9789042539341 bladerboek def

VAN HOREN ZEGGEN DEEL 2

Van horen zeggen

2

voor havo/vwo

DEEL

9042539341_omslag.indd 1

22-11-12 07:16

VHZ_Deel2_Voorwerk.indd 1

27-01-2010 12:10:31

Van horen zeggen

Auteurs Cor Jongeneelen Jojanne Kemman Pieter van Lier Wim Neevel Henk van Putten Gerrit Sleeuwenhoek Epko Smit Jaap Veld

2

voor havo/vwo

DEEL

Eindredactie Albert Wubs

VHZ_Deel2_Voorwerk.indd 1

27-01-2010 12:10:31

Van horen zeggen is een lesmethode voor het vak godsdienst/levensbeschouwing in alle klassen en niveaus van het voortgezet onderwijs.

Voor klas 1 en 2 van havo/vwo zijn er Van horen zeggen Deel 1 en Van horen zeggen Deel 2.

Voor klas 3, 4 en hoger zijn er de vier delen Wereldgodsdiensten (Wegen van de tora, Wegen van navolging, Wegen van overgave en Wegen naar verlossing) en voor bovenbouw havo/vwo de themadelen Over normaal gesproken (ethiek) en Over wondere feiten.

Voor het vmbo is er de lessenserie Op verhaal komen.

Van horen zeggen deel 2 is bestemd voor leerjaar 2 havo/vwo. Deze vierde herziene druk is een combinatie van de delen Gaandeweg en De weg opnieuw van de derde druk.

In dit deel komen eerst verhalen uit het Oude Testament aan de orde. Het begint met de problematiek van macht en recht via verhalen over koningen en profeten. Daarna volgt de thematiek van ballingschap en hoop, en een kennismaking met de joodse wijsheidsliteratuur. Uit het Nieuwe Testament komen de verhalen ter sprake van en over Jezus van Nazaret die, naar het voorbeeld van Israëls profeten, de weg van de Tora ging.

Over ThiemeMeulenhoff ThiemeMeulenhoff ontwikkelt zich van educatieve uitgeverij tot een learning design company. We brengen content, leerontwerp en technologie samen. Met onze groeiende expertise, ervaring en leeroplossingen zijn we een partner voor scholen bij het vernieuwen en verbeteren van onderwijs. Zo kunnen we samen beter recht doen aan de verschillen tussen lerenden en scholen en ervoor zorgen dat leren steeds persoonlijker, effectiever en efficiënter wordt.

Samen leren vernieuwen. www.thiememeulenhoff.nl ISBN 978 90 425 3934 1 Vierde druk, twaalfde oplage, 2017 © ThiemeMeulenhoff, Amersfoort, 2009 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16B Auteurswet 1912 j° het Besluit van 23 augustus 1985, Stbl. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan Stichting Publicatie- en Reproductierechten Organisatie (PRO), Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp (www.stichting-pro.nl). Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet) dient men zich tot de uitgever te wenden. Voor meer informatie over het gebruik van muziek, film en het maken van kopieën in het onderwijs zie www.auteursrechtenonderwijs.nl.

De uitgever heeft ernaar gestreefd de auteursrechten te regelen volgens de wettelijke bepalingen. Degenen die desondanks menen zekere rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich alsnog tot de uitgever wenden.

Deze uitgave is volledig CO 2-neutraal geproduceerd.

Het voor deze uitgave gebruikte papier is voorzien van het FSC®-keurmerk.

Dit betekent dat de bosbouw op een verantwoorde wijze heeft plaatsgevonden.

VHZ_Deel2_Voorwerk.indd 2

28/03/17 12:55

Inhoud Hoofdstuk 1 Recht en macht

5

1 De wil van het volk

5

2 Macht over mensen

10

Hoofdstuk 2 Macht, onrecht en protest

21

1 Over macht en misbruik

21

2 Macht en recht

24

3 Een stem tegen onrecht

33

4 Het verhaal van Jona

34

5 Profetische stemmen in onze tijd

39

Hoofdstuk 3 Stem uit de ballingschap

43

1 Profeet in de ballingschap

43

2 Een verhaal uit de ballingschap

46

3 Een feest uit de ballingschap

52

Hoofdstuk 4 Over wijsheid en liefde

55

1 Levenswijsheid

55

2 Als je verliefd bent

58

3 Verliefdheid in de Bijbel

65

4 Rozen verwelken...

66

Hoofdstuk 5 Jezus van Nazaret

69

1 Onder vreemde overheersing

69

2 Matteüs en Lucas vertellen

72

Hoofdstuk 6 Verhalen vertellen

77

1 Verhaal in beeld

77

2 Jezus vertelt

80

Hoofdstuk 7 Ontmoetingen met Jezus

91

1 Ontmoeting met Zacheüs

91

2 Ontmoeting met Bartimeüs

96

3 Ontmoeting met Legioen

100

4 Het meisje en de dood

103

5 De vrouw bij de bron

105

Hoofdstuk 8 Einde of nieuw begin

109

1 Tussen Mozes en Elia

109

2 Op weg naar Jeruzalem

112

3 Een nieuw geloof

118

VHZ_Deel2_Voorwerk.indd 3

01-02-2010 12:08:34

Foto’s Protest tegen de Nepalese koning Gyanendra, april 2006, Christopher Brown/Redux: p. 5; Jan Victors, 1645: p. 7; Profeet Nathan, James Tissot (1836-1902): p. 9; De Bredase Postzegelhandel: p. 10, p. 14 boven: p. 17; David the palmist, Phillip Ratner: p. 11; Batsheba, Jean-Léon Gérôme (1824-1904): p. 15; Het oordeel van Salomon, Leslie Xuereb, 2001, Superstock: p. 18; The Old King, Georges Rouault (1871-1958): p. 21; Elijah Ascends in a Chariot of Fire, James Tissot (1836-1902), Jewish Museum, New York, USA, Superstock: p. 25; Elia, Max Arab: p. 31; Michelangelo, fragment uit Sixtijnse Kapel: p. 33; Amnesty International, Bertrand Guay: p. 40; Greenpeace, Beentjes: p. 41; Deel affiche Wit Licht: p. 42; Centennial­ journalism weblog: p. 42 rechts; Rob Sudmeijer: p.43; By the Waters of Babylon, James Tissot (1836-1902), Superstock: p. 44; ANP: p. 52, p. 53; Poerim, Jack Guez: p. 52, p. 53; Stella Levi, Istock: p. 53; Maconga, Istock: p. 55; Roel Ottow, Apeldoorn: p. 56, p. 113; Diane White Rosier, Istock: p. 67; Helle Bro Clemmensen, Istock: p. 68; Jaimie D. Travis, Istock: p. 68; Claudiad, Istock: p. 69; Alehnia, Istock: p. 70; Les Editions Albert René / Gosciny-Uderzo, Parijs: p. 71; Annibale Carracci, 1603: p. 73 linksboven; Orazio Gentileschi, 1623: p.73 middenboven; Guido Reni, 1611: p. 73 rechtsboven; Anton Raphael Mengs, 1770: p. 73 linksonder; Frederico Barocci, 1597: p.73 middenonder; Eugenio Cajes, 1620: p. 73 rechtsonder; De Volkstelling, Pieter Brueghel: p. 74; Jezus in de werkplaats van zijn vader, John Everett Millais: p. 75; E. Smit: p. 76; Bob Martin: p. 77 boven; David Cannon / Staff: p. 77 linksonder; Bert Beelen: p. 77 rechtsonder; Ryan J. Lane, Istock: p. 79; Parabel der blinden, Pieter Brueghel: p. 80; Jezus aan tafel van tollenaar, James Tissot (1836-1902), Superstock: p. 81; Malcolm Romain: p. 84; Rachel Coe, Istock: p. 85; Sparky2000, Istock: p. 90; Vasilij Dmitrievic Polenov (1844-1927), Superstock: p. 91, p. 104, p. 109; David Ward: p. 92; Andrei Tchernov: p. 94 boven; Zinchik: p. 94 midden; Paul Piebinga: p. 94 onder; Instituut Bartiméus, ABC / Gerrit Stekelenburg, Culemborg: p. 97; Ivoorpaneel, 5e eeuws Romeins, Victoria & Albert Museum / Bridgemen Art Library: p. 99; Jezus drijft boze geest uit, Duitse miniatuur 11e eeuw, Museum Catherijneconvent / Ruben de Heer: p. 100; Samaritaanse vrouw, Heinrich Bloch (1834-1890), Superstock: p. 105; Lorenzo Lotto: p. 110, p. 111; Bartolomé Esteban Murillo (1617-1682), Superstock: p. 82, p. 111 linksonder; Kinderen, Nicolaes Maes, 1652, p. 111; Jezus Rebel, 1975, Latijns-Amerika, p. 111; Christus Koning, 1520, Antwerpen, p. 111; Ottone Rosai, 1943, p. 111; Goede herder, 400, Rome, p. 111; Taferelen uit de passie van Christus, Hans Memling, Galleria Sabanda, Torino: p. 116, p. 117; Len Munnik: p. 119;

De uitgever heeft getracht met alle rechthebbenden op illustraties en teksten contact op te nemen. Mogelijk is dit niet in alle gevallen gelukt. Diegene die meent rechten te kunnen doen gelden op illustratie en/of tekst, wordt verzocht contact op te nemen met de uitgever.

VHZ_Deel2_Voorwerk.indd 8

16-04-2009 11:52:02

1

Recht en macht

Een vrouw protesteert tegen de Nepalese koning Gyanendra. Een man van de

mensenrechtenorganisatie Human Rights Watch staat haar bij.

1 De wil van het volk Leiders van regeringen, presidenten of koningen, maken soms misbruik van hun macht. Wanneer dat gebeurt, zijn er altijd mensen die daar tegen protesteren. Op de foto hierboven zie je daar een voorbeeld van. De protesterende vrouw in Nepal wordt bijgestaan door iemand van een mensenrechtenorganisatie, want soms is het gevaarlijk om te protesteren.

Ook fotografen en journalisten die daarover berichten, kunnen gevaar lopen.

Een fotojournalist schreef eens: “Ik was de boodschapper en ik moest de wereld laten zien wat daar gebeurde. Niet in de veilige linie, maar voorop in de frontlinie. En dat is gevaarlijk, zeer gevaarlijk. Dan ben je niet zozeer met werken bezig, maar met een missie.�

VHZ_Deel2_H1proef6.indd 5

16-04-2009 11:27:44

6

Van horen zeggen Deel 2

Gespreksvraag

In de Bijbel kun je verhalen lezen over mensen die in hun tijd, ver voor het

Heb jij wel eens ergens

begin van onze jaartelling, protesteerden tegen onrechtvaardige machthebbers.

tegen geprotesteerd?

Sommige van die verhalen komen in dit hoofdstuk aan de orde.

Waartegen was dat en hoe verliep dat protest? Was het

Rechters

gevaarlijk? Heeft het protest

In deel 1 van Van horen zeggen heb je gelezen over de uittocht van het Israëli­ti­

ook resultaat gehad?

sche volk uit Egypte onder leiding van Mozes. Onder aanvoering van Jozua, de opvolger van Mozes, bereikte het volk uiteindelijk het beloofde land, Kanaän.

Het Midden-Oosten met de namen van landen die in de Bijbelverhalen een rol spelen.

Sommige stammen en families vestigden zich in dorpen of steden tussen de

Palestina heette in de tijd

Kanaänitische bewoners van het land. Anderen bleven nog enkele jaren

van het O.T. nog Kanaän. Het

als nomaden rondtrekken door het land voordat ze een woonplaats kozen.

land Kanaän is op de kaart

Deze verspreiding van het Israëlitische volk had tot gevolg dat er maar weinig

aangeduid met de latere naam

onderlinge eenheid was. Daar kwam bij dat er, na Mozes en Jozua, niet een

Palestina.

echte leider van het volk was. De begintijd in het beloofde land was daardoor niet gemakkelijk voor de Israëlieten.

Wanneer er echt moeilijkheden waren, bijvoorbeeld conflicten met vijandige volken, dan was er vaak wel iemand die tijdelijk het leiderschap op zich nam.

In de Bijbel worden deze tijdelijke leiders rechters genoemd. Dit zijn geen rechters zoals wij die kennen bij een rechtbank. De rechter in het Oude Testament lijkt meer op een sherrif in het vroegere Wilde Westen van Amerika: een persoon die de orde handhaaft, misdadigers straft en soms ook kleine legers aanvoert.

VHZ_Deel2_H1proef6.indd 6

03-01-2012 11:26:08

Hoofdstuk 1

Recht en macht

Samuël De belangrijkste rechter was Samuël. Hij heeft een blijvende invloed gehad op het godsdienstige en politieke leven van het volk Israël. Hij was de laatste rechter uit die periode. Na hem kreeg het Israëlitische volk koningen.

Samuël trok regelmatig door het land om in verschillende plaatsen rechts­ zittingen te houden. Overal waar hij kwam wees hij het volk erop dat ze zich aan de Tora-regels moesten houden. Wanneer het volk zich daaraan zou houden, dan zou er geen machtsmisbruik, geen onrecht en geen onderdrukking zijn.

De jonge Samuël wordt door

Als kleine jongen was Samuël door

zijn moeder naar de priester

zijn ouders toevertrouwd aan

Eli gebracht.

de zorg van de priester Eli in het plaatsje Silo. Eli heeft Samuël opgeleid tot priester. De jonge Samuël had soms bijzondere dromen, waarin hem iets werd onthuld over de toekomst van het land. Toen de mensen van deze dromen hoorden, kwamen ze tot de overtuiging dat Samuël niet alleen een priester maar ook een profeet van God was.

Omdat het hele Israëlitische volk Samuël als rechter en profeet erkende, zagen velen hem als hun nationale leider. Door zijn gezag en invloed leek hij ook wel een beetje op een koning zoals de buurvolken die hadden.

Samuël zelf was geen voorstander van het koningschap, omdat volgens hem God de hoogste leider van het volk is. Hij waarschuwde het volk ook voor de nadelen van een erfelijk koningschap.

1

Op dr ach t

Lees 1 Samuël 8:10-18.

In dit gedeelte noemt Samuël een aantal nadelen van het koningschap.

Hij waarschuwt in feite voor drie soorten onrecht, die een koning zijn volk kan aandoen: dwangarbeid, afpersing en slavernij.

a Geef een omschrijving van deze drie begrippen. Zoek ze eventueel op in het woordenboek:

Dwangarbeid

Afpersing

Slavernij

VHZ_Deel2_H1proef6.indd 7

16-04-2009 11:27:52

Van horen zeggen Deel 2

b Zoek bij elk begrip twee voorbeelden uit de hierboven genoemde Bijbeltekst, die erbij passen. Schrijf die in je eigen woorden op.

Dwangarbeid

1

2

Afpersing

1

2

Slavernij

1

2

c Minstens twee dingen waarvoor de profeet Samuël waarschuwt, komen ook nu nog voor. Schrijf de nummers van die twee zinnen op, en schrijf erachter hoe wij dat tegenwoordig noemen.

• nr

noemen wij nu:

nr •

noemen wij nu:

In de Tora, in Deuteronomium 17, staat een tekst met eisen waaraan een koning van het volk Israël moet voldoen.

Eisen aan de koning:

1

De koning moet tot je eigen volk behoren; hij mag geen buitenlander zijn.

2

De koning mag geen leger opbouwen om een oorlog te beginnen.

3

De koning mag niet veel vrouwen nemen.

4

De koning mag geen grote hoeveelheden goud en zilver bezitten.

5 De koning moet de wetten kennen, en hij moet zich aan het wetboek houden.

6 Elke koning in Israël moet ontzag hebben voor God.

7

De koning mag zich nooit boven de andere Israëlieten verheven voelen.

VHZ_Deel2_H1proef6.indd 8

16-04-2009 11:27:52

Hoofdstuk 1

Recht en macht

2

Op dr ach t

a Welke van de zeven eisen vind jij ook in onze tijd belangrijk? Schrijf het nummer op en schrijf erachter waarom je dat vindt.

• nr

, omdat

b Welke van de zeven eisen vind jij in onze tijd niet meer van belang? Schrijf het nummer op en schrijf erachter waarom je dat vindt.

nr •

, omdat

3

Op dr ach t Stel dat in jouw woonplaats of gemeente een nieuwe burgemeester moet komen, en jij zit in de commissie die een advertentie gaat opstellen. Daarin moet komen te staan wat er van de nieuwe burgemeester wordt verwacht.

Zet een kruisje voor de eigenschappen of voorwaarden die jij belangrijk vindt voor een burgemeester in jouw woonplaats. Hij of zij moet: betrouwbaar zijn

een universitaire opleiding hebben gehad

goed met mensen kunnen omgaan

geld willen steken in sport en cultuur

bij een kerk horen

de Nederlandse nationaliteit hebben

de baas kunnen zijn als het nodig is

in onze gemeente komen wonen

goed kunnen luisteren naar de bevolking

zuinig zijn op het geld van de gemeente

Profetische geschiedschrijving In veel Bijbelboeken staan verhalen die, als ze nu zouden gebeuren, de voorpagina van de krant zouden halen. Ze gaan over bedrog, ontrouw, moord, wraak en andere schandalen. Het gaat er bij deze verhalen niet om of alles wat er verteld wordt ook werkelijk is gebeurd. We hebben hier te maken met profetische geschiedschrijving. Dat betekent dat het in deze Bijbelverhalen om de boodschap gaat en niet om de exacte geschiedenis.

Profeten in de Bijbel In de Bijbel spreken profeten altijd ‘in naam van God’. Zij protesteren tegen het onrecht in de maatschappij. Ze houden de mensen en vooral machthebbers als het ware een spiegel voor: kijk eens waar je mee bezig bent!

Profeten zijn dus geen waarzeggers, maar zijn zeggers van de waarheid. Zij doen dat in verhaalvorm en maken daarbij gebruik van brokken geschiedenis en van oude verhalen. Deze profetische De profeet Natan spreekt

verhalen zijn dan ook geen ‘geschiedenisverhalen’

koning David toe

maar ‘geloofsverhalen’.

VHZ_Deel2_H1proef6.indd 9

16-04-2009 11:27:54

10

Van horen zeggen Deel 2

2 Macht over mensen Aan het einde van zijn leven wist Samuël dat het volk na zijn dood toch een koning als zijn opvolger wilde hebben. Hij besloot dat hij dan maar beter zelf een koning kon aanstellen, iemand die zal regeren volgens de regels van de Tora.

Op zekere dag kreeg Samuël bezoek van Saul, een opvallend grote boerenzoon.

“Die man zou een goede koning kunnen zijn.” flitste het door hem heen. Na een kort gesprek onder vier ogen goot Samuël olie over Sauls hoofd en zalfde hem zo tot koning.

Daarna riep de profeet een vergadering bijeen van familieoudsten en stamoudsten. Op die vergadering stelde hij Saul als nieuwe koning aan het volk voor. Saul stak tijdens die bijeenkomst met kop en schouders boven de rest uit.

Samuël riep hem naar voren te komen en zei: “Hebben jullie hem goed gezien?

God heeft hem uitgekozen en niemand kan aan hem tippen.” Er brak een luid gejuich los: “Leve onze koning Saul!”

In het begin leek Saul helemaal niet op de koningen van de andere volken. Hij had niet eens een paleis en ook geen hof­houding. Als koning bleef Saul eerst nog gewoon zijn eigen boerenbedrijf uit­oefenen.

Het koningschap van Saul begon pas echt toen hij de inwoners van het stadje Jabes wist te bevrijden uit de omsingeling van de Ammonieten, een vijandelijk volk. Door deze bevrijdingsactie versterkte hij zijn positie als leider en werd hij door iedereen als koning geaccepteerd.

Maar na enkele jaren ging Saul steeds meer zijn eigen weg. Hij luisterde niet meer naar de profeet Samuël. Hij hield zich niet meer aan de eisen die aan het koningschap verbonden zijn: het handhaven van de regels van de Tora en het beschermen van de zwakken in de samenleving.

Het koningschap is in principe erfelijk: het gaat over van vader op zoon. Samuël verkondigt Saul echter dat hij er door zijn gedrag voor gezorgd heeft, dat niet zijn zoon maar iemand anders hem als koning zal opvolgen. Nog tijdens de regering van Saul wordt David, een herdersjongen uit Betlehem, in het geheim door Samuël tot koning gezalfd.

4 In de puzzel op de volgende bladzijde staan omschrijvingen van woorden. Deze

Op dr ach t

woorden komen allemaal voor op de voorgaande bladzijden van dit hoofdstuk.

VHZ_Deel2_H1proef6.indd 10

Vul de woorden achter de omschrijvingen in

16-04-2009 11:27:57

HoofDStuk 1

11

Recht en macht

1. Onder zijn leiding trok het volk door de woestijn

7

2. Hij was de laatste rechter

9

3. De naam van de priester die Samuël opgeleid heeft

10

4. De opvolger van Mozes

21

5. Een lange boerenzoon

4

6. Hij zal koning worden na Saul

24

20

7. Een naam voor het beloofde land

6

5

8. Naam van het volk waar Saul koning over werd

12

14 22

9. Hier werkte Eli als priester

8

10. Een bedreigd stadje dat door Saul bevrijd werd

1

2

11. Hij spreekt altijd namens God

13

12. Hij handhaaft de orde, bestuurt en spreekt recht

17

13. Deze titel droeg Saul

11

19

3

23 26

14. Het Oude Testament is er een deel van

16

15. Een organisatie voor mensenrechten

18 15

25

Breng de genummerde letters van de ingevulde woorden over in de hokjes hieronder. Je leest dan een regel die voor ons allemaal van toepassing is.

1

2

3

4

5

6

7

8

4

9

10

11

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

12

13

14

David en Saul Toen Saul David voor het eerst ontmoette, wist hij niets van de geheime zalving. Er staan in de Bijbel twee verschillende verhalen over hoe David en koning Saul elkaar hebben leren kennen.

Volgens het ene verhaal (1 Samuël 16) wordt David naar het hof van koning Saul gehaald, omdat hij goed op de lier (een kleine harp) kan spelen. Met zijn muziek was hij in staat om koning Saul in zijn sombere buien te kalmeren.

Volgens een ander verhaal (1 Samuël 17) maakt Saul voor het eerst kennis met David tijdens de oorlog met de Filistijnen. David durfde het gevecht aan te gaan met Goliat, een reusachtige krijger uit het leger van de Filistijnen.

VHZ_Deel2_H1proef6.indd 11

16-04-2009 11:27:59

12

Van horen zeggen Deel 2

5

Op dr ach t Hieronder staat het verhaal van David en Goliat. Vul op de stippellijnen een tekst in die past bij de tekening en bij de verhaaltekst die eronder staat. Vul op de stippel- lijnen een tekst in die past bij de tekening en bij de verhaaltekst die eronder staat.

O

p een rampzalige dag stonden de Filistijnen weer met een leger klaar. Daarom verzamelde Saul zijn mannen. Ze trokken op naar het Eikendal. Op een heuvel aan de ene kant van het dal stonden de Filistijnen, op de heuvel aan de andere kant de Israëlieten. Het dal lag tussen hen in.

D

aar verscheen Goliat, een kolos van een Filistijn in een harnas zó zwaar – dat kon geen andere sterveling dragen. Alleen zijn gezicht was onbedekt en met zijn reusachtige mond bulderde hij: “Waarom leger tegen leger als het eenvoudiger kan? Man tegen man! Laat één van jullie naar voren komen en met mij vechten.

Wint hij, dan zijn de Filistijnen voortaan jullie slaven, win ik, dan zijn jullie onze slaven. Stuur maar iemand.” Maar niemand durfde.

I

ntussen maakte Isaï, Davids vader, zich zorgen om zijn drie oudste zonen, die bij Saul in het leger waren. Hij stuurde David erheen om te zien hoe het met ze ging.

Net op het moment dat David bij het Eikendal kwam, trad Goliat weer naar voren om zijn vijanden te bespotten. “Wie is dat?” vroeg David. “Goliat,” zei iemand, “hij daagt ons uit. Wie hem overwint, krijgt de dochter van koning Saul tot vrouw.”

“Ik kom als geroepen, zo te zien,” zei David. “Wat zei je ook al weer? Wat krijg je als je van die reus wint?” Hij liep naar een beekje, pakte vijf gladde witte stenen van de bodem en deed die in zijn herderstas.

VHZ_Deel2_H1proef6.indd 12

16-04-2009 11:28:01

Hoofdstuk 1

13

Recht en macht

G

ewapend met die stenen en zijn slinger en zijn staf liep hij op Goliat af.

“Ventje!” zei de reus minachtend. “Denk je dat ik een hond ben, die je met een stok kunt slaan? Kom maar op, dan voer ik je vlees aan de vogels.”

“Jij hebt je speer en je zwaard,” zei David, “ik heb de God van Israël achter mij, hij zal mij laten winnen.” Goliat rende op David af en David stak zijn hand in zijn tas.

Hij pakte een van de stenen, deed hem in zijn slinger, slingerde, en raakte Goliat vol op zijn voorhoofd. De steen verbrijzelde het bot en drong diep door in de hersenen.

D

e reusachtige Filistijn wankelde en viel, zijn lichaam kwam dreunend neer op de aarde. David nam het zwaard uit de hand van Goliat en hakte diens hoofd af.

Hij bracht het hoofd naar Saul. “Van wie ben jij er een?” vroeg Saul. David antwoordde: “Ik ben een zoon van Isaï, uit Bethlehem.” (bewerkt uit: “Het hoogste woord”, 2003)

Koning David Koning Saul sneuvelde uiteindelijk in een van de vele veldslagen met de Filistijnen. Na zijn dood werd David tot koning uitgeroepen. Zijn belangrijkste daad was dat hij voor het eerst in de geschiedenis de verschillende Israëlitische stammen onder één regering wist samen te brengen. Bovendien bracht hij de Filistijnen een zware nederlaag toe, waarna er een lange tijd vrede was.

Met behulp van zijn goed getrainde leger wist David zijn invloed uit te breiden in de landen rondom Israël. Door goede betrekkingen met die landen nam de handel en daarmee ook de welvaart toe.

Koning en dichter David wordt in de Bijbel vaak de ideale koning genoemd, omdat hij tijdens zijn koningschap altijd het gezag van God erkende. De joodse traditie beschouwt hem ook als de dichter van een groot aantal psalmen.

VHZ_Deel2_H1proef6.indd 13

16-04-2009 11:28:02

14

Van horen zeggen Deel 2

Op dr ach t

6

a De afbeelding op de postzegel is ontleend aan een schilderij van Marc Chagall. Op de tab (de aanhang) van de postzegel staat in het Hebreeuws en in het Engels een tekst uit 2 Samuël 8:15 over David.

Vertaal deze tekst in het Nederlands.

b Waaraan is te zien dat de afgebeelde figuur een

koning is?

David besloot dat er een nieuwe hoofdstad moest komen in plaats van zijn kleine woonplaats Betlehem.

Vanwege de gunstige ligging op een bergrug had David de stad Jebus op het oog als toekomstige hoofdstad. Jebus was een zelfstandige stadstaat die niet tot het koninkrijk Israël behoorde.

Na een korte belegering slaagde David erin de stad in te nemen en deze te maken tot de nieuwe hoofdstad. De stad kreeg ook een nieuwe naam: Jeruzalem.

Enige jaren later liet hij ook de ark van het verbond vanuit de tempel in Silo naar de hoofdstad overbrengen. Hierdoor werd Jeruzalem niet alleen de woonplaats van David, maar ook het politieke en religieuze centrum van Israël.

De ‘heilige ark’ - ook wel ‘ark van het verbond’ genoemd - is een houten kist waarin de Torarollen werden bewaard. Bij godsdienstige plechtigheden stond de ark centraal, omdat die de aanwezigheid van God symboliseerde. Na de bouw van de tempel, door Davids zoon Salomo, kreeg de ark daarin een vaste plek. De ark van het verbond is verloren gegaan na de vernietiging van de tempel in Jeruzalem door de Romeinen - vele jaren later, nl. in 70 n.c.j. Over de mogelijke vindplaats zijn al veel spannende boeken en films gemaakt.

In de overgeleverde verhalen wordt meestal over David gesproken als een slimme en verstandige koning. Maar in enkele gevallen kwamen ook negatieve kanten naarvoren. Soms leek de macht hem naar het hoofd te stijgen. Hij liet bijvoorbeeld na de verovering van Jeruzalem voor zichzelf een groot en duur paleis bouwen. Ook nam hij veel vrouwen die hij onderbracht in een ‘vrouwen­ huis’ (harem). Ook ging hij niet altijd even netjes met zijn onderdanen om.

Hierna volgt zo’n verhaal.

VHZ_Deel2_H1proef6.indd 14

16-04-2009 11:28:08

HOOFDSTUK 1

15

Recht en macht

“Beneden zag David een vrouw die aan het baden was, en ze was heel mooi.” (uit 2 Samuël 11:2)

OPDR ACH T

7

Lees het verhaal over David en Batseba op de methodesite. Je kunt het ook vinden in de Bijbel, in 2 Samuël 11.

a

Op welk moment ging David in de fout?

b

Op welk moment vond David dat hij in de problemen kwam?

c

Hoe probeert David dat probleem op te lossen?

d

Op welk moment begon David zijn macht te misbruiken?

Het verhaal van David en Batseba is na de dood van Uria nog niet af. Het leek of alles goed was gegaan. Er kwamen geen roddelverhalen over de koning.

Maar op en goede dag verscheen er een zekere Natan aan het hof, een man die bij het volk als profeet bekend stond. Als profeet van God wees Natan de koning op zijn fouten en zei dat ook een koning zich moest houden aan de leefregels van de Tora. (Het verhaal staat in 2 Samuël 12:1-14.)

VHZ_Deel2_H1proef6.indd 15

27-01-2010 09:48:24

1

VaN HoREN zEGGEN Deel 2

Verteller op een dag komt er een man naar het paleis. Het is de profeet Natan.

Hij vraagt op sombere toon of hij de koning kan spreken. David vraagt zich af wat de profeet te vertellen heeft. Wanneer Natan het paleis is binnengelaten en voor de koning staat, begint hij meteen:

Natan koning David, hier in de buurt woont een rijke man. Hij heeft in zijn stallen veel vee: runderen, schapen, geiten. Hij heeft meer dan hij kan tellen. Bij hem in de buurt woont een arme man, die maar een klein schaap heeft. Hij heeft het als lammetje gekocht en zorgt er goed voor, alsof het zijn kind is. Nu komt er hoog bezoek bij die rijke man. Die wil een feestmaal aanrichten voor zijn gasten. Maar hij vindt het jammer om een van zijn eigen dieren te slachten voor de maaltijd.

Dus wat doet hij? Hij pikt gewoon dat ene lammetje van zijn buurman.

David (woedend) Wat zeg je? Dat kan natuurlijk niet! Wat een smerige misdaad. En dat is hier in de buurt gebeurd? Die man moet onmiddellijk voor het gerecht gesleept worden. Daar moet de doodstraf op staan. Vooruit, zeg op, wie is die man?

Verteller Even is het stil. Dan loopt de profeet met een uitgestoken wijsvinger recht op de koning af. David wordt bleek van schrik.

Natan Jij, koning David, jij bent die man!

Verteller plotseling ziet de koning er heel moe en oud uit. Hij beseft opeens wat Natan bedoelt met zijn verhaal. Hij ziet de gezichten van uria en van Batseba voor zich en hij weet wie de moordenaar is. Hij verbergt zijn gezicht in zijn handen.

Natan koning David, geef jij nu op deze manier het voorbeeld aan de mensen in je land?

Jij hebt je van God of zijn gebod niets aangetrokken. omdat jij de vrouw van een andere man wilde hebben, heb je die man gedood. Deze moord zal voor jou en je familie nog slechte gevolgen hebben.

opDR acH t

8

Vul hieronder in wie of wat de profeet bedoelde in zijn verhaal

de rijke boer zijn arme buurman het vele vee van de rijke het lam van de arme

VHZ_Deel2_H1proef6.indd 16

16-04-2009 11:28:14

HoofDStuk 1

opDR acH t

9

a

1

Recht en macht

Kijk nog eens terug naar de eisen aan een koning op blz, 8. Aan welke eisen heeft David niet voldaan?

b

In de tekst op bladzijde 13 wordt David ‘de ideale koning’ genoemd. In deze paragraaf zijn voorbeelden te vinden van zijn goede koningschap.

Schrijf vijf voorbeelden op van de positieve kwaliteiten van koning David.

1

2

3

4

5

Koning Salomo Salomo is de opvolger van koning David. Hij is de zoon van David en Batseba.

Salomo staat als jonge koning al gauw bekend om zijn wijsheid en inzicht. Zelfs in het buitenland wordt er met grote waardering over zijn optreden gesproken.

Salomo weet door zijn politieke inzicht de economische voorspoed in het rijk te vergroten. Door vriendschappelijke betrekkingen met de omliggende landen groeit de handel. Israël krijgt zelfs een koopvaardijvloot om goederen van over zee aan te voeren. Over land nemen de handelskaravanen toe die vanuit alle windstreken exclusieve koopwaar mee nemen. En omdat op al deze goederen belasting geheven wordt, raakt de schatkist goed gevuld. Alle verdiende kostbaarheden, ivoor, goud en zilver komen onder het beheer van de koning.

opDR acH t

10

Op de postzegel zie je Salomo met een weegschaal in de ene hand; in de andere hand heeft hij een rol met daarop een tekening.

a

De weegschaal heeft een symbolische betekenis. Welke?

b

Over de rol met de tekening erop kun je lezen in 1 Kronieken 22:10 en 11.

Wat betekent de tekening op de rol?

VHZ_Deel2_H1proef6.indd 17

16-04-2009 11:28:17

8

1

Van horen zeggen Deel 2

Salomo’s wijsheid heeft ook in de Nederlandse taal nog sporen nagelaten, in de vorm van het gezegde ‘een Salomo’s oordeel’. Waar dit gezegde vandaan komt kun je lezen in het volgende verhaal.

Het oordeel van Salomo.

Een schilderij van Leslie Xuereb, 2001.

VHZ_Deel2_H1proef6.indd 18

E

ens kwamen er twee vrouwen naar Salomo. Ze hadden allebei een pasgeboren kind bij zich. Het ene kind was dood en het andere leefde. Die twee vrouwen woonden in hetzelfde huis en sliepen in dezelfde kamer. Nu zeiden beide vrouwen tegen Salomo: “Het levende kind is van mij en het dode kind is van haar. Vanmorgen vroeg heeft die ander de beide kinderen verwisseld.” Geen van beiden gaf toe. Toch was het duidelijk dat er één loog, maar wie?

Salomo zei: “Breng een zwaard. Hak het levende kind in tweeën en geef elk de helft.” Beide vrouwen schrokken. Maar de ene reageerde verder niet, alsof het haar niet uitmaakte wat er gebeurde. De andere vrouw riep meteen: “Nee, niet doen, geef het kind dan maar aan haar.”

Salomo zei: “Dan ben jij de moeder van het levende kind. Neem het en ga naar huis.”

16-04-2009 11:28:35

OPDR ACH T

19

Recht en macht

HOOFDSTUK 1

11

Over de wijsheid, de macht en de rijkdom van Salomo wordt in het Bijbelboek Koningen iets verteld.

Lees 1 Koningen 5:1-14, 1 Koningen 11:14-29 en 1 Koningen 11:1-3.

a

Kijk nog eens terug naar de ‘eisen aan een koning’ zoals die in paragraaf 1 zijn besproken. Aan welke drie eisen heeft Salomo zich niet gehouden?

nr

•

, want

nr

•

, want

nr

•

, want

b

Schrijf twee (positieve) voorbeelden op van Salomo’s wijsheid en kennis.

Hieronder zie je een overzicht van de leiders van het Israëlitische volk.

Jaar v.c.j.

Personen

Gebeurtenissen

1200

Jozua

Intocht in Kanaän

1100

Samuël

Begin van Rechters-tijdperk

1000

Saul

Koningentijdperk

David

900

VHZ_Deel2_H1proef6.indd 19

Salomo

Splitsing van het koninkrijk

27-01-2010 09:51:56

20

Van horen zeggen Deel 2

Democratie en dictatuur Wanneer je de verhalen in de Bijbel leest over koningen en profeten, dan valt op dat de regeringen niet echt democratisch waren. Dat betekent niet dat alle koningen dictators waren, maar het begrip democratie kende men in die tijd nog niet.

Het woord democratie komt uit het Grieks, dèmos betekent volk en kratos betekent macht. Het woord democratie geeft dus aan dat het volk regeert.

Het tegenovergestelde van democratie is dictatuur. In een dictatuur heeft Gespreksvraag

meestal één persoon, de dictator, het voor het zeggen. Het woord dictator

Waaraan merk jij dat

komt uit het Latijn, dictare betekent bevelen, voorschrijven.

we in Nederland in een

Er zijn ook in onze tijd landen waar democratie niet vanzelfsprekend is.

democratie leven?

Nederland is wel een democratie.

12 Lees de volgende zinnen. Bedenk bij elke zin of het bij een democratie of bij

Op dr ach t

een dictatuur hoort. Kruis dit aan in de tabel.

A Eén persoon heeft alle macht.

B Mensen die demonstreren, worden gearresteerd.

C Alle burgers mogen gaan en staan waar ze willen.

D Op tv mag iedereen zeggen wat hij denkt.

E Sommige godsdiensten zijn verboden.

F De regering is er gekomen door verkiezingen.

G Niet alle burgers hebben dezelfde rechten.

H Als iemand het wil, mag hij een politieke partij oprichten.

Democratie

Dictatuur

13

Op dr ach t

A

B

C

D

E

F

G

H

Geef minstens drie voorbeelden van landen die door dictators geregeerd worden.

1

2

3

VHZ_Deel2_H1proef6.indd 20

16-04-2009 11:28:35

21

2

Macht, onrecht en protest

De oude koning.

Een schilderij van Georges Rouault, 1936

1 Over macht en misbruik De verhalen over koning Salomo schenken veel aandacht aan zijn grote rijkdom en zijn wijsheid. Uitvoerig wordt ook verteld over de bouw van zijn prachtige paleis en de tempel, en over de goede handelsrelaties met buurlanden. Een geweldige koning was hij, de grootste die Israël had gekend.

Maar de Bijbelverhalen hebben ook kritiek op Salomo. Het volk kreeg zware belastingen opgelegd om Salomo’s uitgaven te bekostigen. Bovendien werden

VHZ_Deel2_H2proef6.indd 21

16-04-2009 11:31:10

22

Van horen zeggen Deel 2

de mensen gedwongen om hun zonen en dochters een tijd voor Salomo te laten werken. De zwaarste kritiek was dat hij zich niet hield aan het belangrijke gebod, dat hij alleen de God van IsraĂŤl mocht vereren. Salomo liet namelijk ook tempels bouwen voor andere goden, zodat zijn buitenlandse vrouwen hun eigen godsdienst konden voortzetten.

Salomo kreeg door zijn handelwijze steeds meer tegenstanders. Een van hen was Jerobeam, zijn vroegere adviseur en medewerker bij de bouw van de grote tempel in Jeruzalem. Maar Salomo wenste geen kritiek op zijn persoon of beleid.

Als een echte dictator probeerde hij Jerobeam te laten doden, maar die kon op het nippertje vluchten naar Egypte. Pas toen Salomo dood was, durfde hij terug te gaan naar zijn eigen land.

Op dr ach t

1

a

Schrijf hieronder de zin op, die je krijgt als je de rebus oplost.

b

Schrijf een voorbeeld op uit onze eigen tijd, die past bij de rebustekst.

VHZ_Deel2_H2proef6.indd 22

16-04-2009 11:31:11

23

Macht, onrecht en protest

Hoofdstuk 2

Na Salomo’s dood Na Salomo’s dood kreeg het volk te horen dat hij zijn oudste zoon Rechabeam had aangewezen tot zijn opvolger. Maar een deel van het volk accepteerde dat besluit niet meteen. Er werden daarom enkele vertegenwoordigers naar Jerobeam gestuurd om hem te vragen wat ze moesten doen.

Jerobeam deed samen met de vertegenwoordigers van het volk aan Rechabeam het volgende voorstel: “Wanneer u de dwangarbeid en de belastingen die uw vader ons oplegde zult verminderen, dan zullen wij u als koning erkennen.”

Toen maakte Rechabeam een grote vergissing, want hij ging advies vragen aan zijn mede-prinsen aan het koninklijke hof. Deze prinsen, die net als Rechabeam hun leven in grote luxe hadden doorgebracht, hadden geen boodschap aan de wensen van het volk. Rechabeam wees het voorstel dus hooghartig af.

Hij dreigde dat hij de mensen, als ze zouden blijven klagen, nog harder zou laten werken en nog meer belasting zou laten betalen dan onder zijn vader.

Een grote meerderheid van de Israëlieten wilde toen niets meer met deze koning te maken hebben. Zij riepen Jerobeam uit tot koning over hun deel van het land.

Het koninkrijk van Salomo brak zodoende in twee stukken, een groot noordelijk deel en een klein zuidelijk deel.

Jerobeam werd de koning van het grote, noordelijke gebied, dat Israël werd genoemd. Samaria werd de nieuwe hoofdstad.

Rechabeam bleef koning over het kleine, zuidelijke gebied, dat de naam Juda kreeg. Daar bleef Jeruzalem de hoofdstad.

In de Bijbelverhalen worden koningen onder andere beoordeeld op het naleven van de regels van de Tora. Een koning is ‘goed’ wanneer hij zich houdt aan de Tora en wanneer hij het vereren van andere goden bestrijdt. Een koning is ‘slecht’ wanneer hij zich niet houdt aan de Tora en het vereren van andere goden toestaat. In veel van deze teksten over de koningen van Juda en Israël komt één zin steeds weer terug: Hij deed wat goed (of slecht) was in de ogen van de Heer. Wat er in die Bijbelverhalen ook steeds gebeurt, is dat een slechte koning door een profeet tot de orde wordt geroepen. Daarom noemen we deze manier van schrijven en beoordelen ook ‘profetische geschiedschrijving’.

Op dr ach t

Schrijf over het voorbeeld dat je noemde bij opdracht 1b een protest-rap van zes tot acht zinnen.

2

VHZ_Deel2_H2proef6.indd 23

16-04-2009 11:31:14

24

Van hoREn zEGGEn Deel 2

2 macht en recht Ongeveer vijftig jaar na de splitsing van het koninkrijk regeerde koning Achab in het noordrijk Israël. Achab zorgde ervoor dat de welvaart in Israël toenam.

Het ging economisch net zo goed als tijdens koning Salomo.

Om de welvaart in stand te houden, zorgde Achab ook voor goede verhoudingen met de buurlanden. Hij trouwde met Izebel, de dochter van de koning van het buurland Fenicië (dit land heet nu Libanon). Achab gaf zijn volk ook vrijheid van godsdienst. In zijn koninkrijk woonden verschillende bevolkingsgroepen, die elk hun eigen godsdienst hadden.

Het grootste deel van de bevolking, de Israëlieten, vereerde de God van Israël.

Maar er woonden ook Kanaänieten, die andere goden vereerden. Twee veel vereerde goden waren Baäl, de god van de vruchtbaarheid en Astarte, een godin van de liefde.

dE KanaÄnITIsCHE GOdEn De goden van de kanaänieten hadden macht over de natuur en de vruchtbaarheid en ze werden meestal als personen of dieren afgebeeld. De belangrijkste god was Baäl, wiens naam ‘heer’ betekent en die vaak werd afgebeeld als stier. hij had macht over de regen en kon dus voor een goede oogst zorgen. De echtgenote van Baäl was de vruchtbaarheidsgodin asjera. Verder had je astarte, de godin van liefde, seksualiteit en oorlog. ze werd vaak afgebeeld met een slang, als symbool van eeuwig leven.

3

opDR ach t

a Wat zou een reden kunnen zijn dat koning Achab in de Bijbel wordt gezien als een

slechte koning?

b Schrijf twee redenen op waarom koning Achab in onze tijd als een goede koning zou worden gezien:

De profeet Elia In de Bijbel wordt over koning Achab geschreven dat hij deed wat slecht is in de ogen van de Heer. Daar wordt nog aan toegevoegd dat zijn gedrag erger was dan dat van al zijn voorgangers.

Volgens de Bijbel was vooral Achabs vrouw Izebel hiervan de schuldige, want zij zette hem aan tot dit slechte gedrag. Izebel vereerde van huis uit de god Baäl. Om haar een plezier te doen, liet Achab in de hoofdstad Samaria een tempel bouwen met een altaar voor Baäl.

De profeet Elia had zware kritiek op koning Achab. Hij protesteerde tegen het machtsmisbruik van koning Achab. Maar hij was vooral tegen het aanbidden van andere goden.

VHZ_Deel2_H2proef6.indd 24

16-04-2009 11:31:17

Hoofdstuk 2

25

Macht, onrecht en protest

Elia zag het vereren van vreemde goden als de oorzaak van al het onrecht in de samenleving. Hij deed dan ook zijn uiterste best om de koning ervan te over­ tuigen dat die zich aan de Tora moest houden en alleen de God van Israël mocht vereren.

Elia is in de Bijbel de belangrijkste profeet na Mozes. Zijn naam betekent mijn God is JHWH. Zoals de naam van Mozes verbonden is met de Tora, zo is de naam van Elia verbonden met de Nebiim. Wanneer joden spreken over ‘Mozes en Elia’ dan bedoelen ze: Tora en Profeten.

De joodse traditie kent verhalen over Mozes en Elia waarin wordt benadrukt dat zij niet zomaar gewone mensen waren. Bijvoorbeeld over Mozes wordt verteld dat God hem zelf heeft begraven en dat zijn graf nooit gevonden is. Over Elia bestaat het wonderlijke verhaal, dat hij niet is gestorven maar rechtstreeks naar de hemel is gegaan.

Tijdens het joodse pesachfeest wordt er bij de maaltijd altijd een beker wijn ingeschonken voor Elia. Ook staat er een stoel voor hem klaar. Joden geloven dat Elia eens op aarde zal terugkomen om het rijk van de Messias aan te kon­ digen. Wanneer dat rijk aanbreekt zal er een einde komen aan onder­drukking, onrecht, lijden en dood.

Elia stijgt op naar de hemel met een wagen en paarden van vuur.

Schilderij van James Tissot, 1900

In het Bijbelverhaal over Achab is Izebel eigenlijk degene tegen wie Elia zijn stem verheft. Zij stimuleerde de verering van Baäl, want ze wilde dat die god de belangrijkste zou worden in Israël. Izebel had ook volstrekt andere opvattingen over het koningschap dan wat daarover in de Tora staat. Zij was gewend dat de koning de baas is over alle onderdanen en over al hun bezittingen. Toen Achab ruzie keeg met zijn buurman Nabot over een wijngaard, begreep Izebel niet waarom haar echtgenoot zijn macht niet gebruikte. Dit verhaal (het staat in 1 Koningen 2) wordt hieronder in drie delen verteld.

VHZ_Deel2_H2proef6.indd 25

16-04-2009 11:31:26

26

Van hoREn zEGGEn Deel 2

De wijngaard van Nabot (deel 1)

k

oning achab heeft een buitenverblijf in de stad Jizreeël. zijn paleistuin grenst aan de wijngaard van een zekere nabot. nabot is een vroom man en dient de God van Israël. De koning wil de wijngaard van nabot graag hebben om zijn eigen tuin uit te breiden.

“Laten we ruilen,” stelt hij voor aan nabot, “verderop heb ik een prachtige wijngaard met vruchtbare grond. Die is voor jou.”

Maar nabot voelt hier helemaal niets voor. achab dringt meer aan: “Geld speelt geen rol, ik wil er ook een goede prijs in goud voor betalen….” toch slaat nabot het aanbod van zijn koninklijke buurman af. “koning,” zegt hij, “deze grond is familiebezit. Ik heb de wijngaard geërfd van mijn vader, en die weer van zíjn vader en na mij zal mijn zoon de wijngaard voortzetten. Daarom kan ik u mijn wijngaard niet geven.”

t

eleurgesteld en boos gaat achab terug naar zijn paleis. Wanneer hij thuis is, kruipt hij mokkend in bed. zijn vrouw Izebel vraagt verwonderd: “zeg eens, wat mankeert jou?” “ach niks,” zegt achab knorrig, maar al gauw vertelt hij toch wat er bij nabot gebeurd is. Izebel is nu heel verbaasd. In haar land is de koning gewoon de baas, die zou meteen de wijngaard hebben afgenomen. ze fronst haar wenkbrauwen: “Lieve achab, laat mij dat probleempje maar even oplossen,” zegt ze “en kom jij nu maar uit je bed.”

VHZ_Deel2_H2proef6.indd 26

16-04-2009 11:31:29

Hoofdstuk 2

Op dr ach t

27

Macht, onrecht en protest

4 In dit verhaal komen drie personen voor, die allemaal hun eigen opvatting hebben

over wat er met de wijngaard moet gebeuren. Vertel van elke persoon wat hij of zij vindt dat er moet gebeuren.

Ik vind dat de wijngaard

Ik vind dat de wijngaard

Ik vind dat de wijngaard

Het recht van de Tora

Het alleenrecht van de koning

Volgens de Tora is God de koning van het land en de eigenaar van

In landen buiten Israël bestonden andere opvattingen over macht

de grond. De Israëlieten hebben de grond als het ware in bruikleen

en grondbezit. Daar is de koning de hoogste heerser in een land en

van God. Ze zijn geen eigenaren. Grootgrondbezit is verboden,

hij mag doen wat hij wil. Hij hoeft geen verantwoording af te leggen

want iedere familie heeft recht op een stuk grond. Men verkoopt

aan het volk. De koning is ook de eigenaar van al het grondgebied

zijn grond daarom alleen uit bittere noodzaak en dan nog het

en hij mag wetten uitvaardigen en regels veranderen zoals hij dat

liefst aan iemand van de familie. Daarna houdt men het recht van

zelf wil. Een van die regels is bijvoorbeeld, dat de eigendommen

terugkoop, als het weer beter gaat. Wanneer de eigenaar van de

van iemand die ter dood is veroordeeld in bezit komen van de

grond sterft, wordt de grond geërfd door de oudste zoon.

koning.

5 a Lees bovenstaande tekstblokjes. Wie van de personen in het verhaal over Achab Op dr ach t

reageert volgens ‘het recht van de Tora’? Leg ook uit waarom.

omdat

b Wie van de personen in deel 1 van het verhaal reageert volgens ‘het alleenrecht van de koning’? Leg ook uit waarom.

VHZ_Deel2_H2proef6.indd 27

omdat

16-04-2009 11:31:30

28

Van hoREn zEGGEn Deel 2

De wijngaard van Nabot (deel 2)

k

oningin Izebel laat er geen gras over groeien en gaat direct aan de slag. De grote droogte die in het land heerst, brengt haar op een idee. ze stuurt een brief, die ze voorziet van het koninklijke zegel, naar alle bestuurders in het land.

In die brief geeft ze de opdracht dat het hele volk een dag moet vasten om de god Baäl gunstig te stemmen. Wanneer het lukt om Baäl goed te stemmen, zal het misschien weer gaan regenen, zodat het dorre land weer vruchtbaar wordt.

Izebel verwacht dat nabot zich niet aan het bevel om te vasten zal houden, want hij is trouw aan de God van Israël. Daarom zoekt ze twee mannen die nabot in de gaten moeten houden. zodra zij zien dat nabot zich niet aan het bevel houdt, moeten zij hem aanklagen.

h

et plan van Izebel lukt. nabot wordt beschuldigd van ´majesteitsschennis´ omdat hij zich niets heeft aangetrokken van het koninklijke bevel, en van ´godslastering´ omdat hij niet wil vasten voor de god Baäl. In een snel proces wordt nabot ter dood veroordeeld. Buiten de stad wordt hij vervolgens gestenigd. als Izebel het bericht ontvangt dat nabot niet meer in leven is, zegt ze tegen achab: ‘zo, de wijngaard is van jou, want nabot is dood’, en achab gaat naar Jizreël en neemt de wijngaard van nabot in bezit.

VHZ_Deel2_H2proef6.indd 28

16-04-2009 11:31:34

VAN HOREN ZEGGEN DEEL 2

Van horen zeggen

2

voor havo/vwo

DEEL

9042539341_omslag.indd 1

22-11-12 07:16