9789006484601 bladerboek def

2 vmbo

Godsdienst voor het vmbo BIJBEL ALS BASIS

Marius van Biert Pauline Buit Gerrit Hagens José Korsaan Hans Meerveld (eindredactie) Henriëtte Roodnat-Kievit Willem van Rumpt Jan David Warta

2 vmbo

9006484601_omslag.indd 1

2/03/15 09:27

9006484601_bw.indb 1

30-06-2011 11:01:17

2 vmbo

deel 2 vm

bo Godsd ien

Marius van Pauline Bu

t vmbo

it

Gerrit Hag

ens

JosĂŠ Korsa Hans Mee

Biert

st voor he

an

rveld (eind redactie) HenriĂŤtte R oodnat-Kie vit Willem van Rumpt Jan David Warta

9006484601_bw.indb 1

30-06-2011 11:01:17

Colofon Illustraties D&DJ communicatie, Montfoort Beeldresearch ELF beeldredactie en -research, Geldermalsen Ontwerp en opmaak Ontwerpbureau NEO, Velp Redactie Machteld Siegmann, Amstelveen

Over ThiemeMeulenhoff ThiemeMeulenhoff ontwikkelt zich van educatieve uitgeverij tot een learning design company. We brengen content, leerontwerp en technologie samen. Met onze groeiende expertise, ervaring en leeroplossingen zijn we een partner voor scholen bij het vernieuwen en verbeteren van onderwijs. Zo kunnen we samen beter recht doen aan de verschillen tussen lerenden en scholen en ervoor zorgen dat leren steeds persoonlijker, effectiever en efficiënter wordt.

Samen leren vernieuwen.

Tekst- en fotoverantwoording Bijbelcitaten zijn ontleend aan De Nieuwe Bijbelvertaling,

www.thiememeulenhoff.nl

© Nederlands Bijbelgenootschap 2004/2007.

Jesse Therrien: cover The Gallery Collection/Corbis, Den Haag: p. 4

ISBN 978 90 06 48460 1 Eerste druk, zesde oplage, 2017

Catchlight Visual Services, Huizen: p. 5, p. 13, p. 16, p. 27, p. 35, p. 89, p. 99, p. 133 NBG, Heerenveen: p. 7, p. 28, p. 59, p. 63, p. 91, p. 109

© ThiemeMeulenhoff, Amersfoort, 2011

Julian Love/JAI/Corbis, Den Haag: p. 8 Drew Myers/Corbis, Cadier en Keer: p. 11 www.visje-posters.nl: p. 15 Ed Darack/Science Faction/Corbis, Den Haag: p. 20 ANP/Robert Vos, Rijswijk: p. 24 Tetra Images/Corbis, Den Haag: p. 25, p. 51 Colin Anderson/Blend Images/Corbis, Den Haag: p. 34 Zisch/Corbis, Den Haag: p. 37

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

EPA/Piyal Adhikary/ANP, Rijswijk: p. 43 Twan Wiermans, Cadier en Keer: p. 45, p. 54, p. 71, p. 93, p. 108, p. 114, p. 129 Lebrecht Music & Arts/Corbis, Den Haag: p. 52 EPA/Jim Hollander/ANP, Rijswijk: p. 60 Look and Learn/The Bridgeman Art Library, Pinner (GB): p. 61 ANP XTRA/Lex van Lieshout, Rijswijk: p. 64 Chris Hellier/Corbis, Den Haag: p. 65 Kevin R. Morris/Corbis, Den Haag: p. 67 Kunsthistorisch Museum, Wenen/The Bridgeman Art Library, Pinner (GB): p. 73 Chris v.d. Vooren/Sunshine, Almere: p. 75 Lebrecht Authors/Lebrecht Music & Arts/Corbis, Den Haag: p. 76 Elio Ciol/Corbis, Den Haag: p. 81 Arte & Immagini srl/Corbis, Den Haag: p. 98 Hulton-Deutsch Collection/Corbis, Den Haag: p. 103

Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16B Auteurswet 1912 j° het Besluit van 23 augustus 1985, Stbl. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan Stichting Publicatie- en Reproductierechten Organisatie (PRO), Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp (www.stichting-pro.nl).

Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet) dient men zich tot de uitgever te wenden. Voor meer informatie over het gebruik van muziek, film en het maken van kopieën in het onderwijs zie www.auteursrechtenonderwijs.nl.

The Barnes Foundation, USA/The Bridgeman Art Library, Pinner (GB): p. 116 William Whitehurst/Corbis, Den Haag: p. 117 Gideon Mendel/Corbis, Den Haag: p. 121 Muzeum Narodowe, Gdansk (Polen)/The Bridgeman Art Library, Pinner (GB): p. 123 Pushlan Museum, Moskou (SU)/The Bridgeman Art Library, Pinner (GB): p. 131

De uitgever heeft ernaar gestreefd de auteursrechten te regelen volgens de wettelijke bepalingen. Degenen die desondanks menen zekere rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich alsnog tot de uitgever wenden.

ANP XTRA/Lex van Lieshout/ANP, Rijswijk: p. 135

Deze uitgave kwam tot stand in samenwerking met de Gereformeerde Hogeschool Zwolle.

Deze uitgave is volledig CO2-neutraal geproduceerd.

Het voor deze uitgave gebruikte papier is voorzien van het FSC®-keurmerk.

Dit betekent dat de bosbouw op een verantwoorde wijze heeft plaatsgevonden.

9006484601_BAB_00 vmbo2.apr11.indd 2

22/03/17 10:54

Inhoud Intro 1: Het Oude Testament Intro 2: Bijzonderheden over het OT

9006484601_bw.indb 3

1

Het begin

1.1 1.2 1.3 1.4

De schepping Paradijs en zondeval Na de zondeval Noach en de ark

2

De aartsvaders

2.1 2.2 2.3 2.4

Abraham Isaak en IsmaĂŤl Jakob en Esau Jozef

3

De uittocht

3.1 3.2 3.3 3.4

Onderdrukking De bevrijding Het feest van bevrijding De leefregels

4

Het beloofde land

4.1 4.2 4.3 4.4

In de woestijn Naar het beloofde land Simson Het boek Ruth

5

De koningen Saul, David en Salomo

5.1 5.2 5.3 5.4

De eerste koning: Saul David: de man naar Gods hart Davids koningschap Salomo

6

Koningen en profeten

6.1 6.2 6.3 6.4

De scheuring Achab en Elia Elia op de Horeb Amos vecht tegen onrecht

7

In ballingschap

7.1 7.2 7.3 7.4

Jeremia en de ballingschap Leven in ballingschap Aanpassen of niet?

Er is hoop!

8

Na de ballingschap

8.1 8.2 8.3 8.4

Een nieuwe tempel Ezra en Nehemia Ester Het Poerimfeest

44 88

13 16 19 23

27 31 35 37

43 45 50 53

57 60 64 67

71 75 79 83

89 93 97 101

105 110 114 117

121 124 129 133

30-06-2011 11:01:18

Intro 1 Het Oude Testament

De toren van Babel (schilderij uit 1563 van Pieter Brueghel de Oude).

1 Allerlei informatie Informatie is voor ons heel normaal. Er worden meer sms’jes per dag verstuurd dan er mensen op aarde zijn.

Elke dag komen er meer dan 3.000 boeken bij en zo’n beetje per seconde een weblog. Dat is niet altijd zo geweest. De informatie die in één week in de krant verschijnt, is naar schatting meer dan iemand in de 18e eeuw in zijn hele leven zou oppikken. Door de uitvinding van de boekdrukkunst werd vanaf de 15e eeuw informatie voor meer mensen toegankelijk. Voor die tijd konden alleen monniken en mensen van adel boeken aanschaffen en lezen. De eerste boeken die mensen kochten waren Bijbels.

opdracht

1

Hoeveel tijd besteed jij per week aan lezen? Maak een schatting in uren.

A

sms’jes

D

leesboeken

B

websites

E

tijdschriften en kranten

C

school- en informatieboeken

F

radio en televisie

4

9006484601_bw.indb 4

30-06-2011 11:01:24

2 Het Oude Testament

De Tenach ‘Oude Testament’ is de

Deel 1 van Bijbel als Basis ging over het Nieuwe Testament. Dit deel gaat over het Oude Testament. Het Oude en Nieuwe Testament samen vormen de Bijbel.

Het Nieuwe Testament gaat vooral over Jezus. Hij is de Messias die in het Oude Testament beloofd werd.

christelijke naam voor het eerste deel van de Bijbel.

De joden kennen het Oude Testament ook, maar zij noemen het de Tenach. Het

Het Oude Testament is oud, erg oud. Het gaat over het begin van alles. Dat is zo lang geleden, dat het niet eens precies te zeggen is wanneer dat was. Het Oude Testament gaat over gewone mensen, armen en rijken, oorlogen, helden en moordenaars, natuurwonderen. Het gaat vooral over mensen die op allerlei manieren God ontmoeten, onder heel verschillende omstandigheden. Hoe oud het boek ook is, je kunt het nog steeds begrijpen. De mensen toen liepen tegen dezelfde dingen aan als jij vandaag.

joodse heilige boek de Tenach bestaat uit drie delen: • Tora: de vijf boeken van Mozes. In dit deel staan verhalen en allerlei wetten, zoals de tien geboden.

• Nebiïm: dit betekent ‘de profeten’. Dat deel vertelt

Misschien kom je in het dagelijks leven het Oude Testament (OT) vaker tegen dan je beseft: • In musea: schilderijen over oudtestamentische verhalen.

• in de bioscoop: films over mensen uit het OT, zoals Mozes.

• in boeken: romans over Bijbelse figuren, zoals Het bedreigde land van Evert

Hartman. Dit gaat over een 14-jarige jongen uit de tijd van koning Saul die veel

gevechten meemaakt.

• in allerlei voornamen, bijvoorbeeld Eva, Esther, Judith, Job of David.

de geschiedenis van het volk Israël en geeft de profetieën weer.

• Chetubim: hierin staan liederen, gedichten, spreuken en verhalen.

Het woord TeNaCh bestaat uit de beginletters van deze drie delen: de Tora, Nebiïm en Chetubim. De aanhangers van het jodendom geloven dat de Messias nog moet komen, het

2

opdracht

Nieuwe Testament hebben ze daarom niet. Joden lezen het Oude Testament of de Tenach dan ook anders dan christenen,

De klas wordt gesplitst in vier groepen. Schrijf met je groep zoveel mogelijk bijzondere gebeurtenissen uit het Oude Testament op. De groep die de meeste heeft opgeschreven wint.

voor hen gaat het over een Messias die nog moet komen.

Intro

9006484601_bw.indb 5

oma Staal: ‘Ik lees elke dag in de Bijbel,

Henk Poort: ‘Ik heb niets met de Bijbel.

Jody Prins: ‘Ik lees graag in het Bijbelboek

en ook al ben ik 89, ik leer elke keer weer

Die is zo oud, dat heeft niks met mijn

Spreuken, want daarin lees ik hoe ik kan

nieuwe dingen.’

leven te maken.’

leven.’

5

30-06-2011 11:01:28

3

opdracht Bespreek met elkaar de stelling: ‘Uit een boek dat zo oud is, kun je niks leren.’

4

opdracht Blader dit lesboek door. Daarna moet je de namen in de juiste volgorde zetten. Doe dat door voor elk woord een cijfer te schrijven (de cijfers lopen dus van 1 t/m 14): Abraham

Daniël

David

Elia

Esau

Ester

Eva

Ismaël

Jozef

Mozes

Noach

Ruth

Salomo

Simson

3 Overzicht van de gebeurtenissen

Het OT in Jezus’ tijd

De gebeurtenissen uit het Oude Testament hebben plaatsgevonden in wat we nu het Midden-Oosten noemen.

De verhalen spelen zich af in het gebied waar nu de landen Egypte, Israël, Syrië, Iran en Irak liggen.

Wanneer de schepping van de aarde en de zondvloed hebben plaatsgevonden is moeilijk te zeggen. Vanaf David kan vrij nauwkeurig uitgerekend worden wanneer de gebeurtenissen plaatsvonden. Hieronder zie je een tijdbalk met gebeurtenissen uit het Oude Testament.

schepping

Noach, zondvloed

ca. 2000 v.Chr. Abraham en Sara

Jezus en zijn tijdgenoten kenden het Oude Testament heel goed. Jezus zegt regelmatig iets wat uit de boeken van de Profeten of uit de Psalmen komt. En de luisteraars weten vaak precies wanneer Jezus iets uit het Oude Testament aanhaalt.

ca. 1850 v.Chr. Jakob en Esau

ca. 1900 v.Chr. Ismaël en Isaak

ca. 1450 v.Chr. Mozes en uittocht uit Egypte

ca. 1800 v.Chr. Jozef

ca. 1100 v.Chr. einde periode van Rechters

ca. 1400 v.Chr.

intocht in Kanaän olv Jozua

1032 v.C begin r

ca. 1050 v.Chr. einde periode Eli/ Samuël

6

9006484601_bw.indb 6

30-06-2011 11:01:29

5

opdracht Gebruik een Bijbel, atlas of het internet en schrijf de namen van de landen, steden en rivieren op de juiste plek. rivieren: rivieren Eufraat en Tigris, Nijl landen: landen Israël, Egypte, Assyrië, Babylonië, Syrië steden: steden Jeruzalem, Betlehem, Dan, Babel, Nineve, Susa

Het Midden-Oosten in de tijd van het Oude Testament.

.

v.Chr.v.Chr. ca. 1100 ca. 1100 v.Chr.v.Chr.10321032

begin regering Saul Saul einde periode einde periode van vanbegin regering Rechters Rechters

.Chr. .Chr.

ca. 1050 ca. 1050 v.Chr.v.Chr.

cht in Kanaän olv einde periode einde periode Eli/ Eli/ a SamuëlSamuël

Intro

9006484601_bw.indb 7

972 v.Chr. 972 v.Chr.

begin regering begin regering Salomo Salomo

10121012 v.Chr.v.Chr.

begin regering begin regering David David

722 v.Chr. 722 v.Chr.

wegvoering wegvoering Israël Israël

931 v.Chr. 931 v.Chr.

scheuring scheuring rijk in rijk in Juda en Juda Israël en Israël

538 v.Chr. 538 v.Chr. terugkeer terugkeer onder onder Cyrus Cyrus

0

0

geboorte geboorte Jezus Jezus

587 v.Chr. 587 v.Chr.

wegvoering wegvoering Juda Juda

7

30-06-2011 11:01:34

Intro 2 Bijzonderheden over het OT

Dani is gek op leeuwen. Hij wil er alles van weten. Hij wil weten hoeveel soorten er zijn en hoe hun lichaam in elkaar zit. En hoe is hun karakter? Hoe leefden leeuwen vroeger? Van het gedrag van leeuwen leert Dani erg veel. Ze zijn behoedzaam, machtig en kennen geen vijanden. ‘Dat moet geweldig zijn,’ denkt Dani.

Op internet zoekt hij filmpjes over leeuwen. Zijn kamer hangt vol met posters van leeuwen en ook al houdt hij niet echt van gedichten, toch schrijft hij in bed weleens een gedicht over leeuwen. Laatst las zijn vader aan tafel een stukje uit de Bijbel en dat ging ook over leeuwen. Maar hij vond het wel vreemd: ‘Een kalfje én een leeuw zullen samen in de wei lopen.’ Dat kán toch helemaal niet?!

opdracht

6

Welke hobby heb jij? Noteer minstens drie manieren waarop jij meer over je hobby te weten kunt komen.

1

2

3

8

9006484601_bw.indb 8

30-06-2011 11:01:39

1 Indeling van het Oude Testament Dani verzamelt op verschillende manieren informatie over leeuwen. Hij zoekt niet alleen informatie over het leven van leeuwen, maar geniet ook van plaatjes en gedichten erover.

Als je iets wilt weten over God, dan kun je in de Bijbel over Hem lezen. Het Oude Testament bestaat uit verschillende soorten boeken waarin je God op verschillende manieren kunt leren kennen.

Je kunt deze boeken in drie groepen verdelen.

Historische boeken

Ongeveer 50% van het Oude Testament

Poëtische boeken

Ongeveer 20% van het Oude Testament

Profetische boeken

Ongeveer 30% van het Oude Testament

Historische boeken Deze boeken vertellen

Genesis

Ruth

over het ontstaan van de

Exodus

1 en 2 Samuël

wereld, de oorsprong en

Leviticus

1 en 2 Koningen

de geschiedenis van Israël

Numeri

1 en 2 Kronieken

tot de laatste eeuwen voor

Deuteronomium

Ezra

de geboorte van de Here

Jozua

Nehemia

Jezus.

Rechters

Ester

Poëtische boeken

Intro

9006484601_bw.indb 9

Hierin wordt op een

Job

dichterlijke manier

Psalmen

beschreven wat God in

Spreuken

het leven van mensen

Prediker

betekent.

Hooglied

Profetische boeken

Grote profeten

Kleine profeten

De boeken waarin

Jesaja

Hosea

Nahum

profeten aan het woord

Jeremia (klaagliederen)

Joël

Habakuk

zijn, om aan te kondigen

Ezechiël

Amos

Sefanja

wat God van plan is met

Daniël

Obadja

Haggaï

zijn volk. Er zijn vier ‘grote

Jona

Zacharia

profeten’.

Micha

Maleachi

9

30-06-2011 11:01:39

opdracht

7 A

Zoek Genesis 1:1 op. Waarom past deze tekst bij de historische boeken?

B

Zoek Psalm 37:1 en 2 op. Waarom past deze tekst bij de poëtische boeken?

C

Zoek Maleachi 3:23 en 24 op. Wat heeft dit te maken met een profetisch boek?

D

Als je de verschillende boeken van de profeten doorbladert, begrijp je dan het verschil tussen grote en kleine profeten?

2 Het oude en het nieuwe ‘verbond’ Het woord ‘Testament’ in Oude en Nieuwe Testament betekent ‘verbond’. In het Oude Testament wordt beschreven hoe God een verbond sluit met de Israëlieten en wat er vervolgens gebeurt.

In het Nieuwe Testament gaat het erover dat God een nieuw verbond sluit: God wil dat alle mensen op de wereld bij Hem kunnen horen. Het Oude en Nieuwe Testament kunnen niet zonder elkaar gelezen worden.

De volgorde van de boeken In het Oude Testament staan de boeken niet in de volgorde waarin ze zijn geschreven.

Een deel van de dichterlijke boeken is bijvoorbeeld geschreven door David en Salomo.

Het Oude Testament bestaat uit 39 boeken. Maar er zijn ook Bijbels waarin het Oude Testament dikker is. Hierin staan de boeken van de Makkabeeën, Jezus Sirach en aanvullingen op Daniël en Ezra. Die extra boeken worden apocriefe boeken genoemd.

Profeten leefden in de tijd die beschreven staat in de historische boeken.

3 De Bijbel op internet Als je meer wilt weten over de Bijbel kun je die natuurlijk zelf gaan lezen. Maar via internet kom je ook heel veel te weten over de Bijbel en het christelijk geloof: • Wereldwijd kunnen mensen via internet in hun eigen taal over de Bijbel lezen.

• Voor mensen die bijvoorbeeld blind zijn is het mogelijk om via internet naar de Bijbel te luisteren.

• Voor kinderen en jongeren zijn er veel sites om op hun eigen niveau meer over de Bijbel te leren.

10

9006484601_bw.indb 10

30-06-2011 11:01:40

opdracht

8

Ontcijfer het sms-berichtje.

Intro

9006484601_bw.indb 11

A

ht is \^/8.

B

‘Ik= A & OO, ht bgn & ht nde vn alls, zgt de Hr, d Alm8ige Gd, Die =, ws & kmt’.

11

30-06-2011 11:01:42

Samenvatting • In dit tweede deel van Bijbel als Basis heb je kennis gemaakt met het Oude Testament, het eerste gedeelte van de Bijbel. Het Oude Testament beschrijft de geschiedenis die zich afspeelt in wat we nu het Midden-Oosten noemen, met heel veel aandacht voor het volk dat uit aartsvader Abraham voortkomt: het volk Israël.

• Het Oude Testament bevat verschillende soorten boeken: historische, dichterlijke en profetische boeken.

De belangrijkste begrippen:

Bijbel Oude Testament Nieuwe Testament Tora Nebiïm Chetubim tijdlijn het Midden-Oosten historische boeken

dichterlijke boeken profetische boeken testament

12

9006484601_bw.indb 12

30-06-2011 11:01:42

1

Het begin

1.1 De schepping Heb je je wel eens afgevraagd hoe jouw leven eruit zou zien zonder mobiel, computer, internet, auto’s of vliegtuigen? Het is zó vanzelfsprekend om even iemand op te bellen, iets op te zoeken op internet, of naar school of familie te reizen. Of toch niet? Hoe zou het zijn om zonder al die dingen te leven? Zonder telefoon op pad te gaan? Overal lopend heen te gaan? Het is haast niet voor te stellen. Heb je je wel eens afgevraagd hoe al die apparaten ontstaan zijn? En een stapje verder: er is ooit bedacht dat je muziek kunt maken. Er is ooit bedacht dat een tafel en stoel handig zijn, dat je met mes en vork kunt eten. Er is ooit bedacht… vul maar in.

Alles is een keer ontstaan. Zelfs de aarde. En de mensen zijn zo gemaakt dat ze steeds nieuwe dingen verzinnen.

opdracht

1 A

Hoe is de aarde ontstaan? Op die vraag worden verschillende antwoorden gegeven. Vul in de linkerkolom bij Verklaring de twee meest voorkomende antwoorden in.

B

Schrijf rechts naast de verklaring wat de belangrijkste argumenten van de aanhangers zijn.

Verklaring

Welke argumenten?

1

2

Hoofdstuk 1 Het begin

9006484601_bw.indb 13

13

30-06-2011 11:01:43

opdracht

2

Voer met elkaar een ‘Lagerhuisdebat’ over de vraag: ‘schepping of evolutie?’

A

De klas wordt verdeeld in twee groepen. De ene groep verdedigt in het debat de evolutietheorie, de andere groep het scheppingsverhaal uit Genesis 1. Zoek argumenten voor het standpunt van jouw groep en bespreek de argumenten met elkaar. De groepen nemen plaats tegenover elkaar. De spelregels bij het Lagerhuisdebat: • Wie iets wil zeggen, gaat staan.

• Je mag pas praten als de docent jou het woord geeft.

B

De groepen wisselen nu van standpunt. Voer nogmaals het Lagerhuisdebat, waarbij je nu dus het ándere standpunt verdedigt.

opdracht

3

Iemand leest uit het eerste boek van de Bijbel, Genesis 1:1-2:4, het scheppingsverhaal voor. Luister naar het verhaal en beantwoord de volgende vragen.

A

In het begin schiep God de hemel en de aarde. Hoe zagen de aarde en de hemel er eerst uit?

B

In zes dagen heeft God wat moois gemaakt van de aarde. Schrijf bij elke dag wat God geschapen heeft.

De Geest van God zweefde over de wateren dag 1

dag 4

dag 2

dag 5

dag 3

dag 6

dag 7 rust

C

Aan het einde van de zesde dag keek God naar alles wat Hij had gemaakt. Wat zag Hij?

D

En wat deed God op de zevende dag?

E

Wat is het verschil tussen ‘scheppen’ en het ontwerpen van een vliegtuig of het maken van een schilderij?

14

9006484601_bw.indb 14

30-06-2011 11:01:44

Hoe God schiep God schiep de hemel en de aarde. ‘Schiep’ komt van het

1

woord ‘scheppen’ en dat betekent ‘iets maken uit niets’.

In Psalm 33:9 staat het mooi: ‘God sprak, en het was er.’

Bij de schepping van de mens gebruikte God wel materiaal.

Hij maakte de man uit stof.

De vrouw werd gemaakt uit een rib van de man.

De mens: het hoogtepunt Op de zesde dag schiep God de mensen, man en vrouw. Zij nemen een bijzondere plek in.

Dat staat in Genesis 1:26-31.

4

opdracht Lees Genesis 1:26-31. Verbind daarna de juiste zinsdelen met elkaar door een lijntje te tekenen.

5

God zei: ‘Laten we mensen maken

gaf hun een opdracht.

God zegende de mensen en

de vissen van de zee, over de vogels van de hemel en over alle dieren die op de aarde rondkruipen.’

‘Breng veel nakomelingen voort

die op ons lijken, naar ons evenbeeld.

En regeer over

om de aarde te bevolken.

opdracht Gebruik een stuk klei uit het handenarbeidlokaal. Boetseer van de klei iets uit de schepping wat jij mooi vindt.

Hoofdstuk 1 Het begin

9006484601_bw.indb 15

15

30-06-2011 11:01:46

1.2 Paradijs en zondeval Joyce ligt languit in het gras, met een grassprietje in haar mond. De zon schijnt lekker warm op haar huid.

De bloemen wiegen zachtjes heen en weer. Joyce ruikt de heerlijke geur van de aarde en voelt de zwoele wind.

Terwijl ze omhoog kijkt, ziet ze de witte wolken voorbij schuiven. Steeds weer ziet ze iets anders in de wolken.

In de verte hoort ze een hond vrolijk blaffen. In haar mond proeft ze de smaak van de rijpe aardbeien die ze net heeft opgegeten. Wat een genot!

opdracht

6

Met je zintuigen kun je genieten van prachtige dingen. Waar geniet jij van?

Wat vind je lekker smaken?

Wat vind je lekker ruiken?

Wat vind je lekker voelen?

Wat vind je mooi klinken?

Wat vind je mooi om te zien?

Het paradijs De eerste mensen die geschapen zijn heten Adam en Eva. Ze wonen in het paradijs, een prachtige tuin. De tuin heet de ‘hof van Eden’. Er staan vruchtbomen in de tuin. Ook zijn er twee bijzondere bomen: de levensboom en de boom van de kennis van goed en kwaad. Adam en Eva genieten van de tuin, maar ze moeten er ook in werken.

opdracht

7 A

Lees Genesis 2:15-17. Vul daarna op de juiste plaats de volgende woorden in: waken, eten, bewerken, boom van de kennis van goed en kwaad, sterven, alle.

God brengt de mensen in de tuin van Eden. Ze moeten de tuin Ook krijgen ze een waarschuwing. Van maar niet van de

B

en erover bomen in de tuin mogen ze , anders zullen ze

. , .

Waarom was het paradijs geen luilekkerland?

16

9006484601_bw.indb 16

30-06-2011 11:01:47

De zondeval Het prachtige leven in het paradijs heeft maar kort geduurd. De aarde zoals wij die kennen, is anders dan in het begin. Dat heeft te maken met de keuze die Adam en Eva gemaakt hebben. Ze konden kiezen: wel of niet eten van de boom van de kennis van goed en kwaad. Het verhaal staat in Genesis 3:1-7.

Verteller

Van alle dieren die God gemaakt had, was de slang het sluwst. De slang vroeg aan Eva:

slang

‘Is het waar dat God gezegd heeft dat jullie van geen enkele boom in de tuin mogen eten?’

Eva

‘We mogen de vruchten van alle bomen eten, behalve die van de boom in het midden van de tuin. God heeft ons verboden de vruchten van die boom te eten of ze zelfs maar aan te raken. Als we dat toch doen, dan zullen we sterven.’

slang

‘Jullie zullen helemaal niet sterven! Zeker niet. God weet dat als jullie ervan eten, jullie gelijk zullen worden aan God: dan zullen jullie kennis hebben van goed en kwaad.’

Verteller

Eva keek naar de boom. De vruchten zagen er heerlijk uit. Eva vond het aantrekkelijk dat de boom haar wijsheid zou geven. Ze plukte een paar vruchten en at ervan. Ze gaf ook wat aan haar man, die bij haar was, en ook hij at ervan. Toen gingen hun ogen open. Ze wisten dat ze tegen Gods wil waren ingegaan. Ineens merkten ze dat ze naakt waren. De mensen schaamden zich voor elkaar en voor God. Daarom maakten ze kleren van bladeren en verstopten zich.

Adam betekent ‘mens’.

Eva betekent ‘moeder van

1

alle levenden’.

De mensen hebben toen de relatie met God verbroken. Dit wordt ‘de zondeval’ genoemd.

8

opdracht Kijk naar de plaatjes. Wat is er allemaal door de komst van de zonde misgegaan met de schepping? Vul in wat je ziet.

ziekte

Hoofdstuk 1 Het begin

9006484601_bw.indb 17

17

30-06-2011 11:01:48

9

opdracht De slang liegt. Hij zegt tegen Eva dat ze niet zal sterven als ze van de boom zal eten. Eva gelooft wat de slang zegt. Bespreek met elkaar de volgende stelling: ‘Eva had gewoon geen keus. Het was logisch dat zij geloofde wat de slang zei.’

God zoekt de mensen weer op De mensen hebben het in het paradijs verknoeid. Toch laat God hen niet in de steek. Hij zoekt Adam en Eva op die zich tussen de bomen hebben verborgen. Hij zegt: ‘Waar ben jij Adam?’

De Satan De slang wordt in de Bijbel in verband gebracht met de Satan. Satan betekent

10

opdracht

‘tegenstander’. Hij wordt ook wel duivel genoemd. Duivel betekent ‘leugenaar’. Hij is de grote vijand van God. Na de

In Genesis 3:8-13 kun je over deze ontmoeting lezen. Lees het Bijbelgedeelte en zet daarna pijlen in de tekening: wie beschuldigt wie?

schepping kwam een groep engelen in opstand tegen God. Zij wilden meer macht.

Satan was de leider van de engelen. Hij is met de engelen uit de hemel verdreven en

11

opdracht

vanaf dat moment willen ze maar één ding: het werk van God op aarde vernietigen.

Schrijf op een leeg vel papier op de ene kant met heel grote letters: ‘Mee eens!’ Op de achterkant van het vel papier schrijf je: ‘Oneens!’ Bij elke stelling maak je met dit papier duidelijk of je het ermee eens bent of niet.

De zonde De stellingen: • Iedere verkeerde gedachte is een zonde.

• Zonden zijn niet zo erg, ze worden toch wel vergeven.

• Mensen doen verkeerde dingen omdat ze niet anders kunnen.

• Eens een dief, altijd een dief.

• Ik maak zelf wel uit wat goed en fout is.

• Je kunt er zelf voor kiezen om goede dingen te doen.

God schiep de mensen om Hem te eren, te dienen en te gehoorzamen. Maar de mensen zijn ongehoorzaam, ze komen in opstand tegen God. Dat is zonde. Ze willen niet leven voor God.

18

9006484601_bw.indb 18

30-06-2011 11:01:49

1.3 Na de zondeval ‘Ik snap niet dat je je huiswerk niet eerder hebt gemaakt! En nu zit je met de gebakken peren, want dat wordt natuurlijk weer een vette onvoldoende. Bovendien kun je mij niet meer helpen met het monteren van de garagedeuren. Je bent ook altijd zo aan het dromen... En die computer gaat de komende week helemaal uit!!!

Geen spelletjes meer en zéker geen ge-msn!’ Bam! Daar gaat de deur dicht.

Pa kwam net langs in de slaapkamer van Jasper. Jasper baalt vreselijk! Oké, hij heeft misschien iets te lang met Natalie ge-msn’d, maar het huiswerk voor wiskunde had hij vorige week al af!

‘Ik krijg ook altijd de schuld,’ mompelt Jasper.

1

opdracht

12

Welk antwoord past bij jou?

Hier heb ik wel eens last van, want: • ik krijg de schuld ook al heb ik niet iets verkeerd gedaan.

• ik schaam mij om mezelf.

• ik voel me niet begrepen.

• ik heb geen zin om te werken.

• ik voel me meestal ontevreden.

• ik geef iemand anders graag de schuld.

• hoezo? Hier heb ik geen last van.

Straf en hoop Na de zondeval verandert alles. Adam geeft de schuld aan Eva en Eva beschuldigt de slang. Voor het eerst valt hun op dat ze geen kleren aan hebben. Gevoelens van schaamte komen in de wereld. En plezier in je werk?

Dat zit er meestal niet in. Pijn en eenzaamheid komen ervoor in de plaats.

Toch is het niet alleen maar verdriet en ellende. God geeft Adam en Eva nieuwe hoop. Er komt een tijd waarin er geen zonde meer zal zijn!

opdracht

13 A

Iemand leest Genesis 3:14-21 voor. Daarin staat welke straf God geeft aan Adam en Eva én de slang.

B

Vul het schema in: Wie?

Welke straf?

Slang (=Satan) (vers 14-15)

Eva (vers 16)

Adam (vers 17-19)

Hoofdstuk 1 Het begin

9006484601_bw.indb 19

19

30-06-2011 11:01:51

opdracht

14

Adam en Eva liepen eerst naakt in het paradijs. Een gek idee misschien, maar zij vonden dat heel normaal. Pas nadat ze van de boom hadden gegeten, drong het tot hen door dat ze naakt waren. God bedacht daar een oplossing voor.

A

Welke oplossing geeft God? (lees Genesis 3:21)

B

Hoe vind jij dat?

Toch komt het goed De tekst van Genesis 3:15 luidt: ‘Vijandschap sticht ik tussen jou en de vrouw, tussen jouw nageslacht en het hare, zij verbrijzelen je kop, jij bijt hen in de hiel.’ Die tekst is moeilijk om te begrijpen. God zegt dit tegen de slang, tegen Satan. Satan is de vijand van God. God zegt: ‘Jij bijt hen in de hiel.’ Dat betekent dat Satan zijn best doet om zoveel mogelijk mensen bij God vandaan te houden. En daarvoor staat: ‘Zij verbrijzelen je kop.’ Dat betekent dat het nageslacht van de vrouw ervoor zal zorgen dat er niks meer van Satan overblijft.

Dat gebeurde toen Jezus opstond uit de dood. Hij is sterker dan Satan. Hier belooft God al een Redder aan de mensen.

Leven buiten het paradijs Adam en Eva krijgen hun eerste kind. Nog nooit hadden ze zo’n klein mensje gezien! Eva voelde aan haar lichaam dat ze het jongetje melk kon geven met haar borsten. Zo kon ze goed voor haar kindje zorgen. Trots zegt Eva: ‘Dit jongetje heet Kaïn, want ik heb het van God gekregen.’

Later krijgt Kaïn nog een broertje: Abel. Kaïn wordt landbouwer en Abel wordt herder.

Als de jongens groot zijn, brengen ze God een offer. Abel kiest met zorg een mooi dier. Hij legt het op een altaar, bestaande uit een stapel stenen met takken. Hij offert het dier door het te verbranden. Kaïn offert een deel van zijn oogst. Hij besteedt niet veel aandacht aan zijn offer. Hier wordt God boos om. Hij neemt het offer van Abel wel aan, maar dat van Kaïn niet.

Kaïn wordt dan vreselijk jaloers op Abel. God neemt het offer van zijn broertje wel aan, en niet dat van hem! En dan wordt hij woedend. God waarschuwt Kaïn nog als zijn blik donker wordt.

Met een offer bedankten de mensen God voor wat ze kregen.

20

9006484601_bw.indb 20

30-06-2011 11:01:54

opdracht

15 A

De waarschuwing van God aan Kaïn staat in Genesis 4:7.

Lees Genesis 4:7 en vul daarna de tekst in: Handel je

, dan kun je toch iedereen

Handel je

dan ligt de

jou in haar B

1 in de op de

te krijgen; maar jij moet

kijken? begerig om

zijn dan zij.

Schrijf in je eigen woorden op wat dit betekent.

opdracht

16 A

Denk aan een situatie waarin jij jaloers was. Merkte jij toen ook dat je boos werd? Wat gebeurde er?

B

Kruis aan waar jij ook jaloers van wordt. Word je jaloers als je iemand anders ziet met… een duurder mobieltje

hippere kleren

betere rapportcijfers

een leukere vriend(in)

een nieuwere computer

vakanties naar landen die verder weg liggen

een beter baantje

heel veel geld

jongere ouders

In Genesis 4:8-11 lees je hoe Kaïn zijn broer Abel vermoordt. Het is de eerste moord op aarde.

Kaïn

(tegen Abel) ‘Laten we het veld in gaan.’

Verteller

Toen ze daar waren, viel Kaïn zijn broer aan en sloeg hem dood.

God

(tegen Kaïn) ‘Waar is Abel, je broer?’

Kaïn

‘Dat weet ik niet. Moet ik soms op mijn broer passen?’

God

‘Wat heb je gedaan? Wat heb je gedaan? Ik hoor het bloed van je broer schreeuwen. Jij hebt zijn bloed aan de aarde gegeven. Daarom ben jij vervloekt. Ga weg van deze plek!’

Hoofdstuk 1 Het begin

9006484601_bw.indb 21

21

30-06-2011 11:01:54

opdracht

17 A

Hoe reageert Kaïn op God? Onderstreep de juiste reactie(s).

Kaïn toont spijt / is onverschillig / praat eroverheen / is bang / praat het goed / vindt het wel goed zo / schaamt zich / is radeloos

B

Wat vind je van zijn reactie?

oorde Paul Schiedam - De stille tocht voor de verm duizend dan r mee nd avo Evertsen heeft dinsdag n gebee de op rs ene verl jongeren, ouders en hulp bracht. l, onder wie zijn Voorop liepen familieleden van Pau r Everdingen este eme burg vader en zijn zusje. Ook werd woensn rtse Eve l Pau liep voorop. De 15-jarige k. Hij kwam spar lem Wil het dag dood aangetroffen in lde jaloezie spee elijk Mog n. door geweld om het leve e jongen, arig 16-j een hte, een rol. De hoofdverdac htoffer. slac het als sje mei e was verliefd op hetzelfd en 14 jaar (13 ers tien ere Hij zit samen met twee and ls is idde Inm rd. moo e adig jaar) vast voor de geweldd niet ers tien ere jong e twe de duidelijk geworden dat pode t zoek Wel rd. moo de direct betrokken zijn bij tig nala ze at omd zijn g uldi litie nog uit of ze medesch

zijn vrienden zijn geweest. De hoofdverdachte zou al ging verriva zijn hij vooraf verteld hebben dat 14-jarige het met n egaa moorden, omdat die was uitg . was op meisje waar ook hij verliefd Fakkeloptocht stens tweeduiDe plaatselijke politie schat dat er min en. Volgens liep mee t toch zend mensen met de stille r mensen mee en r mee en een plaatselijke agent slot g een droe hen van al aant zich aan bij de stoet. Een is. ehu eent gem het bij fakkel. De tocht eindigde l Pau van d doo e adig eldd ‘Schiedam huilt. De gew r este eme burg zei ’ akt, heeft ons in onze ziel gera vriendin van Everdingen in een korte toespraak. Een emeester burg de ens Volg Paul las een gedicht voor. ervaren. st troo een als t heeft de familie de stille toch

opdracht

18 A

Regelmatig lees je in de krant berichten over ruzies die uitlopen op zinloos geweld en zelfs op moord.

Welke redenen kan iemand hebben om een ander te vermoorden?

B

Bespreek met anderen de redenen die je genoteerd hebt.

C

Zoek in een krant of op internet een voorbeeld van zinloos geweld. Vertel kort en in eigen woorden aan de klas wat er gebeurd is.

D

Hoe zou het probleem van zinloos geweld opgelost kunnen worden?

22

9006484601_bw.indb 22

30-06-2011 11:01:56

1.4

Noach en de ark Dit is weer zo’n dag... Een dag waa rop alles misgaat!

Het begon vanmorgen al aan de ontb ijttafel. Sietse deed weer super irrit ant tegen me. Hij denkt dat hij slimmer is omdat hij naar het vwo gaat. En op school zaten de jong ens in de klas me weer zo stom aan te kijken. Ze zeggen dat ik een heilig boontje ben omdat ik niet mee wil roken.

Vanmiddag zat ik in de bus naa r huis. Ik zag dat de buschauffeur naar alle

1

meiden floot.

Ik maakte er een opmerking over, maar hij lachte me uit. Toen ik thui s kwam, deed ik de tv aan.

Het eerste wat ik hoorde was: ‘Er is een roofoverval in het Stedelijk Mus eum geweest.’

Zucht… het lijkt erop dat niemand zich iets van God aantrekt. Ik vraa g God elke dag of Hij me wil helpen om op Hem te vertrouw en. Dat is het enige wat me nog steu n geeft.

Mzzl Anton

opdracht

19 A

Herken je het gevoel dat je er alleen voor staat?

B

Vind jij dat christelijke jongeren anders zijn dan niet-christelijke jongeren? Waarom?

De klein- en achterkleinkinderen van Adam en Eva De zondeval had gevolgen voor het gezin van Adam en Eva. Kaïn doodde zijn broer Abel. Gelukkig kregen Adam en Eva nog een zoon: Set. Kaïn en Set zijn de voorvaders van de mensen die daarna opgroeien.

De Kaïnieten trokken zich weinig van God aan. Het nageslacht van Set diende God wel. Op den duur vermengden de twee geslachten zich met elkaar. Steeds minder mensen trokken zich iets aan van God. Op een gegeven moment leidde bijna iedereen een slecht leven. Behalve het gezin van Noach.

20

opdracht Anton schrijft in zijn dagboek dat hij zich alleen voelt omdat hij in God gelooft. Noach zal zich ook alleen gevoeld hebben. Hij was zo’n beetje de enige die nog op God vertrouwde.

Vorm een groep van zes. Wijs in elke groep ‘een Noach’ of ‘een Anton’ aan. Speel de situaties na.

• Noach: Terwijl hij de ark bouwt, wordt hij uitgelachen door de mensen om hem heen.

Wat zeggen de mensen? Wat zegt Noach?

• Anton: Anton wordt uitgelachen door zijn familie omdat hij zo ‘braaf’ wil leven. Wat zegt zijn familie?

Wat zegt Anton?

Hoofdstuk 1 Het begin

9006484601_bw.indb 23

23

30-06-2011 11:01:56

opdracht

21

Genesis 6 5 De H E E R zag dat alle mensen op aarde […sc

hrijflijn… waren: alles wat ze uitdachten was steeds

even […s

chrijflijn… 6 Hij kreeg er […schr

ijflijn… van dat hij mensen had gemaakt en voelde zich

diep […sc

hrijflijn… . 7 Ik zal de mensen die ik geschapen heb van de […schr

dacht hij, en met de mensen ook het vee, de kruipende […schrijfli van dat ik ze heb gemaakt. 8 Alleen […s 9 Dit is de […schrijflij in zijn tijd de […

10 Hij had […schrijfl

ijflijn… wegvagen,

jn… en de vogels, want ik heb er spijt

chrijflijn… vond bij de H E E R genade.

n… van Noach en zijn nakomelingen. Noach was een rechtschapen man; hij was schrijflijn… die een voorbeeldig leven leidde, in nauwe […schrij

flijn… met God.

ijn… zonen: Sem, Cham en Jafet.

A

Lees Genesis 6:5–10. Vul daarna de volgende woorden op de goede plek in: slecht, gekwetst, drie, geschiedenis, spijt, aarde, dieren, slecht, enige, Noach, verbondenheid

B

Onderstreep wat God dacht over de mensen (vers 6).

C

Markeer met een stift welk plan God heeft (vers 7).

D

Waarom is Noach een uitzondering?

E

Doordenkertje: ‘God had spijt.’ Had Hij de mens dan tóch niet goed geschapen?

De nakomelingen van Kaïn en Set In de tijd van Kaïn en Set werden de mensen veel ouder dan nu. Set werd bijvoorbeeld 912 jaar oud. Kaïn en Set kregen zonen en dochters.

Alleen van de oudsten zijn de namen bekend. Omdat de mensen toen zo lang leefden, maakten ze niet alleen hun kleinkinderen mee, maar ook hun achterkleinkinderen en de kinderen daarvan en de kinderen daarvan, enzovoort.

Verschillende keren heeft men een model van de ark van Noach gebouwd.

24

9006484601_bw.indb 24

30-06-2011 11:02:01

Zondvloed

De ark

Zondvloed = wereldwijde

God gaat de wereld straffen met een watervloed, een zondvloed, maar voor Noach is er redding. Hij mag op het land een boot bouwen, de ark. Een enorm bouwwerk!

overstroming

1

opdracht

22 A

Waarom moet de ark zo groot zijn?

B

Er gebeurt iets heel bijzonders als de ark klaar is. Lees Genesis 6:20 en 21 en schrijf op wat er gebeurt.

Na de zondvloed

Wist je dat:

Noach en zijn familie overleven samen met de dieren in de ark de zondvloed. Als het water weer zakt, laat Noach een duif los. Die komt weer terug. Na een week doet hij dat nog eens. Dan komt de duif terug met een olijfblad in haar snavel.

Nog weer later komt de duif niet meer terug. Dat is voor Noach het teken dat de aarde weer bewoonbaar is. God opent de deur van de ark. De familie en alle dieren mogen naar buiten. Wat heerlijk om de frisse lucht weer te voelen. En wat een ruimte. Noach is heel erg blij! Hij bedankt God en bouwt een altaar voor Hem. Met Noach krijgt de mensheid een tweede kans. In Genesis 9:1 staat dat Noach en zijn zonen dezelfde opdracht krijgen als Adam: ‘Wees vruchtbaar, word talrijk en bevolk de aarde.’

• Noach 600 jaar was toen de zondvloed kwam; • het 40 dagen en nachten regende; • Noach ongeveer een jaar in de ark heeft geleefd met zijn gezin; • de ark vastliep op de berg Ararat.

23

opdracht Als God de geur van het offer op het altaar ruikt, belooft Hij drie dingen. Lees Genesis 8:21 en 22. Teken daarna drie pijltjes om de zinsdelen van de beloftes met elkaar te verbinden.

Nooit weer zal Ik

alles wat leeft doden.

Nooit weer zal Ik

de seizoenen.

Nooit komt er een einde aan

de aarde vervloeken.

De duif komt niet meer terug! Een teken dat er weer nieuw leven op aarde kan komen.

Hoofdstuk 1 Het begin

9006484601_bw.indb 25

25

30-06-2011 11:02:03

Samenvatting • In Genesis, het eerste Bijbelboek, staat in het scheppingsverhaal beschreven hoe God de wereld gemaakt heeft. Op de zesde dag schiep Hij de mensen, Adam en Eva. God schiep de mens naar zijn evenbeeld (paragraaf 1.1).

• Adam en Eva wonen in het paradijs. Ze genieten van deze prachtige tuin, maar ze moeten er ook in werken. De Satan, in de vorm van een slang, weet Adam en Eva te verleiden om iets te doen wat door God verboden is: eten van de boom van de kennis van goed en kwaad.

Toen is de relatie met God verbroken. Dit wordt ‘de zondeval’ genoemd (paragraaf 1.2).

• Na de zondeval wordt alles anders, het is niet paradijselijk meer. De jaloerse Kaïn, zoon van Adam en Eva, vermoordt zijn broer Abel. Toch is de situatie niet hopeloos: God belooft dat er ooit een Redder zal komen. Daarmee bedoelde Hij Jezus (paragraaf 1.3).

• De nakomelingen van Adam en Eva trokken zich geleidelijk steeds minder aan van God. Op een gegeven moment leidde bijna iedereen een slecht leven, behalve het gezin van Noach.

Toen God de wereld strafte met een zondvloed, werd Noach daarom gered. Hij mocht een boot bouwen, de ark. Na de zondvloed kreeg de mensheid met Noach een tweede kans (paragraaf 1.4).

De belangrijkste begrippen:

scheppingsverhaal naar Gods evenbeeld geschapen paradijs hof van Eden de listige slang de boom van de kennis van goed en kwaad zondeval belofte van een Redder ark zondvloed tweede kans mensheid

26

9006484601_bw.indb 26

30-06-2011 11:02:03

2 vmbo

Godsdienst voor het vmbo BIJBEL ALS BASIS

Marius van Biert Pauline Buit Gerrit Hagens José Korsaan Hans Meerveld (eindredactie) Henriëtte Roodnat-Kievit Willem van Rumpt Jan David Warta

2 vmbo

9006484601_omslag.indd 1

2/03/15 09:27