THE NORSU NIAN ANG OPISYAL NA LINGGUHANG PAHAYAGAN NG MGA MAG-AARAL NG PAMBANSANG PAMANTASAN NG NEGROS ORIENTAL SA LOOB NG 36 TAON
NAGSUSULAT PARA SA INYO. NAKIKIBAKA PARA SA INYO. TOMO XXXVI | ISYU BLG. 11 | AGOSTO 13-17, 2018
MAGING ALERTO. Isang pampublikong poste ng kuryente ang sumabog sa bandang likuran ng College of Nursing, Pharmacy, and Allied Health Sciences (CNPAHS) building na nagdulot ng pagkagulo at pangamba ng ilang mga estudyante ng NORSU noong Agosto 7,2018. Kuha ni Harvey M. Iquio
Karah Jane B. Sarita
Na g d u l o t n g pangamba sa ilang Norsunians ang isang pagsabog nang mahulog ang isang sanga ng acacia sa isang high-tension wire ng pampublikong poste ng kuryente sa pagitan ng Our Mother of Perpetual Help Church at College of Nursing, Pharmacy, and Allied Health Science (CNPAHS), Agosto 7. Nagsimulang magkagulo ang mga estudyanteng nagkaklase sa CNPAHS nang maglabas ng usok ang linya ng kuryente at magsimulang masunog ang sanga.
Ayon kay Julio Ventolero, direktor ng Students Affair Services (SAS), nang may nagpabatid sa kaniya na may nangyaring pagsabog, agad siyang tumakbo sa CNPAHS. “Gi-kuyawan ko anang niingong naay nibuto, unya naay nanimaho ug n a gd a g an ay ng estudyante. Lain akong huna-huna kay I did not know the situation nga ing-ato and so I ran immediately,” pahayag niya. Agad niya raw tinawagan ang Negros Oriental Electrical Cooperative, Inc. (NORECO),
at may dumating ding mga bombero. “Di man ‘to pwede pasilitan kay electrical wire, mao tong NORECO tong una nakong gi-contact, so that NORECO will turn off the power para ma-extinguish tong kuan [apoy], pero wa man kaabot na ang NORECO kay igo mang na-consume ang wood,” sabi pa niya. Samantala, ayon kay Glaiza Brent Dayot, Bachelor of Science in Nursing (BSN) senior, nang sumabog ang linya, nagsimula na silang magkagulo
dahil halos lahat ng kanilang mga laptops na naglalaman ng kanilang mga pananaliksik ay nakasaksak sa mga awtlet. Dagdag pa niya, mas nagkagulo pa sila sa takot na mabagsakan ng umaapoy na sanga ang isang ginang na kasalukuyang naka-upo malapit sa pinangyarihan ng sunog. Ipinahayag naman ni Novie Justin Miranda, BSN senior, ang kaniyang paghanga sa mabilis na pagresponde ng unibersidad sa pangyayaring ito. Ayon kay Ventolero, nagpapasalamat siya sa “concerned Norsunian” na tumawag at hIGH-TENSION/ pahina 4
30 estudyanteng lider magsasanay sa Singapore
U pa n g m a g s a n ay ng mga bagong lider, pumili ang Ngee Ann P o l y t e c h n i c - Te m a s e k Foundation InternationalSpecialists’ CommunityLeadership Exchange (NP-TFI SCALE) ng 30 estudyante mula sa NORSU upang lumahok sa isang student exchange program. Ang NP-TFI SCALE ay mula sa bansang Singapore na layuning magtaguyod ngf matatag na samahan ng Pilipinas at Singapore sa pamamagitan ng pagbabahagi ng kultura at paglinang ng pagpapahalaga sa ekonomiya,
USAPING PINANSYAL. Upang magbigay-linaw sa mga pinansyal na proseso ng unibersidad, ang Acting Chief Administrative Officer na si Rene Boy Catubig ay nagtalakay ukol rito sa CIT-AVR.
CBA may bagong dekano
Alexe A. Luce
because I just had my class and the office order was delivered, indicating that I am already the dean of this college,” saad pa niya. Ipinaliwanag ni Villanueva na kahit binigyan na siya ng maliliit na pahiwatig ng dating dekano na si Elsie Ramacho na maaaring siya ang susunod sa posisyon nito ay hindi pa rin maitatago sa kanya ang pagkabigla sa nasabing deklarasyon. Cba/ pahina 4
Mula sa pagiging guidance counselor ng College sosyo-politikal at magkaibang of Business Administration kultura ng mga bansa sa (CBA) sa loob ng limang taon, Timog-Silangang Asya. hinirang na bagong dekano si Taong 2015 nagsimula ang Ildefe Villanueva ng naturang programa sa NORSU, taong kolehiyo. 2017 naman ang pangalawang Noong nakaraang Hulyo pangkat at 2018 ang pangatlo, 17, natanggap ni Villanueva ayon kay Daniel Young, isa sa ang office order na nagsasaad tagapanayam mula NP na isa na siya na ang magiging sa mga pumili ng mga kalahok. bagong dekano ng CBA. Ito ay limang linggong “I was actually surprised programang binubuo ng tatlong-linggong pag-aaral at ISKOLAR NG BAYAN. Si ginoong Daniel Young mula sa Ngee Ann Polytechnic-Tepagsasanay ng mga Norsunian masek Foundation International Specialists’ Community Leadership Exchange (NP-TFI sa Singapore mula Oktubre SCALE) 2018 na nagmula sa bansang Singapore ay isa sa tagapanayam upang pumili ng Mga samahang mag-aaral nagrehistro 30 na estudyante galing NORSU na magsasanay sa Singapore. hanggang Nobyembre at pahayag ni John Harvey Maypa, KENNETH S. SURILLA Ayon kay Merivic Catada, ng mga TFI-SCALE iskolar, dalawang linggo naman sa KennethCARLORIO Carlorio S. Surilla ang bagong presidente ng LSO. makakaimpluwensya sila Pilipinas para sa mga mag- pangalawang pangulo ng Research, M ata p o s a n g Tugon pa niya, napasa na ang aaral ng NP sa darating na Extension and International sa mga kapwa estudyante pagparehistro ng mga mga dokumento tulad ng activity Linkages (REXIL), sa pagbalik Marso 2019. 30 estudyante/ pahina 4 samahang mag-aaral sa League design sa opisina ng Vice-President of Student Organization (LSO), for Academic Affairs (VPAA) at pinaghahandaan naman ang LSO inaasahan ang resulta bago ang Fun Day sa Setyembre upang ika-apat na linggo ng Agosto control network surveying, ” Gamit ang pondo mula sa sa departamento ng Geodetic gawing dalawang araw. upang makapagpulong muli sa pahayag ni Saga. Project Procurement Management Engineering, nais nilang ilunsad Tinatantyang sa ika-14 at 15 LSO. Ayon sa pananaw ng senior BS Plan (PPMP), ang GNSS ay ang makabagong surveying Sa ika-14 o Biyernes, in Geodetic Engineering (BSGdE) ng Setyembre ang LSO Fun Day nagkakahalaga ng P 1.25 milyon method para sa mga estudyante. at mapupuno ng mga aktibidades, inilarawan ni Maypa na sa 1-5 “The students will get to learn na si Hannah May Gomez, hindi ayon sa mga suhestiyon ng bagong ng hapon, magaganap ang Oathat dumating noong Pebrero sa how to use it for different studies na magiging ignorante ang mga mga opisyal ng LSO. kasalukyang taon. Taking ng bagong mga opisyal Paglilinaw ni Engr. such as geographic information estudyante sa mga makaagong “We have sent a letter of sa lahat ng mga organisasyon at geodetic pahina 4 proposal to Ma’am Pinili [VPAA],” Michael Saga, tagapangulo system, remote sensing, and LSO FUN DAY/ pahina 4 Kuha ni John Earl F. Merto
Faith Jessica E. Alejano
Kuha ni Cor Uriel A. Balladares
High-tension wires nagdulot ng gikla matapos sumabog
LSO fun day gagawing 2 araw
Departamentong GdE may P1.2-M bagong ekwipo REYCHEMVER C. CREDO
UPANG PAUNLARIN ANG layuning mapabago ang mga kagamitan, isang Global Navigation Satellite System (GNSS) ang binili ng departamento ng Geodetic Engineering.
QUALITY instruction
CATHEDRA MEA REGULAE MEAE OPINyON | sa pahina 2
BARADONG UTAK
SANG-AYON KA BA NA...
LATHALAIN | sa pahina 3
ULTIMO | sa pahina 4
TALAARAWAN
UNIVERSITY POLL
OPINYON
2
TOMO XXXVI | ISYU BLG 11 | AGOSTO 13-17, 2018
EDITORYAL
Patuloy na pag-usad
Noong nakaraang Enero, naging usap-usapan sa bansa ang bagong ipinasang House Bill 1022 o “National Writing System Act” na iminungkahi ni Rep. Leopoldo Bataoil. Ito ay naglalayong gawing sistemang panulat sa bansa ang Baybayin. Ayon kay Bataoil, sa paraang ito ay mas maipapakita ang halaga ng ating kultur. Inaprobahan naman ng House Committee on Basic Education and Culture ang bagong panukala at sinuportahan ng Department of Education (DepEd), National Commission for Culture and the Arts (NCCA), at ng “Baybayin, Buhayin” advocacy group. Kung magiging ganap na batas ito, ang mga pabrika ay kinakailangang sumunod sa bagong sistemang panulat. Ang mga label sa mga produkto ay isasalin sa Baybayin. Gayundi sa lokal na pamahalaan kung saan ang mga pangalang kalye, kagamitan at gusaling pampubliko kagaya ng sa mga ospital. Maaaring nasa Baybayin na din ang mga magasing ipapalabas, at ganuon din sa pagsusulat ng mismong pangalan. Ayon kay Bataoil, upang makamtan ang layunin ng House Bill 1022, dapat lang na ipakilala sa masa ang Baybayin bilang pambansang sistemang panulat at ituro sa pamamagitan ng mga pagsasanay. Sa kabilang dako naman ay magkakaroon ng matinding problema pagkatuto at komunikasyon. Lalong mahihirapan ang mga estudyante sa paaralan kung isasalin na rin ang mga letrang alpabeto sa Baybayin— dagdag pasanin lamang ito sa mga gurong nagsisipag magturo at posibleng malito ang mga taong hindi kayang magsanay patungkol sa Baybayin. Dapat lamang na maging dalubhasa ang mga guro at mga manggagawa sa Baybayin kung ito man ay magiging batas upang sila rin ang maging daan sa pagpapayaman ng kaalaman para sa ibang tao. Totoo at makabayan ang punto ni Rep. Bataoil tungkol sa Baybayin, ngunit dapat isaalang-alang ang mga bagay na maaapektuhan nito. Unang-una, bukod sa mga nabanggit, malaking halaga ang kinakailangan para sa mga pagsasanay at mga maaaring printed materials. Pangalawa, kinakailangan ba talagang palitan ng Baybayin ang bagong alpabeto? Wala namang nakikitang problema ang sistemang panulat ngayon sa bansa. Pangatlo, mabuti lang naman na magbigay pugay at pagpapahalaga sa ating kultura’t kasaysayan, pero hindi ba dapat tayong pasulong at hindi pabalik? Ang Baybayin ay naging parte na sa ating mga Pilipino bilang pamana kaya nararapat lang na ituro ito sa paaralan nang sa gayon ay mapanatili ito, ngunit hindi sa puntong gagawin itong pambansang sistemang panulat ng Pilipinas.
Quality Instruction
‘Ing.ana man gud ng College’. Sa tuwing ibabahagi ko ang aking mga hinaing tungkol sa mga gurong hindi nagtuturo, ito ang kalimitang naririnig ko mula sa aking paligid. Mabigat sa aking loob na ito ang mindset ng ilang tao, na sa kolehiyo ayos lang na ang mga mag-aaral ang umaako sa responsibilidad ng mga guro na magturo at magbahagi ng kaalaman. Hindi ko nilalahat ang lahat ang mga guro sa kolehiyo, ngunit totoong may mga
magtuturong hindi nagtuturo. Oo, totoo ito. Oo, nangyayari ito. At oo, tila normal na ito. Alam ko at naiintindihan kong may mga taong sangayon at sumusuporta sa ganitong ‘proseso ng pagtuturo’. Ayon sa kanila, dapat matuto ang mga magaaral sa kolehiyo na maging mapamaraan, independent, at competent. Naniniwala silang sa paraang ito, tinuturuan nilang magkaroon ng pagkukusa ang mag-aaral na kumilos. Na dapat sa sarili
Teleserye ng pinagmulan Tayong mga Pilipino ay isang malaking tagahanga ng mga soap operas at mga dramang ipinapalabas sa telebisyon. Ang mga palabas na ito ay sumasalamin sa ating mga kultura kung kaya, karamihan sa mga ito ay nakasentro sa pamilya. Hindi rin natin maitatangi na napakaimpluwensiyal ng mga palabas na ito. Isang mabuting halimbawa nito ang pagsibol ng samu’t saring Korean drama na nagdulot ng matinding pagkawili nating mga Pilipino sa kanilang kultura. Simula sa kanilang pananamit, pag-aayos, mga pagkain, musika, at maging ang kanilang lenggwahe ay lubhang tinutukan ng karamihan sa atin.
Nang dahil sa mga simpleng palabas na ito, marami tayong natutunan sa kani-kanilang mga kultura at kaugalian. Bilang isang indibidwal na minsan ng nahumaling sa mga palabas na ito, nagkaroon ako ng kaalaman ukol sa mayaman nilang kasaysayan. Nalaman ko ang kasaysayan ng iba’t ibang imperyo at mga maimpluwensiyang emperador na siyang nagpatatag ng kani-kanilang bansa. Tila ba nilamon na ang mga Pilipino ng mga dayuhang kultura partikular na ang Korea. Maging ang mga television channels sa ating bansa ay nakikipagpaligsahan sa isa’t isa at nag-uunahan sa pagkuha ng mga bagong asian dramas na ipapalabas sa kani-
umasa, dahil hindi lahat ng oras may tutulong sa iyo. Na dapat malaman natin kung gaano kalupit ang mundo. Na sa pagpaparanas sa mabagsik na reyalidad, magiging handa tayo sa totoong mundo. Oo, naiintindihan ko ang mga puntong ito. Ngunit nais ko ring ibahagi ang damdamin ng mga tutol rito tulad ko. Oo, nasa kolehiyo kami, ngunit nasa kolehiyo kami upang mag-aral. Nandito kami dahil gusto naming matuto sa mga propesyonal, sa mga taong alam na ang mga ginagawa nila. Hindi kami nandito upang bigyan lamang ng aklat at pag-aralan ito ng kamikami lang. Nandito kami dahil gusto naming maging mga propesyonal tulad nila. At sana naiintindihan nilang, ito ang pundasyon ng mga karerang nais tahakin ng mga mag-aaral. Ilang taon nalang at susuungin na namin ang totoong mundo. Kung patuloy kaming mag-aaral ng walang tamang gabay, paano
namin malalaman kung tama ba ang ginagawa namin? Anong mangyayari sa amin pagkatapos ng kolehiyo? Anong babaunin namin sa trabaho? Sa tingin ko, ang pinaka nakakalungkot na parte rito ay kung minsan mas marami pang natututunan ang mga mag-aaral sa kapwa nila mag-aaral kaysa sa ilang guro. Sobrang nirerespeto ko ang mga gurong nagtuturo talaga at nagbibigay nga quality instruction. Deserve nila ang lahat ng respetong maaaring ibigay ng mundo. Kaya sana, lahat ng mga guro ay nagtuturo o kahit gumagabay nalang sa pagaaral ng mga mag-aaral, dahil napakalaking parte ang ginagampanan ng kolehiyo sa hinaharap ng mga mag-aaral. Sana ay maintindihan nila kung gaano ito kahalaga para sa mga mag-aaral. Sana ay ibigay nila ang ‘quality instruction’ na ipinangako ng NORSU.
kanilang estasyon. Sa dinami-dami ng mga Korean drama na nakahanay upang ipalabas sa bawat estasiyon ng ating mga telebisyon, hindi maitatanging mas inaabangan at tinatangkalik ito ng mga kabataan ngayon kumpara sa mga orihinal na mga drama sa Pilipinas. Ngunit hindi ito ang puntong nais kong bigyang diin. Marami tayong mga prominenteng direktor sa ating bansa at sa halip na mag-import ang Pilipinas ng napakaraming mga banyagang drama series, bakit hindi na lang nila ituon ang ating mga palabas sa napakayamang kasaysayan ng Pilipinas? Sa halip na ang ligawan nina Shan Cai at Dao Ming Si na makailang-ulit ng naipalabas sa bansa simula pa noong 2003 ang tinatangkilik natin sa telebisyon, hindi ba mas mainam naman na bigyan nating pansin ang nakakaantig na pagmamahalang Jose Rizal at Leonor Rivera? Sa halip na mag-asawang may kabit o di kaya’y ampong anak na mula sa mayamang pamilya ang palaging itinatampok sa ating telebisyon, bakit hindi ang makabagbag damdaming pagmamalupit ng mga Espanyol sa mga Pilipino at ang paggamit
ng mga prayle sa relihiyong Kristiyano bilang dahilan ng kanilang pagmamalabis? Bakit hindi natin isabuhay ang mga nobelang isinulat ng ating pambansang bayani, ang Noli Me Tangere na nailathala noong 1887 at El Filibusterismo noong 1891 na idinitalye ang sitwasiyon ng Pilipinas sa ilalim ng mga mapang-abusong Espanyol? Gunigunihin ang isang kabataang tagasubaybay sa Noli Me Tangere at nakikipagtalakan sa kaklase ukol sa episode na ipinalabas kagabi, “Nakita mo ba yung episode kagabi? Gustong ipakasal ni Padre Damaso si Maria Clara kay Linares. Omg! Papano na si Ibarra?” Hindi ba mas masayang isipin na ang ating mga kabataan, mahumaling man sa ibang kultura ay kahit papaano may nalalaman pa rin sa ating kasaysayan at pinagmulan? Nawa’y may planong ganito ang mga nangungunang estansyion sa ating bansa. Mga teleseryeng magbibigay aral sa lahat ng Pilipino, na hindi lamang ang importansiya ng pamilya ang sinasaklaw ng tema, kung hindi pati na rin ang ugat ng ating pinagmulan na siyang pupukaw sa ating pagka-Pilipino.
LATHALAIN
3
Baradong Utak
Sofia Joyce A. Hermoso
Kuha ni Harvey M. Iquio
May ibat-ibang pamantayan kung ang antas ng pamumuhay ng tao sa lipunan ang ating pag-uusapan. Sa panahon ngayon, nababase sa panlabas na anyo upang malaman kung saang kategorya ka nababagay; ngunit, tama nga ba na ibatay natin sa pisikal na hitsura ang estado ng isang tao sa lipunan? May mga taong ayos na ang kahulugan ng aristokrata gusto sa buhay. Minsan ay klasipikasyon ng nakararami ayos sa panlabas ngunit walang- ay taong maharlika, may nililito nila ang kanilang mga pagdating sa mga mahihirap. wala naman talaga sa buhay. Sa dugong bughaw habang ang kagustuhan sa kanilang mga Sila ay tao rin naman at maari kabilang dako, ang ibang angat enkantada naman ay may pangangailangan. Makikita silang magpakabuti kung sa buhay ay simple lamang mabuting kalooban. Kahit na mo sila kahit saan na ang gugustuhin nila. kung manamit. Tila wala silang b u h a y pansuot ay disente lamang Higit sa lahat, kahit pa pakialam sa paligid kung hindi nila ay pero utak nila’y nababalutan mayroong lista ng kategorya sila mapapansin kung gaano ng mga bagay na hinding hindi ng mga tao na nabibilang sa sila kagara sa kanila. May mga mo malalaman—maliban na lipunan, hindi nito mababago tao namang talagang busilak lamang kung kilala mo sila. kung sino ka. Layon lamang ang puso; at, hindi naman Pero sa malayo ay malalaman nito ang guluhin ang inyong mawawala ang mga taong mo na sila ay nabibilang sa pag-iisp. Laging tandaan na hindi lang may pakialam sa maralitang maykaya. kahit ano pa ang tingin ng iba ibang tao kundi pati Dukhang mayaman sa ginto ay hindi na mahalaga, basta’t na rin sa kapaligiran. “Dukha? Mayaman? ang importante ay kung ano Oo! May mga Ginto? Paano?” Iyon siguro ang ang nakikita sa loob ng puso o tao pang natitira lumabas sa iyong isipan nang kung ano ang pinapakita mo sa sa mundo kagaya mabasa mo ang mga salitang kanila. nila. Narito ang puno ng kabalintunaan. Ika nga nila huwag, iba’t-ibang kategorya Oo, hindi ka nagkamali sa hatulan ang isang libro sa ng tao sa lipunan. Alin binasa mo. Ang ating paligid pamamagitan ng takip nito. ka rito? ay hindi nawawalan ng Kahit ano pa man Petmalung sosyal mga mahihirap ang iyong Mula sa salitang na nanlilimos kasarian, lebel nabanggit, sila yung tipong masagana, hinding hindi nila tuwing gabi. sa buhay, o walang pake. Hindi nila nakakalimutan ang kanilang ‘Di dahil nasa nasyonalidad, gugustuhing lumabas ng bahay komunidad lalo na sa oras ng ganito ang lahat tayo ay kung hindi sila naka-kilay on- kalamidad o pangangailangan. k a n i l a n g tao— nagsimula fleek. Sila rin yung sosyal na Hindi sila gaano ka-showy sa k a l a g a y a n sa abo at kung sosyal. Mga branded na kanilang sinusuot. Ang mga ay mahirap magtatapos rin damit at sapatos. Ang kanilang ganitong tao ay simple lamang na talaga sa abo. Hindi pakikisalamuha sa kapwa ay na tipong t-shirts at shorts ang kanilang naman mahirap nakabatay kung ano ang antas lamang ay kontento na sila. kalagayan. Ginto tratuhin ang lahat nila sa buhay. Maralitang maykaya ang kanilang mga puso at nang pantay, hindi ba? Aristokratang engkantada Sila yung may hindi lang pansin ng iba Huwag mong sayangin ang Ayon sa tagalog dictionary, pinakamataas na lista ng mga kasi ito na ang nakaugaliang iyong mga mata.
“I tried to convince myself that he was the one who lost something worth holding on to— but truthfully, both parties lost.” Tubong Kabankalan City ang dalagang si Erika Berzuela Semillano. Nakapagtapos siya ng senior high school sa Liceo
Imahe ng Kampus de la Salle Senior High School o mas kilala bilang University of St. La Salle Bacolod. Masaya at halos perpekto, dalawang salitang mailalarawan niya sa kanyang pamumuhay doon. Sinong mag-aakalang isang pangarap ang magpapalayo sa dalaga
mula sa kanyang pamilya— ang sumunod sa yapak ng kanyang inhenyerong ama na sila’y nilisan na. Walong taong gulang siya nang iwan silang tatlong magkakapatid ng kanyang ama. “When you’re eight and someone leaves, it doesn’t
make that much sense,” sambit niya habang sinasariwa ang mga pangyayari. Inhinyero ang kanyang ama kung kaya nasanay na siya sa paglisan nito at bumabalik lamang makaraan ang ilang linggo. Ngunit ang linggo ay naging limang buwan at ang limang buwan ay naging walong taon. Labindalawang taong gulang siya nang muling magbalik ang ama. “Everything was smooth sailing and I became complete again,” bulalas nito. Hindi maitatanggi na ang pagkawala ng ama ay nagdulot ng butas sa kanyang pagkatao ngunit ito nama’y pinunan ng padre de pamilya sa mga araw na ito’y namalagi muli sa kanilang piling. Umaalis pa rin ito paminsan-minsan dahil sa trabaho ngunit nararamdaman pa rin niya ang presensiya nito sa telepono. “Our phone calls would go long for hours even without
Dibuho ni Dinloven M. Janguin
Dibuho nina Jay Cheever G. Rocaberte, Jerico Quibot, at Nichole C. Destor
TOMO XXXVI | ISYU BLG 11 | AGOSTO 13-17, 2018
Maraming pagkakataon sa aking buhay na nadismaya ako sa aking sarili at isa ito sa mga panahong iyon. Tahimik. Napaka-tahimik. Ang tanging tunog na umalingawngaw sa paligid ay ang bawat kumpas at sayaw ng aking panulat habang ito’y inilalapat ko sa ika-dalawampu’t pitong pahina ng aking kwaderno. Walang ingay at walang istorbo, ako’y nagpatuloy sa pagbigay ng ritmo gamit ang aking kamay at pag-ensayo ng aking pag-iisip gamit ang aking gabay na aklat. Sa panahong iyon, ‘di ko na mapagkakaila pa— bukas ay Midterms na. Mga kwadernong nakalatag. Scientific calculator sa pagitan ng aking dalawang palad. Mga sulat-kamay na karaniwang disente pero may bahid ng pagmamadali. Matapang na kapeng itinimpla ng aking ina’y nasa tabi, nangalahati na. Bawat konseptong aking nabasa sa aking librong gabay ay aking inilapat sa puting papel gamit ang aking itim na panulat. Bawat ideya at panibagong kaalamang aking nakalap ay inukit ko sa aking utak kasabay ng pagdarasal na sana ay di ko iyon makaligtaan kapag nasa exam hall na ako. Bawat higop ko sa aking nanlalamig at nangangalahating kape ay ang paglaban ko sa aking nakakabagal na antok. Ika nga nila, “Ang tulog ay para lamang sa mga mahihina.” Limang minuto bago mag-hatinggabi. Ipinagkibit-balikat ko ang oras at nagpatuloy sa pag-aaral. Hindi na ako baguhan sa ganitong mga bagay. Nasanay na akong matulog des oras ng gabi o minsan nama’y umaga na. Siyempre hindi maiiwasang antukin kinabukasan habang nagle-lecture ang guro pero sa kabutihang palad ay napipigilan kong matulog. Masasabi kong kampante ako kahit papaano. Kinabukasan, alas otso na ng umaga nung ako’y naglakad papuntang silid-aralan. Ang aking mga kaklase ay nagkukumpulan na parang mga bubuyog. Ang maingay na diskurso nila’y napalitan ng katahimikan at pangamba nang pumasok ang aming guro daladala ang makakapal na mga sagutang papel. Pagkatanggap ko sa aking sagutang papel, nagsimulang lumamig at mamawis ang aking mga kamay. Tuloy-tuloy ang aking pagsagot sa mga tanong ngunit sa kalaunan ay unti-unti kong naramdaman ang pressure sa aking isip. “Ni-rebyu ko to eh. Ba’t di ko maalala ang sagot?!” tanong ko sa aking sarili habang madiin akong pumikit. Ang pormulang aking ginamit noong nagre-rebyu ako ay tila nawala sa aking memorya na parang bula. Maigi kong isinuri ang laman ng aking utak ngunit anumang gawin ko’y nangangapa pa rin ako sa dilim. Dug. Dug. Dug. “2 minutes left!” Baradong utak/ pahina 4 anyone speaking, as long as you know that the connection is there, as long as you still hear him breathe on the other end of the line, we’re good,” kuwento pa ni Erika. Nang siya’y tumuntong ng labim-pito, nalaman ng kanyang nakatatandang kapatid na lalaki ang kahinahinalang pagkatao ng isang babae sa Facebook na may mga larawan ng kanyang ama na tila ba masaya at iba ang tamis ng mga ngiti sa bawat litrato— ngiting nakita niya noon sa kanyang nagmamahalang mga magulang. Isipan niya’y gulong-gulo. Wala na siyang ibang narining kundi ang lakas ng kabog ng kanyang puso. Kinabukasan ay kinompronta niya ang kanyang ama ngunit sa halip na magpaliwanag ay pinagalitan pa siya nito sa pangingialam.
“After that, he changed his phone number. The next thing I knew, the girl blocked me on Facebook,” malungkot niyang bigkas. Tatlong taon na ang lumipas, ang amang nakilala ang buong pagkatao niya ay hindi na muling nagparamdam. Ang masasayang araw kasama ang haligi ng tahanan ay isa na lamang ala-ala. Ito’y alaalang kailanman hindi na niya maibabalik. Sa kabila ng pangungulila sa amang naging inspirasyon sa kanyang napiling kurso, buo pa rin ang determinasyon ng dalaga na tapusin ang sinimulan at magpakatatag. “I can be an engineer despite the circumstances and without him around. He is my pain and my pain is my motivation,” huling wika niya. Isinulat ni Jenevelle V. Banono
ULTIMO
4
Pangkapaligirang programa, inilunsad sa NORSU
Agosto 10 – Busa mahatagan og kalinaw ang mga freshman kabahin sa sayong pagmabdos ug mga sakit nga makuha sa pakighilawas, gipahigayon ang usa ka oryentasyon sa sex education didto sa College of Business Administration (CBA). Ang katuyoan sa maong oryentasyon ang pagpamasayod sa mga estudyante ang mga sakit nga makuha sa pakighilawas ug kon unsa kadako nga problema ang mahatag sa ‘sayong pagmabdos’. Matud ni Janet Gaddi, ang ispiker niining oryentasyon, ang sayong pagmabdos usa sa mga komunal nga problema sa nasod nga nahimo na usab nga dakong problema sa ekonomiya. “We have to educate our youth. But even though we are educating them, some of them
just neglect their knowledge so we have to keep on reminding them through these seminars,” matod pa niya. Sa laing bahin, nagpasalamat ang mga estudyante sa nahimong oryentasyon tungod kay nadungagan ang ilang kahibalo sa mga gihisgotang problema. Si June Nyka Gargar, estudyante sa BS in Accountancy, miingon, “It (orientation) does not only educate us on what will happen if mahimo tang victim sa teenage pregnancy, it informed us about the disadvantages during or after getting pregnant.” Gihisgotan ang mga hinungdan sa maong mga problema ug ang mga mahimong epekto niini. Ang maong orientasyon gipanguluhan ni Ildefe Villanueva, dekano sa CBA, ug sa uban pang staff gikan sa kolehiyo.
Kuha ni Donna T. Darantinao
Oryentasyon sa sex education gipahigayon
Balitang Pangkomunidad
‘Rare’ ibon nakita sa NegOr
et al,” dagdag pa ng akda. Ayon sa sa akda, ang NatagpuanG muli ibon ay tinataguriang “jewel ang isang bihirang uri ng ibon of the forest” dahil sa makislap sa probinsya ng Negros Oriental at mala-hiyas nitong kulay. makalipas ang mahigit 111 taon. Sa kumpirmasyon ng Ayon sa ulat ng Philippine Philippine Daily Inquirer, noong Daily Inquirer, ang ibon ay nakaraang Marso pa nakita ni Rene kinilala bilang blue-winged Pitta Vendiola, ang tagapangalaga ng (P. moluccensis) na nakita sa santuwaryo, ang kakaibang ibon at Liptong Woodland, isang widlife kinunan ito ng litrato at inilathala sanctuary sa bayan ng Bacong. sa Facebook noong Hulyo. Batay sa kanilang Bagama’t malabo ang pananaliksik, ang ibon ay litrato, ito ay nakakalap muling nasilayan pagkalipas ng pansin at kumento sa itong matagpuan sa Pilipinas mga netizens na una itong noong Enero, 1898 sa probinsya kinilala bilang hooded Pitta, ng Palawan at Pebrero, 1907 na karaniwan sa bansa na sa probinsya ng Basilan. muling kinumpirma bilang “The forager on the forest mas pambihira pa rito. floor of Liptong Woodland turned Bunsod dito, maraming out to be a blue-winged Pitta, a mga “birders” ang dumayo species that was recorded only papuntang Liptong Woodland twice in the Philippines according upang kumpirmahin ang to “A Guide to the Birds in the naging “most finds in the recent Philippines by Robert S. Kennedy Philippine birding history”.
Dibuho ni Lyndon Jake C. Cataruja
Gerard Rick C. Jardin
lso fun day/ mula sa pahina 1
PAMUKAW NG ISIPAN. Upang hikayatin ang mga kalahok sa Camp SEWI na magsimulang magsulat, inilahad ni Joy Felisa Poblador, dating Punong Patnugot ng The Torch, ang pahayagan ng dating West Negros University, ang hamon bilang manunulat na sumubaybay ng iilang malalaking isyu ukol sa kalikasan.
Reychemver C. Credo Malugod na tinanggap ng mga Norsunians na nakilahok ang NORSU leg ng Camp SEWI: (Student’s Environmental Writing Initiative): Ang Pangalawang
NORSU tumaas ng 7.34% sa PLE Julius Joe T. Umbina
Sa passing rate na 76.09%, ang NORSU ay may 35 bagong lisensyadong parmaseutiko nitong Agosto lamang na Pharmacist Licensure Examination (PLE). Mula sa kabuuang 46 mula sa NORSU, ang 35 na nakapasa ay binubuo ng 33 first timers at dalawang repeaters na nagdulot ng 7.34% na pagtaas kumpara noong nakaraang taon sa Agosto na may 68.75% lamang. “Since it’s increasing, it’s a positive result for the pharmacy department and this is also the batch nga kanang pinaka highest number of takers since 2009,” pagpapahayag ni Analiza Bais, ang tagapangulo ng departamento ng Pharmacy. “First timer ko. Grabe, happy kaayo! God is so generous to me. He never fails to amaze me. Dili masukod akong kalipay jud!” pagbabahagi ni Regine Dumajel, isa sa mga nakapasa sa PLE. Ayon naman sa isa pang nakapasa na si Lorainne Tan, geodetic/ mula sa pahina 1 kagamitan ng kanilang kurso. “We are obliged to, and it shows that NORSU will seriously train us well,” dagdag ng primo anyong kaparehong kurso na si Lorie Darong. G a y u n p a m a n , pinaaalahanan ni Saga ang mga sabik na estudyante na “temporary authority” pa lang ang kalakip ng naturang instrumento sapagkat hindi pa ito ganap na bayad. “There was an expiration set
Booth Exhibit upang mabigyan ng panahon ang ibang grupo na makakita ng baong mga miyembro. Sa ika-15 o Sabado, bibisitahin naman ang kampus sa Bajumpandan para sa Sports Fest o Padula na magtatagal ng isang araw. Inaasahan naman ng presidente ng LSO na madadagdagan ang bilang nang hanggang apat ang mga samahan ngayong taon; noong 2017, 78 na samahan ng mag-aaral ang kinilala ng LSO.
Bagamat mas maaga ngayon ang pag-umpisa ng pagparehistro kumpara noong huling taon, nadagdagan naman ang mga kailanganang ipasa (tatlong basurahan) bago marehistro ang samahan. Ipinahayag ni Gwaineth Stefhan Pabinguit, bise-presidente ng LSO, na ang dagdag ng tungkulin ay nagmula sa opisina ng presidente ng Negros Oriental State University (NORSU). Ang malilikom na mga basurahan ay susuriin ng Buildings and Grounds (BG) at
Student Affairs Services (SAS) bago ipamamahagi sa dalawang kampus ng Dumaguete. Nagbigay rin ng abiso si Maypa na puwedeng baguhin ang konstitusiyon ng mga samahan at mabigyan ng probisyon na gawing legal ang kontribusyon ng mga miyembro para sa kanilang pondo. Idiniin niya na ang mga resolusyon ng Board of Regents na nagbabawal sa pangongolekta sa loob ng unibersidad ay sumasakop lamang sa mga guro at empleyado.
Kaba at inis sa sarili ang nangibabaw sa sarili nang tuluyan kong napagtanto na hindi ko na masasagutan pa ang natitirang mga katanungan. Lungkot, galit sa sarili,
panghihinayang, lahat lahat na. Ang pagbuhos ng milyonmilyong tanong sa sarili ang nagudyok sa pagpatak ng aking mga luha. Alam kong puwede pang
bumawi sa susunod ngunit nung mga oras na iyon, naisip kong, “Hindi pa rin pala sapat.” Si Meraki ay manlalakbay sa pamamagitan ng mga pahinang kaniyang mga nababasa.
Baradong/ mula sa pahina 3
Hugot, na ginanap sa SAS Center, Agosto 12. Kasama ang labingapat na mga estudyanteng nagnanais maging manunulat ukol sa kapaligiran, hinimok ng presidente ng Association of “Happy ug blessed jud kaayo ko ug thankful at the same time sa mga tawong ni-motivate ug nipray namo especially sa among parents, sa mga pharmacy teachers and students ug mga friends.” Ngunit hindi rin maitatanggi ni Tan na may parte kung saan siya ay nalulungkot sa kadahilanang ang iba niyang mga kaklase ay hindi nakapasa sa PLE at dahil hindi nila nasungkit ang 100% na passing rate na kanilang idinalangin. Sa kabilang dako, ang NORSU ay niraranggo bilang pangalawa sa pinakamaatas na may passing rate sa Cental Visayas kasunod sa University of San Carlos kung saan 96.72% ang passing rate, habang ang Southwestern University naman ang pangatlo na may 74.29%. Samantala, hinamon naman ni Bais ang susunod na pangkat ng manunulit na maging handa sa mga tuntuning kagalingan, kaalaman, at higit sa lahat, saloobin upang masungkit rin nila ang kanilang pangarap.
for the equipment but could be permanently applicable for usage if the payment is done,” aniya. Samantala, nagkaroon ng training sa pamamagitan ng kompanyang Raymund Arnold S. Alberto (RASA) ang grupo ng ikalimang taon sa BSGdE noong ika-11 ng Agosto sa Dumaguete kampus II upang mapagtibay ang karunungan sa teyoretikal na bahagi ng larangan.
Young Environmental Journalists kapaligiran sa Negros Occidental (AYEJ) na si Javan Lev Poblador, katulad ng Guimaras Oil Spill kung saan naitatag ang Camp noong 2006. SEWI, na palawigin pa ang “An environmental journalist pakikisama sa mga paaralan sa should possess the ego, to influence pamamagitan ng mga pagsasanay and to make changes, you have to at team-building activities. go across the world,” ang sabi ng “Our main purpose is to peryodista. increase the number of published Pahayag ng primo anyo ng environmental stories in Bachelor of Mass Communication newspapers and to make more na si Franellyn Sanchez, “The environmental journalists,” aniya. environment is already in the Binigyan ng pagkakataon midst of crises and it is something ang mga nakisali na makahalubilo that calls our attention and ang isa’t-isa at matugis ang responsibility, Camp SEWI was makabuluhang pagsakop ng different to what I expected (like) Camp SEWI sa unibersidad. wow.” Binuo ang kalahating araw Pinangungunahan ang ng mga usapin tungkol sa likuran pangalawang hugot ng mga ng organisasyon, climate change, pioneering members na sina environmental journalism, atbp. Javan Lev Poblador, Wayne Naimbitahan din ng Banaybanay, Donna Darantinao, naturang pagtitipon ang dating at Larry Villarin. Punong Patnugot ng pahayagan Ang AYEJ ay ang kaunasa West Negros University unahang organisasyon ng student na si Joy Felisa Poblador na environmental journalists sa ibinahagi ng kanyang karanasan probinsya na bukas sa kung sino sa pagsubaybay ng iilang man ang nais maging boses ng mga malalaking isyu ukol sa kalikasan. high-tension/ mula sa pahina 1 nagpaalam sa kaniya at pahayag ngunit hindi naman napapalitan pa niya, kung may mga tuyong kung kaya’t kailangan na nito ng dahong nagpasiklab ng apoy, rehabilitasyon. maaaring umabot ang apoy sa Ibinahagi niya na ito raw ang gusali ng CNPAHS. dahilan kung bakit sila nagsasagawa Ipinahayag niyang isa ito sa ng lectures sa mga freshmen at fire mga panganib na dala ng mga drills para sa lahat ng estudyante at lumang gusali dahil bumibigat mga faculty members and staff ng ang karga ng linya ng kuryente unibersidad. 30 estudyante/ mula sa pahina 1 na maging lider rin sa Bachelor of Secondary Education pamamagitan ng ‘leadership (BSEd) ang kinabibilangang training’ at pagtataguyod kurso ng 30 iskolar matapos ng mga proyektong ng ang isang araw na panayam, pangunguna sa ‘zero waste ika-7 ng Agosto. project’. Ayon kay Jossel Ann Bachelor of Science in Bactol, mula sa Bayawan CityComputer Engineering (BSCoE), Sta. Catalina Campus at Mary Bachelor of Science in Geology Anthonette Gajilomo mula (BSGeo), Bachelor of Science sa College of Engineering and in Computer Science (BSCS), Architecture (CEA), malilinang Bachelor of Arts major in Social nila ang kanilang mga Science (AB SocSci), Bachelor kakayahan upang makatulong, of Mass Communication lalo na sa layunin ng NORSU (BMC), Bachelor of Science na linangin ang mga mag-aaral in Accountancy (BS Accy), nito upang maging panlaban Bachelor of Science in sa mga pandaigdigang Mathematics (BS Math), pakikipagsapalaran. CBA/ mula sa pahina 1 Hindi naging bagabag wise, next semester we will have sa kanya ang bagong hamon two programs to be accredited sapagkat nakatuon ang level three phase. So I hope and kanyang isip sa mga planong pray that we will be able to pass,” kanyang maipapatupad sa loob dagdag niya. ng kanyang pamumuno, “I Si Villanueva ay am pushing and encouraging nagtapos ng kursong Business our instructors of the different Administration sa Siliman programs, like accountancy, University. Mayroon siyang to acquire a master’s degree dalawang master’s degree, relevant to the field.” ang Public Administration Kasali rin sa kanyang mga major in Human Resource plano ang pagpapatibay ng sa dating Central Visayas departamento hindi lamang sa Polytechnic College [ngayon ay kanilang mga kwalipikasyon NORSU] at ang isa sa Business kundi pati na rin sa larangan ng Administration na kinuha pananaliksik at ang pagpapabuti niya sa Saint Paul University, ng kolehiyo, lalong-lalo na sa kung saan din siya nagtapos mga estudyante. sa kanayng doctorate degree sa “In terms of accreditation Business Administration.
Paglalarawan ni Jameel E. Daksla
NEWSBIT
Rean Jane D. Escabarte
TOMO XXXVI | ISYU BLG 11 | AGOSTO 13-17, 2018