Ar Aghaidh Leat - BOOK SAMPLE

PL E

M

SA

Clár Ábhair | Table of Contents Conas an leabhar seo a úsáid

How to use this book

viii

Cuid 1 | Section 1 Aonad 1

Mé Féin - Myself

Aonad 2

An Scoil - School

48

Aonad 3

Sa Bhaile agus M’Áit Chónaithe - At Home and The Place I live

80

Aonad 4

Logainmneacha - Place Names

Aonad 5

Ag Siopadóireacht - Shopping

Aonad 6

Éadaí - Clothes

Aonad 7

Caitheamh Aimsire - Pastimes

138

Aonad 8

An Teilifís, Scannáin agus Ar Líne - Television, Films and Online

156

Aonad 9

Bia - Food

170

Aonad 10

An Aimsir - The Weather

190

Aonad 11

Teicneolaíocht - Technology

206

Aonad 12

Ócáidí Speisialta - Special Occasions

214

Aonad 13

An Nádúr agus an Timpeallacht - Nature and the Environment

248

Aonad 14

Seanfhocail - Proverbs

262

SA M

PL

E

2

100 106 120

Cuid 2 | Section 2 Aonad 15

An tAinmfhocal - The Noun

268

Aonad 16

An Aidiacht - The Adjective

280

Aonad 17

An Aidiacht Shealbhach - The Possessive Pronoun

288

Aonad 18

Na Réamhfhocail - Prepositions

294

Aonad 19

Briathra na Gaeilge - Verbs in Irish

320

vi A r A g h a i d h L e a t | D r. Yv o n n e M a l o n e F a h y

Aonad 20

370

An Modh Ordaitheach - The Imperative Mood (Giving Orders!)

An tAinm Briathartha - The Verbal Noun An Aidiacht Bhriathartha - The Verbal Adjective An Briathar Saor - The ‘Autonomous’ Verb

388

Aonad 22

An Modh Coinníollach - The Conditional Mood

396

Aonad 23

Achoimhre ar Fhoirmeacha na Bhriathair A Summary of the Different Forms of the Verb

406

Aonad 24

An Tuiseal Ginideach - Genitive Case

410

Aonad 25

Caint Dhíreach agus Indíreach - Direct and Indirect Speech

416

Aonad 26

An Chopail - Copula ‘to be’

426

Aonad 27

Na hUimhreacha - Numbers

434

SA M

Cuid 3 | Section 3

PL

E

Aonad 21

Aonad 28

Ag Scríobh Abairtí agus Scéalta i nGaeilge Writing Sentences and Stories in Irish

452

Aonad 29

Tuairiscí - Reports

470

Aonad 30

Díospóireachtaí - Debates

476

Aonad 31

Straitéisí Tuisceana - Comprehension Strategies

482

Aguisíní | Appendices Aguisín 1

Cluichí agus Gníomhaíochtaí don Seomra Ranga agus don Bhaile Games and Activities for the Classroom and for Home

502

Aguisín 2

Bileoga Oibre - Worksheets

507

Aguisín 3

Téarmaí Gramadaí

512

Aguisín 4

Tagairtí - References

515

vii Clár | Program

E

SA M

PL

Cuid 1 Section 1

1

E PL SA M CUMARSÁID TUISCINT FIOSRÚ AGUS ÚSÁID 2 A r A g h a i d h L e a t | A n D r. Yv o n n e M a l o n e F a h y

Torthaí Foghlama

Faoi dheireadh an aonaid seo, beidh tú in ann:

Teanga ó Bhéal Describe Yourself

Cur síos a dhéanamh ar do theaghlach agus ar do ghaolta

Describe your Family and Relations

Daoine a chomhaireamh

Count People

Labhairt faoi ‘An Corp’ agus ‘Ranna an Choirp’

Talk about ‘The Body’ and the ‘Parts of the Body’

Cur síos ar do ‘Phearsantacht’ agus do ‘Chuma’

Describe your ‘Personality’ and ‘Appearance’

Labhairt faoi ‘Mo Pheataí’

Talk about ‘My Pets’

Labhairt faoi ‘Shlite Beatha’

Talk about ‘Occupations’

Cúigí agus Contaetha na hÉireann a ainmniú

Name the Provinces and Counties of Ireland

Na Mór-ranna agus Tíortha a ainmniú

Name the Continents and Countries

Labhairt faoi ‘An Féilire’

Talk about ‘The Calendar’

Labhairt faoi ‘Thinneas’

Talk about ‘Illness’

Labhairt faoi ‘Chuairt ar an Dochtúir’

Talk about ‘A Visit to the Doctor’

Labhairt faoi ‘Chuairt ar an bhFiaclóir’

Talk about ‘A Visit to the Dentist’

Labhairt faoi ‘Chuairt ar an Ospidéal’

Talk about ‘A Visit to the Hospital’

Labhairt faoi ‘Thimpiste a Tharla’

Talk about ‘An Accident That Happened’

SA M

PL

E

Cur síos a dhéanamh ort féin

Gramadach

Aibítir na Gaeilge a phlé

Discuss the Irish Alphabet

An Séimhiú agus an tUrú a phlé

Discuss the Séimhiú and Urú used in the Irish language

Na Ceisteanna as Gaeilge a úsáid

To use the Irish question words

An Briathar ‘Bí’ Na ceisteanna a phlé

The verb ‘Be’ Discuss the question words for the verb

An Chopail ‘Is’ ‘Is’ agus ‘Tá’ a úsáid i gceart

The Copula ‘Is’ To use ‘Is’ and ‘Tá’ correctly

Labhairt faoi: An maith leat? / Ar mhaith Talk about: Do you like? / Would you leat? / An fearr leat? / An féidir leat? like? / Do you prefer? / Are you able?

3 Aonad 1 | Mé Féin – Myself

Léitheoireacht Mé Féin (Myself) Scéal a léamh ‘Is Mise Nóra’

Read a story ‘I am Nóra’

Scéal a léamh ‘Is Mise Liam’ agus na pointí gramadaí a phiocadh amach sa scéal.

Read a story ‘I am Liam’ and pick out the grammar points in the story

Timpiste (Accident) Scéal a léamh ‘Timpiste Bhóthair’ agus na pointí gramadaí a phiocadh amach sa scéal.

Read a story ‘Road Accident’ and pick out the grammar points in the story

Scríbhneoireacht Fill the blanks ‘Myself’

E

Líon na bearnaí ‘Mé Féin’

Tuairisc ó Bhéal

Prepare an Oral Presentation: ‘Myself’

PL

Tuairisc ó bhéal a ullmhú: ‘Mé Féin’

Measúnú

SA M

Féinmheasúnú ‘Cad a d’fhoghlaim mé?’ To complete a self-assessment ‘What a dhéanamh have I learned?’

4 A r A g h a i d h L e a t | A n D r. Yv o n n e M a l o n e F a h y

Mé Féin Beannachtaí | Greetings Hello (singular).

Dia is Muire duit.

Response: Hello.

Dia daoibh (pronounced as Dia dhaoibh).

Hello (plural).

Dia is Muire daoibh.

Response: Hello.

Más é do thoil é.

Please.

Go raibh maith agat.

Thank you.

Go raibh míle maith agat.

Thank you very much.

Míle buíochas.

Thanks a million.

Ná habair é!

Don’t mention it!

Tá fáilte romhat.

You are welcome.

Slán leat!

Goodbye!

Gabh mo leithscéal.

Oíche mhaith.

Codladh sámh!

PL

Deas bualadh leat.

E

Dia duit (pronounced as Dia dhuit).

Nice to meet you.

Excuse me.

Good night.

Sleep well!

SA M

M’ainm | My Name

Cad is ainm duit?

What is your name?

___ is ainm dom.

My name is ___.

Cén t-ainm atá ort?

What is your name?

___ an t-ainm atá orm.

My name is ___.

Cad is sloinne duit?

What is your surname?

___ is sloinne dom.

My surname is ___.

Cé thusa?

Who are you?

Is mise ___.

I am ___.

Cad is ainm dó?

What is his name?

___ is ainm dó.

His name is ___.

Seo é ___.

This is ___.

Cad is ainm di?

What is her name?

___ is ainm di.

Her name is ___.

Seo í ___.

This is ___.

Cad is ainm dóibh?

What are their names?

___ agus ___ is ainm dóibh.

Their names are ___ and ___.

Seo iad ___ agus ___.

These are ___ and ___.

5 Aonad 1 | Mé Féin – Myself

Sin é ___ / Sin í ___ Sin iad ___.

That is ___ (boy) / That is ___ (girl) They are ___.

___ is ainm do mo mháthair.

___ is my mother’s name.

___ is ainm do m’athair.

___ is my father’s name.

___ is ainm do mo chara.

___ is my friend’s name.

leasainm

nickname How are you?

Conas atá tú ar maidin?

How are you this morning?

Cén chaoi a bhfuil tú?

How are you?

Conas atá ag éirí leat?

How are you getting on?

Cad é mar atá tú?

How are you?

Tá mé go maith.

I am good.

Níl mé go maith

I am not good.

Tá mé ceart go leor.

I am OK.

Tá mé go hiontach!

Tá mé ar fheabhas!

Tá mé thar barr!

Tá mé thar cionn!

E

Conas atá tú?

PL

Conas atá tú? | How are you?

I am wonderful!

I am excellent!

I am great!

I am great!

I am excellent!

Tá mé togha!

Any news?

SA M

Aon scéal?

Cá bhfuil tú i do chónaí? | Where do you live?

Cá bhfuil tú i do chónaí?

Tá mé i mo chónaí i ___.

Tá mé i mo chónaí sa bhaile mór.

Tá mé i mo chónaí sa chathair.

Tá mé i mo chónaí faoin tuath.

Tá mé i mo chónaí sa sráidbhaile.

Tá mé i mo chónaí cois farraige.

Tá cónaí orm…

Cónaím..

Where do you live?

I live in ___.

I live in the town.

I live in the city.

I live in the countryside.

I live in the village.

I live beside the sea.

I live...

I live...

Cad é an seoladh?

Is é ___ an seoladh atá agam.

What is the address?

My address is ___.

Cad as tú? | Where are you from?

Cad as tú?

Where are you from?

Is as ___ mé.

I am from ___.

Is as Baile Átha Cliath mé.

I am from Dublin.

Cad as duit?

Where are you from?

Is as ___ dom.

I am from ___.

6 A r A g h a i d h L e a t | A n D r. Yv o n n e M a l o n e F a h y

I am from ___. for example: Ireland / Poland / Lithuania / Latvia / Moldova / Bulgaria / Romania / China / Egypt / Nigeria / France / Germany / Italy / Spain / England / Scotland / Wales / America

Is as an Laitvia mé.

Is as an bhFrainc mé.

Is as an bPolainn í. (as an + urú más féidir)

I am from Latvia.

I am from France She is from Poland.

Cár rugadh thú?

Rugadh i mBaile Átha Cliath mé.

Where were you born?

I was born in Dublin.

PL

E

Is as ___ mé. mar shampla: Éirinn/ an Pholainn / an Liotuáin / an Laitvia / an Mholdóiv / an Bhulgáir / an Rómáin / an tSín / an Éigipt / an Nigéir / an Fhrainc / an Ghearmáin / an Iodáil / an Spáinn / Sasana / Albain / an Bhreatain Bheag / Meiriceá

I was born in ___.

mar shampla: Rugadh in Éirinn / sa Pholainn / i Sasana / sa Liotuáin / sa Laitvia / i Meiriceá mé.

for example: I was born in Ireland / in Poland / in England / in Lithuania / in Latvia / in America.

SA M

Rugadh i / in / sa ___ mé.

Is Éireannach mé.

Is Polannach mé.

Is Sasanach mé.

Is Liotuánach mé.

Is Laitviach mé.

Is Meiriceánach mé.

Is Francach mé.

Is Spáinneach mé.

Is Iodálach mé.

I am Irish.

I am Polish.

I am English.

I am Lithuanian.

I am Latvian.

I am American.

I am French.

I am Spanish.

I am Italian.

Cén aois thú? | What age are you?

Cén aois thú?

What age are you?

Tá mé ___.

I am ___.

Tá mé sé bliana d’aois.

I am 6 years of age.

Tá mé dhá bhliain déag d’aois.

I am 12 years old.

Tá mé cúig bliana is fiche.

I am 25 years old.

7 Aonad 1 | Mé Féin – Myself

Aoiseanna | Ages Cén aois thú? / Cén aois é? / Cén aois í?

(What age are you / is he / is she?)

E

Na Rialacha 1, 2 → bhliain 3 - 6 → bliana 7-10 → mbliana 20, 30, 40.. → bliain 11-21 years old

aon bhliain amháin d’aois

aon bhliain déag d’aois

dhá bhliain d’aois

dhá bhliain déag d’aois

trí bliana d’aois ceithre bliana d’aois cúig bliana d’aois sé bliana d’aois seacht mbliana d’aois

trí bliana déag d’aois

ceithre bliana déag d’aois cúig bliana déag d’aois sé bliana déag d’aois

seacht mbliana déag d’aois ocht mbliana déag d’aois

SA M

ocht mbliana d’aois

PL

1-10 years old

naoi mbliana d’aois

naoi mbliana déag d’aois

deich mbliana d’aois

fiche bliain d’aois

30-100 years old

aon bhliain is fiche d’aois

30 40 50 60 70 80 90 100

tríocha bliain d’aois daichead bliain d’aois caoga bliain d’aois seasca bliain d’aois seachtó bliain d’aois ochtó bliain d’aois nócha bliain d’aois céad bliain d’aois

mar shampla: Tá sé trí bliana d’aois (3). Tá sí naoi mbliana d’aois (9). Tá Mamaí trí bliana is daichead (43).

Tá Daideó sé bliana is seasca d’aois (66). Tá Mamó ocht mbliana is ochtó d’aois (88).

8 A r A g h a i d h L e a t | A n D r. Yv o n n e M a l o n e F a h y

Cén dáta breithe atá agat?

(What is your Date of Birth?)

Inniu mo lá breithe. (Today is my birthday.)

Rugadh mé (I was born)..

Bíonn mo bhreithlá (My birthday is on).....

11th - 20th

21st - 31st

ar an gcéad lá

ar an aonú lá déag

ar an aonú lá is fiche

ar an dara lá

ar an dara lá déag

ar an dara lá is fiche

ar an tríú lá

ar an tríú lá déag

ar an tríú lá is fiche

ar an gceathrú lá

ar an gceathrú lá déag

ar an gceathrú lá is fiche

ar an gcúigiú lá

ar an gcúigiú lá déag

ar an gcúigiú lá is fiche

ar an séú lá

ar an séú lá déag

ar an séú lá is fiche

ar an seachtú lá

ar an seachtú lá déag

ar an seachtú lá is fiche

ar an ochtú lá

ar an ochtú lá déag

ar an ochtú lá is fiche

ar an naoú lá

ar an naoú lá déag

ar an naoú lá is fiche

ar an bhfichiú lá

ar an tríochadú lá

PL

ar an deichiú lá

E

1st - 10th

ar an aonú lá is tríocha

Month January

d’Eanáir

d’Fheabhra

SA M

February

Of the Month

March

de Mhárta

April

d’Aibreán

May

de Bhealtaine

June

de Mheitheamh

July

d’Iúil

August

de Lúnasa

September

de Mheán Fómhair

October

de Dheireadh Fómhair

November

de Shamhain

December

de Nollaig

mar shampla: Rugadh mé ar an dara lá déag d’Fheabhra.

Bíonn mo bhreithlá ar an ochtú lá is fiche de Lúnasa.

9 Aonad 1 | Mé Féin – Myself

Cén bhliain ar rugadh thú? a haon (2001) a dó (2002) a trí (2003) a ceathair (2004) a cúig (2005) a sé (2006) a seacht (2007) a hocht (2008) a naoi (2009) a deich (2010) a haon déag (2011) a dó dhéag (2012) a trí déag (2013) a ceathair deag (2014) a cúig déag (2015) a sé déag (2016) a seacht déag (2017) a hocht déag (2018) a naoi déag (2019) fiche (2020)

PL

E

Rugadh mé sa bhliain dhá mhíle is

SA M

Rugadh mé sa bhliain míle naoi gcéad nócha is

Rugadh mé sa bhliain míle naoi gcéad ochtó is

a haon (1991) a dó (1992) a trí (1993) a ceathair (1994) a cúig (1995) a sé (1996) a seacht (1997) a hocht (1998) a naoi (1999) (1980…)

Rugadh mé sa bhliain míle naoi gcéad seachtó is (1970…)

Cé mhéad duine atá i do theaghlach?

How many are in your family?

Cé mhéad duine atá i do theaghlach?

Cé mhéad atá i do chlann?

How many are in your family?

Tá ____ i mo theaghlach. / Tá ____ i mo chlann.

There are __ in my family.

Na hUimhreacha Pearsanta: beirt / triúr /ceathrar / cúigear /seisear seachtar /ochtar/ naonúr / deichniúr Tá triúr i mo theaghlach.

Tá cúigear i mo chlann.

Counting People: 2 / 3/ 4 / 5 / 6 7 / 8 / 9 /10 There are three in my family.

There are five in my family.

10 A r A g h a i d h L e a t | A n D r. Yv o n n e M a l o n e F a h y

Deartháireacha (Brothers) | Deirfiúracha (Sisters) An bhfuil deartháir (deartháireacha) agat?

Do you have a brother / brothers?

An bhfuil deirfiúr (deirfiúracha) agat?

Do you have a sister / sisters?

Cé mhéad deartháir / deirfiúr atá agat?

How many brothers / sisters do have?

An mó deartháir / deirfiúr atá agat?

Tá deartháir (brother) / deirfiúr (sister) I have one brother / sister.

His / Her name is ___. amháin agam. ___ is ainm dó / di.

I don’t have a brother / sister.

Is páiste aonair mé.

I am an only child.

Tá ___ deartháireacha / deirfiúracha agam.

I have ___ brothers / sisters.

Cad is ainm dóibh?

What are their names?

___ agus ___ is ainm dóibh.

___ and ___ are their names.

Réitím go maith le mo dheartháireacha / mo dheirfiúracha

I get along well with my brothers / sisters.

PL

E

Níl aon deartháir / deirfiúr agam.

An duine is sine / is óige The oldest / youngest person

Who is the oldest?

Cé hé nó cé hí an duine is óige?

Cén duine is óige?

Is mise an duine is óige.

Is é ____ an duine is óige.

Is í _____ an duine is óige.

Who is the youngest?

Tá mé níos sine / níos óige ná ____.

I am older/younger than __.

Tá mé i lár na clainne.

I am the middle child.

SA M

Cé hé nó cé hí an duine is sine?

Cén duine is sine?

Is mise an duine is sine.

Is é ____ an duine is sine.

Is í _____ an duine is sine.

I am the oldest. ___ is the oldest (He). ___ is the oldest. (She)

I am the youngest. ___ is the youngest (He). ___ is the youngest. (She)

11 Aonad 1 | Mé Féin – Myself

Na hUimhreacha Pearsanta | Personal Numbers (Counting People)

dúine amháin

1

beirt

2

beirt + séimhiú except for words beginning with d, n, t, l, s 3

ceathrar

4

cúigear

5

seisear

6

seachtar

7

ochtar

8

naonúr

9

deichniúr

10

aon duine dhéag

11

ceithre dhuine dhéag cúig dhuine dhéag sé dhuine dhéag seacht nduine dhéag

SA M

ocht nduine dhéag

12

PL

dhá dhuine dhéag / dháréag trí dhuine dhéag

E

triúr

13

14 15

16 17

18

naoi nduine dhéag

19

fiche duine

20

céad duine

100

12 A r A g h a i d h L e a t | A n D r. Yv o n n e M a l o n e F a h y

Mo Theaghlach / Mo Chlann | My Family Mo Ghaolta (Relations) woman

fear

man

tuismitheoirí

parents

seantuismitheoirí

grandparents

máthair

mother

athair

father

leasmháthair

stepmother

leasathair

stepfather

iníon

daughter

mac

son

deartháir

brother

deirfiúr

sister

deartháireacha

brothers

deirfiúracha

sisters

leasdeartháir

stepbrother

leasdeirfiúr

stepsister

seanmháthair

grandmother

seanathair

grandfather

Mamó

Granny

Daideo

Grandad

gariníon

grandaughter

garmhac

grandson

aintín / aintíní

aunt/aunts

uncail / uncailí

uncle/uncles

nia / nianna

nephew / nephews neacht / neachtanna

col ceathrair

cousin

col ceathracha

cousins

páiste

child

páistí

children

déagóir

teenager

leanbh

baby

cúpla

twins

páiste aonair

only child

caomhnóirí

guardians

feighlí leanaí

childminder

SA M

PL

E

bean

niece/nieces

mar shampla:

Tá cúigear deartháireacha agam. Daragh, Austin, Ben, Éanna agus Bobby is ainm dóibh. Tá seachtar col ceathracha agam. Kamdin, Caoimhe, Jack, Ellie, Evanna, VJ agus Hannah is ainm dóibh.

13 Aonad 1 | Mé Féin – Myself

Déan cur síos ort féin agus do mhuintir Describe yourself and your family Inis dom fút féin Tell me about yourself Déan cur síos ar do chuid gruaige

Describe your hair

Tá gruaig dhubh (black) / gruaig fhionn (blonde) / gruaig dhonn (brown) / gruaig rua (red) / gruaig liath (grey) orm.

I have ___ hair.

E

Tá gruaig fhada (long) / gruaig ghearr (short) / gruaig chatach (curly) / gruaig dhíreach (straight) / gruaig spíceach (spiky) orm.

I have black straight short hair.

Tá gruaig ___ air.

He has ___ hair.

Tá gruaig ___ uirthi. maol

PL

Tá gruaig dhubh dhíreach ghearr orm.

She has ___ hair. bald

What colour are your eyes?

Tá súile gorma (blue) / súile glasa (green) / súile donna (brown) / súile liatha (grey) agam.

I have ___ eyes.

Tá súile ___ aige.

He has ___ eyes.

Tá súile ___ aici.

She has ___ eyes.

féasóg

beard

croiméal

moustache

frainse

fringe

bricíní

freckles

Tá féasóg / croiméal / bricíní air.

He has a beard / a moustache / freckles.

spéaclaí

glasses

Tá mé ag caitheamh spéaclaí.

I am wearing glasses.

Caithim spéaclaí.

I wear glasses.

SA M

Cén dath atá ar do shúile?

14 A r A g h a i d h L e a t | A n D r. Yv o n n e M a l o n e F a h y

An Corp / An Cholainn | The Body Ranna an Choirp (The Body Parts) Ranna an Choirp

mo (my) rúitín

mo rúitín

arm

lámh

mo lámh

back

droim

mo dhroim

bone

cnámh

mo chnámh

brain

inchinn

m’inchinn

cheek

leiceann

mo leiceann

chin

smig

mo smig

ear

cluas

elbow

uillinn

eye

súil

eyebrow

mala

mo chluas m’uillinn

mo shúil

mo mhala

PL

eyelash

E

ankle

fabhra

m’fhabhra

aghaidh

m’aghaidh

méar

mo mhéar

cos

mo chos

clár éadain

mo chlár éadain

gruaig

mo chuid gruaige

hand

lámh

mo lámh

head

ceann

mo cheann

heart

croí

mo chroí

hip

cromán

mo chromán

kidneys

duáin

mo dhuáin

knee

glúin

mo ghlúin

leg

cos

mo chos

lips

beola

mo bheola

little finger

lúidín

mo lúidín

liver

ae

m’ae

lung

scamhóg

mo scamhóg

mouth

béal

mo bhéal

nail

ionga

m’ionga

neck

muineál

mo mhuineál

nose

srón

mo shrón

oesophagus

éasafagas

m’éasafagas

rib / ribs

easna / easnacha

m’easna / m’easnacha

shoulder

gualainn

mo ghualainn

face finger foot forehead

SA M

hair

15 Aonad 1 | Mé Féin – Myself

Bí ag Léamh!

Is Mise Nóra Is mise Nóra. Rugadh i Ros Comáin mé ach d’aistrigh mo chlann go Baile Átha Cliath nuair a bhí mé dhá bhliain d’aois. Tá mé deich mbliana d’aois. Bíonn mo bhreithlá ar an dara lá de Dheireadh Fómhair.

Tá seisear i mo theaghlach. Cáit is ainm do mo mháthair agus Micheál is ainm do m’athair. Tá deartháir amháin agam. Cathal is ainm dó agus tá sé seacht mbliana d’aois.

Tá beirt deirfiúracha agam. Lisa agus Maeve is ainm dóibh. Tá Lisa cúig bliana d’aois agus tá Maeve trí bliana d’aois. Is mise an duine is sine. Is í Maeve an duine is óige.

E

Tá mé ag freastal ar bhunscoil. Tá mé i rang a ceathair.

Tá gruaig fhionn chatach fhada álainn orm. Tá súile donna agam.

PL

Is duine spórtúil mé. Is maith liom a bheith ag imirt cispheile ach is fearr liom a bheith ag imirt haca. Is duine ceolmhar mé. Is maith liom a bheith ag éisteacht le ceol agus seinnim an pianó. Is duine cineálta, cainteach agus lách mé. Tá a lán cairde agam.

Tá cat agam. Luna is ainm di. Is cat cairdiúil í. Itheann sí bia cait. Tá coinín agam freisin.

Bubbles is ainm dó. Codlaíonn sé i bpúirín sa ghairdín.

SA M

Tá mo mháthair ag obair mar leabharlannaí. Siúinéir is ea m’athair. Gan aon amhras, nuair a bheidh mé níos sine ba mhaith liom a bheith i mo gharda.

22 A r A g h a i d h L e a t | A n D r. Yv o n n e M a l o n e F a h y

Cúigí agus Contaetha na hÉireann Provinces and Counties of Ireland Cúige Uladh

SA M

Cúige Chonnacht

PL

in iarthar na hÉireann (in the west of Ireland)

E

i dtuaisceart na hÉireann (in the north of Ireland)

Cúige Mumhan

i lár na tíre (in the midlands)

in oirthear na hÉireann (in the east of Ireland)

Cúige Laighean

i ndeisceart na hÉireann (in the south of Ireland)

23 Aonad 1 | Mé Féin – Myself

Contae

County

Cúige / Cúigí

Province / Provinces

Príomhbhaile contae

County town

Baile contae comhairle contae

county council

uimhirphláta

number plate

príomhchathair na hÉireann

Capital City of Ireland

Is breá liom Éire. (I love Ireland)

Ireland

Labhraítear Gaeilge in Éirinn. (Irish is

…in Ireland.

spoken in Ireland)

Tá mé i mo chónaí in Éirinn. (I live in Ireland)

___ is the Leader of Ireland.

Is é / í ___ Uachtarán na hÉireann.

___ is the President of Ireland.

Cad as tú?

Where are you from?

Is as Tiobraid Árann mé.

I am from Tipperary.

PL

Cad as duit?

E

Is é / í ___ Taoiseach na hÉireann.

Is as Tiobraid Árann dom.

Where do you live?

Tá mé i mo chónaí i dTiobraid Árann

I live in Tipperary

Rugadh mé i / in / sa ______.

I was born in ______.

mar shampla

for example

Rugadh mé in Éirinn.

I was born in Ireland.

Rugadh mé i gCorcaigh.

I was born in Cork.

SA M

Cá bhfuil tú i do chónaí?

i + urú (más féidir) e.g. i gCorcaigh

in roimh ghuta e.g. in Ard Mhacha

24 A r A g h a i d h L e a t | A n D r. Yv o n n e M a l o n e F a h y

An Mhumhain | Munster Cúige Mumhan | The Province of Munster i gCúige Mumhan | in the Province of Munster County

in (County)

Ciarraí

Contae Chiarraí

Kerry

i gCiarraí

Corcaigh

Contae Chorcaí

Cork

i gCorcaigh

Port Láirge

Contae Phort Láirge

Waterford

i bPort Láirge

Tiobraid Árann

Contae Árann

Luimneach

Contae Luimnigh

Limerick

i Luimneach

An Clár

Contae an Chláir

Clare

sa Chlár

i dTiobraid Árann

E

Thiobraid Tipperary

Connachta | Connacht (Connaught)

PL

Cúige Chonnacht | The Province of Connacht

i gCúige Chonnacht | in the Province of Connacht County

in (County)

Contae na Gaillimhe

Galway

i nGaillimh

Maigh Eo

Contae Mhaigh Eo

Mayo

i Maigh Eo

Sligeach

Contae Shligigh

Sligo

i Sligeach

Liatroim

Contae Liatroma

Leitrim

i Liatroim

Ros Comáin

Contae Ros Comáin Roscommon

SA M

Gaillimh

i Ros Comáin

Ulaidh | Ulster

Cúige Uladh | The Province of Ulster

i gCúige Uladh | in the Province of Ulster County

in (County)

Dún na nGall

Contae Dhún na nGall

Donegal

i nDún na nGall

An Cabhán

Contae an Chabháin

Cavan

sa Chabhán

Muineachán

Contae Mhuineacháin

Monaghan

i Muineachán

Fear Manach

Contae Fhear Manach

Fermanagh

i bhFear Manach

Tír Eoghain

Contae Thír Eoghain

Tyrone

i dTír Eoghain

Doire

Contae Dhoire

Derry

i nDoire

25 Aonad 1 | Mé Féin – Myself

Aontroim

Contae Aontroma

Antrim

in Aontroim

An Dún

Contae an Dúin

Down

sa Dún

Ard Mhacha

Contae Ard Mhacha

Armagh

in Ard Mhacha

Laighin | Leinster Cúige Laighean | The Province of Leinster i gCúige Laighean | in the Province of Leinster County

in (County)

Contae Lú

Louth

i Lú

An Mhí

Contae na Mí

Meath

sa Mhí

Baile Átha Cliath

Contae Bhaile Átha Cliath

Dublin

i mBaile Átha Cliath

Cathair Bhaile Átha Cliath

Dublin City

Cill Mhantáin

Contae Chill Mhantáin

Wicklow

i gCill Mhantáin

Loch Garman

Contae Loch Garman

Wexford

i Loch Garman

Cill Chainnigh

Contae Chill Chainnigh

Kilkenny

i gCill Chainnigh

Laois

Contae Laoise

Laois

i Laois

Uíbh Fhailí

Contae Uíbh Fhailí Offaly

in Uíbh Fhailí

An Iarmhí

Contae na hIarmhí Westmeath

san Iarmhí

An Longfort

Contae an Longfoirt

Longford

sa Longfort

Ceatharlach

Contae Cheatharlach

Carlow

i gCeatharlach

Cill Dara

Contae Chill Dara

Kildare

i gCill Dara

SA M

PL

E

Lú

26 A r A g h a i d h L e a t | A n D r. Yv o n n e M a l o n e F a h y

An Domhan | The World Continents

An Afraic

Africa

An Antartaice

Antarctica

An Áise

Asia

An Aigéine

Oceania

An Eoraip

Europe

Meiriceá Thuaidh

North America

Meiriceá Theas

South America

E

Mór-ranna

Tíortha | Countries príomhchathair achar na tíre daonra teanga oifigiúil airgeadra bratach

PL

Scotland

An Liotuáin

SA M

Albain

capital city area of the country population official language currency flag

Lithuania

An Astráil

Australia

Lucsamburg

Luxembourg

An Bheilg

Belgium

Málta

Malta

An Bhulgáir

Bulgaria

Meiriceá

America

An Bhreatain Bheag

Wales

An Mholdóiv

Moldova

Ceanada

Canada

An Nua-Shéalainn

New Zealand

An Chipir

Cyprus

An Ostair

Austria

An Chróit

Croatia

An Pholainn

Poland

An Danmhairg

Denmark

An Phortaingéil

Portugal

An Éigipt

Egypt

An Rómáin

Romania

An Eastóin

Estonia

An Rúis

Russia

Éire

Ireland

Sasana

England

An Fhionlainn

Finland

An tSeicia

Czechia

An Fhrainc

France

An tSeirbia

Serbia

An Ghearmáin

Germany

An tSín

China

An Ghréig

Greece

An tSlóivéin

Slovenia

An Iodáil

Italy

An tSlóvaic

Slovakia

An Iorua

Norway

An Spáinn

Spain

An Íoslainn

Iceland

An tSualainn

Sweden

27 Aonad 1 | Mé Féin – Myself

An Ísiltír

Netherlands

An Tuirc

Turkey

An Laitvia

Latvia

An Úcráin

Ukraine

Lichtinstéin

Liechtenstein

An Ungáir

Hungary

SA M

PL

E

Tíortha Eile | Other Countries

28 A r A g h a i d h L e a t | A n D r. Yv o n n e M a l o n e F a h y

Na Míonna (The Months of the Year) Cén mhí atá ann? Mí___ atá ann.

(What month is it? It is the month of __.)

Cén mhí den bhliain ar rugadh thú? / Rugadh mé i mí ___.

(In what month were you born? / I was born in __. ) Month

The month of __

Of the month

Eanáir Feabhra Márta Aibreán Bealtaine Meitheamh Iúil Lúnasa Meán Fómhair Deireadh Fómhair Samhain Nollaig

January February March April May June July August September October

Mí Eanáir Mí Feabhra Mí an Mhárta Mí Aibreáin Mí na Bealtaine Mí an Mheithimh Mí Iúil Mí Lúnasa Mí Mheán Fómhair Mí Dheireadh Fómhair

d’Eanáir d’Fheabhra de Mhárta d’Aibreán de Bhealtaine de Mheitheamh d’Iúil de Lúnasa de Mheán Fómhair de Dheireadh Fómhair

November December

Mí na Samhna Mí na Nollag

de Shamhain de Nollaig

PL

E

Mí

SA M

Cén dáta é inniu?

(What is today’s date?)

1st - 10th

11th - 20th

21st - 31st

An chéad lá

An t-aonú lá déag

An t-aonú lá is fiche

An dara lá

An dara lá déag

An dara lá is fiche

An tríú lá

An tríú lá déag

An tríú lá is fiche

An ceathrú lá

An ceathrú lá déag

An ceathrú lá is fiche

An cúigiú lá

An cúigiú lá déag

An cúigiú lá is fiche

An séú lá

An séú lá déag

An séú lá is fiche

An seachtú lá

An seachtú lá déag

An seachtú lá is fiche

An t-ochtú lá

An t-ochtú lá déag

An t-ochtú lá is fiche

An naoú lá

An naoú lá déag

An naoú lá is fiche

An deichiú lá

An fichiú lá

An tríochadú lá An t-aonú lá is tríocha

mar shampla: Inniu an tríú lá d’Fheabhra.

Inniu an t-aonú lá is tríocha de Bhealtaine.

30 A r A g h a i d h L e a t | A n D r. Yv o n n e M a l o n e F a h y

An maith leat? / Ar mhaith leat?

An fearr leat? / An féidir leat?

How to say: Do you like? Would you like?

Do you prefer? Are you able?

• Is maith liom... √

An maith leat?

(Do you like?)

• Ní maith liom... X • Ba mhaith liom... √

Ar mhaith leat?

(Would you like.. ?)

E

• Níor mhaith liom... X

Is maith liom J | Is breá liom JJ | Is aoibhinn liom JJJ

PL

(I like) → ( I love) → (I adore)

Ní maith liom L | Is fuath liom LL | Is gráin liom LLL (I don’t like) → ( I hate) → (I detest)

An fearr leat?

(Do you prefer?)

An fearr leat __ ná __?

(Do you prefer __ to __?)

• Is fearr liom .. (I prefer)

SA M

• Is fearr liom __ ná __.

(I prefer __ to __.)

B’fhearr liom ____.

I would prefer ___.

An féidir leat?

(Are you able?)

• Is féidir liom √ • Ní féidir liom X

Bí ag Léamh!

Mé Féin Is Mise Liam

Is mise Liam. Rugadh i nGaillimh mé ach anois tá mé i mo chónaí i dTiobraid Árann. Tá mé dhá bhliain déag d’aois. Bíonn mo bhreithlá ar an séú lá déag de Mhárta.

Tá cúigear i mo theaghlach. Máire is ainm do mo mháthair agus Niall is ainm do m’athair.

Tá deartháir amháin agam. Tom is ainm dó agus tá sé ocht mbliana d’aois. Tá deirfiúr amháin agam. Lisa is ainm di agus tá sí cúig bliana d’aois. Is mise an duine is sine. Tá mé ag freastal ar bhunscoil. Tá mé i Rang a Sé.

42 A r A g h a i d h L e a t | A n D r. Yv o n n e M a l o n e F a h y

Tá gruaig dhubh dhíreach orm. Tá súile gorma agam.

Is duine spórtúil mé. De lá is d’oíche bím ag imirt spóirt. Is maith liom a bheith ag imirt peile ach is fearr liom a bheith ag iománaíocht. Is maith liom ceol agus scannáin. Is duine cruthaitheach mé. Is breá liom a bheith ag tarraingt agus ag péinteáil.

Tá madra agam. Buddy is ainm dó. Is madra cairdiúil é. Codlaíonn sé sa chonchró.

Itheann sé cnámha agus bia madra.

E

Tá mo mháthair ag obair mar fheirmeoir. Múinteoir is ea m’athair. Gan aon agó, nuair a bheidh mé níos sine ba mhaith liom a bheith i m’innealtóir.

PL

Gramadach!

Léigh an scéal arís agus pioc amach na briathra, na hainmfhocail, na haidiachtaí, na dobhriathra agus na nathanna cainte atá ann. Pioc amach pointe gramadaí eile freisin. Scríobh amach sna boscaí iad.

Mar shampla:

Ainmfhocail (Nouns)

Aidiachtaí (Adjectives)

Rugadh

Gaillimh

dubh

tá mé

deartháir

díreach

deirfiúr

spórtúil

SA M

Briathra (Verbs)

Dobhriathra (Adverbs)

Pointí Gramadaí Eile (Other Grammar Points)

anois

mo + h - mo theaghlach ag - Tá madra agam

Nathanna Cainte (Sayings)

De lá is d’oíche – from morning to night Gan aon agó – without a doubt

43 Aonad 1 | Mé Féin – Myself

Bí ag Léamh!

Timpiste Bhóthair Is iomaí timpiste a tharlaíonn ar na bóithre. Tharla timpiste le déanaí agus chonaic mé í.

Tosóidh mé ag an tosach, mar a deir an seanfhocal ‘Tús maith leath na hoibre.’

Bhí mé sa bhaile mór le mo mháthair. Bhí mé ar mo laethanta saoire ón scoil agus bhíomar ag siopadóireacht. Bhí gliondar croí orainn. Bhí an aimsir ar fheabhas agus bhíomar ag dul chun bia a fháil. Bhí cailín óg ag siúl ar an gcosán agus bhí sí ag féachaint ar a fón. Shiúil sí amach ar an mbóthar agus níor stop sí. Níor fhéach sí ar dheis ná ar chlé. Bhí carr ag teacht agus leagadh í i lár an bhóthair.

Ritheamar go dtí an cailín. Bhí sí sínte amach ar an mbóthar. Chuir mo mháthair fios ar an otharcharr. Tháinig sé gan mhoill agus tugadh í go dtí an t-ospidéal.

Gramadach!

PL

E

Bhí an t-ádh uirthi. Ní raibh sí gortaithe go dona. Rinneadh x-ghathú. Bhí a cos briste agus chaith sí cúpla lá san ospidéal. Gan aon agó, bhí an t-ádh uirthi nár maraíodh í.

SA M

Léigh an scéal arís agus pioc amach na briathra, na hainmfhocail, na haidiachtaí, na dobhriathra agus na nathanna cainte atá ann. Pioc amach pointe gramadaí eile freisin. Scríobh amach sna boscaí iad.

Mar shampla:

Briathra (Verbs)

Ainmfhocail (Nouns)

Aidiachtaí (Adjectives)

Chonaic mé

timpiste

óg

Tosóidh mé

cailín

Níor stop sí Ritheamar

Dobhriathra (Adverbs)

Pointí Gramadaí Eile (Other Grammar Points)

go dona

mo mháthair – mo + h ar an + urú – ar an mbóthar Nathanna Cainte (Sayings)

Bhí gliondar croí orainn – We were very happy Bhí an t-ádh uirthi – She was lucky

44 A r A g h a i d h L e a t | A n D r. Yv o n n e M a l o n e F a h y

Bí ag Scríobh!

Líon na Bearnaí Dia duit!

Is mise ___.

Tá mé ___ d’aois.

Rugadh i / in / sa ___ (tír) mé. Tá mé i mo chónaí i gContae ___.

Bíonn mo bhreithlá ar an ___.

Tá ___ i mo theaghlach. ___ is ainm do mo mháthair. ___ is ainm do m’athair. (deartháir / deirfiúr ). Tá / Níl ___ agam . ___ is ainm dó / di / dóibh. Is é (í) ___ an duine is sine. Is é (í) ___ an duine is óige.

E

Tá gruaig ___ orm. Tá súile ___ agam. Is duine ___ mé.

Tá / Níl peata agam. Tá ___ agam. ___ is ainm dó / di.

SA M

PL

Is ___ í mo mháthair. ___ is ea m’athair. Lá éigin, ba mhaith liom a bheith i mo ___.

45 Aonad 1 | Mé Féin – Myself

Bí ag Caint Tuairisc ó Bhéal a Ullmhú: Mé Féin

Cainteoir/Speaker Dia daoibh Teideal:

Inniu, tá sé ar intinn agam caint faoi…

Mé Féin

Pointe a haon

Ar dtús (firstly) Ba mhaith liom labhairt faoi ‘Mo Chlann / Mo Theaghlach’

Pointe a dó

Ar an dara dul síos (secondly)

Pointe a trí

E

Ba mhaith liom cur síos a dhéanamh orm féin Ar an tríú dul síos (thirdly)

PL

Ba mhaith liom labhairt faoi ‘Mo Pheataí’ nó

Ba mhaith liom labhairt faoi ‘Cad ba mhaith liomsa a dhéanamh lá éigin’ Mar chríoch

Sin deireadh le mo thuairisc.

SA M

Tá súil agam gur bhain sibh taitneamh as mo thuairisc!

Go raibh maith agaibh as ucht éisteacht liom.

Éisteoir/Listener

Aiseolas dearfach (Positive Feedback)

Tá an tuairisc thar cionn. / The report is excellent.

Tá an tuairisc thar barr. / The report is excellent.

Ceapaim… / I think…

Sílim… / I think…

An rud a thaitin go mór liom ná... / The thing I liked a lot was...

I mo thuairim… / In my opinion…

I mo thuairim, chun an tuairisc ó bhéal a fheabhsú... / In my opinion, to improve the presentation…

46 A r A g h a i d h L e a t | A n D r. Yv o n n e M a l o n e F a h y

FÉINMHEASÚNÚ: Cad a d’fhoghlaim mé?

Obair Bheirte

Cad is ainm duit?

What is your name?

Conas atá tú?

How are you?

Cá bhfuil tú i do chónaí?

Where do you live?

Inis dom faoi chúigí agus contaetha na hÉireann Inis dom faoi thíortha an Domhain

Déan cur síos ort féin

Tell me about the provinces and counties of Ireland Tell me about the countries of the world

E

Describe yourself

PL

An bhfuil peataí agat?

Cén aois thú?

Do you have pets?

What age are you?

SA M

Inis dom faoi shlite beatha

Tell me about occupations

An raibh tú san ospidéal riamh?

Inis dom faoi do theaghlach

Cén uair a bhíonn do lá breithe ann?

Tell me about your family

When is your birthday?

Inis dom faoi do ghaolta Tell me about your relations

Were you in hospital before?

An Féilire

Inis dom faoi thinneas

Ainmnigh ranna an choirp

Ainmnigh na Laethanta

Tell me about an illness

Name the body parts

Ainmnigh na Míonna

Inis dom faoi thimpiste Tell me about an accident

Calendar

Name the days

Name the months

Ainmnigh na Séasúir Name the seasons

Cén dáta atá ann inniu?

What is today’s date?

47 Aonad 1 | Mé Féin – Myself

E

Aonad 10

SA M

PL

Aimsir Weather CUMARSÁID TUISCINT FIOSRÚ AGUS ÚSÁID

190 A r A g h a i d h L e a t | A n D r. Yv o n n e M a l o n e F a h y

Torthaí Foghlama

Faoi dheireadh an aonaid seo, beidh tú in ann:

Teanga ó Bhéal Discuss the various types of weather

Labhairt faoi thubaistí nádúrtha

Talk about natural disasters

Labhairt faoi réamhaisnéis na haimsire

Talk about the weather forecast

Airde an chompáis a phlé: Tuaisceart / Deisceart / Oirthear / Iarthar

To discuss the compass points

An teocht a phlé

Discuss the temperature

PL

E

Cineálacha éagsúla aimsire a phlé

An aimsir sna séasúir a phlé

Discuss the weather of the seasons

Léitheoireacht

The Weather Forecast

SA M

Réamhaisnéis na hAimsire a léamh

Scríbhneoireacht

Léarscáil na hÉireann a tharraingt agus Draw a map of Ireland and write your ‘Réamhaisnéis na hAimsire’ de do chuid own Weather Forecast féin a scríobh!

Wordle ‘An Aimsir’ a chruthú

Create a Wordle ‘Weather’

Tuairisc ó Bhéal

Tuairisc ó bhéal a ullmhú: ‘An Aimsir’

Prepare an Oral Presentation: ‘The Weather’

Measúnú Féinmheasúnú ‘Cad a d’fhoghlaim mé?’ To complete a self-assessment a dhéanamh ‘What have I learned?’

191 Ao n a d 1 0 | A i m s i r - We a t h e r

An Aimsir Cén sórt aimsire atá ann? | What is the weather like?

How is the weather?

The weather is ... alright beautiful / nice/ lovely / grand / brilliant good / very good bad / very bad terrible It is a bad day.

The weather is unbelievable.

Conas a bhíonn an aimsir gach lá?

(Aimsir Ghnáthláithreach) Gach lá, bíonn an aimsir ___.

How is the weather every day?

Cén sórt lae atá ann inniu?

Conas atá an aimsir inniu?

(Aimsir Láithreach) Lá ___ atá ann.

Tá an aimsir ___.

What sort of day is it?

Cén sórt aimsire a bhí ann inné?

(Aimsir Chaite) Bhí sé ____ inné.

Conas a bhí an aimsir inné?

Bhí an aimsir ___ inné.

What was the weather like yesterday?

It was ____ yesterday.

How was the weather yesterday?

The weather was ___ yesterday.

Cén sórt aimsire a bheidh ann amárach? (Aimsir Fháistineach) Conas a bheidh an aimsir amárach?

Beidh sé ___ amárach.

Tá súil agam go mbeidh sé __ amárach.

What will the weather be like tomorrow?

How will the weather be tomorrow?

It will be ___ tomorrow.

I hope it will be ___ tomorrow.

Tá an aimsir ag dul i bhfeabhas.

Tá an aimsir ag dul in olcas.

The weather is getting better.

The weather is getting worse.

Cén sórt aimsire a thaitníonn leat?

Taitníonn aimsir _____ liom.

Ní thaitníonn aimsir ___ liom.

What kind of weather do you like?

I like ___ weather.

I don’t like ___ weather.

Cén sórt aimsire is fearr leat?

Is fearr liom___.

What is your favourite kind of weather?

I prefer ___.

PL

E

Conas atá an aimsir?

Tá an aimsir.... ceart go leor go hálainn/ go deas / go breá / galánta / ar fheabhas go maith / an-mhaith go dona / an-dona uafásach Is drochlá é.

Tá an aimsir dochreidte.

Every day, the weather is ___.

SA M

It is a ____ day.

The weather is ___.

192 A r A g h a i d h L e a t | A n D r. Yv o n n e M a l o n e F a h y

Aimsir Fhuar | Cold Weather cold during the winter very cold too cold It is bitterly cold.

It is a cold day today.

It was a bitterly cold day.

I am freezing cold. shaking with the cold

sneachta ag cur sneachta • Tá sé ag cur sneachta.

• Bhí sneachta ag titim go tréan.

• Thit an sneachta go ciúin. calóga sneachta • Tá calóga sneachta ag titim ón spéir.

• stoirm shneachta • plúchadh sneachta • Tá brat bán sneachta ar an talamh. fear sneachta Tá an sneachta ag leá.

snow snowing • It is snowing.

• Snow was falling heavily.

• The snow fell silently. snowflakes • Snowflakes are falling from the sky.

• snowstorm • blizzard • There is a white carpet of snow on the ground. snowman The snow is melting.

sioc ag cur seaca oighreata leac oighir • Tá leac oighir ar an mbóthar.

• Bóthar sleamhain • Bóithre sleamhna Tá an leac oighir ag leá. coinlín reo

frost frosty / freezing icy ice • There is ice on the road.

• slippery road • slippery roads The ice is thawing. icicle

clocha sneachta

hailstones

Caithim hata nuair a bhíonn an aimsir fuar.

I wear a hat when the weather is cold.

SA M

PL

E

Fuar i rith an gheimhridh an-fhuar rófhuar Tá sé nimhneach fuar.

Lá fuar atá an inniu.

Lá fuar feannaideach a bhí ann.

Tá mé préachta leis an bhfuacht. ar crith leis an bhfuacht

193 Ao n a d 1 0 | A i m s i r - We a t h e r

Aimsir The | Hot Weather

E

hot very hot too hot the sun sunny The sun is shining. heat I am sunbathing.

I am sweating /perspiring.

The sun was splitting the stones.

It was a sweltering hot day.

Dry • The day is dry. cloud There isn’t a cloud in the sky.

The sky is bright. mild sun cream sun burn

SA M

PL

te an-te róthe an ghrian grianmhar Tá an ghrian ag taitneamh. teas Tá mé ag sú na gréine Tá mé ag cur allais.

Bhí an ghrian ag scoilteadh na gcloch.

Lá breá brothallach a bhí ann.

Tirim • Tá an lá tirim. scamall Níl scamall sa spéir.

Tá an spéir geal. bog uachtar gréine dó gréine

Aimsir Fhliuch | Wet Weather

Tá an lá fliuch.

Lá fliuch gaofar a bhí ann.

Tá sé ag cur báistí.

Bhí sé ag cur báistí go trom. ag cur fearthainne ag stealladh báistí ag clagarnach báistí Bhí tuile ar an mbóthar.

It is a wet day.

It was a wet windy day.

It is raining.

It was raining heavily. raining pouring rain pelting rain There was a flood on the road.

scamall / néal Tá sé scamallach.

Tá scamaill sa spéir.

Tá an spéir dorcha.

Lá scamallach a bhí ann.

cloud It is cloudy.

There are clouds in the sky.

The sky is dark.

It was a cloudy day.

194 A r A g h a i d h L e a t | A n D r. Yv o n n e M a l o n e F a h y

scáth fearthainne umbrella • Fuair mé mo scáth fearthainne • I got my umbrella and I went agus chuaigh mé amach faoin aer. outside. The children were Bhí na páistí ag léim i locháin. jumping in puddles.

Tá mé fliuch go craiceann.

Caithim cóta báistí nuair a bhíonn an aimsir fliuch.

I am soaked to the skin.

I wear a raincoat when the weather is wet.

E

An Ghaoth | The Wind It is windy.

It was a windy day.

The wind is blowing.

Th wind was blowing strongly during the storm.

Tá sé ina stoirm.

Tá sé stoirmiúil.

Tá gála gaoithe ann.

Tá an aimsir fiáin.

Leag an ghaoth an crann.

Tá an ghaoth glórach.

There is a storm.

It is stormy.

There is a gale.

The weather is wild.

The wind knocked the tree.

The wind is noisy.

Oíche stoirmiúil a bhí ann. Bhí an ghealach sa spéir. Bhí gach rud geal faoi sholas na gealaí.

It was a stormy night. The moon was in the sky. Everything was bright in the moonlight.

SA M

PL

Tá sé gaofar.

Lá gaofar a bhí ann.

Tá an ghaoth ag séideadh.

Bhí an ghaoth ag séideadh go láidir i rith na stoirme.

Toirneach agus Tintreach | Thunder and Lightning

Toirneach Éist leis an toirnech!

Tintreach Féach ar an tintreach!

Chuala mé an toirneach agus chonaic mé an tintreach.

Theip ar an gcumhacht leictreachais.

D’imigh an leictreachas.

Thunder Listen to the thunder!

Lightning Look at the lightning!

I heard the thunder and saw the lightning.

The electricity went.

The electricity went.

195 Ao n a d 1 0 | A i m s i r - We a t h e r

Aimsir Cheomhar | Foggy Weather Ceo Ceomhar Bhí paistí ceo ann.

Fog Foggy There were fog patches.

Bogha Baístí | Rainbow

E

• Did you see the rainbow this morning? rainbow at the end of the rainbow

PL

• An bhfaca tú an bogha báistí ar maidin? tuar ceatha ag bun an tuair cheatha

SA M

Tubaistí Nádúrtha | Natural Disasters tornádó hairicín / spéirling crith talún súnámaí dóiteán foraoise tonn teasa monsún tuile triomach gaineamhlach stoirm ghainimh

tornado hurricane earthquake tsunami forest fire heatwave monsoon flood drought desert sand storm

Tharla ___ i / in ___.

Tharla tornádó i Meiriceá.

Bhí na seirbhísí éigeandála amuigh i rith an lae.

A ___ happened in ___.

There was a tornado in America.

The emergency services were out during the day.

Bíonn triomach i dtíortha éagsúla agus ní fhásann aon bhia ansin.

There are droughts in various countries and then no food grows.

196 A r A g h a i d h L e a t | A n D r. Yv o n n e M a l o n e F a h y

Réamhaisnéis na hAimsire Weather Forecast Weather Forecast

Tuar na hAimsire

Weather Forecast

Bhí an aimsir ___ inné / ar maidin

The weather was ___ yesterday/ this morning

Tá an aimsir ___ anois / inniu.

The weather is ___ now / today.

Bíonn an aimsir ___ gach lá.

The weather is ___ everyday.

Beidh an aimsir ___ anocht / amárach.

The weather will be ___ tonight / tomorrow.

Bheadh an aimsir ___ dá mbeadh...

The weather would be ___ if...

i rith an lae i rith na hoíche le héirí na gréine

PL

i lár an lae

E

Réamhaisnéis na hAimsire

in the middle of the day during the day

during the night at sunrise at sunset

Aimsir mhaith atá ann.

The weather is good.

Aimsir fhuar

Cold weather

Aimsir the

Warm weather

Aimsir fhliuch

Wet weather

Aimsir ghaofar

Windy weather

Aimsir sheaca

Frosty weather

Aimsir bhog

Mild weather

Aimsir mheirbh

Close/heavy weather

Aimsir thirim

Dry weather

SA M

le dul faoi na gréine / le luí na gréine

197 Ao n a d 1 0 | A i m s i r - We a t h e r

Tuaisceart / Deisceart / Oirthear / Iarthar North / South / East / West Compás | Compass North

Deisceart

South

Oirthear

East

Iarthar

West

An Tuaisceart

The North

An Deisceart

The South

An tOirthear

The East

An tIarthar

The West

sa Tuaisceart / i dTuaisceart

in the North

sa Deisceart / i nDeisceart

in the South

san Oirthear / in Oirthear

in the East

san Iarthar / in Iarthar

in the West

PL

E

Tuaisceart

What will the weather be like in the west tomorrow?

What will the weather be like in the south tomorrow?

Beidh se níos teo sa Deisceart ná sa

It will be warmer in the South than

Tuaisceart.

the North.

SA M

Cén sórt aimsire a bheidh ann san iarthar amárach?

Cén sórt aimsire a bheidh ann sa tuaisceart amárach?

Beidh sé níos fuaire san Iarthar ná san Oirthear.

It will be cooler in the West than in the East.

Léarscáil / Mapa | Map

N

W

Tuaisceart

E

S

Iarthar

Oirthear

Deisceart

198 A r A g h a i d h L e a t | A n D r. Yv o n n e M a l o n e F a h y

An Teocht The Temperature Degree

céim Celsius

degrees Celsius

Cén teocht atá ann inniu?

What is the temperature today?

Tá an teocht idir .. agus ...céim.

The temperature is between ... and ... degrees.

lúide

minus

móide

plus

reophointe

freezing point

an teocht is airde

the highest temperature

teirmiméadar

thermometer

Baintear úsáid as teirmiméadar le fáil amach cé chomh te nó fuar is atá sé.

A thermometer is used to find out how hot or cold it is.

Teocht -5OC a bhí á léiriú ar an teirmiméadar.

The thermometer was indicating -5OC.

baraiméadar

barometer

PL

E

Céim

A barometer is used to find out the air pressure.

SA M

Baintear úsáid as baraiméadar le brú an aeir a fháil amach.

reophointe

0 OC

aon chéim déag

11OC

aon chéim

1 OC

dhá chéim déag

12OC

dhá chéim

2 OC

trí chéim déag

13OC

trí chéim

3 OC

ceithre chéim déag

14OC

ceithre chéim

4 OC

cúig chéim déag

15OC

cúig chéim

5 OC

sé chéim déag

16OC

sé chéim

6 OC

seacht gcéim déag

17OC

seacht gcéim

7 OC

ocht gcéim déag

18OC

ocht gcéim

8 OC

naoi gcéim déag

19OC

naoi gcéim

9 OC

fiche céim

20OC

deich gcéim

10OC

céim is fiche

21OC

dhá chéim is fiche

22OC

Tá sé ag an reophointe.

It is at freezing point / 0OC

Teocht deich gcéim atá ann.

It is 10OC.

Teocht naoi gcéim déag atá ann.

It is 19OC.

Teocht fiche céim a bheidh ann amárach. Tomorrow the temperature will be 20OC. Anocht titfidh an teocht go lúide a cúig chéim.

Tonight the temperature will drop to -5OC.

Tá an teocht an-íseal.

The temperature is very low.

199 Ao n a d 1 0 | A i m s i r - We a t h e r

Na Séasúir The Seasons an samhradh / the summer

san earrach / in spring

sa samhradh / in summer

i rith an earraigh / during spring

i rith an tsamhraidh / during the summer

an fómhar / the autumn

an geimhreadh / the winter

san fhómhar / in autumn

sa gheimhreadh / in winter

i rith an fhómhair / during the autumn

i rith an gheimhridh / during the winter

SA M

PL

E

an t-earrach / the spring

Cén séasúr is fearr leatsa?

What season do you prefer?

Cén séasúr is fearr leatsa?

Is fearr liom an ___.

Cén fáth?

Is fearr liom an tEarrach mar fásann na bláthanna agus bíonn an aimsir ag dul i bhfeabhas.

What season do you prefer?

I prefer the ___.

Why? I prefer the spring because the flowers grow and the weather is getting better.

Cén sórt aimsire a bhíonn ann san earrach?

Uaireanta bíonn an aimsir ___.

Conas a bhíonn an aimsir sa samhradh?

Conas a bhíonn an aimsir san fhómhar?

Conas a bhíonn an aimsir sa gheimhreadh?

Bíonn an aimsir ___.

What is the weather like in spring?

200 A r A g h a i d h L e a t | A n D r. Yv o n n e M a l o n e F a h y

Sometimes the weather is ___.

How is the weather in summer?

How is the weather in autumn?

How is the weather in winter?

The weather is ___.

Liosta Aidiachtaí níos teo (warmer)

is teo (warmest)

fuar (cold)

níos fuaire (colder)

is fuaire (coldest)

dorcha (dark)

níos dorcha (darker)

is dorcha (darkest)

geal (bright)

níos gile (brighter)

is gile (brightest)

luath (early)

níos luaithe (earlier)

is luaithe (earliest)

déanach (late)

níos déanaí (later)

is déanaí (latest)

gearr (short)

níos giorra (shorter)

is giorra (shortest)

fada (long)

níos faide (longer)

is faide (longest)

fliuch (wet)

níos fliche (wetter)

is fliche (wettest)

tirim (dry)

níos tirime (dryer)

is tirime (driest)

E

te (warm)

Summer is the warmest season.

Is é an geimhreadh an séasúr is fuaire.

Winter is the coldest season.

Éiríonn sé dorcha níos luaithe sa gheimhreadh.

It gets dark earlier in winter.

PL

Is é an samhradh an séasúr is teo.

SA M

Tá an aimsir níos fliche sa gheimhreadh The weather is wetter in winter than in summer. ná sa samhradh.

201 Ao n a d 1 0 | A i m s i r - We a t h e r

Na hAirde The Cardinal Points Ó thuaidh northwards ag dul ó thuaidh go...

Aduaidh from the North

N

E

E

W

ag teacht aduaidh ó...

PL

S

Siar westwards ag dul siar go...

Anoir from the east ag teacht anoir ó...

Aniar from the west

Soir eastwards

SA M

ag teacht aniar ó...

Aneas from the south ag teacht aneas ó...

Ó dheas southwards

ag dul ó dheas go...

Chuaigh mé ó dheas go Pórt Láirge. Tháinig mé aneas.

Chuaigh mé ó thuaidh go Fear Manach. Tháinig mé aduaidh.

Chuaigh mé siar go Gaillimh. Tháinig mé aniar.

Chuaigh mé soir go Baile Átha Cliath. Tháinig mé anoir.

202 A r A g h a i d h L e a t | A n D r. Yv o n n e M a l o n e F a h y

ag dul soir go...

Bí ag Léamh!

E

Réamhaisnéis na hAimsire

Inniu tá sé te ar fud na tíre agus tá an teocht idir cúig chéim déag agus naoi gcéim déag. Anocht, titfidh an teocht go hocht gcéim. I rith na hoíche beidh sé gaofar.

PL

Amárach, beidh sé te sa Deisceart. Beidh an teocht idir sé chéim déag agus fiche céim.

San Iarthar beidh sé ag cur báistí ar maidin. Ach, tar éis an lóin beidh an ghrian ag taitneamh.

Teocht uasta ocht gcéim déag a bheidh ann.

SA M

San Oirthear beidh sé te agus sa Tuaisceart beidh se níos teo. Teocht uasta fiche céim a bheidh ann. Sa tráthnóna, éireoidh sé scamallach. Tá seans ann go mbeidh toirneach ann.

Gramadach!

Léigh an réamhaisnéis arís agus pioc amach na briathra, na hainmfhocail, na haidiachtaí, na dobhriathra agus na nathanna cainte atá ann. Pioc amach pointe gramadaí eile freisin. Scríobh amach sna boscaí iad.

Mar shampla:

Briathra (Verbs)

Ainmfhocail (Nouns)

Tá sé Titfidh Éireoidh sé

Teocht an ghrian

Dobhriathra (Adverbs)

Aidiachtaí (Adjectives)

Pointí Gramadaí Eile (Other Grammar Points) ar fud na tíre – An tuiseal ginideach i rith na hoíche – An tuiseal ginideach Nathanna Cainte (Sayings)

203 Ao n a d 1 0 | A i m s i r - We a t h e r

Bí ag Scríobh!

I do chóipleabhar: Tarraing léarscáil na hÉireann agus scríobh ‘Réamhaisnéis na hAimsire’ de do chuid féin!

Bí ag Caint!

PL

E

Seo ‘Wordle’: Aimsir Cruthaigh do ‘Wordle’ féin

Tuairisc ó Bhéal a Ullmhú: Bia Cainteoir | Speaker

Dia daoibh

Inniu, tá sé ar intinn agam caint faoi…

An Aimsir

SA M

Teideal: Pointe a haon

Ar dtús (firstly) Ba mhaith liom an aimsir sna séasúir éagsúla a phlé

Pointe a dó

Ar an dara dul síos (secondly) Ba mhaith liom labhairt faoi ‘Réamhaisnéis na hAimsire’

Pointe a trí

Ar an tríú dul síos (thirdly) Ba mhaith liom labhairt faoi ‘Thubaistí Nadúrtha’

Mar chríoch

Sin deireadh le mo thuairisc.

Tá súil agam gur bhain sibh taitneamh as mo thuairisc!

Go raibh maith agaibh as ucht éisteacht liom.

Éisteoir | Listener

Aiseolas dearfach (Positive Feedback) Tá an tuairisc thar cionn. / The report is excellent.

Tá an tuairisc thar barr. / The report is excellent.

Ceapaim… / I think…

Sílim… / I think…

An rud a thaitin go mór liom ná... / The thing I liked a lot was...

I mo thuairim… / In my opinion…

I mo thuairim chun an tuairisc ó bhéal a fheabhsú... / In my opinion, to improve the presentation…

204 A r A g h a i d h L e a t | A n D r. Yv o n n e M a l o n e F a h y

FÉINMHEASÚNÚ: Cad a d’fhoghlaim mé?

Obair Bheirte An maith leat aimsir fhuar? Cén fáth?

An maith leat aimsir the? Cén fáth?

Do you like wet weather?

Why?

Do you like hot weather?

Why?

Cén sórt aimsire atá ann?

Is it stormy?

Aimsir Weather

SA M

Name the natural disasters

An bhfuil sé stoirmiúil?

PL

Do you like foggy weather?

Why?

What is the weather like?

E

An maith leat aimsir cheomhar? Cén fáth?

Ainmnigh na tubaistí nádúrtha

An maith leat aimsir fhliuch? Cén fáth?

Do you like cold weather?

Why?

An Teocht

The Temperature

Cén teocht atá ann inniu?

What is the temperature today?

Inis dom faoi thoirneach agus faoi thintreach Tell me about thunder and lightning

Cruthaigh ‘Réamhaisnéis na hAimsire’

Pléigh Airde an Chompáis

Cén séasúr is fearr leatsa?

Tuaisceart / Deisceart / Oirthear /Iarthar

What is your favourite season?

Discuss the Compass North / South / East / West

Create ‘A Weather Forecast’

205 Ao n a d 1 0 | A i m s i r - We a t h e r

E

SA M

PL

Cuid 2 Section 2

267

E PL SA M CUMARSÁID TUISCINT FIOSRÚ AGUS ÚSÁID 268 A r A g h a i d h L e a t | D r. Yv o n n e M a l o n e F a h y

Torthaí Foghlama

Faoi dheireadh an aonaid seo, beidh tú in ann:

Gramadach To recognise the noun

An cheist ‘An bhfuil an t-ainmfhocal firinscneach nó baininscneach?’ a fhreagairt

To answer the question ‘Is a noun masculine or feminine?’

Labhairt faoin Alt

Talk about the Definite Article

E

An tAinmfhocal a aithint

PL

Na hAinmfhocail: An uimhir uatha agus Nouns: To discuss the singular and an uimhir iolra a phlé plural form of nouns An tAinmfhocal agus an tAlt: Na rialacha nuair a thagann siad le chéile

The noun and definite article: The rules when the definite article comes before the noun

Scríbhneoireacht

SA M

Na hainmfhocail a chur sa bhosca ceart Put the nouns in the correct box ‘an’ a scríobh roimh na hainmfhocail agus iad a chur sa bhosca ceart

Put ‘an’ before the nouns and put them in the correct box

Na hainmfhocail ‘Uatha agus Iolra’ a chur sa bhosca ceart

Put the singular and plural nouns in the correct box

269 Aonad 15 | An tAinmfhocal -

The Noun

Cad is Ainmfocal ann?

What is a noun?

A Noun is a naming word. Nouns are things – a noun is used to denote the name of a person, a place or a thing e.g. Jane, Wexford, bicycle, fox.

A noun can be classified as either common or proper, it is either abstract or concrete and it is either countable or uncountable.

A common noun (ainmfhocal coiteann) is the name shared with everything of the same kind – non-specific things, e.g. boy, girl, garden, pencil, tiger.

E

A proper noun (ainmfhocal dílis) is the name of a specific person, a specific place or a specific thing, e.g. Ella, Ireland. Proper Nouns begin with a capital letter. When a proper noun is made up of two words both have a capital letter, e.g. River Shannon.

PL

A concrete noun (ainmfhocal nithiúil) is the name given to a material object. They refer to something you can see or touch, e.g. desk, book, John. They have a specific size and/or location.

An abstract noun (ainmfhocal teibí) is the name given to an idea, a feeling or a quality. It is a noun that cannot be experienced through the senses. Abstract nouns are things you cannot see, hear, smell or touch, e.g. joy, sadness. They are usually without a specific size or location.

SA M

Countable nouns are things we can count, e.g. children, animals, years.

Uncountable nouns are things we cannot count, e.g weather, milk, music.

A collective noun (cnuasainm) is the name given to a group of people or things. They are words used to describe groups, e.g. team of players, a flock of sheep, an army of soldiers.

270 A r A g h a i d h L e a t | D r. Yv o n n e M a l o n e F a h y

An tAinmfhocal i nGaeilge In Irish the noun is called the ainmfhocal. Is focal é a ainmníonn duine, nó áit nó rud.

Ag Cabhrú le do litriú To Help with your Spelling Na Gutaí: Leathan agus Caol The Vowels: Broad and Slender The letters of the alphabet are either consonants or vowels: a, e, i, o, u - na gutaí (vowels) Tugtar consain ar na litreacha eile (consonants)

E

In Irish the vowels are described as either broad (leathan) or slender (caol):

PL

a, o, u – leathan (broad vowels / gutaí leathana) i, e - caol (slender vowels / gutaí caola)

These vowels can come next to each other in words e.g teach, éadaí, geansaí, teocht:

SA M

However, when consonants are places between the vowels the rules change! The rule states that the vowel before the consonant / consonants must be from the same group as the vowel after the consonant/ consonants.

If a, o or u come before a consonant or a group of consonants then a, o or u must come after the consonant / consonants. Leathan le Leathan! / Broad with Broad!

If i or e are before a consonant or a group of consonants then i or e must come after the consonant / consonants. Caol le Caol! / Slender with slender! cistin

i before the s and i after the t are from the same group – gutaí caola.

Caol le Caol

citeal

i before the t and e after the t are from the same group – gutaí caola.

Caol le Caol

tóstaer

ó before the s and a after the t are from the same group – gutaí leathana.

Leathan le Leathan

cupán

u before the p and á after the n are from the same group – gutaí leathana.

Leathan le Leathan

tarraiceán

a before the r and a after the r are from Leathan le the same group – gutaí Leathana Leathan i before the c and e after the c are from the same group – gutaí caola.

Caol le Caol

271 Aonad 15 | An tAinmfhocal -

The Noun

Inscne an ainmfhocail The Gender of the Noun Tá ainmfhocail na Gaeilge firinscneach nó baininscneach. Every noun in Irish is classified as either masculine or feminine.

Ainmfhocal Firinscneach

Baininscneach

E

An bhfuil an tAinmfhocal Firinscneach nó Baininscneach?

Is the Noun Masculine or Feminine?

PL

Use a dictionary to look at words and determine if they are firinscneach (masculine) or baininscneach (feminine).

Two online dictionaries that can be used are focloir.ie and teanglann.ie. focloir.ie is an EnglishIrish Dictionary and teanglann.ie is an Irish-English dictionary. These dictionaries have been developed by Foras na Gaeilge and are excellent online resources.

SA M

There are some general rules that will help you determine if a noun is firinscneach or baininscneach but if in doubt refer to your dictionary!

Firinscneach (Masculine)

Baininscneach (Feminine)

Má chríochnaíonn ainmfhocal ar chonsan leathan go minic bíonn sé firinscneach

Má chríochnaíonn ainmfhocal ar chonsan caol go minic bíonn sé baininscneach

If the last vowel in the word is a broad vowel a, o or u (gutaí leathan a, o, u) then the consonant after this is considered broad.

If the last vowel in the word is a slender vowel i or e (gutaí caol i, e) then the consonant after this is considered slender.

If the noun ends in a broad consonant often it is firinscneach

If the noun ends in a slender consonant often it is baininscneach

• Leabhar

• feoil

• Domhan

• ceist

• Leithreas

• gruaig

Má chríochnaíonn ainmfhocal ar ghuta go minic bíonn sé firinscneach

If the noun ends with a vowel it is often firinscneach • siopa • uisce 272 A r A g h a i d h L e a t | D r. Yv o n n e M a l o n e F a h y

Má chríochnaíonn ainmfhocal ar -eacht nó -acht agus gan aon ach siolla amháin If a noun ends in –eacht or –acht and has only one syllable • ceacht

Má chríochnaíonn ainmfhocal ar -eacht nó -acht agus má tá níos mó ná siolla amháin ann nó má chríochnaíonn an t-ainmfhocal ar –aíocht no -íocht If a noun ends in –eacht or –acht and has more than one syllable or if a noun ends in –aíocht or -íocht • filíocht

Má chríochnaíonn ainmfhocal ar -án, -éan, -éar, -éad, -éal • arán • milseán

Má chríochnaíonn ainmfhocal ar -eog, -óg, -lann • fuinneog • bróg • clann

PL

E

Má chríochnaíonn ainmfhocal ar -eoir, -éir, -óir, -úir agus má tá baint aige le slí beatha If the noun ends in –eoir, -éir, -óir, úir and it relates to a profession • Múinteoir • Dochtúir • Poitigéir Má chríochnaíonn ainmfhocal ar -ín • cailín • sicín

Tíortha*, teangacha*, aibhneacha go hiondúil Often countries, languages and rivers are baininscneach • Éire • An Ghaeilge • An tSionainn • An tSiúir

Athair / uncail / buachaill

Máthair / aintín / banríon /iníon

Exceptions ** ceann, béal, muinéal

Ranna an choirp** (Body Parts) • srón • cos

SA M

Exceptions *Sasana (England), Meiriceá (America) agus Ceanada (Canada) *Béarla

273 Aonad 15 | An tAinmfhocal -

The Noun

Bí ag Scríobh!

Féach ar na hainmfhocail. Cuir isteach sa bhosca ceart iad. Bain úsáid as do fhoclóir.

feirmeoir doras

teach

cailín

bialann

pictiúrlann

eitleán feadóg

Gaeilge

fuinneog

ríocht

madra

Baininscneach (Feminine)

SA M

PL

E

Firinscneach (Masculine)

múinteoir

274 A r A g h a i d h L e a t | D r. Yv o n n e M a l o n e F a h y

The Definite Article – An t-alt ‘An’ – ‘The’ There are two indefinite articles in the English language ‘a’ and ‘an’. They are used when you refer to a person, place or thing and you don’t know about the specific person, place or thing.

‘A’ is used before a noun beginning with a consonant and ‘an’ is used before a noun beginning with a vowel. When someone refers to ‘a car’, you know the reference is indefinite and they are referring to any particular car.

In contrast, definite means things known to us. ‘The’ is the only definite article in English Grammar. When someone refers to ‘the car’, you know they mean a specific car. ‘The’ means a specific, definite item is being referred to.

E

I saw a car in the carpark.

I saw the car in the carpark.

PL

In Irish ‘an’ is the definite article. It is used when you are naming a specific object - a specific person, a specific place or a specific thing, e.g. the boy, the garden, the chair, the table. The definite article comes before a noun. When referring to specific objects in the plural form ‘an’ becomes ‘na’.

An t-Alt agus an tAinmfhocail: Na Rialacha

SA M

In Irish, when we put the definite article in front of a masculine or feminine noun there are rules we follow:

Na Rialacha

An + Firinscneach (masculine noun)

An + Baininscneach (feminine noun)

Ainmfhocail a thosaíonn ar chonsan Nouns beginning with a consonant

gan h / no h added an Béarla an bóthar an cat

+h an bhean an ghealach an chathair

Tar éis ‘an’ ní chuirtear séimhiú ar ainmfhocal firinscneach

Tar éis ‘an’ cuirtear séimhiú ar ainmfhocal baininscneach

Ainmfhocail a thosaíonn ar ghuta Nouns beginning with a vowel

*no h is added to nouns beginning with a vowel or starting with the letters d, n, t, l, s or r

+t an t-arán an t-ábhar an t-eitleán

gan t an oíche an obair

Tar éis ‘an’ cuirtear t- roimh ainmfhocal firinscneach

Tar éis ‘an’ ní chuirtear t- roimh ainmfhocal baininscneach 275

Aonad 15 | An tAinmfhocal -

The Noun

Ainmfhocail a thosaíonn ar s Nouns beginning with s

gan t / no t added an siúinéir an salann an séasúr Tar éis ‘an’ ní chuirtear t roimh ainmfhocal firinscneach

+t an tsúil an tseilf an tsláinte an scoil Tar éis ‘an’ cuirtear t roimh ainmfhocal baininscneach *no t is added to words beginning with sc-, sf-, sm-, sp-, st- or sv-

E

Ainmfhocail Fhirinscneacha Ainmfhocail Bhaininscneacha An bhfeiceann tú na patrúin?

An bord An peann An cóipleabhar An doras An mála

PL

An mhaidin An fhuinneog An fhoireann An bháisteach An Ghaeilge

An t-airgead An t-am An t-arán An t-uisce

SA M

An oíche An obair

An tsráid An tseachtain An tseacláid An tsúil An tsrón

An solas An samhradh An siopa An seomra An sagart

Firinscneach nó Baininscneach – cad a cheapann tú?

Chonaic mé an t-asal sa pháirc.

Bhí an oíche an-dorcha.

Bhí an coinín ag ithe féir sa ghairdín.

Bhris sé an fhuinneog leis an sliotar.

Bhí an bord sa chúinne.

Bí ag Scríobh!

Féach ar na hainmfhocail. Scríobh ‘an’ roimh na hainmfhocail agus cuir isteach sa bhosca ceart iad. Bain úsáid as do fhoclóir. feirmeoir doras

cailín

teach

bialann

eitleán

múinteoir

pictiúrlann

feadóg

Gaeilge

276 A r A g h a i d h L e a t | D r. Yv o n n e M a l o n e F a h y

fuinneog rí

madra

Firinscneach

an feirmeoir

Baininscneach

an phictiúrlann

An Fleiscín | The Hyphen An Fleiscín agus Ceannlitir The Hyphen and a Capital Letter

An t-arán An t-úll An t-oráiste

An tAthair An tIarthar An tOirthear An tIonad Siopadóireachta

PL

E

An Fleiscín agus Litreacha Beaga The Hyphen and Lower Case letters

The fleiscín / hyphen is used in Irish after t when it is followed by a word starting with a vowel

However, when the vowel is capitalised the fleiscín / hyphen is not used.

Achoime ar na Rialacha Inscne

SA M

Firinscneach (Masculine)

Baininscneach (Feminine)

an cat

an pháirc

an t-arán

an oíche

an samhradh

an tsrón

Na Ainmfhocail: Uimhir Uatha agus an Uimhir Iolra Nouns – Singular and Plural

Nouns can be singular or plural. In English, most nouns can be made plural by adding ‘s’ or ‘es’ to the noun to make it plural. e.g. Book – Books

Fox- Foxes

Singular Nouns: In Irish, the singular noun is referred to as Uimhir Uatha (ceann amháin), mar shampla: rud amhain - bád, fuinneog, doras, duine amháin, áit amháin Plural Nouns: In Irish, plural nouns are referred to as Uimhir iolra (níos mó ná ceann amháin) – níos mó ná duine amháin, níos mó ná áit amháin, níos mó ná rud amháin 277 Aonad 15 | An tAinmfhocal -

The Noun

Uimhir Uatha / Singular ‘an’

Uimhir Iolra / Plural ‘na’ na capaill

an t-éan

na héin

an bhróg

na bróga

an coinín

na coiníní

an feirmeoir

na feirmeoirí

an siopadóir

na siopadóirí

an múinteoir

na múinteoirí

an madra

na madraí

an tsráid

na sráideanna

an chathair

na cathracha

E

an capall

PL

Cuir h roimh ghutaí san uimhir iolra Put a h before plural nouns beginning with a vowel

Tá dhá chineál iolra sa Ghaeilge: Lagiolra agus tréaniolra Lagiolraí (Weak Plurals) Tréaniolraí (Strong Plurals) • Add an ‘a’ to the end of the word an t-úll – na húlla

an bhróg – na bróga

SA M

an mhuc – na muca

• There are many types of strong plurals. They add an ‘ending’ to the end of the word

• Change the middle of the word an bád – na báid

an capall – na capaill

an bosca – na boscaí an feirmeoir – na feirmeoirí an madra – na madraí an bláth – na bláthanna an deartháir – na deartháireacha an chathaoir – na cathaoireacha

Ainmfhocail Neamhrialta | Irregular Nouns an bhean (the woman)

na mná (the women)

an fear (the man)

na fir (the men)

an teach (the house)

na tithe (the houses)

an mhí (month)

na míonna (the months)

an lá (day)

na laethanta (the days)

an leaba (the bed)

na leapacha (the beds)

278 A r A g h a i d h L e a t | D r. Yv o n n e M a l o n e F a h y

Bí ag Scríobh!

I do chóipleabhar: Cuir na hainmfhocail ‘Uatha agus Iolra’ sa bhosca ceart.

an cailín an madra

na páistí

na scoileanna

na rothair

na muca

na capaill

na héin

na buachaillí

na madraí

an siopa

an bronntanas

na bronntanais

Iolra / Plural

PL

E

Uatha / Singular

an múinteoir

How do you say ‘it’ in Irish?

Conas a déarfa ‘it’ as Ghaeilge?

SA M

Look at this sentence:

‘I like history because it is interesting. / Is maith liom stair mar tá sí suimiúil.’

You need to look at what word ‘it’ refers to. Here in the English sentence, ‘it’ refers to history.

• In the Irish sentence ‘it’ refers to ‘stair’.

• ‘Stair’ is a baininscneach (feminine) noun.

• If it is a baininscneach/feminine noun we use sí or í to say ‘it’.

• However, if the noun is firinscneach/masculine we use sé or é to say ‘it’.

Mar shampla:

Is maith liom corpoideachas mar tá sé fuinniúil.

Is maith liom cáca mar tá sé milis.

Is maith liom an chathaoir mar tá sí an-chompordach.

279 Aonad 15 | An tAinmfhocal -

The Noun

E PL SA M CUMARSÁID TUISCINT FIOSRÚ AGUS ÚSÁID 426 A r A g h a i d h L e a t | D r. Yv o n n e M a l o n e F a h y

Torthaí Foghlama

Faoi dheireadh an aonaid seo, beidh tú in ann:

Gramadach To discuss the question “When do you use ‘is’ or ‘tá’?”

An Chopail ‘Is’ a úsáid san Aimsir Láithreach

To use ‘Is’ in the present tense.

An Chopail ‘Ba’ a úsáid san Aimsir Chaite

To use ‘Ba’ in the past tense.

SA M

PL

E

An cheist “Cathain a úsáideann tú ‘is’ nó ‘tá’?” a phlé

427 Aonad 26 | An Chopail ‘Is’ - The Copula ‘Is’

An Chopail ‘Is’ An Chopail is a connecting word, in particular a form of the verb ‘be’. An Chopail ties sentences together, mar shampla Is buachaill é Niall - Niall is a boy or Is cailín í Niamh - Niamh is a girl.

Cathain a úsáideann tú ‘is’ nó ‘tá’?

When do you use ‘is’ or ‘tá’?

There are two words for ‘to be’ in Irish: ‘is’ and ‘tá’. Usually, you use ‘Is’ to say what you are and ‘Tá’ to say how you are. Úsáidtear Is le hainmfhocail.

A noun follows ‘Is’ because a noun tells us what something is;

E

Is buachaill mé / I am a boy. *Is cailín í / She is a girl. *Is buachaill é / He is a boy

PL

Is duine cineálta í / She is a kind person.

Is fear gnó é / He is a businessman.

Is múinteoir mé / I am a teacher.

Is bronntanas deas é / It is a nice present.

Is as Ciarraí í / She is from Kerry.

* í denotes the subject is feminine and é denotes the subject is masculine

SA M

Úsáidtear Tá le haidiachtaí.

An adjective follows ‘Tá’ because an adjective describes something or tells us how something is; Tá mé mór / I am big.

Tá mé beag / I am small.

Tá mé tinn / I am sick.

mar shampla:

Is páiste mé

I am a child

Tá mé cliste

I am clever

Is páiste tú

You are a child

Tá tú cliste

You are clever

Is páiste é

He is a child

Tá sé cliste

He is clever

Is páiste í

She is a child

Tá sí cliste

She is clever

Is páistí sinn

We are children

Táimid cliste

We are clever

Is páistí sibh

You are children

Tá sibh cliste

You are clever

Is páistí iad

They are children

Tá siad cliste

They are clever

428 A r A g h a i d h L e a t | D r. Yv o n n e M a l o n e F a h y

An Chopail ‘Is’ san Aimsir Láithreach Foirm Dhearfach: Is ‘Is’ an fhoirm den chopail a úsáidtear san Aimsir Láithreach.

Foirm Dhiúltach: Ní This does not add a séimhiú to words following it in the Aimsir Láithreach Foirm Cheisteach: An? This does not add an urú after it.

Foirm Cheisteach Dhiúltach: Nach? This does not add an urú after it.

Is ea √ Is cailín álainn mé.

Ní hea X Nach cailín álainn Ní cailín álainn mé. tú?

An dochtúir maith é?

Is ea √ Is dochtúir maith é.

Ní hea X Ní dochtúir maith é.

Nach dochtúir maith é?

An feirmeoir maith Is ea √ í?

Is feirmeoir maith í.

Ní hea X Ní feirmeoir maith í.

Nach feirmeoir maith í?

Ní hea X Ní páistí iad.

Nach páistí iad?

An cat é?

Is ea √ Is páistí iad.

Is ea. Is cat é.

Ní hea. Ní madra é. Is cat é.

SA M

An madra é?

PL

An páistí iad?

E

An cailín álainn tú?

Úsáidtear ‘Is’ leis na frásaí seo: An maith leat?

Is maith liom...

Ní maith liom...

Is breá liom...

Is aoibhinn liom...

Is fuath liom...

Do you like?

I like...

I don’t like...

I love...

I adore...

I hate...

Cé acu is fearr leat ___ nó ___?

Is fearr liom ___ ná ___.

Which do you prefer ___ or ___?

I prefer ___ to ___.

An féidir leat?

Is féidir liom...

Ní féidir liom...

Are you able?

I am able...

I am not able...

Is cuma liom...

Is liomsa é.

I don’t care...

It is mine.

Is mise...

Is mise an duine is sine.

Is mise an duine is óige Is í mo mháthair an dochtúir is fearr.

Is é/í ___ an ceoltóir is fearr liom.

I am...

I am the oldest.

I am the youngest.

My mother is the best doctor.

My favourite musician is ___.

Is cuimhin liom...

I remember...

429 Aonad 26 | An Chopail ‘Is’ - The Copula ‘Is’

‘Is’ agus Caint Dhíreach (Aimsir Láithreach) ‘It is a press,’ says Sean.

‘It is a window,’ says Chloe.

An Fhoirm Dhiúltach ‘Ní imreoir maith é,’ arsa Pól.

‘Ní fuinneog í,’ arsa Mark.

‘He is not a good player,’ says Pól.

‘It is not a window,’ says Mark.

An Fhoirm Cheisteach ‘An madra deas é?’ arsa an múinteoir.

Is ea √ Is madra deas é.

Ní hea X Ní madra deas é.

‘Is he a nice dog?’ says the teacher.

Yes, he is a nice dog.

No, he is not a nice dog.

An Fhoirm Cheisteach Dhiúltach ‘Nach cailín deas í?’ arsa Caoimhe.

‘Isn’t she a nice girl?’ says Caoimhe.

E

An Fhoirm Dhearfach ‘Is cófra é,’ arsa Seán.

‘Is fuinneog í,’ arsa Chloe.

PL

‘Deir’ ‘Is’ agus Caint Indíreach (Aimsir Láithreach) • gur / nach are used in the Aimsir Láithreach

• use gurb before an adjective starting with a vowel and (usually) before é, í or ea.

• No séimhiú or urú are added after gur or nach in the Aimsir Láithreach ‘It is a press,’ said Ryan.

SA M

‘Is cófra é,’ arsa Ryan

Deir Ryan gur cófra é.

Ryan says it is a press.

Deir sí gur fuinneog í.

She says it is a window.

Deir sé nach fuinneog í.

He says it is not a window.

Deir Pól nach peileadóir maith é.

Pól says he is not a good footballer.

‘Is álainn an lá é,’ arsa Ethan.

‘It’s a fine day,’ says Ethan.

Deir Ethan gurb álainn an lá é.

Ethan says it’s a fine day.

430 A r A g h a i d h L e a t | D r. Yv o n n e M a l o n e F a h y

An Chopail ‘Ba’ san Aimsir Chaite Foirm Dhearfach: Ba Is í ‘Ba’ an fhoirm den chopail a úsáidtear san aimsir chaite.

• Ba adds a séimhiú to the word after it.

• B’ is used before a vowel.

• B’ is also used before a word beginning with f that is followed by a vowel.

• Ba is used before, é í, ea or iad.

Foirm Dhiúltach: Níor This adds a séimhiú to the word following it.

Foirm Cheisteach:

PL

Ar? This adds a séimhiú to the word after it.

E

Níorbh is used before a vowel or a word beginning with an f followed by a vowel.

Arbh? is used before a vowel or a word beginning with an f followed by a vowel.

An Fhoirm Cheisteach Dhiúltach:

Nár? This adds a séimhiú to the word after it.

SA M

Nárbh? is used before a vowel or a word beginning with an f followed by a vowel.

Ba ea √

Níorbh ea X

Ba chailín álainn mé.

Níor chailín álainn mé.

Ar/Nár dhochtúir maith é? Ba dhochtúir maith é

Níor dhochtúir maith é

Arbh fheirmeoir maith í?

B’fheirmeoir maith í.

Níorbh fheirmeoir maith í.

Arbh imreoir maith é?

B’imreoir maith é.

Níorbh imreoir maith é.

Ar pháistí iad?

Ba pháistí iad.

Níor pháistí iad.

Ar/Nár chailín álainn tú?

431 Aonad 26 | An Chopail ‘Is’ - The Copula ‘Is’

Úsáidtear ‘Ba’ leis na frásaí seo: Ar mhaith leat? (Modh Coinníollach) Ba mhaith liom...

Níor mhaith liom...

Ba bhreá liom...

B’fhuath liom...

Ba chuma liom...

Would you like?

I would like...

I would not like...

I would love...

I would hate...

I wouldn’t care...

Cé acu ab fhearr leat ___ nó ___?

B’fhearr liom ___ ná ___.

Which would you prefer ___ or ___?

I would prefer ___ than ___.

E

‘Ar mhaith leat uachtar reoite?’ arsa Max. ‘Would you like ice cream?’ said Max. ‘Ba mhaith liom uachtar reoite,’ arsa Zena. ‘I would like ice cream,’ said Zena.

‘B’fhearr liom úll,’ arsa Aoife.

‘I would prefer an apple,’ said Aoife.

Ba agus Caint Dhíreach (Aimsir Chaite) An Fhoirm Dhearfach

‘It was a dog,’ said Emma.

‘B’fheirmeoir í,’ arsa Sam.

‘She was a farmer,’ said Sam.

An Fhoirm Dhiúltach

PL

‘Ba mhadra é,’ arsa Emma.

‘It was not a dog,’ said Emma.

‘Níor mhúinteoir í,’ arsa an fear.

‘She was not a teacher,’ said the man.

‘Níorbh fheirmeoir í,’ arsa Sam.

‘She was not a farmer,’ said Sam.

SA M

‘Nior mhadra é,’ arsa Emma.

An Fhoirm Cheisteach

‘Ar dhochtúir é?’ arsa Ben.

‘Was he a doctor?’ said Ben.

‘Dúirt’ Is/Ba agus Caint Indíreach (Aimsir Chaite) • gur / nár are used in the Aimsir Chaite

• use gurbh / nárbh in front of a vowel or before a word beginning with an f that is followed by a vowel.

• a séimhiú is added after gur or nár in the Aimsir Chaite

‘Is madra é,’ arsa Emma.

‘It is a dog,’ said Emma.

Dúirt Emma gur mhadra é.

Emma said it was a dog.

Dúirt Sam nár dhochtúir í.

Sam said she wasn’t a doctor.

Dúirt Zena gur mhaith léi uachtar reoite. Zena said she would like ice cream.

Dúirt Tracey gurbh fhearr léi úll.

432 A r A g h a i d h L e a t | D r. Yv o n n e M a l o n e F a h y

Tracey said she would prefer an apple.

I do chóipleabhar: Freagair na ceisteanna seo san fhoirm dhearfach agus san fhoirm dhiúltach: 1. An féidir leat é sin a dhéanamh?

2. An madra fíochmhar é?

3. An carr dearg é?

4. Ar mhaith leat dul ar laethanta saoire?

5. Ar bhuachaill cliste é Pól?

1. Bronntanas deas : Is ___ ___ é.

2. Lá deas: Is ___ ___ é.

PL

3. Peileadóir: Is ___ é Pól.

E

I do chóipleabhar : Cuir isteach na focail chearta:

4. Ealaíontóir: Is ___ í Ciara.

5. Duine cairdiúil: Is ___ ___ í.

6. Lá te: Is ___ ___ é.

7. Lá te: Ba ___ ___ é.

SA M

8. Ceoltóir maith: Ba ___ ___ é.

433 Aonad 26 | An Chopail ‘Is’ - The Copula ‘Is’

E

PL

Aonad 27

Na hUimhreacha

SA M

Numbers

CUMARSÁID TUISCINT FIOSRÚ AGUS ÚSÁID 434 A r A g h a i d h L e a t | D r. Yv o n n e M a l o n e F a h y

Torthaí Foghlama

Faoi dheireadh an aonaid seo, beidh tú in ann:

Gramadach To use numbers not immediately followed by a noun

Na bunuimhreacha a úsáid

To count nouns

‘Dhá’ agus ‘an dá’ a phlé

Discuss ‘two’ and ‘the two’

Aoiseanna a phlé

To discuss how to count ages

‘Cén t-am é?’

PL

‘Cursaí Airgid’ a phlé

E

Na maoluimhreacha a úsáid

To discuss how to count money ‘What time is it?’

Talk about ‘The Time’ and to tell the time

Na huimhreacha pearsanta a úsáid

To count people

Na horduimhreacha a úsáid

To use ordinal numbers

An dáta a phlé

To discuss the date

‘Cén dáta breithe atá agat?’ a phlé

To discuss ‘When is your birthday?’

SA M

Labhairt faoi ‘An tAm’ agus an t-am a thabhairt

435 Aonad 27 | Na hUimhreacha - Numbers

Ag Comhaireamh as Gaeilge: Counting in Irish Na Maoluimhreacha A cardinal number that is not followed immediately by a noun.

Na huimhreacha gan ainmfhocal ar bith ag teacht ina ndiaidh. a haon déag a dó dhéag a trí déag a ceathair déag a cúig déag a sé déag a seacht déag a hocht déag a naoi déag fiche fiche a haon

11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21

tríocha daichead / ceathracha caoga seasca seachtó ochtó nócha céad céad a haon

30 40 50 60 70 80 90 100 101 115 130

dhá chéad trí chéad ceithre chéad cúig chéad sé chéad seacht gcéad ocht gcéad naoi gcéad míle milliún

200 300 400 500 600 700 800 900 1000 1,000,000

céad a cúig déag céad a tríocha

PL

E

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

SA M

a náid a haon a dó a trí a ceathair a cúig a sé a seacht a hocht a naoi a deich

Cén uimhir a thagann roimh a ceathair?

Cén uimhir a thagann i ndiaidh a cúig?

436 A r A g h a i d h L e a t | D r. Yv o n n e M a l o n e F a h y

What number comes before four?

What number comes after five?

Na Bunuimhreacha Ag Comhaireamh Rudaí / Counting Nouns These are your basic number forms like “one, two, three,” etc., used when actually counting things, but not usually used for counting people. A Cardinal Number is a number that says how many of something there are, such as one, two, three, four, five.

Na Rialacha | The Rules when counting nouns: • Nouns beginning with a consonant that follow 1-6, 11-16, 21-26… take a séimhiú (+h)

E

• Noun beginning with a consonant that follow 7-10, 17-19, 27-29… take an urú (mb, gc, nd, dt, ng, bp, bhf)

PL

• Nouns that follow the numbers 20, 30, 40, 50, 60 (i.e. numbers divisible by 10)... don’t change

• Nouns beginning with the consonants b, c, f, g, m and p add a séimhiú after aon mar shampla aon bhó, aon chathaoir. Words beginning with d, n, t, l and s do not add a séimhiú mar shampla aon doras

SA M

• Noun beginning with a vowel that follow 7-10… add an n- mar shampla seacht n-úll • dhéag instead of déag is written after singular nouns ending in vowel (except euro) • use the singular form of the noun when counting / an uimhir uatha den ainmfhocal a úsáidtear ag comhaireamh

Exception: For the following nouns a special plural form of the noun is used when it comes after the numbers 3-10. When déag follows these plural nouns that end in a vowel there is no séimhiú added e.g trí bliana déag, ocht seachtaine déag 2

3-6

7-10

dhá bhlian

trí bliana

seacht mbliana

ceann dhá cheann (one of the things)

trí cinn

seacht gcinn

seachtain (week)

dhá sheachtain

trí seachtaine

seacht seachtaine

uair (instance)

dhá uair

trí huaire

seacht n-uaire

bliain (year)

437 Aonad 27 | Na hUimhreacha - Numbers

ceann amháin dhá ceann trí cinn ceithre cinn cúig cinn

sé cinn seacht gcinn ocht gcinn naoi gcinn deich gcinn

one two three four five

six seven eight nine ten

Ainmfhocal ag tosú ar chonsan (noun beginning with consonant)

Ainmfhocal ag tosú ar ghuta (noun beginning with vowel)

Ainmfhocal ag críochnú ar ghuta (noun ending with vowel)

1-6 + séimhiú 7-10 + urú

7- 10 + n-

1-6 + séimhiú 7-10 + urú

E

Cuir séimhiú ar an ‘déag’ ina dhiaidh

aon chat amháin

aon eitleán amháin

aon gheata amháin

2

dhá chat

dhá eitleán

dhá gheata

3

trí chat

4

ceithre chat

5

cúig chat

6

sé chat

7

seacht gcat

8

ocht gcat

9

PL

1

trí gheata

ceithre eitleán

ceithre gheata

cúig eitleán

cúig gheata

sé eitleán

sé gheata

seacht n-eitleán

seacht ngeata

ocht n-eitleán

ocht ngeata

naoi gcat

naoi n-eitleán

naoi ngeata

10

deich gcat

deich n-eitleán

deich ngeata

11

aon chat déag

aon eitleán déag

aon gheata dhéag

12

dhá chat déag

dhá eitleán déag

dhá gheata dhéag

13

trí chat déag

trí eitleán déag

trí gheata dhéag

14

ceithre chat déag

ceithre eitleán déag

ceithre gheata dhéag

15

cúig chat déag

cúig eitleán déag

cúig gheata dhéag

16

sé chat déag

sé eitleán déag

sé gheata dhéag

17

seacht gcat déag

seacht n-eitleán déag

seacht ngeata dhéag

18

ocht gcat déag

ocht n-eitleán déag

ocht ngeata dhéag

19

naoi gcat déag

naoi n-eitleán déag

naoi ngeata dhéag

20

fiche cat

fiche eitleán

fiche geata

21

aon chat is fiche

aon eitleán is fiche

aon gheata is fiche

22

dhá chat is fiche

dhá eitleán is fiche

dhá gheata is fiche

30 40 50

tríocha cat daichead cat caoga cat

tríocha eitleán daichead eitleán caoga eitleán

tríocha geata daichead geata caoga geata

SA M

trí eitleán

438 A r A g h a i d h L e a t | D r. Yv o n n e M a l o n e F a h y

60 70 80 90 100 1000

seasca cat seachtó cat ochtó cat nócha cat céad cat míle cat

seasca eitleán seachtó eitleán ochtó eitleán nócha eitleán céad eitleán míle eitleán

seasca geata seachtó geata ochtó geata nócha geata céad geata míle geata

Bí ag Scríobh!

E

Inné bhí cúig chapall sa pháirc. Inniu tá ocht gcapall sa pháirc.

D’ith mé ceithre úll mar bhí ocras orm.

Chonaic mé naoi n-uan ag rith timpeall na páirce.

Tá mo dheartháir trí bliana déag d’aois.

Líon na Bearnaí 2. Tá seacht 3. Tá trí 4. Tá ocht

(cathaoir) ag an mbord.

PL

1. Tá cúig

(gloine) ar an mbord. (úll) ar an gcrann.

(ispín) sa fhriochtán.

dhéag ar an bpláta. (12 cáca)

6. Tá

dhéag sa chófra. (18 gloine)

SA M

5. Tá 7. Tá

ar an leoraí. (13 geata)

8. Tá

sa pháirc. (17 uan)

9. Tá

sa scioból. (20 bó)

‘Dhá’ agus ‘an dá’

Tá dhá pheann agam – I have two pens.

Féach ar an dá pheann! – Look at the two pens.

Tá dhá mhadra agam – I have two dogs.

Féach ar an dá mhadra – Look at the two dogs.

Chaith mé dhá uair an chloig – I spent two hours playing football. ag imirt peile Bhain mé an-taitneamh – I enjoyed the two hours. as an dá uair an chloig sin

439 Aonad 27 | Na hUimhreacha - Numbers

Aoiseanna | Ages 11-100 years old

aon bhliain d’aois

aon bhliain déag d’aois

dhá bhliain d’aois

dhá bhliain déag d’aois

trí bliana d’aois

trí bliana déag d’aois

ceithre bliana d’aois

ceithre bliana déag d’aois

cúig bliana d’aois

cúig bliana déag d’aois

sé bliana d’aois

sé bliana déag d’aois

seacht mbliana d’aois

seacht mbliana déag d’aois

ocht mbliana d’aois

ocht mbliana déag d’aois

naoi mbliana d’aois

naoi mbliana déag d’aois

deich mbliana d’aois

fiche bliain d’aois

30 40 50 60 70 80 90 100

tríocha bliain d’aois daichead bliain d’aois caoga bliain d’aois seasca bliain d’aois seachtó bliain d’aois ochtó bliain d’aois nócha bliain d’aois céad bliain d’aois

SA M

PL

E

1-10 years old

Tá mé aon bhliain is tríocha d’aois.

Tá mé ocht mbliana is daichead d’aois.

Tá mo mháthair trí bliana is seasca d’aois.

440 A r A g h a i d h L e a t | D r. Yv o n n e M a l o n e F a h y

I am 31 years old.

I am 48 years old.

My mother is 63 years old.

Cúrsaí Airgid | Money Matters Cent 1c

aon cent amháin

10c

deich cent

2c

dhá cent

20c

fiche cent

5c

cúig cent

50c

caoga cent

Euro euro amháin

€16

sé euro déag

€2

dhá euro

€17

seacht euro déag

€3

trí euro

€18

ocht euro déag

€4

ceithre euro

€19

naoi euro déag

€5

cúig euro

€20

fiche euro

€6

sé euro

€30

tríocha euro

€7

seacht euro

€40

daichead euro

€8

ocht euro

€9

naoi euro

€10

deich euro

€11 €12

PL

E

€1

caoga euro

€60

seasca euro

€70

seachtó euro

aon euro déag

€80

ochtó euro

dha euro déag

€90

nócha euro

SA M

€50

€13

trí euro déag

€100

céad euro

€14

ceithre euro déag

€200

dhá chéad euro

€15

cúig euro déag

€500

cúig chéad euro

Chaith mé ocht euro déag is deich cent.

Chaill mé aon euro déag.

Bhuaigh mé ochtó euro.

Chosain an leabhar ceithre euro déag is fiche cent.

Fuair mé trí euro mar shóinseáil.

I spent €18.10.

I lost €11.

I won €80.

The book cost €14.20.

I got €3 change.

441 Aonad 27 | Na hUimhreacha - Numbers

Cén t-am é?

tar éis

5 past 10 past quarter past 20 past 25 past half past 25 to 20 to quarter to 10 to 5 to

a haon a chlog a dó a chlog a trí a chlog a ceathair a chlog a cúig a chlog a sé a chlog a seacht a chlog a hocht a chlog a naoi a chlog a deich a chlog a haon déag a chlog a dó dhéag a chlog

SA M

cúig tar éis deich tar éis ceathrú tar éis fiche tar éis fiche a cúig tar éis leathuair tar éis fiche a cúig chun fiche chun ceathrú chun deich chun cúig chun

PL

E

chun

Clog analógach – Analogue clock Clog digiteach – Digital clock Tá sé a haon déag a chlog - It is 11 o’clock.

Tá sé fiche chun a trí – It is 20 to 3.

Tá sé cúig chun a hocht – It is 5 to 8.

Tá sé cúig tar éis a hocht – It is 5 past 8.

442 A r A g h a i d h L e a t | D r. Yv o n n e M a l o n e F a h y

1 o’clock 2 o’clock 3 o’clock 4 o’clock 5 o’clock 6 o’clock 7 o’clock 8 o’clock 9 o’clock 10 o’clock 11 o’clock 12 o’clock

Uimhreacha Pearsanta Ag Comhaireamh Daoine / Counting People In Irish, when we count people we use a different set of words for counting.

Rialacha • beirt + seimhiú (+h) except for words beginning with d, n, t, l, s • beirt mhúinteoirí / beirt bhuachaillí / beirt fhear

• 3-10 no séimhiú or urú on the noun

E

• beirt dochtúirí / beirt tuismitheoirí

• cearthar cailiní / seachtar múinteoirí / deichniúr dochtúirí

dúine amháin

PL

• De ghnáth, cuirtear an t-ainmfhocal sa Ghinideach Iolra tar éis na n-uimhreacha pearsanta beirt - deichniúr; mar shampla ceathrar buachaillí, cúigear deartháireacha

1

deirfiúr amháin

2

beirt deirfiúracha

3

triúr deirfiúracha

ceathrar

4

ceathrar deirfiúracha

cúigear

5

cúigear deirfiúracha

seisear

6

seisear deirfiúracha

seachtar

7

seachtar deirfiúracha

ochtar

8

ochtar deirfiúracha

naonúr

9

naonúr deirfiúracha

deichniúr

10

deichniúr deirfiúracha

beirt

SA M

triúr

• Úsáidtear an córas céanna chun 11-20 duine a chomhaireamh is a úsáidtear chun rudaí a chomhaireamh. For counting 11-20 people, use a similar system to that used for counting 11-20 things/items.

• After 11 and 13-16 add a séimhiú to the noun. Tar éis 11, 13-16 cuirtear séimhiú ar an ainmfhocal. Séimhítear na consain b, c, f, g, m agus p tar éis aon. Ní shéimhítear d, n, t, l nó s tar éis aon; mar shampla aon cheoltóir déag / aon duine dhéag / cúig mhúinteoir déag.

443 Aonad 27 | Na hUimhreacha - Numbers

• Leanann an Ginideach Iolra ‘dháréag’ mar shampla dháréag múinteoirí (cosúil leis na huimhreacha pearsanta triúr go deichniúr). Cailltear an séimhiú ar dháréag nuair a chuirtear an t-alt roimhe - an dáréag.

• After 17-19 add an urú to the noun. Tar éis 17-19 cuirtear urú ar an ainmfhocal; mar shampla seacht bhfear déag.

• Séimhítear ‘déag’ nuair a leanann sé ainmfhocal a chríochnaíonn ar ghuta mar shampla trí pháiste dhéag.

aon duine dhéag

E

11

dhá dhuine dhéag / dháréag (an dáréag)

12

PL

(both are fine to use) mar shampla - tá dhá mhúinteoir déag againn, tá dháréag múinteoirí againn

13

ceithre dhuine dhéag

14

cúig dhuine dhéag

15

sé dhuine dhéag

16

seacht nduine dhéag

17

ocht nduine dhéag

18

naoi nduine dhéag

19

fiche duine tríocha daichead caoga seasca seachtó ochtó nócha céad

20 30 40 50 60 70 80 90 100

SA M

trí dhuine dhéag

Bhí céad duine ag féachaint ar an gcluiche.

Bhí cúigear páistí as láthair inné.

Bhí beirt chailiní ag canadh.

Bhí cúigear múinteoirí sa seomra.

Bhí cúig mhúinteoir déag sa seomra.

Bhí seachtar dochtúirí san ospidéal.

Bhí seacht bhfear déag sa seomra.

444 A r A g h a i d h L e a t | D r. Yv o n n e M a l o n e F a h y

Na hOrduimhreacha Ordinal numbers An Ordinal Number is a number that tells the position of something in a list, such as 1st, 2nd, 3rd, 4th, 5 th

Rialacha

PL

E

• When written before a noun beginning with a consonant the ordinal number ‘an chéad / 1st’ puts a séimhiú on the noun except if the noun begins with d, n, t, l or s; mar shampla an chéad bhliain, an chéad chailín, an chéad doras

SA M

• When written before a noun beginning with a vowel, the ordinal numbers 2nd to 20th add h to the noun. Má thosaíonn an t-ainmfhocal le a, e, i, o nó u cuirtear h roimhe.

445 Aonad 27 | Na hUimhreacha - Numbers

Uimhir

Consan

Guta

‘An chéad’ le consan: + h ach amháin d,n, t, l and s (no h with words beginning with d,n, t, l and s)

‘An chéad’ le guta: Ní dhéantar aon rud leis an nguta (words with vowels don’t change)

an chéad duine an chéad chapall an chéad pháiste

an chéad asal an chéad áit

Le Consan / Consonant: Ní dhéantar aon rud leis an gconsan / no change

Le Guta / Vowel: Cuirtear h roimh an bhfocal / + h before the word

an dara páiste an tríú páiste an ceathrú páiste an cúigiú páiste an séú páiste an seachtú páiste an t-ochtú páiste an naoú páiste

an dara háit an tríú háit an ceathrú háit an cúigiú háit an séú háit an seachtú háit an t-ochtú háit an naoú háit

an deichiú (10ú / 10th) an t-aonú ... déag (11ú / 11th) an dara ... déag (12ú / 12th) an tríú ... déag (13ú / 13th) an ceathrú ... déag (14ú / 14th) an cúigiú ... déag (15ú / 15th) an séú ... déag (16ú / 16th) an seachtú ... déag (17ú / 17th) an t-ochtú ... déag (18ú / 18th) an naoú ... déag (19ú / 19th)

an deichiú páiste an t-aonú páiste déag* an dara páiste déag an tríú páiste déag an ceathrú páiste déag an cúigiú páiste déag an séú páiste déag an seachtú páiste déag an t-ochtú páiste déag an naoú páiste déag

an deichiú háit an t-aonú háit déag an dara háit déag an tríú háit déag an ceathrú háit déag an cúigiú háit déag an séú háit déag an seachtú háit déag an t-ochtú háit déag an naoú háit déag

an fichiú (20th) an tríochadú (30th) an daicheadú (40th) an caogadú (50th) an seascadú (60th) an seachtódú (70th) an ochtódú (80th) an nóchadú (90th) an céadú (100th)

an fichiú páiste an tríochadú páiste an daicheadú páiste an caogadú páiste an seascadú páiste an seachtódú páiste an ochtódú páiste an nóchadú páiste an céadú páiste

an fichiú háit an tríochadú háit an daicheadú háit an caogadú háit an seascadú háit an seachtódú háit an ochtódú háit an nóchadú háit an céadú háit

PL

SA M

an dara (2ú / 2nd) an tríú (3ú / 3rd) an ceathrú (4ú / 4th) an cúigiú (5ú / 5th) an séú (6ú / 6th) an seachtú (7ú / 7th) an t-ochtú (8ú / 8th) an naoú (9ú / 9th)

E

an chéad (1st)

*In the orduimhreacha the word ‘déag’ does not have a séimhiú when it follows a noun ending with a vowel (unlike the bunuimhreacha).

446 A r A g h a i d h L e a t | D r. Yv o n n e M a l o n e F a h y

Bhí an dara páiste sa líne ag caoineadh.

Bhí an naoú páiste sa líne ag canadh.

Tá an dara teach an-mhór.

Tá an ceathrú seomra an-dorcha.

The second child in the line was crying.

The ninth child in the line was singing.

The second house is very big.

The fourth room is very dark.

PL

Bhí mé sa tríú háit – I was in third place sa chéad áit sa dara háit sa tríú háit sa cheathrú háit sa chúigiú háit sa séú háit sa seachtú háit san ochtú háit sa naoú hait sa deichiú háit

E

Cén áit a bhain tú sa rás?

Bhain mé an tríú háit sa rás. (I took third place in the race)

SA M

Bí ag Scríobh!

Líon na Bearnaí

1. Tá an carr sa séú háit. (6th) 2. Tá an carr sa

. (8th)

3. Tá an carr sa

. (10th)

4. Tá an carr sa

. (3rd)

5. Tá an carr sa

. (1th)

447 Aonad 27 | Na hUimhreacha - Numbers

An Dáta Cén dáta é inniu? What is today’s date?

Inniu an . / Today is the .

11th-20th

21st-31st

an chéad lá an dara lá an tríú lá an ceathrú la an cúigiú lá an séú lá an seacthú lá an t-ochtú lá an naoú lá an deichiú lá

an t-aonú lá déag* an dara lá déag an tríú lá déag an ceathrú lá déag an cúigiú lá déag an séú lá déag an seachtú lá déag an t-ochtú lá déag an naoú lá déag an fichiú lá

an t-aonú lá is fiche an dara lá is fiche an tríú lá is fiche an ceathrú lá is fiche an cúigiú la is fiche an séú lá is fiche an seachtú lá is fiche an t-ochtú lá is fiche an naoú lá is fiche an tríochadú lá an t-aonú lá is tríocha

PL

E

1st-10th

*In the orduimhreacha the word ‘déag’ does not have a séimhiú when it follows a noun ending with a vowel (unlike the bunuimhreacha).

The month of

d’Eanáir d’Fheabhra de Mhárta d’Aibreán de Bhealtaine de Mheitheamh d’Iúil de Lúnasa de Mheán Fómhair de Dheireadh Fómhair de mhí na Samhna de mhí na Nollag

SA M

Mí Eanáir Mí Feabhra Mí an Mhárta Mí Aibreáin Mí na Bealtaine Mí an Mheithimh Mí Iúil Mí Lúnasa Mí Mheán Fómhair Mí Dheireadh Fómhair Mí na Samhna Mí na Nollag

Of the month

Inniu an chéad lá de mhí na Nollag Inniu an cúigiú lá déag de Mhárta.

Inniu an dara lá déag de Mheitheamh.

448 A r A g h a i d h L e a t | D r. Yv o n n e M a l o n e F a h y

Today is the 1st of December.

Today is the 15th of March.

Today is the 12th of June.

Cén dáta breithe atá agat?

When followed by ‘ar an’ the words an chéad (1st), an ceathrú (4th) agus an cúigiú (5th) take an urú; mar shampla ar an gcéad.

‘Bíonn mo lá breithe ___ de mhí ___.’

11th-20th

21st-31st

ar an gcéad lá ar an dara lá ar an tríú lá ar an gceathrú lá ar an gcúigiú lá ar an séú lá ar an seachtú lá ar an ochtú lá ar an naoú lá ar an deichiú lá

ar an aonú lá déag ar an dara lá déag ar an tríú lá déag ar an gceathrú lá déag ar an gcúigiú lá déag ar an séú lá déag ar an seachtú lá déag ar an ochtú lá déag ar an naoú lá déag ar an bhfichiú lá

ar an aonú lá is fiche ar an dara lá is fiche ar an tríú lá is fiche ar an gceathrú lá is fiche ar an gcúigiú lá is fiche ar an séú lá is fiche ar an seachtú lá is fiche ar an ochtú lá is fiche ar an naoú lá is fiche ar an tríochadú lá ar an aonú lá is tríocha

PL

E

1st-10th

My birthday is the 2nd of October.

Bíonn mo lá breithe ar an dara lá déag de Bhealtaine.

My birthday is the 12th of May.

Rugadh mé ar an gcéad lá d’Iúil.

I was born on the 1st of July.

Rugadh é ar an gceathrú lá de Mhárta.

He was born on the 4th of March.

SA M

Bíonn mo lá breithe ar an dara lá de Dheireadh Fómhair.

449 Aonad 27 | Na hUimhreacha - Numbers

E

SA M

PL

Cuid 3 Section 3

451

E

PL

Aonad 28

SA M

Ag Scríobh Abairtí agus Scéalta i nGaeilge Writing Sentences and Stories in Irish

CUMARSÁID TUISCINT FIOSRÚ AGUS ÚSÁID 452 A r A g h a i d h L e a t | D r. Yv o n n e M a l o n e F a h y

Torthaí Foghlama

Faoi dheireadh an aonaid seo, beidh tú in ann:

Teanga ó Bhéal To understand the structure of sentences in Irish

Labhairt faoi conas scéalta a scríobh –tús / lár / deireadh

Talk about writing stories - beginning / middle / end

Nathanna cainte a aithint agus iad a úsáid nuair a bhíonn tú ag caint nó ag scríobh

To recognise Irish phrases and to use these when you are speaking or writing

Nascfhocail a aithint agus iad a úsáid nuair a bhíonn tú ag caint nó ag scríobh

To recognise the ‘Connecting Words’ and to use these when you are speaking or writing

Cur síos ar charachtar a dhéanamh

To describe a character

Comhchiallaigh a aithint agus iad a úsáid

To recognise and use synonyms

SA M

PL

E

Struchtúr abairtí Gaeilge a thuiscint

Léitheoireacht

Scéal a léamh: ‘An Timpiste’

Read the story: ‘The Accident’

Scríbhneoireacht

Do scéal eachtraíochta féin a scríobh

Write your own adventure story

453 Aonad 28 | Ag Scríobh Abairtí agus Scéalta i nGaeilge - Writing Sentences and Stories in Irish

Struchtúr abairtí i nGaeilge When writing in Irish it is important to look at sentence structure. A sentence is a group of words that expresses a complete idea. To create a sentence, you usually need a noun or a pronoun (a person, a place or a thing – the subject of your sentence) and you need to tell the reader what the subject is doing, having or being (verb). A sentence must at least have a subject and a verb.

dún (close) / rith (run) / feic (see)

E

Briathar: Verb

A verb is a word or group of words that express what the subject is doing, having or being.

PL

Ábhar: Subject

The subject is the person, the place or the thing about which something is being stated

Forainm: Pronoun

mé / tú / sé / sí / sinn / sibh / siad The pronoun replaces the noun.

Ainmfhocal: Noun

leabhar (book) / capall (horse)

SA M

A noun is a word that names a person, a place or a thing.

An tAinm Briathartha: The Verbal Noun

ag léamh (reading) / ag rith (running) ag canadh (singing) The verbal noun is the -ing (doing) form.

Aidiacht: Adjective

mór (big) / cineálta (kind) / beag (small) An adjective is a word that describes a person, a place or a thing.

Dobhriathar: Adverb

go ciúin (quietly) / go mall (slowly) go tapa (quickly)

An adverb is a word that describes or gives more information about a verb.

Áit: place

sa seomra (in the room) sa ghairdín (in the garden) This gives information about where something took place, is taking place or will take place.

Cén uair? / Cathain: time

inné (yesterday) / gach lá (every day) amárach (tomorrow) This gives information about when something took place, is taking place or will take place.

454 A r A g h a i d h L e a t | D r. Yv o n n e M a l o n e F a h y

Samplaí Briathar (Verb)

Ábhar

Ainmfhocal (noun)

(Adjective)

Forainm

Ainm Briathartha

Dobhriathar

Subject pronoun

Aidiacht

Áit

Cén uair?

(place)

(when)

(adverb)

(verbal noun –ing)

Chonaic

Seán

an cluiche

mór

i nGallimh

aréir

Itheann

sé

banana

buí

sa seomra

gach lá

Chuir

Maya

an leabhar

mór

ar an mbord

inné

Bhí

sé

ag léamh

go tapa

sa leabharlann

ar maidin

Cheannaigh

mé

leabhar

nua

sa siopa

inné

sa seomra ranga

ag am lóin

nua

sa bhaile mór

amárach

go dian

i stáisiún na ngardaí

gach lá

an múinteoir na cóipleabhair an feirmeoir

tarracóir

Bíonn

an garda

ag obair

Imreoidh

an peileadóir

Rachaidh

mé

sacar

sa staid spóirt

an tseachtain seo chugainn

ag snámh

sa linn snámha

Dé hAoine

an bruscar

sa chlós

SA M

Bhailíomar

PL

Ceannóidh

E

Bhailigh

Briathar + Duine + Ainmfhocal / An tAinm Bhriathartha + Áit + Am

Abairt

455 Aonad 28 | Ag Scríobh Abairtí agus Scéalta i nGaeilge - Writing Sentences and Stories in Irish

Na Cónaisc | Conjunctions Conjunctions create connections between the elements in a sentence. A sample of conjunctions are outlined below: agus

and

ach

but

nó

or

mar

because

nuair

when We gathered the rubbish in the yard and after that we cleaned the classroom.

Níor cheannaigh siad aon rud mar ní raibh airgead ar bith acu.

They didn’t buy anything because they had no money.

Chuir mé mo chóta orm nuair a thosaigh sé ag cur báistí.

I put on my coat when it started to rain.

PL

E

Bhailíomar an bruscar sa chlós agus tar éis sin ghlanamar an seomra ranga.

SA M

When you begin writing, answer the following questions:

1. Cén t-ábhar a scríobhfaidh mé faoi? / What subject will I write about ?

2. Cén cuspóir atá le mo chuid scríbhneoireachta? / What is the purpose of my writing?

3. Cé a bheidh ag léamh mo chuid scríbhneoireachta? / Who will read my writing?

Seánraí Scríbhneoireachta Writing Genres

Insint

Narrative

Generally a fictitious story

Tuairisc

Report

Describes what something is or was like

Athinsint

Recount

A sequential retelling of events

Scríbhneoireacht Mhínithe

Explanation

Explains how or why something happens

Scríbhneoireacht Áititheach

Persuasive Writing

Presenting an argument for a particular point of view

Scríbhneoireacht Shóisialta

Writing to Socialise

To communicate formally or informally with others

456 A r A g h a i d h L e a t | D r. Yv o n n e M a l o n e F a h y

Scríobh Scéalta Narrative Writing When you write a story you need a beginning, a middle and an end.

In the boxes below are phrases that can be used in the writing process. These sayings or expressions are called ‘Nathanna Cainte’ and can be used for writing essays and for creative writing.

E

When writing you also need to sequence your work and we use ‘time connectives’ or ‘Nascfhocail’ to do this e.g. at first, then, next ….at last. A selection of the Nascfhocail are listed in this unit also.

Suíomh Na Carachtair Fadhb Réiteach

Setting The Characters Problem Solution brainstorming mindmap

SA M

tobsmaointeoireacht meabhairmhapa

PL

Scéal Eachtraíochta Adventure Story

Tús an Scéil The Start of the Story

Is cuimhin liom go maith é.

Tá sé ar m’intinn amhail is gur inné a tharla sé.

Fan go n-inseoidh mé duit.

Inseoidh mé scéal daoibh.

I remember it well.

It’s on my mind like it happened yesterday.

Wait until I tell you.

I will tell you a story.

Cén séasúr?

Maidin álainn earraigh...

Lá álainn samhraidh...

Tráthnóna deas fómhair...

Maidin fhuar gheimhridh...

Oíche nimheach fhuar sa gheimhreadh a bhí ann...

What season?

Lovely spring morning...

Lovely summer morning...

Nice autumn afternoon...

Cold winter morning...

It was a freezing cold winter’s night...

457 Aonad 28 | Ag Scríobh Abairtí agus Scéalta i nGaeilge - Writing Sentences and Stories in Irish

When?

Long, long ago...

Years ago...

At this time of year...

An mhaidin / lá / oíche sin.. le héirí na gréine… ag tús an lae... go moch ar maidin...

That morning / day / night… at sunrise at the start of the day early in the morning..

Lá amháin...

Lá ___ a bhí ann.

Ar feadh an lae…

Tráthnóna dorcha a bhí ann.

Deireadh seachtaine amháin...

Ag an deireadh seachtaine...

One day...

It was a __ day.

During the day...

It was a dark afternoon.

One weekend...

At the weekend...

le dul faoi na gréine...

Am codlata a bhí ann... i rith na hoíche...

Oíche dhorcha a bhí ann...

Faoi sholas na gealaí...

at sunset It was bedtime... during the night...

It was a dark night...

Under the light of the moon...

Nuair a bhí an scoil thart...

Bhí sé beartaithe agam...

Ar aghaidh linn...

As go brách leis... in éineacht le...

When school finished...

I had decided...

Off we went...

Off he went... along with...

Seanfhocal Ach tosóidh mé ag an tosach.

Mar a deir an seanfhocal, ‘Tús maith leath na hoibre.’

Proverb But I will start at the beginning.

Because as the proverb says, ‘A good start is half the work.’

SA M

PL

E

Cathain?

Fadó, Fadó...

Blianta ó shin...

An taca seo den bhliain...

Lár Middle

Cá raibh tú? / Suíomh Faoin am seo bhí mé i / sa…

Bhí mé ag fanacht…

Bhí mé ag caitheamh cúpla lá..

Nuair a shroicheamar..

B’álainn an taobh tíre é.

Ba dheas an radharc é.. i bhfad ó bhaile.. i bhfad i gcéin..

458 A r A g h a i d h L e a t | D r. Yv o n n e M a l o n e F a h y

Where were you? / Setting By this time I was in..

I was staying..

I was spending a few days..

When we reached..

It was lovely countryside.

It was a lovely sight.. far from home… far in the distance..

An Aimsir / Atmaisféar Bhí sé ag stealladh báistí.

Bhí an spéir lán le scamaill mhóra dhorcha.

De bharr na báistí...

Tá sé ag tolgadh stoirme.

Bhí toirneach agus tintreach ann. ceomhar Bhí an oíche tite i ngan fhios dom.

The Weather / Atmosphere It was pouring rain.

The sky was full of big black clouds.

Ní raibh scamall sa spéir.

Bhí an ghrian go hard sa spéir.

Bhí an ghrian ag scoilteadh na gcloch.

Bhí mé ag cur allais.

Bhí an aimsir dochreidte.

Bhí gaoth bhog álainn ag séideadh.

There wasn’t a cloud in the sky.

The sun was high in the sky.

The sun was splitting the stones.

I was sweating.

The weather was unbelievable.

There was a gentle breeze blowing.

Oíche stoirmiúil a bhí ann.

Bhí an aimsir fiáin.

Bhí sé ag éirí níos gaofaire.

It was a stormy night.

The weather was wild.

It was getting windier.

Na Céadfaí Chonaic mé rud éigin. (Radharc) Chuala mé torann aisteach. (Éisteacht) Bhraith mé rud éigin fuar. (Tadhall) Bhlais mé rud éigin searbh. (Blas) Bholaigh mé rud éigin aisteach. (Boladh)

The Senses I saw something. (Sight) I heard a strange noise. (Hearing) I felt something cold. (Touch) I tasted something bitter. (Taste) I smelled something strange. (Smell)

Na Mothúcháin Bhí gliondar croí orainn.

Bhí áthas orm.

Bhí áthas an domhain orm.

Bhí sceitimíní ar na páistí.

Ar fheabhas!

Feelings We were delighted.

I was happy.

I was very happy.

The children were excited.

Excellent!

Bhí fearg orm. / Bhí mé ar buile.

I was cross / I was raging.

Bhí eagla an domhain orm!

Bhí mo chroí i mo bhéal.

Bhí dath an bháis air/uirthi.

Bhí mé ar crith le heagla.

Is beag nár thit me i laige.

Ba bheag nár thit mé.

Ba bheag nár léim mé as mo chraiceann.

I was very frightened!

My heart was in my mouth.

He/She was as white as a ghost.

I was shaking with the fright.

I nearly fainted.

I nearly fell.

I nearly jumped out of my skin.

SA M

PL

E

Because of the rain…

It is brewing a storm.

There was thunder and lightning. foggy Night had fallen without me knowing.

459 Aonad 28 | Ag Scríobh Abairtí agus Scéalta i nGaeilge - Writing Sentences and Stories in Irish

Bhí mé fliuch báite!

Bhí mé fliuch go craiceann!

Bhí mé lag leis an ocras!

Bhí mé stiúgtha leis an ocras.

Bhí mé spalptha leis an tart!

Bhí mé spallta leis an tart!

Bhí mé préachta leis an bhfuacht!

Bhí mé neirbhíseach agus bhí mé ag cur allais.

Bhí mé buartha. / Bhí imní orm.

I was soaked.

I was drenched.

I was weak with the hunger.

I was starving with the hunger.

I was dying with the thirst.

I was parched with the thirst!

I was frozen with the cold.

I was nervous and I was sweating.

Bhí mé ag caoineadh.

Bhí mé ag sileadh na ndeor.

I was crying.

I was crying.

Bhí ionadh orm.

Bhí brón an domhain orm.

Bhí mé croíbhriste.

Bhí uaigneas orm.

I was amazed.

I was very sad.

I was heartbroken.

I was lonely

E

PL

Bíodh ciall agat!

Fan nóiméad!

Fan go fóill!

Go bhfóire Dia orainn!

I was worried.

Have sense!

Wait a minute!

Wait a while!

God help us!

What happened?

On the way home...

I noticed that...

The following day...

I decided...

Go tobann..

I bpreab na súl...

Bhí an áit dubh le daoine.

Bhí an áit plódaithe.

B’ait an radharc é.

I ndiaidh a chéile...

Ach an rud ab aite ar fad...

Ba chuma liom mar...

Suddenly...

In the blink of an eye...

The place was crowded.

The place was crowded.

It was an unusual sight.

One after another…

But the strangest thing of all..

It didn’t matter to me because..

Chuala mé torann…

Tháinig cnag ar an doras.

Baineadh geit uafásach asam!

Lig mé béic asam.

Chonaic mé scáth dorcha.

Chonaic mé solas geal.

Rith mé ar nós na gaoithe. ... ag teacht i mo threo Gafa!

I heard a noise…

A knock came to the door.

I got a terrible fright!

I screamed.

I saw a dark shadow.

I saw a bright light.

I ran at the speed of the wind. ... coming towards me Caught!

SA M

Cad a tharla?

Ar an mbealach abhaile...

Thug mé faoi deara go raibh...

An lá dár gcionn...

Shocraigh mé...

460 A r A g h a i d h L e a t | D r. Yv o n n e M a l o n e F a h y

His eyes flashed in anger. behind me…

D’éalaigh mé...

D’imigh mé ar luas lasrach.

I escaped...

I went at the speed of lightning.

Chun an scéal a fhorbairt Níorbh fhada go raibh...

Chomh maith leis sin...

Idir an dá linn.. leis sin… mar bharr ar an ádh...

Fad is a bhí mé ann…

Ach ag an am céanna... an chéad rud eile...

Uair amháin eile... ar aghaidh agus ar aghaidh… céim ar chéim… i rith an ama...

Anois nó riamh!

Gan a thuilleadh moille..

To develop the story It wasn’t long before...

As well as that...

In the meantime... with that… as luck would have it...

While I was there...

But at the same time... the next thing...

Once more... on and on… step by step..

All the time..

Now or never!

Without delay...

Ní raibh aon mhaitheas ann…

Is maith an rud…

An rud is measa…

Ní dóigh liom é...

Ach b’fhéidir...

Níl sé anseo ach oiread. i láthair na huaire..

Pé scéal é...

Le himeacht aimsire…

Sin í an fhadhb.

B’éigean dom éirí as.

Bhí biseach ag teacht orm.

It was no use…

It’s just as well that…

The worst thing…

I don’t think so...

But maybe…

It is not here either. at the present moment…

Anyhow…

With the passing of time…

That is the problem.

I had to give up.

I was improving.

Mar seo a tharla sé.

Is deacair é a chreidiúint ach...

This is how it happened.

It is hard to believe but...

SA M

PL

E

Las a shúile le fearg. ar mo chúl...

461 Aonad 28 | Ag Scríobh Abairtí agus Scéalta i nGaeilge - Writing Sentences and Stories in Irish

Deireadh | End An tAlt Deireanach | The Final Paragraph Ní dhéanfaidh mé dearmad ar an lá sin go deo.

Bhí ceacht foghlamtha agam, deirimse leat!

Níor chreid sé mé.

Bhí mé tuirseach traochta.

Níor chodail mé an oíche sin.

I will never forget that day.

Ón lá seo amach…

As seo amach… Ó shin i leith...

Ag deireadh an lae..

Ach mo léan, ní bhíonn in aon rud ach seal.

From this day on...

From now on…

From then on...

At the end of the day...

Unfortunately, nothing lasts forever.

Gan aon agó..

Bhí an t-ádh orm / air / uirthi!

Without a doubt I / He / She was lucky!

Bhí lá iontach againn.

Bhain siad an-taitneamh as an lá.

A leithéid de lá!

Ba bhreá an spórt a bhí againn!

Bhí mé ar mhuin na muice.

We had a wonderful day.

They really enjoyed the day.

What a day!

The fun we had!

I was on the pig’s back / I was in luck.

I learnt my lesson I can tell you!

SA M

PL

E

He didn’t believe me.

I was exhausted.

I didn’t sleep that night.

D’imigh siad as radharc sa dorchadas... ... agus níor chualathas faic faoin ___ arís

They went out of sight into the darkness... ... and ___ were never heard of again.

Mhair siad ar fad go sona sásta as sin amach.

They lived happily ever after.

Sin é mar a bhí...

Ar a laghad...

Sin é mo thuairim.

Ar aon chor...

Ar an taobh eile den scéal...

Ar eagla na heagla...

Sin é an saol.

Faoi mar a tharla..

De bharr... toisc...

That is how it was...

At least...

That is my opinion.

At any rate...

On the other hand...

Just in case...

Such is life.

As it turned out…

As a result... because...

Sin tús agus deireadh an scéil...

Sin sin!

Sin é mo scéal.

That’s the whole story...

That’s it!

That is my story.

462 A r A g h a i d h L e a t | D r. Yv o n n e M a l o n e F a h y

Nascfhocail | Connectives first / first of all

i dtosach

at first

ansin

then

díreach ansin

just then

tar éis sin

after that

ina dhiaidh sin

after that

tar éis tamaill

after a while

diaidh ar ndiaidh

gradually

sar i bhfad

before long

ar ball

later

ar deireadh

finally / in the end

faoi dheireadh

eventually / at long last

níos déanaí...

later on....

faoin am seo ag an bpointe sin... go tobann gan mhoill

by then

by the time

at this point... suddenly

without delay Immediately!

SA M

Láithreach bonn!

PL

faoi sin

E

ar dtús

cúpla nóiméad níos déanaí

a few minutes later

cúpla lá ina dhiaidh sin

a few days after that

i gcónaí

always

go minic

often

gach

every

uaireanta

sometimes

ó am go ham

from time to time

arís

again

anois is arís

now and again

go hannamh

seldom

roimh

before

riamh

ever / never

seachas

besides / other than

... ach amháin ...

except

agus

and

ach

but

mar

because

nó

or

ná

than

463 Aonad 28 | Ag Scríobh Abairtí agus Scéalta i nGaeilge - Writing Sentences and Stories in Irish

also

aon

any

nuair

when

seo

this

sin / Sin sin!

that / That’s that!

anseo

here

ansin

there, in that place

go mór mór

especially

i rith

during

i dtreo

in the direction

cosúil le

like

anonn is anall

back and forth

mar is gnách

as usual

mar shampla

for example

go deimhin!

certainly!

Dála an scéil

By the way

am éigin eile maidir le ar ndóigh Is léir áfach...

lately

another time as regards of course

It is clear however... another thing

SA M

rud eile

PL

le déanaí

E

freisin

Is amhlaidh go...

The fact is...

D’ainneoin

Despite / In spite of

luath nó mall

sooner or later

Tríd is tríd

Through and through...

Dá bhrí sin

Therefore...

i gcoinne

against

go háirithe

especially

Mar is áil leat

As you wish

nach mór

almost

Go dtí sin

Up until then

Dar leis

According to him

i bhfad agus i ngearr

Far and near

Murab ionann is riamh...

More than ever...

An iomad uair

Many times

go deo

forever

Ó thús deireadh

From first to last

mar a dúirt mé

as I said

464 A r A g h a i d h L e a t | D r. Yv o n n e M a l o n e F a h y

Cur Síos ar Charachtar Describe a Character

E

big /small long /short thin / fat tall /short happy / sad nice / unkind young / old clever pleasant / unpleasant kind / unkind friendly / unfriendly generous / miserly generous evil honest / dishonest polite / mannerly attractive / ugly courageous / brave strong / weak adventurous wealthy / poor

SA M

PL

mór / beag fada / gearr tanaí / ramhar ard / íseal sona sásta / brónach deas / gránna óg / sean cliste lách / gránna cineálta / míchineálta cairdiúil / míchairdiúil flaithiúil / sprionlaithe fial olc macánta / mímhacánta múinte tarraingteach / gránna cróga láidir / lag fiontrach saibhir / bocht

465 Aonad 28 | Ag Scríobh Abairtí agus Scéalta i nGaeilge - Writing Sentences and Stories in Irish

Synonyms | Comhchiallaigh A synonym is a word that means almost the same as another word, e.g. fast and quick are synonyms.

Focail Eile in áit ‘Dúirt mé’3 Dúirt mé

I said I whispered I laughed giggling I told ‘I suppose,’ I sighed

E

... a d’inis mé

I sighed.

I asked/enquired I enquired I screamed I yelled I shouted I bellowed I shouted/cried I called I answered I lamented/cried ..complaining I complained

PL

... a d’fhiafraigh mé ... a d’fhiosraigh mé ... a scread mé ... a scairt mé ... a bhéic mé ... a bhúir mé ... a gháir mé ... a ghlaoigh mé ... a d’fhreagair mé ... a chaoin mé

SA M

ag sciotaíl D’inis mé ‘Is dócha é,’ arsa mise agus mé ag osnaíl.

Lig mé osna asam.

D’fhiafraigh mé D’fhiosraigh mé Scread mé Scairt mé Bhéic mé Bhúir me Gháir mé Ghlaoigh mé D’fhreagair mé Chaoin mé ..ag gearán Rinne mé gearán

... a dúirt mé ... a dúirt mé i gcogar ... a dúirt mé le gáire

Smaoinigh mé Chuimhnigh mé Cheap mé Mhínigh mé D’admhaigh mé D’fhógair mé D’aontaigh mé D’impigh mé Bheartaigh mé Mhol mé D’ordaigh mé Threoraigh mé D’éiligh mé Scrúdaigh mé ‘B’fhéidir,’ a dúirt mé agus mé ag stadaireacht.

... a ghearán mé

... a smaoinigh mé ... a chuimhnigh mé ... a cheap mé ... a mhínigh mé ... a d’admhaigh mé ... a d’fhógair mé ... a d’aontaigh mé ... a d’impigh mé ... a bheartaigh mé ... a mhol mé ... a d’ordaigh mé ... a threoraigh mé ... a d’éiligh mé ... a scrúdaigh mé

466 A r A g h a i d h L e a t | D r. Yv o n n e M a l o n e F a h y

I thought I remembered I thought I explained I admitted I proclaimed I agreed I implored I decided I praised I ordered I directed I demanded I examined ‘Maybe,’ I said and I was stuttering.

Focail Eile in áit ‘Chuaigh mé’ Chuaigh mé...

Rith mé...

Thiomáin mé...

Shiúil mé...

Thit mé...

Dhreap mé...

Léim mé...

Bhog mé...

Shleamhnaigh mé.

ag lámhacán D’fhág mé...

D’imigh mé...

Theith mé...

D’éalaigh mé...

Rothaigh mé...

Roll mé...

Sheol mé...

Bhí mé ag spaisteoireacht...

Dheifrigh mé...

... crawling I left...

I left / departed...

I fled / I ran away...

I escaped...

I cycled...

I rolled...

I sailed...

I was strolling...

I hurried...

E

Sciorr mé...

I went...

I ran...

I drove...

I walked...

I fell...

I climbed...

I jumped...

I moved...

I crept... / I slipped...

I skidded...

I skidded... / I slipped...

Focail Eile in áit ‘Deas’ / ‘Maith’

SA M

PL

galánta grand blasta tasty go hálainn beautiful / lovely áthasach joyful / glad go hiontach wonderful séimh calm iontach magnificent cabhrach helpful ar fheabhas excellent sláintiúil healthy aoibhinn delightful cairdiúil friendly taitneamhach enjoyable cineálta kind thar barr wonderful foirfe perfect

Bí ag Léamh!

‘An Timpiste’

Is cuimhin liom go maith é. Lá álainn samhraidh a bhí ann. Bhí sé beartaithe agam dul ag rothaíocht le mo dheirfiúr Sophie. Thógamar ár rothair amach as an tseid agus chuireamar ár gclogaid orainn. Bhí mála agam. Istigh sa mhála bhí ceapairí, deochanna agus torthaí agam mar bheimis ag stopadh le haghaidh picnice. Bhí m’fhón póca agam sa mhála freisin. As go brách linn!

Bhí gliondar croí orainn. Bhí an ghrian go hard sa spéir. Tar éis tamaill shroicheamar an fhoraois.

B’álainn an taobh tíre é agus ba dheas an radharc é. Bhí binse páirce ann agus shuíomar síos.

Bhí ocras an domhain orainn! D’itheamar ár lón. Bhí Sophie spalptha leis an tart! D’ól sí uisce.

Bhí ár ndóthain ite againn.

Ansin, chuamar ag siúl tríd an bhforaois. Bhí an lán bláthanna áille ar gach dath ann. Bhí sruthán álainn ann. Bhaineamar ár mbróga dínn agus shiúlamar isteach sa sruthán go tógtha. Bhí an t-uisce chomh glan agus chomh fuar! B’álainn é! Luíomar síos ansin ag sú na gréine. Tar éis sin chuamar ar ais go dtí na rothair agus bhí orainn dul abhaile.

467 Aonad 28 | Ag Scríobh Abairtí agus Scéalta i nGaeilge - Writing Sentences and Stories in Irish

Ar an mbealach abhaile, is deacair é a chreidiúint ach thosaigh sé ag tolgadh stoirme. Bhí sé ag stealladh báistí. Bhíomar fliuch go craiceann! Go tobann, sciorr Sophie mar bhí tuile ar an mbóthar. Thit sí den rothar. Bhí sí ina suí ar an talamh agus bhí sí ag caoineadh. Bhí pian ina cos aici. Bhí dath an bháis uirthi. Baineadh geit asam agus bhí mé ar crith le heagla. Is maith an rud go raibh m’fhón póca agam! Chuir mé glaoch ar mo mhamaí agus tháinig sí gan mhoill. Chuir sí glaoch ar na seirbhísí éigeandála agus níorbh fhada go raibh an t-otharcharr ar an láthair.

Tugadh go dtí an t-ospidéal í. Rinneadh x-ghathú. Bhí a cos briste. Sophie bhocht! Bhí uirthi fanacht san ospidéal an oíche sin. An lá dár gcionn tháinig sí abhaile.

Chuaigh mé abhaile. Bhí mé tuirseach traochta. Níor chodail mé an oíche sin. A leithéid de lá! Ní dhéanfaidh mé dearmad ar an lá sin go deo. Gan aon agó bhí an t-ádh uirthi!

E

Gramadach!

Mar shampla: Briathra (Verbs) Thógamar Luíomar

PL

Léigh an scéal arís agus pioc amach na briathra, na hainmfhocail, na haidiachtaí, na dobhriathra agus na nathanna cainte atá ann. Pioc amach pointe gramadaí eile freisin. Scríobh amach sna boscaí iad.

Ainmfhocail (Nouns)

lá

álainn

Pointí Gramadaí Eile (Other Grammar Points)

SA M

Dobhriathra (Adverbs)

Aidiachtaí (Adjectives)

go tógtha - excitedly

as an tseid – as an + urú ár gclogaid – ár + urú m’fhón póca – mo + h ina cos – in her foot gan h

Nathanna Cainte (Sayings)

Bhí gliondar croí orainn. – We were very happy.

Bhí ocras an domhain orainn. – We were starving.

Spalptha leis an tart! – ‘Dying’ with the thirst!

Is deacair é a chreidiúint. – It is hard to believe.

A leithéid de lá! – Such a day!

Anois Scríobh do Scéal Féin Bain úsáid as na nathanna cainte agus na nascfhocail thuas sna boscaí

468 A r A g h a i d h L e a t | D r. Yv o n n e M a l o n e F a h y

Mar shampla:

Picnic a Bhí Againn le breacadh an lae

Dhúisigh

ag ullmhú picnice

lá breá samhraidh

faoin tuath

mo chairde

sruthán

ag sú na gréine go tobann

sciorr mé

ar an bhfón

ar an mbealach abhaile

ar fheabhas

ar an talamh

an t-otharcharr plástar Pháras

ag béiceadh

go dtí an t-ospidéal bindealán

SA M

PL

Ar dtús

Ansin

bláthanna

E

altra

rothar

ag tnúth leis

shroicheamar

ar an mbóthar

Ghlaoigh

dochtúir

an ghrian ag taitneamh

Ar Deireadh

Léigh do scéal do do chara nó don rang!

469 Aonad 28 | Ag Scríobh Abairtí agus Scéalta i nGaeilge - Writing Sentences and Stories in Irish

E

PL

Aonad 29

SA M

Tuairisc ó Bhéal Oral Presentation CUMARSÁID TUISCINT FIOSRÚ AGUS ÚSÁID 470 A r A g h a i d h L e a t | D r. Yv o n n e M a l o n e F a h y

Torthaí Foghlama

Faoi dheireadh an aonaid seo, beidh tú in ann:

Teanga ó Bhéal To prepare a report

Tuairisc a ullmhú agus a chur i láthair

To prepare and present a report

PL

E

Tuairisc a ullmhú

SA M

Cad is Tuairisc ann?

In Irish, Tuairisc is a report. In report-writing you write about a specific topic and you give information to your reader on the topic. A title of the report is chosen and information on this topic is researched.

Cad is Tuairisc ó Bhéal ann?

What is an Oral Report?

Cad is Cur i Láthair ann?

What is a Presentation?

The Irish for an oral report is tuairisc ó bhéal. The Irish for a presentation is cur i láthair.

To give a presentation is to stand up and give a talk to an audience about a specific topic. A title for the presentation is chosen and researched. The information can be presented on a poster or in a slideshow. Adding pictures with captions and/or labels can help the audience to understand and visualise the topic being presented. The presenter stands up and talks to the audience about their research and findings.

471 A o n a d 2 8 | Tu a i r i s c ó B h é a l - O r a l P r e s e n t a t i o n

Tuairisc ó Bhéal | Oral Presentation Cur i Láthair | Presentation

Frásaí Úsáideacha Oscailt

Opening

Inniu, tá sé ar intinn agam caint faoi…

Today, I would like to talk about….

Roghnaigh mé an t-ábhar cainte seo mar…

I choose this topic because…

Ba mhaith liom labhairt faoi seo mar…

I would like to talk about this because...

Teideal

Title

An teideal atá ar mo thuairisc ó bhéal / The title of my oral report / presentation is... ar mo chur i láthair ná...

At the end of the presentation I hope you will have a better understanding…

Eolas Ábhartha

Relevant Information

PL

E

Ag deireadh na tuairisce seo tá súil agam go mbeidh tuiscint níos fearr agaibh ar…

Anois, taispeánfaidh mé daoibh…

Now, I will show you...

Pictiúr

Picture

Seo pictiúr de... grianghraf Seo grianghraf de...

photograph

This is a photograph of... slide

SA M

Sleamhnán

This is a picture of...

Míneoidh mé...

I will explain...

Eolas

Information

Léaráid

Diagram

Lipéad / Lipéid

Label / Labels

Caption (Above a picture) Ceannscríbhinn Foscríbhinn

Caption (Below a picture)

Tábhachtach

Important

Spéisiúil

Interesting

Is ceist an-spéisiúil é...

It’s a very interesting question...

Mar a dúirt mé cheana féin…

As I said before...

Mar shampla…

For example…

Clabhsúr / Deireadh

Closure / Conclusion

Deireadh

End

Sin deireadh le mo thuairisc / le mo chur i láthair.

That is the end of my oral report / presentation.

472 A r A g h a i d h L e a t | D r. Yv o n n e M a l o n e F a h y

Ag deireadh na tuairisce seo tá súil agam go bhfuil eolas níos fearr agaibh ar…

At the end of the presentation I hope you have a better understanding…

Ta súil agam gur bhain sibh taitneamh as mo thuairisc / mo chur i láthair.

I hope you enjoyed my oral report / presentation.

mar shampla: Teideal

An Eilifint

PL

E

Pictiúr

An Eilifint

SA M

Eolas

Inniu, tá sé ar intinn agam caint faoin Eilifint.

Roghnaigh mé an t-ábhar cainte seo mar tá suim agam sa nádúr agus in ainmhithe.

Is í an Eilifint an mamach is mó ar domhan. Seo pictiúr d’eilifint. Tá dhá chineál eilifinte ann: an eilifint Afracach agus an eilifint Áiseach. Cónaíonn an eilifint Afracach san fhásach, sna féarthailte agus sna foraoisí báistí. Cónaíonn an eilifint Áiseach ar fhéarthailte agus i bhforaoisí na hÁise. Is luibhiteoir í agus itheann sí féar, fréamhacha, duilleoga, bláthanna, torthaí agus coirt.

Tá trunc aici agus úsáideann sí an trunc seo chun bolú de rudaí, chun bheith ag análú, chun uisce a scairdeadh agus chun rudaí a phiocadh suas. Tá matáin láidre ina trunc agus tá an eilifint ábalta craobhacha a tharraingt anuas go talamh chun na duilleoga blasta i mbarr na gcrann a ithe. Úsáideann an eilifint Afracach a cuid starrfhiacla agus a trunc le chéile chun suas le 300 cileagram a iompar.

Deireadh Is ainmhí álainn láidir í an eilifint.

Ag deireadh na tuairisce seo tá súil agam go bhfuil eolas níos fearr agaibh ar an eilifint.

Sin deireadh le mo thuairisc.

Ta súil agam gur bhain sibh taitneamh as mo thuairisc.

473 A o n a d 2 8 | Tu a i r i s c ó B h é a l - O r a l P r e s e n t a t i o n

Anois, ullmhaigh do thuairisc féin!

Teideal

E

Pictiúr

Eolas

SA M

PL

Inniu, tá sé ar intinn agam caint faoi…

Roghnaigh mé an t-ábhar cainte seo mar…

Ag deireadh na tuairisce seo tá súil agam go mbeidh tuiscint níos fearr agaibh ar…

Deireadh

Ag deireadh na tuairisce seo tá súil agam go bhfuil eolas níos fearr agaibh ar…

Sin deireadh le mo thuairisc..

474 A r A g h a i d h L e a t | D r. Yv o n n e M a l o n e F a h y

E PL SA M

Appendices

501

Aguisín 3: Téarmaí Gramadaí Irish Alphabet

Guta

Vowel (a,e,i,o,u)

Guta Caol

Slender vowel – i, e

Guta Leathan

Broad Vowel – a, o, u

Consan

Consonant - all other letters that are not vowels

Consan Caol

Slender Consonant – A consonant is slender if it is preceded or followed by either of the slender vowels i, e

Consan Leathan

Broad Consonant - A consonant is broad if it is preceded or followed by any of the broad vowels a, o, u

Séimhiú

Lenition – adding a ‘h’ – mo theach, Bhris mé

Seanfhocail An tAinmfhocal

PL

Urú

E

Aibítir na Gaeilge

Eclpisis – adding a consonant in front of another consonant - ar an mbord, ár gcótaí Proverbs

The Noun

Masculine Noun

Ainmfhocal Baininscneach

Feminine Noun

An tAlt (an/na)

The Definite Article (the)

An Uimhir Uatha

Singular – an bhean/ the woman

An Uimhir Iolra

Plural – na mná / the women

An Forainm

Pronoun – mé, tú, sé, sí, sinn, sibh, siad

Forainm Réamhfhoclach

Prepositional Pronoun – orm / agam/ liom / asam…

An Chéad Phearsa

First Person – mé / orm / agam..

An Dara Pearsa

Second Person – tú / ort / agat..

An Tríú Pearsa

The Third Person – sé / sí

An Aidiacht

The Adjective

Céimeanna comparáide na hAidiachta

Comparative degrees of the Adjective

Bunchéim

Primary Degree

Breischéim

Comparative Adjective

Sarchéim

Superlative Adjective

An Aidiacht Shealbhach

Possessive Adjective – mo, do, a, a, ár, bhur, a

SA M

Ainmfhocal Firinscneach

512 A r A g h a i d h L e a t | D r. Yv o n n e M a l o n e F a h y

Prepositions – ar, ag, as, le ...

Briathar

Verb

Briathra Rialta

Regular Verbs

Briathra Neamhrialta

Irregular Verbs (abair, beir, bí, clois, déan, faigh, feic, ith, tabhair, tar, téigh)

An Chéad Réimniú

The First Conjugation

An Dara Réimniú

The Second Conjugation

Aimsir Chaite

The Past Tense

Aimsir Láithreach

The Present Tense

Aimsir Ghnáthchaite

The Continuous Past

Aimsir Fháistineach

The Future Tense

Modh Coinníollach

Conditional Mood

An Briathar Saor

The Autonomous Verb

An Modh Ordaitheach

The Order / The Imperative Mood

An tAinm Briathartha

The Verbal Noun - ag léamh, ag rith, ag ól..

An Aidiacht Bhriathartha

The Verbal Adjective – dúnta, briste, ólta

Tuiseal

Case

An Tuiseal Ainmneach An Tuiseal Tabharthach

The Genitive Case - hata an mhúinteora The Nominative Case – Tá buachaill ag imirt sacair.

The Dative Case – ar an mbord

The Vocative Case – a Shíle, a Sheáin

SA M

An Tuiseal Gairmeach

PL

An Tuiseal Ginideach

E

Na Réamhfhocail

Caint Dhíreach

Direct Speech

Caint Indíreach / Claoninsint

Indirect Speech

Uimhir

Number

Na Maoluimhreacha

A cardinal number that is not followed immediately followed by a noun: a haon, a dó, a trí.

Na Bunuimhreacha

Counting items – aon chat amháin, dhá chat, trí chat..

Uimhreacha Pearsanta

Personal Numbers – Counting people: duine, beirt..

Na hOrduimhreacha

Ordinal Numbers – an chéad, an dara, an tríú..

An Chopail ‘Is’

Copula – it is somewhat like a verb, of which the most common is ‘be’, that joins the subject of the verb with a complement.

513 Aguisíní | Appendix

Antonym / Opposite

Comhchiallaigh

Synonyms

Samhlacha

Similes

Meafar

Metaphor

Tuairisc ó Bhéal / Cur i láthair

Oral Report / Presentation

Tionscadal

Project

Díospóireachtaí

Debates

Straitéisí Tuisceana

Comprehension Strategies

SA M

PL

E

Frithchiallach

514 A r A g h a i d h L e a t | D r. Yv o n n e M a l o n e F a h y

PL E M SA  Aghaiah Leat 89F Lagan Road, DublinArIndustrial Estate, Glasnevin, Dublin 11, D11 F98N, Republic of Ireland.

T: ++ 353 1 8081494 - F: ++ 353 1 836 2739 - E: info@4schools.ie - W: www.4schools.ie