichtheid

Lees Een groot land en bekijk

figuur 3. Gebruik de atlas.

a Schrijf de namen van de drie grootste bevolkingsgroepen in Nigeria uit figuur 3 onder elkaar op. b Bekijk de atlaskaart Nigeria - Talen en godsdiensten.

Schrijf achter elke bevolkingsgroep in vraag 3a op welke religie(s) die groep heeft. c Moslims vind je vooral in het noorden / zuiden van Nigeria en christenen vooral in het noorden / zuiden.

4

Bekijk de atlaskaart De wereld -

Energie, Aardolie.

a Waarom kun je Nigeria de oliereus van Afrika noemen? b ‘Nigeria is ook een oliereus in de wereld.’

Bedenk een argument voor en tegen de uitspraak.

1.1

5

6

Lees Een arm land en bekijk

figuur 1 en 2. Gebruik de atlas.

a Noteer een reden waardoor niet iedereen in een land hetzelfde inkomen heeft. b Bedenk een verklaring voor het verschil in bnp per hoofd van de bevolking tussen het noorden en het zuiden van Nigeria. Gebruik hiervoor de kaarten van Nigeria in de atlas. c Zijn alle mensen in het rijkere deel van Nigeria rijker dan die in het armere deel? Leg je antwoord uit.

W2

Vier natuurlijke zones in Nigeria.

Kanama

Jos

KAMEROEN steppe Go

mm

droge savanne

Port Harcourt lf v

tropisch regenwoud en mangrove

200 km

A

ºC

mm

B

ºC

350

35

350

35

300

30

300

30

250

25

250

25

200

20

200

20

150

15

150

15

100

10

100

10

50

5

50

5

0

0

0

0

j f mam j j a s o n d maand mm

C

ºC

j f mam j j a s o n d maand

40

Kanama

350

35

Jos

300

30

Port Harcourt

250

25

200

20

150

15

100

10

50

5

0

Lees Klimaat en landbouw en

gebruik vaardigheid 5 Beschrijven en verklaren.

Herhaling 9

Klimaatdiagrammen uit Nigeria.

400

400

7

vochtige savanne

an Gu inee

40

400

a Kleur W2 volgens de legenda. Bedenk zelf waar welk klimaat voorkomt. b Verbind in W3 het klimaat met het juiste klimaat diagram. c Verbind in W3 de plaatsen uit W2 met het juiste klimaatdiagram.

a Leg uit waarom een olieland machtig is in de wereld. b Waarom zijn conflicten tussen bevolkingsgroepen slecht voor de economische groei van Nigeria? c Bedenk waarom een gebrekkige infrastructuur (zoals slechte wegen) slecht is voor economische groei. d Ziet de nieuwbouwwijk in figuur 2 eruit zoals je had verwacht dat hij eruit zou zien in een land als Nigeria voor je aan dit hoofdstuk begon? Leg je antwoord uit.

NIGERIA

W3

Lees Klimaat en landbouw.

8 Lees Toekomstige nieuwe reus in de wereld? en bekijk figuur 2.

BENIN

100

3

a In welk deel van Nigeria komt vooral veeteelt voor? b Leg uit waarom daar vooral veeteelt voorkomt.

NIGER

0

Nigeria: de reus in Afrika

j f mam j j a s o n d maand

0

40

steppeklimaat savanneklimaat tropisch regenwoudklimaat

a Zet de redenen op een rij waardoor Nigeria de reus van Afrika is. b Zet alle zwakke punten van Nigeria op een rij waardoor het land misschien wel geen reus is. c Online kun je een samenvatting maken van de paragraaf.

Wat moet je kennen en kunnen?

• Je kunt antwoord geven op de deelvraag.

• Je kent de volgende begrippen: bruto nationaal product (bnp) per hoofd van de bevolking, savanneklimaat, steppeklimaat, tropisch regenwoudklimaat. ( Op p. X in je lesboek vind je de definities.)

• Je kunt de leerdoelen behalen die je vindt in het overzicht bij de Finish.

• Je beheerst de volgende vaardigheid: 5 Beschrijven en verklaren.

4

Arm en rijk

1

Arm en rijk in Nigeria

1.2 Armoede in Nigeria Deelvraag

Welke kenmerken van armoede zie je in Nigeria en wat hebben die kenmerken met elkaar te maken?

1 Lees Voedselzekerheid en Voedseltekort en bekijk figuur 4. a Om welke vorm van ondervoeding gaat het in figuur 4?

Leg je antwoord uit. b Als je elke dag eenzijdig, goedkoop voedsel eet, zoals fastfood of rijst, is de kans groot dat je kwalitatieve / kwantitatieve ondervoeding krijgt. Je krijgt dan name lijk wel genoeg energie / bouw- en beschermings stoffen binnen, maar te weinig energie / bouw- en beschermingsstoffen. c Je zou te veel eten overvoeding kunnen noemen.

Is overgewicht een gevolg van kwalitatieve of van kwantitatieve overvoeding? Leg je antwoord uit.

2

Lees Gezondheid en ziekten

en gebruik de atlas.

c In Nigeria wonen 200 miljoen mensen. Ongeveer 3% van hen heeft hiv/aids. Hoeveel zijn dat er in totaal? d In Nederland wonen 17 miljoen mensen. In 2015 hadden 23.000 van hen hiv/aids. Hoeveel procent was dat? Is dat veel of weinig vergeleken met Nigeria?

4

a Binnen Nigeria zie je grote verschillen als het gaat om inenten. In welk deel van Nigeria worden de minste kinderen ingeënt? En waar de meeste? b Bedenk een verklaring voor het verschil in vraag 4a.

Gebruik daarbij figuur 3. c Bedenk nog een verklaring voor het verschil en gebruik daarbij figuur 7.

5

a Vul W4 in. Gebruik de atlaskaarten De wereld - Bevolking en Ontwikkelingskenmerken, en je lesboek. b In welk land is de gezondheidssituatie het best?

In welk land het slechtst?

W4

Gezondheidssituatie in Nigeria, de VS en Nederland.

Kenmerk

Nigeria VS

Nederland

levensverwachting sterftecijfer overgewicht zuigelingensterfte aantal inwoners afhankelijk van één arts aantal gevallen van malaria per duizend inwoners

3 Lees Gezondheid en ziekten. a Zoek op Google naar levensverwachting Nigeria.

Hoe heeft de levensverwachting van Nigeria zich de afgelopen twintig jaar ontwikkeld? b Bedenk waarom een hoge zuigelingensterfte grote invloed heeft op de levensverwachting.

Bekijk figuur 5 en 7 en gebruik

figuur 3 uit paragraaf 1.1.

Lees Huisvesting en bekijk

figuur 2 en 6.

a Lagos is de grootste stad van Afrika met een enorme aantrekkingskracht. Elke dag komen er ongeveer tweeduizend nieuwe migranten bij. De meeste komen van het Nigeriaanse platteland. In welke van de twee soorten wijken (figuur 2 of 6) komen de meeste migranten terecht? Leg je antwoord uit. b Bedenk wat de belangrijkste reden voor migranten is om van het platteland naar Lagos te verhuizen. c De kwaliteit van een huis kun je onder andere bepalen door te kijken of een huis een goede, eigen wc heeft.

Waarom maakt het hebben van een goede, eigen wc in huis de kwaliteit van een huis beter? d Kleur W6 met de gegevens uit W5. Kies zelf de kleuren en vergeet de legenda niet. e Scoort de regio waarin Lagos ligt hoog of laag, als je kijkt naar het percentage huishoudens met een goede, eigen wc? f Bedenk een verklaring voor je antwoord bij vraag 5e.

W5

Deel van de huishoudens met goede, eigen wc.

Regio

% Regio

%

Noord-centraal (NC)

20

Zuidoost (ZO)

37

Noordoost (NO)

35

Zuidwest (ZW)

18

Noordwest (NW)

42

Zuid-zuid (ZZ)

26

1.2

W6

Nigeria: huishoudens met goede, eigen wc.

5

Armoede in Nigeria

Herhaling

NIGER

7 NW BENIN

NO

NC KAMEROEN

ZW in % ZZ

ZO

minder dan 20 20 - 30

Go 0

100

lf va n

200 km

30 - 40 Guinee

meer dan 40

6 Lees Ondervoeding, ziekte, huisvesting en onderwijs en bekijk figuur 8.

Gebruik vaardigheid 12 Meten van de

ontwikkeling van een land. a Wat zijn de vier basisbehoeften? Schrijf ze in de cirkels in W7. b Alle basisbehoeften hebben invloed op elkaar. Laat dat met lijnen in W7 zien. c Leg uit hoe armoede invloed heeft op honger. d Leg uit hoe onderwijs invloed heeft op gezondheid. e Leg uit hoe gezondheid invloed heeft op onderwijs. f Welk kenmerk van ontwikkeling uit vaardigheid 12 heb je in deze paragraaf nog niet bekeken? Kies er een uit.

Welke atlaskaart over Afrika geeft informatie over dat kenmerk?

W7

Relaties tussen basisbehoeften.

a Welk figuur- of W-nummer uit paragraaf 1.2 laat het beste zien wat wordt bedoeld met de cirkel van armoede? b Maak een dominospel over de cirkel van armoede.

Doe het zo.

- Teken kaartjes met twee vakjes.

- Schrijf in het linker vakje een oorzaak en in het rechter een gevolg.

- Neem een onderwerp uit het rechter vakje over in het linker vakje op de rij eronder. Maak daar weer een zin van die de oorzaak is van iets.

- Schrijf dat gevolg in het vakje ernaast.

- Maak zo ongeveer tien kaartjes. In W8 zie je een voorbeeld.

- Klaar? Knip de kaartjes uit en laat het dominospel door een medeleerling leggen. Wordt het een cirkel van armoede? Of een andere figuur?

W8

Dominospel.

vanwege bevolkingsgroei is er te weinig werk in het dorp

werklozen trekken naar de stad

werklozen hebben weinig geld

werklozen komen in slechte woningen terecht

slechte woningen hebben geen riolering

Wat moet je kennen en kunnen?

• Je kunt antwoord geven op de deelvraag.

• Je kent de volgende begrippen: cirkel van armoede, honger, kwalitatieve ondervoeding, kwantitatieve ondervoeding, levensverwachting, ondervoeding, voedselgewas, voedselvoorziening, voedsel zekerheid, zuigelingensterfte. ( Op p. X in je lesboek vind je de definities.)

• Je kunt de leerdoelen behalen die je vindt in het overzicht bij de Finish.

• Je beheerst de volgende vaardigheid: 12 Meten van de ontwikkeling van een land.

6

Arm en rijk

1.3 Bronnen Deelvraag

Wat zijn de oorzaken van de problemen rond armoede, voedsel, huisvesting, gezondheid en onderwijs in Nigeria?

a Kleur de cirkeldiagrammen in W10 met de gegevens uit W9. b De ontwikkeling van een land kun je afleiden uit de bestaansmiddelen: in welke sectoren werken de mensen (landbouw, industrie of diensten)?

Een hoog percentage mensen dat werkt in de landbouw, is kenmerkend voor een arm / rijk land. Een hoog percentage mensen dat werkt in de diensten sector, is kenmerkend voor een arm / rijk land. c Nigeria hoort bij de arme landen in de wereld. In welke sector werken de meeste mensen? Leg uit hoe dat kan. d Waarom hebben veel Nigerianen onvoldoende inkomen?

2

Arm en rijk in Nigeria

De oorzaken van armoede

1 Lees Onvoldoende inkomsten en gebruik vaardigheid 12 Meten van de ontwikkeling van een land.

Lees Onvoldoende inkomsten

en lees en bekijk bron 1, 2 en 3.

1

b Waarom verhuizen sommige Nigeriaanse artsen naar het buitenland? c Wat is het gevolg daarvan voor de artsendichtheid in Nigeria? Leg je antwoord uit. d Als er nu slecht onderwijs wordt gegeven in een land, heeft dat gevolgen over twintig jaar. Bedenk drie van zulke gevolgen.

3

a Waardoor leidt geweld in Noordoost-Nigeria tot honger en ondervoeding in de regio? Schrijf in W11 een korte uitleg onder elk plaatje. b Welk doel heeft Giro555 met een bericht zoals in bron 5? Je mag internet gebruiken. c Sommige mensen denken dat de cijfers zoals in bron 5 overdreven zijn. Waarom zouden ze dat denken? d Zou dat voor jou uitmaken als je erover nadenkt om Giro555 te steunen? Leg je antwoord uit.

4

a Horen de beroepen dokter en leraar/lerares bij de topbanen in Nigeria waar veel geld wordt verdiend?

Leg je antwoord uit.

W9

Gegevens beroepsbevolking in Nederland en de VS (%).

Sector

Nederland VS

landbouw

2,2 1,5

industrie

15,9 17,2

diensten

81,9 81,3

W10

Lees bron 5.

Lees en bekijk bron 5 en 6 en lees

in paragraaf 1.1 nog een keer Toekomstige nieuwe reus in de wereld?

a Wat is er aan de hand met het Tsjaadmeer? b Waarom leidt de situatie rond het Tsjaadmeer tot armoede en honger in Noordoost-Nigeria? c Denk je dat de armoede en de ontevredenheid onder de bevolking een voordeel of een nadeel zijn voor een terreurgroep als Boko Haram om steun te krijgen voor hun strijd? Leg je antwoord uit.

Verdeling van de beroepsbevolking in sectoren, Nederland en de VS, in %.

Nigeria

Nederland

Verenigde Staten landbouw industrie

5

diensten: 1

handel en verkoop

2

restaurants, hotels

4

3

onderwijs

3

4

gezondheidszorg

5

overige diensten

2 1

Anders actief

W11

1.3

Bronnen: De oorzaken van armoede

7

Hoe kan geweld leiden tot een voedselcrisis?

normaal landbouwjaar

lente

zomer (regenseizoen)

herfst

winter

.............................................................

.............................................................

.............................................................

.............................................................

.............................................................

.............................................................

.............................................................

.............................................................

.............................................................

.............................................................

.............................................................

.............................................................

lente

zomer (regenseizoen)

herfst

winter

.............................................................

.............................................................

.............................................................

.............................................................

.............................................................

.............................................................

.............................................................

.............................................................

.............................................................

.............................................................

.............................................................

.............................................................

in oorlogstijd

5

Lees bron 7.

a Bekijk de atlaskaarten De wereld - Economie, Bruto nationaal product (bnp) en De wereld - Politiek, Beheersing van corruptie. Wat is het verband tussen corruptie en het bnp in een land? b De kans dat corruptie ontstaat in een ontwikkelingsland, is groter / kleiner dan in Nederland. c Leg uit hoe dat komt.

6

Lees en bekijk bron 4 en 7.

a Vindt de tekenaar van bron 4 Nigeria een arm of een rijk land? Leg je antwoord uit. b Waar denk je dat het geld uit de zak vandaan komt?

Noteer een voorbeeld. c Wat is volgens de tekenaar de oorzaak van armoede onder de Nigeriaanse bevolking?

7

Gebruik alle bronnen en

vaardigheid 13 Verbanden leggen.

a Lees bron 8. Deze Nigeriaan ziet corruptie als de oorzaak van de lage levensverwachting in Nigeria.

Leg het verband uit tussen corruptie en de lage levens verwachting.

b Anderen zeggen: ‘De oorzaak van de lage levens verwachting is slecht bestuur van de regering.’

Hoe zie je dat in de bronnen terug? c Welke bron vind jij het meest betrouwbaar: bron 8 of bron 5? Leg uit waarom.

Herhaling 8

Maak een proefwerk.

Maak vier proefwerkvragen over paragraaf 1.3. Laat een klasgenoot de vragen beantwoorden en beantwoord zelf de vragen van je klasgenoot. Bespreek de antwoorden.

Wat was goed en wat moet je nog een keer bekijken?

Wat moet je kennen en kunnen?

• Je kunt antwoord geven op de deelvraag.

• Je kent de volgende begrippen: artsendichtheid, corruptie, informele sector. ( Op p. X in je lesboek vind je de definities.)

• Je kunt de leerdoelen behalen die je vindt in het overzicht bij de Finish.

• Je beheerst de volgende vaardigheden: 12 Meten van de ontwikkeling van een land en 13 Verbanden leggen.

8

Arm en rijk

1

Arm en rijk in Nigeria

1.4 Nigeria in de wereldeconomie Deelvraag

Hoe beïnvloedt de internationale handel de armoede in Nigeria?

1 Lees Vrije wereldhandel, Voordelen van vrijhandel en Nadelen van vrijhandel.

Bekijk figuur 9. a Wat is vrije handel? b Waarom wil een land handelsbelemmeringen opwerpen? c Leg uit hoe Nigeria de import van goedkoop Amerikaans graan zou kunnen belemmeren. d Wat is het belangrijkste exportproduct van Nigeria? e Nigeria verdient veel aan de export. Welk voordeel heeft vrije wereldhandel nog meer voor Nigeria?

2

Gebruik figuur 9.

a In figuur 9 zie je twee blokdiagrammen. Maak in W12 zelf een blokdiagram over de import van Nigeria. Elk vakje in W12 is 1%. Gebruik de volgende gegevens: brandstoffen 16% – industrieproducten 60% – voedselproducten 16% – overige 9%. b Vergelijk de samenstelling van de export van Nigeria in 2015 (figuur 9) met die van de import (W12). Wat zijn de twee belangrijkste verschillen?

W12

Samenstelling van de import van Nigeria, 2015.

3 Lees Voordelen van vrijhandel en Nadelen van vrijhandel en bekijk

figuur 9, 10 en 11. a Welk land importeert de meeste Nigeriaanse aardolie? b In 2010 waren de Verenigde Staten (VS) met 45% de grootste importeur van Nigeriaanse olie. De VS importeren nu veel minder olie uit Nigeria. Bedenk twee mogelijke oorzaken van deze verandering.

4 Lees Voordelen van vrijhandel en Nadelen van vrijhandel en bekijk

figuur 9 en 11. a A Als er minder olie wordt gewonnen, bijvoorbeeld door oorlog in olie-exporterende landen, daalt / stijgt de olieprijs.

B Als er een economische crisis is en bedrijven wereldwijd minder brandstof gebruiken, daalt / stijgt de olieprijs.

C Als er wereldwijd meer olie wordt gewonnen, daalt / stijgt de olieprijs.

D De olieprijs stijgt als de vraag naar olie groot / klein is. b De nummers van de olievaatjes in figuur 11 passen bij een van de uitspraken in vraag 4a. Zet de letters A t/m D van de uitspraken onder elkaar en zet er de nummers van de juiste olievaatjes achter. c Gebruik vaardigheid 6 Verklaren met factoren.

Door welke factoren verandert de olieprijs?

Kies uit: culturele – economische – natuurlijke – politieke – sociale. d Nigeria is erg afhankelijk van de olie-export. Geef twee argumenten voor deze uitspraak: één uit W13 en één uit figuur 9. e Wat merken Nigerianen volgens Yele in W13 van een lage olieprijs?

5

aandeel in de import, in % voedselproducten brandstoffen

industrieproducten overige

Lees Nadelen van vrijhandel.

a Is de import van goedkoop graan in Nigeria vooral voordelig voor de mensen in de steden of voor degenen op het platteland? Leg je antwoord uit. b Leg ook uit waarom voor de mensen in het andere gebied de invoer van goedkoop voedsel juist nadelig is.

1.4

W13

Gevolgen van een lage olieprijs.

‘De lage olieprijs is voor ons heel vervelend,’ zegt Yele.

Hij werkt in een telefoonwinkel in een winkelcentrum in Abuja. ‘Het grootste deel van de inkomsten van de regering komt van de olie. Door een lage olieprijs heeft de Nigeriaanse regering minder geld. Dat heeft grote gevolgen. Mensen die voor de overheid werken, zoals leraren, krijgen bijvoorbeeld hun salaris later of helemaal niet. En grote projecten van de overheid, zoals de aanleg van wegen, worden gestopt en de arbeiders worden ontslagen. Zij hebben dan geen inkomen meer en als mensen minder inkomen hebben, kopen ze minder. Ook minder telefoons! Als mensen minder kopen, hebben winkels minder inkomsten en worden medewerkers ontslagen. Die hebben dan ook geen inkomsten meer, kunnen minder kopen ... afijn, je begrijpt het wel. Een lage olieprijs kan zorgen voor een crisis. Daar zitten we natuurlijk niet op te wachten.’

c Op welke twee manieren vindt in Nigeria verdringing van de eigen voedselproductie plaats? d Bedenk wat een nadeel is als een land voor voedsel afhankelijk is van het buitenland. e Is de import van goedkope kleding in Nigeria vooral voordelig voor de mensen in de steden of voor degenen op het platteland? Leg je antwoord uit.

6

Lees Andere inkomstenbronnen

en bekijk figuur 11, 12 en 13.

Wat is opvallend aan de ontwikkeling van de inkomsten a uit de handel in figuur 13? b De waarde van de Nigeriaanse export was in 2015 lager / hoger dan de waarde van de import. Leg uit waardoor dat kwam en gebruik daarbij figuur 11. c Waaraan zie je in figuur 13 wat de meest betrouwbare inkomstenbron van Nigeria is?

9

d Welke bron of figuur uit hoofdstuk 1 in je lesboek gaat over de inkomstenbron ontwikkelingshulp? e Over welke twee inkomstenbronnen gaat figuur 12? f De voordelen van een haven voor Nigeria en China staan in de tekst. Bedenk ook een nadeel van de bouw van een haven door Chinese bedrijven voor Nigeria.

Herhaling 8

a Maak twee lijstjes: een met de voordelen en een met de nadelen van vrije handel voor Nigeria. b Vind jij de vrije handel voordelig of nadelig voor de Nigeriaanse consument? Leg uit waarom je dat vindt. c Vind jij de vrije handel voordelig of nadelig voor Nigeriaanse boeren ? Leg uit waarom je dat vindt. d Beantwoord de deelvraag van deze paragraaf door het schema van W14 in te vullen.

W14

Verband tussen vrijhandel en armoede.

Oorzaken meer armoede door vrijhandel:

Oorzaken minder armoede door vrijhandel:

Lees Goedkoop voedsel en

gebruik vaardigheid 15 Stappenplan eigen mening.

a Waarom is voedsel op de wereldmarkt vaak goedkoop? b Wat is dumping? c Welke rol spelen de overheden van de EU en de VS in de landbouwproductie? d Waarom kunnen boeren in Nigeria niet op de Amerikaanse of Europese manier voedsel produceren? e Vind jij dat de vrije wereldhandel eerlijk is? Leg je antwoord uit.

7

Nigeria in de wereldeconomie

Wat moet je kennen en kunnen?

• Je kunt antwoord geven op de deelvraag.

• Je kent de volgende begrippen: dumping, handelsbelemmering, handelsgewas, structurele ontwikkelingshulp, verdringing van de eigen voedselproductie, vrije handel. ( Op p. X in je lesboek vind je de definities.)

• Je kunt de leerdoelen behalen die je vindt in het overzicht bij de Finish.

• Je beheerst de volgende vaardigheden: 5 Verklaren met factoren, 15 Stappenplan eigen mening.

10

Arm en rijk

1

Arm en rijk in Nigeria

1.5 Pas toe Inleiding

2

Veel mensen in rijke landen willen graag iets doen tegen de uitbuiting van boeren en arbeiders in verre landen.

Maar het is voor een klant in de winkel lastig te bepalen onder welke omstandigheden een bepaald product is gemaakt. Daarom zijn er keurmerken. In deze Pas toe zoek je uit hoe zo’n keurmerk werkt.

Lees W15.

W15

Werkwijze.

Onderzoeksvraag: Hoe werkt fair trade en is het een oplossing voor armoede onder Nigeriaanse cacaoboeren? soort opdracht

onderzoeksopdracht

alleen of samen samen tijdsduur

1 tot 2 lesuren

voorbereiding

opdracht 1 t/m 4 maken

bronnen en - paragraaf 1.5 in lesboek en werkboek en hulpmiddelen alle bijbehorende figuren

- vel A3-papier vaardigheid 3 Soorten diagrammen opzet

- in opdracht 1 t/m 4 leer je hoe fair trade werkt

- in opdracht 5 maak je hierover een infographic eindresultaat infographic over fair trade met het antwoord op de onderzoeksvraag

a Cacaoboeren in Nigeria zijn voor hun inkomen afhankelijk van het buitenland. Leg uit hoe dat komt. b Cacaoboeren zijn ook afhankelijk van de prijzen op de wereldmarkt. Bekijk W16. De cacaoprijzen zijn eind 2017 hoog / laag. c De fairtradeprijs is minimaal $ 2.300 per ton cacao bonen. Teken in W16 de lijn voor de fairtradeprijs.

Let erop dat de prijs nooit onder de minimumprijs of onder de wereldmarktprijs komt. d Bedrijven willen altijd zo laag / hoog mogelijke prijzen voor hun grondstoffen betalen.

Chocoladefabrikanten die het Max Havelaar-keurmerk gebruiken, kiezen ervoor een hogere / lagere prijs voor cacaobonen te betalen. De chocolade wordt daardoor duurder / goedkoper. e Bedenk waarom bedrijven zo’n keurmerk willen hebben.

W16

4.000

Prijsontwikkeling van cacaobonen op de wereldmarkt, januari 2006 - januari 2018.

prijs per ton in $

3.500 3.000 2.500

wereldmarktprijs

1.500

fairtradeprijs

0 n’1 1 ja n’1 2 ja n’1 3 ja n’1 4 ja n’1 5 ja n’1 6 ja n’1 7 ja n’1 8 ja

9

’1

’0

ja n-

7

8

ja n-

’0

ja n-

n’0

’0

6

1.000

ja

a Wat betekent fair trade? b Geef een argument waarom gewone cacaohandel niet eerlijk is. c Wat is een keurmerk? d Ga naar de site keurmerken.milieucentraal.nl.

Hoeveel verschillende keurmerken zijn er voor koffie, thee en cacao? e Wat valt je op aan de verschillende keurmerken?

2.000

n-

ja

1

jaar

3

Bekijk het filmpje Hoe worden chocoladeletters gemaakt? van Het Klokhuis op YouTube.

Hoe verloopt het proces van cacaoboon tot chocoladereep en wie hebben ermee te maken? Vul W17 in. Twee woorden moet je drie keer invullen.

Kies uit: boerenvereniging – cacao en cacaoboter – cacaoboer (3 ×) – chocoladeproducent – chocoladerepen – consument (3 ×) – handelaar – roosteren, breken, malen en persen – winkel.

Anders actief

W17

1.5

11

Pas toe

Van cacaoboon tot chocoladereep.

gedroogde cacaobonen opslag en vervoer naar de haven gedroogde cacaobonen

vervoer naar Europa en de VS

gedroogde cacaobonen

verwerkingsbedrijf:

melk

4

suiker

5

a Bekijk W17 en W18. Wie verdient in het hele productie proces het meest aan een chocoladereep? b Wie krijgt door fair trade een groter aandeel van de inkomsten? c Wie krijgt door fair trade een kleiner aandeel van de inkomsten?

W18

andere ingrediĂŤnten

Verdeling van de inkomsten uit een chocoladereep.

winkelier 44,2%

verwerkingsbedrijf 7,6%

transport en handelaren 2,1%

chocoladeproducent 35,2%

cacaoboeren 6,6%

belastingen 4,3%

Maak een infographic op een A3-papier waarin je: - uitlegt wat fair trade is en hoe het werkt - antwoord geeft op de vraag in hoeverre fair trade een oplossing biedt voor de armoede onder cacaoboeren Gebruik hierbij alle figuren in je lesboek en alle opdrachten in het werkboek.

Een infographic is een illustratie die informatie geeft over een onderwerp en bestaat uit tekst en beeld. Bron 6, W11 en W18 zijn goede voorbeelden. De teksten zijn vaak heel kort.

Gebruik in jouw infographic ook beeld en beknopte tekst. Je kunt beelden uit deze paragraaf (W-nummers) gebruiken, of van internet, maar je kunt ook zelf iets tekenen.

12

Arm en rijk

1

Arm en rijk in Nigeria

Finish Hoofdvraag

Waarom is Nigeria als de reus van Afrika een arm land, ondanks de rijkdom aan natuurlijke hulpbronnen?

Slotopdracht In dit hoofdstuk heb je gewerkt aan je kennis over kenmerken en oorzaken van armoede en rijkdom in Nigeria.

Daarbij heb je geleerd dat er ongelijkheid in welvaart is tussen gebieden binnen Nigeria en tussen bevolkingsgroepen, en je hebt geleerd dat de oorzaken van armoede binnen Nigeria liggen (nationaal), maar ook erbuiten (internationaal).

Om een goed overzicht over een heel hoofdstuk te krijgen, is het maken van een woordweb handig. Een woordweb is een samenvatting in de vorm van begrippen en korte teksten die je door middel van lijntjes aan elkaar verbindt. De lijntjes laten zien dat begrippen of korte teksten verband houden met elkaar.

Zet de hoofdvraag Waarom is Nigeria als de reus van Afrika een arm land, ondanks de rijkdom aan natuurlijke hulpbronnen? in het midden van een A3-vel. Maak je woordweb eerst in het klad; dan kun je alles opschrijven, wegstrepen en aanvullen wat je wilt, omdat dat er niet netjes hoeft uit te zien. Daarna maak je het woordweb nog een keer in het net.

Tips - Probeer het woordweb van het hele hoofdstuk eerst uit je hoofd te maken.

- Als je voor je gevoel niets meer weet op te schrijven, pak je de begrippenlijst erbij en kijk je welke begrippen je nog niet in je woordweb hebt gezet.

- Probeer zo veel mogelijk verbanden te leggen tussen de begrippen.

- Pak dan het overzicht van de leerdoelen erbij, dat hiernaast staat in het Leerdoelenoverzicht. Kijk met behulp van je woordweb of je aan de leerdoelen voldoet. Voor de leerdoelen waarbij dat niet zo is, kun je dat deel van het hoofdstuk nog eens opnieuw bestuderen.

- Bewaar je woordweb van het hele hoofdstuk. Je kunt dat gebruiken als je voor het schoolexamen over dit onderwerp gaat leren.

Leerdoelenoverzicht 1.1 Deelvraag: In welk opzicht is Nigeria

de reus van Afrika?

Je kunt uitleggen waarom Nigeria de reus van Afrika wordt genoemd.

Je kunt uitleggen waarom je Nigeria ook níét als reus van Afrika kunt zien.

Je kunt op een topografische kaart de belangrijkste steden, rivieren en zeeën van Nigeria benoemen.

Je kunt de regionale verschillen in bnp per inwoner in Nigeria beschrijven en verklaren.

Je kunt vertellen welke godsdiensten de Nigerianen hebben.

Je kunt de verschillende klimaten in Nigeria beschrijven.

Je kunt met de klimaten uitleggen welke gebieden in Nigeria geschikt en minder geschikt zijn voor landbouw.

Je kunt met de klimaten uitleggen waar in Nigeria welke gewassen verbouwd kunnen worden.

1.2 Deelvraag: Welke kenmerken van armoede zie je in Nigeria en wat hebben die kenmerken met elkaar te maken?

Je kunt de armoede in Nigeria beschrijven door te kijken naar de kenmerken ondervoeding, gezondheidssituatie, huisvesting en onderwijs.

Je kunt uitleggen waardoor er in Nigeria niet altijd voedselzekerheid is.

Je kunt twee vormen van ondervoeding beschrijven.

Je kunt de gezondheidssituatie in Nigeria beschrijven met verschillende cijfers, zoals de levensverwachting en de zuigelingensterfte.

Je kunt aangeven wat de belangrijkste ziekten in Nigeria zijn waaraan mensen overlijden.

Je kunt regionale verschillen in de gezondheids situatie in Nigeria beschrijven en verklaren.

Je kunt kenmerken noemen waarmee je de kwaliteit van huisvesting kunt meten.

Je kunt uitleggen wat de kenmerken van armoede met elkaar te maken hebben.

Finish

1.3 Deelvraag: Wat zijn de oorzaken van

de problemen rond armoede, voedsel,

huisvesting, gezondheid en onderwijs

in Nigeria?

Je kunt uitleggen waarom veel Nigerianen onvoldoende inkomen hebben.

Je weet wat de belangrijkste sectoren zijn waarin de Nigerianen werken.

Je kunt beschrijven hoe de Nigeriaanse overheid tekortschiet in de gezondheidszorg en het onderwijs.

Je kunt gevolgen noemen van het geldtekort in de gezondheidszorg en het onderwijs.

Je kunt uitleggen wat het verband is tussen geweld en armoede en honger.

Je kunt uitleggen wat het verband is tussen droogte en armoede en honger.

Je kunt twee vormen van corruptie noemen.

Je kunt betrouwbare bronnen onderscheiden van minder betrouwbare bronnen.

1.4 Deelvraag: Hoe beĂŻnvloedt de inter nationale handel de armoede in Nigeria?

Je kunt uitleggen wat vrije handel is.

Je kunt de belangrijkste import- en export producten van Nigeria noemen.

Je kunt voor- en nadelen geven van vrije handel voor Nigeria.

Je kunt uitleggen waardoor de olieprijs kan stijgen en dalen.

Je kunt uitleggen wat de gevolgen zijn van een hoge of lage olieprijs voor Nigeria.

Je kunt uitleggen waardoor voedsel op de wereldmarkt vaak goedkoper is dan voedsel uit Nigeria.

Je kunt vier inkomstenbronnen van Nigeria noemen. 

13

14

Arm en rijk

1

Arm en rijk in Nigeria

Examentraining Voor elk vraagnummer staat hoeveel punten je krijgt voor een goed antwoord.

1 Bekijk bron 1.

 V ergelijk de levensomstandigheden in Nigeria met die van de andere landen in bron 1. Zet de landen in bron 1 in volgorde van de beste levensomstandigheden tot de slechtste levensomstandigheden.

 L eg uit waarom het percentage kinderen dat naar school gaat, belangrijk is voor de ontwikkeling van een land.

 L eg uit waarom zo weinig mogelijk onder voeding belangrijk is voor de ontwikkeling van een land.

3p

BRON 1

Basisbehoeften.

Kenmerk te weinig voedsel (% van de bevolking)

Nigeria Tsjaad Zuid-Afrika Nederland 8 33

5

3

toegang tot veilig drinkwater (% van de bevolking)

64 51 95 100

toegang tot een veilig toilet (% van de bevolking)

28

12

74

100

analfabetisme (% van de bevolking ouder dan 15 jaar)

29

63

6

1

percentage kinderen dat naar school gaat

66 64 91

zuigelingensterfte (per duizend levend- geborenen) levensverwachting (in jaren)

BRON 2

12

Overheidsuitgaven aan gezondheidszorg, Nederland en Nigeria, 1995 - 2014.

in %

10

land B

8 6 4 land A 2 0 1995

2000

2005

2010

2p 3 Bekijk bron 3.

 W aardoor is het bnp per inwoner in het zuiden van Nigeria hoger dan in het noorden? Twee antwoorden zijn juist.

A Het noorden is te nat voor landbouw.

B In het noordoosten is soms geweld waardoor mensen niet goed kunnen werken en geld verdienen.

C In het zuiden is de bevolkingsdichtheid hoger.

D In het zuiden zijn meer bedrijven en grote steden.

BRON 3

Nigeria: bnp per hoofd van de bevolking, 2010.

99

NIGER Sokoto

65

75

34

Katsina

3

Jigawa Kano

Zamfara Kebbi

55 54 62

82

BENIN

Kaduna

Bauchi

Niger

2 Bekijk bron 2.

 Welke lijn is van Nigeria? Leg je keuze uit.

 Veel Nigeriaanse artsen verhuizen naar het buitenland om daar te werken. Waarom doen ze dat?

 Noteer een voordeel van deze verhuizingen voor Nigeria.

 N oteer een nadeel van deze verhuizingen voor Nigeria.

4p

2014 jaar

Nasarawa

Oyo Kogi

Osun Ekiti Ogun

Ondo

Lagos 1 Anambra 2 Enugu 3 Ebonyi 4 Abia

Edo

Delta

Adamawa

Taraba

Benue 2

3 Cross 4 Imo River 1

Borno

Gombe

Plateau

Abuja

Kwara

Yobe

Bayelsa Rivers Akwa Ibom Go lf v a n G u i n ee

in dollars minder dan 1.500

2.500 - 3.500

1.500 - 2.500

meer dan 3.500

KAMEROEN 0

100

200 km

Examentraining

4 Lees bron 4.

 W elke kansen krijgt de economie van Nigeria dankzij de biobrandstofindustrie?

Er zijn ook tegenstanders van de nieuwe biobrandstofindustrie in Nigeria. Zij maken zich zorgen over de voedselvoorziening in Nigeria.

 Waarom zijn zij tegen de biobrandstofindustrie?

De prijs van biobrandstof op de wereldmarkt kan de komende jaren stijgen en dalen.

 B edenk een oorzaak waardoor de prijs van biobrandstof kan stijgen.

 B edenk een oorzaak waardoor de prijs van biobrandstof kan dalen.

4p

BRON 4

Biobrandstoffen in Nigeria.

Nigeria investeert in het bouwen van fabrieken waarin biobrandstof wordt gemaakt. Dat is brandstof die bijvoorbeeld uit suiker, mais en graan wordt gemaakt. Het bedrijf dat in Nigeria biobrandstof gaat maken, is Global Biofuels.

In zeven staten in Nigeria worden plantages voor de fabriek aangelegd. Samen beslaan die 30.000 hectare grond.

Ngyape Niyi, woordvoerder van Global Biofuels: ‘De biobrandstofindustrie in Nigeria groeit. Ontwikkelde landen als de Verenigde Staten en landen in Europa willen steeds meer biobrandstof gaan gebruiken.

Nigeria moet daar wel wat mee.’

5 De olie-industrie is zowel een vloek als een zegen voor Nigeria.

 B edenk een reden waarom de olie-industrie een zegen voor Nigeria is.

 B edenk een reden waarom de olie-industrie een vloek voor Nigeria is.

2p

2p 6 Lees bron 5.

 O ver welke vorm van corruptie gaat het bij het werk van de area boys? Leg je antwoord uit.

 W aarom werken duizenden mensen, zoals de go-slow-boys, in Nigeria op straat?

7 Nigeria heeft te weinig elektriciteit.

 L eg uit waarom het elektriciteitstekort een reden is voor buitenlandse bedrijven om zich niet in Nigeria te vestigen.

 G eef twee redenen waarom buitenlandse bedrijven zich wel graag in Nigeria willen vestigen.

4p

15

 D e Nigeriaanse regering heeft te weinig geld beschikbaar om het elektriciteitstekort op te lossen. Bedenk een manier waarop het tekort toch opgelost zou kunnen worden.

BRON 5

Ga je naar Lagos? Lees goed de bijsluiter.

Correspondent Elles van Gelder schrijft over de stad Lagos: We hebben onze auto langs de weg geparkeerd.

Als we later willen wegrijden, staat er een auto dicht achter ons. We kunnen er met de auto niet uit.

De bestuurder verontschuldigt zich niet. ‘Naira’s, naira’s,’ roept hij. De man blokkeert ons bewust. Hij wil geld zien. Deze parkeerplaats bij het verkeersknooppunt Ikeja is zijn terrein.

Ik kijk om me heen. We staan toch echt gewoon op een openbare weg. Maar al na enkele uren in Lagos, de grootste stad van Afrika, weet ik: hier is niets openbaar. Ieder stukje stoep, straat en grasveld is van iemand. Niet officieel, natuurlijk. Elke buurt kent verschillende groepen area boys, bendes die de controle hebben over wat er gebeurt. In ‘hun’ straten proberen ze je geld afhandig te maken.

De area boys laten zien hoe ondernemend de inwoners van deze megastad zijn. Na een onderhandeling van een half uur, met veel geschreeuw, betalen we $ 20. De man verzet zijn auto.

Even kunnen we doorrijden. En dan staan we vast.

Alweer. Lagos telt meer mensen en meer auto’s dan de straten aankunnen. Nu al heeft de stad naar schatting 21 miljoen inwoners, en dat zullen er de komende jaren alleen maar meer worden.

De drukte merk je vooral op de weg. De go-slow noemen de bewoners de eindeloze files in hun stad.

Auto’s schuren er bijna tegen elkaar aan. De wagen waarin wij rijden, heeft al een paar deuken.

Behalve ergernis biedt de go-slow ook kansen.

Straatverkopers, hier bekend als go-slow-boys, vlechten zich door de auto’s en proberen vermoeide chauffeurs ruitenwissers, zonnebrillen en vuilniszakken aan te smeren. Een deel van hun verdiensten dragen ze af aan een handelaar die ze de goederen geeft. Zo verdienen duizenden mensen geld aan de chaos in Lagos.