11 minute read
ΤΟ ΚΡΗΤΙΚΟ 1821 Πρόσωπα και θρύλοι
Φορεσιά Κρήτης του 19ου αι., Εθνικό Ιστορικό Μουσείο. «Ένδυμα Ψυχής», Vangelis Kyris - Anatoli Georgiev. Επιμέλεια: Αγγέλα Βιδάλη και Κωνσταντίνα Καλαϊτζή. Grooming: Βανέσσα Κουτσοποδιότου. Μοντέλο: Πάνος Γκόγκος./ Cretan costume of the 19th ce., National Historical Museum, “Raiment of the soul”, Vangelis Kyris - Anatoli Georgiev.
Advertisement
Γεγονότα, πρόσωπα και θρύλοι μιας «άγνωστης» επανάστασης. / Personalities, events and legends of an unknown revolt.
ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΟΥΚΟΥΡΑΚΗΣ / YIORGOS KOUKOURAKIS
Το 1821 η οθωμανική κατάκτηση της Κρήτης, που είχε διαδεχθεί την ενετική, συμπλήρωνε σχεδόν δύο αιώνες. Ο πληθυσμός του νησιού ήταν μοιρασμένος σε χριστιανούς και μουσουλμάνους. Μισό αιώνα νωρίτερα, το 1770, είχε καταπνιγεί η Επανάσταση του Δασκαλογιάννη στα Σφακιά και στο μεσοδιάστημα κυριαρχούσε η τρομοκρατία των γενίτσαρων, που στρέφονταν αδιακρίτως κατά χριστιανών και μουσουλμάνων. Παρακινημένοι από το ξέσπασμα της Επανάστασης στην ηπειρωτική Ελλάδα και τα νησιά, στην εκκλησία της Παναγίας Θυμιανής στα Σφακιά οι συγκεντρωμένοι οπλαρχηγοί και πρόκριτοι επισφράγισαν την απόφαση να ξεκινήσουν τον αγώνα, παρότι οι συνθήκες δεν ήταν ευνοϊκές: οι χριστιανοί διέθεταν ελάχιστα όπλα και πολεμοφόδια, οι δυνατότητες επικοινωνίας με την ηπειρωτική Ελλάδα ήταν περιορισμένες και στο νησί υπήρχαν ισχυρές δυνάμεις οθωμανικού στρατού.
Σύντομα η επανάσταση γενικεύτηκε σε ολόκληρο σχεδόν το νησί. Οι σημαντικές επιτυχίες των επαναστατών στην Πελοπόννησο θορύβησαν τον σουλτάνο, που ζήτησε τη βοήθεια των Αιγυπτίων. Μέχρι την άνοιξη του 1824 κάθε εστία αντίστασης είχε κατασταλεί. Τον επόμενο χρόνο άναψε και πάλι η φλόγα του αγώνα. Κρητικοί, που είχαν καταφύγει στην Πελοπόννησο, επέστρεψαν και κατέλαβαν το φρούριο στη νησίδα Γραμβούσα. Σταδιακά, ιδιαίτερα μετά το 1827, η επαναστατική δράση επεκτάθηκε και πάλι σε ολόκληρη την Κρήτη.
Το 1830 οι Μεγάλες Δυνάμεις (Αγγλία, Γαλλία και Ρωσία) δεν συμπεριέλαβαν την Κρήτη στο νεοσύστατο ελληνικό κράτος. Από εκείνη τη στιγμή το νησί είναι ένα ηφαίστειο που βράζει. Το σύνθημα «Ένωσις ή Θάνατος» κυριαρχεί. Ξεσπάει μία επανάσταση ανά δεκαετία. Με βαρύ τίμημα αίματος και συγκλονιστικά ορόσημα, όπως το ολοκαύτωμα του Αρκαδίου (1866). Τελικά, με πρωθυπουργό της Ελλάδας τον Κρητικό Ελευθέριο Βενιζέλο, το νησί ενσωματώθηκε στον εθνικό κορμό το 1913. DUE TO ITS STRATEGIC position in the Mediterranean, Crete always was a “coveted bride” for the mighty of every era. The Ottoman conquerors succeeded the Venetians and occupied Crete for two and a half centuries.
In 1821, Crete’s Christians possessed few weapons and ammunition, communication with continental Greece was limited and large forces of Ottoman soldiers were stationed in the island. At that time, Crete’s population was divided between Christians and Muslims. Prompted by the Revolution in mainland Greece, the local chieftains and elders gathered in the church of Virgin Mary Thymiani in Sfakia and decided to begin the local revolt. Half a century earlier, in 1770, Daskalogiannis’ Revolt in Sfakia was drowned in blood and, since then, the Janissaries terrorized the population, including the Muslims.
Soon the revolt spread in almost the entire island. The rebels’ successes alarmed the Sultan who asked the assistance of the Egyptians. Until 1824, every resistance had been suppressed. Next year, the flame of the revolt flared up again. Cretans who had fled to Peloponnesos returned and seized the fortress of Gramvousa islet. Especially after 1827, the revolution gradually spread in the entire island.
In 1830, the Great Powers (Great Britain, France and Russia) did not include Crete in the newly founded Greek State. Since then, the island reminded of an active volcano which often erupted. The battle cry “Union or Death” inspired the Cretans and revolts erupted very often, almost one in each decade, with many deaths, infinite sacrifices, and sensational heroic acts like the holocaust of Arkadi Monastery (1866). In 1913, after the end of the Balkan Wars, the coveted Union was realized, thanks to Cretan Prime Minister of Greece Eleftherios Venizelos.
Δροσουλίτες
Όσοι τους έχουν δει λένε ότι μοιάζουν με φιγούρες ιππέων και πολεμιστών που κινούνται προς το Φραγκοκάστελλο, στα Σφακιά. Ακολουθούν πάντα την ίδια διαδρομή, εμφανίζονται την ίδια εποχή –τέλη Μαΐου με αρχές Ιουνίου–, την ίδια ώρα – με την πρωινή δροσούλα, γι’ αυτό οι ντόπιοι τούς ονόμασαν Δροσουλίτες.
Ο θρύλος μιλάει για τους πολεμιστές που επιστρέφουν στα χώματα όπου θυσιάστηκαν, για τα ηρωικά παλικάρια, από ένα σώμα 600 Ηπειρωτών με επικεφαλής τον Χατζημιχάλη Νταλιάνη, που αντιμετώπισαν τον Μάιο του 1828 πολλαπλάσια δύναμη Τούρκων, 8.000 άντρες, υπό τον Μουσταφά Ναϊλή πασά. Η επιστημονική προσέγγιση αποδίδει το φαινόμενο σε αντικατοπτρισμό ή οφθαλμαπάτη από την εξάτμιση της πρωινής δροσιάς, οπότε και δημιουργείται μια ελαφρά ομίχλη. Κάποιοι το ερμηνεύουν μεταφυσικά. Σε κάθε περίπτωση, όσοι το έχουν παρατηρήσει περιγράφουν ένα πολύ έντονο φαινόμενο. Λέγεται μάλιστα ότι κατά τον Βʹ Παγκόσμιο πόλεμο γερμανική περίπολος άνοιξε πυρ, πιστεύοντας ότι βρέθηκε απέναντί σε σώμα ανταρτών.
Ροδάνθη η Κριτσωτοπούλα
Στη μάχη του Μεραμπέλλου στο Λασίθι, στην τοποθεσία Κουτάραντος, κοντά στην αρχαία πόλη Λατώ, τον Ιανουάριο του 1823 τραυματίστηκε θανάσιμα ένα από τα πρωτοπαλίκαρα του ξακουστού οπλαρχηγού καπετάν Μανώλη Καζάνη. Ήταν ο ηρωικός Σπανομανώλης, δηλαδή ο Μανώλης που δεν είχε γένια. Όλοι οι αγωνιστές άρχισαν να θρηνούν το παλικάρι. Σύντομα αποκαλύφθηκε η πραγματική ταυτότητα του Μανώλη: ήταν η πανέμορφη Ροδάνθη από την Κριτσά στο Λασίθι, η κόρη του πρωτόπαπα του χωριού. Μπροστά στα μάτια της οι Τούρκοι είχαν σφάξει τη μάνα της, γιατί ήθελε να προστατεύσει τη Ροδάνθη, καθώς ο πασάς της περιοχής την είχε ερωτευτεί και είχε στείλει ανθρώπους του να την πάρουν διά της βίας για να την κάνει γυναίκα του. Η Κριτσωτοπούλα αποφάσισε να αφιερώσει τη ζωή της στον αγώνα εναντίον των κατακτητών. Πριν σκοτωθεί, είχε σκοτώσει τον φονιά της μητέρας της, Ομέρ πασά. Θρύλος ή πραγματικότητα, η ιστορία της Ροδάνθης πέρασε από στόμα σε στόμα και έγινε ευρύτερα γνωστή στις αρχές του 20ού αιώνα από ένα έμμετρο έργο του Κρητικού ποιητή Διαλλινομιχάλη.
Ιωσήφ Βαλέστ (Βαλέστρας)
Joseph Balestra
μεγάλωσε στην Κρήτη και μιλούσε άπταιστα ελληνικά. Υπηρέτησε στις στρατιές του Ναπολέοντα ως λοχαγός και ταγματάρχης και επιστρέφοντας στα Χανιά εργάστηκε στο κατάστημα του πατέρα του. Μετά το ξέσπασμα της Επανάστασης του ’21, με εντολή του Δημητρίου Υψηλάντη, ο Βαλέστ συγκρότησε σώμα τακτικού στρατού από εθελοντές, Έλληνες και φιλέλληνες, που φορούσαν μαύρες στολές, γι’ αυτό έμειναν γνωστοί ως «μαυροφόροι», και ο ίδιος ονομάστηκε χιλίαρχος. Το σώμα πολέμησε ηρωικά σε διάφορες μάχες και πέτυχε να αποκρούσει τουρκική απόβαση στα παράλια της Καλαμάτας.
Τον Μάρτιο του 1822 ο Βαλέστ αποβιβάστηκε στο Λουτρό των Σφακίων. Συμμετείχε σε διάφορες νικηφόρες μάχες και σε συνεργασία με άλλους οπλαρχηγούς επεδίωκε να καταλάβει το Ρέθυμνο. Όμως τον Απρίλιο επικράτησαν σε μάχη έξω από την πόλη οι Τούρκοι, που τον αιχμαλώτισαν και τον αποκεφάλισαν. Έστειλαν μάλιστα το κεφάλι του στον Καπουδάν πασά, που ήταν ο επικεφαλής της αποτυχημένης απόβασης στην Καλαμάτα και βρισκόταν στη Χίο, αρχηγός αυτήν τη φορά του στόλου που έκαψε το νησί.
Drosoulites
Those who have seen them, say that they look like horsemen and warriors moving towards Frangokastello near Sfakia. Every year, they appear around the end of May or beginning of June with the morning dew, and they always follow the same route; the locals call them Drosoulites.
Their legend refers to a unit of 600 men from Ipiros led by Chatzimichalis Dalianis who, in May 1828, fought an incredibly valliant battle against a much larger army of 8,000 Turks. A scientific approach attributes this phenomenon to a mirage or an optical illusion caused by the evaporation of the morning dew which creates a light mist. Others tend to favor a more metaphysical interpretation. Anyway, those who have seen it say that it’s a very intense phenomenon, so intense that during the Second World War a German patrol opened fire believing that it faced a unit of local guerillas.
Rodanthi from Kritsa village
In January 1823, during the battle of Merabello, in Lasithi, one of Captain Manolis Kazanis’ best warriors was mortally wounded. He was called Spanomanolis, i.e. Manolis with no beard. His fellow fighters mourned him, but soon his true identity was revealed: actually Manolis was beautiful Rodanthi, the daughter of Kritsa village’s priest. Her mother had been slain by the Turks when she tried to protect Rodanthi from local pasha who fell in love with her and sent his men to kidnap her. The girl devoted her life to the fight against the tyrants and, before she died, she killed her mother’s murderer, Omer Pasha. Whether it’s true or not, her story became widely known in the beginning of the 20th century from a poem of Cretan poet Diallinomichalis.
Joseph Balestra
His father was a French merchant from Corsica who lived in Chania. Joseph Baleste (or Balestra) was born and raised in Crete. He had served in Napoleon’s army as major and in 1821, Dimitrios Ipsilantis asked him to form an army corps of Greek and philhellene volunteers, which fought heroically in various battles and prevented the landing of the Turks on the shore of Kalamata.
In March 1822, Baleste landed in Loutra, Sfakia. Together with other captains, he tried to seize Rethymno but the Turks prevailed and captured him. They cut off his head and sent it to Kapoudan Pasha, leader of the failed Kalamata landing.
Κρητικός Αγωνιστής, έργο του Αλεξάντρ-Μαρί Κολίν, 1827, και σπανιότατο κρητικό γιαταγάνι του 1796, 65 εκ., με χρυσές καλλιγραφίες στη λάμα (και στις δύο όψεις), λαβή από ορείχαλκο, θηκάρι από μασίφ ασήμι με κάστρα, πολιτείες, τρόπαια, πλοία, μυθικά όντα και άνθη. Και τα δύο ανήκουν στη συλλογή Τίνας & Μιχάλη Κρασάκη που θα εκτεθεί στη Δημοτική Πινακοθήκη Χανίων το φθινόπωρο. / Cretan Fighter by Alexandre-Marie Colin, 1827, and a very rare Cretan yataghan of 1796 made from solid silver with castles, states, trophies, ships, mythical creatures, and flowers. Both belong to the collection of Tina & Michalis Krasakis that will be exhibited in the Municipal Art Gallery of Chania in autumn.
Their legend refers to a unit of 600 men who, in May 1828, fought an incredibly valliant battle against a much larger army of 8,000 Turks.
Αντωνούσα Καμπουροπούλα
Ήταν μια καλλονή. Είχε παντρευτεί δύο φορές, αλλά υπέγραφε –σκανδαλωδώς για την εποχή– με το πατρικό της: Αντωνούσα, κόρη του Καμπουράκη, Καμπουροπούλα. Ο πρώτος της άντρας, φημισμένος πολεμιστής από οικογένεια αγωνιστών, με τον οποίο απέκτησε έναν γιο, σκοτώθηκε σε μια μάχη. Κυνηγημένη, βγήκε στα βουνά και αργότερα έφτασε με το παιδί της, πρόσφυγας, όπως πολλοί άλλοι Κρητικοί, στη Σύρο. Εκεί παντρεύτηκε έναν Χιώτη πρόσφυγα. Βιοποριζόταν φτιάχνοντας κρητικά μαντίλια και δίδαξε την τέχνη της σε κορίτσια του νησιού. Ο βασιλιάς Όθωνας την τίμησε για την προσφορά της στη διάδοση της λαϊκής τέχνης. Αργότερα η Αντωνούσα δεν δίστασε να αγωνιστεί για την εκθρόνισή του.
Ήταν απαρηγόρητη όταν έχασε τον μονάκριβο γιο της. Αυτό το συγκλονιστικό γεγονός φαίνεται ότι συνδέεται με την απόφασή της να μορφωθεί – σε μια εποχή που οι γυναίκες ήταν καταδικασμένες να μένουν αγράμματες. Στο κοσμοπολίτικο περιβάλλον της Σύρου η Αντωνούσα διευρύνει τους πνευματικούς της ορίζοντες, τη συνεπαίρνουν οι ιδέες του Διαφωτισμού για τα δικαιώματα των γυναικών και η Μεγάλη Ιδέα. Σε ηλικία 50 ετών εκδίδει τα «Ποιήματα τραγικά», μια περιγραφή γεγονότων του Κρητικού ’21 σε δεκαπεντασύλλαβο. Ήταν το πρώτο βιβλίο που κυκλοφόρησε στον ελληνικό χώρο επώνυμα από γυναίκα συγγραφέα. Ακολούθησαν και άλλα βιβλία εμπνευσμένα από την επανάσταση, πάντα σε έμμετρο λόγο. Σημαντικότερο θεωρείται το ηρωικό δράμα «Λάμπρω», που περιλαμβάνει πολλά αυτοβιογραφικά στοιχεία. Κύκνειο άσμα, στα 85 της, «Η Έξοδος του Μεσολογγίου». Όλα αυτά τα χρόνια δεν σταμάτησε να αρθρογραφεί σε εφημερίδες της Αθήνας και να γράφει επιστολές στους ισχυρούς της εποχής για τον μεγάλο της πόθο: την απελευθέρωση της Κρήτης.
Antonousa Kampouropoula
She was a beauty! She married twice, but maintained her maiden name. Her first husband, a renowned warrior with whom she had a son, died in a battle. Antonousa hid in the mountains and, later on, fled to Syros where she married a refugee from Chios. She earned her living making Cretan scarves, and taught her craft to the local girls. Although King Otto honored her for her effort to promote folk art, Antonousa fought to dethrone him.
She was devastated when she lost her son, but this shocking event prompted her to get an education in an era when women were doomed to be illiterate. Antonousa was fascinated by the ideas of the Enlightenment on women’s rights and by the Greek Great Idea. When she was 50, she published the ”Tragic poems” which described the Cretan revolt of 1821, the first book published by a woman writer in Greece. Other books followed, inspired by the Revolution, always in verse. She wrote many articles in the Athenian newspapers and never stopped sending letters to influential persons asking them to intervene and free Crete.
ΕΝΔΥΜΑ ΨΥΧΗΣ / RAIMENT OF THE SOUL
Ενδυμασίες του 18ου και 19ου αι. του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου φωτογραφήθηκαν από τον Βαγγέλη Κύρη για πρώτη φορά φορεμένες από πρόσωπα του σήμερα. Ανάμεσά τους, η περικεφαλαία του Κολοκοτρώνη και το μενεξεδί φόρεμα της κυρα-Φροσύνης. Κάποια πορτρέτα κεντήθηκαν από τον Anatoli Georgiev, που ανέδειξε την υψηλή αισθητική τους. Η έκθεση «Ένδυμα Ψυχής» ταξιδεύει στην Ιστορική Οικία Λαζάρου Κουντουριώτη στην Ύδρα, στη Συλλογή Ελληνικών Ενδυμασιών Βικτώρια Γ. Καρέλια στην Καλαμάτα και στη Λευκωσία. / 120 traditional 18th and 19th century costumes from the National Historical Museum’ s collection were photographed by Vangelis Kyris worn by people of today. Selected portraits were then printed on canvas and embroidered by Anatoli Georgiev, highlighting the high aesthetics of the time. Εxhibition “Raiment of the soul” can be visited this summer in Hydra, Kalamata and Nicosia.
come, relax, enjoy
Mέλος του ομίλου Part of the Group
Kισσάμου 55, Χανιά, Κρήτη 55 Κissamou St., Chania, Crete, Greece Τ: +30 28210 92872-5, F: +30 28210 92876 E: reservations@akali-hotel.gr
