Designing Well-being

The School cyclus V, Hasselt Belgium Maison Florida, jaar 1

Designing Well-being

20-24 april 2020

Designing Wellbeing — een introductie

Hoe vaak heb je de voorbije weken gelachen?

Waarvoor ben je nieuwsgierig geworden?

Welk klein gelukje is je bijgebleven uit de voorbije weken?

Maar vooral: Wat moet de maatschappij van morgen voor jou zijn?

04 Ondertussen zijn we al meer dan een maand ver in onze tijdelijke (?) crisis- samenleving. Maar hoe langer, hoe duidelijker het wordt dat de situatie ernstig is, hierbij komen ook tal van vragen naar boven zoals; Hoe lang gaat dit nog duren? Hoe gaat ons leven eruit zien na de lock-down?

Het gaat eigenlijk vooral over de vraag: Hoe willen wij dat ons leven erna eruitziet? Wat als we nu eens zouden werken aan een maatschappij waarbij het menselijke deel draait om het welzijn. Een samenleving die welzijn een centrale plaats geeft? En misschien moeten we dit eens gaan vragen aan de mensen die ervoor zorgen dat we niet wegkwijnen in deze periode.

De voorbije weken verschijnt elke dag wel een nationaal of internationaal artikel dat het heeft over het leven na de coronacrisis. En vele daarvan geven het idee van verandering een voorname plaats in hun betoog. De Nachtwacht op Canvas besteedde al reeds op 14 maart een aflevering aan De wereld na corona.1 Het magazine MO* heeft zelfs een heuse #BeterNaCorona dossier wanneer ze het debat hieromtrent bundelen.2 Algemeen heerst er dus wel een besef dat het leven niet als voorheen kan worden. Deze crisis heeft en zal dingen drastisch doen veranderen. Het is zo dat in deze opiniestukken of debatten steeds dezelfde mensen aan het woord komen, diegene bovenaan de sociale piramide. Zelden of nooit wordt er gesproken met de personen onderaan, zoals ik opnieuw moet zeggen, waar we op dit moment niet zonder zouden kunnen.

1 — https://www.vrt.be/vrtnu/a-z/nachtwacht1/2/nachtwacht1-s2a7/ 2 — https://www.mo.be/dossiers/beternacorona?utm_content=bufferbbe98&utm_ medium=social&utm_source=facebook.com&utm_campaign=buffer&fbclid=IwAR0KRJJOmkkMkfNY G_MngBYTDORfr9hWfZZIhIdHS4p_wYFj7VF-jkpytPg

05 Het is in deze context dat ik wil onderzoeken wat de mogelijkheid is van een welzijnssamenleving. Ik denk dat het dan wel kan lonen om het concept welzijn te bekijken en hoe dit überhaupt dan wel zou werken als een samenlevingsmodel, maar vooral het hierover te hebben met personen die dit beleven van op eerste linie.

Allereerst moeten we onszelf de vraag stellen hoe we welzijn kunnen definiëren. Er bestaan namelijk veel verschillende benaderingen van de term en het laat zich moeilijk in een definitie samenvatten. De Wereld Gezondheidsorganisatie stelt dat het gaat over het idee dat het leven goed gaat en dat men zich goed voelt en effectief kan functioneren.3 Het Office for National Statistics omschrijft het letterlijk als volgt: “Welzijn gaat simpel gezegd over ‘hoe we het doen’ als individuen, gemeenschappen en als natie en hoe duurzaam dit allemaal is.”4 In 2013 vormde Martin Seligman hier vijf elementen rond: positieve emoties, betrokkenheid, relaties, betekenis en prestatie.5 Als we alle definities proberen te bundelen tot één gaat het bij welzijn over een algehele balans van je fysieke, sociale, spirituele, emotionele, intellectuele, ecologische en beroepsmatige zijn.

Nu we een definitie hebben samengesteld over welzijn moeten we ook eens kijken naar hoe we welzijn dan kunnen meten. Er zijn twee soort factoren die invloed uitoefenen op iemands welzijn. Enerzijds is het objectief welzijn dat draait om de ideeën die wij hebben wat fundamentele menselijke behoeften en rechten zijn. Voorbeelden hiervan zijn voldoende voedsel, fysieke gezondheid, onderwijs en veiligheid. Anderzijds is er het subjectief welzijn dat gaat over mensen hun persoonlijke ervaringen zoals hun tevredenheid over het leven, positieve emoties en of hun leven zinvol is. Het Warwick-Edinburgh Mental Wellbeing Scale (WEMWBS) is een gevalideerd hulpmiddel voor het monitoren van subjectief mentaal welzijn bij de algemene bevolking en de evaluatie van projecten, programma’s en beleid die gericht zijn op het verbeteren van mentaal welzijn.6

3 — Felicia A. Huppert en Timothy T.C. So. “Flourishing across Europe: Application of a new conceptual framework for defining well-being.” Social indicators research 110, nr. 3 (2013): 837-861.

4 — Ofice for National Statistics, quoted in “What is Wellbeing?”, What Works Wellbeing, laatst geraadpleegd op 15 april 2020, https://whatworkswellbeing.org/about-wellbeing/what-is-wellbeing/ 5 — Martin E. Seligman, Flourish: A visionary new understanding of happiness and well-being. (New York: Atria Paperback, 2013).

6 — https://warwick.ac.uk/fac/sci/med/research/platform/wemwbs

06 Kunnen we misschien voorzichtig stellen dat de wereld begint in te zien dat bij het meten van vooruitgang niet enkel het Bruto Binnenlands Product als meeteenheid gebruikt kan worden. In de laatste jaren zijn er verschillende andere variabelen ontwikkeld om metingen uit te voeren.

Zo zijn er initiatieven die de waarde van de natuur zichtbaar willen maken zoals The economics of ecosystems and biodiversity van de United Nations.7 En The world bank ontwikkelde de Wealth accounting and valuation of ecosystem services.8 Verder is er ook The better life index door het OECD.9 Dit werd ontwikkeld om een aantal sleutelfactoren, zoals onderwijs, huisvestiging, milieu etc, dat bijdraagt aan welzijn te vergelijken. Dit zijn slechts enkele zeer selecte en waarschijnlijk de meest bekende voorbeelden van een nieuwe manier van meten. Het feit dat het net grote organisaties zijn die hier mee bezig zijn, betekent dat er wel degelijk draagvlak is hiervoor.

Er zijn tal van organisaties die onderzoek doen naar alternatieven voor de huidige samenleving, zij zoeken naar oplossingen voor de hedendaagse problemen. Internationaal gezien is Demos Helsinki hier een voorbeeld van.10 Demos Helsinki is een onafhankelijke denktank en willen actief de voortdurende wereldwijde transformaties beïnvloeden en streven naar duurzame en eerlijke postindustriële samenlevingen. In 2020 publiceerde Demos Helsinki de Economy of wellbeing.11 In deze publicatie stelt Demos Helsinki een nieuwe macro-economische benadering voor die gebaseerd is op bredere doelen. Deze doelen moeten mensgericht (gericht op welbevinden) en toekomstgericht (duurzaam) zijn. De Economy of Wellbeing is een nieuwe aanpak van het beleid die erop is gericht om rekening te houden met welzijn in alle beleidsvormen.

Een tweede voorbeeld, de Well-being economy werd al in 2016

7 — http://www.teebweb.org 8 — https://www.wavespartnership.org 9 — http://www.oecdbetterlifeindex.org/about/better-life-initiative/ 10 — https://www.demoshelsinki.fi/en/about-us/ 11 — Demos Helsinki, “A transition to Just and Green Societies in the EU Requires Fixing Economic Policy:A suggestion for implementing the Economy of Wellbeing.” Demos Helsinki, (2020).

07 gepubliceerd door professor Lorenzo Fioramontie via The next system project, deze organisatie wil het idee ontkrachten dat er geen alternatieven zouden zijn. Dit doen ze door onderzoekers hun voorstellen voor verandering te publiceren. Fioramontie stelt in zijn publicatie een scenario voor een “post-groei horizontaal bestuurssysteem” voor en waarbij welzijn de centrale plaats in neemt.12 Een Belgisch initiatief en met een directe link aan de huidige situatie is de Post-Corona Movement.13 Dit is een beweging die constructieve verandering in de samenleving wil faciliteren. Ze stellen dat blijvende verandering enkel mogelijk zou zijn wanneer we de verschillende perspectieven bundelen. Ze willen een plaats creëren waarin “mensen met verschillende perspectieven respectvol met elkaar in dialoog kunnen gaan.

Uit dergelijke dialogen kunnen hele constructieve oplossingen ontstaan.”

Verder is ook het Commons Lab Antwerpen al een tweetal jaar bezig hierrond. Ze experimenteren met verschillende beleidsparticipatieinitiatieven in Antwerpen. Commons Lab Antwerpen zette recent een initiatief op om te onderzoeken hoe we van onderuit dingen positief kunnen veranderen na de corona crisis.14 Ik hoop dat ik met voorgaande heb kunnen illustreren dat wij bij The School niet de enigen zijn die denken aan een mogelijkheid voor verandering waarbij welzijn een centrale rol zou spelen.

12 — Lorenzo Fioramonti, “Well-being Economy: A scenario for a post-growth horizontal governance system.” The next system project. (November 2016).

13 — https://postcoronamovement.com 14 — https://www.commonslabantwerpen.org/activiteiten/2020/4/17/een-meer-commonsgerichte-ofcollectieve-strategie-is-nodig-om-samen-uit-de-coronacrisis-te-geraken-beternacorona?fbclid=IwAR1MYM WqKqRFl4OTh2Dmx3SkBRG04Kt1hvTT59Vsx8qGTFUEN_tXxtOkwk4

08 Kort wil ik jullie ook vertellen hoe dit ongoing onderzoek verloopt. Ik begon vrijwel meteen met eerder traditioneel onderzoek naar literatuur die al verschenen was over het thema van een welzijnssamenleving.

Maar natuurlijk waren het ook de vele artikels die in kranten verschenen met hun vraag naar ‘wat na corona’ die van betekenis waren. Zoals ik al eerder zei, merkte ik in de vele opinies een soort spanning in de richting van een soort algemeen veranderingsdenken. Voor mij geldt dit als het samenstellen van een context waarin ik mijn onderzoek wil laten bewegen en misschien zelfs zo het zoeken naar een bestaansrecht ervan.

In het tweede deel kwam er de idee naar voren het bottom up gewijs aan te pakken. Laten we beginnen met diegene waar iedereen nu op steunt en hen aan het woord laten. Het centraal plaatsen van deze mensen en hun welbevinden en wat hun idee is voor de toekomst. Dus zo ontstonden de interviews met mensen uit vier sectoren – de zorg , de transport, de primaire behoeften en de creatieve sector. De sectoren die ik hiervoor koos zijn volledig gebaseerd op de huidige situatie. Zij zijn op dit moment naar mijn gevoel, diegene die naar voor geschoven worden als cruciaal om ons door deze periode te loodsen. Hierbij probeerde ik een platform te creëren voor stemmen die normaal niet aan bod komen.

Designing Wellbeing gaat uit van de idee van een ongoing process te zijn.

De publicaties die tijdens Playground for the Wild n°3 (20 tot 24 april) verschijnen, zijn hopelijk het begin van veel meer. Dat de ideeën en dromen voor verandering mogen blijven groeien. En dat deze keer de stemmen van onderuit wel daadkracht zouden kunnen krijgen. Dat dit alles tot experiment kan leiden en stof geeft om verder te denken.

15 — Playground for the Wild wordt driemaandelijks georganiseerd vanuit The School. 1 Week staat dan in teken van het creatieve experiment en urban research. De eerste 2 edities waren tactiel en in Maison Florida in Hasselt, de recente verworven ruimte van The School. De derde editie gebeurt vanuit ieders huis en atelier, verbonden via de sociale media als https://www.facebook.com/maisonforida en https://www.facebook.com/ theschoolhasselt

09

Wie ben ik?

Ik ben Maureen Cordens, urban researcher bij The School en ook master studente Kunstwetenschappen aan de KU Leuven.

Verder ben ik gespecialiseerd in welzijnsondernemingen in musea.

—

Wie werkt er door tijdens deze periode?

1

15

Zorg sector Ondertussen is iedereen er mee vertrouwd: klokslag acht uur met zijn allen de deur uit om te klappen voor de zorg. Maar zoals Tinneke Beeckman kopt in De Standaard: “We applaudisseren pas voor zorgwerkers als een crisis uitbreekt...”1 Zorgverleners appreciëren deze actie wel maar wat ze vooral nodig hebben, is een duurzame erkenning.

“Ik merk die algemene dankbaarheid voor de zorg wel op, vooral van de patiënten. Maar ook onze straat wordt er elke avond geklapt. Ik vind dat super mooi, een vorm van respect, maar het maakt me niet echt vrolijk. Ik heb liever dat de mensen andere dingen doen dan dat klappen alleen. Het is meer een druppel op een hete plaat. Er is nooit budget voor de zorg en wij vrezen voor erna. Maar voor andere mensen die hun zaak moeten sluiten is er wel dadelijk budget en dat stoort ons wel een beetje. Dit is voor hun natuurlijk ook wel nodig, maar wij vragen ons af waar het budget voor de mensen in de zorg is.” – Nadia (verpleegkundige) Het is al jaren duidelijk dat de zorgsector personeel te kort heeft en dat er te veel druk ligt op zij die toch de stap maakten om voor de sector te kiezen. De Belgische regering deed al meerdere pogingen om de jobs in de zorg aantrekkelijker te maken. Ze zette heuse actieplannen op waarbij allerlei strategieën worden voorgesteld zoals: 14-jarigen met een zorg job laten kennismaken of werkkrachten uit andere landen aanwerven.2 Deze plannen zijn er enkel op gericht om tekorten weg te werken en niet op om de mensen in de zorg de omkadering te geven die ze nodig hebben. De corona crisis maakt staalhard duidelijk dat dit een essentiële job is. Maar al jaren wordt er bespaard en geherstructureerd in deze sector. Wat is de zorg dan voor ons waard?

Ik denk dat een van de belangrijkste vragen hierbij is: Hoe kunnen we beter zorgen voor ons zorgpersoneel?

1 — Tinneke Beeckman, “Schaken met narcisten.” De Standaard (10 april 2020), https://www.standaard.be/ cnt/dmf20200409_04918774?articlehash=275F2D781DD67575F568FDB5115E185E544CDEE77BC5D8D95B318079D BE67B8E9F9CDC4C4CB5C8374789DC02DF05BE25C501781EE865CF44031DF00E42353A2F 2 — https://www.zorg-en-gezondheid.be/actieplan-40-werk-maken-van-werk-in-de-zorg

17

Primaire noden sector Sinds 2004 meet SERV-Stichting Innovatie & Arbeid driejaarlijks de werkbaarheidsgraad op de Vlaamse arbeidsmarkt.3 Vijftien jaar geleden werd de term ‘werkbaar werk’ gelanceerd door de Sociaal-Economische Raad van Vlaanderen (SERV) en het concept wordt als volgt gedefinieerd: “Werkbaar werk is werk waarvan je niet overspannen of ziek wordt, dat boeiend en motiverend is, dat voldoende kansen biedt om bij te blijven/ leren en voldoende ruimte laat om werk en privéleven te combineren.”

Uit de metingen van de SERV kwam naar voren dat maar de helft van de werknemers in Vlaanderen een ‘werkbare’ job heeft en het grootste probleem hierbij zou de werkstress zijn. Het onderzoek toonde aan dat in alle sectoren er een stijging van werkstressklachten zijn. Maar er is vooral een grote toename (van 9 tot 11%) te zien in de sectoren onderwijs, zorg en welzijn en de voedingsindustrie. En dit zouden de drie sectoren met een kwart van alle werknemers op de Vlaamse arbeidsmarkt zijn.

De SERV duidt verschillende oorzaken aan voor de stijging in werkdruken stressproblemen: • Het personeelstekort door vacatures die niet ingevuld geraken.

• Er is een toegenomen assertiviteit en agressiviteit van klanten, patiënten, leerlingen etc., wat werknemers ook emotioneel onder druk zet.

• Er is voortdurend wat aan het veranderen in werkmethodes of businessmodellen wat veel flexibiliteit van de werknemers vraagt.

• Ook is de stroom aan informatie en prikkels tegenwoordig niet te onderschatten. Dit is niet enkel van toepassing op het privéleven maar ook in de bedrijfscontext.

1 — Tinneke Beeckman, “Schaken met narcisten.” De Standaard (10 april 2020), https://www.standaard.be/ cnt/dmf20200409_04918774?articlehash=275F2D781DD67575F568FDB5115E185E544CDEE77BC5D8D95B318079D BE67B8E9F9CDC4C4CB5C8374789DC02DF05BE25C501781EE865CF44031DF00E42353A2F 2 — https://www.zorg-en-gezondheid.be/actieplan-40-werk-maken-van-werk-in-de-zorg

18 Op dit moment zijn de mensen in de voedingsindustrie een job aan het doen met risico voor eigen besmetting. Tot nu toe is er in ons land, in tegenstelling tot Frankrijk, geen sprake van premies voor het personeel dat nu in deze situatie moet blijven werken en waarbij de werkdruk ook hoger ligt. Wel wordt er per keten bekeken wat men kan doen voor zijn werknemers. Bij Delhaize is er nu een korting van 25% (met een maximum van 100 euro per maand) en sluiten ze op vrijdag een uurtje vroeger dan normaal. Bij de andere winkelketens zijn ze nog in gesprek om te kijken wat men kan doen. De vele mensen die zich nu elke dag inzetten om ons te voorzien van levensmiddelen vragen om een tegemoetkoming, maar blijkbaar is dat niet zelfsprekend voor bedrijven die nu enorme winsten maken door de huidige precaire situatie.

“Er wordt bij ons in de winkel alles heel streng opgevolgd, hun aanpak vind ik goed en zeker wanneer ik dit vergelijk met sommige andere supermarkten in de buurt. Er wordt veel aandacht geschonken aan het personeel en hun gezondheid en welzijn, het was bij ons wel altijd al een heel persoonlijke en menselijke werkomgeving. En ik hoop dat dit kan worden doorgetrokken naar alle winkels.” – Sandra (winkelbediende)

3 — https://www.serv.be/serv/persberichten/werkbaar-werk-vlaanderen-onder-druk-vooralwerkstressklachten-zijn-oorzaak

19

TRANSPORT sector In 2015 ontwikkelde de CLB externe preventie, Welzijn binnen de transportsector. Een publicatie die als doel heeft de gezondheid te verhogen, ongevallen te vermijden alsook het algemeen welzijn te verbeteren. Ze hebben het over gezondheid, de psychosociale belasting, arbeidsveiligheid en ergonomie. Per hoofdstuk wordt het thema toegelicht maar ook worden er preventiemaatregelen aangeboden. Zo wordt er bijvoorbeeld voor het risico dat men in aanraking komt met geweld/ intimidatie de maatregel “een goede registratie van de feiten en een goed beleid uitwerken ‘wat te doen bij overval’” naar voren geschoven.

Welzijn binnen de transportsector verwijst voor verdere informatie naar de website gezond-werken (van de SERV) probeert te antwoorden op hoe je een sterk gezondheidsbeleid uitbouwt.4 Voor hen is dit “een samenwerking tussen werknemers en leidinggevenden om een werkomgeving te creëren die de gezondheid, de veiligheid en het welzijn van alle werknemers voortdurend beschermt én bevordert. Zo moet de werkomgeving werknemers bijvoorbeeld stimuleren om gezonde keuzes te maken, want daar pluk je als onderneming automatisch de vruchten van”. Het probleem in deze omschrijving zit in het laatste deel. “Als onderneming pluk je er de vruchten van”. Is het niet de bedoeling om met deze actie er persoonlijk op vooruit te gaan? Dat er aandacht aan je wordt geschonken als mens en je net niet als enkel werkkracht wordt beschouwd.

Deze twee voorbeelden zijn maar enkele van de vele pogingen om aandacht te hebben voor de gezondheid en het welzijn van de werknemer.

Misschien mogen we al blij zijn met dit begin, maar uiteindelijk is dit niet voor honderd procent mensgericht. Zou dit ook ondernomen worden als het enkel positieve gevolgen had voor de werknemers? Zonder dat er op die manier de productiviteit wordt verhoogd of het bedrijf zo een imagoboost krijgt?

4 — https://www.gezondleven.be/settings/gezond-werken

20 “Een maatschappij die meer mensgericht is en minder economisch. Nu draait het vooral rond geld, maar hoe de mens zich daarbij voelt, wordt naar de achtergrond geschoven. Dat vind ik wel iets heel belangrijk, dat de mens meer waarde toegekend krijgt. Dat er meer ruimte ontstaat naast het werken.” – Jari (verzendingsbedrijf)

21

creatieve sector Kunst kan ons leven misschien niet redden maar wel dragelijk maken.

In een periode waarbij het grote deel van onze samenleving thuis zit, zijn we op zoek naar entertainment. Door de lock-down zijn uiteraard alle cultuurcentra, musea, concertzalen,‌ gesloten. Vele geplande evenementen kunnen daardoor niet doorgaan. Sinds het begin van de maatregelen sprongen er overal initiatieven uit de grond waarbij men toch de cultuur tot bij de mensen thuis probeerde te krijgen. Ondertussen zijn het aantal ondernemingen al niet meer te tellen. Een aantal voorbeelden hiervan zijn de online museumtours zoals onder meer die van de Van Eyck Tentoonstelling (MSK) of Opera Ballet Vlaanderen die meerdere voorstellingen online zette.

Sinds het begin van de 21e eeuw zien we een aanzienlijke toename in het onderzoek naar de effecten die kunst hebben op gezondheid en welzijn.

Er zijn tal van binnenlandse of buitenlandse initiatieven waarbij welzijn centraal wordt geplaatst in de kunsten. In het Verenigd Koninkrijk zijn er zelf ongeveer 600 musea die een soort van health program hebben. Voor BelgiĂŤ werd hier nog geen omvattende studie gedaan. Wel is er onder meer Cultureel erfgoed voor het welzijn (2018) van Bart de Nil, waarin een aantal good practises worden aangehaald. Ook zijn er een aantal musea die hun welzijnsprogramma promoten zoals de maandelijkse yoga tussen kunst van het KMSKB. Anderzijds is er het bekende Ghislain Museum in Gent dat in haar opzet kunst verbindt met gezondheid.

22 De laatste twintig jaar stonden in het teken van welzijn voor de toeschouwer van kunst. Dit is dus volledig gericht op hoe kunst het welzijn van zijn toeschouwers kan vergroten. Is er dan ook misschien eens een kans om dit idee om te draaien?

En wordt het dan geen tijd om ook eens te kijken naar hoe de maatschappij het welzijn van de kunstenaars/cultuurwerkers kan vergroten?

State of the Arts publiceerde op 27 maart het artikel We vergeten een paar kwetsbare groepen, waar ze een aantal zeer raken punten aanhalen.5 Uiteindelijk moet er voor alle mensen die tussen de mazen van het sociale net vallen een noodoplossing worden bedacht in deze situatie. Maar uiteindelijk moet het niet blijven bij die noodoplossing en mag er wel constructief nagedacht worden over hoe dit op lange termijn duurzaam gemaakt kan worden.

5 — http://state-of-the-arts.net/2020/03/27/we-vergeten-een-paar-kwetsbare-groepen/

Hoe gaat het met jouw welzijn?

2

27 In dit narratief onderzoek probeer ik vooral geen statistieken te maken van blijheid of van hoeveelheid gelach. Voor mij gaat het over de persoonlijke verhalen achter die meeteenheden en hoe die verhalen iets vertellen over jouw toekomstige welzijn.

Wat maakte je vrolijk de voorbije weken?

“Ik ben hier in de tuin wat bezig en het is wel leuk als je dan dingetjes kunt afmaken die al heel lang zijn blijven liggen. Zo heb ik bijvoorbeeld de schildpadden hun verblijf uitgebreid.” – Piet (imker in bijberoep) “Het feit dat je niet weg kan of mag, doet je beseffen dat de kleine dingen in het leven je gelukkig maken. Samen ontbijten, samen buiten barbecueën, gewoon genieten van mekaar.” – Marylène (medewerkster voedingsbedrijf) “Het is heel fijn om te werken met zo weinig verkeer op de baan. Er zijn minder files en minder mensen die op de weg rijden. Alles gaat gewoon vlotter. Het neemt een groot deel van mijn stress weg.” – Bram (vrachtwagenchauffeur) “Ik ben blij geworden van alle rust die het me heeft gebracht. Op die manier kan ik dingen doen voor mezelf zoals beelden maken in klei.” – Karin (keramiste)

28

Is er iets waar je je aan vast houdt om wekelijks/ dagelijks te doen sinds de crisis?

“Als kunstenaar heb ik nu wel eens echt de tijd om door te werken en experimenteer ik ook meer, wat dus wel fijn is. Maar ik mis wel een publiek.” – Annelies (kunstenares en welzijnswerkster) “We komen dagelijks naar buiten om acht uur om te klappen. Maar ondertussen slaan we ook elke keer een babbel met de buren, weliswaar op afstand maar dat gebeurde vroeger niet.” - Marylène (medewerkster voedingsbedrijf) “We hebben elke donderdag in het gebouw Maurice Cinema, waarbij we dan films projecteren op een gemeenschappelijk muur van de binnenkoer en iedereen van het gebouw kan dan vanuit zijn eigen kot meekijken.” – Frans (productiemanager)

Hoe vaak heb je moeten lachen de voorbije weken? En om wat was dit dan?

“Er worden tegenwoordig wel meer grapjes gemaakt in het algemeen.

Ik merk in mijn job dat er een bepaalde stress bij de meeste mensen is verdwenen. Ik besef wel dat er andere dingen in de plaats zijn gekomen.

De mensen zijn meer op hun gemak. Op die manier kan je eens het hebben over wat echt belangrijk is en zullen de mensen ook opener antwoorden, zo wordt er meer gelachen, bewust of onbewust.” – Vaasje (frituuruitbaatster) “De laatste weken wordt er wel meermaals gelachen. We zitten terug met het gezin aan tafel en lachen en gekken om de stommiteiten van elkaar.” – Karin (keramiste)

29

Wat doe je om te ontspannen?

“Ik heb meer vrije tijd en er zijn theater- en dansvoorstellingen op internet die ik kan bekijken. Voor mij is dat positief want het is gratis en op die manier kan ik me ontspannen van thuis uit.” – Tess (vrijwilligster in de cultuursector) “Om te ontspannen ga ik eens wandelen met de hond en als het mooi weer is, zit ik heel graag buiten. Ik zoek vooral de rust op en ik doe dit bewust omdat het op het werk heel erg druk en intens is. Zo kan ik even tot mezelf komen.” – Nadia (ziekenhuis) “Ik probeer maar twee uur per dag te studeren want ik wil even genieten van de extra vrije tijd die hierdoor is ontstaan. Ik ben niet iemand die het in normale omstandigheden leuk vindt om thuis te zitten, want ik geniet er echt van om op de jeugdbeweging te zijn en tijd met mijn vriendinnen en grootouders te spenderen.” – Stephanie (studente verpleegkunde) “Ik maak dagplanningen waar ik ook ontspanning een plaats in geef, maar die planning volgen is dan ook weer niet ideaal. Op die manier gebeurt het dan toch weer sporadisch dat ik een boek vastpak of beweging inlas.

Ik vind het wel belangrijk dat ik kleine momenten heb die vaststaan in een dag waarrond ik kan bewegen en vrijheid heb om dit te doen.” – Jolien (studente productontwikkeling)

30

Waarvoor heb je nieuwe interesses gekregen?

“Ik heb sinds kort veel nieuwe films ontdekt. Dit zijn veel onbekende films en kort films. Normaal gezien heb ik hier geen toegang toe maar nu uitzonderlijk wel. Op die manier leer ik veel nieuwe dingen kennen.” – Tess (vrijwilligster in de cultuursector) “Bezig zijn met klei is niets nieuws. Wat wel nieuw is, is het meer experimenteren met klei.” – Karin (keramiste)

Hoe pak je problemen aan?

“Ik weet wanneer mensen moeilijk doen tegen me, dat niet ik de essentie van het probleem ben, maar dat de meeste mensen problemen met zichzelf hebben. Op dat moment probeer ik dat los te laten en vooral de tijd nemen om het te relativeren. Dit is wel gekomen na ervaring en te leren uit gebeurtenissen. Maar in de toekomst zou ik toch nog meer dingen minder persoonlijk nemen.” – Melissa (loketbediende - verzendingsbedrijf)

Waardoor voel je je zelfzeker de voorbije weken?

“Ik ben blij dat ik ergens doe wat ik wil. Maar zo zelfzeker ben ik ook wel niet want ik stel mezelf altijd in vraag. Hoe ik nu in mijn leven sta kan ik toch nog veel verbeteren en veranderen. Ik ben hier wel bewust mee bezig. Ik probeer dan ook zoveel mogelijk andere perspectieven te ontmoeten in mijn leven. Het gaat eigenlijk om een open bril op zetten en continu verwondering blijven opzoeken in je leven, dat maakt je leven ook veel aangenamer en dat maakt je zelf als persoon ook rijker.” – Annelies (kunstenares en welzijnswerkster)

31

Hoe vind je dat je werk omgaat met de crisis en zou deze aanpak/manier van handelen anders moeten of kunnen zijn?

“Over het algemeen ben ik heel tevreden. In het begin was het nog zoeken en een moeilijkere communicatie. Uiteindelijk is daar snel verandering in gekomen. Sindsdien is de communicatie er op vooruit gegaan en komt de leidinggevende vaak vragen hoe het met ons gaat, wat heel belangrijk is voor mij. Ik apprecieer het dat ik meer als een persoon wordt gezien en minder als enkel werknemer.” – Sofie (leefpromotor, woonzorgcentrum) Ik ben blij verrast eigenlijk, want voordien waren er al eens een aantal dingen waar men kritiek op had. Er wordt rondgebeld naar de werknemers door de psychologe. Ik wist niet eens dat er een psychologe was. Maar dit is wel echt positief en ik hoop dat ze hier lessen hebben uit getrokken. Dat ze ook op normale dagen meer gaan vragen hoe het met ons en met de sfeer is gesteld. Ik denk wel dat ze dat nu beseffen dat ze dat weinig doen.

– Thomas (gehandicaptenzorg) “Er wordt wel appreciatie geuit naar ons, maar uiteindelijk vind ik dat wij wel veel meer persoonlijk hulp moeten krijgen. Er is wel een lijn waar je naar toe kan bellen, maar niet iedereen zet die stap. Voor mij zou het wel een directere persoonlijke aanpak mogen zijn en dat dat nadien ook wordt doorgetrokken. Zolang je met mensen werkt moet je naar mijn mening toch nog altijd een soort psychologische steun voorzien. En op dit moment vind ik dat dat veel te weinig aanwezig is.” – Melissa (loketbediende – verzendingsbedrijf)

32

Wat zijn de dingen die je nieuwsgierig maken?

“Ik ben iets minder nieuwsgierig naar de toekomst dan vroeger. Dat komt misschien ook door mijn ouderdom dat ik daar minder geïnteresseerd in ben. Op die manier mogen er voor mij meer jongere mensen in de politiek zitten. Die hebben heel andere ideeën en kijken veel verder in de toekomst dan oudere mensen.” – Piet (imker in bijberoep) “Ik ben nieuwsgierig naar wat er zou kunnen komen maar ik ben ook vrijwel zeker dat er niets gaat veranderen. Eén keer als dit voorbij is, dan gaat stilletjes aan het leven gewoon volledig zijn oude gangetje gaan.

De helden waar nu wordt voor geapplaudisseerd zijn dan terug gewoon waardeloos. Ik geloof niet dat alles wat nu gebeurt iets in beweging gaat brengen waardoor we een betere samenleving gaan krijgen.” – Ludo (vrachtwagenchauffeur) “Ik ben vooral nieuwsgierig naar wat andere mensen aan het doen zijn, zoals de buren. Iedereen zit in zijn eigen huis en ik zou wel willen weten hoe andere mensen het aanpakken.” – Bram (vrachtwagenchauffeur) “In het begin van de quarantaine had ik heel hard van ‘we are going to change the world’ en alles gaat niet meer hetzelfde zijn. Het maakt mij natuurlijk wel heel nieuwsgierig wat de rol van de staat gaat zijn of de rol van de overheid, hoe mensen gaan reageren. Als je het gevoel van verbondenheid hebt, wat gaat dat teweegbrengen etc.? Na die 1 à 2 weken kwam er dan wel zo een kleine teleurstelling en bewustwording dat het nog niet meteen gaat veranderen. Want op dit moment gebeuren de meeste dingen nog steeds zoals vroeger. Dat is wel een beetje een set back.” — Frans (productiemanager)

33

Voel je je verbonden met andere mensen? Is er een nieuw soort intimiteit met mensen online?

“Ja! Je leert je collega’s op een heel ander niveau kennen omdat iedereen het mentaal veel moeilijker heeft. Iedereen zoekt steun bij elkaar. De band onder de collega’s is hier allemaal door versterkt. Op het gebied van de thuissituatie zijn we veel meer samen en moeten we bijna verplicht dingen samen doen. Het bevordert echt mijn persoonlijke relaties waar ik al voordien heel veel waarde aan hechtte. Mijn persoonlijke relaties zijn dus wel intenser geworden.” – Sofie (leefpromotor, woonzorgcentrum) “Ik videochat nu wel veel met mensen, al is het maar vijf minuutjes.

Daarvoor deed ik dat niet want je zag die nog wel eens. Ik ga daar bewuster mee om. Ik denk dat kwaliteit een beetje naar beneden is gegaan en dat dan gecompenseerd wordt door de kwantiteit.” — Tim (jeugdzorg) “Ja vooral met mijn ouders, schoonouders en vrienden. Ik heb de indruk dat ik ook al eens sneller naar hen durf bellen en ook langer. In het algemeen is er dus wel echt meer contact. Ik merk gewoon dat ik sneller een berichtje zal sturen dan ervoor, want die andere mensen zitten ook maar alleen.” – Sandra (winkelbediende)

34

Wat geeft je energie? Waar ga je je energie niet meer insteken na deze periode?

“Vroeg opstaan is voor mij heel belangrijk, dan ben ik heel energievol om iets te gaan doen. Ik hecht wel veel waarde aan positiviteit, maar negativiteit moet er ook zijn. Ik probeer dat wel te vermijden zoveel het kan en ik lach ook veel.” – Stephanie (studente verpleegkunde) “Ik wil mijn energie niet meer in roken steken. Sinds de corona crisis ben ik gestopt met roken. Ik ben meer over mijn eigen gezondheid beginnen nadenken hierdoor. Ik heb mijn levensstijl aangepast, ook op het gebied van eten. Als het mij zo blijft lukken dan ga ik dat toch proberen te behouden na deze situatie.” – Gino (vrachtwagenchauffeur)

Welke kleine gelukjes zijn je bijgebleven uit de voorbije weken?

“Ik heb iedere dag mijn kleine gelukjes en ik push dit ook wel een beetje omdat ik merk dat ik dit ook wel echt nodig heb. Ik probeer elke dag te benoemen wat mij gelukkig maakt. Een voorbeeld hiervan is toen ik twee weken geleden op mijn slaapkamer binnenkwam, mijn raam stond open en ik kon de frisse zomer avond ruiken. Op dat moment had ik echt een gevoel dat mijn hart met warmte werd gevuld.” – Sofie (leefpromotor, woonzorgcentrum) “Ik vind het al heel mooi wanneer de zon schijnt en de twee katten liggen te slapen in de zon bijvoorbeeld. Dan zie ik hoe gelukkig die dieren zijn.

Gisteren zagen we hier een kraai plukken uit de vacht van de ezel halen om een nestje te maken. Toevallige natuurlijke dingen zijn mijn kleine gelukjes.” – Nadia (ziekenhuis)

35 “Voor mij zijn dat de kleine contacten met de mensen rondom mij. Zoals de vele kaartjes die er gestuurd zijn geweest of als iemand dan eens belt.

Ook het praten met de buren van op afstand was ook iets wat vroeger veel minder gebeurde.” – Sandra (winkelbediende) “Vorige week heb ik een begrafenis gehad. De plechtigheid speelde zich af op het kerkhof zelf omdat het met een grote familie was. Voor mij was dat een gelukje dat dat op die manier heeft kunnen plaatsvinden. Ik ben nog nooit zo intiem geweest op een begrafenis met de mensen. Dat was zo mooi. De essentie van mijn hele leven naar begrafenissen gaan was gewoon weg. Het maakte totaal niet meer uit hoeveel mensen daar waren.

Hoe erg dit ook zou kunnen klinken, voor mij was dat gewoon zó een mooi moment.” – Vaasje (frituuruitbaatster)

Welke dingen geven je hoop in je huis/op je werk?

“Voor mij is dat toch misschien de samenhorigheid van de mensen en misschien vooral op de job zelf. Dat de kleine onnozele dingen nu worden losgelaten en dat iedereen een tandje bijsteekt voor elkaar. Dat is een hoopvol gevoel. Langs de andere kant denk ik dat dit misschien wel snel terug kan veranderen.” – Thomas (gehandicaptenzorg) “Vooral het verkeer. Er zijn geen files meer vermits alle niet-essentiële mensen niet meer nodeloos op de baan rijden. We hebben nu eigenlijk bewijs dat er van thuis uit kan gewerkt worden door veel mensen dus ik denk dat het wel tijd is dat daar meer in ondernomen wordt.” – Ludo (vrachtwagenchauffeur)

36

Wat moet de maatschappij van morgen zijn voor jou?

“Dat het oké is als dingen niet vandaag gebeuren, morgen is daar een nieuwe dag met nieuwe tijd voor. Dit wil ik heel hard behouden vermits ik nu meer de waarde daarvan inzie. Het leven mag rustiger zijn en er moet geen constante druk zijn om te werken. Af en toe op de rem gaan staan. En ook misschien wel dat niemand een oordeel velt als we eens af en toe in quarantaine willen gaan voor ons zelf. Dat wanneer we tijd voor onszelf willen nemen, het niet als vreemd wordt beschouwd.” – Sofie (leefpromotor, woonzorgcentrum) “Een maatschappij die meer mensgericht is en minder economisch. Nu draait het vooral om geld, maar hoe de mens zich daarbij voelt wordt naar de achtergrond geschoven. Dat vind ik wel iets heel belangrijk, dat de mens meer waarde toegekend krijgt. Dat er meer ruimte ontstaat naast het werken.” – Jari (verzendingsbedrijf) “Voor mij mogen minder auto’s op de weg blijven en het telewerken verder uitgewerkt worden. Dit zal natuurlijk niet even makkelijk zijn voor iedereen maar ik denk dat er op dit moment door de verplichting wel grote stappen kunnen gezet worden naar de toekomst. Er zou meer flexibiliteit mogen ontstaan op dat gebied. Dat uiteindelijk de werknemer zelf meer hiervoor kan kiezen.” – Cinzia (kassierster) “Voor mij is dat een maatschappij waar we meer tot rust komen en wat meer kunnen genieten. Momenteel leven we niet maar worden we geleefd. We moeten ons aan allerlei regeltjes houden en dat is best enorm vermoeiend.” – Marylène (medewerkster voedingsbedrijf)

37 “Ik hoop dat er meer aandacht voor het persoonlijke komt in plaats van het materiële. Er wordt meer gevraagd “hoe is het?” en er wordt dieper en oprechter op in gegaan. Verder als je kijkt naar de situatie nu en die vergelijkt met het verleden zijn er altijd besparingen geweest op de zachte sectoren (de gezondheidszorg, gehandicaptenzorg, ouderenzorg, onderwijs, …) en op dit moment ziet heel de wereld/Vlaanderen waarom die sectoren net belangrijk zijn. Ik hoop dat ze het niet meer als vanzelfsprekend nemen.” – Tim (jeugdzorg) “Dat telewerken mag er zeker bij zijn. Op die manier zijn er veel minder bedrijfswagens nodig. Ook mag de persoonlijke benadering van de mens gewoon doorgetrokken worden doorheen de hele samenleving. We zijn allemaal mensen maar op dit moment worden we eerder als een pion gezien.” – Melissa (loketbediende – verzendingsbedrijf) “Voor mij is het een heel groot voordeel dat het kalmer is op de weg en dat veel mensen van thuis uit werken. Het zou dus ideaal voor mij zijn als dat zou blijven. Uiteindelijk heeft dat ook voordelen voor het milieu plus ik denk dat veel mensen dan toch een rustiger leven gaan leiden als ze niet in die ochtend rush zitten.” – Bram (vrachtwagenchauffeur) “De waarde van sociaal contact beseffen. Dat we ook vaker aan elkaar vragen hoe het gaat en iets meer dan: Cava? Hoe ist? en daarmee gedaan.

Ik heb het gevoel dat er nu toch op sommige vlakken minder stress is en dat we daar toch eens over mogen nadenken waarom iedereen toch altijd zo een opgejaagd gevoel heeft.” – Thomas (gehandicaptenzorg)

Wat zegt de illustrator?

3

Wat moet de maatschappij van morgen voor jou zijn?

41

Welk klein gelukje is je bijgebleven uit de voorbije weken?

Jolien Hendrickx:

25 43

Voel je je verbonden met andere mensen?

Is er een nieuw soort intimiteit met mensen Rob Derickx: online?

Ik kan het mij voorstellen dat er voor verschillende mensen intimiteit wegvalt nu mensen thuis moeten blijven. Ik denk dat er wel gezocht wordt naar alternatieven hierin. Misschien een pikant videogesprek?

44

25

Welke dingen geven je hoop in je huis / op je werk?

Rob Derickx: Ik vind het hoopgevend dat de natuur vooruitgaat met groeien en bloeien. Vanuit mijn huis kan ik dit van dichtbij beschouwen.

25 47

Wat zijn de dingen die je nieuwsgierig maken?

Fien Cuppens: Mezelf de vraag stellen welke kant ik ga opwaaien in de creatieve sector maakt me enorm nieuwsgierig.

Welke richting ga ik uitgroeien en waar ga ik tussen belanden?

48

Wat geeft je energie?

Fien Cuppens: Experimenteren met creaties.

Welke plooien vallen er tijdens het experiment en de brainstorm.

Hoe hoog kan ik hier mee reiken?

En in welke bochten kan ik mij nog wringen?

25 51

Waar heb je de voorbije week mee moeten lachen?

Jeff Swinnen: In deze tijden van quarantaine ontsporen gesprekken sneller naar absurditeit door het gezamenlijke kluizenaarschap.

Dit kortverhaal is een illustratie van hoe een gesprek over pure nonsens kan gaan.

52

25

Wat maakte je vrolijk deze week?

Valerie Crommen: Heel grappig want Jeff Swinnen en ik hadden afgelopen week een gesprek waarbij de verspreking ‘in mijn kind als hoofd’ voorkwam.

We zijn allebei voor ons werk uit die verspreking vertrokken.

Wat zegt de toekomst?

4

57

En wat nu?

Met dit onderzoek bekeek ik de mogelijkheid van een welzijnsmaatschappij. Er zijn zo veel meer mensen die hier een rol in zouden moeten spelen. In mijn onderzoek kwamen maar een beperkt aantal mensen uit specifieke sectoren aan het woord.

Wat ik vooral nog wil te weten komen in de toekomst is het volgende: Wat zijn de vragen die jij wil stellen over ons toekomstig welzijn?

Welke vragen worden er niet gesteld?

Hoe kunnen we ervoor zorgen dat mensen deze vragen vaker aan elkaar zullen stellen?

Dit onderzoek kwam tot stand door de 20 mensen die zich lieten interviewen en ons daarmee een inkijk gunden in hun welzijn en hun toekomstsdromen. Maar natuurlijk zijn er veel meer mensen daar buiten die dit mogelijk maakten waaronder mijn eigen naasten, maar zeker ook alle gouden mensen van The School.

—

20-24.04.20

Designing well-being urban research by Maureen Cordens

“Solidarity is a craft.”

— Richard Sennet, Department of Sociology at Cambridge University

theschool.city fb.com/maisonflorida