9789006105780 bladerboek

ISL AM

VE A G R E V O N WEGEN VA

9 789006 105780

9789006105780_Wegen van overgave_omslag.indd 1

6/04/17 11:13

Wegen van overgave_Islam_book.indb 4

6/04/17 09:58

ISLAM

E V A G R E V O W E G E N VA N Inge Boef

len Cor Jongenee

Wegen van overgave_Islam_book.indb 1

er Pieter van Li

G er rit Sl

eeuwenhoek

Epko Smit

Jaap Veld

Albert Wubs

6/04/17 09:58

Over ThiemeMeulenhoff ThiemeMeulenhoff ontwikkelt zich van educatieve uitgeverij tot een learning design company. We brengen content, leerontwerp en technologie samen. Met onze groeiende expertise, ervaring en leeroplossingen zijn we een partner voor scholen bij het vernieuwen en verbeteren van onderwijs. Zo kunnen we samen beter recht doen aan de verschillen tussen lerenden en scholen en ervoor zorgen dat leren steeds persoonlijker, effectiever en efficiënter wordt.

Samen leren vernieuwen.

ISBN 978 90 06 10578 0 Vierde druk, tweede oplage, 2017 © ThiemeMeulenhoff, Amersfoort, 2017 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

over-nemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet) dient men zich tot de uitgever te wenden. Voor meer informatie over het gebruik van muziek, film en het maken van kopieën in het onderwijs zie www.auteursrechtenonderwijs.nl.

De uitgever heeft ernaar gestreefd de auteursrechten te regelen volgens de wettelijke bepalingen. Degenen die desondanks menen zekere rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich alsnog tot de uitgever wenden.

De uitgever heeft geprobeerd de inhoud van deze uitgave zo correct mogelijk weer te geven. Meent u desondanks fouten of andere onrechtmatigheden te hebben ontdekt? Neemt u dan contact met ons op.

Deze uitgave is volledig CO2-neutraal geproduceerd.

Het voor deze uitgave gebruikte papier is voorzien van het FSC®-keurmerk.

Dit betekent dat de bosbouw op een verantwoorde wijze heeft plaatsgevonden.

Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16B Auteurswet 1912 j° het Besluit van 23 augustus 1985, Stbl. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan Stichting Publicatie- en Reproductierechten Organisatie (PRO), Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp (www.stichting-pro.nl). Voor het

Methodeoverzicht serie Wereldgodsdiensten (Wegen van...) van de methode Van horen zeggen Leerjaar 3-5

Boeken

Schooltas

Wegen van navolging – Christendom

9789006105773

9789006078305

Wegen van overgave – Islam

9789006105780

9789006487367

Wegen van de tora – Jodendom

9789006482003

9789006019124

Wegen van verlossing – Hindoeïsme en Boeddhisme

9789006105766

9789006105360

Docentenmateriaal

Bij Wegen van… zijn ook verrijkte digiboeken voor het digibord en een docentenwebsite met handleiding en extra lesmateriaal.

WvO_Islam_Voorwerk.indd 2

13/07/17 13:32

Inhoud

1 De wereld van de islam

1.1 Islam wereldwijd en in Nederland

5

1.2 Islam als cultuur en religie

12

1.3 In de moskee

15

2 Islamitisch religieus leven

2.1 Rituelen van het leven

19

2.2 De vijf zuilen van de islam

23

3 Woorden uit de woestijn

3.1 Het begin ligt in ArabiĂŤ

33

3.2 Mohammed

37

3.3 De heilige koran

42

4 De islam wereldwijd

4.1 De erfenis van Mohammed

45

4.2 Islam als wereldrijk

50

4.3 Soenna, sjaria en jihad

56

5 Leven als moslim in Nederland

5.1 Leven in twee culturen

61

5.2 Islam, democratie en samenleven

66

Wegen van overgave_Islam_book.indb 3

6/04/17 09:58

Wegen van overgave_Islam_book.indb 4

6/04/17 09:58

1

De wereld van de islam

Gelovigen in de Blauwe Moskee in Istanboel.

1

Islam wereldwijd en in Nederland

De islam is een van de drie wereldreligies die in het Midden-Oosten zijn ontstaan. De oudste is het jodendom, de tweede het christendom en de jongste van de drie is de islam. Wereldwijd zijn er (in 2016) ongeveer 1,6 miljard moslims, dat betekent dat bijna een kwart van de wereldbevolking islamitisch is. Met dit

Moslims geloven dat er ooit over de

aantal is de islam de tweede godsdienst in de wereld, want

hele wereld ĂŠĂŠn rechtvaardige

alleen het christendom heeft nog meer aanhangers.

samenleving zal bestaan, wanneer

Alle moslims, waar zij ook wonen, voelen zich verbonden met de

de oemma de hele mensheid zal

wereldwijde islamitische geloofsgemeenschap, de oemma. Alle

omvatten en alle mensen zullen

leden van de oemma zijn volgens islamitisch geloof aan elkaar

leven volgens de regels van de

gelijk, zonder onderscheid van persoon, ras of sociale klasse.

islam.

5

Wegen van overgave_Islam_book.indb 5

6/04/17 09:58

Vijf keer per dag klinken in islamitische landen de woorden Allahoe akbar (God is groot) over steden en dorpen. Het is de oproep om zich in gebed te buigen voor Allah. Het dagelijks bidden is een van de vijf plichten die een moslim moet vervullen. Het is een soort rode draad door het dagelijks leven van moslims. Elke dag moet een moslim zich bewust zijn van de aanwezigheid van Allah in zijn leven. Een moslim onderwerpt zich zo aan de wil van Allah, want die weet wat het beste voor de mens is. Daarom heet de godsdienst ook islam, dat ‘overgave’ of ‘onderwerping’ betekent.

OPDRACHT 1 De islamitische wereld kent allerlei steden die belangrijk zijn voor de islamitische godsdienst of cultuur. In deze opdracht krijg je er zes te zien.

Hieronder en op de volgende bladzijdes zie je zes beschrijvingen van islamitische gebouwen, zes foto's en zes plaatsnamen. Zet de letter van de juiste beschrijving en de juiste plaatsnaam bij de foto van het bijbehorende gebouw.

A De Hagia Sofia is van oorsprong een christelijke kerk. Toen de Turken in 1453 Constantinopel veroverden, werd de naam van de stad gewijzigd. De Hagia Sofia kreeg vier minaretten en werd een moskee. Tegenwoordig is het een museum.

B De kaäba is een gebouw dat voor de komst van de islam een tempel was. Er werden natuurgoden zoals de zon, de maan en de sterren vereerd. In een van de hoeken van dit kubusvormige gebouw is een zwarte steen ingemetseld, die moslims vereren als een geschenk van Abraham.

C De Istiqlal Moskee staat in de hoofdstad van het land waar de meeste moslims wonen. Er kunnen 120.000 mensen in samenkomen. De moskee is gebouwd in 1978. De naam Istiqlal betekent ‘onafhankelijkheid’ en herinnert aan de dag dat het land onafhankelijk werd van Nederland.

D De Rotskoepel is rond het jaar 700 gebouwd op de plek waar volgens de overlevering Mohammed zijn hemelreis begon. Dat is ook de plek waar vroeger de joodse tempel stond.

E Deze moskee is genoemd naar de Saoedische koning Faisal die in 1966 in de Pakistaanse hoofdstad op staatsbezoek was en de omgeving zo mooi vond dat hij aanbood de bouw van een nationale moskee te financieren. In 1986 was de bouw van dit bijzondere gebouw voltooid. De gebedshal van de moskee lijkt op de binnenkant van een bedoeïenentent. Er kunnen 78.000 gelovigen tegelijkertijd bidden.

F De moskee van Mohammed Pasja Ali is gebouwd in de 19e eeuw. Naast de piramiden domineert de moskee het stadsbeeld van deze miljoenenstad, die eeuwenlang het politieke en godsdienstige centrum van de Arabischsprekende wereld is geweest.

6

Islam Hoofdstuk 1 De wereld van de islam

WvO_Islam_H01.indd 6

13/07/17 13:42

OPDRACHT 1

vervolg

Kies uit de volgende plaatsnamen: Mekka - Jeruzalem - Istanboel - CaĂŻro - Jakarta - Islamabad

1

2

3

4

5

6

aa n

Indische Oceaan

7

WvO_Islam_H01.indd 7

13/07/17 13:42

Wereldwijd De islam heeft zich over de hele wereld verspreid. De kaart laat zien in welke landen verhoudingsgewijs veel moslims wonen. De landen waar een grote meerderheid van de bevolking moslim is, liggen vooral in Noord-Afrika, het Midden-Oosten en Centraal-Azië.

Onder de kaart staat een tabel met de gegevens van enkele landen.

16

14

12

6

10

1

4 17

18

3

c O

Atlant

5

e ot Gr

2

15

22 11 20 9 13

21

ea an

7

isc

he

ce aa n

O

Gr ot e

19

O ce aa

8

n

Percentage moslims per land

Indische Oceaan

minder dan 2 2 - 10 10 - 30 30 - 50 50 - 70

1 2 3 4

70 - 90 90 - 100

Land

Afghanistan Algerije Bangladesh China

5 6 7 8

India Egypte Eritrea Indonesië

9 10 11 12

32,9

% van de totale bevolking 99

32,8

99

32,5

13

144,2

88

127,3

14

5

39,1

14

154,5

90 50

221,9

88

32,5

97

81,8 3,8

Bevolking x miljoen

1

Afghanistan

2

Algerije

3

Bangladesh

4

China

1.303

5

India

1.103

6

Egypte

86,9

7

Eritrea

4,7

8

Indonesië

9

Irak

10

Iran

11

Libanon

Irak Iran Libanon Libië

Totaal aantal moslims 31,6

12

Libië

13 14 15 16

Jordanië 17 Pakistan Marokko 18 Saoedi Arabië Oezbekistan 19 Somalië 0 2.000 Rusland 20 4.000 Syrië km

21 Tunesië 22 Turkije

5,8

% van de totale bevolking 97

Jordanië

5,8

94

5,5

Marokko

30,7

99

30,4

15

Oezbekistan

26,4

88

23,2

16

Rusland

143

19

27,7

78

17

Pakistan

162,4

97

157,5

2,4

18

Saoedi Arabië

32,6

100

32,6

195,3

19

Somalië

29,6

20

Syrië

99

80,8

21

Tunesië

60

2,3

22

Turkije

Land

Bevolking x miljoen

Totaal aantal moslims 5,6

10

100

10

17,6

90

13,5

10

98

9,8

78,9

96

78,8

Bron: Wikipedia, 2014

8

Islam Hoofdstuk 1 De wereld van de islam

Wegen van overgave_Islam_book.indb 8

6/04/17 09:58

OPDRACHT 2 a

In welke twee landen is volgens de tabel 100% van de bevolking islamitisch?

b

In welke landen met minder dan 50% moslims wonen er in aantal meer moslims dan in Saoedi-Arabië?

Europa Door de arbeidsmigratie en de vlucht voor oorlogsgeweld zijn er veel moslims naar Europa en Noord-Amerika getrokken. Momenteel wonen er zo’n 16 miljoen moslims in de Europese Unie, dat is ongeveer 4,5 % van de totale Europese bevolking, Rusland en Turkije niet meegerekend.

Velen van hen wonen in de grote steden zoals Londen, Parijs, Marseille, Stockholm en Berlijn.

Percentage moslims in West-Europa in 2010 8 7 6 5 4 3 2

Zwitserland

Zweden

Verenigd Koninkrijk

Spanje

Portugal

Oostenrijk

Noorwegen

Nederland

Luxemburg

Italië

Ierland

Frankrijk

Finland

Duitsland

Denemarken

0

België

1

OPDRACHT 3 Bestudeer de staafdiagram.

Maak een top-10 van de West-Europese landen waar het hoogste percentage moslims woont.

1

5

8

2

6

9

3

7

10

4

9

Wegen van overgave_Islam_book.indb 9

6/04/17 09:58

Moslims in Nederland In Nederland wonen naar schatting 914.000 moslims. De meesten van hen komen uit Marokko en Turkije. Ook komen er veel moslims uit Irak, Syrië, Afghanistan, Suriname, Somalië en Iran. Er zijn ook Nederlanders die zich tot de islam bekeerd hebben.

OPDRACHT 4 Herkomst moslims in Nederland

Waar komen de meeste moslims in Nederland vandaan?

Schrijf voor het land de kleur van de taartpunt die erbij hoort, of kleur het hokje in dezelfde kleur.

Afghanistan

31.000

Irak

27.000

Iran

12.000

Marokko

296.000

Nederland

12.000

Somalië

20.000

Suriname

34.000

Syrië

40.000

Turkije

285.000

Overig

157.000

Twee verhalen Sila

Turkije

285.000

Suriname

34.000

Marokko

296.000

Somalië

20.000

Irak

27.000

Iran

12.000

Syrië

40.000

Nederland

12.000

Overig

157.000

Afghanistan 31.000

Rond het jaar 1969 kwamen eerst mijn beide opa’s naar Nederland. De Nederlandse regering zocht mensen die in Nederland konden werken. Mijn moeder en haar broers en zussen kwamen in 1987 naar Nederland en gingen bij mijn opa wonen. Mijn vader reisde in 1990 met een toeristenvisum naar Nederland om zijn vader te bezoeken. Hij was toen 24 jaar en volgde nog een opleiding in Turkije. Hij ontmoette mijn moeder, die ook moslima is, en ze werden verliefd op elkaar. Daarom is hij ook naar Nederland gekomen en met mijn moeder getrouwd.

Nahid Mijn ouders waren al getrouwd toen ze van Marokko naar Nederland gingen. Mijn ouders dachten dat ze in Nederland een baan zouden vinden. Als het niet zou lukken, zouden ze weer teruggaan naar Marokko. Mijn moeder vond een baan en bleef bij een tante wonen. Mijn vader ging eerst nog terug naar Marokko, maar na een paar maanden vond hij ook een baan in Nederland. Zo zijn mijn ouders naar Nederland gekomen.

10

Islam Hoofdstuk 1 De wereld van de islam

Wegen van overgave_Islam_book.indb 10

6/04/17 09:58

Percentage moslims per provincie in 2015 minder dan 2,5 2,5 - 5

Groningen

5 - 7,5 Friesland

No

ord ze

e

Drenthe

Noord-Holland

Flevoland

Utrecht

Overijssel

Gelderland

Zuid-Holland

DUITSLAND Noord-Brabant Zeeland

Limburg

BELGIĂ‹

0

25

50 km

OPDRACHT 5 a

Schrijf op in welke vier provincies de meeste moslims wonen.

b

Schrijf de vier provincies op waar de minste moslims wonen.

11

Wegen van overgave_Islam_book.indb 11

6/04/17 09:58

2

Islam als cultuur en religie

Toen er vanaf ongeveer 1960 veel moslims naar Nederland kwamen, brachten ze ook andere culturen mee. Die andere cultuur merk je aan allerlei dingen, zoals de taal, kleding, opvoeding, eten en drinken.

Hoofddoek Een opvallend islamitisch kenmerk in het Nederlandse straatbeeld is de hoofddoek. Het staat niet letterlijk in de koran dat vrouwen hun haren moeten bedekken, maar bepaalde passages worden door de korangeleerden wel zo uitgelegd. Er zijn verschillende soorten hoofddoeken.

De meeste moslimvrouwen dragen een hijab: een doek om de haren, waarbij het gezicht vrij blijft. De vrouw op de foto draagt een chador: een doek die het hele lichaam bedekt, maar het gezicht vrij laat. Een nikab lijkt hierop, maar deze bedekt ook neus, mond en wangen. Bij een boerka zijn ook de ogen bedekt, wel met een gaasje, zodat de vrouw er doorheen kan kijken.

OPDRACHT 6 Hieronder zie je vier foto’s. Ze zijn gemaakt in Nederland.

Wat herken je als afkomstig uit de islamitische cultuur? Schrijf dit bij de afbeelding.

1

12

2

Islam Hoofdstuk 1 De wereld van de islam

Wegen van overgave_Islam_book.indb 12

6/04/17 09:58

OPDRACHT 6

vervolg

3

4

In de jaren tachtig van de vorige eeuw steeg het aantal moslims in Nederland opnieuw sterk door mogelijkheden van gezinshereniging. Daarna breidde het aantal zich verder uit door de komst van islamitische asielzoekers uit landen als Iran, Irak, Afghanistan, SomaliĂŤ en SyriĂŤ - landen waar door oorlog de leefomstandigheden vaak slecht zijn.

Inmiddels zijn er ongeveer 914.000 moslims en is de islam in Nederland de tweede godsdienst geworden.

De eerste generatie moslims hebben kinderen en kleinkinderen gekregen. Ze zijn in Nederland geboren, spreken de taal en kennen de cultuur van Nederland. Toch zijn er soms problemen tussen allochtone en autochtone Nederlanders als het gaat om het begrijpen van elkaars achtergronden.

OPDRACHT 7 Wanneer iemand uit een ander land in Nederland komt wonen, dan vallen die persoon waarschijnlijk enkele dingen op die typisch zijn voor de Nederlandse cultuur en die kunnen verschillen met de cultuur waar hij of zij vandaan komt. Op de volgende bladzijde staan een paar voorbeelden.

13

Wegen van overgave_Islam_book.indb 13

6/04/17 09:58

OPDRACHT 7 a b

vervolg

Schrijf achter elk voorbeeld op om welk onderwerp het gaat.

Schrijf in het invulvak naast het verhaal wat in de niet-Nederlandse cultuur waarschijnlijk de gewoonte bij dit onderwerp zal zijn.

1

a

Nederlanders maken bijna altijd eerst een afspraak als ze bij elkaar op bezoek komen. Zelfs bij familieleden bellen ze vaak eerst even op. Ze

b

vragen dan of het uit komt dat ze even langskomen. Als het een Nederlander niet goed past dat je komt, dan zegt hij gewoon: ‘Nee, het komt vandaag niet goed uit, kom een andere keer als je wilt.’ Dat vinden ze niet onbeleefd of brutaal, maar eerlijk. Eerlijkheid vinden ze belangrijker dan vriendelijkheid.

2

a

Als Nederlanders iets niet goed vinden, dan zeggen ze dat heel direct.

Een leerling op school mag tegen de leraar zeggen: ‘Meneer, u maakt

b

een fout’. Dat vinden Nederlanders niet brutaal. Ook leren de kinderen dat ze hun ouders of de leraar op school in de ogen moeten kijken als ze iets zeggen. Als je de Nederlanders niet in de ogen kijkt, dan denken ze dat je misschien iets te verbergen hebt of dat je iets verkeerds gedaan hebt.

3

a

Voor Nederlandse families is het heel gewoon dat de kinderen na een bepaalde leeftijd of tijdens de studietijd op kamers gaan. Veel ouders

b

vinden dat goed voor ze, daar worden ze zelfstandig en volwassen van.

4

a

Voor veel Nederlanders is het normaal dat jongeren hun ouders vertellen dat ze een relatie hebben, zonder dat het betekent dat ze met

b

elkaar gaan trouwen. Voor ouders betekent het ook geen gezichtsverlies als de relatie uitgaat. De meeste jongeren vinden het erg belangrijk dat ze vrij zijn om zelf een partner te kiezen. Ouders zijn daarin meestal niet beslissend. Er zijn wel jongens die de ouders van het meisje om haar hand vragen, maar meestal vertellen de jongen en het meisje zelf aan de ouders dat ze gaan samenwonen of trouwen.

14

Islam Hoofdstuk 1 De wereld van de islam

Wegen van overgave_Islam_book.indb 14

6/04/17 09:58

OPDRACHT 7

vervolg

5

a

Nederlanders zijn bijna allergisch voor het woord moeten. Veel buitenlanders zeggen bijvoorbeeld aan een balie: ‘Je moet me helpen.’

b

Bijna alle Nederlanders denken dan: Ik moet helemaal niets. Door het woord moeten hebben Nederlanders het gevoel dat jij ze dwingt. Zij hebben liever dat je vraagt: ‘Zou u me even willen helpen, alstublieft?’

6

a

Als een volwassen zoon van Nederlandse ouders de fout ingaat, bijvoorbeeld als hij steelt of iemand mishandelt, dan worden niet de

b

ouders of de broers en zussen ter verantwoording geroepen. De schande is alleen voor de zoon, want die is de fout in gegaan en niet de familie. Natuurlijk zullen de meeste Nederlandse ouders wel proberen hun kind op het rechte pad te houden, en hebben ze er verdriet van als dat niet lukt.

3

In de moskee

Moskeeën zijn er in Nederland vanaf het begin van de jaren vijftig.

In die jaren werden vaak leegstaande gebouwen, zoals scholen, gebruikt voor de gebedsdienst. Toen veel moslims besloten in Nederland te blijven wonen en hun gezin lieten overkomen, kwam er meer behoefte aan ‘eigen’ gebedsruimten en werden - vaak oude - gebouwen opgekocht en verbouwd tot moskee.

Later werden ook nieuwe gebouwen neergezet, die echt als moskee waren ontworpen, compleet met een koepel en minstens één minaret. De minaret is in islamitische landen bedoeld om vanaf deze toren op te roepen tot gebed. In Nederland komt dat weinig voor. Hier is de minaret vooral een versiering en bedoeld om het gebouw herkenbaar te laten zijn als moskee.

De Westermoskee Ayasofya Camii in het stadsdeel Baarsjes in Amsterdam. Het is de grootste moskee van Amsterdam. In de volksmond wordt de moskee de Baarsjesmoskee genoemd.

Er zijn inmiddels ongeveer 480 moskeeën in Nederland.

Een moskee bestaat uit meerdere ruimten. De gebedsruimte is een grote vierkante zaal, met in het dak een koepel. De voorkant van de gebedsruimte staat in de richting van Mekka. Een nis in de muur, de mihrab, geeft aan waar dat is. Tijdens het gebed staat de imam voor deze nis, met in rijen achter hem de gelovigen, allemaal met hun gezicht naar Mekka.

Naast de mihrab bevindt zich een trapje naar de preekstoel, de minbar, vanwaar de iman tijdens de samenkomst een toespraak houdt. Verder staat in de gebedsruimte geen meubilair, want de mannen knielen op tapijten op de grond. De muren zijn meestal behangen met versierde Arabische koranteksten. Afbeeldingen van mensen of dieren zijn er niet te vinden.

15

Wegen van overgave_Islam_book.indb 15

6/04/17 09:58

Een moskee kent bijna altijd een aparte vrouwenruimte, waar de vrouwen de toespraak van de imam en het gebed kunnen volgen. Als er geen aparte ruimte is, dan zitten de vrouwen achter in de gebedsruimte.

Behalve de gebedsruimte is er een wasruimte voor de rituele wassing van voeten, handen en gezicht.

Verder is er vaak een vertrek waar mannen kunnen vergaderen, of waar kinderen les krijgen in de koran.

Bij sommige moskeeĂŤn vind je ook een koranschool, waar kinderen de koran bestuderen en in het Arabisch leren lezen. In islamitische landen gaan kinderen al naar de koranschool, als ze nog niet op de basisschool zitten.

OPDRACHT 8 Hieronder zie je een schematische voorstelling van een Nederlandse moskee.

Een paar onderdelen van de moskee zijn uitvergroot. Schrijf bij de uitvergroting om welk onderdeel het gaat.

16

Islam Hoofdstuk 1 De wereld van de islam

WvO_Islam_H01.indd 16

13/07/17 13:43

Sociale functie De moskee is de ontmoetingsplaats bij uitstek, een soort gemeenschapshuis. De gelovigen bidden niet alleen tot God, maar wisselen ook de laatste nieuwtjes uit.

Misschien is de belangrijkste functie van een moskee wel die van sociale ontmoetingsplaats.

Vooral in Nederland is deze functie belangrijk: de moslims ontmoeten mensen met eenzelfde achtergrond, die dezelfde taal spreken (want er zijn Turkse moskeeën, Marokkaanse moskeeën, Surinaamse moskeeën enzovoort). Er kan gezellig gepraat worden; maar er kunnen ook problemen worden besproken met de imam. Op deze manier is de moskee een vertrouwde plek. Sommige moskeeën organiseren allerlei activiteiten voor hun mensen, zoals computer- en taalcursussen. Vaak hebben moskeeën ook aparte ruimtes voor jongens en voor meisjes, waar ze elkaar in hun vrije tijd kunnen ontmoeten en waar ze bijvoorbeeld kunnen gamen of een film kijken.

Aan elke Nederlandse moskee is een imam verbonden, die de leider of voorganger is van de moslims die zich met de moskee verbonden voelen. Vaak komen de imams uit Marokko of Turkije en worden zij ook vanuit dat land betaald.

Veel Nederlandse moslims vinden het belangrijk dat er ook imams komen die in Nederland zijn opgeleid en die de Nederlandse taal spreken.

Betekenis van de vrijdag Mohammed vond het belangrijk dat er op een bepaalde dag in de week gezamenlijk gebeden werd. De koran zegt daarover het volgende: ‘Jullie die geloven, wanneer jullie op de dag van de samenkomst worden opgeroepen tot het gebed, haast jullie dan om God te gedenken en stop met het zaken doen. Dat is beter voor jullie, als jullie dat maar wisten. Wanneer het gebed beëindigd is, ga dan weer uit elkaar het land in, streef naar Gods gunst en gedenk God veel; misschien zal het jullie goed gaan. Wat bij God is, is beter dan tijdverdrijf en koopwaar en God is werkelijk de beste voorziener.’

De geleerden van de islam die de regels voor het geloof en het dagelijks leven uitwerkten, wilden een vaste wekelijkse dag van gebed, net zoals christenen en joden dat hebben. Ze stelden de vrijdag vast als de dag van gebed. De vrijdag is echter niet voor alle moslims een vrije dag zoals de zaterdag en de zondag dat is voor joden en christenen. Veel islamitische landen hebben naar westers voorbeeld een vrij weekeinde op zaterdag en zondag. In sommige van die landen is het wel zo dat aan het eind van de vrijdagochtend de winkels en de kramen op de bazaar (markt) sluiten, en ook gaan vaak op vrijdagmiddag de scholen en overheidsdiensten dicht. In andere bedrijfstakken gaat het werk meestal gewoon door, alleen onderbroken door de verplichte gebeden.

17

Wegen van overgave_Islam_book.indb 17

6/04/17 09:58

OPDRACHT 9 Hieronder staan omschrijvingen van woorden die allemaal uit dit eerste hoofdstuk komen.

a

Schrijf het juiste woord in de hokjes achter het nummer van de omschrijving. Het aantal hokjes zegt niets over de lengte van het in te vullen woord.

Om je te helpen staan alle woorden die je nodig hebt in de kantlijn. Maar de volgorde van de woorden klopt niet, en ook de letters staan door elkaar. amoem

1

Voorganger

atrenim

2

Taal van een islamitische bevolkingsgroep

bainmr

3

Plek waar kinderen Arabisch leren

chosronkalo

4

Gebedshuis

gijvrad

5

Bolvormig dak

hramib

6

Overgave

kelope

7

Moskeetoren

miam

8

Wekelijkse dag voor moskeebezoek

rankosttek

9

Preekstoel

sokmee

10 Gebedsnis

slami

11 Islamitische geloofsgemeenschap

srukt

12 Versiering in de moskee

1

b

I M A M

7

2

8

3

9

4

10

5

11

6

12

Sommige hokjes hebben een rood randje. Vul de letters uit die hokjes hieronder in. Het cijfer onder het hokje verwijst naar het nummer van het gevonden woord. Je krijgt dan de omschrijving van het symbool voor de islam.

10 9

6

8 11 1

9

9

3

4

3

2 12 5

7

Het symbool van maansikkel en ster komt op veel vlaggen van islamitische landen voor. Een rode halve maan is ook het islamitische alternatief voor het symbool van het Rode Kruis.

18

Islam Hoofdstuk 1 De wereld van de islam

Wegen van overgave_Islam_book.indb 18

6/04/17 09:58

2

1

Islamitisch religieus leven

Rituelen van het leven

In alle culturen over de hele wereld zijn er rituelen en symbolen bij belangrijke momenten of mijlpalen in het leven. Vaak horen daar ook feesten en plechtigheden bij. Geboorte, volwassen worden, huwelijk en sterven zijn zulke belangrijke ‘levensmomenten’. Dit hoofdstuk gaat over de rituelen en feesten die in de islam bestaan rondom deze vier gebeurtenissen.

19

Wegen van overgave_Islam_book.indb 19

6/04/17 09:58

OPDRACHT 1 Welke plechtigheden of feesten vier jij in de loop van dit jaar?

Noteer in de linker kolom vijf verschillende feesten of plechtigheden die jij in je leven hebt meegemaakt. Schrijf in de kolom rechts een ritueel dat daarbij hoort.

De feesten/plechtigheden zijn:

Een belangrijk ritueel daarbij is:

De geboorte Een kind dat in een islamitisch gezin geboren wordt, krijgt meteen na de geboorte twee woorden te horen, die zijn vader in zijn oor fluistert: Allahoe akbar (God is groot). Het zijn de beginwoorden van de oproep tot het gebed. Daarna volgt de geloofsbelijdenis die ook in het Arabisch wordt uitgesproken: ‘Er is geen god dan Allah en Mohammed is zijn profeet.’

Het is gebruikelijk om enkele dagen na de geboorte een geboortefeest te houden. Meestal wordt daarvoor een schaap geofferd, soms twee als er een zoon is geboren.

Een deel van het vlees wordt tijdens het feestmaal met familie en vrienden gegeten, een ander deel wordt aan de armen geschonken.

Sommige moslims geven hun kind pas op de zevende dag na de geboorte officieel een naam, want dan is duidelijk geworden dat God het kind wil laten voortleven.

De besnijdenis

De vader fluistert de gebedswoorden in het

Het besnijden van jongens (verwijderen van de voorhuid) is een ritueel

oor van de pasgeboren baby.

dat in Arabië al voorkwam vóór het ontstaan van de islam. Arabische stammen kenden deze ingreep waarschijnlijk als een hygiënische maatregel. Hoewel dit gebruik niet genoemd wordt in de koran, zien moslims het als een religieuze plicht, omdat dit volgens de traditie door de profeet Mohammed is voorgeschreven.

De leeftijd waarop dit moet gebeuren, verschilt van land tot land. In Turkije bijvoorbeeld ligt de leeftijd tussen het tweede en het tiende jaar. Veel ouders kiezen ervoor om hun zoon te laten besnijden op een leeftijd, waarop hij deze gebeurtenis bewust mee kan maken. De besnijdenis is een feestelijke gebeurtenis; het jongetje staat in het middelpunt van de belangstelling. Er komt veel bezoek en hij wordt overladen met cadeaus.

20

Islam Hoofdstuk 2 Islamitisch religieus leven

Wegen van overgave_Islam_book.indb 20

6/04/17 09:58

Verloving en huwelijk Trouwen en kinderen krijgen is een belangrijke sociale plicht van een moslim. Omdat de familiebanden sterk zijn in islamitische landen, is het huwelijk niet alleen een zaak van twee individuen, maar ook van twee families.

Vroeger werden kinderen vaak al op jonge leeftijd aan elkaar gekoppeld (het uithuwelijken). Tegenwoordig gaat dat vaak anders, zeker in Nederland. De jongen en het meisje hebben meer inbreng en zij mogen meestal de aangewezen partner weigeren als zij zelf iemand anders op het oog hebben. Is de keus bepaald, dan gaat vaak eerst de moeder van de jongen op bezoek bij die van het meisje. Als daarna ook de beide vaders toestemming geven, kunnen de eerste voorbereidingen voor het huwelijk beginnen. Meestal gaat een islamitisch paar zich eerst verloven. Bij dit ritueel beloven zij met elkaar te trouwen.

Bij een huwelijkssluiting is de bruidegom verplicht een bruidsgift aan de bruid te geven. Deze bruidsgift of bruidsschat kan bestaan uit gouden sieraden, maar vaak is het een geldbedrag.

De hoogte van het bedrag is afhankelijk van de financiële situatie van de families, maar het gaat vaak om duizenden euro’s. Het wordt gezien als een soort levensverzekering voor het geval de vrouw ooit alleen komt te staan.

Binnen de islamitische gemeenschap komen gemengde huwelijken niet veel voor. Een islamitische vrouw mag alleen met een moslim trouwen. Een man mag eventueel wel met een joodse of christelijke vrouw trouwen. Omdat de man verantwoordelijk is voor de opvoeding van de kinderen, kan hij in zo’n geval zijn kinderen tot goede moslims opvoeden.

In veel islamitische landen trouwen meisjes op jongere leeftijd dan in Nederland gebruikelijk is.

Na het bereiken van de puberteit is een ongehuwd meisje een bron van zorg, want als zij geen maagd meer is als ze trouwt, is dat een schande voor de familie. Daarom kan ze maar beter vroeg trouwen.

Sommige moslims kennen nog het ouderwetse ritueel om na de huwelijksnacht het bebloede laken aan de familie te tonen. Maar de meeste islamitische stellen laten zich dit niet meer voorschrijven. De Turkse Fatma vertelt: ‘Wij wilden de buitenwereld niet bij zoiets intiems als onze huwelijksnacht betrekken. Stel je ook eens voor wat voor druk dat op mensen legt... De angst voor wat er gebeurt als je niet bloedt... Terwijl het toch echt de eerste keer is! Want wij vonden het allebei belangrijk om nog maagd te zijn bij ons trouwen.’

21

Wegen van overgave_Islam_book.indb 21

6/04/17 09:58

OPDRACHT 2 Wat vind jij belangrijk ten aanzien van je toekomstige huwelijkspartner? Omcirkel drie dingen die voor jou van groot belang zijn. Je kunt ook zelf dingen toevoegen die je belangrijk vindt. haar/zijn ouders - grote rijkdom - knap uiterlijk - godsdienst - nationaliteit - humoristisch - uitgaanstype - sportief intelligent - opleiding - zorgzaam - modebewust - leeftijd - nog maagd - eventuele andere zaken:

Sterven en begraven Ook rondom de dood kent de islam enkele rituelen.

Aan het sterfbed spreken de naaste familieleden de beginwoorden van de gebedsoproep en de geloofsbelijdenis uit. Ook troosten zij elkaar met de woorden: ‘Voorwaar, wij behoren aan God en tot hem keren wij terug.’

Als de persoon is overleden, wordt hij of zij ritueel gewassen en in een lijkwade gewikkeld.

Dat kan ook het pelgrimskleed zijn dat hij of zij tijdens de bedevaart naar Mekka heeft gedragen. Daarna spreken de aanwezige moslims onder leiding van een imam het rituele dodengebed uit voor de gestorvene.

Islamitische begraafplaats in Marokko.

Bij de begrafenis wordt de kist gedragen door een aantal mannen, die daarmee de laatste eer aan de dode bewijzen. Vrouwen nemen van oudsher niet aan de begrafenisstoet deel. Tegenwoordig gebeurt het meer en meer dat vrouwen wel naar de begraafplaats komen. Ze blijven dan achter de mannen staan toekijken.

Als de stoet bij het graf is aangekomen, wordt de overledene uit de kist getild en gewikkeld in de lijkwade met het gezicht richting Mekka begraven. Voor moslims is het belangrijk dat de overledene na de dood één wordt met de aarde. Daarom wordt hij of zij zonder kist begraven.

In islamitische landen moet een begrafenis binnen 24 uur na het overlijden plaatsvinden. In Nederland kan dat wettelijk niet eerder dan na 36 uur. Moslims kunnen wel toestemming vragen om de begrafenis eerder te laten plaatsvinden. Na de begrafenis is er een rouwtijd van drie dagen, maar veel moslims houden ook nog een periode van veertig dagen rouw aan, waarin ze de koran lezen in naam van de overledene.

Uit respect voor het lichaam mag een dode niet gecremeerd worden. Moslims geloven dat God op de dag van de opstanding de mens zal herscheppen in het lichaam dat hij had in de kracht van zijn leven. Na de opstanding worden alle mensen door God geoordeeld. De godvrezenden, bij wie de goede daden de slechte overtreffen, krijgen toegang tot het paradijs. De ongelovigen en zij die meer slechte dan goede daden hebben gedaan, gaan naar de hel.

22

Islam Hoofdstuk 2 Islamitisch religieus leven

Wegen van overgave_Islam_book.indb 22

6/04/17 09:58

2

De vijf zuilen van de islam

Moslims beschouwen de leefregels van hun godsdienst als heilige plichten. Als je volgens deze regels leeft, doe je wat God van je verlangt. De belangrijkste verplichtingen, die iedere moslim overal ter wereld moet nakomen, zijn de zogenoemde vijf zuilen van de islam. Het zijn:

1 geloofsbelijdenis

2 dagelijks gebed

3 bijdrage voor de armen

4 vasten tijdens ramadan

5 bedevaart naar Mekka

1 sjahada - de geloofsbelijdenis De eerste zuil van de islam wordt met het Arabische woord sjahada aangeduid. Dit woord betekent in het Nederlands’ plechtige verklaring’. Elke moslim zal tijdens het gebed met nadruk uitspreken: ‘Er is geen god dan Allah en Mohammed is zijn profeet.’

Deze woorden vormen de kern van het islamitisch geloof. Wanneer iemand deze geloofsbelijdenis uitspreekt terwijl er twee moslims als getuigen bij aanwezig zijn, wordt hij of zij daarmee als moslim in de geloofsgemeenschap van de islam opgenomen.

Allah is het Arabische woord voor God. Moslims, joden en christenen geloven allemaal in één God (monotheïsme), maar er bestaan wel duidelijke verschillen. De islam wijst het christelijk geloof in Jezus als zoon van God af: God is de enige god en hij heeft geen zoon. Jezus is volgens de islam een profeet, dus een mens. Moslims ervaren de christelijke drie-eenheid van ‘God de Vader, de Zoon en de Heilige Geest’ als een vorm van polytheïsme, een geloof in meerdere goden.

Kalligrafie van de Arabische tekst van de sjahada. Kalligrafie is een veel voorkomende kunstvorm in de islamitische cultuur. De letters vormen een boot. Wat zou de betekenis daarvan kunnen zijn?

23

Wegen van overgave_Islam_book.indb 23

6/04/17 09:58

2 salaat - het dagelijks gebed In de islamitische wereld klinkt vanaf elke minaret vijfmaal per dag de oproep om te bidden.

Deze oproep begint met de woorden Allahoe akbar (God is groot). Bij zonsopgang wordt er twee keer aan toegevoegd: ‘Het gebed is van meer waarde dan de slaap!’ Maar ook zonder deze oproep zal een gelovige moslim aan deze dagelijkse verplichting voldoen.

De salaat – Arabische voor ‘oproepen’ – is misschien wel de belangrijkste verplichting, want in de koran wordt niet één voorschrift zo vaak genoemd als dit. Bovendien is het een verplichting die vijf keer per dag moet gebeuren en daardoor het meest opvalt in het dagelijks leven. De vijf tijdstippen voor het gebed zijn over de dag verdeeld: de ochtend, de middag, de namiddag, bij zonsondergang en in de avond.

Moslims zien het gebed als een persoonlijke ontmoeting met Allah, en het is het beste om die ontmoeting op het afgesproken tijdstip te hebben. Maar wanneer het bidden op een van die tijdstippen niet goed mogelijk is, dan is ook het uitgestelde gebed toegestaan. Een moslim hoeft bijvoorbeeld de lessen op school niet te onderbreken voor het gebed. Hij of zij mag het gebed iets later doen in de tijdspanne tot het volgende gebed, en als ook dat niet lukt, mag het aan het einde van de dag. Als hij/zij maar wel vijf keer per dag bidt.

Biddende moslims in een straat in Calcutta (India).

De salaat is een ritueel gebed, dat wil zeggen dat alle woorden (in het Arabisch!) nauwkeurig zijn voorgeschreven. Elk gebed begint met de woorden Allahoe akbar. Ook de verschillende lichaamshoudingen tijdens het gebed (staan, voorover buigen, neerknielen, enzovoort) zijn allemaal voorgeschreven. Het gebed wordt altijd uitgesproken met het gezicht in de richting van Mekka.

24

Islam Hoofdstuk 2 Islamitisch religieus leven

Wegen van overgave_Islam_book.indb 24

6/04/17 09:58

De moslims proberen hun gebeden zoveel mogelijk in de moskee te doen, maar in principe kunnen ze bidden op elke reine plek. Voordat de gelovige gaat bidden, moet hij zijn gezicht, hals, handen, armen tot de elleboog en zijn voeten wassen. Deze rituele wassing gebeurt normaal gesproken met water, maar kan ook symbolisch worden gedaan als er geen water voorhanden is.

Naast de vijf verplichte gebeden per dag bidden moslims ook ‘tussendoor’. Hierbij wordt vaak een gebedssnoer met 33 kralen gebruikt. Degene die aan het bidden is, houdt in drie rondgangen alle kralen een voor een vast en spreekt bij elke kraal telkens een van de 99 ‘schone namen van Allah’ uit, zoals de Schepper, de Almachtige, de Alziende, de Alwetende, enzovoort. De honderdste kraal, die ontbreekt, verwijst naar de ene, onzichtbare God.

OPDRACHT 3 De acht zinnen van deze opdracht bevatten woorden die anagrammen zijn. Dat wil zeggen dat als je de letters van die woorden in een andere volgorde zet, er een nieuw woord ontstaat.

Onderstreep in de zin de woorden die het anagram vormen en vul hieronder het nieuw gevormde woord in. Alle in te vullen woorden komen voor in de tekst vanaf het begin van deze paragraaf tot en met de tweede zuil.

–

Het aantal hokjes geeft het aantal letters aan; de ij geldt als één letter.

–

Als voorbeeld is de eerste ingevuld zodat je ziet hoe het werkt.

1.

Vind je me dom ham te kopen terwijl de profeet dit heeft verboden?

2.

Ik mis al die fijne dingen niet, als ik me eraan overgeef.

3.

Door een proef te doen weet je dat hij de waarheid spreekt.

4.

Leer uit de verhalen wat gebruikelijk is in die cultuur.

5.

Geloven is geen belemmering om slim te zijn.

6.

Asja had bij thuiskomst een belijdenis uitgesproken.

7.

Dat er maar één god is, had ze in de hal al gezegd.

8.

Voordat Aat sla gaat eten, spreekt hij een gebed uit.

1.

M O H A M M E D

5.

2.

6.

3.

7.

4.

8.

25

Wegen van overgave_Islam_book.indb 25

6/04/17 09:58

3 zakaat - de gaven aan de armen De derde verplichting, de zakaat, houdt in dat iedere moslim verplicht is om mensen te helpen die het arm hebben. Ook financiële ondersteuning van de geloofsgemeenschap hoort bij deze verplichting. In de begintijd van de islam was de zakaat vrijwillig. Mohammed heeft er later een verplichting van gemaakt, vooral toen hij veel geld nodig had voor zijn heilige strijd tegen Mekka.

In de koran worden moslims nadrukkelijk en meerdere malen opgeroepen om hun geld en bezittingen te delen met wezen, zieken, armen en behoeftigen. In veel islamitische landen heeft de zakaat geleid tot het invoeren van een soort ‘sociale belasting’ vanuit de overheid.

Hoewel in de koran nergens staat geschreven hoeveel financiële hulp een moslim moet geven, is er later in de islamitische wetgeving vastgelegd dat iedere gelovige een veertigste deel (2,5%) van het jaarinkomen moet besteden aan de ondersteuning van medemensen en goede doelen.

4 saum - vasten tijdens ramadan De vierde zuil van de islam is het vasten tijdens ramadan, de negende maand van de islamitische kalender. Dit is een bijzondere maand, omdat Mohammed in deze maand de eerste openbaring van de engel Gabriël ontving. Dit vieren moslims elk jaar in de 27e nacht van ramadan, omdat volgens hen vanaf de eerste openbaring het kwaad van de onwetendheid werd verdreven en het licht van de waarheid in de duisternis ging schijnen.

Het islamitische jaar is een maanjaar en is 11 dagen korter dan het zonnejaar waarmee we in Nederland rekenen. Een maanmaand duurt 29 à 30 dagen, de lengte van een maancyclus. Een maanjaar telt daardoor 354 of 355 dagen. De maanden in een maanjaar verschuiven dus elf dagen per jaar naar voren, vergeleken met een zonnejaar. Zodoende kan de ramadan het ene jaar in de zomer en enkele jaren later in de winter vallen.

Moslims in een afhaalrestaurant in SaoediArabië tijdens ramadan. Ze eten nog iets in de vroege uurtjes, voordat de zon opgaat en de dag van vasten begint.

26

Islam Hoofdstuk 2 Islamitisch religieus leven

Wegen van overgave_Islam_book.indb 26

6/04/17 09:58

Het vasten in de maand ramadan betekent dat moslims tussen zonsopgang en zonsondergang niet mogen eten, drinken of roken. Ook andere vormen van genot, zoals seksuele omgang, zijn overdag verboden. ‘s Avonds na zonsondergang zijn er geen beperkingen. Dan wordt er uitvoerig gegeten. Gewoonlijk is de maaltijd in deze periode extra goed verzorgd. ‘s Morgens staan de meeste moslims vroeg op om nog iets te kunnen eten vóór zonsopgang, want je moet wel voldoende krachten opdoen voor de lange werk- en vastendag.

Vasten heeft als doel lichamelijke en geestelijke reiniging. Je voelt eens wat het is om honger te hebben en het maakt je bereid om je eten en drinken te delen met armen en hongerigen.

Een leerling vertelt

De saum, zoals het vasten tijdens ramadan wordt genoemd, is

Het vasten is belangrijk, het is

ook in religieus opzicht een ‘goede daad’, waarvoor je in het

bedoeld om te ervaren hoe mensen

leven na de dood beloond wordt. De vastentijd heeft ook een

die geen eten hebben, zich voelen.

sociale functie: alle moslims voelen zich door het samen vasten

Op school is dat vasten wel eens

hecht met elkaar verbonden.

lastig als iedereen in de pauze in

Ramadan is een zware tijd voor alle moslims. In islamitische

de aula een lekker broodje eet, en

landen wordt daar rekening mee gehouden. Bedrijven passen hun

jij mag dat niet. Vooral als ze dan

werktijden voor de arbeiders aan en scholen hebben een speciaal

tegen je zeggen: ‘Wil je een

rooster voor de leerlingen.

broodje?’

Kinderen, bejaarden en zieken zijn vrijgesteld van het vasten.

Reizigers, zwangere vrouwen en vrouwen die borstvoeding geven, hoeven ook niet mee te doen, maar zij moeten het vasten later wel inhalen. Ook in geval van oorlog hoeft er niet gevast te worden. De vastenmaand wordt afgesloten met het Suikerfeest, dat ook wel wordt aangeduid als ‘de oase na de woestijn’.

Het ‘kleine feest’ – meestal het Suikerfeest genoemd – wordt ervaren als de kroon op het vasten en daarom is de feestvreugde groot. In feestelijke, vaak nieuwe kleren, gaan de moslims eerst naar de moskee om te bidden en te luisteren naar een toespraak van de imam.

Daarna gaan de mensen meestal bij elkaar op bezoek. Ruzies worden bijgelegd en ze beginnen het leven weer met een schone lei. Op het Suikerfeest worden zoete lekkernijen gegeten die dagen tevoren zijn bereid. Twee soorten koeken horen echt bij dit feest: de ene is gevuld met dadelpasta en de andere met gemalen noten. Zoet is het symbool voor een goede toekomst. Met name in Turkije heeft dit feest hierdoor de naam ‘suikerfeest’ gekregen.

27

Wegen van overgave_Islam_book.indb 27

6/04/17 09:58

OPDRACHT 4 In het letterblok staan 18 woorden uit de teksten over de derde en vierde zuil. Ze kunnen in alle richtingen staan, ook schuin. Streep deze woorden door.

Schrijf een gevonden woord in de invulhokjes naast het letterblok. Als een gevonden woord bijvoorbeeld 5 letters heeft, schrijf je die op een invulregel met 5 hokjes. Je ziet dan hoeveel woorden je nog moet zoeken in het letterblok, en uit hoeveel letters die woorden bestaan.

De overblijvende letters vormen een korte spreuk. Schrijf die op de invulregel onder het letterblok.

G

D

O

O

D

I

H

E

E

L

O

E

P

M M

Z

O

E

T

T

A

W

L

A

E

Z

K

N

D

O

S

E

M

D

U

S

A

E

M

N

E

E

E

I

O

R

N

S

E

E

N

S

L

M

O

S

L

I

M

G

I

N

N

K

W

A

A

D

O

O

T

H

C

I

L

M

A

A

N

D

L

E

G

N

E

F

E

E

S

T

T

H

C

A

N

J

A

A

R

D

Spreuk: 5 hadj - de bedevaart naar Mekka De vijfde zuil van de islam is de hadj, de pelgrimstocht naar Mekka. Deze vindt plaats van de zevende tot de dertiende dag van de laatste maand van het islamitische jaar.

28

Islam Hoofdstuk 2 Islamitisch religieus leven

Wegen van overgave_Islam_book.indb 28

6/04/17 09:58

Iemand die aan deze hadj heeft meegedaan, krijgt na zijn terugkeer de eretitel hadji. Er zijn tegenwoordig steeds meer moslims die wel twee of drie keer in hun leven aan deze bedevaart deelnemen. Deze vijfde zuil is zo belangrijk dat vaak gezegd wordt: ‘Na de hadj begint pas het echte leven.’

Voor bedevaartgangers neemt de kaäba in het centrum van Mekka een centrale plaats in. De kaäba is een kubusvormig gebouw dat op een groot plein met marmeren tegels in een groot, modern gebouwencomplex ligt. In een van de hoeken van deze kubus zit een zwarte steen.

Moslims vereren deze steen, omdat God hem vanuit het paradijs aan Abraham zou hebben gestuurd als bijdrage aan de bouw van de kaäba. Over het dak hangt een zwart fluwelen doek waarop met gouddraad Arabische koranteksten zijn geborduurd.

OPDRACHT 5 Hieronder staat een verslag van twee mensen die aan de hadj hebben deelgenomen. Zij vertellen op welke plaatsen ze zijn geweest en wat ze hebben gedaan.

Geef aan waar zij zijn geweest door het nummer uit het verhaal in het kaartje te schrijven. Geef met pijlen aan in welke volgorde zij de verschillende plaatsen hebben bezocht.

Wij kwamen aan op het vliegveld van Jedda bij Mekka en we werden in groepen naar tentenkampen gebracht vlak buiten de heilige stad, waar we in totaal ruim een week hebben gelogeerd.

1

In Mekka is het verplicht op de eerste dag de rondgang rond de kaäba te maken. De rondgang begint op de hoek waar de zwarte steen in de wand zit. Vanaf daar moesten we zevenmaal linksom rond de kaäba lopen, dus met ons hart in de richting van de heilige steen.

2

Daarna vond het tweede ritueel plaats, tussen de heuvels Safa en Marwa, die tegenwoordig binnen het hele complex liggen. Volgens de overlevering zocht Hagar, toen Abraham haar had weggestuurd, hier naar water voor Ismaël en haarzelf. Ze rende heen en weer tussen de beide heuvels, totdat ze bij de Zamzambron kwam die God liet ontstaan. Wij herdenken dit verhaal door tussen Safa en Marwa heen en weer te lopen en te drinken van het water uit deze bron. Tegenwoordig stroomt het water uit veel kranen, zodat we makkelijk kruiken konden vullen om het later mee naar huis te nemen.

3

Op de derde dag werden we in groepen naar een andere heilige plaats gebracht, de vlakte van Arafat, wat ‘goddelijke kennis’ betekent. De wachtperiode op deze vlakte, bij de Berg van Barmhartigheid waar Mohammed de koran ontving, was één van de hoogtepunten van de hadj. We voelden ons opgenomen in een gelovige menigte die tot aan de horizon reikte: mensen uit alle landen van de wereld, allemaal in witte kleding, staande onder de brandende zon, samen gebeden zeggend en wetend dat Allah nabij is.

29

Wegen van overgave_Islam_book.indb 29

6/04/17 09:58

4 We verlieten na zonsondergang de Arafat-vlakte en liepen in de richting van Mekka. Dat was een voettocht van ongeveer 30 kilometer. Onderweg brachten we ergens de nacht door en de volgende dag baden we het gebed van de zonsopgang. Vervolgens liepen we verder en kwamen aan op de heilige plaats Mina, op een paar kilometer van Mekka. Hier gooien we allemaal zeven steentjes op een steenhoop. Hiermee herinneren we ons dat Abraham de duivel verdreef toen die hem wilde beletten God te gehoorzamen. We noemen dit ritueel meestal: het stenigen van de duivel.

5 Op de laatste dag van onze hadj vond het gebruikelijke offer plaats van een lam of een schaap. We voelden toen wat alle moslims voelen tijdens dit ritueel: dat je afrekent met alles wat je tot dan toe in je leven verkeerd hebt gedaan, dat je verantwoording aflegt en één wordt met Allah. Het laatste oordeel, als God rechtspreekt over de goeden en de kwaden, vrezen we niet meer.

6 Bij terugkomst in Mekka hebben we nogmaals de rondgang om de kaäba gemaakt. Dat was voor ons de afsluiting van de bedevaart.

Voordat we naar huis teruggekeerden, hebben we ook de stad Medina bezocht. Daar heeft de profeet Mohammed gewoond en daar is hij begraven. Veel pelgrims brengen dit bezoek aan Medina, maar het is geen verplicht onderdeel van de hadj.

Safa

Marwa

Mekka

Berg van barmhartigheid

Heilige moskee

Vlakte van Arafat

Kaäba

Mina Offerfeest

30

Islam Hoofdstuk 2 Islamitisch religieus leven

Wegen van overgave_Islam_book.indb 30

6/04/17 09:58

Het grote feest

Zowel in de tora als in de koran

Gedurende de laatste vier dagen van de bedevaart naar Mekka

komen verhalen voor over Abraham

vieren moslims het Offerfeest, dat ook wel het ‘grote feest’ wordt

(Ibrahim), die wordt gezien als de

genoemd. De gelovigen offeren dan een schaap of een geit. Hiermee

stamvader van de Joden en de

herdenken moslims dat Abraham zich onderwierp aan God en zelfs

Arabieren. Volgens deze verhalen

bereid was zijn zoon te offeren. De betekenis van het offer is, dat de

stammen de Arabieren af van Ismaël,

gelovige moslim zijn leven wijdt aan God, net als Abraham deed.

de zoon van Abraham en de slavin

Alle moslims doen aan dit feest van Abraham mee. Niet alleen de

Hagar. Joden stammen af van Isaak,

pelgrims in Mekka, maar ook de moslims die niet op bedevaart zijn.

de zoon van Abraham en zijn vrouw

Ze richten zich in gedachten naar Mekka. Alle pelgrims zijn op dit feest

Sara.

in het wit gekleed, want er is geen onderscheid tussen de mensen.

De moslims thuis dragen meestal ook schone, witte kleren.

In islamitische landen wordt er tijdens het offerfeest ook vlees of geld aan de armen gegeven. Moslims die in Nederland wonen, doen het soms dubbelop: ze sturen bijvoorbeeld geld naar familieleden in het land van herkomst, en in Nederland geven ze een deel van het offervlees aan familie, vrienden of buren.

Verkoop van ritueel geslachte schapen aan Turken in Leiden voor het Offerfeest.

Halal Moslims mogen alleen dieren eten die volgens de koran halal zijn. Halal is het Arabische woord voor rein. Schapen zijn halal en ook andere herkauwers als runderen en geiten. Ook kippen zijn halal, maar varkens niet.

Verder moet het dier op rituele wijze geslacht zijn.

Dit houdt in dat de slachter het dier met één haal van een scherp mes de hele hals doorsnijdt.

Omdat bloed volgens de islam onrein is, moet dit uit het geslachte dier wegvloeien. Er mag ook geen bloed in het vlees achterblijven.

In Nederland gebeurt het ritueel slachten tegenwoordig in een slachthuis.

31

Wegen van overgave_Islam_book.indb 31

6/04/17 09:58

OPDRACHT 6 Op het bovenvlak en de twee zijvlakken van de kubus moeten horizontaal en verticaal woorden worden ingevuld.

De beschrijvingen van de woorden staan hieronder en ze zijn allemaal te vinden in de tekst over de vijfde zuil.

De zwarte nummers linksboven in een hokje geven het begin van een woord aan.

De ij is één letter.

Bovenvlak

14. Hier kwam de zwarte steen vandaan.

1. Bedevaartganger

15. Ander woord voor voorvader.

2. De kaäba is een vierkant …

16. Hier wordt de duivel gestenigd.

3. Natuursteen waarvan tegels worden gemaakt.

17. Vlakte van ‘goddelijke kennis’.

4. Kleur van de pelgrimskleding.

18. Titel van pelgrim na de bedevaart.

5. Een van de twee heuvels bij de Zamzam-bron.

19. Zoon van Abraham.

6. Boek dat over Abraham vertelt.

20. Hierin doen pelgrims het water uit de Zamzam-bron.

7. Vindt plaats aan het eind van de hadj.

21. Voorvader van Joden en Arabieren.

8. Materiaal van de doek op de kaäba.

22. Een van de twee heuvels bij de Zamzam-bron.

9. Hieruit tappen de pelgrims het bronwater van

23. (hor.) Kleur van de doek op de kaäba.

Zamzam.

23. (vert.) Bron waar Hagar water vond.

24. Hier is Mohammed begraven.

Zijvlakken

25. Islamiet.

10. ‘Het … leven begint na de hadj.

26. Gemaakt van marmer.

11. Moeder van Ismaël.

27. Heiligdom in de vorm van een kubus.

12. Plaats met vliegveld bij Mekka.

28. Hiermee zijn de teksten op het zwarte doek op de

13. Vrouw van Abraham.

kaäba geborduurd.

4 6

1

7

5

2

9

8

3

10

13

11

12

17 18

21

14

19

15 23

26 22 28

20 25

24 27

32

Islam Hoofdstuk 2 Islamitisch religieus leven

WvO_Islam_H02.indd 32

13/07/17 13:45

3

1

Woorden uit de woestijn

Het begin ligt in Arabië

Dit hoofdstuk gaat over de man die de islam heeft gesticht en over het heilige boek van de moslims. We beginnen met een oriëntatie op het land waar het allemaal begon: Arabië, dat tegenwoordig Saoedi-Arabië heet.

OPDRACHT 1 Bekijk de kaart van Saoedi-Arabië op de volgende bladzijde en de afbeeldingen die met dit land te maken hebben.

Als je gegevens combineert en aanvullende informatie op internet zoekt, kun je de vragen over Saoedi-Arabië op bladzijde 35 beantwoorden.

33

Wegen van overgave_Islam_book.indb 33

6/04/17 09:58

TURKIJE

SYRIË LIBANON Middellandse Zee

IRAN

IRAK JORDANIË

ISRAEL

KOEWEIT Perzische Golf Dammaam

EGYPTE Medina

Hofuf

BAHREIN

Ro

KATAR

Doha

de

Riaad

Ze

Golf van Oman

e

VER. ARAB. EMIRATEN Jedda

SAOEDI-ARABIË Mekka Taif

SOEDAN

OMAN

NOORDJEMEN

ZUID-JEMEN Arabische Zee

Hodeida

Taiz Aden

ETHIOPIË

Golf van Aden

DJIBOUTL

34

SOMALIË SOMALI Ë

Islam Hoofdstuk 3 Woorden uit de woestijn

Wegen van overgave_Islam_book.indb 34

6/04/17 09:58

OPDRACHT 1 a

vervolg

Welke drie landen grenzen in het noorden aan Saoedi-Arabië?

1

2

3

b

Wat zijn de twee belangrijkste talen in Saoedi-Arabië?

1

2

c

Verklaar de naam Saoedi-Arabië.

d

In welke taal staat de tekst op de vlag van Saoedi-Arabië? Wat betekent deze tekst?

e

Waarvan zijn de dadelpalm en de twee gekruiste zwaarden in het wapen van Saoedi-Arabië symbolen?

f

Welke munteenheid heeft Saoedi-Arabië?

g

Wat is de belangrijkste inkomstenbron van Saoedi-Arabië?

h

Welke conclusies kun je trekken uit de foto van McDonald’s?

35

Wegen van overgave_Islam_book.indb 35

6/04/17 09:58

Arabië vóór de islam Het Arabische schiereiland bestaat vooral uit woestijn en het is erg dun bevolkt. Vroeger was dat niet anders. In de tijd van Mohammed (de zesde eeuw na Chr.) leefden er vooral bedoeïenenstammen die met hun kamelen en bezittingen van de ene plek naar de andere trokken. Langs de kust in het zuiden lagen enkele grotere handelssteden. De bewoners van Arabië hadden door de handel contacten met landen als Egypte, Palestina (het huidige Israël) en Syrië. Er was geen centraal gezag. De verschillende stammen hadden het voor het zeggen in hun eigen gebied.

De Arabische nomadenstammen waren vroeger polytheïstisch. Ze aanbaden onder andere de zon en de maan als goden. Ook een bron, een bijzondere boom of een opvallende steen beschouwden ze soms als heilig. De bewoners van steden hadden daarnaast hun eigen stadsgoden en -godinnen.

Mekka was in die tijd al een belangrijke handels- en bedevaartplaats vanwege het heiligdom dat daar stond, de kaäba. In dit kubusvormige gebouw werd een grote zwarte steen vereerd.

Ook stonden er in en rond de kaäba honderden godenbeelden, die vereerd werden door rondtrekkende handelaren en pelgrims.

Het jodendom en het christendom waren op het Arabisch schiereiland ook bekend. Deze godsdiensten kwamen vooral voor in de handelssteden, waar groepen joden en christenen zich hadden gevestigd. In Medina bijvoorbeeld leefde in de tijd van Mohammed een vrij grote joodse gemeenschap.

OPDRACHT 2 Verplaats je met de paardensprong uit het schaakspel over het blok met woorden. Je krijgt dan een uitspraak over de godsdienstige situatie op het Arabisch schiereiland, vóórdat daar de islam ontstond.

36

EN

ARABIË

ALLERLEI

VROEGER

IN

GODINNEN

LAND

GODEN

WERDEN

AANBEDEN

HET

Islam Hoofdstuk 3 Woorden uit de woestijn

Wegen van overgave_Islam_book.indb 36

6/04/17 09:58

2

Mohammed

Mohammed werd in het jaar 570 geboren in Mekka. Zijn vader was toen al overleden, waardoor hij in armoedige omstandigheden opgroeide. Toen Mohammed zes jaar was, stierf ook zijn moeder. Als weeskind woonde hij eerst bij zijn grootvader en later bij zijn oom Aboe Talib.

Toen Mohammed 25 jaar oud was, kwam hij in dienst bij de rijke weduwe Chadiedja, die een bloeiende handelszaak had. Zij gaf Mohammed de leiding over haar karavanen, die met handelswaar naar verschillende landen trokken. Hij deed dat werk met veel succes. Chadiedja vroeg Mohammed ten huwelijk, ze trouwden en uit hun huwelijk werden zes kinderen geboren: twee zonen die heel jong stierven en vier dochters. Hun jongste dochter Fatima steunde haar vader, toen hij later in moeilijkheden kwam. Ze werd daardoor in de islamitische traditie een voorbeeld voor andere vrouwen.

Uit de woestijn naar Mekka Over Mohammed wordt verteld dat hij regelmatig de eenzaamheid van de woestijn opzocht om daar in stilte te kunnen nadenken en mediteren. Het verhaal gaat dat er in het jaar 610 iets bijzonders gebeurde. Ver van de stad werd Mohammed in een grot van de berg Hira door de engel Gabriël aangesproken. Gabriël liet hem een doek zien waarop woorden geschreven stonden. Maar Mohammed kon niet lezen. Daarom las de engel de tekst voor en liet hij Mohammed zijn woorden nazeggen.

Na de bijzondere ontmoeting in de grot verscheen de engel Gabriël vaker aan Mohammed om hem een boodschap van God door te geven. Drie jaar na zijn eerste visioen begon Mohammed aan de inwoners van Mekka te vertellen wat Gabriël hem had opgedragen: ‘Geloof in één God, Allah, en stop met een levenswijze waarbij jullie geen rekening houden met de armen en zwakken.’

Mohammed op de berg Hira. Een illustratie uit het boek Siyer-i Nebi (Biografie van de Profeet, 1595). In de bibliotheek van het Topkapi Paleis in Istanboel.

In het begin had Mohammed weinig volgelingen, alleen zijn vrouw en kinderen en enkele familieleden en vrienden. Later sloten ook invloedrijke mannen zich aan, zoals de rijke handelaar Aboe Bakr

Hoewel de koran het afbeelden van

en Omar, een van de leidinggevende figuren in Mekka.

Mohammed niet verbiedt, vinden

Mohammed had in zijn toespraken voornamelijk kritiek op twee

de meeste moslims op grond van

dingen: dat de rijke handelaren zich niets aantrokken van de

traditie dat deze afbeeldingen niet

armen en dat er in Mekka goden en godinnen werden aanbeden.

geoorloofd zijn. In plaats daarvan

Deze preken brachten hem in moeilijkheden, want veel van zijn

kalligraferen ze de naam

stadgenoten verdienden goed aan de jaarlijkse bedevaarten. Zij

Mohammed. Er zijn ook moslims

zagen het als een bedreiging voor hun inkomsten als iedereen

die in vroeger tijden wel

Mohammed zou gaan geloven. Daarom begonnen ze hem op

afbeeldingen van Mohammed

allerlei manieren tegen te werken, eerst door kleine pesterijen,

hebben gemaakt, maar zij lieten

maar later ook met geweld.

zijn gezicht dan vaak weg.

37

Wegen van overgave_Islam_book.indb 37

6/04/17 09:58

In het jaar 619 stierven Chadiedja en Aboe Talib, de oom die Mohammed had opgevoed.

Daardoor werd het voor Mohammed nog moeilijker in Mekka, want deze twee invloedrijke mensen hadden hem nog redelijk kunnen beschermen. De rijke elite van Mekka werkte hem in alles tegen en dreigde hem zelfs te laten vermoorden als hij niet stopte met zijn verkondiging.

Volgens de overlevering heeft Mohammed in het moeilijke jaar 619 veel steun gehad aan een ‘goddelijke droom’ die hij kreeg. Daarin reisde hij op een gevleugeld paard naar Jeruzalem . Vanaf een rots steeg hij op tot in de zevende hemel. Daar had hij een gesprek met God, onder andere over de vijf dagelijkse gebedstijden.

Moslims gedenken deze ‘hemelvaart van Mohammed’ op de 27e dag van de maand ‘ramadan’ met het voorlezen van dit verhaal in de moskee. Op de rots waar volgens de traditie Mohammeds hemelvaart begon, werd later de Rotskoepel gebouwd. Op de muren van de Rotskoepel zijn belangrijke citaten uit de koran geschreven.

OPDRACHT 3 Op de muur hieronder staan op elke tegel vier letters, spaties (–) en/of leestekens. De ij bestaat uit twee letters.

Als je de tegels in de goede volgorde plaatst, vormen de woorden samen een uitspraak van Mohammed.

Schrijf deze uitspraak op de invullijn onder de tegelmuur. Om je te helpen, hebben we de letters die bij elkaar horen, op tegels met hetzelfde motiefje gezet. De uitspraak begint met WANN...

38

CHAO

GEZA

EERS

–WER

GAAN

–HAN

EN.–

–DIE

ARDI

–NIE

JN,–

EER–

ELD–

S–DE

–LEI

WANN

G–ZI

–VAN

–BEH

G–IN

ZAL–

DEN–

DERS

T–WA

HET–

KOMT

–DIT

Islam Hoofdstuk 3 Woorden uit de woestijn

WvO_Islam_H03.indd 38

13/07/17 13:49

Van Mekka naar Medina Drie jaar na de dood van Chadiedja, in 622, verliet Mohammed zijn geboorteplaats Mekka en ging hij naar de stad Jathrib, die later Medina werd genoemd. Deze verhuizing betekende een keerpunt in zijn leven. In Medina veranderde de sociale positie van Mohammed totaal. Hij werd niet langer vervolgd, maar kreeg aanzien als profeet van God. Hij werd de leider van een nieuwe en snelgroeiende godsdienst. Mohammed kreeg zoveel aanhang, dat Medina in korte tijd de eerste islamitische stad werd. Het jaar 622 wordt om deze reden gezien als het eerste jaar van de islamitische jaartelling.

In Medina woonden in die tijd veel joden, die in vrede samenleefden met de Arabische inwoners.

Mohammed was ervan overtuigd dat hij dezelfde éne God verkondigde als de joodse ‘God van Abraham’. Hij verwachtte dan ook dat de joden hem als profeet zouden erkennen en zijn boodschap zouden geloven. Maar de meeste joden wilden Mohammed niet als profeet aanvaarden. Mohammed heeft toen grote groepen joden, maar ook anderen die zich tegen zijn gezag als profeet van God bleven verzetten uit Medina en andere plaatsen verdreven en velen laten terechtstellen. Hun bezittingen werden in beslag genomen.

Mohammed kreeg door zijn successen belangrijke functies in

Medina is een verkorte vorm van

Medina, zoals rechter, politicus en legeraanvoerder. Daarnaast

‘Medina al-nabi’, dat wil zeggen

bleef zijn aanzien als profeet groeien.

‘stad van de profeet’.

Terug naar Mekka Mekka, de stad waar jaarlijks zo veel pelgrims heen trokken, bleef een grote aantrekkingskracht op Mohammed houden.

Door het conflict met de joden over

Vanwege het belang van de heilige kaäba wilde hij graag dat ook

zijn rol als profeet, heeft

Mekka een islamitische stad zou worden. Daarom riep hij de

Mohammed besloten dat moslims

inwoners van Medina op om karavanen die op weg waren naar

zich tijdens hun gebed niet meer

Mekka, aan te vallen en te beroven. Deze ‘heilige oorlog’ liep

naar Jeruzalem (de stad van zijn

binnen een jaar uit op enkele grote veldslagen tussen de beide

hemelreis) moesten richten, maar

steden.

naar Mekka, de stad van de kaäba.

In het jaar 630 veroverde Mohammed zijn geboortestad. De beelden van de goden en godinnen werden vernield en de kaäba werd tot het centrale islamitische heiligdom gemaakt. Mekka werd hierdoor het belangrijkste centrum van de islam.

Mensen die geen moslim waren, mochten de stad niet meer in.

Na de dood van Chadiedja hertrouwde Mohammed een aantal keren, onder andere met Aisja, dochter van zijn beste vriend

Aisja was nog maar negen jaar toen

Aboe Bakr. Zij werd de lievelingsvrouw van Mohammed. Zij staat

haar vader haar ten huwelijk gaf aan

in de traditie bekend als de enige die hem durfde tegenspreken.

Mohammed. In die tijd kwam het

Bijvoorbeeld toen hij met zijn nicht Zainab wilde trouwen, de

vaker voor dat een familie een

ex-vrouw van zijn pleegzoon Zaid. Mohammed was toen al met

dochter uithuwelijkte op een voor

vier vrouwen getrouwd. Mohammed verklaarde aan Aisja dat

onze begrippen heel jonge leeftijd.

Allah hem in een openbaring had meegedeeld: “Neem zoveel

Een huwelijk betekende namelijk

vrouwen als je wilt.” Hierop zou Aisja geantwoord hebben: “Allah

sociale zekerheid en gaf een

geeft wel erg snel gehoor aan uw behoeften.”

bepaalde status.

39

Wegen van overgave_Islam_book.indb 39

6/04/17 09:58

Mohammed is in totaal met twaalf vrouwen getrouwd geweest, op een bepaald moment met negen vrouwen tegelijk. Zijn zonen en dochters zijn bijna allemaal op jonge leeftijd overleden.

In 632 stierf Mohammed. Hij werd in Medina begraven. Aboe Bakr werd zijn opvolger als leider van de islamitische geloofsgemeenschap.

OPDRACHT 4 a

Bekijk de zeven afbeeldingen die gebeurtenissen uit het leven van Mohammed tonen.

1

40

3

2

4

5

6

7

Islam Hoofdstuk 3 Woorden uit de woestijn

Wegen van overgave_Islam_book.indb 40

6/04/17 09:58

OPDRACHT 4 b

vervolg

Lees de zeven korte beschrijvingen van gebeurtenissen in het leven van Mohammed. De volgorde ervan is anders dan bij de afbeeldingen.

Schrijf het nummer van de afbeelding in het invulhokje achter de omschrijving.

c

A

Chadiedja ziet Mohammed die van een reis terugkeert.

B

De engel Gabriël verschijnt voor het eerst aan Mohammed.

C

De geboorte van Mohammed.

D

De hemelvaart van Mohammed.

E

De inwoners van Medina bouwen de eerste moskee in Arabië.

F

Het sterven van Mohammed.

G

Mohammed wordt ontvangen in Medina.

Stel van de afgebeelde gebeurtenissen de juiste volgorde vast. Geef met de cijfers 1 tot en met 7 in de eerste kolom bij opdracht b de chronologische volgorde van de gebeurtenissen aan.

OPDRACHT 5 Hieronder staan acht uitspraken van personen die in het leven van Mohammed belangrijk zijn geweest.

Welke persoon zou wat gezegd kunnen hebben? Schrijf telkens zijn of haar naam achter de uitspraak.

1

Ik heb mijn neef Mohammed opgevoed en beschermd.

2

Ik nam Mohammed in dienst, vroeg hem ten huwelijk en

3

Mijn moeder was de eerste vrouw van Mohammed.

4

Ik leefde in een heel andere tijd dan Mohammed, maar hij heeft

tot mijn dood waren we gelukkig getrouwd.

Na haar dood heb ik mijn vader zo veel mogelijk gesteund. wel mijn geloof in één God overgenomen.

5

Mijn dochter trouwde met mijn goede vriend Mohammed.

6

Ik ben de pleegzoon van Mohammed; hij trouwde met mijn ex-vrouw.

7

Mohammed was mijn oom en schoonvader en later mijn man.

8

Ik was de lievelingsvrouw van Mohammed, met wie ik trouwde toen ik negen jaar was.

41

Wegen van overgave_Islam_book.indb 41

6/04/17 09:58

3

De heilige koran

De koran is het heilige boek van alle moslims. Het woord ‘koran’ betekent letterlijk ‘dat wat voorgelezen moet worden’. De omvang van de koran is ongeveer gelijk aan die van het Nieuwe Testament. De inhoud is onderverdeeld in hoofdstukken: elk hoofdstuk wordt een soera genoemd. Het boek telt in totaal 114 soera’s, die allemaal beginnen met een korte lofprijzing.

De soera’s zijn niet chronologisch geordend, dus het is niet zo dat de oudste teksten vooraan staan en de jongste achteraan. De samenstellers hebben gekozen voor een indeling naar lengte. De langste soera staat vooraan, de kortste achteraan. Er is één uitzondering: de eerste soera. Dit is een kort hoofdstuk van zeven verzen. Het is een lofprijzing en gebed tot God de Barmhartige.

De eerste soera ‘al-Fatiha’ (De Opening) in een oud manuscript van de koran. De vertaling luidt: (1) (2) (3) (4) (5) (6) (7)

In naam van God, de erbarmer, de barmhartige.

Lof zij God, de Heer van de wereldbewoners, de erbarmer, de barmhartige, de heerser op de oordeelsdag.

U dienen wij en U vragen wij om hulp.

Leid ons op de juiste weg, de weg van hen aan wie U genade geschonken hebt, op wie geen toorn rust en die niet dwalen.

Voor moslims is de koran het letterlijke woord van God en bevat het boek alle openbaringen die Mohammed in het Arabisch van Gabriël ontving en die hij aan zijn volgelingen heeft doorgegeven.

Volgens sommige onderzoekers heeft pleegzoon Zaid al tijdens het leven van Mohammed een deel van de openbaringen opgeschreven, maar bij Mohammeds dood bestond de koran nog niet als boek. Een latere opvolger van Mohammed – sommigen zeggen dat het Aboe Bakr was – zou opdracht gegeven hebben om alle overgeleverde teksten te verzamelen, te ordenen en tot één geheel te maken. Wetenschappers ontdekten dat er pas in de 10e eeuw overeenstemming was over de tekst van de koran. Tot die tijd verschilden de oudste handschriften van de koran op sommige detailpunten.

42

Islam Hoofdstuk 3 Woorden uit de woestijn

Wegen van overgave_Islam_book.indb 42

6/04/17 09:58

Moslims beschouwen de koran als het boek waarin de richtlijnen staan over het juiste geloof en voor het dagelijks leven. Er bestaan verschillende meningen over de manier waarop de tekst van de koran toegepast kan of moet worden. Er zijn moslims die altijd alle richtlijnen willen volgen. Andere moslims vinden dat ze niet alles wat in de koran staat, honderden jaren na het ontstaan ervan letterlijk hoeven toe te passen.

Indonesische jongens lezen in de koran.

Koran en bijbel In de koran worden allerlei personen vermeld die ook in de bijbel voorkomen. In beide geschriften komen we de namen tegen van bijvoorbeeld Adam, Noach, Abraham, Mozes en Jezus. In de koran worden zij allemaal profeten genoemd en als voorlopers van Mohammed beschouwd.

Moslims geloven dat God zich in de loop van de geschiedenis eerst aan de joden en daarna aan de christenen heeft geopenbaard. Beide groepen hebben volgens hen Gods woorden verkeerd uitgelegd, niet begrepen of zelfs in hun heilige boeken vervalst.

God heeft vervolgens nog één profeet uitgekozen, Mohammed, om zijn wil aan de mensen bekend te maken. Mohammed wordt in de koran als de laatste van een lange reeks profeten beschouwd: hij draagt ‘het zegel der profeten’. De boodschap van de tora en die van het Nieuwe Testament worden als het ware afgesloten en vervangen door de koran.

43

Wegen van overgave_Islam_book.indb 43

6/04/17 09:58

In de koran komen enkele belangrijke thema’s voor, die vaak herhaald worden en ook kenmerkend zijn voor de islamitische geloofsbeleving. De thema’s die het meest voorkomen, zijn: A

Er is één God.

B

God is de schepper van alles wat bestaat.

C

De mens moet zich onderwerpen aan God.

D

Op de dag van de opstanding zullen de mensen beoordeeld worden.

E

Een mens moet liefdadigheid beoefenen.

OPDRACHT 6 Deze vijf thema’s kun je terugvinden in de tien koranteksten hieronder. Er horen steeds twee teksten bij elkaar.

Stel vast welke teksten bij welk thema horen.

1

Vriendelijke woorden en vergeving zijn beter dan een aalmoes gevolgd door ergernis. (Soera 2,263)

2

God vergeeft het niet als men hem partners toevoegt, maar afgezien daarvan vergeeft hij aan wie hij wil. Wie

3

God is jullie Heer; er is geen God dan hij, de schepper van alle dingen. Dient hem dus; hij is almachtig.

4

Wie zich geheel aan God overgeeft en goed doet, die ontvangt zijn beloning bij zijn heer. Zij hebben niets te

5

De vergelding van hen die tegen God en zijn gezant oorlog voeren en erop uit trekken om op de aarde verderf

aan God partners toevoegt, die heeft een geweldige zonde verzonnen. (Soera 4,48) (Soera 6,102) vrezen noch zullen zij bedroefd zijn. (Soera 2,112) te zaaien, zal zijn dat zij ter dood gebracht zullen worden, of gekruisigd, of dat hun handen en hun voeten aan tegenovergestelde kanten worden afgehouwen en in het hiernamaals is er voor hen een geweldige bestraffing.

(Soera 5,33) 6

Sommigen van ons hebben zich aan de wil van God overgegeven, maar anderen wijken af van de goede weg.

Zij die zich aan God overgeven, zij volgen het juiste pad. (Soera 72,14)

7

Stel naast God geen andere god, want dan zul je verafschuwd en verlaten terneerzitten. (Soera 17,22)

8

Als jullie openlijk aalmoezen geven, dan is dat mooi, maar als jullie dat in het verborgene doen en ze aan de

9

Mensen, dient jullie heer die voor jullie de aarde tot een rustbed heeft gemaakt en de hemel tot een gebouw

armen geven, dan is dat beter voor jullie en het verzoent iets van jullie slechte daden. (Soera 2,271) en die uit de hemel water heeft laten neerdalen en daarmee vruchten heeft voortgebracht voor jullie levensonderhoud. (Soera 2,22) 10 Voor hen die onze tekenen ontkennen en hoogmoedig afwijzen, zullen de poorten van de hemel niet worden geopend, noch zullen zij de tuin binnengaan, zolang niet een kameel door het oog van een naald gaat.

(Soera 7,40) en

Bij thema A (geloven in één God) horen teksten

en

Bij thema B (God als schepper) horen teksten

.

en

Bij thema D (dag van het eindoordeel) horen teksten

44

. en

Bij thema C (onderwerping aan God) horen teksten Bij thema E (liefdadigheid) horen teksten

.

en

. .

Islam Hoofdstuk 3 Woorden uit de woestijn

Wegen van overgave_Islam_book.indb 44

6/04/17 09:58

4

De islam wereldwijd

De miljoenenstad Mekka in Saoedi-Arabië, met de Grote Moskee en daarin de kaäba, is het religieuze centrum van de islamitische wereld.

1

De erfenis van Mohammed

Twee jaar na zijn terugkeer in Mekka stierf Mohammed in het jaar 632. Hij was er in die korte tijd echter wel in geslaagd om bijna het hele Arabische schiereiland onder zijn politieke en godsdienstige gezag te brengen en tot verenigd Arabisch-islamitisch rijk te maken.

Bij de dood van Mohammed bleek dat er geen afspraken waren over de opvolging van Mohammed als politiek leider. Er waren twee personen die vonden dat zij voor die functie in aanmerking

Ali ibn Aboe Talib wordt beschouwd

kwamen. De eerste was Mohammeds vriend Aboe Bakr, de vader

als de belangrijkste leerling van

van Aisja en dus Mohammeds schoonvader. De tweede was Ali,

Mohammed. Er is een uitspraak

een neef van Mohammed, die getrouwd was met Mohammeds

van Mohammed overgeleverd

dochter Fatima.

waarin hij zegt: ‘Ik ben de Stad van

Ali ging er vanuit dat hij als schoonzoon het meeste recht had

de Kennis, en Ali is de Poort

om Mohammed op te volgen. Dat de stamhoofden tijdens een

ervan.’

45

Wegen van overgave_Islam_book.indb 45

6/04/17 09:58

vergadering kozen voor Aboe Bakr, was een grote teleurstelling voor hem. Aboe Bakr kreeg de titel kalief (opvolger). Hij overleed al in 634, maar in de twee jaar dat hij kalief was, maakte hij met behulp van zijn legers heel Arabië islamitisch.

Omar, de tweede kalief, breidde het islamitische rijk verder uit tot buiten de grenzen van Arabië. Hij veroverde onder andere Egypte, Palestina, Syrië en Perzië. Bijna de gehele bevolking van die landen werd in korte tijd islamitisch. De joodse en christelijke gemeenschappen die er leefden, mochten hun geloof blijven houden, maar ze moesten daarvoor wel extra belasting betalen.

Opvolging De strijd om de opvolging van Mohammed is nog lang doorgegaan, ook na de dood van Aboe Bakr, omdat Ali en zijn familie de keuzes van de stamhoofden niet accepteerden. Ook de succesvolle Omar, die in 644 vermoord werd, was volgens Ali onterecht tot kalief gekozen. Na Omars dood werd een commissie benoemd die een keuze moest maken tussen twee kandidaten: Oethman en Ali. Opnieuw kreeg Ali een teleurstelling te verwerken, want Oethman werd de derde kalief. Toen die echter ook vermoord werd, in het jaar 656, kon Ali eindelijk het kalifaat op zich nemen. Er bleef echter weerstand tegen hem, en hij heeft drie maal strijd moeten leveren met opstandelingen die het niet eens waren met zijn verkiezing. Uiteindelijk werd ook hij vermoord, in het jaar 661. Op de plaats van Ali’s graf is later de Iraakse stad Najaf gebouwd, met ter ere van hem de Imam Ali-moskee.

Soennieten en sjiieten Na de eerste vier kaliefen ontstond een splitsing in de islam. De mensen die Ali hadden gesteund om kalief te worden, noemden zichzelf sjiieten. Die naam komt van sjiat-Ali (partij van Ali). Na de dood van Ali wilde deze partij alleen een opvolger kiezen uit de familie van Mohammed.

De meerderheid was echter van mening dat een opvolger niet gekozen moest worden op afkomst, maar op geschiktheid voor zijn taak. Iedereen die leiding kon geven in overeenstemming met de koran en de soenna, zou tot kalief gekozen kunnen worden. Deze moslims noemden zich soennieten (soenna = traditie).

De tegenstellingen tussen soennieten en sjiieten hebben na Ali’s dood zelfs een islamitische burgeroorlog tot gevolg gehad, waaraan een einde werd gemaakt door Moeawija, de soennitische gouverneur van Syrië. Na de burgeroorlog liet hij zich benoemen tot de nieuwe kalief.

De sjiieten accepteerden dit niet en onder leiding van Ali’s zoon Hoessein kwamen zij in opstand na de dood van Moeawija in 680. In een veldslag bij de stad Karbala (in het tegenwoordige Irak) werden Hoessein en zijn volgelingen verslagen door een veel groter soennitisch leger. Hoessein zelf werd onthoofd. Voor de sjiieten heeft de slag bij Karbala nog altijd een grote betekenis. En Hoessein wordt gezien als een martelaar die zijn leven gaf voor de verdediging van de islam.

46

Islam Hoofdstuk 4 De islam wereldwijd

Wegen van overgave_Islam_book.indb 46

6/04/17 09:58

De graven van Ali in Najaf en van zijn zoon Hoessein in Karbala, beide in het huidige Irak, zijn belangrijke bedevaartsplaatsen voor de sjiieten. Op de foto zie je de graftombe van Hoessein, met twee torens en een koepel.

Asjoera Asjoera is voor sjiieten de herdenkingsdag van de slag bij Karbala. Mannen slaan zichzelf dan tot bloedens toe op de rug, ter herinnering aan de martelaren die bij de slag gestorven zijn. In Europa slaan sjiieten zich meestal met de vuist op de borst als teken van rouw.

Tegenwoordig is ongeveer 90% van de moslims soennitisch. In veel soennitische landen is er een (beperkte) scheiding tussen religie en politiek. Dit betekent dat een landsregering, die de rol van de vroegere kalief heeft overgenomen, de leiding heeft op politiek gebied. Op godsdienstig gebied hebben de korangeleerden het voor het zeggen, zoals wat betreft het naleven van de regels van de koran en de soenna.

47

Wegen van overgave_Islam_book.indb 47

6/04/17 09:59

0

500

1.000 km

AZERBEIDZJAN AFGHANISTAN TURKIJE IRAN SYRIË

TUNESIË

M id

d e ll a n d s e Z e e

PAKISTAN

IRAK

LIBANON

KOEWEIT

ALGERIJE

QATAR V.A.E. LIBIË

EGYPTE

SAOEDI-ARABIË

OMAN

Zee

Verspreiding sjiieten en soennieten 15 - 50% sjiieten meer dan 65% sjiieten

ab

is c

he

0 - 15% sjiieten JEMEN

Ar

NOORD-SOEDAN

meer dan 65% soennieten

DJIBOETI

SOMALIË

Sjiieten maken ongeveer 10% van alle moslims uit. In Iran, Irak en Azerbeidzjan behoort de meerderheid van de bevolking tot deze vorm van islam. In Syrië en Jemen zijn de sjiieten een belangrijke minderheid.

In Iran is de sjiitische islam de staatsgodsdienst. De politieke leider in een sjiitisch land staat onder het gezag van de religieuze

De term imam kan twee dingen

leider, die het hoogste gezag in het land heeft. De geestelijk leider

betekenen. Bij soennitische

wordt vaak aangesproken met imam of ayatollah (teken van

moslims is de imam de voorganger

Allah). Bij sjiieten zijn afbeeldingen van hun imams erg populair.

in de moskee, bij sjiieten is de

In de steden zie je vaak grote foto’s of andere afbeeldingen van

imam de godsdienstige en

hen, bijvoorbeeld op gebouwen of langs de wegen.

politieke leider van het land.

Het Arzadiplein in Teheran, Iran, met posters van ayatollah Ruhollah Komeini (links) en zijn opvolger Ali Khamenei.

48

Islam Hoofdstuk 4 De islam wereldwijd

Wegen van overgave_Islam_book.indb 48

6/04/17 09:59

OPDRACHT 1 Vul in het schema de gegevens over het verschil tussen soennieten en sjiieten in. De in te vullen woorden of begrippen staan in de tekst van deze paragraaf.

Soennieten

Sjiieten

Herkomst van de naam Politiek leiderschap Godsdienstig leiderschap Procent van de moslims Verspreiding over landen Heilige plaatsen Afbeeldingen

Alevieten Een groot deel van de Turkse bevolking (naar schatting 35%) behoort tot de Alevieten. Deze stroming in de islam, die van oorsprong sjiitisch is, stelt zich nogal vrij op ten opzichte van de leer van de islam. De koran is voor hen wel een heilig boek, maar Alevieten nemen de tekst niet altijd letterlijk. De heilige boeken van andere godsdiensten nemen zij ook serieus.

Zij vinden dat mensen hun gezond verstand moeten gebruiken en zelf beslissen hoe zij in de tegenwoordige tijd het beste met religieuze voorschriften en gebruiken kunnen omgaan. De belangrijkste regel voor Alevieten is: tolerant zijn, anderen accepteren zonder onderscheid te maken naar geslacht, huidskleur, afkomst of geloof. Ook leggen zij grote nadruk op onderwijs, zowel voor jongens als voor meisjes. Door te leren kan iemand een bijdrage leveren aan vrede, rechtvaardigheid en verdraagzaamheid.

Veel naar West-Europa geëmigreerde Turken zijn Alevieten, die in hun eigen land vaak te lijden hebben onder discriminatie omdat zij niet als ‘ware moslims’ worden gezien. Op de foto een protest van Alevieten bij het bezoek van de Turkse president Erdogan aan Straatsburg in 2015.

49

Wegen van overgave_Islam_book.indb 49

6/04/17 09:59

2

Islam als wereldrijk

Ondanks de gewapende conflicten tussen soennieten en sjiieten ging de uitbreiding van het Arabisch-islamitische rijk volop door. Dat de Arabieren zo snel een groot islamitisch rijk konden stichten, kwam onder andere doordat de twee grote wereldmachten van die tijd, het Byzantijnse rijk en het Perzische rijk, elkaar hadden uitgeput. Het was voor de Arabieren vrij eenvoudig om het machtsvacuüm dat deze twee andere rijken achterlieten, te vullen. Bij de dood van Ali in 661 omvatte het islamitische rijk naast Arabië, Perzië, Syrië, Palestina en Egypte ook een groot deel van de kust van Noord-Afrika. Vandaar breidde de islam zich verder uit. In 711 staken de islamitische legers over naar Europa en veroverden in korte tijd Spanje.

Enkele jaren later vielen zij ook het zuiden van Frankrijk binnen en plunderden verschillende steden. Rond het jaar 720 begonnen zij aan een opmars richting Parijs. Halverwege, bij de stad Poitiers, heeft Karel Martel hen met zijn Frankische leger in 732 verslagen en teruggedreven naar Spanje. Dit betekende het einde van de eerste islamitische poging om Europa te veroveren.

Het Alhambra bij Granada is een burcht, gebouwd door Arabische heersers die uit Noord-Afrika kwamen. De naam komt dan ook uit het Arabisch en betekent het rode paleis, vanwege de kleur van de stenen. Het paleis met prachtige tuinen behoort tot de hoogtepunten van islamistische kunst.

In het oosten drongen de Arabische legers door tot het tegenwoordige Pakistan, dat toen nog een deel van India was. Hiermee kwam een islamitisch wereldrijk tot stand dat in 750 een gebied omvatte van Spanje, via Noord-Afrika tot India. De hoofdstad van dit rijk was eerst Damascus, later Bagdad.

50

Islam Hoofdstuk 4 De islam wereldwijd

Wegen van overgave_Islam_book.indb 50

6/04/17 09:59

De bloeitijd van de Arabische cultuur beslaat zo’n vijf eeuwen, van de achtste tot de dertiende eeuw. In dit ‘islamitische gouden tijdperk’ lag het culturele en wetenschappelijke niveau ver boven dat in het toenmalige West-Europa. Door contacten met de islamitische beschaving maakte Europa in de middeleeuwen kennis met allerlei ontwikkelingen op het gebied van de wetenschap, letterkunde en filosofie.

Omar Khayyám was een Perzisch wiskundige, astronoom, filosoof, schrijver en dichter rond 1100. Dit is zijn tombe in Nisjapoer in Iran.

Een gedicht van hem: Hoe armzalig, een hart dat niet weet te beminnen, dat niet dronken van liefde kan zijn.

Als je niet verliefd bent, hoe kan je dan genieten van het verblindende licht van de zon en van het zachte schijnsel van de maan?

Wiskunde De Arabische invloed op de ontwikkeling van de wiskunde is groot. De Arabieren namen vanuit India het tientallig stelsel over, met de symbolen die wij nu kennen als de Arabische cijfers. Ook hadden zij een symbool voor het getal nul. Dit noemden zij sifr (Arabisch voor ‘leeg’).

In de algebra werden eerste- en tweedegraadsvergelijkingen geïntroduceerd door Arabische wiskundigen. De driehoeksmeting, een belangrijk hulpmiddel in andere wetenschappen als natuurkunde en sterrenkunde, is in de wiskundige school van Bagdad ontwikkeld.

OPDRACHT 2 Als amusant tijdverdrijf bedachten Arabieren magische getallenbeelden. Deze waren zo

4

9

2

3

5

7

8

1

6

samengesteld dat de cijfers horizontaal, verticaal en diagonaal opgeteld steeds dezelfde eindsom opleverden.

Een voorbeeld van zo’n magisch vierkant staat hiernaast.

51

Wegen van overgave_Islam_book.indb 51

6/04/17 09:59

OPDRACHT 2 a

vervolg

Maak zelf een magisch vierkant met de getallen:

b

3, 5, 7, 9, 11, 13, 15, 17, 19.

Maak ook een magisch vierkant met de getallen 1 t/m 16.

Soefisme Het soefisme is een religieuze beweging die begonnen zou zijn door de vierde kalief Ali. De aanhangers noemen zich soefi ’s en zij leggen veel nadruk op een innerlijke band van ieder mens met God. Hun naam is ontleend aan de wollen kleding (soef = wol) die de eerste soefi ’s droegen als teken van armoede en soberheid.

Islamitische soefi ’s die de gelofte van armoe hebben afgelegd, worden derwisjen genoemd. In het Turkse Konya is een bijzondere derwisj-beweging, die bestaat uit volgelingen van de Perzische soefi-dichter Roemi. Ze staan bekend als ‘de dansende derwisjen’.

Dansende derwisjen proberen door snel in het rond te tollen in een soort extase te raken, die zij ervaren als een weg om dichter bij God te komen.

Twee gedichtjes van de soefi-dichter Roemi (1207 – 1273) Het is niet je taak liefde te zoeken maar wel om in jezelf alle muren te slechten die je gebouwd hebt om haar buiten te houden Een doorn in de voet is moeilijk te vinden En de doorn in het hart?

Zag iemand die, dan deed hij nooit een ander verdriet.

In 1258 kwam er een einde aan de macht van het Perzisch-islamitische wereldrijk. Mongoolse stammen uit Azië veroverden Bagdad. De bevolking werd vermoord en vele prachtige gebouwen werden geplunderd en verwoest.

52

Islam Hoofdstuk 4 De islam wereldwijd

Wegen van overgave_Islam_book.indb 52

6/04/17 09:59

In de eeuwen daarna zijn er voor korte of langere tijd verschillende islamitische rijken geweest in het Midden-Oosten. Zo was de stad Caïro in Egypte in de 14e en 15e eeuw het centrum van de Arabisch-islamitische cultuur.

Het Ottomaanse rijk Voor Europa, en dan vooral de Balkan in Zuidoost-Europa, is een ander islamitisch rijk van grote betekenis geweest, namelijk het Turkse Ottomaanse Rijk. Het is genoemd naar Osman, die rond 1300 de verschillende Turkse stammen samenvoegde tot één rijk. Deze stammen, oorspronkelijk afkomstig uit Mongolië en Centraal-Azië, hadden zich in de eeuwen daarvoor in het toenmalige Klein-Azië gevestigd en waren daar massaal overgegaan op de islam.

In 1453 veroverde sultan Mehmet II Constantinopel, het vroegere Byzantium en hoofdstad van het Oost-Romeinse (Byzantijnse) rijk. Daarmee kreeg het Ottomaanse rijk voet aan de grond op Europese bodem. De

Pas na de Eerste Wereldoorlog, in

sultan benoemde Konstantiniyye (Turks voor Constantinopel)

1930, kreeg Constantinopel officieel

meteen tot hoofdstad van zijn Ottomaanse rijk.

de tegenwoordige naam Istanboel.

Een belangrijke heerser over het Ottomaanse rijk was Suleiman I (1520-1566). Hij is bekend geworden door zijn militaire inzicht, zijn bouwplannen en zijn ‘moderne’ wetgeving. Dit laatste hield onder andere in dat niet-moslims zonder vervolgingen konden leven. Tijdens zijn regering liet hij in verschillende steden ziekenhuizen, paleizen, bruggen en moskeeën bouwen.

Onder Suleiman I veroverden de Turks-Ottomaanse legers delen van de Balkan, waaronder Albanië, Bulgarije, Servië en Hongarije. In 1529 belegerden Turkse legers ook het Oostenrijkse Wenen, maar dat werd een mislukking. Een gecombineerd Europees leger versloeg de Turken. Anderhalve eeuw later probeerde de Turken het onder sultan Mehmet IV opnieuw, maar in 1683 werden ze weer verslagen. Vanaf dat moment werden de Turken weer langzaamaan teruggedrongen naar Turkije. Een aanzienlijk deel van de bevolking in Bosnië, Kosovo en Albanië is sinds die tijd echter islamitisch gebleven.

Suleiman I, geschilderd door Titiaan omstreeks 1530.

53

Wegen van overgave_Islam_book.indb 53

6/04/17 09:59

We n e n

OPDRACHT 3 In de legenda bij dit kaartje ontbreken de jaartallen. Welke jaartallen dit zijn,

Kaspische zee

Po it ie r s Zwar te zee

Istanboel G ra n a d a

kun je achterhalen als je de tekst van

Bagdad Daa m a s c u s D M iddellandse zee

Ca ïro

deze paragraaf goed leest.

J e r u za l e m

M e d in a

Schrijf het jaartal achter de

Mekka

verschillende kleuren.

I ndi sch e ocea an

Arabisch-islamitische rijk bij de dood van Mohammed in Arabisch-islamitische rijk bij de dood van Ali in

Ontstaan Ottomaanse rijk rond

Veroveringen tot circa

Veroveringen op de Balkan tot

Republiek Turkije In de 19e en begin 20e eeuw raakte het Ottomaanse rijk in verval. Er kwamen opstanden op de Balkan en na de Eerste Wereldoorlog verloor het rijk veel gebied, onder andere in Noord-Afrika.

Generaal Moestafa Kemal bracht een halt toe aan het verval door zich te richten op het Turkse grondgebied. Kemal, beter bekend als Atatürk, werd in 1923 de eerste president van de republiek Turkije. Hij voerde grote politieke, sociale en godsdienstige veranderingen door. Turkije werd onder zijn leiding een staat die een scheiding kent tussen politiek en godsdienst. Hij schafte het sultanaat en het kalifaat af in 1924 en verving het Arabische schrift door het Latijnse. Wetgeving in het land werd gebaseerd op Zwitsers recht.

Deze situatie van scheiding tussen kerk en staat heeft jarenlang bestaan en werd beschermd door het leger. Sinds in 2003 de islamitische partij AKP de macht heeft, zijn er veranderingen gaande en krijgt de islam toenemende invloed op het openbare leven. Het leger is hervormd, de persvrijheid aan banden gelegd en de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht beperkt.

Portret van Kemal Atatürk (ca 1920).

Atatürk betekent: vader van de Turken.

Verdere uitbreiding De islam heeft zich niet alleen naar het westen uitgebreid, richting Europa, maar ook naar het Oosten, richting Azië. Landen als Pakistan, Bangladesh, Maleisië en Indonesië zijn bijna geheel islamitisch geworden. Indonesië is zelfs het land met de grootste moslimbevolking ter wereld.

Vanuit Noord-Afrika breidde de islam zich ook uit naar het gebied ten zuiden van de Sahara. Landen als Nigeria, Soedan en Somalië hebben een bevolking die in meerderheid islamitisch is. Veel traditionele Afrikaanse gebruiken en rituelen, zoals vrouwenbesnijdenis, polygamie en magie, hebben zich hier vermengd met de voorschriften uit de koran

Moslimmeisjes in Harar, Ethiopië, op weg naar de islamitische school.

en de soenna. Dit heeft geleid tot een ‘Afrikaanse islam’.

54

Islam Hoofdstuk 4 De islam wereldwijd

Wegen van overgave_Islam_book.indb 54

6/04/17 09:59

OPDRACHT 4 In de Nederlandse taal komen heel wat woorden voor die uit het Arabisch en het Turks zijn overgenomen. In het verhaaltje hieronder vind je 21 zelfstandige naamwoorden die ontleend zijn aan het Arabisch. Onderstreep die woorden in de tekst.

Onderaan staan die 21 woorden in de Arabische spelling. Schrijf het juiste Nederlandse woord erachter.

Het is al weer een hele tijd geleden dat de oude admiraal wilde verhuizen naar Zuid-Europa. De familie was verdeeld over dit besluit en een boze zoon schold hem zelfs uit voor kaffer. De man was echter vastbesloten om zijn intrek te nemen in een bijzondere villa, die de vorm had van een kubus. Het mooist vond hij trouwens de bijbehorende tuin waar hij kon genieten van de geur van kamferbomen en van bloeiende abrikozenbomen. De admiraal had al besloten om, als de abrikozen rijp zouden zijn, daarvan een heerlijke stroop te maken.

Bovendien was hij van plan om in een ander deel van de tuin zijn eigen aardappelen en spinazie te telen.

Nadat de boze zoon korte tijd later enkele potten jam had gekregen, door zijn vader gemaakt van abrikozen en kandij, was de vrede snel getekend. In de eerstvolgende zomer ging hij bij zijn vader op bezoek, die voor dat doel een matras klaar had liggen. Het werd voor beiden een zomer om nooit te vergeten. ’s Ochtends bij de koffie, die ze beiden zonder suiker en melk dronken, werd steevast een partijtje schaak gespeeld. De zoon vertelde over zijn studie chemie en was blij met het goede cijfer voor zijn laatste tentamen.

De admiraal liet weten dat hij al aardig inburgerde in zijn nieuwe woonplaats, want hij was een cursus algebra begonnen voor geïnteresseerde dorpelingen.

Hij was er ook trots op dat hij de oude sofa die op de veranda stond, eigenhandig met nieuw katoen had bekleed. Daardoor zag die er weer als nieuw uit, hoewel van de houten poten de lak een beetje afbladderde. Op de lange zomeravonden zaten ze vaak buiten op de grote, saffraankleurige sofa. Een karaf gekoeld water en een paar flesjes alcoholvrij bier waren steevast binnen handbereik.

al-barqoeka

matrah

al-jabr

qandi

al-qoehl

qoetoen

amir

sabanach

ghiraf

sharaab

kaäba

sifr

kafir

sjah

kafoer

soefa

kahva

soekkar

kimiya

zaäfaran

lakk

55

Wegen van overgave_Islam_book.indb 55

6/04/17 09:59

3

Soenna, sjaria en jihad

Het ideaal van de islam is dat alle gelovigen zich als één familie zullen voelen en dat zij zich allen houden aan dezelfde regels uit de koran. Moslims spreken in dit verband vaak over de oemma (geloofsgemeenschap) of ook wel: het huis van de islam.

Alle gedragsregels in het huis van de islam behoren gebaseerd te zijn op de koran. Dat geldt voor eten en drinken, de dagelijkse omgang tussen mannen en vrouwen, ouders en kinderen, huwelijksovereenkomsten, handelscontracten enzovoort. De islamitische voorschriften betreffen zowel het privéleven als de maatschappelijke verbanden.

Op sommige gebieden is de koran helder, zoals vasten tijdens ramadan, de verplichte eerbied voor ouders, het verbod op het eten van varkensvlees en het verbod op het spelen van een gokspel. Niet in alle gevallen bevat de koran duidelijke aanwijzingen. Korangeleerden kijken dan naar wat Mohammed tijdens zijn leven deed of adviseerde, en nemen dat als voorbeeld voor de juiste islamitische gedragsregels.

Deze tweede bron van gezag is de soenna (traditie). In de soenna worden veel verhalen verteld over Mohammed, waarin een maatregel, een straf of een uitlegging van de koran wordt beschreven. Zo’n verhaal heet een hadith. Een hadith wordt niet als een goddelijke openbaring gezien zoals de koranteksten, maar heeft voor de moslims wel groot gezag, omdat het verhaal een voorbeeld van de profeet bevat. Soms gaat het daarbij om kleine gewoonten van de profeet die moslims willen navolgen. Er zijn bijvoorbeeld mannen die hun baard niet afscheren, omdat volgens de overlevering Mohammed ook een baard droeg.

In de praktijk is de soenna vaak een aanvulling of nadere uitwerking van de koran. Zo staat er in de koran dat de gelovige tot Allah moet bidden, en in de soenna staat dat dit vijf keer per dag moet.

In de koran staat niets over de gewoonte om jongens te besnijden. Maar toch is dit ritueel algemeen aanvaard bij alle moslims op grond van verhalen uit de soenna.

De soenna kan ook een verzachting van een bepaling uit de koran zijn. In de koran staat bijvoorbeeld dat de hand van een dief moet worden afgehakt (S.5, 38). Volgens de soenna heeft Aisja verteld dat Mohammed deze straf alleen toepaste als de buit een erg hoge waarde had.

De koran en de soenna zijn samen richtinggevend voor het handelen van de moslims. Zij vormen samen de belangrijkste bronnen van de islamitische wetgeving, de sjaria.

Daarnaast erkennen moslims ook de uitspraken van religieuze geleerden als bron voor de sjaria. Wanneer de koran of de soenna geen duidelijke aanwijzingen geeft hoe je je als gelovige dient te gedragen, dan doen moslims een beroep op het oordeel van deze geleerden.

Een voorbeeld is het verbod in de koran om wijn te drinken. De uitleg van korangeleerden van vergelijkbare teksten in de koran en in de soenna hierover is, dat het drinken van álle alcoholische dranken verboden is.

56

Islam Hoofdstuk 4 De islam wereldwijd

Wegen van overgave_Islam_book.indb 56

6/04/17 09:59

Omdat er binnen de moslimgemeenschap verschillende groepen moslimgeleerden zijn, bestaan er verschillende interpretaties van de sjaria. Daardoor zijn er verschillen in wetgeving tussen islamitische landen.

In Saoedi-Arabië en Iran is de sjaria het meest doorgevoerd. Andere moslimlanden hebben vaak een combinatie van sjaria-wetgeving en westers recht. De wetgeving van de sjaria beperkt zich dan meestal tot het familie- en erfrecht.

Soms is er ruimte voor modernisering van het islamitische recht. Zo werd bijvoorbeeld in Marokko na jarenlange discussies de gelijkheid van man en vrouw bij wet vastgelegd. Een vrouw kan daar nu bijvoorbeeld met dezelfde rechten als een man een echtscheiding aanvragen.

Koning Mohammed VI van Marokko was de initiatiefnemer van de vernieuwde wetgeving van het familierecht in 2004.

Deze foto is uit 2015, toen hij in Parijs deelnam aan de VN-conferentie over klimaatverandering.

OPDRACHT 5 Hieronder staan enkele geboden en verboden uit de sjaria. Lees deze richtlijnen en zoek uit welke uit de koran komen, en welke uit de soenna. Je kunt het meeste terugvinden in de tekst van dit hoofdstuk en van de vorige hoofdstukken. Je kunt ook zoeken op internet.

Schrijf een K achter de zinnen die aan de koran ontleend zijn, een S als de richtlijn uit de soenna komt.

1

Zorg ervoor dat je dagelijks ritueel bidt.

2

Drink geen wijn.

3

Een man mag zijn baardharen niet afscheren.

4

Eet geen varkensvlees.

5

Islamitische jongens moeten worden besneden.

6

Elke moslima moet een hoofddoek dragen.

7

Speel geen gokspel.

8

Toon eerbied voor je ouders.

9

Vast overdag tijdens de ramadan.

10 Bid vijf keren per dag.

Moslims en fundamentalisme Fundamentalisme is een bepaalde manier van denken en geloven, waarbij religieuze voorschriften de basis zouden moeten vormen van de hele samenleving. In meerdere religies komen vormen van fundamentalisme voor. Een fundamentalist is iemand die bij de toepassing van regels niet alleen streng is voor zichzelf, maar ook wil dat anderen die regels volgen.

Fundamentalisten willen geen discussie over de herkomst van de regels, die volgens hen van goddelijke oorsprong zijn. Ze zijn ook tegenstanders van modern wetenschappelijk onderzoek naar de heilige geschriften.

In Nederland is de meest bekende vorm van moslimfundamentalisme het salafisme. Deze conservatieve stroming binnen de soennitische islam dankt zijn naam aan het woord salaf dat ‘voorgaande generatie’ betekent. Salafisten zien de samenleving van de eerste drie generaties

57

Wegen van overgave_Islam_book.indb 57

6/04/17 09:59

moslims als de ideale samenleving. Alle wetgeving van nu moet in hun ogen gebaseerd zijn op de voorschriften die toen golden.

Zij beschouwen alle moslims die afwijken van de ‘officiële leer’ - liberale moslims, soefi ’s en sjiieten – als afvallig. Ook keuren salafisten het actief deelnemen als politicus aan een westerse (democratische) samenleving af, omdat democratische regels in strijd kunnen zijn met de islamitische wetgeving.

Het ideaal van fundamentalisten is te leven in een land waar de sjaria volledig wordt toegepast. In islamitische landen waar dit rechtssysteem niet bestaat, willen zij dit zo snel mogelijk invoeren. Fundamentalistische moslims die bereid zijn hierbij geweld te gebruiken, duidt men aan met islamisten of extremistische moslims. Deze moslims laten zich hierbij inspireren door de leer van de jihad.

Jihad Jihad betekent letterlijk ‘zich inspannen op de weg van God’. De jihad is geen voorgeschreven plicht in de koran voor de moslim, maar wordt wel gezien als een heilige plicht voor de gehele islamitische geloofsgemeenschap. In de eerste jaren van de islam was de jihad de gewapende strijd waarmee Mohammed de islam heeft verdedigd en uitgebreid.

De meeste moslims maken onderscheid tussen de grote (of innerlijke) en de kleine (of uiterlijke) jihad. De grote, innerlijke jihad is een geestelijke strijd tegen de menselijke fouten als oneerlijkheid, agressie en kwaadsprekerij. De kleine, uiterlijke jihad is de gewapende strijd in naam van de islam.

OPDRACHT 6 Malala zei in een tv-programma over de aanslag op haar leven, dat het de jihad van de Talibanstrijder was om haar te beschieten, en dat het háár jihad was om deze man te vergeven.

In de kadertekst over de jihad heb je gelezen over de kleine en over de grote jihad.

a

Hoort de jihad van de Talibanstrijder tot de grote of kleine jihad? Leg je antwoord uit.

b

58

Hoort de jihad van Malala tot de grote of kleine jihad? Leg je antwoord uit.

Opkomen voor scholing van meisjes is een teken van ‘afvalligheid’ in de ogen van islamisten. De Pakistaanse Malala Yousafzai overleefde een aanslag op haar leven door de Taliban in 2012. Zij was toen 15 jaar. Zij kreeg in 2014 de Nobelprijs voor de vrede vanwege haar strijd voor mensenrechten in Pakistan en het verdedigen van het recht op onderwijs aan meisjes.

Islam Hoofdstuk 4 De islam wereldwijd

Wegen van overgave_Islam_book.indb 58

6/04/17 09:59

Bekende extremistische groeperingen zijn Al-Qaida (Afrika, Afghanistan), Taliban (Afghanistan), Boko Haram (Nigeria), Al-Shabaab (Somalië), Jemaah Islamiyah (Zuidoost-Azië) en IS (Islamitische Staat) in Irak en Syrië.

Deze gewelddadige groeperingen vechten tegen moslimoverheden die in hun ogen te laks zijn in het doorvoeren van islamitische regelgeving of die te nauwe banden hebben met het westen. Democratie en mensenrechten zijn in de ogen van deze extremisten een vorm van ‘verraad aan het woord van God’. Ook westerse landen ontkomen niet aan bomaanslagen omdat zij ‘ongelovigen’ zijn die er een niet-islamitische levensstijl op na houden.

Een aanslag die de wereld op haar grondvesten deed schudden, was die op het World Trade Center in New York. Op 11 september 2001 boorden zich twee gekaapte vliegtuigen in de Twin Towers. De daders waren waarschijnlijk lid van Al-Qaida. Op de plek waar de torens stonden (Ground Zero) is nu een monument en een museum ter herdenking van de vele slachtoffers van 9/11.

OPDRACHT 7 a b

Zoek van twee extremistische islamitische groeperingen uit welk doel zij in hun land nastreven.

Beschrijf ook waarom zij hun strijd een gerechtvaardigde jihad vinden.

Sinds de burgeroorlog in Syrië, begonnen in 2011, is

De term kalifaat verwijst naar een

vooral Islamitische Staat (IS) verantwoordelijk voor

islamitische staat, onder leiding van

terreur in het Midden-Oosten. IS probeert overal op de

een kalief, waarin de bevolking

wereld jongeren te rekruteren voor de strijd om de

volledig leeft volgens de

zuivere islamitische staat (het kalifaat). Die jongeren

voorschriften van de sjaria.

die hieraan mee gaan doen, zijn vaak extremistische salafisten. Ze plegen uit naam van IS aanslagen in zowel westerse als islamitische landen.

OPDRACHT 8

Een quiz-puzzel

In deze puzzel zijn alle antwoorden al gegeven, maar ze staan niet bij de juiste omschrijvingen. Begin rechtsonder en zoek het antwoord bij de eerste omschrijving ‘De profeet van de islam’.

Als je het antwoord gevonden hebt, noteer je de grote letter(s) erboven op de invullijnen onder de puzzel.

Onderaan bij het gevonden antwoord staat de volgende vraag. Ga zo verder tot alle vragen zijn beantwoord en alle letters achter elkaar zijn opgeschreven. Als de antwoorden juist zijn, zullen die letters een spreuk vormen uit de Arabische cultuur.

59

Wegen van overgave_Islam_book.indb 59

6/04/17 09:59

DE

NN

VR

Mohammed

Kalief

Oemma

Karel Martel

De vierde kalief

Hij stopte bij Poitiers de islamitische legers

Moslims die geen scheiding kennen tussen staat en religie

Tegenwoordige naam van Constantinopel

GD

ER

EA

Jihad

Sterrenkunde

Omar

Zij kennen geen twijfel over de goddelijke herkomst van de koran

Islamitische wetgeving

Arabisch woord voor het symbool ‘0’

D

60

TW

Alevieten

Soennieten

Ali

Ottomaanse rijk

Het bestuderen van hemellichamen

Betekenis van het woord kalief

De tweede kalief

Schriftelijke verhalen over Mohammed

AA

IS

Salafisten

Sjiieten

Partij van Ali

Politiek leider bij de soennieten

Deze moslims stellen zich vrij op tegenover de leer van de islam

Eerste opvolger van Mohammed

E

EH

Opvolger De gehele islamitische geloofsgemeenschap

AN

LF

HE

KE

IS

EL

OO

Fundamentalisten

Bagdad

Hadith

Hoofdstad in de bloeiperiode van het islamitische rijk

Voorganger in de moskee bij de Soennieten

Islamitisch woord voor traditie

TV

AN

Soefi’s

Sifr

1453

Vroeger Turksislamitische wereldrijk

In dit jaar werd Constantinopel veroverd

Land met de grootste moslimbevolking

T

ND

FT

HE

Alhambra

Sjaria

Imam

Aboe Bakr

Ze leggen nadruk op de innerlijke band van de mens met God

Dit woord betekent ‘heilige inspanning’

Betekenis van ‘sjiat-Ali’

Beroemd islamitisch gebouw in Spanje

IS

DE

RD

Istanboel

Indonesië

Soenna

Moslims die bij een kalief vooral letten op diens geschiktheid, niet op afkomst

Fundamentalistische moslims in Nederland

Profeet van de islam

STAR

T

Islam Hoofdstuk 4 De islam wereldwijd

WvO_Islam_H04.indd 60

13/07/17 13:52

5

Leven als moslim in Nederland

In maart 2014 was er in Den Haag een Grondwet Festival ter herdenking van het feit dat de Nederlandse Grondwet toen 200 jaar bestond. De Nederlandse Grondwet is na die van de Verenigde Staten de oudste ter wereld.

Op de foto wandelt koning Willem-Alexander samen met de voorzitter van het Nationaal Comité 200 jaar Koninkrijk onder de Grondwet door. Dit geeft symbolisch weer dat ook de koning niet boven de grondwet staat.

1

Leven in twee culturen

Hoe is het om als moslim te leven in Nederland? Daar is geen eenduidig antwoord op te geven. Aan de ene kant kun je prima als moslim leven in de Nederlandse samenleving, want er is in Nederland vrijheid van godsdienst. Je mag denken en geloven wat je wilt. Aan de andere kant kent Nederland een typisch westerse, democratische cultuur, waarin andere normen en waarden gelden dan in de islamitische wereld.

Het participeren in een westerse democratie kan voor moslims leiden tot bepaalde spanningen. Vooral moslimjongeren kunnen dat zo ervaren, want zij krijgen te maken met opvattingen, regels en gewoonten uit twee ‘werelden’ – die van thuis en die van ‘buiten’ – die heel erg van elkaar kunnen verschillen.

61

Wegen van overgave_Islam_book.indb 61

6/04/17 09:59

Hoewel voor bijna alle moslims in Nederland het geloof heel belangrijk is, zijn er onderling grote verschillen hoe ze dat in het dagelijks leven uiten. Er zijn bijvoorbeeld verschillen in moskeebezoek, bidden, vasten tijdens de ramadan, halal eten of een hoofddoek dragen.

In grote lijnen zijn er drie verschillende leefstijlen te onderscheiden. a Er zijn moslims die een strikte naleving van de regels van het geloof in het dagelijkse leven heel belangrijk vinden.

Zowel binnenshuis als in het openbare leven houden zij zich nauwgezet aan de voorschriften voor het leven als moslim.

Bidden op de werkplek.

Voor vrouwen betekent dit vaak het dragen van een hoofddoek, of een nog verder gaande bedekking van het lichaam.

Deze groep wordt vaak aangeduid als strikt-praktiserende moslims. b Er zijn ook moslims die zoeken naar een manier van geloven die meer aansluit bij de Nederlandse samenleving. Zij gaan vrijer om met de religieuze regels en plichten. Ze houden zich bijvoorbeeld in het privéleven wel, maar in het openbaar niet altijd en overal aan de voorschriften. Zo zijn er moslims die het minder belangrijk vinden om strikt mee te doen aan de ramadan. En anderen komen er door omstandigheden niet aan toe om elke dag vijf keer te bidden.

Deze groep wordt vaak aangeduid als vrijer-praktiserende moslims.

C Er zijn ook moslims die de religieuze voorschriften niet of zelden naleven. Zij noemen zich wel moslim, omdat ze zich in de islamitische cultuur thuis voelen en ook omdat zij wel in Allah geloven. De islamitische feesten beleven zij vooral als een uiting van hun cultuur, zonder ze als een religieuze verplichting te zien.

In het algemeen duidt men deze groep aan als niet-praktiserende moslims.

De onderlinge verschillen tussen moslims wat hun ‘geloof en praktijk’ betreft, kunnen zich ook voordoen binnen één gezin. Lees maar het gesprek hieronder tussen Laleh en haar moeder.

62

Islam Hoofdstuk 5 Leven als moslim in Nederland

Wegen van overgave_Islam_book.indb 62

6/04/17 09:59

Laleh: Ik ben in Nederland geboren. Als mensen mij met mijn moeder zien, dan vinden ze het vaak vreemd dat ik wél een hoofddoek draag en mijn moeder niet. Mijn ouders zijn geboren in Iran, maar in Nederland gaan wonen. Geloof speelde bij ons thuis niet een heel belangrijke rol, eigenlijk alleen als het ramadan was.

Moeder: Wij hebben de Iraanse Revolutie meegemaakt. De streng religieuze wetgeving die toen in Iran ingesteld werd, was voor ons reden om uit het land weg te gaan.

Laleh: Ik zit op een christelijke school met één andere moslima in de klas. Ik droeg nooit een hoofddoek, maar zij wel. Met haar heb ik veel gesprekken gehad over het geloof. Ik ben meer gaan lezen over de islam en de koran en ga nu ook met haar mee naar Arabische les. Sinds vorige maand draag ik nu ook een hoofddoek.

Moeder: Ja, voor mij is dat helemaal niet nodig. Moslim zijn zit voor mij niet in het volgen van uiterlijke wetten, maar in het hart dat gelooft dat Allah barmhartig is.

OPDRACHT 1 Hoe denk je dat Laleh zou reageren op de laatste opmerking van haar moeder? Schrijf dat hieronder op.

Geloof en praktijk De beleving van het islamitische geloof houdt – net als bij andere religies – meer in dan naar een geloofsbijeenkomst gaan. Als moslim leven betekent ook dat je een bepaalde levenswijze en gedragsregels volgt. Deze regels en tradities komen uit andere culturen en zijn ‘vreemd’ in Nederland. De botsing tussen ‘vreemd’ en ‘Nederlands’ kan er soms toe leiden dat moslims zich afvragen: ‘Hoe kun je een ‘goede moslim’ zijn in een niet-islamitisch land als Nederland?’

Op die vraag wordt door moslims verschillend geantwoord, vooral als het gaat om dingen die in Nederland zijn toegestaan, maar die volgens de islam niet mogen. Denk bijvoorbeeld aan het verkopen van alcohol in een supermarkt of de zichtbare aanwezigheid van een bordeel of een koffieshop in de straat.

Sommige moslims reageren geschokt, wanneer zij ontdekken dat in Nederland abortus en euthanasie onder bepaalde voorwaarden zijn toegestaan, en dat een huwelijk van twee homo’s of lesbiennes in alle openbaarheid kan plaatsvinden. Het is dan ook geen wonder dat er moslims zijn die in verwarring raken en zich een ‘vreemdeling’ voelen in Nederland.

Hieronder volgen enkele voorbeelden over ‘spanningen tussen twee culturen’.

63

Wegen van overgave_Islam_book.indb 63

6/04/17 09:59

–

Homoseksualiteit

In bepaalde verzen van de koran worden homoseksuele contacten afgewezen. In veel islamitische landen is dit een belangrijke reden om ook homoseksuele geaardheid af te keuren. In een aantal landen – onder andere Saoedi-Arabië, Iran, Nigeria, Soedan en de Verenigde Arabische Emiraten – staat op homoseksualiteit de doodstraf. Moslimjongeren in Nederland staan in het algemeen niet zo afwijzend tegenover homoseksualiteit als de generatie van hun ouders. Maar voor islamitische homo’s is het vaak wel moeilijk om er in hun familie, en vooral met hun ouders, vrijuit over te spreken.

Khalid (17) In Nederland zijn homo’s duidelijk zichtbaar op televisie en op straat. Mijn ouders vinden dat moeilijk te accepteren. Mijn vader zegt vaak dat homoseksuele mannen geen echte mannen zijn, en dat Allah homoseksualiteit verboden heeft. Je kunt niet tegelijk moslim en homo zijn, volgens hem. Dat maakt het voor mij extra moeilijk om uit de kast te komen. Ik weet al vanaf mijn 13e jaar dat ik op jongens val, maar ik durf het tegen niemand in mijn familie te zeggen.

Zakaria (25) Zakaria geeft zijn mening naar aanleiding van de aanslag in een homoclub in Orlando (Florida, VS) in juni 2016, gepleegd door een moslim-radicaal, waarbij meer dan vijftig mensen omkwamen.

‘Ik vond dat ik een standpunt moest innemen tegen de radicale, gewelddadige ideeën van islamitische geleerden die pleiten voor de doodstraf voor homo’s. Ik vind dat je moslim én homo kunt zijn. Ik ben voor acceptatie van homo’s en ook voor het homohuwelijk. Ik heb vrienden die homoseksueel zijn, ook al keur ik de daad –islamitisch gezien, op basis van teksten– niet goed. In Nederland heb je gelukkig de vrijheid om daar anders over te denken, naast de vrijheid van homoseksuelen om zichzelf te zijn.’

OPDRACHT 2 Geef in eigen woorden weer, wat Zakaria in de laatste zin zegt.

–

Positie van de vrouw

Opvattingen uit de islamitische traditie bepalen voor een belangrijk deel de plaats van moslimmannen en -vrouwen in de samenleving. In deze traditie spelen drie begrippen een belangrijke rol: eer, schande en schaamte. Een man of vrouw die zich eervol en aangepast gedraagt, houdt de goede naam van de familie in stand; schandelijk gedrag schaadt de hele familie.

64

Islam Hoofdstuk 5 Leven als moslim in Nederland

Wegen van overgave_Islam_book.indb 64

6/04/17 09:59

Omdat in het sociale verkeer vooral een vrouw de eerbaarheid van haar familie in gevaar kan brengen, moet zij zich houden aan allerlei gedragsvoorschriften en fatsoensregels. Een voorbeeld: volgens islamitische traditie behoort de ‘vrouwelijke schoonheid’ niet zichtbaar te zijn. Volgens veel uitleggers valt daar ook de zichtbaarheid van de vrouwelijke lichaamsvormen onder. Daarom gedragen veel moslima’s zich ingetogen en kleden ze zich niet aanstootgevend. In sommige islamitische landen mag een vrouw ook haar hoofdhaar niet in het openbaar tonen. Daarom is ze daar verplicht een sluier of een hoofddoek te dragen.

Bilal (20) Als je hier door winkelstraten loopt, zie je overal billboards met reclame waarin een halfnaakte vrouw te zien is. Ik begrijp niet dat de overheid zulke reclames niet verbiedt. Waarom is het nodig om een vrouw zo af te beelden, als je bijvoorbeeld alleen maar zonnebrandcrème wilt verkopen.

Abdulmohaimen (18) Aan de grote vrijheid in Nederland moet ik nog steeds wennen. In Nederland kan ik bijvoorbeeld niet naar een film gaan met mijn zus. Je moet dan heel erg oppassen dat je niet in een gênante situatie terechtkomt. Dat heeft te maken met schaamte. Ook als je tv kijkt met je zus of moeder, en er komt een vulgaire scène, ga je je schamen. Dat wil je niet.

Hanan (16) Ik heb de sector Zorg en Welzijn gekozen. Ik zou graag in een ziekenhuis werken als verpleegkundige, maar mijn ouders vinden dat een minder goed idee, omdat ik dan ook mannen moet verzorgen.

OPDRACHT 3 Lees bovenstaande uitspraken. Kies daarna uit een van de volgende opdrachten.

A

Ben jij het eens met Bilal dat de overheid reclame met halfnaakte vrouwen zou moeten verbieden? Schrijf in ongeveer een half A4-tje waarom je het wel of niet met Bilal eens bent. Onderbouw je mening met argumenten.

B

Kun jij je voorstellen dat Abdulmohainen zich schaamt als hij met zijn moeder of zus naar een film kijkt waarin bijvoorbeeld een vrijpartij te zien is? Schrijf je antwoord op in ongeveer een half A4-tje. Leg ook uit waaróm jij je wel of niet zou schamen.

C

Hanan en haar ouders hebben een gesprek over haar beroepskeuze.

a

Noem drie argumenten die Hanan zou kunnen gebruiken om haar ouders ervan te overtuigen dat ze als moslima best verpleegkundige in een ziekenhuis kan zijn.

b

Noem drie argumenten die Hanans ouders zouden kunnen gebruiken om hun dochter ervan te overtuigen dat ze als moslima beter geen verpleegkundige in een ziekenhuis kan zijn.

65

Wegen van overgave_Islam_book.indb 65

6/04/17 09:59

2

Islam, democratie en samenleven

De inwoners van Nederland komen uit verschillende culturen die allemaal hun eigen waarden en normen hebben. In zo’n pluriforme samenleving is het belangrijk dat iedereen weet welke rechten en plichten iedere inwoner van Nederland heeft. De belangrijkste rechten en plichten zijn in de Grondwet vastgelegd.

In deze laatste paragraaf van dit boek komen twee artikelen uit de Grondwet aan de orde: die over de vrijheid van godsdienst en die over de vrijheid van meningsuiting. Lees hieronder enkele belangrijke bepalingen uit die artikelen.

Artikel 6 1: Iedereen heeft het recht zijn godsdienst of levensovertuiging, individueel of in gemeenschap met anderen, vrij te belijden, behoudens ieders verantwoordelijkheid voor de wet.

Artikel 7 1: Niemand heeft voorafgaand verlof nodig om door de drukpers gedachten of gevoelens te openbaren, behoudens ieders verantwoordelijkheid voor de wet.

2: De wet stelt regels omtrent radio en televisie. Er is geen voorafgaand toezicht op de inhoud van een radio- of televisie-uitzending.

In beide artikelen is hetzelfde, belangrijke zinnetje toegevoegd: ‘behoudens ieders verantwoordelijkheid volgens de wet’. Dit houdt in dat iedereen die van deze grondrechten gebruik maakt, verplicht is zich daarbij wel aan de andere rechten en plichten in de wet te houden.

Hieronder volgen twee voorbeelden, waarin de grondrechten ‘vrijheid van godsdienst’ en ‘vrijheid van meningsuiting’ kunnen botsen met plichten die ook in de Grondwet staan.

– Voorbeeld 1 - Grenzen aan vrijheid van godsdienst Volgens de Grondwet moet iedereen kunnen geloven wat hij/zij wil, thuis en in het openbaar.

Of je nu als rooms-katholiek of protestant op zondag naar de kerk gaat, of als moslim elke vrijdag naar de moskee, of als jood op zaterdag naar de synagoge, het mag volgens de Grondwet en de overheid beschermt deze vrijheid.

Toch is de vrijheid van godsdienst niet onbeperkt. Wanneer Jehova’s getuigen op religieuze gronden weigeren dat hun kind een medisch noodzakelijke bloedtransfusie krijgt, dan mag de overheid ingrijpen. De overheid zal ook ingrijpen, wanneer ouders hun dochter op religieuze of traditionele gronden willen laten besnijden. Vrouwenbesnijdenis is in Nederland namelijk bij de wet verboden.

66

Islam Hoofdstuk 5 Leven als moslim in Nederland

Wegen van overgave_Islam_book.indb 66

6/04/17 09:59

– Voorbeeld 2 - Grenzen aan vrijheid van meningsuiting Iedereen in Nederland heeft de vrijheid om gedachten en gevoelens in het openbaar onder woorden te brengen. De overheid mag artikelen in kranten of uitzendingen voor tv en radio niet censureren of vooraf verbieden. Je mag dus kritiek hebben op de overheid, de kerk, maatschappelijke groeperingen, enzovoort.

Die vrijheid lijkt bijna onbegrensd, maar is het niet. Je mag bijvoorbeeld niet onder het mom van vrijheid van meningsuiting leugens over iemand vertellen, want laster is bij de wet strafbaar. Ook mensen aanzetten tot het plegen van geweld is bij de wet strafbaar.

Jalal (17) Met een beroep op de ‘vrijheid van meningsuiting’ worden er soms dingen gezegd of cartoons gemaakt over onze profeet Mohammed die ik als sterk beledigend ervaar. Vrijheid van meningsuiting is volgens mij een belangrijke waarde, maar ik vind het wel lastig als dat ook betekent dat je zomaar alles mag zeggen over de godsdienst van een ander.

Het beeld ‘De Schreeuw’ in het Oosterpark in Amsterdam is gemaakt door Jeroen Henneman ter nagedachtenis aan televisiemaker Theo van Gogh, die in 2004 vlak bij deze plek vermoord werd door Mohammed B. Van Gogh hield ervan provocerende uitspraken te doen. In het beeld zie je een open, schreeuwende mond, en daarbinnen een gesloten mond, als symbool dat de vrijheid van meningsuiting de mond is gesnoerd.

67

Wegen van overgave_Islam_book.indb 67

6/04/17 09:59

OPDRACHT 4 Cartoonisten, cabaretiers, columnisten, en ook sommige politici, zoeken vaak de grenzen van de vrijheid van meningsuiting op om hun boodschap of verhaal duidelijk te maken. Ook Theo van Gogh zocht die grenzen vaak op, en moest dit helaas met de dood bekopen. Zijn vader sprak tijdens de begrafenis de woorden: ‘Je mág het wel zeggen, maar je hóeft het niet te zeggen.’

Vind jij dat mensen binnen de grenzen van de wet alles moeten kunnen zeggen? Onderbouw je mening met argumenten.

Islam, religie en politiek Wanneer er in Nederland onenigheid is over waar de grens ligt bij vrijheid van godsdienst of van meningsuiting, dan kan uiteindelijk de rechter daar een uitspraak over doen. Meestal accepteren moslims dit en kunnen ze goed heen en weer schakelen tussen hun eigen cultuur en de Nederlandse cultuur. Maar soms is het moeilijk om te accepteren, dat een rechter de grenzen van 'de vrijheid om als moslim te leven' kan bepalen.

Dat komt omdat de islam, zeker in de landen waar die is ontstaan, in principe veel meer is dan een persoonlijk geloof. Het is ook een systeem van regels en plichten waaraan een moslim zich moet houden, als hij of zij een ‘goede moslim’ wil zijn. Dit systeem van leefregels, dat gebaseerd is op de koran en de soenna, wordt met sjaria aangeduid. Dit woord betekent ‘de juiste weg’. De meeste moslims ervaren de sjaria als Gods regels voor het islamitische leven.

Moslims in westerse, democratische landen, waar een rechtssysteem bestaat gebaseerd op een grondwet, ervaren soms een tegenstelling of spanning tussen de eigen, door God gegeven voorschriften en een nationale wetgeving die op democratische gronden tot stand is gekomen.

Zij voelen zich soms voor de keuze staan of zij zich moeten houden aan de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens, of dat de koran de hoogste norm voor hun handelen kan blijven.

Die spanning is begrijpelijk, ook voor mensen die de democratische wetten moeten handhaven en zich moeten uitspreken over het toepassen van islamitische regels of tradities. Toch heeft het Europese Hof voor de Rechten van de Mens op 13 februari 2003 gesteld dat ‘[…] de sjaria niet verenigbaar is met de fundamentele principes van de democratie’.

In de praktijk wil dit zeggen dat moslims op basis van de vrijheid van godsdienst hun geloof mogen uiten, in samenkomsten, rituelen en feesten zoals ze dat willen. Dat geldt ook voor de sjaria. Die mogen moslims ook in de praktijk brengen zolang dat niet in strijd is met het Nederlandse rechtssysteem. Want twee strijdige rechtssystemen in één land is een situatie die in een rechtstaat niet mag voorkomen.

Veel moslims in westerse landen zoeken een brug tussen traditie en hedendaagse werkelijkheid.

Sjaria is voor hen ook iets wat je steeds opnieuw moet beoordelen bij het toepassen op de huidige realiteit.

68

Islam Hoofdstuk 5 Leven als moslim in Nederland

Wegen van overgave_Islam_book.indb 68

6/04/17 09:59

OPDRACHT 5 Hieronder staan enkele uitspraken van Nederlanders met een migratieachtergrond. Lees de teksten en beantwoord daarna de vragen.

A - Eigen rechter Ramadan Amer (54 jaar) kwam 31 jaar geleden uit Libië naar Nederland. Als student zat hij destijds in het verzet tegen dictator Kadafi. Hij woont met zijn gezin in Leiden. Op zaterdagavond geeft hij les over islamitische waarden en normen op jongerenavonden in Leiden. Over die lessen zegt hij: ‘Ik leer hen dat je je goed moet gedragen tegen anderen. Of ze nu moslim zijn of niet. Zo voorkom je dat jongeren gaan radicaliseren.

Een voorbeeld: je kan niet eigen rechter spelen en iemand vermoorden, omdat hij de profeet Mohammed vervloekt. In een islamitisch land bepaalt een islamitische rechter wat voor straf iemand verdient. En sowieso kan zoiets niet in Nederland, hè.

We zijn hier niet in een islamitisch land.’

Bron: Trouw 28 oktober 2016

B - Allah is liefde Raja Felgata is een journaliste van Marokkaanse komaf. Uit een interview met haar in de Volkskrant naar aanleiding van haar boek I love Mo: 'Als wij in de moslimgemeenschap nou eens wat opener zouden zijn over seksualiteit en relaties, zouden er ook minder frustraties zijn. Nu leven de mannen vaak apart van de vrouwen en er mag niet openlijk over seks worden gepraat. Op het moment dat jongens zonder enige voorlichting de straat opgaan en ze komen in contact met vrouwen, triggert dat iets bij ze.' (…)

'Het probleem begint bij de opvoeding, omdat jongens vaak worden voorgetrokken en zich zo superieur leren voelen aan de vrouwen. Ze beroepen zich daarbij op de Koran. Maar er staat nergens letterlijk dat mannen superieur zijn; ze misbruiken de koran in hun eigen voordeel. Ik vind het geweldig dat er islam-geleerden pleiten voor een herinterpretatie van de Koran. Ik geloof ook niet dat Allah vrouwen als minderwaardige wezens ziet, Allah is liefde. Daar hou ik me aan vast.”

Bron: de Volkskrant, 22-1-2016

69

Wegen van overgave_Islam_book.indb 69

6/04/17 09:59

OPDRACHT 5

vervolg

C - De Wij-samenleving Ahmed Aboutaleb (1961) kwam op vijftienjarige leeftijd van Marokko naar Nederland.

Als burgemeester van Rotterdam zet hij zich in voor wat hij noemt de ‘wij-samenleving’ waarin ruimte en respect is voor verschillende leefwijzen.

‘Luister: ik ben gelovig, maar niet dogmatisch. Ik ben moslim, humanist en democraat.

Ik heb geen sjeik of imam nodig die mij vertelt hoe ik de koran en de hadith, de overleveringen van Mohammed, moet lezen. Ik heb mijn interpretatie en accepteer geen enkele inmenging. Tegen moslims die zeggen dat hun opvatting van Gods woord de enige juiste is, zeg ik: je liegt.’

Bron: De Correspondent, januari 2016

D - Ik heb een droom Mahmoud Tighadouini (1985) vertelde in het televisieprogramma De Nieuwe Wereld hoe hij tijdens een ernstige ziekte veranderde.

‘Ik ben Nederlander van Marokkaanse komaf en ik ben een eenvoudige moslim die zijn weg probeert te vinden in dit mooie land. Ik woon in Amsterdam en kom uit een gezin met zes kinderen. Mijn ouders hebben hun best gedaan mij zo goed mogelijk op te voeden. Maar vooral als je jong bent, wil je ergens bij horen. Op dat moment zoek je naar duidelijkheid en die duidelijkheid krijg je van de radicale stromingen. Die zeggen waar het op staat. Ze doen geen concessies en zijn niet voor rede vatbaar. Het ironische is trouwens, dat je hier meer vrijheid geniet om moslim te zijn dan in de islamitische wereld.

Toen ik vorig jaar in het ziekenhuis lag voor een chemokuur, hoorde ik twee chirurgen over mij praten, terwijl zij dachten dat ik sliep. En opeens bedacht ik: deze mensen proberen mijn leven te redden. Waarom zou ik als moslim deze mensen, deze dokters, vooral de vrouwelijke arts, die haar hand op mijn voorhoofd legde omdat de chemo nogal zwaar was, moeten verafschuwen? Omdat zij iets anders geloven dan ik, of misschien helemaal niet geloven? Waarom zou ik mijn geloof opdringen aan hen terwijl zij mij in vrijheid laten? Zij zagen een mens voor zich die geholpen moest worden en wat die persoon gelooft of denkt, was niet relevant voor hen.

Als mensen in mijn omgeving beginnen over de sjaria in Nederland, dan denk ik altijd: waarom ben je hier? Wil je sjaria? Zoek die op in de islamitische wereld. Wil je hier leven? Leef en doe mee! Laat een ieder in zijn waarde, dat moet de norm zijn.’

Bron: https://mahmoudtigha.wordpress.com/

70

Islam Hoofdstuk 5 Leven als moslim in Nederland

Wegen van overgave_Islam_book.indb 70

6/04/17 09:59

OPDRACHT 5

vervolg

Vragen In de teksten die je zojuist hebt gelezen, staan nogal wat uitspraken die te denken geven.

Hieronder staan enkele van die uitspraken. Wat is jouw mening daarover?

Maak bij elke uitspraak steeds je keuze uit vijf mogelijkheden, waarbij de cijfers staan voor: 1 = helemaal mee oneens 2 = grotendeels mee oneens 3 = geen mening 4 = grotendeels mee eens 5 = helemaal mee eens 1

(uit tekst A)

Ik leer hen dat je je goed moet gedragen tegen anderen. (...) je kan niet eigen rechter spelen en iemand vermoorden, omdat hij de profeet Mohammed vervloekt.

1

2

2

3

4

5

(uit tekst B)

Als wij in de moslimgemeenschap nou eens wat opener zouden zijn over seksualiteit en relaties, zouden er ook minder frustraties zijn.

1

3

2

3

4

5

(uit tekst C)

Tegen moslims die zeggen dat hun opvatting van Gods woord de enige juiste is, zeg ik: je liegt.’ 1

4

2

3

4

5

(uit tekst D)

Als mensen in mijn omgeving beginnen over de sjaria in Nederland, dan denk ik altijd: waarom ben je hier? Wil je sjaria? Zoek die op in de islamitische wereld. Wil je hier leven? Leef en doe mee!

1

2

3

4

5

OPDRACHT 6 Je gaat een eindopdracht maken waarin je laat zien wat je in dit boek over de islam hebt geleerd. Je werkt samen met een leerlingen in de klas. Jullie kiezen samen een onderwerp voor deze praktische opdracht. De aanwijzingen hiervoor krijg je van je docent of lees je op de methodesite.

71

Wegen van overgave_Islam_book.indb 71

6/04/17 09:59

Verantwoording Teksten p. 8 Bron gegevens kaart: https://nl.wikipedia.org/wiki/Lijst_van_landen_naar_aantal_moslims. p. 9 Bron staafdiagram: Pew Research Center’s Forum on Religion & Public Life (2011). p. 10 Bron taartdiagram: Moslims in Nederland 2014. Kennisplatform Integratie & Samenleving (de gegevens zijn uit 2010). p. 10 Twee verhalen: leerlingen van de auteur. De namen zijn fictief. p. 42: Eerste Soera uit Muhittin Serin, Hattat Aziz Efendi. Istanboel 1988. ISBN 375-7663-03-4. p.53. p. 42 Nederlandse vertaling eerste soera en p. 44: De Koran. Een weergave van de betekenis van de Arabische tekst in het Nederlands door Fred Leemhuis. ISBN 9789047503149. p. 48 Bron kaart verspreiding sjiieten en soennieten: Der Standard, AFP p. 51: Bron gedicht Omar Khayyám: http://home.kpn.nl/hansvanrossum/rubaiyatnl.html, nr. 10. Vertaald door Hans van Rossum, naar de Franse vertaling van Franz Toussaint, 2003. p. 52: Bron gedichtjes: Roemi, Daglicht. Een dagboek van spirituele leiding. Vertaling Sipko A. den Boe en Aleid C. Swierenga. Uitgeverij Synthese, Den Haag, 2003, p. 25 25 p. 58 Bron uitspraak Malala over jihad: https://www.youtube.com/watch?v=bmwaZC_DQQM. Fragment uit het programma College Tour van 1 november 2013. Presentator Twan Huys. p. 64: citaat Zakaria: B. Marije van Beek, ‘Voor elk koranvers een snoepje’. In Trouw, 28 oktober 2016. Onderdeel van een serie interviews ‘De appel en de boom’, waarin moslimouders en hun kinderen vertellen over hun levens. p. 65: citaat Abdulmohainen en p. 69 tekst A: Marije van Beek, ‘Mijn vader is mijn sjeik’. In Trouw, 23 september 2016.

Onderdeel van een serie interviews ‘De appel en de boom’, waarin moslimouders en hun kinderen vertellen over hun levens. p. 69 tekst B: Greta Riemersma, ‘Het beeld van de onderdrukte moslimvrouw is zó achterhaald’. In de Volkskrant 22-1-2016 p. 70 tekst C : Verslag door Carl Stellweg van een gesprek tussen Aboutaleb en de Syrische dichter Adonis. In De Correspondent januari 2016 p 70 tekst D: Bron: https://mahmoudtigha.wordpress.com/.

Illustraties Kaarten en technische tekeningen: Omslag: TM p. 5 hikrcn / Shutterstock.com; p. 7-1 Wikimedia; p. 7-2 Bill McKelvie / Shutterstock; p. 7-3 Michael J. Lowe / Wikimedia; p. 7-4 Abdul Baqi / Wikimedia; p. 7-5 BenU Diemen; p. 7-6 Anna Jedynak / Shutterstock; p. 12 r.b. FaceMePLS / Wikimedia; p.12 -1 Thomas Toledo / Nationale Beeldbank; p. 12 -2 TonyV3112 / Shutterstock.com; p. 13-3 Gert v.d. Kamp, Apeldoorn; p. 13-4 Nancy Beijersbergen / Nationale Beeldbank; p. 15 www.hollandfoto.net /Shutterstock.com; p. 16 Jonathan Adams; p. 17 Robert Hoetink / Shutterstock.com; p. 18 Kbolino / Wikimedia; p. 19 Distinctive Images /Shutterstock; p. 20 Peter Sanders Photography Ltd., Chesham; p. 21 boven: Gertjan Hooijer / Shutterstock; p. 21 onder: Zainie Khalili / Shutterstock; p. 22 Sergio Formoso / Getty Images; p. 24 Saikat Paul / Shutterstock.com; p. 25 Aisylu Ahmadieva / Shutterstock; p. 26 boven: chairoij /Shutterstock; p. 26 onder: Amer Hilabi/AFP/Getty Images; p. 27 Valerie Kuypers/AFP/Getty Images; p. 29 Ahmad Faizal Yahya / Shutterstock; p. 30 TM Graphics; p. 31 boven: fotograpiek / Nationale Beeldbank; p. 31 onder: fpolat69 / Shutterstock; p. 33 Mlenny / Istockphoto; p.34 r.b. www.ebay.com; p.34 r. m., l.o., r.o. Wikimedia; p. 37 Bettman / Corbis / TCS, Amsterdam; p. 38 Andrew Shiva / Wikimeda;

72

p. 40-1 S. Halliday, Londen; p. 40-2 Sipa-Press, Parijs; p. 40-3 Everett – Art / Shutterstock; p. 40-4 en 40-5 Topkapi Museum, Istanboel; p. 40-6 H.Stierlin, Genève; p. 40-7 Bibliothèque National, Parijs; p. 42 Wikimedia – zie ook tekstverantwoording; p. 42 TM / Getty Images; p. 45 shahreen / Shutterstock.com; p. 46 U.S. Navy photo by Photographer’s Mate 1st Class Arlo K. Abrahamson / Wikimedia; p. 47 boven: thomas koch / Shutterstock.com; p. 47 onder: Jan Kranendonk / Shutterstock; p. 48 onder: thomas koch / Shutterstock.com; p. 49 Hadrian / Shutterstock.com; p. 50 In Green / Shutterstock; p. 51 boven: dynamosquito / Wikimedia; p. 51 onder: Africa Studio / Shutterstock; p. 52 sinerji / Shutterstock.com; p. 53 Wikimedia (uitsnede); p. 54 boven: istanbul_image_video / Shutterstock.com; p. 54 onder: Vlad Karavaev / Shutterstock.com; p. 56 Koos Busters / Nationale Beeldbank; p. 57 Frederic Legrand – COMEO / Shutterstock.com; p. 58 Steve Sands / Contributor / Getty Images; p. 59 links: www.flabber.nl; p. 59 rechts: Nick Starichenko / Shutterstock; p. 61 ANP Foto; p. 62 boven: Nienke Wiering Fotografie / Nationale Beeldbank; p. 62 onder: Irma van Middelkoop / Nationale Beeldbank; p. 63 izarizhar / Shutterstock ; p. 67 Pieter Hoekstra / Nationale Beeldbank; p. 69 M.E. Amrani; p. 70 boven: Wouter Engler / Wikimedia; p. 70 onder: https://mahmoudtigha.wordpress.com/

Islam Hoofdstuk 5 Leven als moslim in Nederland

Wegen van overgave_Islam_book.indb 72

6/04/17 09:59

Wegen van overgave_Islam_book.indb 4

6/04/17 09:58

ISL AM

VE A G R E V O N WEGEN VA

9 789006 105780

9789006105780_Wegen van overgave_omslag.indd 1

6/04/17 11:13