De Geo LRN-line onderbouw | 1 vmbo-bk leerboek |9789006926323

D E GEO

1 VM BO - BK

Ontdek waar het om draait

LEERBOEK

www.thiememeulenhoff.nl/degeo

926323_OMSL.indd 1

9 789006 926323

16/12/19 10:11

926323_BNWRK BOEK.indb 1

16/12/19 09:56

DIT BOEK IS VAN:

KLAS:

Auteur Katie Oost Eindredactie Daphne Ariaens

926323_BNWRK BOEK.indb 1

16/12/19 09:56

2

Inhoud

1.

Australië Start §1 Sydney §2 Australië: een enorm land §3 Australië in de atlas §4 Bronnen: Australië op de aardbol

Leerlijnoverzicht

2.

3.

4.

Start 22 §1 De stad 24 §2 Wonen in de stad 26 §3 De stad uit 28 §4 Bronnen: De stad verandert 30

Start 54 §1 Landschap en bevolking 56 §2 Cultuur 58 §3 Arm en rijk 60 §4 Bronnen: India in de wereld 62

Steden in Nederland

6 8

Landschappen van Afrika

Verschillen in India

Anders actief - Fitzroy Island - Keuzemenu

16 18

Anders actief - Bonaire - Keuzemenu

32 34

Start 38 §1 Natuurlandschappen in Afrika 40 §2 Breedteligging, temperatuur en neerslag 42 §3 Leven in natuurland schappen in Afrika 44 §4 Bronnen: Het klimaat is overal anders 46 Anders actief - Madagaskar 48 - Keuzemenu 50

Finish

20

Finish 36

Finish 52

Finish 68

• stad en platteland • de opbouw van de stad • verstedelijking • bevolkingsontwikkeling

• natuurlandschappen op aarde • klimaatgebieden op aarde • hoe mensen leven in natuurlandschappen

• cultuur • verschillen tussen arm en rijk • de economie van India en globalisering

• werken met de atlas • soorten diagrammen: een staafdiagram en een lijndiagram herkennen

• aardrijkskundige vragen stellen • soorten diagrammen: een staafdiagram en een lijndiagram tekenen • onderzoek doen

• soorten diagrammen: een bevolkingspiramide en een cirkeldiagram tekenen • beschrijven van een gebied

10 12 14

Anders actief - Bollywood - Keuzemenu

64 66

Thema’s • werken met de atlas • kennismaken met Australië

Vaardigheden • kaartlezen: titel, legenda, schaal, noordpijl • inzoomen en uitzoomen • wisselen van schaalniveau: Sydney, Australië, wereld • werken met de atlas

Projecten

Je eigen wijk in beeld

926323_BNWRK BOEK.indb 2

134

16/12/19 09:56

Inhoud

3

Leerlijnoverzicht

5.

6.

7.

8.

Start 70 §1 Klimaat en natuur landschappen 72 §2 De invloed van zee 74 §3 De invloed van reliëf 76 §4 Bronnen: Leven in de natuur- landschappen 78

Start 86 §1 De Europese Unie 88 §2 Bestuur en bevolking 90 §3 Landbouw, industrie en diensten 92 §4 Bronnen: De EU als wereldmacht 94

Start 118 §1 Turkije in een notendop 120 §2 Istanbul 122 §3 Bronnen: Verschillen in Turkije 124 §4 Toerisme 126

Anders actief - Toerisme - Keuzemenu

Anders actief - Grensmuren - Keuzemenu

Start 102 §1 Vulkanen in Indonesië 104 §2 Aardbevingen in Japan 106 §3 Orkaangevaar in de Filipijnen 108 §4 Bronnen: Schade door rampen beperken 110 Anders actief - Natuurrampen in Nederland 112 - Keuzemenu 114 Finish 116

• Europese Unie • identiteit • bevolkingsontwikkeling • economische sectoren • de EU in de wereld

• vulkanen en aardbevingen • tropische orkanen • rampen en rampenplannen

• kennismaken met Turkije: natuurlandschappen, klimaat, bevolking en economie • cultuur • de opbouw van de stad en verstedelijking • verschillen tussen arm en rijk • toerisme

• soorten diagrammen: een bevolkingspiramide tekenen • aardrijkskundige vragen stellen • vergelijken • verbanden leggen en verklaren • een mening vormen

• onderzoek doen • soorten diagrammen • verbanden leggen en verklaren

• vergelijken • verbanden leggen en verklaren • een mening vormen

Landschappen in Europa

Duitsland en Frankrijk in de EU

80 82

Finish 84

96 98

Finish 100

Natuurrampen in Azië

Turkije

Anders actief - Wachten op de grote klap 128 - Keuzemenu 130 Finish 132

Thema’s • klimaatgebieden en natuurlandschappen in Europa • seizoenen • hoe mensen leven in natuurlandschappen

Vaardigheden • vergelijken • verbanden leggen en verklaren

Projecten

Weerman voor een week

Islam

138

136

Ook vind je in dit leerboek:

Hoe werk je met het leerboek?

Vaardigheden Register met alle begrippen

926323_BNWRK BOEK.indb 3

4 140 147

16/12/19 09:56

4

Hoe werk je met het leerboek?

Dit is het leerboek 1 vmbo-bk. Je gaat het gebruiken bij het vak aardrijkskunde.

Op deze bladzijden zie je hoe je ermee gaat werken.

Dit boek van De Geo gebruik je samen met de digitale leeromgeving in de les. Dit boek is van jou persoonlijk, dus je mag er aantekeningen in maken. Na dit schooljaar kun je het gebruiken als je nog eens iets wilt opzoeken.

Vier paragrafen Elk hoofdstuk heeft vier paragrafen. De paragrafen bestaan onder andere uit verschillende tekststukjes, kaarten en foto’s. Om je te helpen bij het leren, werkt De Geo met structuurtekens:  hoofdzaak: waarover gaat het stukje?  bijzaak of opsomming van verschillende punten  voorbeeld of extra uitleg wereldbolletje: over welk gebied gaat het en waar ligt dat?

leertekst

blauw begrip: nieuw begrip met omschrijving van de definitie

Leerboek

12

1

zwart begrip: herhaald begrip §3

Australië

Het leerboek bestaat uit acht hoofdstukken. Elk hoofdstuk is op een vaste manier opgebouwd: Start, vier paragrafen, Anders actief, Keuzemenu en Finish.

Australië

FIGUUR 12 Goederentrein in de outback bij Coondambo, ten noorden van Port Augusta.

In een atlas vind je veel kaarten. Welke soorten kaarten zijn dat? En hoe kun je met een atlas werken?

vrijstaande huizen en rijtjeshuizen. De bevolkingsdichtheid is er lager, ongeveer 400 per vierkante kilometer.  In gebieden buiten de grote steden en in het binnenland van Australië, de outback, wonen maar weinig mensen (figuur 12 en 15). De bevolkingsdichtheid is er vaak minder dan 1 per vierkante kilometer.

Het is er dunbevolkt.

Soorten kaarten u Kaarten geven je veel informatie over gebieden.

Bevolkingsdichtheid

1.000 km 1 : 45.000.000

sc di In

an ea Oc he

aan Oc e

In de atlas vind je twee soorten kaarten.  Een overzichtskaart geeft je een overzicht van een gebied. Je ziet waar dingen liggen: landen, steden, wegen, spoorlijnen, meren, bergen en woestijnen.

Figuur 3 is een voorbeeld van een overzichtskaart.  Een thematische kaart gaat over een bepaald onderwerp (thema = onderwerp). Bijvoorbeeld het klimaat, talen of hoeveel mensen ergens wonen.

Figuur 4 en figuur 13 zijn voorbeelden van een thematische kaart.

ote Gr

Start Elk hoofdstuk begint met een Start. Dat is een oriëntatie op het hoofdstuk. Oriënteren betekent: kijken wat je gaat doen. In de Start staat een foto over het gebied of onderwerp dat in het hoofdstuk wordt behandeld.

AUSTRALIË

Brisbane

Perth Adelaide

Sydney

u Figuur 4 en figuur 13 zijn thematische kaarten over

de bevolkingsdichtheid in Sydney en in Australië. De bevolkingsdichtheid wil zeggen: hoeveel mensen er gemiddeld op 1 vierkante kilometer (km2) wonen.  De grote steden van Australië zijn dichtbevolkt, er wonen veel mensen op een vierkante kilometer (figuur 14). In het centrum van Sydney wonen mensen in hoge woontorens (figuur 16). Daarom is de bevolkingsdichtheid er meer dan 1.200 inwoners per vierkante kilometer. In de buitenwijken wonen meer mensen in

FIGUUR 14 Perth vanuit de lucht.

Werken met de atlas u Bij aardrijkskunde is een atlas erg handig, omdat

je er veel informatie over gebieden in vindt. Een atlas is een boek met kaarten en afbeeldingen. Er staan overzichtskaarten en thematische kaarten in. Hoe zoek je iets op in een atlas?  Bladwijzers: Als je weet waar een plaats of gebied ongeveer ligt, dan gebruik je de bladwijzers. Het zijn kaarten met vakken waarin nummers van de kaarten staan. De bladwijzers staan op de binnenkant van de kaft achter in de atlas.  Namenregister: Als je de naam van een plaats weet, maar niet weet waar die ligt, dan gebruik je het namenregister. Alle namen staan in dit register op alfabetische volgorde. Achter elke naam staat het nummer van de kaart en het vak in de kaart waar je de plaats kunt vinden.

 Onderwerpregister: Zoek je een kaart over een bepaald onderwerp, zoals het klimaat? Dan kun je het onderwerpregister gebruiken.  Inhoud: In de inhoud vind je alle titels van de kaarten in de atlas. Ze staan in volgorde van dichtbij (Nederland) naar ver weg (wereld). Als je de titel van een kaart weet, kun je hier zoeken.  Legenda: De symbolen en de kleuren in een kaart worden bij elke kaart uitgelegd in de legenda.

Melbourne

Indische Oceaan

FIGUUR 15 De Stuart Highway vlak bij Port Augusta.

aantal inwoners per km

2

minder dan 1

1 - 10

1

10 - 50

dichtbevolkt stedelijk gebied met 1 - 5 miljoen inwoners

FIGUUR 13 Australië: bevolkingsdichtheid.

FIGUUR 16 One Central Park: woontorens in het centrum van Sydney.

VAARDIGHEID

foto: oriëntatie op het onderwerp en het gebied 70

5

begintekst: waarover gaat de paragraaf?

Landschappen in Europa

5.

Landschappen in

Europa 1

structuurteken

4

Inzoomen en uitzoomen

vaardigheid: wat moet je kunnen?

71

Start

Start

FIGUUR

13

Australië in de atlas

§3 Australië in de atlas

Anders actief Bij een Anders actief-paragraaf staat het symbool .

In zo’n paragraaf ga je dieper in op een bepaald gebied of een onderwerp. Je gaat actief aan de slag, meestal in een groepje.

64

4

Verschillen in India

Anders actief

Bollywood

65

Anders actief Bollywood Mumbai is dé filmstad van India. Mumbai heette vroeger Bombay. De bijnaam voor de filmindustrie in India is dan ook Bollywood. Dit is een combinatie van Hollywood en Bombay. In Bollywoodfilms wordt veel gezongen en gedanst. Je kunt het een beetje vergelijken met een musical. De verhalen gaan bijna altijd over helden en heldinnen die het opnemen tegen slechte mensen. Jij gaat je eigen Bollywoodfilm maken!

De Aletschgletsjer in Zwitserland.

titel: het onderwerp en het gebied

BRON

926323_BNWRK BOEK.indb 4

6

Bollywood.

16/12/19 09:57

5

Hoe werk je met het leerboek?

Werkboek

Keuzemenu Bij het Keuzemenu staat ook het symbool . In het Keuzemenu staan vier of vijf onderwerpen. Je mag zelf kiezen wat je gaat doen. Je werkt alleen, samen of in groepjes.

A

B

Langestraat, ‘s-Gravenzande

P.C. Hooftstraat, Amsterdam

Van de Veldestraat

kunst en souvenirs

levensmiddelen levensmiddelen

kunst en souvenirs

verzorging (bijvoorbeeld juwelier, drogist, kapper)

5

weg

meter of

2

WOLLOOMOOLOO

2

3 centimeter op de kaart is 3 × 2

Belmore Park

6

W2

Gebruik figuur 3 in je leerboek.

Q

ua

ke

rs

Rd

Ja

a Wat is de schaal van de kaart van W1?

SURRY HILLS

Vardy

- wilt weten waar de kaart over gaat?

Leerdoelen

sC o

Wat moet je kennen en kunnen?

St

olt Rd

woningen park en natuur

St

or a l Balm

d

Bungarribee

ai n

St

Wall Park A

Rd

ve

WB

Ln

Rd

be Rd

Reservoir

• Je kunt met de schaal of de schaalstok van een kaart de werkelijke afstand tussen twee plaatsen op die kaart berekenen.

a

o wn R d Lu

cr

M4

1 km

ow

wy

nR

d

et

ia

Rd

Begrippen gebied, kaart, kaartlezen, legenda, noordpijl, schaal, titel

ct H spe

A44 Western

Motorw

Pro

y

R eserv

n Hw

kt

s te r

ac

t We

Bl

Grea

c Vul in.

De schaalstok in figuur 3 geeft aan dat

St

Ell a m Dr

Lancelot

meter in werkelijkheid en dat is

centimeter op de kaart in werkelijkheid kilometer is.

Le

huis Pippa

ns

Walters

s Rd

Doon sid

e Rd

Rd

BLACKTOWN Dougla

kilometer in werkelijkheid.

d Gebruik het ezelsbruggetje en vul in. meter =

ribee R

M

bo

Dat is

kilometer

centimeter =

W

B l a ckt

×

centimeter in werkelijkheid.

nullen af als je van centimeters

600.000 centimeter =

Bungar

centimeter gemeten op de kaart.

Dit is

naar kilometers gaat.

d

Er gaan

Dit betekent dat 1 centimeter op de kaart centimeter in werkelijkheid is.

Ik heb

le St

route Pippa .R

nullen af als je van meters

naar kilometers gaat.

Sackvi l

Third Ave

Nagle College

sd

Er gaan

Rd

ziekenhuis

on

nullen af als je van centimeters

R

W winkelcentrum met P

Do

De schaal van de kaart is

Sunnyh

bedrijven

centimeter.

Bereken hoeveel kilometer deze gebouwen in werkelijkheid uit elkaar liggen. Vul in.

d

a Streep de foute cijfers door.

100.000 centimeter = 10 / 100 / 1.000 meter b Streep de foute cijfers door.

1.000 meter = 1 / 10 / 100 kilometer c Vul het ezelsbruggetje in.

• Je kunt twee voorbeelden geven van gebieden.

• Je kunt vier voorbeelden geven van dingen die je op kaarten kunt zien.

• Je kunt de vier dingen noemen waar je op let als je een kaart leest.

L uca s R d • Je kunt de vier dingen die belangrijk zijn om een kaart te kunnen lezen, aanwijzen op een kaart.

CityRail met station

on

53

straat

b Meet in W1 met een liniaal de afstand tussen het Sydney Opera House en het IMAX theater. Dat is

LB

G arden

hoofdweg

Lees in je leerboek Hoe lees je een kaart? vanaf 4 de schaal.

naar meters gaat.

ay

Digitaal samenvatting en zelftoets §1

1 : 55.000

leerdoelenoverzicht FIGUUR 17 De Kilimanjaro.

Wat heb je nodig?

Overige symbolen

FIGUUR 18 Fulanivrouwen halen water, Burkina Faso.

begrippen uit het hoofdstuk

b Wat gebruik je van een kaart als je: - een afstand wilt weten?

snelweg

4

Er gaan

plantage 44 Groot landbouwbedrijf in de tropen dat één soort tropisch gewas verbouwt voor de handel, bijvoorbeeld thee, koffie of cacao. poolstreken 43 Luchtstreek met een breedteligging boven de 66½ N.B. en onder de 66½° Z.B. savanne 40 Grote grasvlakte in de tropen met hier en daar wat bomen. steppe 41 Boomloze grasvlakte in een droog gebied. temperatuur 42 Hoe warm of koud iets is, uitgedrukt in graden Celsius (°C). tropen 43 Luchtstreek rond de evenaar, van 23½° N.B. tot 23½° Z.B. tropisch klimaat 47 Klimaat waarbij het altijd warm is, de gemiddelde temperatuur komt niet onder 18 °C. De neerslag valt hier het hele jaar of zes tot negen maanden per jaar. tropisch regenwoud 40 Bos in de warme en vochtige gebieden rond de evenaar. verdampen 43 Het veranderen van vloeibaar water in waterdamp (gasvormig). weer 46 De temperatuur, de neerslag en de wind op één bepaald moment. woestijn 41 Erg droog gebied waar bijna niets groeit.

me

s Rd

Herhaling

a Bereken hoeveel kilometer 10 cm op de kaart in W2 in werkelijkheid is. Schrijf je berekening op.

ok

Centraal Station

kilometer.

Taylor Square

2

1 km 1 : 60.000

Finish

foto of kaart waarover je vragen beantwoordt in het werkboek

Projecten Achter in je leerboek staan drie projecten. Daarin doe je een onderzoek. Zo’n onderzoek doe je meestal verspreid over meer lessen.

Vaardigheden Achter in je leerboek vind je het overzicht van de vaardigheden die je nodig hebt bij het vak aardrijkskunde. In het werkboek oefen je deze vaardigheden. In deze startversie van het leerboek vind je de vaardigheid die je in hoofdstuk 1 nodig hebt: vaardigheid 4 Inzoomen en uitzoomen.

926323_BNWRK BOEK.indb 5

meter of

Dit is

Welke begrippen moet je kennen? bosbouw 44 Het kappen van bomen voor hout. condenseren 43 Het veranderen van waterdamp (gasvormig) in vloeibaar water. droog klimaat 47 Klimaat met bijna geen neerslag. duurzame energiebron 43 Energiebron die niet vervuilt en nooit opraakt, zoals windenergie en zonne-energie. gematigd klimaat 47 Klimaat waarbij het niet heel warm en niet heel koud is, en waar het hele jaar of een deel van het jaar neerslag valt. gematigde zone 43 Luchtstreek tussen de 23½° en 66½° N.B. en Z.B. irrigatie 45 Water op het land brengen om planten te laten groeien. klimaat 46 Het gemiddelde weer over een periode van dertig jaar. klimaatgrafiek 46 Grafiek die de gemiddelde temperatuur en de gemiddelde neerslag per maand van een bepaalde plaats laat zien. koud klimaat 47 Klimaat waarbij de temperatuur het hele jaar laag is, in de zomer niet hoger dan 10 °C, en waarbij er vaak weinig neerslag valt, meestal als sneeuw. luchtstreek 43 Zone op aarde die is ingedeeld op basis van de temperatuur. Je onderscheidt de tropen, de gematigde zone en de poolstreken. neerslag 42 Water dat in vaste of vloeibare vorm op aarde valt. nomade 45 Iemand zonder vaste woonplaats. noodhulp 45 Hulp bij een hongersnood of andere ramp. oase 41 Plek in de woestijn waar water is. ontwikkelingssamenwerking 45 Samenwerken aan duurzame oplossingen voor bijvoorbeeld voedsel- en watertekorten, waar mensen blijvend iets aan hebben.

centimeter =

centimeter in werkelijkheid.

DARLINGHURST

HAYMARKET

Lees en bekijk figuur 5 in je leerboek.

hm

Finish

2

7

a In W2 zie je waar Pippa woont in Blacktown. Bedenk een titel voor de kaart en schrijf die op de invullijn achter W2. b Omcirkel in de kaart van W2 het sterretje van de plek waar de school van Pippa en haar vriendinnen staat. c Teken in W2 met rood de kortste weg van Pippa’s huis naar haar school.

meter 1 centimeter op de kaart is in werkelijkheid. d Een kaart heeft een schaal van 1 : 100.000. Vul in.

ic

Landschappen van Afrika

2

Hyde Park

IMAX theater

kilometer.

8

kilometer. c Een kaart heeft een schaal van 1 : 50.000. Vul in.

2

kilometer =

Dr

Finish Het hoofdstuk eindigt met de Finish. Hier staan alle begrippen uit het hoofdstuk met de definities.

×

meter of

in werkelijkheid. Dat is

Royal Botanic Gardens

e Kleur in W2 de City Rail en het City Railstation groen.

Vind je dat Pippa dicht bij het centrum van Sydney woont? Leg je antwoord uit.

De werkelijke afstand tussen Blacktown en de kust is

centimeter

1 centimeter op de kaart is 2

cm.

is

b Een kaart heeft een schaal van 1 : 400.000. Vul in.

1

Aquarium

3

Bereken de werkelijke afstand tussen Blacktown en de kust zo: km.

1 cm is volgens de schaalstok De afstand op de kaart tussen Blacktown en de kust

Flu shcom

levensmiddelen

overige winkels (o.a. foto’s, boeken, opticien, bloemist) horeca (restaurant, cafetaria, traiteur) andere voorzieningen of leegstand wonen

centimeter

kilometer.

mbe Rd

kunst en souvenirs

1 centimeter op de kaart is in werkelijkheid. Dat is

Flushco

verzorging (bijvoorbeeld juwelier, drogist, kapper)

1

Sydney Opera House

tunnel

7

d Hoeveel km loopt zij naar school? Tip: Meet de route met een liniaal en gebruik de schaal van de kaart.

Schrijf je berekening op.

centimeter.

en de kust in figuur 3. Deze is

lm

schoenen en/of tassen

52

herhaling

Sydney

Meet met een liniaal de afstand tussen Blacktown

a Een kaart heeft een schaal van 1 : 100.000. Vul in.

Port Jac kso n

openbare gebouwen

kleding

Lees in je leerboek Hoe lees je een kaart? vanaf 4 de schaal.

Rd

Sydney Opera House kson acBridge Sydney Harbour rt J Po bebouwing

Van de Veldestraat

§1

Australië

KIRRIBILLI 1

th

park

ou

kerk

11 De kleinste stad van Nederland?

Madurodam in Den Haag.

Het centrum van Sydney.

water

2

Fa

BRON

1

W1 1

L yt on S t

Jaguarwelpen met hun moeder in Artis, 2017.

6

r St

parkeren

overige winkels (o.a. foto’s, boeken, opticien, bloemist) horeca (restaurant, cafetaria, traiteur) andere voorzieningen of leegstand wonen

Lancaste

P.C. Hooftstraat

Langestraat

verzorging (bijvoorbeeld juwelier, drogist, kapper) levensmiddelen

9

vragen over tekst en figuren in het leer- en/of werkboek

Kasteelestraat

kunst en souvenirs

BRON

Langestraat

Van de Veldestraat

StedenmemoryVan de

In stedenmemory staan alle kenmerken van een stad door elkaar. Jij gaat uitzoeken hoe je ze bijkleding schoenen en/of tassen elkaar kunt brengen.

Anne Frankhuis Het verhaal van een joods meisje in de Tweede Wereldoorlog.

kleding Van de Veldestraat

levensmiddelen

kerk

kunst en souvenirs

straat kerk

parkeren

verzorging (bijvoorbeeld juwelier, drogist, kapper)

Van de Kasteelestraat Honthorststraat

verzorging (bijvoorbeeld juwelier, drogist, kapper)

Honthorst10 Winkelstraten in ’s-Gravenzande (A) en Amsterdam (B).

o i r Rd

C

De prijzen van de helden van de Amsterdamse voetballers.

schoenen en/of tassen

overige winkels (o.a. foto’s, boeken, opticien, bloemist) horeca (restaurant, cafetaria, traiteur) andere voorzieningen of leegstand wonen

Ha Sydn rbou ey r Br idge

Ajaxmuseum

Langestraat

BRON

parkeren

kerk

A

Langestraat, ‘s-Gravenzande

ingang winkelcentrum Hobbemastraat

B

naar het Ajaxmuseum

kleding

Van de Kasteelestraat

24 24

Wibautstraat

Tram- en metrokaart van Amsterdam.

Honthorststraat

Van de Kasteelestraat P.C. Hooftstraat

4

l ste Am

De Pijp

19

4

12

8

P.C. Hooftstraat kerk

Van de Veldestraat P.C. Hooftstraat Langestraat

1

3

3-5-

BRON

1-3

3

3

3-12-24

Tropenmuseum Op bezoek in verre landen.

Oosterpark

Frederiksplein

Langestraat

1-7-

19

Weteringplein 1-7-19

2-5

Tropenmuseum

Weesperplein

ingang winkelcentrum

9

4

3

2

Alle buitenlandse toeristen doen het: met een rondvaartboot door de grachten.

19

parkeren

P.C. Hooftstraat

kerk

7 Tropenmuseum

7-19

19

Rijksmuseum Van Goghmuseum -12

Artis Muiderpoort

Van de Kasteelestraat

Hobbemastraat

ingang winkelcentrum

3

7-

B

P.C. Hooftstraat, Amsterdam

gemeentehuis

kerk

7-10

1-

Overtoom

Stedelijk Museum

14

Waterlooplein Rembrandtplein

A

9

De wereld van de techniek.

Scheepvaartmuseum Kooij Rondvaarten Muntplein 4-14

2

-1

11

2-

Leidseplein

1

1-1

P.C. Hooftstraat, Amsterdam

3

5 5-17-1

7

7-1

Bootje varen

A Langestraat, ‘s-Gravenzande 26

Nemo

Langestraat, ‘s-Gravenzande

3 5

2-1 1-1 2-1 3-1 7 414 -2 4

Paleis Madame Tussauds

Rozengracht

Bilderdijkstraat

Nemo

ingang winkelcentrum

IJ

Centraal Station

3 9

13-1

Artis Apen, leeuwen en olifanten.

Langestraat kerk

attractie

trein

Anne Frankhuis 7

13-1

Honthorststraat

Langestraat

Langestraat

Scheepvaartmuseum met VOC-schip Als scheepsmatroos naar het verre Indonesië.

Hobbemastraat

P.C. Hooftstraat

belangrijke overstapplaats

overige winkels (o.a. foto’s, boeken, opticien, bloemist) horeca (restaurant, cafetaria, traiteur) andere voorzieningen of leegstand wonen

Honthorststraat

B P.C. Hooftstraat, Amsterdam

P.C. Hooftstraat

tramhalte/metrostation

metro

Langestraat

5

Schilder van zonnebloemen, landschappen en aardappeleters.

tram

gemeentehuis

Nemo, technologisch museum.

500 km

gemeentehuis

7

BRON

Van Gogh Museum

14

Rijksmuseum De Nachtwacht en andere topstukken.

gemeentehuis

parkeren

B

A Langestraat, ‘s-Gravenzande

Madame Tussauds Ga op de foto met beroemdheden uit de hele wereld. Net echt!

P.C. Hooftstraat

Koning of koningin voor een uur: dwaal door marmeren zalen en gangen.

Langestraat

Paleis op de Dam

Winkelen!

overige winkels (o.a. foto’s, boeken, opticien, bloemist) horeca (restaurant, cafetaria, traiteur) andere voorzieningen of leegstand wonen

B

Hobbemastraat

Is het je weleens opgevallen dat er soms drie of vier schoenenwinkels in dezelfde straat zijn? kerk Dat is handig als je schoenen gaat kopen, want je kunt de schoenen in de verschillende winkels P.C. Hooftstraat P.C. Hooftstraat ingangandere bakkers. vergelijken. Bij brood doe je dat niet. Bakkers zitten daarom niet naast winkelcentrum In dit menu maak je een kaart van de winkels in je eigen omgeving.

Hobbemastraat

Op stap in Amsterdam P.C. Hooftstraat, Amsterdam

A

Amsterdam heeft veel attracties.

Welke wil jij bezoeken?

35

Keuzemenu

gemeentehuis

schoenen en/of tassen

Anders actief

schoenen en/of tassen

Steden in Nederland

kleding

2

Keuzemenu

kerk

34

Je begint altijd te werken vanuit je werkboek. Daar staan alle opdrachten. Die opdrachten gaan over de tekst, foto’s, kaarten en diagrammen in het leerboek.

Je moet vaak iets zelf doen, zoals kaarten kleuren of diagrammen tekenen. Bij alle opdrachten staat welke tekst of figuur uit het leerboek je nodig hebt voor het maken van die opdracht. Of welke vaardigheid je oefent in die opdracht. In het werkboek zie je het symbool staan bij de Anders actief-paragraaf en bij het Keuzemenu. Dat betekent dat je daar op een andere manier aan de slag gaat dan in de gewone opdrachten.

leerboek vaardigheid

atlas

computer

samenwerking

De Geo digitaal Als dit symbool bij een opdracht staat, betekent dit dat je op www.thiememeulenhoff.nl/degeo iets in de digitale leeromgeving kunt of moet doen. Bijvoorbeeld een opdracht maken of een filmpje bekijken.

Alles wat in de boeken staat, staat ook bij elkaar op www.thiememeulenhoff.nl/degeo.

Via de digitale leeromgeving kun je er alle opdrachten maken. Ook vind je hier speciale opdrachten die niet in het werkboek staan. Daarvoor heb je bijvoorbeeld speciale De Geo-ICT of -video’s nodig. Bij iedere opdracht staat de informatie uit het leerboek die je voor die opdracht nodig hebt. In de digitale leeromgeving kun je je werk direct nakijken. Zo weten jij en je docent meteen hoeveel je al kent en kunt en wat je nog een keer moet oefenen.

16/12/19 09:57

6

FIGUUR

1

1

AustraliĂŤ

Beklimming van de Harbour Bridge.

926323_BNWRK BOEK.indb 6

16/12/19 09:57

7

Start

Start

1.

AustraliĂŤ

926323_BNWRK BOEK.indb 7

16/12/19 09:57

8

1

Australië

§1 Sydney

Australië

2

Sydney vanuit de lucht.

Sydney is de grootste stad van Australië.

Er wonen meer dan 4,5 miljoen mensen.

Hoe ziet deze stad eruit? Waar wonen al deze mensen? Op kaarten kun je dat zien.

Leren over een gebied  Aardrijkskunde gaat over gebieden. Een gebied

is een stuk van de aarde. Dat kan bijvoorbeeld de buurt zijn waarin je woont, maar ook een land of een werelddeel. Of een stad zoals Sydney.

Richmond s

s

Richmond

Ku-ring-gai Chase National Park

s Penrith

Mona Vale

s

s Blacktown Parramatta Liverpool s

Po

r t Jacks on s s Newtown s

Botany Bay s Campbelltown

Mona Vale Hornsby

Chatswood s s

Ku-ring-gai Chase National Park

Royal National Park

Penrith

Blacktown

Chatswood

Manly

Manly

Parramatta SYDNEY

Newtown

Liverpool

Ta sm anz ee

Hornsby

 Bij aardrijkskunde wil je dingen weten van een gebied. Je stelt dan vragen. Bijvoorbeeld: - Waar is de haven in Sydney en waarom is die juist daar?

- Waar wonen de meeste mensen in Sydney en waarom wonen ze daar?  Om antwoord te krijgen op je vragen, kun je naar Sydney toe gaan, foto’s bekijken (figuur 2 en 6) of op internet informatie zoeken. Maar je kunt ook kaarten bekijken. Een kaart is een verkleinde tekening van een gebied. Op kaarten kun je dingen zien, zoals waar straten en havens zijn (figuur 3) of waar veel mensen wonen (figuur 4).

SYDNEY

Botany Bay

Campbelltown 10 km

Ta sm anz ee

FIGUUR

Royal National Park

10 km

1 : 850.000

s

weg

vliegveld

bebouwing

spoorlijn met station

zeehaven

bos of park

rivier

FIGUUR

centrum van Sydney

3

Sydney.

926323_BNWRK BOEK.indb 8

1 : 850.000

aantal inwoners per vierkante kilometer (km²) minder dan 1

50 - 595

1 - 50

595 - 2.150

FIGUUR

4

meer dan 2.150

Sydney: bevolkingsdichtheid, 2014.

16/12/19 09:57

§1

Hoe lees je een kaart?

9

Sydney

Wonen in Blacktown

 Als je een kaart goed wilt begrijpen, moet je

kunnen kaartlezen. Daarbij let je in ieder geval op vier dingen: 1 de titel: aan de titel van de kaart kun je zien over welk gebied of over welk onderwerp de kaart gaat.

2 de noordpijl: de noordpijl geeft aan waar het noorden is. Als deze pijl niet op de kaart staat, dan is de bovenkant van de kaart het noorden.

3 de legenda: in de legenda staat de betekenis van de kleuren en symbolen (zoals stippen en lijnen) die je op de kaart ziet.

4 de schaal: de schaal van de kaart laat je zien hoeveel centimeter 1 centimeter op de kaart in het echt is. Bijvoorbeeld: als de schaal van een kaart 1 : 100.000 (spreek uit: 1 op 100.000) is, dan is 1 centimeter op de kaart in het echt 100.000 centimeter. Dat is hetzelfde als 1.000 meter, of 1 kilometer. De schaal laat je dus zien hoeveel het gebied op de kaart is verkleind. Met de schaal kun je bijvoorbeeld uitrekenen hoe ver plaatsen in het echt bij elkaar vandaan liggen. Soms staat er (ook) een schaalstok in een kaart.

Dit is Pippa, samen met haar vriendinnen Gabriella en Indie. Pippa en haar vriendinnen wonen in Blacktown, Sydney. ‘Ik zit hier samen met Gabriella en Indie op school, op het Nagle College. We lopen daar elke dag samen naartoe.

Sommige kinderen komen met de schoolbus.

Andere vrienden fietsen naar school. Maar dat is niet zo veilig, omdat er weinig fietspaden zijn.

Ik woon in een vrijstaand huis met een tuin. In Blacktown zijn geen flats. Met de City Rail ben ik in ongeveer een uur en een kwartier in het centrum van Sydney. Maar in Blacktown kun je ook fijn winkelen! We gaan dan naar een shopping mall in de buurt. Dat is een groot winkelcentrum met veel parkeerplaatsen.

Daarom komen veel mensen met de auto daar naartoe.’

FIGUUR

FIGUUR

6

5

Uitzicht op de Harbour Bridge en het Sydney Opera House.

926323_BNWRK BOEK.indb 9

16/12/19 09:57

10

1

Australië

§2 Australië: een enorm land

FIGUUR

7

De Grote Victoriawoestijn.

Sydney is een grote stad, maar het is maar een klein stukje van Australië. Op kaarten kun je zien hoe groot dit land is.

Kaarten van grote gebieden  Als je heel Australië op een kaart wilt zien, en niet

land ontzettend groot is. Het is ongeveer 185 keer groter dan Nederland (figuur 9). Je bent dan ook wel even onderweg als je van Sydney naar Perth wilt reizen.  Bij aardrijkskunde gebruik je twee soorten afstanden: 1 de absolute afstand: Dit is de afstand die je in een rechte lijn meet tussen twee plaatsen. Als je in een rechte lijn meet, noem je die afstand ook wel hemelsbreed. De absolute afstand of de hemelsbrede afstand tussen Sydney en Perth is 3.378 kilometer (figuur 8).

Darwin

s di In

eO ch

1.68

aan ce

2 km

3.972 km 44 uur

50

AUSTRALIË

km

1.959 km

3.1

 Als je alleen het centrum van de stad op een kaart

wilt zien, en niet heel Sydney, dan moet je inzoomen.

Bij inzoomen ga je van een groot gebied naar een kleiner gebied.  Bij inzoomen lijkt de kaart steeds meer op de werkelijkheid. Op een kaart van het centrum van Sydney zie je veel details, zoals straten, parken en gebouwen.

Cairns

2.849 km 32 uur

aan Oc e

Kaarten van kleine gebieden

 Als je uitzoomt naar heel Australië, zie je dat het

ote Gr

alleen Sydney, dan moet je uitzoomen. Je ziet dan een steeds groter gebied op de kaart.  Bij uitzoomen wordt de werkelijkheid steeds meer verkleind. Op een kaart van Sydney is de stad zelf een groot gebied op de kaart (figuur 3). Op een kaart van heel Australië zie je Sydney terug als een stip (figuur 9).

Je ziet dan geen straten, stations of havens meer in Sydney. Als je uitzoomt, zie je steeds minder details.

Enorme afstanden

2.413 km 27 uur

3.934 km 41 uur Perth

3.378 km Indisc

afstand in km (kilometer)

Sydney

he O cea

878 km an

Melbourne

9 70

km

absolute afstand of hemelsbrede afstand relatieve afstand

1.000 km 1 : 45.000.000

FIGUUR VAARDIGHEID

926323_BNWRK BOEK.indb 10

4

8

Absolute en relatieve afstanden in Australië.

Inzoomen en uitzoomen

16/12/19 09:57

§2

11

Australië: een enorm land

Landschappen in Australië

2 de relatieve afstand: Dit is de afstand tussen twee plaatsen die je meet in kilometers over de weg, in reistijd of in kosten. Het is met de auto 3.934 kilometer rijden tussen Sydney en Perth (figuur 8). Je doet er ongeveer 41 uur over en het kost meer dan 500 Australische dollar aan benzine.  De relatieve afstand kan verschillen. Over snelwegen reis je sneller dan over bochtige, smalle wegen. En met het vliegtuig reis je sneller dan met de auto of de trein. De reis tussen Sydney en Perth duurt per vliegtuig ongeveer vijf uur. Daarom vliegen mensen in Australië vaak.

 Er zijn twee soorten landschappen in Australië.

 Een natuurlandschap is niet door mensen ingericht.

Er zijn alleen natuurlijke elementen, zoals bossen, bergen en rivieren. Voorbeelden zijn de Blue Mountains bij Sydney (figuur 10) en de Grote Victoriawoestijn in het binnenland van Australië (figuur 7).  Een ingericht landschap is door mensen ingericht, door bijvoorbeeld wegen en huizen te bouwen en akkers en weilanden aan te leggen. Dit noem je inrichtingselementen. Vooral in en rond de steden in Australië is veel ingericht landschap (figuur 11). Daar wonen ook de meeste mensen. belangrijke weg

PAPOEA NIEUW-GUINEA

INDONESIË

Solomoneilanden belangrijke spoorweg

Arafuraz ee

ee orz Tim Darwin

hoogte in m 0 - 100 100 - 200

Kor aal ze e

Vanuatu minder dan 100.000

rr

iè

re

QUEENSLAND

I

Simpsonwoestijn

ZUIDAUS T RALIË

Geraldton

aantal inwoners

ri

Ra

100.000 - 250.000

f

250.000 - 1 miljoen Nieuw-Caledonië meer dan 1 miljoen

g

A U S T R A L I Ë

Grote Victoriawoestijn

hoogste punt

Ba

Alice Springs

in

W ES TAUS TR ALI Ë

hoger dan 1.000

ot

Carnarvon

MacDonnel Ranges 1.531

Townsville Mount Isa

ivi d at D Gre

Grote Zandwoestijn Gibsonwoestijn

Cairns

NO O R DELIJK TER R I TORIUM

500 - 1.000

Gro

Mount Ord 936

Stuart Hig h w ay

nd

an ce a eO h isc

200 - 500

Eyremeer

ng e

Brisbane Gold Coast

Kalgoorlie Broken Hill

Swan

Perth

Port Augusta Esperance

Adelaide

Albany

Indische Oce

500 km

Nederland op dezelfde schaal

1 : 33.000.000

FIGUUR

9

aan

Grote Oceaan

NIEUW-Z UIDWALES

Newcastle Blue Mountains M ur Sydney ra y Canberra VICT ORIA 2.229 Mount Kosciuszko Geelong Melbourne

Tasmanzee TASMANIË Hobart

NIEUW-ZEELAND

Australië.

FIGUUR 10 Hanging Rock in de Blue Mountains.

926323_BNWRK BOEK.indb 11

FIGUUR 11 Uitzicht op het Parliament House in Canberra.

16/12/19 09:57

12

1

Australië

§3 Australië in de atlas

FIGUUR 12 Goederentrein in de outback bij Coondambo, ten noorden van Port Augusta.

In een atlas vind je veel kaarten. Welke soorten kaarten zijn dat? En hoe kun je met een atlas werken?

Soorten kaarten  Kaarten geven je veel informatie over gebieden.

s di In

eO ch

aan ce

aan Oc e

Bevolkingsdichtheid

1.000 km 1 : 45.000.000

ote Gr

In de atlas vind je twee soorten kaarten.  Een overzichtskaart geeft je een overzicht van een gebied. Je ziet waar dingen liggen: landen, steden, wegen, spoorlijnen, meren, bergen en woestijnen.

Figuur 3 is een voorbeeld van een overzichtskaart.  Een thematische kaart gaat over een bepaald onderwerp (thema = onderwerp). Bijvoorbeeld het klimaat, talen of hoeveel mensen ergens wonen.

Figuur 4 en figuur 13 zijn voorbeelden van een thematische kaart.

vrijstaande huizen en rijtjeshuizen. De bevolkingsdichtheid is er lager, ongeveer 400 per vierkante kilometer.  In gebieden buiten de grote steden en in het binnenland van Australië, de outback, wonen maar weinig mensen (figuur 12 en 15). De bevolkingsdichtheid is er vaak minder dan 1 per vierkante kilometer.

Het is er dunbevolkt.

AUSTRALIË

Brisbane

Perth Adelaide

Sydney

 Figuur 4 en figuur 13 zijn thematische kaarten over

de bevolkingsdichtheid in Sydney en in Australië. De bevolkingsdichtheid wil zeggen: hoeveel mensen er gemiddeld op 1 vierkante kilometer (km2) wonen.  De grote steden van Australië zijn dichtbevolkt, er wonen veel mensen op een vierkante kilometer (figuur 14). In het centrum van Sydney wonen mensen in hoge woontorens (figuur 16). Daarom is de bevolkingsdichtheid er meer dan 1.200 inwoners per vierkante kilometer. In de buitenwijken wonen meer mensen in

926323_BNWRK BOEK.indb 12

Melbourne

Indische Oceaan

aantal inwoners per km2 minder dan 1

1 - 10

1

10 - 50

dichtbevolkt stedelijk gebied met 1 - 5 miljoen inwoners

FIGUUR 13 Australië: bevolkingsdichtheid.

16/12/19 09:57

§3

13

Australië in de atlas

FIGUUR 14 Perth vanuit de lucht.

Werken met de atlas  Bij aardrijkskunde is een atlas erg handig, omdat

je er veel informatie over gebieden in vindt. Een atlas is een boek met kaarten en afbeeldingen. Er staan overzichtskaarten en thematische kaarten in. Hoe zoek je iets op in een atlas?  Bladwijzers: Als je weet waar een plaats of gebied ongeveer ligt, dan gebruik je de bladwijzers. Het zijn kaarten met vakken waarin nummers van de kaarten staan. De bladwijzers staan op de binnenkant van de kaft achter in de atlas.  Namenregister: Als je de naam van een plaats weet, maar niet weet waar die ligt, dan gebruik je het namenregister. Alle namen staan in dit register op alfabetische volgorde. Achter elke naam staat het nummer van de kaart en het vak in de kaart waar je de plaats kunt vinden.

 Onderwerpregister: Zoek je een kaart over een bepaald onderwerp, zoals het klimaat? Dan kun je het onderwerpregister gebruiken.  Inhoud: In de inhoud vind je alle titels van de kaarten in de atlas. Ze staan in volgorde van dichtbij (Nederland) naar ver weg (wereld). Als je de titel van een kaart weet, kun je hier zoeken.  Legenda: De symbolen en de kleuren in een kaart worden bij elke kaart uitgelegd in de legenda.

FIGUUR 15 De Stuart Highway vlak bij Port Augusta.

FIGUUR 16 One Central Park: woontorens in het centrum van Sydney.

VAARDIGHEID

926323_BNWRK BOEK.indb 13

4

Inzoomen en uitzoomen

16/12/19 09:57

14

1

Australië

§4 Bronnen: Australië op de aardbol Je hebt op overzichtskaarten misschien al horizontale en verticale lijnen zien staan met getallen erbij en daarachter °. Dat zijn de graden. Maar waar komen die lijnen en getallen vandaan en wat kun je ermee?

Kupang

10° Z.B.

aan ce

1.000 km

Darwin

1 : 45.000.000

Gulf of Carpentaria

e ot Gr

Cairns

Derby

Oc

Broome Tennant Creek Mount Isa

Northern Territory

Mackay

n eaa

.

Z.B Hedland 20°Port

Alice Springs

Learmonth

Western Australia

Carnarvon

AUSTRALIË

Gladstone

Queensland

Brisbane

South Australia

Geraldton

30° Z.B.

Kalgoorlie

Perth

Cook

Port Augusta

Port Lincoln

New South Wales

Adelaide Victoria

oosten, zuidoosten en westen van Australië?  In het oosten, zuidoosten en westen van Australië is het klimaat niet te heet of te koud, en het is er niet te droog. Daardoor is landbouw er goed mogelijk. In deze gebieden liggen ook de meeste steden.  In het midden en zuiden wonen weinig mensen omdat het daar te droog en te heet is.

Op veel plekken zijn woestijnen. Buiten de woestijnen is er alleen landbouw mogelijk met heel weinig vee op veel land. De mensen die hier wonen, werken vaak in lood-, goud- of zilvermijnen (bron 3).

Bourke

Broken Hill

Sydney

Canberra Melbourne

Tasmania

T a s m a n

S e a

.

Hobart

150° O.L

140° O.L.

.

1

130° O.L.

120° O.L

.

40° Z.B

g

rlin

Da

Great Australian Bight

che Oceaan Indis

BRON

 Waarom wonen Australiërs vooral in het

Port Moresby

Timor Sea

O he sc i d In

Waar wonen de meeste Australiërs?

Het graadnet van Australië.

BRON BRON

3

Goudmijn bij Kalgoorlie.

926323_BNWRK BOEK.indb 14

2

Uitzicht op het platteland vanaf de Bucketts Way in Nieuw-Zuid-Wales.

16/12/19 09:57

§4

Noordpool 90° N.B.

or de

.L. W

12 0°

Greenwich

L EN

30° W. L.

W ES T E R -

L. O.

lfr o

O .L.

ZUIDERBREEDTE

lijk

ha

nd lfro k ha oostelij

LENGTE

ide zu

30° Z.B.

0° nulmeridiaan

0° evenaar

60°

ha

st e lfr lijk on d

30° O.L.

OOST ER-

we

NOORDERBREEDTE

Amsterdam

° 90

Amsterdam

.L. O

60 °

no

30° N.B.

E

h

B

60° N.B.

nd

lij

k

ro a lf

GT

A

15

Bronnen: Australië op de aardbol

nd

Zuidpool 90° Z.B.

Breedteligging

Lengteligging

 De aarde heeft de vorm van een bol. De

 De nulmeridiaan loopt vanaf de Noordpool,

noordelijkste plek op aarde is de Noordpool, de zuidelijkste plek de Zuidpool. De evenaar ligt precies tussen de Noordpool en de Zuidpool in en verdeelt de aardbol in twee helften of halfronden: 1 het noordelijk halfrond is het gebied ten noorden van de evenaar 2 het zuidelijk halfrond is het gebied ten zuiden van de evenaar  De breedteligging van een plaats is de afstand van die plaats tot de evenaar in graden.

Graden schrijf je als °. Bij de evenaar staat 0° en bij de polen 90°. Alle plaatsen ertussen hebben een breedteligging tussen de 0° en de 90°. Op het noordelijk halfrond spreek je over noorderbreedte (N.B.), op het zuidelijk halfrond over zuiderbreedte (Z.B.). Amsterdam ligt bijvoorbeeld op ongeveer 51,5° N.B. en Sydney op ongeveer 33° Z.B.  De evenaar is een breedtecirkel. Deze breedtecirkel verbindt alle punten met elkaar die op 0° liggen. Op de tekening hierboven zie je bijvoorbeeld ook de breedtecirkels van 30° N.B. en Z.B., en de breedtecirkel van 60° N.B.

via Greenwich bij Londen, naar de Zuidpool en verdeelt de aardbol in twee helften of halfronden: 1 het oostelijk halfrond is het gebied ten oosten van de nulmeridiaan 2 het westelijk halfrond is het gebied ten westen van de nulmeridiaan  De lengteligging van een plaats is de afstand van die plaats tot de nulmeridiaan in graden (°).

Op het oostelijk halfrond is dit de oosterlengte (O.L.), op het westelijk halfrond de westerlengte (W.L.). Amsterdam ligt bijvoorbeeld op ongeveer 5° O.L. en Sydney op ongeveer 151° O.L.  De nulmeridiaan is een halve lengtecirkel.

Deze halve lengtecirkel verbindt alle punten met elkaar die op 0° liggen. Op de tekening hierboven zie je nog meer halve lengtecirkels.  De breedtecirkels en halve lengtecirkels vormen samen een graadnet op het aardoppervlak (bron 1). Met dit graadnet weet je precies waar op aarde een plaats ligt. Elke plaats op aarde ligt op een snijpunt van een breedtecirkel en een halve lengtecirkel. De cijfers die bij dat snijpunt horen, heten coördinaten. De coördinaten van Sydney zijn bijvoorbeeld 33° Z.B. 151° O.L.

BRON

4

926323_BNWRK BOEK.indb 15

BRON

5

16/12/19 09:57

16

1

Australië

Anders actief

BRON

6

Fitzroy Island, vlak bij Cairns, Groot Barrièrerif, Australië.

926323_BNWRK BOEK.indb 16

16/12/19 09:57

Anders actief

Fitzroy Island

17

Fitzroy Island Het water is er blauw en de stranden zijn wit. De zon schijnt er volop en de temperatuur is heerlijk. Dit is Fitzroy Island, een eilandje van het Groot Barrièrerif bij Australië. Het is ongeveer 4 vierkante kilometer groot en bedekt met tropisch regenwoud. Het hoort bij het beschermde natuurgebied Great Barrier Reef Marine Park. Je bent er in drie kwartier met de veerboot vanuit Cairns.

Het is een schitterend vakantie-eiland. Tenminste, dat moet het worden. Er komen namelijk nog niet zo veel toeristen. Daarom wil het toerismebureau van Fitzroy Island een kaart hebben die laat zien hoe het eiland kan worden ingericht. Jij gaat die kaart maken.

Maar let op: je mag maar een tiende deel van het eiland gebruiken om er dingen te veranderen. In het tropische regenwoud mag je wel wandelen, maar je mag er geen gebouwen neerzetten of verharde wegen aanleggen. In het water om het eiland mag je snorkelen en varen. Het eiland wil ook zelf energie opwekken met zonnepanelen en een windmolen. Er staat al een hotel op het eiland. Je mag er nog een bouwen. Waar ga jij een hotel en een jachthaven bouwen? En waar ga je zonnepanelen, de windmolen, een strand en wandelpaden aanleggen?

926323_BNWRK BOEK.indb 17

16/12/19 09:57

18

1

Australië

Keuzemenu A

Rondreis Australië In dit menu ga je met een klasgenoot een reis plannen door Australië. Van jullie reis maak je een digitale poster. Je plant bijvoorbeeld een bezoek aan prehistorische schilderingen van de inheemse bevolking (bron 7), of aan Alice Springs in het droge midden van het land. Aan jullie de keuze! Jullie maken ook een handige routekaart van jullie reis.

Een dagje Amsterdam

RA K

AL O RB UR GW

IJD SV

NIEUWMARKT

OU DE Z

RO K I N

KADE

Oude Kerk

O

DAM

SINGEL

HERENGRACHT

KEIZERSGRACHT

DA M

SP UI ST RA AT

NG RA C

GR

Nieuwe Kerk

Koninklijk Paleis PRINSENGRACHT

HE

HT

AC H

T

CH T

GR A

SE N

IN

Anne Frankhuis

Amsterdam C.S.

KRI

PR

PR IN S

D N

Je gaat met de trein naar Amsterdam. Daar wil je het Anne Frankhuis bezoeken. Maar hoe kom je daar eigenlijk vanaf het station? Ga je met de bus of de tram? Of is het zo dichtbij dat je ook kunt lopen? En welke route moet je dan lopen? In dit menu gebruik je de kaart uit bron 8.

HE RE

B

Schildering van de Aboriginals.

IZE RS

7

KE

BRON

Rembrandthuis

S I N GE

L

AMSTEL

250 m

Mel StadsDeLaMa schouwb bushalte Лейде Pijpe r ntramhalte

BRON

C

Mijn route naar school

Hoe ga jij naar school: op de fiets, lopend of met de trein of bus? Hoe je ook reist, je legt altijd een bepaalde route af. In dit menu maak je een kaart van jouw route naar school.

926323_BNWRK BOEK.indb 18

D

8

1 : 17.000

Stadsarchief Foam station Amsterdam metrohalte

attractie of bezienswaardigheid Magere Brug

Het centrum van Amsterdam.

Pretpark Nederland

Houd jij ook zo van pretparken? In deze opdracht zoek je uit hoe ver de pretparken in Nederland van jouw huis af liggen.

16/12/19 09:57

Anders actief

E

Hoe laat is het in Sydney?

Heb je dat ook weleens gemerkt? Het is niet overal op aarde even laat. Mensen in Australië vieren bijvoorbeeld al oud en nieuw als het bij ons in Nederland nog maar 3 uur ’s middags is op oudejaarsdag. Als je mensen ver weg wilt bellen,

moet je daar rekening mee houden. Anders bel je iemand uit zijn bed! In dit keuzemenu leer je waardoor het komt dat het niet overal even laat is. En je leert hoe je berekent hoe laat het is in Sydney.

Tijdverschillen

Waarom zijn er eigenlijk tijdverschillen?

Het verschil in tijd op aarde noem je tijdverschil. Tussen Nederland en Japan zit bijvoorbeeld acht uur tijdverschil. Als het bij ons 12 uur ’s middags is, is het daar acht uur later. Dat is 8 uur ’s avonds (20.00 uur).

Tijdverschillen hebben te maken met de lengteligging. Hoe verder je naar het oosten gaat, hoe later het wordt. Als je naar het westen gaat, wordt het vroeger.

BRON

19

Keuzemenu

De aarde is een bol. De zon kan de aardbol maar van één kant beschijnen. Op die helft van de aardbol is het dag. Op de andere helft is het dan nacht. In vierentwintig uur draait de aarde één keer om haar as. Daardoor krijgt (bijna) elke plek op aarde een tijd lang licht, maar niet op hetzelfde moment.

In Japan komt het licht van de zon eerder dan bij ons in Nederland. Daar begint de dag dus eerder. Als de zon daar opkomt, is het bij ons nog nacht. Als het bij ons licht wordt, is het in Tokyo al aan het eind van de middag.

Op hetzelfde moment is het in New York nog nacht. Daar komt het licht namelijk nog later dan bij ons.

9

Tijdzones De aarde is ingedeeld in tijdzones. Dat zijn gebieden die dezelfde tijd hebben. Als je naar een andere tijdzone gaat, moet je je horloge verzetten. Want in die andere tijdzone geldt een andere tijd. In grote landen zoals Australië zijn er ook binnen het land zelf verschillende tijdzones!

New York 07:00 uur

4

5

3

2

1

24

nach

t

23

8

21 20

Amsterdam

19

9

Z

N

BRON

BRON

18

10

O

17

11

N

E

12

da S

Tokyo 21:00 uur

22

6 7

13

g

T

R

A

14

L

E

15

16

N

11

10

926323_BNWRK BOEK.indb 19

16/12/19 09:57

20

1

Australië

Finish

FIGUUR 17 Het Eyremeer.

FIGUUR 18 Hobart in de winter.

926323_BNWRK BOEK.indb 20

16/12/19 09:57

Finish

21

Welke begrippen moet je kennen? absolute afstand 10 De afstand tussen twee plaatsen gemeten in een rechte lijn (hemelsbreed), in kilometers. atlas 13 Boek met kaarten en afbeeldingen. bevolkingsdichtheid 12 Het gemiddelde aantal inwoners per vierkante kilometer (inw/km2). breedteligging 15 De afstand van een plaats tot de evenaar, in graden (°). coördinaten 15 De lengte- en breedtegraden waarop een plaats ligt. Het is het snijpunt van een breedtecirkel en een halve lengtecirkel en geeft de ligging aan van een plaats. dichtbevolkt 12 Er wonen veel mensen per vierkante kilometer. dunbevolkt 12 Er wonen weinig mensen per vierkante kilometer. evenaar 15 De lijn die de aardbol in twee helften verdeelt: het noordelijk halfrond en het zuidelijk halfrond. gebied 8 Een klein of groot stuk van het aardoppervlak. ingericht landschap 11 Een landschap dat door mensen is ingericht met bijvoorbeeld akkers, wegen en huizen. inrichtingselement 11 Element in het landschap dat mensen hebben aangelegd, zoals wegen, akkers en huizen. inzoomen 10 Een gebied van dichterbij bekijken. Je gaat van een groot gebied naar een kleiner gebied. Je ziet dan meer details. kaart 8 Een verkleinde tekening van een gebied. kaartlezen 9 Begrijpen wat er op een kaart staat. Daarvoor heb je vier kaartonderdelen nodig: de titel, de legenda, de noordpijl en de schaal. legenda 9 Uitleg van de betekenis van kleuren en symbolen op een kaart. lengteligging 15 De afstand in graden (°) van een plaats tot de nulmeridiaan.

926323_BNWRK BOEK.indb 21

natuurlandschap 11 Een landschap dat niet door mensen is ingericht. natuurlijk element 11 Element in het landschap dat niet door mensen is aangelegd, zoals bergen, rivieren en bomen. noordelijk halfrond 15 De helft van de aardbol ten noorden van de evenaar. noordpijl 9 Pijl die aangeeft waar het noorden is. nulmeridiaan 15 De lijn die de aarde in twee helften verdeelt: het westelijk en het oostelijk halfrond. oostelijk halfrond 15 De helft van de aarde ten oosten van de nulmeridiaan. overzichtskaart 12 Een kaart die een overzicht geeft van een bepaald gebied, zoals een kaart met topografie. relatieve afstand 11 De afstand gemeten in kilometers over de weg, in reistijd of in kosten. schaal 9 Een getal dat laat zien hoeveel het gebied verkleind is. schaalniveau De afstand waarmee je naar een gebied kijkt: van dichtbij – dan zie je veel details – of van veraf – dan zie je minder details. thematische kaart 12 Een kaart die over een onderwerp (thema) gaat, zoals de bevolkingsdichtheid of het klimaat. titel 9 Tekst die vertelt over welk gebied of onderwerp de kaart gaat. uitzoomen 10 Van grotere afstand naar een gebied kijken.

Je gaat van een klein gebied naar een groter gebied. Je ziet dan minder details. westelijk halfrond 15 De helft van de aardbol ten westen van de nulmeridiaan. zuidelijk halfrond 15 De helft van de aardbol ten zuiden van de evenaar.

16/12/19 09:57

D E GEO

1 VM BO - BK

Ontdek waar het om draait

LEERBOEK

www.thiememeulenhoff.nl/degeo

926323_OMSL.indd 1

9 789006 926323

16/12/19 10:11