Περί Υγείας 16 by Techpress

COVER_PY_16 2/17/22 11:32 AM Page 1

_ADDS 2/17/22 11:33 AM Page 1

EDITO_PY16_R 2/17/22 11:34 AM Page 1

Περιεχόμενα ΜΗΝΙΑΙΟ ΕΝΤΥΠΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΓΕΙΑ TEYXOΣ 16 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2022 ΓΕΝΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ Αφροδίτη Ντάικου afroditi.daikou@allabouthealth.gr ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΤΕΥΧΟΥΣ Αλέξανδρος Κοταχέας alexandros@allabouthealth.gr ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΥΛΗΣ Νάντια Λάμπρη nandia@allabouthealth.gr ART DIRECTOR Σωτήρης Ανδρίτσος ΣΥΝΤΑΚΤΕΣ Λήδα Κοντογιαννοπούλου Γιάννης Παλαιολόγος Αλεξία Σβώλου Αννα Σταυράκη ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΙ ΣYNEPΓΑTEΣ ΑΥΤΟΥ ΤΟΥ ΤΕΥΧΟΥΣ Στέλιος Αγγελίδης Καίτη Αποστολίδου Ελένη Βασιλάτου-Κοσμίδη Στυλιανός Γιασσάς Ιωάννης Κ. Γκιάλας Θάνος Δημόπουλος Τάνια Κουρτίδου Γιάννης Παπαγιάννης Κορίνα Πατέλη-Bell Γκέλυ Παφίλη Ευάγγελος Φραγκούλης ΕΔΡΑ Αργοστολίου 108 Τ.Κ. 183 45 Μοσχάτο Tηλ.: 210 7474890 Φαξ: 210 7470108 IΔIOKTHΣIA «ONLINE-TECHPRESS ΕΠΕ» info@online-techpress.gr ΙΔΡΥΤΗΣ Τρύφων Αλευρίτης (t.alevritis@gmail.com)

Σύνδρομο Long COVID Παράγοντες κινδύνου και συμπτώματα ........................................2

Θ. Δημόπουλος Το τρίπτυχο της αντιμετώπισης του καρκίνου Πρόληψη, Εγκαιρη Διάγνωση, Εξατομικευμένη Θεραπεία ............4

Ι.Γκιάλας Καρκίνος του προστάτη, ο συχνότερος καρκίνος στον άντρα ........6

Κορωνοϊός και παιδιά Δεν πρέπει να θεωρούμε τις ηλικιακές ομάδες χαμηλού κινδύνου άτρωτες ..............................................8

Συνέντευξη Ανδρέας Καρταπάνης Πρόεδρος και Διευθύνων Σύμβουλος του νοσοκομείου ΥΓΕΙΑ......10

Συγγενείς καρδιοπάθειες Ο Φεβρουάριος είναι ο μήνας της καρδιάς μας! ..........................12

Βιβλία για τον καρκίνο Στηρίζουμε τον Σύλλογο «Φλόγα» ..............................................14

Αντικαρκινικές τροφές Οπλα ενάντια στη μάχη κατά του καρκίνου..................................16

Η υπεράσπιση της ζωής ως στάση υγείας Ψυχολογική υποστήριξη των γονιών που τα παιδιά τους πάσχουν από καρκίνο ..........................................17

Καρκινικοί βιοδείκτες Απαραίτητα εργαλεία για τον καθορισμό της βέλτιστης θεραπευτικής στρατηγικής....................................18

Προφύλαξη από τον καρκίνο Αιτίες που τον προκαλούν και προληπτικές δράσεις ....................22

Καρκίνος σε παιδιά και έφηβους Εγκαιρη διάγνωση και αντιμετώπιση ..........................................24

Καρκίνος του πνεύμονα Βιωσιμότητα και χρόνος διάγνωσης ............................................25

Eτήσιος προληπτικός έλεγχος Η σημασία του ετήσιου «check-up» ............................................26

Οι απόψεις που εκφράζονται σε ενυπόγραφα άρθρα δεν συμπίπτουν απαραίτητα με αυτές του περιοδικού. Υλικό που αποστέλλεται προς δημοσίευση δεν επιστρέφεται, ανεξαρτήτως με το αν δημοσιεύθηκε. Απαγορεύεται η ολική ή μερική αναδημοσίευση οποιουδήποτε κειμένου, διαγράμματος ή φωτογραφίας, με οποιονδήποτε τρόπο και σε οποιαδήποτε γλώσσα, χωρίς τη γραπτή άδεια του εκδότη. Νόμοι 238/1970, 4301/1979, Ν. 100/1975, ΝΔ 3565/1956 και 4254, 1962 και κανόνες του Διεθνούς Δικαίου.

Βotox Γιατί το αποτέλεσμα και η διάρκεια διαφέρει;..............................27

Ασκηση και ευεξία Πώς θα αισθάνεστε καλύτερα......................................................28

Ανοσοποιητικό σύστημα Τεράστια η σημασία της ισορροπίας του......................................30

Αστραφτερό χαμόγελο

Edito Αποκλιμάκωση της πανδημίας

πορεί η πανδημία να μην έχει ακόμη τελειώσει, αλλά πλέον διαφαίνεται μια κάποια αισιοδοξία. Οι ελπίδες έχουν αυξηθεί λόγω της κυριαρχίας της λιγότερο σοβαρής, αλλά πιο μολυσματικής παραλλαγής Ομικρον καθώς και της αποδεδειγμένης αποτελεσματικότητας των εμβολίων. Ειδικότερα στην Ελλάδα, ο υπουργός Υγείας, Θάνος Πλεύρης, ανέφερε πως συνομιλώντας με τους άλλους υπουργούς Υγείας της ΕΕ, σταδιακά θα πρέπει να επιστρέψουμε στην κανονικότητα, τη στιγμή μάλιστα που η μετάλλαξη Ομικρον είναι μεν επικίνδυνη, αλλά δεν έχει τη νοσηρότητα της μετάλλαξης Δέλτα. Σε συνδυασμό με την πίεση στο Εθνικό μας Σύστημα Υγείας θα προχωρούμε, όπως ο ίδιος είπε, σε αποκλιμάκωση των μέτρων, με στόχο τη γρήγορη επάνοδο στην κανονικότητα για τους εμβολιασμένους πολίτες. Ωστόσο, όποιο και αν είναι το σενάριο της COVID-19 από εδώ και πέρα, το μέλλον που αντιμετωπίζουμε έχει ήδη διαμορφωθεί από την πανδημία. Η ασθένεια άλλαξε την πολιτική σκηνή και έπληξε τις οικονομίες. Η Δύση μπόρεσε να μετριάσει μεγάλο μέρος του οικονομικού πλήγματος του ιού μέσω άμεσων επιδοτήσεων σε πολίτες και επιχειρήσεις, αλλά για πολλά φτωχότερα και λιγότερο ευημερούντα μέρη του κόσμου, ο οικονομικός αντίκτυπος είναι συντριπτικός. Στα δικά μας τώρα, το παρόν τεύχος είναι αφιερωμένο στον καρκίνο. Τονίζεται η ανάγκη του προσυμπτωματικού ελέγχου, γιατροί και σύλλογοι ενώνουν τις φωνές τους προκειμένου να αφυπνίσουν για την υιοθέτηση υγιεινών συνηθειών και να ενημερώσουν σχετικά με τα νεότερα δεδομένα για τον καρκίνο. Ο καρκίνος όμως δεν είναι αποκλειστικά θέμα ενηλίκων. Κάθε χρόνο, στις 15 Φεβρουαρίου, σε όλο τον κόσμο γιορτάζεται η παγκόσμια ημέρα για τον καρκίνο στα παιδιά. Ο καρκίνος στα παιδιά και τους εφήβους είναι ιδιαίτερα σπάνια νόσος και μόλις το 1% των περιπτώσεων καρκίνου στον άνθρωπο αφορά σε παιδιά και εφήβους. Η συχνότητα της νόσου είναι 15 παιδιά ανά 100.000 κάθε χρόνο. Ωστόσο, παρά τη σπανιότητα της νόσου, ο καρκίνος ευθύνεται για τους περισσότερους θανάτους σε παιδιά μετά τον πρώτο χρόνο ζωής. Οπως πάντα, θα διαβάσετε και για τις εξελίξεις γύρω από τον κορωνοϊό, προτάσεις υγείας, ομορφιάς, ευεξίας και άσκησης.

Καλή δύναμη σε όλες και όλους, με υγεία. Αφροδίτη Ντάικου

Τι συστήνεται για την υγεία των δοντιών ....................................32 | περί υγείας | 1

COVID LONG_SBOLOY_2_L 2/17/22 11:35 AM Page 2

Οι παράγοντες κινδύνου για

long COVID σύνδρομο που αποκαλύπτει νέα μελέτη Δύο νέες έρευνες έρχονται να ρίξουν φως στο ποιοι ασθενείς αντιμετωπίζουν τον υψηλότερο κίνδυνο εμφάνισης long COVID και ανοίγουν τον δρόμο για τον έγκαιρο εντοπισμό τους με ένα απλό τεστ αίματος.

μετάλλαξη Ομικρον και το «παρεάκι» της όπως έχει χαρακτηρίσει ο καθηγητής πνευμονολογίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, Κωσταντίνος Γουργουλιάνης, την υποομάδα Ο2, ευθύνονται για τη γεωμετρική αύξηση των κρουσμάτων κορωνοϊού των τελευταίων εβδομάδων, που ευτυχώς δεν μεταφράζεται σε πολλές νοσηλείες, έχουν όμως σοβαρό αντίκτυπο στον αριθμό των ατόμων που θα ταλαιπωρηθούν με το σύνδρομο long COVID. Σύμφωνα με τον διακεκριμένο Ελληνα ερευνητή του πανεπιστημίου Yale των ΗΠΑ, Νικόλα Χρηστάκη, καθηγητή Κοινωνικών και Φυσικών Επιστημών και Διευθυντή του Εργαστηρίου Ανθρώπινης Φύσης στο Πανεπιστήμιο Yale, τουλάχιστον το 30% των ατόμων που νοσούν από κορωνοϊό θα εμφανίσουν long COVID συμπτώματα, ενώ ένας στους πέντε ασθενείς που θα αποθεραπευτούν από την λοίμωξη θα παραμείνουν για χρόνια με επιπλοκές στο ήπαρ, το πάγκρεας, τους πνεύμονες ή την καρδιά. Δύο νέες έρευνες έρχονται να ρίξουν φως στο ποιοι ασθενείς αντιμετωπίζουν τον υψηλότερο κίνδυνο εμφάνισης Long COVID και ανοίγουν τον δρόμο για τον έγκαιρο εντοπισμό τους με ένα απλό τεστ αίματος. Η έρευνα που εντοπίζει τέσσερις παράγοντες κινδύνου προέρχεται από την κερδοσκοπική οργάνωση Institute of Systems Biology, που εδρεύει στο Σιάτλ των ΗΠΑ, ενώ η μελέτη για την ανάπτυξη ενός τεστ αίματος που θα εντοπίζει τους ασθενείς υψηλού κινδύνου έγινε από το Πανεπιστημιακό νοσοκομείο της Ζυρίχης. Η έρευνα των Ελβετών επιστημόνων δημοσιεύθηκε στην έγκριτη επιστημονική επιθεώρηση «Nature Communications» και αναφέρει ότι, στο μέλλον, ένα τεστ αίματος θα ανιχνεύει τον προσωπικό μας κίνδυνο να αναπτύξουμε long COVID σύνδρομο. Η εξέταση εντοπίζει το επίπεδο συγκεκριμένων αντισωμάτων στο αίμα που έχουν σχέση με τους μηχανισμούς αυτοανοσίας και η μέτρηση πρέπει να γίνεται στα πρώιμα στάδια της λοίμωξης του κορωνοϊού. Τα άτομα που έχουν χαμηλότερα επίπεδα των συγκεκριμένων αντισωμάτων στο αίμα τους έχουν υψηλότερη πιθανότητα να αναπτύξουν long COVID συμπτώματα.

Ποιοι κινδυνεύουν περισσότερο Από τις μελέτες που έχουν διεξαχθεί έως τώρα, διαφαίνεται ότι όσο βαρύτερα νοσεί ο ασθενής, αν δηλαδή εισαχθεί στη ΜΕΘ και διασωληνωθεί,

2 | περί υγείας |

τόσο πιο έντονα είναι τα υπολειπόμενα συμπτώματα, τα οποία ξεκινούν μερικές εβδομάδες μετά την αποδρομή της λοίμωξης και μπορούν να κρατήσουν και έναν χρόνο μετά. Ωστόσο, νέα έρευνα η οποία δημοσιεύτηκε στην επιστημονική επιθεώρηση «Cell» εντόπισε τέσσερις παράγοντες που αποτελούν τους προδιαθεσικούς παράγοντες κάθε ανθρώπου να εμφανίσει το σύνδρομο long COVID. Η νέα έρευνα καταδεικνύει πόσο σημαντική είναι η έγκαιρη θεραπευτική παρέμβαση στη λοίμωξη του κορωνοϊού με αντιικά χάπια ή άλλες θεραπείες χημειοπροφύλαξης ή μονοκλωνικά αντισώματα, που χορηγούνται στα πρώτα στάδια της νόσου, αμέσως μετά το θετικό εργαστηριακό τεστ (rapid test ή PCR test). Οι πρώιμα χορηγούμενες θεραπείες μπορούν να εμποδίσουν την αύξηση του ιικού φορτίου στον ασθενή, ώστε να μειωθεί ο κίνδυνος της εμφάνισης της long COVID. Ιδιαίτερα προστατευτικός αποδεικνύεται και ο εμβολιασμός με τα εμβόλια έναντι του κορωνοϊού, τα οποία μειώνουν έως 50% την πιθανότητα εμφάνισης των long COVID συμπτωμάτων, όπως εξηγεί η καθηγήτρια παιδιατρικής-λοιμωξιολογίας, Βάνα Παπαευαγγέλου. Οι παράγοντες που ανακάλυψαν οι ερευνητές πε-

«Τουλάχιστον το 30% των ανθρώπων που νοσούν από κορωνοϊό θα εμφανίσουν Long COVID συμπτώματα, ενώ ένας στους πέντε θα παρουσιάσει σοβαρές υπολειμματικές βλάβες σε ήπαρ, πάγκρεας, νεφρά, πνεύμονες, καρδιά.» Νικόλας Χρηστάκης, καθηγητής Κοινωνικών και Φυσικών Επιστημών και Διευθυντής του Εργαστηρίου Ανθρώπινης Φύσης στο Πανεπιστήμιο Yale των ΗΠΑ.

ριλαμβάνουν καταρχάς τα επίπεδα του RNA του κορωνοϊού στο αίμα του ασθενή στα πρώιμα στάδια της λοίμωξης, τα οποία αποτελούν έναν ατομικό δείκτη του ιικού φορτίου. Επίσης, βρήκαν ότι συγκεκριμένα αντισώματα, τα οποία εμπλέκονται σε αυτοάνοσους μηχανισμούς, διαδραματίζουν κι αυτά σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση του ατομικού κινδύνου. Ο τρίτος παράγοντας αφορά την ενεργοποίηση του ιού Epstein-Barr (της λοιμώδους μονοπυρήνωσης), ο οποίος δεν εκριζώνεται ποτέ από τον ασθενή και έχει βρεθεί σε μελέτες πως συμμετέχει και στον κίνδυνο εμφάνισης αυτοάνοσων νοσημάτων, όπως είναι η πολλαπλή σκλήρυνση. Οι νέοι που έχουν προσβληθεί από τον ιό της λοιμώδους μονοπυρήνωσης –τη νόσο του φιλιού όπως τη λέμε– όταν ήταν έφηβοι, έχουν αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης πολλαπλούς σκλήρυνσης. Ο τέταρτος παράγοντας αφορά τον διαβήτη τύπου 2 ως υποκείμενο νόσημα. Οι ερευνητές εντόπισαν αρκετά υποκείμενα νοσήματα τα οποία σχετίζονται με την αύξηση του κινδύνου εμφάνισης του long COVID συνδρόμου, ωστόσο, μεταξύ όλων αυτών των παθολογικών καταστάσεων, ο διαβήτης τύπου 2 διαδραματίζει έναν πολύ σημαντικό ρόλο. Εδώ θα πρέπει να τονιστεί ότι, κατά τη διάρκεια της θεραπείας των ασθενών στις μονάδες εντατικής θεραπείας (ΜΕΘ) όταν νοσούν βαριά, ο διαβήτης απορρυθμίζεται από τα φάρμακα που λαμβάνουν οι ασθενείς, καθώς είναι ανοσοκατασταλτικά. Επίσης, στην πλειονότητα των ασθενών, ο διαβήτης τύπου 2 συνυπάρχει με την παχυσαρκία, η οποία συνδέεται στενά με την κακή εξέλιξη της COVID λοίμωξης.

Ποια είναι τα συνήθη long COVID συμπτώματα Η νόσος long COVID εμφανίζεται σε παιδιά κι ενήλικες, με κόπωση, δυσκολία στην αναπνοή, επίμονο βήχα, πόνο στο στήθος και στις αρθρώσεις, έλλειψη ενέργειας για άσκηση και σωματικές δραστηριότητες, πυρετό που επιμένει, πονοκεφάλους, τάση για εμετό, θολή μνήμη, πνευματική σύγχυση, κατάθλιψη και άγχος. Ειδικά στα παιδιά, έχει καταλυτική επίδραση στην ποιότητα ζωή τους, γιατί τα συμπτώματα εμποδίζουν τους λιλιπούτειους ασθενείς που έχουν αναρρώσει να συμμετέχουν σε σχολικές και εξωσχολικές δραστηριότητες ή σε σπορ, με αποτέλεσμα να εντείνουν την απομόνωση και την κατάθλιψή τους. Αλεξία Σβώλου

PUBLI_TAKEDA 2/17/22 11:36 AM Page 3

Δυναμώνοντας τη φωνή των ασθενών με Σπάνιες Ασθένειες Για πολλές δεκαετίες, τα άτομα που πάσχουν από σπάνιες ασθένειες δεν είναι «ορατά» στις κοινωνίες, τόσο στη χώρα μας, όσο και στην Ευρώπη και τον υπόλοιπο κόσμο. Η ίδια έλλειψη «ορατότητας» εντοπίζεται και στα εθνικά συστήματα υγείας των χωρών, με την πολύπαθη αυτή ομάδα πολιτών να δοκιμάζεται. Ως εκ τούτου, η κυρίαρχη αντίληψη ήταν ότι οι σπάνιες ασθένειες αφορούσαν μεμονωμένες περιπτώσεις ασθενών και τις οικογένειές τους. Η αλήθεια, ωστόσο, είναι πολύ διαφορετική.

πάνια ασθένεια θεωρείται το νόσημα που προσβάλλει 5 στα 10.000 άτομα στην κοινότητα, με βασικά χαρακτηριστικά τη χαμηλή συχνότητα εμφάνισης και την υψηλή ετερογένεια, ενώ στις περισσότερες περιπτώσεις τα αίτιά της είναι γενετικής φύσης. Εως σήμερα, οι καταγεγραμμένες Σπάνιες Ασθένειες αριθμούν περίπου 6.000 έως 8.000 διαφορετικές ασθένειες. Σε παγκόσμιο επίπεδο, υπολογίζεται ότι περίπου 300 - 400 εκατ. άτομα πάσχουν από κάποια σπάνια ασθένεια, ενώ συγκλονιστικό είναι το γεγονός ότι το 50% των ασθενών είναι παιδιά, εκ των οποίων το 30% δεν καταφέρνει να επιβιώσει πέραν του πέμπτου έτους της ζωής τους. Με βάση τα επίσημα στοιχεία, υπολογίζεται ότι αυτή τη στιγμή στην Ελλάδα νοσούν περίπου 350.000 έως 600.000 συνάνθρωποί μας, ποσοστό που αντιπροσωπεύει το 3,5-5,9% του πληθυσμού της χώρας. Είναι σημαντικό να κατανοήσουμε όλοι μας ότι οι Σπάνιες Ασθένειες μάς αγγίζουν όλους, αφού δεν είναι τελικά τόσο σπάνιες όσο πιστεύαμε έως σήμερα. Πολλές εξ αυτών είναι πολύπλοκες, χρόνιες και εκφυλιστικές, προκαλώντας σοβαρές αναπηρίες στους ασθενείς, ενώ πολύ συχνά είναι απειλητικές για τη ζωή τους. Επίσης, σε ένα πολύ μεγάλο ποσοστό, οι σπάνιες ασθένειες παραμένουν για χρόνια χωρίς διάγνωση ή με λανθασμένη διάγνωση, οδηγώντας τους ασθενείς σε μια «Διαγνωστική Οδύσσεια», που συνεπάγεται μια τεράστια ταλαιπωρία και συναισθηματική, ψυχολογική και οικονομική επιβάρυνση των ίδιων και των οικογενειών τους, αλλά και μεγάλη επιβάρυνση του συστήματος υγείας.

Ωστόσο, αν και κεφαλαιώδους σημασίας, η διάγνωση αποτελεί μία μόνο παράμετρο στην ορθή προσέγγιση των ασθενών με σπάνιες ασθένειες. Πολύ σημαντικό, επίσης, για τους ασθενείς είναι η άμεση πρόσβαση στην πρόληψη, στην έγκυρη και έγκαιρη διάγνωση και στην ολιστική φροντίδα. Αν σκεφτεί κανείς ότι το 70% των σπάνιων ασθενειών είναι γενετικές, γίνεται εύκολα κατανοητή η σημασία και η αξία της πρόληψης και της έγκυρης διάγνωσης, η οποία θα διασφαλίσει καλύτερη φροντίδα και περιορισμό νέων περιστατικών. Στο πλαίσιο αυτό, κρίνεται απαραίτητο να υπάρχει ένα σχέδιο ολιστικής φροντίδας των ασθενών, δεδομένου ότι πρόκειται στην πλειοψηφία τους για πολυσυστημικές και πολύπλοκες ασθένειες, που απαιτούν τη συνδρομή πολλών ιατρικών ειδικοτήτων για τη σωστή φροντίδα του ασθενούς. Πέραν του αυξημένου κόστους ιατρικής φροντίδας που απαιτείται, πολύ συχνά οι ασθενείς με σπάνιες ασθένειες, αλλά και οι φροντιστές-μέλη της οικογένειάς τους έχουν ανάγκη ψυχολογικής υποστήριξης από ειδικούς ψυχολόγους, ενώ σε ορισμένες περιπτώσεις, χρειάζονται και επαγγελματίες φροντιστές-νοσηλευτές, προκειμένου να ανταπεξέλθουν στις ανάγκες της καθημερινότητας. Ολα τα παραπάνω αποτελούν παραμέτρους που επιβαρύνουν επιπλέον τον οικογενειακό προϋπολογισμό και καθιστούν αναγκαία την ύπαρξη ενός ολοκληρωμένου Εθνικού Σχεδίου Δράσης για τους ασθενείς με σπάνιες ασθένειες. Στο παραπάνω τοπίο, ο ρόλος των εθνικών συστημάτων υγείας είναι καθοριστικός. l Πρώτα απο όλα για τον σχεδιασμό προγραμμάτων πρόληψης, τόσο για τον γενικό πληθυσμό, με έμφαση στη γενετική καθοδήγηση και στον

προγεννητικό έλεγχο, καθώς και στον νεογνικό έλεγχο γενετικών νοσημάτων. l Είναι πολύ σημαντικό οι ασθενείς να έχουν πρόσβαση σε ολιστική φροντίδα σε εξειδικευμένα κέντρα για σπάνια νοσήματα, αλλά και σε κλινικές δοκιμές και καινοτόμες θεραπείες. l Επιπλέον, απαιτείται ειδική εκπαίδευση των ιατρών, των νοσηλευτών και των φροντιστών, ενίσχυση της πρωτοβάθμιας υγείας, των κεντρικών νοσηλευτικών μονάδων αλλά και της περιφέρειας, έτσι ώστε να μπορέσουν να βοηθήσουν αποτελεσματικά τους ασθενείς. l Είναι βέβαιο ότι η διαβούλευση και η συμμετοχή των συλλόγων ασθενών στις επιτροπές λήψης αποφάσεων θα βοηθούσε σημαντικά στην κατανόηση των δυσκολιών που αντιμετωπίζει η συγκεκριμένη ομάδα συμπολιτών μας και θα συνέβαλλε καθοριστικά στην υιοθέτηση των κατάλληλων μέτρων και πολιτικών για την καλύτερη φροντίδα και στήριξη των ασθενών, καθώς και των οικογενειών τους. l Η οργανωμένη δομή των υπηρεσιών υγείας για τη φροντίδα των ασθενών με σπάνια νοσήματα θα σήμαινε καλύτερη ποιότητα ζωής για τους ασθενείς, αλλά και μικρότερη επιβάρυνση του Συστήματος Υγείας. Η πανελλαδική εκστρατεία ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης για τις Σπάνιες Ασθένειες «Δυναμώνουμε Σπάνιες Φωνές– Ενώνουμε Δυνάμεις για τις Σπάνιες Ασθένειες» αποτελεί πρωτοβουλία των συλλόγων «95, Ελληνική Συμμαχία για τους Σπάνιους Ασθενείς» και «Κρίκο Ζωής», η οποία πραγματοποιείται με την ευγενική υποστήριξη της TAKEDA HELLAS. u

KARKINOS_DHMOPOYLOS_x2 2/17/22 11:36 AM Page 4

Το τρίπτυχο της σύγχρονης αντιμετώπισης του καρκίνου Πρόληψη, Eγκαιρη Διάγνωση και Εξατομικευμένη Θεραπεία Ο καρκίνος του πνεύμονα είναι ο συχνότερος καρκίνος παγκοσμίως. Παρόλο που το κάπνισμα αποτελεί ιδιαίτερα επιβαρυντικό παράγοντα για την ανάπτυξη καρκίνου του πνεύμονα, άλλοι παράγοντες, όπως η διατροφή και η έκθεση σε εισπνεόμενα καρκινογόνα, σχετίζονται με αυξημένη πιθανότητα καρκίνου του πνεύμονα.

ημαντική είναι η έγκαιρη διάγνωση σε πρώιμο στάδιο, καθώς όσο πρωιμότερο είναι το στάδιο κατά τη διάγνωση, τόσο καλύτερη είναι η επιβίωση και η πρόγνωση του ασθενούς. Σήμερα υπάρχουν πολλές θεραπευτικές επιλογές για τους ασθενείς με καρκίνο του πνεύμονα και περιλαμβάνουν συνδυασμούς ανοσοθεραπείας με χημειοθεραπεία, ανοσοθεραπείας με στοχεύουσες θεραπείες, ανοσοθεραπείας με παράγοντες έναντι του VEGF και συνδυασμό ανοσοθεραπειών μεταξύ τους. Το μέλλον για τον καρκίνο του πνεύμονα περιλαμβάνει την αποτελεσματική πρωτογενή και δευτερογενή πρόληψη, την ενδελεχή ταυτοποίηση, την ολοκληρωμένη ενημέρωση του ασθενούς και την εξατομικευμένη προσέγγιση. Η σύγχρονη θεραπευτική προσέγγιση του καρκίνου του μαστού ποικίλλει ανάλογα με το στάδιο της νόσου κατά τη διάγνωση. Η γονιδιωματική ανάλυση προσφέρει σημαντικές πληροφορίες, που μπορεί να καθορίσουν τη θεραπευτική αγωγή και την απόφαση για χορήγηση χημειοθεραπείας σε ασθενείς με πρώιμο επιπλέον όφελος ακόμα και στους ασθενείς με καρκίνο του μαστού. Οι αναστολείς των κινασών προχωρημένη νόσο. Η θεραπεία με ραδιονουπου εξαρτώνται από την κυκλίνη (CDK), σε κλεοτίδια (Lutetium-177) είναι επίσης αποτελεσυνδυασμό με την ορμονοθεραπεία, έχουν σματική σε προθεραπευμένους ασθενείς. Η γοπροσφέρει ουσιαστικό όφελος στους νιδιωματική ανάλυση στο μετασταασθενείς με μεταστατικό καρκίνο τικό καρκίνο του προστάτη μπορεί μαστού, με θετικούς οιστρογονικούς να αναδείξει νέους μοριακούς στόυποδοχείς και αρνητική έκφραση χους σε κάθε ασθενή ξεχωριστά, έτσι του HER2. Τα μονοκλωνικά αντισώώστε να βελτιστοποιηθεί η θεραπευματα έναντι του HER2 υποδοχέα τική προσέγγιση. έχουν αλλάξει την πορεία της νόσου Η επανάσταση στη θεραπεία του μεσε ασθενείς με έκφραση του HER2. λανώματος πραγματοποιήθηκε με Πρόσφατα, η σύζευξη ενός τέτοιου την ένταξη της στοχεύουσας θερααντισώματος με μια τοξίνη αύξησε πείας και της ανοσοθεραπείας στη σημαντικά την πιθανότητα να μην θεραπευτική του μελανώματος. Χαεμφανιστεί πρόοδος νόσου στους ρακτηριστικό είναι ότι, πριν από την Γράφει o 12 μήνες από την έναρξη της θεραεφαρμογή αυτών των θεραπειών η Θάνος Δημόπουλος πείας σε ασθενείς με μεταστατικό Καθηγητής Θεραπευτικής- 5ετής ολική επιβίωση των ασθενών καρκίνο μαστού. Σε ασθενείς με με- Ογκολογίας-Αιματολογίας με προχωρημένο μελάνωμα ήταν ταλλάξεις BRCA, οι αναστολείς του κάτω από 10%. Οι μοριακοί στόχοι Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ PARP οδηγούν στην απόπτωση των BRAF και MEK είναι πολύ σημαντικοί, Πρύτανης ΕΚΠΑ καρκινικών κυττάρων και προσφέκαθώς πλέον υπάρχουν εγκεκριμένοι ρουν κλινικό όφελος στους ασθενείς. συνδυασμοί θεραπειών που στοχεύουν ειδικά Ο καρκίνος του προστάτη αποτελεί μία από τις αυτούς τους στόχους. Η ανοσοθεραπεία με πασυχνότερες κακοήθειες στον άνθρωπο. Κεντρικό ράγοντες έναντι του PD1 και του CTLA4 έχει ρόλο στον καρκίνο του προστάτη έχουν οι θεδείξει θεαματικά αποτελέσματα, ενώ υπάρχει ραπείες ανδρογονικού αποκλεισμού, πιθανώς σε και η δυνατότητα συνδυασμού τους με στοσυνδυασμό με τοπική ακτινοβολία. Νεότερες θεχεύουσες θεραπείες. ραπείες ανδρογονικού αποκλεισμού προσφέρουν Η έγκαιρη διάγνωση του γυναικολογικού καρκίνου

4 | περί υγείας |

είναι ιδιαίτερα σημαντική, καθώς δεν εκδηλώνεται πάντα κλινικά σε πρώιμο στάδιο. Οι θεραπευτικές εξελίξεις αφορούν στην παρέμβαση στους επιδιορθωτικούς μηχανισμούς των βλαβών του DNA στα κακοήθη κύτταρα και στην αντι-αγγειογένεση, δηλαδή σε παράγοντες που αναστέλλουν τη δημιουργία νέων αγγείων στον όγκο. Αυτοί οι παράγοντες μπορούν να συνδυαστούν με κλασική χημειοθεραπεία και να προσδώσουν σημαντικό κλινικό όφελος για τους ασθενείς. Επιπλέον, η ανοσοθεραπεία τα τελευταία χρόνια έχει αλλάξει σημαντικά την κλινική πρακτική και αποτελεί το μέλλον στη θεραπευτική του γυναικολογικού καρκίνου. Ιδιαίτερα σημαντική και αποτελεσματική είναι η πρόληψη του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας, με τον εμβολιασμό έναντι του HPV. Η ανάλυση του μοριακού προφίλ μπορεί να καθοδηγήσει την εξατομίκευση της θεραπείας για τους ασθενείς με καρκίνο του γαστρεντερικού συστήματος. Ο έλεγχος για μεταλλάξεις των γονιδίων KRAS, NRAS, BRAF και MSI έχει ενταχθεί ήδη στην κλινική πρακτική. Ανάλογα με το μοριακό προφίλ κάθε ασθενή αποφασίζεται η σειρά των θεραπευτικών επιλογών, που συμπεριλαμβάνουν στοχεύουσες θεραπείες σε συνδυασμό με κλασική χημειοθεραπεία. Η ανοσοθεραπεία έχει βελτιώσει την επιβίωση των ασθενών με νεοπλάσματα που έχουν πτωχή πρόγνωση, όπως ο καρκίνος του οισοφάγου και ο γαστρικός καρκίνος.

KARKINOS_DHMOPOYLOS_x2 2/17/22 11:37 AM Page 5

Η αντιμετώπιση του καρκίνου κεφαλής-τραχήλου απαιτεί διεπιστημονική προσέγγιση σε εξειδικευμένα κέντρα αναφοράς με τη συμμετοχή τόσο πολλών ιατρικών ειδικοτήτων (παθολόγων ογκολόγων, ακτινοθεραπευτών, χειρουργών) όσο και συμμετοχή νοσηλευτών, διατροφολόγων, ψυχολόγων. Το κάπνισμα, το αλκοόλ και η λοίμωξη με τον ιό των ανθρώπινων θηλωμάτων (HPV) αποτελεί έναν εδραιωμένο παράγοντα κινδύνου για την ανάπτυξη αυτής της κακοήθειας. Γι’ αυτό, ο εμβολιασμός έναντι του HPV είναι ουσιώδους σημασίας για την πρόληψη. Η ανοσοθεραπεία έχει εγκριθεί για τον καρκίνο κεφαλής-τραχήλου και έχει αλλάξει το τοπίο και την πρόγνωση των ασθενών. Μέχρι πριν λίγα χρόνια, το βασικό όπλο καταπολέμησης των Non Hodgkin λεμφωμάτων ήταν η χημειοθεραπεία, η οποία είχε σημαντικές ανεπιθύμητες ενέργειες, με μέτρια έως ικανοποιητική αποτελεσματικότητα. Τα τελευταία χρόνια έχουν ενταχθεί στη θεραπευτική των λεμφωμάτων νεότερες στοχεύουσες θεραπείες οι οποίες στοχεύουν με μεγάλη ειδικότητα τα κακοήθη κύτταρα, έχουν σημαντική αποτελεσματικότητα και αυξάνουν την επιβίωση των ασθενών, ενώ παράλληλα αποφεύγονται οι παρενέργειες της χημειοθεραπείας, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι στερούνται πλήρως παρενεργειών. Οι αναστολείς κινασών (BTK, PI3K), οι αναστολείς της πρωτεΐνης bcl2 και τα μονοκλωνικά αντισώματα με ιδιαίτερη έμφαση στα αμφι-ειδικά αντισώματα έχουν ενταχθεί στη θεραπευτική φαρέτρα και έχουν βελτιώσει σημαντικά την πρόγνωση των ασθενών. Η ανοσοθεραπεία με CAR Tλεμφοκύτταρα είναι ιδιαίτερα αποτελεσματική σε ασθενείς με ανθεκτική νόσο. Το λέμφωμα Hodgkin αποτελεί συνήθως ένα ιάσιμο νόσημα. Ο σύγχρονος θεραπευτικός αλγόριθμος για το λέμφωμα Hodgkin ανάλογα με το στάδιο της νόσου μπορεί να περιλαμβάνει συνδυασμό χημειοθεραπείας με ακτινοθεραπεία ή/και συνδυασμό χημειοθεραπείας με στοχεύουσες θεραπείες. Ιδιαίτερη σημασία για την ανταπόκριση στη θεραπευτική αγωγή και τον καθορισμό του θεραπευτικού πλάνου έχει η εξέταση της τομογραφίας εκπομπής ποζιτρονίων (PET). Η ανοσοθεραπεία (αναστολείς PD-1) έχει δείξει ιδιαίτερα ενθαρρυντικά αποτελέσματα και προσφέρει μακροπρόθεσμο έλεγχο της νόσου σε ασθενείς με νόσο σε υποτροπή. Οι οξείες λευχαιμίες αποτελούν επείγουσα αιματολογική κατάσταση, καθώς χωρίς θεραπεία μπορεί να επιφέρουν τον θάνατο σε διάστημα λίγων ημερών ή εβδομάδων. Αλλά ακόμα και με τη θεραπεία υπάρχει υψηλό ποσοστό θνητότητας, που οφείλεται τόσο στη νόσο, όσο και στις επιπλοκές της θεραπείας. Η επιλογή της θεραπείας εξαρτάται επίσης από την ηλικία, τους παράγοντες κινδύνου και τον στόχο (ίαση ή παρηγορητική θεραπεία). Στις θεραπευτικές επιλογές περιλαμβάνονται η χημειοθεραπεία, η ανοσοθεραπεία, η ακτινοθεραπεία, η στοχευμένη θεραπεία και η μεταμόσχευση μυελού των οστών. Η μελέτη των κυτταρογενετικών διαταραχών έχει ουσιαστική σημασία για τη διάγνωση, την ταξινόμηση και την πρόγνωση των ασθενών με μυελοδυσπλαστικά νοσήματα. Η θεραπευτική προσέγγιση ποικίλλει ανάλογα με την ταξινόμηση του ασθενούς σε χαμηλού ή υψηλού κινδύνου μυελοδυσπλαστικό σύνδρομο. Οι υπομεθυλιωτικοί παράγοντες είναι ιδιαίτερα σημαντικοί για την αντιμετώπιση των ασθενών αυτών, ωστόσο η ανάπτυξη αντοχής σε αυτή την κατηγορία φαρμάκων αποτελεί πρόκληση για τον κλινικό ιατρό. Η πρωτεΐνη JAK2

διαδραματίζει ουσιαστικό ρόλο στην παθογένεια των μυελοϋπερπλαστικών νεοπλασμάτων και στοχευμένοι αναστολείς αυτής της πρωτεΐνης έχουν ενταχθεί στη θεραπευτική φαρέτρα για την αντιμετώπιση των ασθενών αυτών. Οι αναστολείς της τυροσινικής κινάσης έχουν φέρει την επανάσταση στη διαχείριση των ασθενών με χρόνια μυελογενή λευχαιμία, με ποσοστά επιβίωσης που ξεπερνούν το 80% και αγγίζουν έως και το 100% με τους νεότερους παράγοντες. Οι θεραπευτικές επιλογές για τις πλασματοκυτταρικές δυσκρασίες έχουν αυξηθεί εντυπωσιακά και έχουν βελτιώσει την πρόγνωση των ασθενών με πολλαπλό μυέλωμα, μακροσφαιριναιμία Waldenstrom και AL αμυλοείδωση. Οι νεότερες θεραπείες είναι πολύ αποτελεσματικές, πολύ καλά ανεκτές, με λιγότερη τοξικότητα συγκριτικά με το παρελθόν και έχουν βελτιώσει τη μακροπρόθεσμη πρόγνωση των ασθενών. Οι αναστολείς πρωτεασώματος, οι ανοσοτροποποιητικοί παράγοντες και τα μονοκλωνικά αντισώματα αποτελούν τους τρεις πυλώνες της σύγχρονης θεραπευτικής αντιμετώπισης του πολλαπλού μυελώματος. Τα Τ-λεμφοκύτταρα που φέρουν χιμαιρικό αντιγονικό υποδοχέα (chimeric antigen receptor – CAR) έχουν αξιολογηθεί τα τελευταία χρόνια σε ασθενείς με κακοήθειες προχωρημένου σταδίου, μετά από πολλαπλές προηγούμενες γραμμές θεραπείας. Τα CAR T-λεμφοκύτταρα έχουν λάβει έγκριση για χορήγηση από τις ρυθμιστικές αρχές μόνο για αιματολογικές κακοήθειες (υποτροπιάζον ή ανθεκτικό λέμφωμα από μεγάλα Β κύτταρα, υποτροπιάζουσα ή ανθεκτική οξεία λεμφοβλαστική λευχαιμία, υποτροπιάζον/ανθεκτικό λέμφωμα μανδύα, υποτροπιάζον και ανθεκτικό πολλαπλό μυέλωμα). Η διαδικασία παραγωγής και χορήγησης

των CAR T-λεμφοκυττάρων είναι σύνθετη, απαιτεί εξειδικευμένα κέντρα αναφοράς και διεπιστημονική προσέγγιση ιδιαίτερα για τη διαχείριση των παρενεργειών της θεραπείας, οι οποίες μπορεί να είναι σοβαρές, αλλά είναι αντιμετωπίσιμες. Συμπερασματικά, τα τελευταία χρόνια έχει συντελεστεί πραγματικά τεράστια πρόοδος στον τομέα της Ογκολογίας-Αιματολογίας και η πρόγνωση των ασθενών με κακοήθη νοσήματα έχει βελτιωθεί ουσιαστικά. Η πρόληψη, η έγκαιρη διάγνωση και η χορήγηση εξατομικευμένης θεραπείας σε εξειδικευμένα κέντρα αναφοράς νοσημάτων αποτελούν τους πυλώνες της σύγχρονης ιατρικής φροντίδας. Η διεπιστημονική προσέγγιση των ασθενών αποτελεί τον θεμέλιο λίθο της σύγχρονης ογκολογίας. Η ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης γύρω από τον καρκίνο και η ενεργός συμμετοχή των πολιτών στα προγράμματα προσυμπτωματικού ελέγχου και πρόληψης αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για τη ριζική αντιμετώπιση του καρκίνου. u

| περί υγείας | 5

KARKINOS_PROSTATH_GIALAS_x2 2/17/22 11:38 AM Page 6

Καρκίνος του προστάτη Μπορεί να νικηθεί! Ο καρκίνος του προστάτη είναι ο συχνότερος καρκίνος στον άνδρα και η δεύτερη αιτία θανάτου από νεοπλασματική νόσο μετά τον καρκίνο του πνεύμονα.

στατικός καρκίνος μπορεί να υπάρχει χωρίς να προστάτης είναι αδένας του γενπροκαλεί συμπτώματα στην ούρηση, γιατί δεν νητικού συστήματος του άνδρα. πιέζει την ουρήθρα, ενώ ταυτόχρονα μπορεί εύΕχει σχήμα και μέγεθος κάστανου. κολα να περάσει την κάψα και να βγει έξω από Βρίσκεται πίσω από την ηβική τον προστάτη. Επειδή η ανάπτυξη των καρκινικών σύμφυση, ακριβώς κάτω από κυττάρων είναι χωρίς έλεγχο, αυτό σημαίνει ότι την ουροδόχο κύστη και περιβάλλει την αρχική ο κακοήθης όγκος μπορεί να διηθήσει διπλανά μοίρα της ουρήθρας. Το έκκριμα του προστάτη όργανα (τοπική επέκταση) ή και να μαζί με αυτό των σπερματοδόχων κύστεων αποτελούν το μεγαλύτερο μέρος μεγαλώσει σε άλλα μέρη του σώτου σπερματικού υγρού, μέσα στο ματος (μετάσταση) οποίο αναμειγνύονται τα σπερματοΟ καρκίνος του προστάτη είναι ο ζωάρια που παράγονται από τους όρσυχνότερος καρκίνος στον άνδρα και η δεύτερη αιτία θανάτου από χεις. Το έκκριμα αυτό παρέχει απανεοπλασματική νόσο μετά τον καρραίτητα θρεπτικά στοιχεία και ουσίες κίνο του πνεύμονα. 1 στους 7 άνδρες για τη φυσιολογική λειτουργικότητα θα διαγνωσθεί με καρκίνο προστάτη των σπερματοζωαρίων . Η προστατική στη διάρκεια της ζωής του. Ο καρέκκριση ρυθμίζεται κυρίως από τη κίνος του προστάτη έχει άμεση σχέδράση των ανδρογόνων ορμονών και Γράφει ο ση με την αύξηση της ηλικίας, έτσι από νευρικά ερεθίσματα. Ιωάννης Κ. Γκιάλας το 30% των ανδρών πάνω από τα Στον φυσιολογικό προστάτη, όπως Χειρουργός Ουρολόγος, 55 χρόνια θα εμφανίσει καρκίνο του στα περισσότερα όργανα του σώματος, MD, PhD, FEBU υπάρχει μια καλά ρυθμισμένη ανάπροστάτη, ενώ το αντίστοιχο ποτ. Πρόεδρος Ελληνικής πτυξη των κυττάρων. Καθώς τα γερασοστό για τους ογδοντάχρονους είΟυρολογικής Εταιρείας σμένα κύτταρα πεθαίνουν, νέα κύτταρα ναι περίπου 80%. δημιουργούνται, με την ίδια λειτουργία όπως τα Ο καρκίνος φαίνεται να σχετίζεται άμεσα με την παλιά. Στον καρκίνο αυτή η ρύθμιση λείπει και ηλικία και την ορμονική κατάσταση του άνδρα τα κύτταρα πολλαπλασιάζονται χωρίς το συνηκαι σε αυτό εμπλέκονται γενετικοί παράγοντες θισμένο έλεγχο, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται που καθορίζονται από την φυλή και την κληροπολλά γενετικά λάθη, που στην πορεία συσσωνομικότητα, όπως επίσης και διατροφικοί παρεύονται, και πλέον τα κύτταρα δεν εκτελούν ράγοντες. Ατομα υψηλού κινδύνου για εμφάνιση την φυσιολογική τους λειτουργία . Καρκίνος, εποκαρκίνου του προστάτη θεωρούνται τα άτομα μένως, είναι η ανώμαλη και άναρχη ανάπτυξη της μαύρης φυλής και όσοι έχουν συγγενείς των κυττάρων και όταν αυτό γίνεται στον προπρώτου ή δεύτερου βαθμού που σε μικρή ηλικία στάτη, συνήθως αρχίζει στην εξωτερική ζώνη (45-50 έτη) εμφάνισαν καρκίνο του προστάτη. Η διατροφή φαίνεται να παίζει κάποιο ρόλο του αδένα. Αυτό σημαίνει ότι ένας μικρός προ-

6 | περί υγείας |

στην εμφάνιση του κλινικού καρκίνου, που ευνοείται από τις λιπαρές τροφές και το κόκκινο κρέας. Αντίθετα τα φρούτα, τα λαχανικά, και τροφές με φυτοοιστρογόνα φαίνεται να δρουν προφυλακτικά. Στα αρχικά στάδια, ο καρκίνος του προστάτη μπορεί να μην έχει κανένα απολύτως σύμπτωμα ή αν υπάρχουν τα συμπτώματα, να μοιάζουν με αυτά της καλοήθους υπερπλασίας του προστάτη, όπως συχνουρία, νυχτουρία, δυσκολία στην έναρξη της ούρησης, αίσθημα ατελούς κένωσης της ουροδόχου κύστης. Σε προχωρημένα στάδια της νόσου, μπορεί να εμφανιστούν αιματουρία, αδυναμία, ανορεξία, απώλεια βάρους ή πόνος στη μέση. Για τη διάγνωση της νόσου πρέπει να γίνουν ορισμένες απαραίτητες εξετάσεις:

1) Δακτυλική εξέταση Η πιο απλή αλλά αναγκαία εξέταση είναι η δακτυλική ψηλάφηση του προστάτη από το ορθό. Στον καρκίνο, ο προστάτης είναι σκληρός στη σύσταση, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι κάθε σκληρία είναι καρκίνος. Στα αρχικά στάδια καρκίνου του προστάτη η δακτυλική εξέταση μπορεί να είναι φυσιολογική. Οι περισσότεροι καρκίνοι αναπτύσσονται στην περιφερική ζώνη του προστάτη και είναι εύκολα ανιχνεύσιμοι με τη δακτυλική εξέταση

2) Ειδικό προστατικό αντιγόνο (PSA): Πρόκειται για μια απλή εξέταση αίματος. Το ειδικό προστατικό αντιγόνο είναι μια ειδική πρωτεΐνη που παράγεται στον προστάτη και χρειάζεται γιατί ρευστοποίηση του σπέρματος. Οταν η αρχιτεκτονική του αδένα διαταράσσεται, όπως συμ-

KARKINOS_PROSTATH_GIALAS_x2 2/17/22 11:38 AM Page 7

βαίνει στον καρκίνο, κάποιες μικρές ποσότητες διαφεύγουν στην κυκλοφορία του αίματος και είναι αυτές που μετριούνται στο αίμα. Μικρές ή μέτριες αυξήσεις συχνά συνοδεύουν και καλοήθεις καταστάσεις, όπως καλοήθη υπερπλασία ή φλεγμονές όπως η προστατίτιδα. Ετσι, η αύξηση του PSA δεν σημαίνει πάντα ότι ο άνδρας έχει καρκίνο του προστάτη, αλλά ασφαλώς χρειάζεται να συμβουλευθεί κάποιον ουρολόγο για επιπλέον έλεγχο.

3)Διορθικό υπερηχογράφημα Η επόμενη εξέταση, εάν βρεθεί αυξημένη η τιμή του PSA ή ανωμαλία στη δακτυλική εξέταση, είναι το διορθικό υπερηχογράφημα (TRUS), δηλαδή η απεικόνιση του προστάτη με υπερηχογράφημα από το ορθό.

4) Η πολυπαραμετρική Μαγνητική Τομογραφία του προστάτη (multiparametric Magnetic Resonance Image, mpMRI ) Eίναι πλέον μια απαραίτητη εξέταση, καθώς οι πληροφορίες που μας δίνει βοηθούν σε μεγάλο βαθμό να αποφασίσουμε αν θα προχωρήσουμε σε βιοψία του προστάτη ή σε απλή παρακολούθηση. Προς το παρόν, δεν αντικαθιστά την κλασική βιοψία του προστάτη στη διάγνωση του καρκίνου του προστάτη, αλλά βοηθά στον εντοπισμό και στη χαρτογράφηση ύποπτων περιοχών του αδένα, ιδιαίτερα όταν έχει προηγηθεί μια αρνητική βιοψία. Με τον τρόπο αυτό, σε επόμενη βιοψία που πιθανόν να χρειαστεί, μπορούμε να πάρουμε δείγματα εκλεκτικά από το σημείο που η μαγνητική τομογραφία μάς εντοπίζει ότι πιθανόν να υποκρύπτεται κάποια κακοήθεια.

5) Βιοψία του προστάτη αδένα: Είναι η εξέταση που θέτει οριστικά τη διάγνωση του καρκίνου χωρίς καμία αμφιβολία. Συνήθως, γίνεται δια μέσου του ορθού, με τη βοήθεια του διορθικού υπερηχογραφήματος. Είναι απλή και συνήθως γίνεται με τοπική αναισθησία. Τα τελευταία χρόνια εφαρμόζεται η τεχνική της Fusion βιοψίας του προστάτη, η οποία έρχεται να συνδυάσει δύο τεχνολογίες, της πολυπαραμετρικής μαγνητικής τομογραφίας (mpMRI), η οποία ανιχνεύει τις ύποπτες εστίες και εκείνη του διορθικού υπερηχογραφήματος, με το οποίο μπορεί να καθοδηγηθεί η βελόνα της βιοψίας. Η Fusion βιοψία γίνεται με αναισθησία (μέθη). Πρόσφατες δημοσιεύσεις δείχνουν ότι η χρήση της στοχευμένης βιοψίας με Fusion τεχνική βελτιώνει κατά πολύ τον αριθμό των καρκίνων του προστάτη, που είναι κλινικά σημαντικοί και για τους οποίους θα απαιτηθεί επιθετικότερη προσέγγιση. Η πιθανότητα ανίχνευσης καρκίνου αυξάνεται κατά 4050% σε σχέση με την κλασική βιοψία. Η πολυπαραμετρική μαγνητική μπορεί να ξεχωρίσει εκείνους τους ασθενείς με χαμηλή πιθανότητα κλινικής νόσου και να μειώσει τον αριθμό των βιοψιών κατά περίπου 25% Το είδος της θεραπείας εξαρτάται από το στάδιο, δηλαδή την έκταση της νόσου, την ηλικία του ασθενούς, τη γενική του κατάσταση και από την προτίμησή του. Πρέπει να αναφερθεί ότι ο καρκίνος του προστάτη είναι μια αργά εξελισσόμενη νόσος και όταν διαπιστώνεται σε μεγάλη ηλικία, συνήθως δεν επιφέρει

τον θάνατο στον ασθενή, ο οποίος συνήθως πεθαίνει από κάποια άλλη αιτία και όχι από τον καρκίνο. Αυτό σημαίνει ότι δεν χρειάζονται όλοι οι άνδρες με καρκίνο του προστάτη άμεση αντιμετώπιση. Α) Θεραπεία εντοπισμένου καρκίνου προστάτη: Εάν ο καρκίνος εντοπίζεται στον προστάτη αδένα, δηλαδή η νόσος δεν έχει διασπάσει την κάψα του αδένα, μπορεί να αντιμετωπισθεί με διάφορους τρόπους από την απλή παρακολούθηση σε καλά διαφοροποιημένους όγκους σε ασθενείς μεγάλης ηλικίας, μέχρι τις ριζικές θεραπείες που στοχεύουν στην ίαση του ασθενούς και οι οποίες είναι είναι η ριζική προστατεκτομή και οι ακτινοθεραπευτικές μέθοδοι. Ριζική Προστατεκτομή: Είναι η επέμβαση εκλογής για τον εντοπισμένο καρκίνο του προστάτη. Με την επέμβαση αυτή, αφαιρείται ολόκληρος ο προστάτης αδένας με την κάψα του, οι σπερματοδόχες κύστεις, καθώς και οι περιοχικοί λεμφαδένες, ενώ στη συνέχεια επανασυνδέεται η ουρήθρα με την ουροδόχο κύστη. Η ριζική προστατεκτομή γίνεται πλέον ενδοσκοπικά (λαπαροσκοπικά ή ρομποτικά). Το ογκολογικό και το λειτουργικό αποτέλεσμα είναι ίδιο και οι ενδοσκοπικές μέθοδοι έχουν το πλεονέκτημα της μικρότερης νοσηλείας (1-2 ημέρες), λιγότερης απώλειας αίματος και μετεγχειρητικού πόνου, με αποτέλεσμα την ταχύτερη επάνοδο του ασθενή στις καθημερινές δραστηριότητές του. Μετά τη χειρουργική επέμβαση, θα πρέπει να γίνεται τακτικός έλεγχος του PSA για τον πιθανό κίνδυνο υποτροπής της νόσου. Ο εντοπισμένος καρκίνος του προστάτη, όταν αντιμετωπισθεί σε πρώιμα στάδια, έχει ποσοστά ίασης 90 με 95% Ακτινοθεραπεία: Είναι η χρήση υψηλής ενέργειας ακτίνων που εξολοθρεύουν τα καρκινικά κύτταρα. Η ακτινοθεραπεία μπορεί να γίνει ως εξωτερική ή ως εσωτερική, με εμφύτευση στον προστάτη ραδιενεργών κόκκων (βραχυθεραπεία). Η ακτινοβολία μπορεί να χορηγηθεί με διάφορες μορφές, όπως η κλασική εξωτερική ακτινοβολία, η ακτινοβολία διαμορφούμενης έντασης (IMRT), ακτινοβολία με πρωτόνια και στερεοτακτική ακτινοβολία.Τα τελευταία χρόνια, τα υψηλής τεχνολογίας μηχανήματα έχουν βελτιώσει σε μεγάλο βαθμό τα θεραπευτικά αποτελέσματα και ταυτόχρονα, έχουν περιορίσει σημαντικά τις παρενέργειες της ακτινοβολίας.

Β) Θεραπεία προχωρημένου καρκίνου του προστάτη: Οταν ο καρκίνος έχει ξεφύγει από τον προστατικό αδένα σε άλλα μέρη του σώματος, όπως είναι το ήπαρ, λεμφαδένες ή στα οστά, μπορεί ακόμα να αντιμετωπιστεί με καλά ποσοστά ύφεσης της νόσου, αλλά χωρίς να μπορεί να θεραπευθεί. Η βασική θεραπεία είναι η ορμονική, που σκοπός της είναι η στέρηση του προστάτη από τις ανδρικές ορμόνες, όπως είναι η τεστοστερόνη. Οταν ο καρκίνος γίνεται ανθεκτικός στη χορήγηση ορμονών, μπορεί να χρησιμοποιηθούν δεύτερης γραμμής ορμονικές θεραπείες, καθώς και φάρμακα που εμπλέκονται στο μεταβολισμό των οστών, ενώ στις μέρες μας σημαντική βοήθεια προσφέρει η χημειοθεραπεία.u

| περί υγείας | 7

COVID_SBOLOY_x2 2/17/22 11:39 AM Page 8

Πολλαπλά επικίνδυνος ο κορωνοϊός για τα παιδιά ς ό μ σ ια λ ο β μ ε ο ς ο ιμ λ & πολλαπλά ωφέ Να μην υποτιμούμε την επικινδυνότητα της COVID λοίμωξης στους λιλιπούτειους ασθενείς και στους εφήβους, δεν πρέπει να θεωρούμε τις ηλικιακές ομάδες χαμηλού κινδύνου άτρωτες.

ο συνθετικό «πολλαπλά» χαρακτηρίζει τόσο τους κινδύνους που παραμονεύουν από την COVID λοίμωξη για τα παιδιά και τους νέους, όσο και το ύψος της προστασίας, που προσφέρει ο εμβολιασμός. Ας δούμε γιατί δεν πρέπει να υποτιμούμε την επικινδυνότητα της COVID λοίμωξης στους λιλιπούτειους ασθενείς και στους εφήβους και γιατί δεν πρέπει να θεωρούμε τις ηλικιακές ομάδες χαμηλού κιν-

8 | περί υγείας |

Γράφει η Αλεξία Σβώλου

δύνου άτρωτες. Η διαδεδομένη θεωρία πως το στέλεχος Ομικρον του κορωνοϊού (και το Ομικρον 2, το «ξαδελφάκι» του) προκαλούν μόνο ήπιες νοσήσεις, έχει οδηγήσει αρκετούς συμπολίτες μας στο να διαμορφώσουν την άποψη ότι η απόκτηση της φυσικής ανοσίας μέσω της νόσησης αποτελεί μια ασφαλή εναλλακτική του εμβολιασμού, γεγονός που θέτει σε κίνδυνο τους ίδιους και τα παιδιά τους, σε περίπτωση που είναι γονείς. Στην πραγματικότητα, οι ήπιες

και ασυμπτωματικές λοιμώξεις αφορούν τους διπλά και τριπλά εμβολιασμένους ανθρώπους και την πλειονότητα των εφήβων και των παιδιών, όχι όμως το σύνολο του πληθυσμού νεαρής ηλικίας. Το 2% των νοσηλειών στην Ελλάδα και σε άλλες χώρες αφορά παιδιά κι εφήβους έως και 17 ετών και σε ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να χρειαστεί μεταφορά των μικρών ασθενών σε ΜΕΘ ή ΜΑΦ (Μονάδα Αυξημένης Φροντίδας) για προληπτικούς λόγους, ενώ ακόμα σπανιότερα μπορεί να χρειαστεί και διασωλήνωση. Ωστόσο, ο κίνδυνος που παραμονεύει για τα

COVID_SBOLOY_x2 2/17/22 11:40 AM Page 9

παιδιά δεν περιορίζεται στην ίδια (αυτή καθεαυτή) την COVID λοίμωξη. Ακόμα και αν οι νεαρής ηλικίας ασθενείς περάσουν την λοίμωξη ήπια ή σχεδόν ασυμπτωματικά, υπάρχει πιθανότητα να νοσήσουν 2-6 εβδομάδες αργότερα από μια επιπλοκή του κορωνοϊού που ονομάζεται πολυσυστηματικό φλεγμονώδες σύνδρομο και στη διεθνή ιατρική ορολογία έχει βαφτιστεί MIS-C, από τους όρους Multi-inﬂammatory Syndrome in Children. Στην Ελλάδα, ο αριθμός των παιδιών που έχουν παρουσιάσει MIS-C και άλλες επιπλοκές που μοιάζουν με MIS-C υπερβαίνει τα 100 και αφορά 50 παιδιά τα οποία έχουν παρουσιάσει MIS-C και άλλα τόσα τουλάχιστον τα οποία έχουν συμπτωματολογία που θα μπορούσε να αποδοθεί σε MIS-C, όπως εξηγεί η καθηγήτρια παιδιατρικήςλοιμωξιολογίας Μαρία Θεοδωρίδου, πρόεδρος της Εθνικής Επιτροπής Εμβολιασμών. Το σύνδρομο αυτό αρχικά είχε ονομαστεί Kawasaki-like από την ομοιότητα των συμπτωμάτων με την παιδιατρική νόσο Kawasaki, η οποία είναι μια εκτεταμένη αγγειίτιδα. Σε αυτού του τύπου τις διαταραχές παρατηρείται εκτεταμένη φλεγμονή σε πολλά συστήματα, η βλάβη είναι πολυοργανική και κυρίως πλήττεται το κυκλοφορικό σύστημα, δηλαδή τα αγγεία. Το πολυσυστηματικό φλεγμονώδες σύνδρομο μπορεί να αποβεί ακόμα και θανατηφόρο, με την πρόεδρο της Εθνικής Επιτροπής Εμβολιασμών, Μαρία Θεοδωρίδου, να τονίζει καθησυχαστικά πως αν τα παιδιά διαγνωστούν σωστά και λάβουν τη σωστή θεραπεία, η έκβαση είναι καλή. Στην πατρίδα μας, μόνο ένα παιδί 14 ετών έχει καταλήξει από το σύνδρομο, αλλά είχε πολύ σοβαρές συνοσηρότητες. Ο φόβος του Συνδρόμου MIS-C επέστρεψε ισχυρότερος μετά τη διακομιδή ενός 11χρονου ασθενούς από τη Μυτιλήνη στο νοσοκομείο Παίδων Αγία Σοφία της Αθήνας με πνευμονική εμβολή και η δημοσιοποίηση του περιστατικού καθιστά ακόμα πιο επιβεβλημένο των εμβολιασμό των παιδιών, προκειμένου να προστατευτούν από αυτή την σοβαρή επιπλοκή του πολυσυστηματικού φλεγμονώδους συνδρόμου. Οπως εξηγεί η καθηγήτρια παιδιατρικής-λοιμωξιολογίας, Μαρίζα Τσολιά, μέλος της επιτροπής των εμπειρογνωμόνων του υπουργείου Υγείας, το σύμπτωμα που πρέπει να προβληματίσει τους γονείς είναι ένας εμμένοντας πυρετός στα παιδιά δύο ή τρεις βδομάδες μετά την αποδρομή της λοίμωξης, η οποία μπορεί να είναι και ασυμπτωματική. «Τα παιδιά έχουν αναψοκοκκινισμένα μαγούλα, πυρετό ή δέκατα, ματάκια που γυαλίζουν και γενικά ξαναμμένη όψη, με τον πυρετό να μην υποχωρεί», λέει χαρακτηριστικά η Μαρίζα Τσολιά, συστήνοντας στους γονείς, εάν δουν αυτήν τη συμπτωματολογία, να ζητήσουν άμεσα τη συμβουλή του παιδιάτρου. Στην Αμερική έχουν πεθάνει περισσότερα από 150 παιδιά από το σύνδρομο MIS-C και αυτός ήταν ένας από τους λόγους που εγκρίθηκαν γρηγορότερα οι εμβολιασμοί στα παιδιά. Εκτός από το σύνδρομο MIS-C, τα παιδιά που νοσούν ακόμα και πολύ ήπια με τη λοίμωξη COVID έχουν να αντιμετωπίσουν και το long COVID σύνδρομο, το οποίο αρχικά είχε υπολογιστεί πως εμφανίζεται σε έναν στους 1000 ασθενείς. Ωστόσο, η εκτίμηση αυτή αποδείχθηκε λανθασμένη, με τη συχνότητα του long COVID syndrome να είναι μεγαλύτερη (πλήττοντας έναν στους 100 ασθενείς) και τα παιδιά να παρουσιάζουν σοβαρά νευρολογικά υπολείμματα, ακόμα κι αν έχουν νοσήσει με κορωνοϊό σχεδόν ασυμ-

«Το σύμπτωμα που πρέπει να προβληματίσει τους γονείς για το σύνδρομο MIS-C είναι ένας εμμένοντας πυρετός στα παιδιά δύο ή τρεις βδομάδες μετά την αποδρομή της λοίμωξης». Μαρίζα Τσολιά, καθηγήτρια παιδιατρικής-λοιμωξιολογίας ΕΚΠΑ

πτωματικά. Επίσης, οι μικροί ασθενείς παρουσιάζουν μεγάλη κόπωση, ψυχολογικά συμπτώματα, πνευμονολογικές και καρδιολογικές επιπλοκές που αφήνουν τα παιδιά να επιστρέψουν στην καθημερινή τους σχολική κι εξωσχολική ρουτίνα. Και σε αυτή την περίπτωση, ο εμβολιασμός έναντι του κορωνοϊού προσφέρει πολλαπλή προστασία, με το 17,5% των παιδιών 5-

11 ετών να έχει εμβολιαστεί στην πατρίδα μας και αντίστοιχα τα ποσοστά εμβολιαστικής κάλυψης να διαμορφώνονται στο 43,1% για παιδιά ηλικίας 12-14 ετών και στο 56,4% για τους εφήβους 15-17 ετών. Από τα ποσοστά προκύπτει ότι παραμένει ένας σημαντικός αριθμός παιδιών κι εφήβων στην Ελλάδα (των 2 εκατ. ανήλικων ατόμων) που δεν έχουν εμβολιαστεί, καθώς οι γονείς τους δεν έχουν ακόμα πειστεί για την αξία του εμβολίου ή φοβούνται. Μια μελέτη που μας έρχεται από το Ισραήλ επιβεβαιώνει πως έμμεση προστασία των παιδιών μπορεί να δοθεί και μέσω του εμβολιασμού των γονιών τους. Σε μελέτη που έχει περιλάβει περισσότερα από 230.000 νοικοκυριά, προκύπτει ότι ο κίνδυνος μόλυνσης των παιδιών με έναν εμβολιασμένο γονέα μειωνόταν κατά 26% στην περίοδο 1 (που επικρατούσα ήταν η μετάλλαξη Αλφα, το βρετανικό στέλεχος) και 20% στην περίοδο Β, που επικρατούσε η μετάλλαξη Δέλτα, όταν οι γονείς ήταν εμβολιασμένοι με δυο δόσεις εμβολίου. Οταν ο εμβολιασμός των γονιών έγινε με τρεις δόσεις, η μείωση του κινδύνου μετάδοσης ήταν στην πρώτη περίοδο (με το βρετανικό στέλεχος) 71,7% και στη δεύτερη, με το στέλεχος Δέλτα, 58,1%. Συνεπώς, προκύπτει ότι ο εμβολιασμός των γονέων μειώνει τη διασπορά στο νοικοκυριό και προστατεύει έμμεσα τα μικρά παιδιά και άλλα ευάλωτα άτομα του περιβάλλοντος, όπως υπογραμμίζει η πρόεδρος της Εθνικής Επιτροπής Εμβολιασμών. u

| περί υγείας | 9

SYNENTEFKSI_KARTAPANHS_YGEIA_x2 2/17/22 11:40 AM Page 10

Ανδρέας Καρταπάνης Πρόεδρος και Διευθύνων Σύμβουλος του νοσοκομείου ΥΓΕΙΑ

Νέο ρόλο και ειδικό βάρος απέκτησαν τα ιδιωτικά νοσοκομεία στον καιρό της πανδημίας Η πανδημία υπήρξε και παραμένει μια μεγάλη δοκιμασία για το σύστημα Υγείας, ενώ ταυτόχρονα δημιούργησε το κατάλληλο περιβάλλον για να ανοίξει ο δρόμος για συμπράξεις δημόσιου και ιδιωτικού τομέα που δεν είχαμε δει στο παρελθόν. Ο Πρόεδρος & Διευθύνων Σύμβουλος του νοσοκομείου ΥΓΕΙΑ, Ανδρέας Καρταπάνης, μιλά για τα διδάγματα που αφήνει ο κορωνοϊός, το νέο μοντέλο συνεργασίας του ΕΣΥ με τα ιδιωτικά θεραπευτήρια, τον νέο χάρτη της υγείας, όπως αυτός διαμορφώνεται με τα νοσοκομεία του 2030 και τις κοινωνικές πρωτοβουλίες που αμβλύνουν τις ανισότητες, εστιάζοντας σε ευάλωτες πληθυσμιακές ομάδες. Συνέντευξη στην Αλεξία Σβώλου - Η πανδημία του κορωνοϊού θα υποχωρήσει κατά κύματα, αφήνοντας πίσω της πολλά διδάγματα σχετικά με την εύρυθμη λειτουργία ενός συστήματος υγείας που στηρίζεται σε συνεργατική σχέση ανάμεσα στον ιδιωτικό και τον δημόσιο τομέα. Ποια θεωρείτε ότι είναι τα πιο πολύτιμα διδάγματα καθώς πανδημίες θα ξανάρθουν; Τα τελευταία δύο χρόνια ζούμε πράγματι πρωτόγνωρες καταστάσεις σε όλες τις οικονομικές και κοινωνικές δραστηριότητες. Το ταρακούνημα που προκάλεσε ο SARS-CoV-2 ανέτρεψε την καθημερινότητά μας, έθεσε νέες προτεραιότητες, επαναπροσδιόρισε αξίες και κλόνισε αντιλήψεις, οι οποίες για χρόνια παρέμεναν εδραιωμένες. Η αντοχή, τα αντανακλαστικά, αλλά και η φιλοσοφία των συστημάτων υγείας διεθνώς δοκιμάστηκαν, σε πρωτόγνωρο βαθμό. Οι συνθήκες που έχουν πλέον διαμορφωθεί θα καθορίσουν και το νέο περιβάλλον, μέσα στο οποίο θα κληθούμε και σαν χώρα να κινηθούμε στο μέλλον. Ο υγειονομικός χώρος είναι αυτός που δέχτηκε και δέχεται τη μεγαλύτερη πίεση. Αυτή η νέα πραγματικότητα θα πρέπει να καθορίσει και την πολιτική στον χώρο της υγείας, καθορίζοντας τις νέες προϋποθέσεις λειτουργίας του συστήματος υγείας. Ο ιδιωτικός τομέας απέκτησε νέο ρόλο και ειδικό βάρος. Με πνεύμα συνεργασίας και αλληλεγγύης, συνεργάστηκε από την πρώτη στιγμή με την πολιτεία και τις αρμόδιες αρχές, συνδράμοντας με πολλά μέσα στην αντιμετώπιση της πανδημίας. Θεωρώ ότι ήρθε η ώρα να διδαχτούμε από την υγειονομική κρίση που ζούμε και να φτιάξουμε ένα πραγματικό Εθνικό Σύστημα Υγείας (ΕΣΥ) και όχι να το χωρίζουμε σε δύο στρατόπεδα, δημόσιο και ιδιωτικό σύστημα, τα οποία δυστυχώς είναι εν πολλοίς σε αντιπαράθεση. - Στη νέα μέρα του ΕΣΥ πώς διαμορφώνεται ο ρόλος των ιδιωτικών θεραπευτηρίων και τι αλλάζει, πάντα με στόχο οι προσφερόμενες υπηρεσίες να είναι υψηλής ποιότητας και προσιτής τιμής για όσο το δυνατόν μεγαλύτερο ποσοστό του πληθυσμού; Λειτουργώντας ως πυλώνας σταθερότητας και βιωσιμότητας για το ΕΣΥ, ο ιδιωτικός τομέας παροχής υπηρεσιών υγείας -πλην ελαχίστων εξαιρέσεωνστάθηκε στο ύψος έκτακτων περιστάσεων, βάζοντας μπροστά και πάνω από οποιοδήποτε επιχειρηματικό στόχο το κοινό καλό και τη δημόσια υγεία. Αυτή η

10 | περί υγείας |

εμπειρία αποτελεί την πυξίδα που μας δείχνει τον δρόμο για το αύριο της υγείας στη χώρα, έναν δρόμο που περνά μέσα από τη συνένωση δυνάμεων, τη σύμπραξη και τη συνεργασία. Η πανδημία COVID19 δεν ήταν η πρώτη και δυστυχώς δεν θα είναι η τελευταία μεγάλη υγειονομική απειλή για την ανθρωπότητα. Διαμορφώνοντας σήμερα έναν οδικό χάρτη για τη διαχείριση υγειονομικών κρίσεων, ο οποίος θα αξιοποιεί την τεράστια δυναμική του ιδιωτικού τομέα, ακόμα και η μεγαλύτερη μελλοντική απειλή θα βρει τη χώρα μας καλύτερα προετοιμα-

σμένη και την κοινωνία περισσότερο ασφαλή. Ο ιδιωτικός τομέας θα πρέπει να ενταχθεί στον σχεδιασμό της πολιτικής υγείας συστηματικά και όχι περιστασιακά, όπως γίνεται μέχρι σήμερα. Οι μεγάλες ιδιωτικές μονάδες έχουν τη δυνατότητα να προσαρμόζονται γρήγορα στις εξελίξεις της βιοϊατρικής τεχνολογίας και στα νέα θεραπευτικά πρωτόκολλα. Πρέπει να αξιοποιηθεί από το υπουργείο αυτή η δυνατότητα και η ευελιξία του ιδιωτικού τομέα, ώστε να είναι προσβάσιμη αυτή η τεχνολογία και η τεχνογνωσία σε όποιον την έχει ανάγκη, σε λογικό

SYNENTEFKSI_KARTAPANHS_YGEIA_x2 2/17/22 11:41 AM Page 11

κόστος, το οποίο να καλύπτεται από τον ασφαλιστικό του φορέα. Δυστυχώς, ακόμα και σήμερα, σε πολύ μικρότερο βαθμό ευτυχώς από ό,τι μέχρι πρότινος, τα ασφαλιστικά ταμεία στέλνουν στο εξωτερικό ασθενείς για διάφορες ιατρικές πράξεις και καλύπτουν φυσικά πολλαπλάσιο κόστος από ό,τι θα κόστιζαν αν ενέκριναν αυτές οι υπηρεσίες να καλυφθούν από νοσοκομεία του ιδιωτικού τομέα. Και τονίζω κατηγορηματικά ότι ελάχιστες και πολύ εξειδικευμένες πράξεις δεν γίνονται πλέον στην Ελλάδα, είτε στον δημόσιο είτε στον ιδιωτικό τομέα. - Σε μια ανοικτή συζήτηση με το υπουργείο Υγείας τι θα ζητήσετε ώστε να διορθωθούν στρεβλώσεις του παρελθόντος και να ξεκινήσει μια καλύτερη ημέρα σε ότι αφορά το επιχειρείν στην υγεία; Αυτό που πρέπει να επικρατήσει σε μια συζήτηση με το υπουργείο Υγείας και τους αρμόδιους φορείς είναι πνεύμα συνεργασίας και ειλικρίνειας. Εχω συμμετάσχει σε όλες τις διαπραγματεύσεις για πολλά χρόνια και δυστυχώς δεν υπήρχε ούτε συνεργασία, ούτε ειλικρίνεια. Εχουμε αντιμετωπίσει στο παρελθόν μονομερείς τροποποιήσεις της σύμβασης, αυθαίρετες ερμηνείες και όταν δεν αρκούσαν αυτά νομοθετούσαν και εξέδιδαν προεδρικά διατάγματα ή υπουργικές αποφάσεις για να επιβάλουν την άποψή τους. Να σημειώσω εδώ ότι το 2017 είχαμε έρθει σε συμφωνία με τον ΕΟΠΥΥ για τη σύναψη νέας σύμβασης, την οποία το υπουργείο δεν ενέκρινε για τους δικούς του «λόγους». Τονίζω ότι υπάρχει νομοθετημένη επιτροπή διαπραγμάτευσης για τη σύναψη νέας σύμβασης με τα ιδιωτικά νοσοκομεία εδώ και χρόνια και δεν έχει γίνει ποτέ καμία συζήτηση μαζί μας. Το τελευταίο διάστημα δείχνει να υπάρχει μια άλλη διάθεση από πλευράς υπουργείου στο θέμα της συνεργασίας με τον ιδιωτικό τομέα. Ας ελπίσουμε ότι δεν θα μείνει απλά πρόθεση και θα προχωρήσουμε σε συμφωνία που μόνο οφέλη θα έχει για τον ασθενή. Ενα σημαντικό θέμα στη συνεργασία είναι η αξιολόγηση των προσφερόμενων υπηρεσιών και η αποζημίωσή τους με ποιοτικά κριτήρια. Είναι γνωστό ότι όλα τα ιδιωτικά νοσοκομεία δεν είναι ίδια, ούτε παρέχουν ίδιου επιπέδου υπηρεσίες. Επίσης οι υποδομές, ο εξοπλισμός, το ύψος των επενδύσεων και η γκάμα των παρεχομένων υπηρεσιών διαφέρουν σημαντικά μεταξύ των ιδιωτικών νοσοκομείων. Οπως δεν αποζημιώνονται με τον ίδιο τρόπο από τις ιδιωτικές ασφαλιστικές εταιρείες, δεν είναι λογικό να έχουν την ίδια αποζημίωση από τα δημόσια ασφαλιστικά ταμεία,. Η σημερινή πολιτική ηγεσία ενστερνίζεται αυτή την πολιτική, κάτι που είναι πολύ θετικό. Πιστεύω ότι θα πρέπει να υπάρχει ποιοτική αξιολόγηση της κάθε μονάδας, η οποία θα πρέπει να επεκταθεί και στις μονάδες του Δημοσίου. Η δημιουργία εξειδικευμένων κέντρων στον όμιλο HHG είναι ένα πολύ ισχυρό πλεονέκτημα για την αντιμετώπιση των χρόνιων νοσημάτων, που απαιτούν υψηλή τεχνογνωσία, ιατροφαρμακευτικό εξοπλισμό και διεπιστημονική συνεργασία. - Σε ποιους τομείς πρωτοπορεί ο όμιλος HHG και τι συνεπάγεται αυτό το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα για τους ασθενείς; Είναι γνωστό ότι το Hellenic Healthcare Group (HHG), μέλος του οποίου είναι και το Υγεία, είναι ο μεγαλύτερος πάροχος υπηρεσιών υγείας στην Ελλάδα. Εχουμε την τύχη και τη χαρά στον όμιλο

HHG να έχουμε αναπτύξει την πιο σύγχρονη βιοϊατρική τεχνολογία, έχοντας κάνει πολύ μεγάλες επενδύσεις στην πλέον πρωτοποριακή τεχνολογία, καθώς και στα σύγχρονα πρωτόκολλα θεραπείας. Διαθέτουμε ό,τι πιο σύγχρονο υπάρχει στη ρομποτική χειρουργική, σε όλες τις ειδικότητες της χειρουργικής. Διαθέτουμε σύστημα αναίμακτης ακτινοχειρουργικής για τη θεραπεία όγκων του εγκεφάλου και τα πλέον σύγχρονα μηχανήματα ακτινοθεραπείας και ακτινοδιαγνωστικής απεικόνισης και γενικά δεν υστερούμε σε οποιοδήποτε τομέα τόσο σε εξοπλισμό, όσο και σε εξειδικευμένο ιατρικό και λοιπό προσωπικό. Και βέβαια, εφαρμόζουμε συστήματα προηγμένης τεχνητής νοημοσύνης (Artiﬁcial Intelligence). Ολη αυτή η υποδομή, καθώς και η διαπίστευση που έχει το Υγεία από τον αμερικανικό οργανισμό Joint Commission International εδώ και 12 χρόνια και οι πιστοποιήσεις που έχουν όλα τα νοσοκομεία του ομίλου HHG (ΥΓΕΙΑ, Metropolitan Hospital, ΜΗΤΕΡΑ, Metropolitan General, ΛΗΤΩ, Creta Interclinic, Απολλώνειο) από διεθνείς οργανισμούς, προσφέρουν στους ασθενείς που θα εμπιστευθούν την υγεία τους σε αυτά τη δυνατότητα να λαμβάνουν υψηλού επιπέδου ιατρικές υπηρεσίες. - Η επόμενη μέρα μετά την πανδημία μάς θυμίζει ότι πρέπει να επιστρέψουμε στην πρόληψη και τα τσεκάπ, για να μην βρεθούμε αργότερα αντιμέτωποι με καθυστερημένες διαγνώσεις σοβαρών νοσημάτων. Τι παραπάνω προσφέρει ο όμιλος HHG και όταν η αντιμετώπιση παθήσεων σε αρχικό ή πιο προχωρημένο στάδιο συνεπάγεται χειρουργική επέμβαση, ποιες είναι οι πιο σημαντικές επιστημονικές και τεχνολογικές πρωτοπορίες; Ο όμιλος HHG έχει προχωρήσει στη δημιουργία δικτύου διαγνωστικών κέντρων HealthSpot. Οταν εμπνευστήκαμε τη δημιουργία του δικτύου των HealthSpot, δεν οραματιστήκαμε απλώς τη δημιουργία διαγνωστικών κέντρων που θα λειτουργούσαν ως εναλλακτική των δομών δημόσιας υγείας. Σχεδιάσαμε ιατρικούς χώρους υψηλών τεχνικών προδιαγραφών, με βάση τις ανάγκες και τις επιθυμίες των ανθρώπων που εμπιστεύονται διαχρονικά τις δομές υγείας του HHG. Στα διαγνωστικά κέντρα HealthSpot δημιουργήσαμε εξωνοσοκομειακούς πολυχώρους για ένα απλό check-up ή για σύνθετες ιατρικές εξετάσεις. Στα διαγνωστικά μας κέντρα μπορεί η καθεμία και ο καθένας να απολαύσει τις κορυφαίες υπηρεσίες και την τεχνογνωσία που προσφέρουμε και να εξυπηρετηθεί ταχύτατα, χωρίς να χρειαστεί να επισκεφθεί κάποιο από τα νοσοκομεία μας αν δεν είναι απαραίτητο. Μεταφέροντας σημαντικές διαγνωστικές εξετάσεις και ιατρικές

διαδικασίες εκτός των νοσοκομείων, επιχειρούμε να αναδημιουργήσουμε την κουλτούρα πρόληψης της ελληνικής κοινωνίας. Απευθυνόμενοι και στους πιο διστακτικούς συμπολίτες μας, δημιουργούμε για αυτούς φιλικούς χώρους, που θα τους βοηθήσουν να συμφιλιωθούν με την ιδέα των εξετάσεων. Φυσικά, ως αναπόσπαστο κομμάτι του δικτύου του HHG, τα υπερσύγχρονα διαγνωστικά μας κέντρα βρίσκονται σε διαρκή ανοιχτή επικοινωνία με τα νοσοκομεία του ομίλου. Ετσι, καταφέρνουμε να προσφέρουμε μια ολιστική εξυπηρέτηση προς τους ασθενείς μας, με λιγότερη ταλαιπωρία και τη μεγαλύτερη δυνατή φροντίδα. - Οι κοινωνικές δράσεις που αμβλύνουν τις ανισότητες στην περίθαλψη είναι μέσα στο DNA του νοσοκομείου Υγεία και του ομίλου HHG. Σε έναν απολογισμό μέχρι τώρα, πού θέτετε τον πήχη για την επόμενη μέρα; Η κουλτούρα του ομίλου μας είναι να μην στερούμε από ένα συμπολίτη μας έστω και τη μία πιθανότητα που μπορεί να υπάρχει για την αντιμετώπιση του προβλήματος υγείας που πιθανόν να έχει. Το πιστεύω μας είναι ότι πρέπει να επιστρέφουμε στην κοινωνία ένα μέρος των κερδών που μας δίνει, μέσω της παροχής ιατρικών υπηρεσιών που έχουν ανάγκη αναξιοπαθούντες συνάνθρωποί μας. Πάντα θα βοηθήσουμε όσους έχουν ανάγκη ιδιαίτερων ιατρικών υπηρεσιών και δεν έχουν την οικονομική δυνατότητα να καλύψουν το κόστος. Συγχρόνως, καλύπτουμε με δωρεές τις ανάγκες διαφόρων συλλόγων και οργανισμών σε βασικά είδη και απλό ιατρικό εξοπλισμό. Στον τομέα της Κοινωνικής Εταιρικής Ευθύνης πρόσφατα, πετύχαμε μία ακόμα σημαντική διάκριση για τον όμιλο Hellenic Healthcare (HHG). Είναι η επιβράβευση με την Αργυρή διάκριση από το EcoVadis, μία από τις μεγαλύτερες και πλέον αξιόπιστες εταιρείες αξιολόγησης εταιρικής βιωσιμότητας στον κόσμο για τις κοινωνικά υπεύθυνες πρακτικές που εφαρμόζει, σχετικά με θέματα αειφορίας και βιώσιμης ανάπτυξης. Η Aργυρή διάκριση αποδεικνύει την προσήλωση και συνεχή βελτίωση του ομίλου Hellenic Healthcare και στους τρεις πυλώνες του ESG: περιβάλλον (Environment), κοινωνία (Social) και διακυβέρνηση (Governance). Σύμφωνα με την αξιολόγηση, ο όμιλος HHG κατατάσσεται στο 10% των κορυφαίων παρόχων υγείας διεθνώς, σε θέματα βιωσιμότητας και Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης, μεταξύ των 301 αξιολογούμενων εταιρειών που συμμετείχαν παγκοσμίως. Το σύστημα αξιολόγησης EcoVadis (CSR Rating) αφορά στην αξιολόγηση της ποιότητας των συστημάτων διαχείρισης ζητημάτων Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης της κάθε εταιρείας, μέσω των πολιτικών που διαθέτει, των πρακτικών που εφαρμόζει και των αποτελεσμάτων αυτών. Η αξιολόγηση χρησιμοποιεί 21 κριτήρια, τα οποία ομαδοποιούνται σε τέσσερις θεματικές ενότητες: περιβάλλον, εργασιακές πρακτικές και ανθρώπινα δικαιώματα, ορθές επιχειρηματικές πρακτικές και βιώσιμες προμήθειες. Τα κριτήρια βασίζονται σε διεθνή πρότυπα, όπως οι Αρχές του Οικουμενικού Συμφώνου (Global Compact), οι συνθήκες της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας (ILO), τα πρότυπα του Global Reporting Initiative (GRI Standards) και το πρότυπο ISO 26000 μεταξύ άλλων. Οπως προκύπτει από τα ανωτέρω, αυτή η διεθνής διάκριση επιβραβεύει την κουλτούρα του ομίλου μας σχετικά με την κοινωνική εταιρική υπευθυνότητα. n

| περί υγείας | 11

SYGENEIS KARDIOPATHEIES_KOYRTIDOY PAPAGIANNHS_L 2/17/22 1:14 PM Page 12

Ο Φεβρουάριος είναι ο μήνας της καρδιάς μας! Με την κατάλληλη βοήθεια, οι περισσότεροι ασθενείς μπορούν να έχουν μια ικανοποιητική ποιότητα ζωής, επαγγελματική απασχόληση και μπορούν να προχωρήσουν και σε δημιουργία οικογένειας.

έχει ως επι το πλείστον ολοκληρωθεί μέχρι τον Φεβρουάριος είναι παγκόσμια αφιερω4ο μήνα της κύησης, η διαφορετική κυκλοφορία μένος στην πιο συχνή συγγενή ανωμαλία: τις δομικές καρδιοπάθειες. Οι ασθετου αίματος κατά την ενδομήτριο ζωή επιτρέπει νείς και οι φροντιστές τους, κλινικοί γιατροί, νοστα έμβρυα να συνεχίζουν να ζουν και να μεγασηλευτές, αλλά και ερευνητές, ενώλώνουν ικανοποιητικά, χωρίς να εκνουμε τις δυνάμεις μας σε μια εκδηλώνουν σοβαρές διαταραχές. Τα στρατεία για την ενημέρωση, την πάντα αλλάζουν με τη γέννηση, όταν κατανόηση, και την αντιμετώπιση σταματάει η εξάρτηση από τον πλατων συγγενών καρδιοπαθειών, αλλά κούντα και το νεογνό παίρνει τις πρώκαι τη διάδοση της επιστημονικής τες ανάσες του. έρευνας σχετικά με αυτές. Η κλινική εκδήλωση εξαρτάται από Οι συγγενείς καρδιοπάθειες είναι η την πολυπλοκότητα της δομικής ανωσυχνότερη συγγενής ανωμαλία. Πεμαλίας. Στην πλειονότητά τους, οι ριλαμβάνουν ένα ευρύ φάσμα ανωασθενείς με απλές παθήσεις είναι ενμαλιών, οι οποίες δημιουργούνται τελώς ασυμπτωματικοί και διαγιγνώΤάνια Κουρτίδου πολύ νωρίς κατά την εμβρυϊκή ζωή, σκονται όταν ο παιδίατρος ακροάζεται μέσα στους πρώτους 2 μήνες της Επιμελήτρια Καρδιολογικού το παιδί και ακούει κάποιο μη φυσιοΤμήματος Παίδων και κύησης. Μπορεί να επηρεάζουν την λογικό ήχο, γνωστό ως «φύσημα». ανατομία, τη λειτουργικότητα της Συγγενών Καρδιοπαθειών Η υποψία για μέτριες ή σοβαρές καρΕνηλίκων καρδιάς, την κυκλοφορία του αίματος διοπάθειες αυξάνεται όταν η πρόσή και τα τρία μαζί. Ενα στα 100 ληψη βάρους δεν είναι ικανοποιητική, νεογνά γεννιέται με κάποια συγγενή υπάρχει χαμηλό επίπεδο οξυγόνου, καρδιοπάθεια, όμως μόνο το 25% που εκδηλώνεται με μελάνιασμα στα του συνόλου των θα χρειαστεί κάποια χείλη (κυάνωση), δυσκολία στην αναπνοή, εύκολη κόπωση με δραστηριόθεραπευτική παρέμβαση μέχρι το τητες που συνήθως γίνονται αβίαστα, τέλος του πρώτου έτους της ηλικίας. όπως είναι η σίτιση στα βρέφη. ΑνάΗ αιτιολογία τους είναι άγνωστη και λογα με τη διάγνωση και την κλινική πιθανότατα πολυπαραγοντική. Μόνο εξέλιξη, οι ασθενείς ενδέχεται να χρειτο 15-20% συνδέεται με γνωστές γεαστούν κάποια φαρμακευτική αγωγή, νετικές ανωμαλίες. Αν και μπορεί να επεμβάσεις μέσω καρδιακού καθετηυπάρχει κληρονομικότητα, αυτή αφοριασμού ή ακόμα και καρδιοχειρουρρά ένα μικρό σχετικά αριθμό ασθεΓιάννης Παπαγιάννης νών. Τα γνωστά γενετικά σύνδρομα Διευθυντής Καρδιολογικού γική αντιμετώπιση κατά τη βρεφική, Τμήματος Παίδων και την παιδική ή νεαρά ενήλικη ζωή. όπως το σύνδρομο Down και άλλα λιγότερο συχνά, όπως τα σύνδρομα Συγγενών Καρδιοπαθειών Νεογνά με σύμπλοκες βαριές ανωμαΕνηλίκων Noonan, Turner, Williams κ.ά. συνήλίες, στις οποίες η κυκλοφορία του αίματος δεν είναι συμβατή για μακρό θως συνυπάρχουν με σοβαρές καρχρονικό διάστημα στην εξωμήτριο ζωή, πρέπει διοπάθειες. Οταν υπάρχει προηγούμενο οικογενα οδηγηθούν στο χειρουργείο σύντομα μετά τη νειακό ιστορικό, διαβήτης κύησης ή έκθεση σε γέννηση. Η επέμβαση μπορεί να είναι διορθωτική, ορισμένες κατηγορίες φαρμάκων που έχουν συδηλαδή να αποκαθιστά την ανατομία και τη λεισχετιστεί με τις συγγενείς καρδιοπάθειες, συνιτουργία της καρδιάς σε βαθμό που να πλησιάζει στάται εμβρυϊκός υπέρηχος καρδιάς, ο οποίος στο φυσιολογικό. Σε μερικές περιπτώσεις όμως μπορεί να είναι πιο ακριβής όταν πραγματοποιηθεί είναι αναγκαία μια πρώτη παρηγορική επέμβαση γύρω στην 18η-20η εβδομάδα της κύησης. και σε μεγαλύτερη ηλικία μπορεί να γίνει η πλήρης Αν και ο σχηματισμός της καρδιάς και των αγγείων

Μερικές από τις συχνότερες συγγενείς καρδιοπάθειες Βαθμός Απλές

Παθήσεις Στένωση πνευμονικής βαλβίδας, μεσοκολπική επικοινωνία, μικρή μεσοκοιλιακή επικοινωνία

Μέτριες

Μεσοκοιλιακή επικοινωνία, κοινό κολποκοιλιακό κανάλι, υποβαλβιδική στένωση αορτής, στένωση αορτικής βαλβίδας, ανωμαλία Ebstein

Σοβαρές

Διπλοέξοδος δεξιά κοιλία, μονήρης κοιλία, υποπλαστική αριστερά κοιλία, μετάθεση μεγάλων αγγείων, ατρησία πνευμονικής βαλβίδας, κοινός αρτηριακός κορμός, διακεκομμένο αορτικό τόξο

12 | περί υγείας |

διόρθωση. Κάποιες πολύ σοβαρές παθήσεις δεν επιδέχονται πλήρους διόρθωσης και αντιμετωπίζονται μόνο με ανακουφιστικές επεμβάσεις, που επιτρέπουν μια ικανοποιητική ποιότητα ζωής σε μικρές ηλικίες, αλλά με την πάροδο των χρόνων συνοδεύονται από σοβαρά προβλήματα, όπως αρρυθμίες, καρδιακή ανεπάρκεια και κίνδυνο θρομβοεμβολικών επεισοδίων. Η στενή παρακολούθηση είναι κρίσιμης σημασίας σε αυτές τις περιπτώσεις και περιλαμβάνει τακτική κλινική εξέταση και διαγνωστικές εξετάσεις, όπως ηλεκτροκαρδιογράφημα, υπέρηχο καρδιάς, Holter ρυθμού, δοκιμασία κόπωσης και ενίοτε μαγνητική τομογραφία και επεμβατικό καθετηριασμό. Οσο το προσδόκιμο επιβίωσης των ασθενών αυξάνεται, είναι πιθανόν να χρειαστούν πολλαπλές χειρουργικές επεμβάσεις και σε μερικές περιπτώσεις μεταμόσχευση καρδιάς. Πέρα από την καρδιολογική και καρδιοχειρουργική ομάδα, οι ασθενείς με σύμπλοκες παθήσεις χρειάζονται υποστήριξη από πολλούς ειδικούς, καθώς συχνά αντιμετωπίζουν αναπτυξιακές και μαθησιακές δυσκολίες, προβλήματα διατροφής και πρόσληψης βάρους και περιορισμούς στην άθληση. Παρόλες τις προκλήσεις και τις δυσκολίες, χάρη στην επιστημονική πρόοδο, εννιά στα δέκα παιδιά με συγγενείς καρδιοπάθειες πλέον φτάνουν στην ενηλικίωση. Ολοι οι ασθενείς με συγγενείς καρδιοπάθειες χρήζουν παρακολούθησης δια βίου από ομάδα γιατρών με ειδική εκπαίδευση στις συγγενείς καρδιοπάθειες παιδιών και κατόπιν ενηλίκων. Η ενημέρωση και η στοχευμένη ψυχολογική και επαγγελματική βοήθεια και πρακτική υποστήριξη είναι αναγκαία τόσο για τους ίδιους τους ασθενείς, όσο και για το άμεσο περιβάλλον τους. Με την κατάλληλη βοήθεια, οι περισσότεροι ασθενείς μπορούν να έχουν μια ικανοποιητική ποιότητα ζωής, επαγγελματική απασχόληση και μπορούν να προχωρήσουν και σε δημιουργία οικογένειας. u

_ADDS 2/17/22 11:42 AM Page 1

BOOK_CANCER_L 2/17/22 1:17 PM Page 14

Βιβλία για τον καρκίνο Στηρίζουμε τον Σύλλογο Γονιών Παιδιών με Νεοπλασματική Ασθένεια «Φλόγα».

πως είχε πει ο Ιπποκράτης , «δεν υπάρχουν ασθένειες, υπάρχουν ασθενείς». Πέρασαν αιώνες για να καταλήξουμε ξανά σε αυτή την τόσο βαθιά -και τόσο αυτονόητη- φράση, γράφει η Σοφία Νικολαΐδου, ενώ εξιστορεί το προσωπικό της ημερολόγιο καρκίνου, όπως χαρακτηρίζει το βιβλίο της «Καλά και σήμερα», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μεταίχμιο. Γράφει για τα όσα έζησε, όσα έμαθε, όσα φοβήθηκε και όσα ήλπισε. Ηταν, όπως λέει, «η θεραπεία και το φάρμακό της». Ενας από τους πιο σημαντικούς αμερικανούς λογοτέχνες, ο Φίλιπ Ροθ, στο βαθιά συγκινητικό βιβλίο του «Πατρική Κληρονομιά», μας παρουσιάζει ίσως μια από τις πιο αληθινές ιστορίες της σύγχρονης λογοτεχνίας. Ο συγγραφέας παρακολουθεί τον ογδονταεξάχρονο πατέρα του -έναν άνθρωπο με παροιμιώδη ρώμη, γοητεία, και μια ανεξάντλητη συλλογή αναμνήσεων από το Νιούαρκ- στη μάχη του με τον όγκο στον εγκέφαλο, που εν τέλει θα τον σκοτώσει. Ο γιος παραστέκεται γεμάτος αγάπη, αγωνία και τρόμο στον πατέρα του, σε όλα τα στάδια της τελευταίας του δοκιμασίας, αποκαλύπτοντας ταυτόχρονα εκείνο το πείσμα για επιβίωση που χαρακτήριζε συνολικά τη μακρόχρονη και πεισματική πάλη του με τη ζωή. Η «Πατρική Κληρονομιά» ανακηρύχθηκε από το περιοδικό «Time» καλύτερο βιβλίο του 1993 στην κατηγορία της μη μυθοπλαστικής πεζογραφίας. Ο Ρίτσαρντ Φόρντ, στο αυτοβιογραφικό του έργο «Μεταξύ Τους», παρουσιάζει μέσα από έναν σκληρό ρεαλισμό την αμερικανική κοινωνία των μέσων του 20ου αιώνα. Μέσα από δύο διηγήσεις, αναλύει τη σχέση του με τα δύο πρόσωπα που τον στιγμάτισαν περισσότερο, τους γονείς του. Οταν ο σκληροτράχηλος πατέρας του πεθαίνει από ανακοπή, η σχέση του με τη μητέρα του γίνεται πιο βαθιά και ουσιαστική, ειδικά μετά τη δική της διάγνωση με καρκίνο. Το «Μεταξύ τους» αποτελεί μια ολοζώντανη εικόνα του πώς άρχισε η δική του ζωή και τι ήταν αυτά που έδωσαν στις ζωές των γονιών του την αίσθηση της μεγάλης ικανοποίησης. Αξίζει η αναφορά στις κριτικές της εποχής του: «Οπως και να το δει κανείς, είναι ένα μοναδικό βιβλίο, τόσο προσωπικό, τόσο τρυφερό, τόσο συγκινητικό, μια διακριτική, ευγενική και εν τέλει εμβληματική κατάθεση αφοσίωσης και αγάπης ενός γιου προς τους γονείς του» (Kirkus Review) «Μαγικό! Ένα απίστευτο βιβλίο...» (Observer) Συγκινεί, επίσης η αυτοβιογραφική ιστορία, αυτή του Θανάση Τσολάκη, «Η μαμά έχει καρκίνο» που αναφέρεται στα δυόμισι χρόνια της περιπέτειας υγείας της μητέρας του συγγραφέα. Οπως αναφέρει ο συγγραφέας, «επί δυόµισι χρόνια η µαµά είχε καρκίνο κι εγώ είχα την έννοια της, αλλά δεν είχα καρκίνο. Επισηµαίνω το ότι εγώ δεν είχα καρκίνο, για να πω ότι, αν και ήµουν

14 | περί υγείας |

υγιής, η αρρώστια δεν µε άφησε αλώβητο. Είναι κάπως «κολλητικός» ο καρκίνος, µόνο που αυτό δεν φαίνεται. Αλλά δεν γίνεται να φροντίζεις έναν άνθρωπο που έχει καρκίνο χωρίς να «κολλήσεις» κι εσύ. Η θλίψη, η έννοια, το άγχος, η αγωνία αφορούν κι εσένα κι ας είσαι υγιής». Βιβλία που μας συντροφεύουν σε δύσκολες ή και ευχάριστες στιγμές μας, βιβλία που μας δείχνουν ότι δεν είμαστε μόνοι. Το greekbooks.gr με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα για τον Καρκίνο Παιδικής Ηλικίας προχωρά σε μια αξιέπαινη ενέργεια: Προσφέρουμε βιβλία, διπλασιάζουμε χαμόγελα! Για κάθε βιβλίο που χαρίζεις στη «Φλόγα», εμείς προσφέρουμε άλλο ένα. Ας κρατήσουμε τη φλόγα αναμμένη! Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα για τον Καρκίνο Παιδικής Ηλικίας, το greekbooks.gr στηρίζει το έργο του Συλλόγου Γονιών Παιδιών με Νεοπλασματική Ασθένεια «Φλόγα».

Από τη Δευτέρα 7 Φεβρουαρίου και έως την Τρίτη 8 Μαρτίου, σε περιμένουμε στα καταστήματά μας σε Αθήνα, Πειραιά, Θεσσαλονίκη, Κρήτη, όπως και σε καταστήματα του δικτύου συνεργατών μας, για να χαρίσουμε βιβλία στη «Φλόγα». Φέρε μας ένα βιβλίο από τη βιβλιοθήκη σου ή αγόρασε ένα από εμάς κι εμείς, για κάθε προσφορά ή αγορά, θα δωρίζουμε ένα ακόμα. Στη δράση συμμετέχουν τα καταστήματα greekbooks.gr: l Αθήνα, Ακαδημίας & Ιπποκράτους 15, 210 0102571 l Πειραιάς, Αγίου Διονυσίου 5, 213 0992901 l Θεσσαλονίκη, Μητροπόλεως 45, 2310 260080 l Ηράκλειο Κρήτης, Εμπορικό Κέντρο Τάλως Plaza, 281 6007843 l Το κεντρικό βιβλιοπωλείο του ομίλου Σμυρνιωτάκη στην Αθήνα, Ιπποκράτους 16 & Σόλωνος, 216 0017108. Η προσφορά των βιβλίων θα πραγματοποιείται τις μέρες και ώρες λειτουργίας των καταστημάτων, για το διάστημα 7 Φεβρουαρίου έως 8 Μαρτίου 2022. Η δράση πραγματοποιείται στο πλαίσιο των ενεργειών Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης του ομίλου Σμυρνιωτάκη, με την υποστήριξη του ομίλου εκδόσεων ALPHA EDITIONS AE και SMEDIA AE.u

_ADDS 2/17/22 11:43 AM Page 1

ANTIKARKINIKES TROFES_L 2/17/22 11:44 AM Page 16

Αντικαρκινικές τροφές Οι αντικαρκινικές τροφές είναι ουσιαστικά θρεπτικά όπλα τα οποία μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε ως σύμμαχο στη μάχη κατά του καρκίνου. Η ποιότητα και η ποσότητα της διατροφής μας έχει σημαντική επίδραση στην υγεία μας.

ο πρώτο βήμα είναι ο περιορισμός στην κατανάλωση προϊόντων που υποβάλλονται σε εκτεταμένη επεξεργασία όπως γλυκά, αναψυκτικά, κατεψυγμένα και έτοιμα γεύματα, καθώς και ανθυγιεινά λιπαρά. Το δεύτερο βήμα είναι να μπορέσουμε να ενσωματώσουμε στο καθημερινό διαιτολόγιό μας και να καταναλώνουμε καθημερινά τροφές, όπως:

Μήλα Tα μήλα περιέχουν πολυφαινόλες, που έχουν πολλά υποσχόμενες αντικαρκινικές ιδιότητες. Οι πολυφαινόλες είναι ενώσεις φυτικής προέλευσης και μπορούν να αποτρέψουν τη φλεγμονή, τις καρδιαγγειακές παθήσεις και τις λοιμώξεις. Ορισμένες έρευνες δείχνουν ότι οι πολυφαινόλες διαθέτουν αντικαρκινικές και ιδιότητες σχετικές με την καταπολέμηση όγκων. Για παράδειγμα, η φλορετίνη πολυφαινόλης αναστέλλει μια πρωτεΐνη που ονομάζεται μεταφορέας γλυκόζης 2 (GLUT2), η οποία παίζει ρόλο στην ανάπτυξη κυττάρων προχωρημένου σταδίου σε ορισμένους τύπους καρκίνου.

Μούρα Τα μούρα είναι πλούσια σε βιταμίνες, μέταλλα και διαιτητικές ίνες. Οι επιστήμονες έχουν δείξει μεγάλο ενδιαφέρον για τα μούρα, λόγω των αντιοξειδωτικών ιδιοτήτων τους και των πιθανών οφελών για την υγεία. Μια σχετική μελέτη δείχνει ότι η ανθοκυανίνη, η οποία είναι μια ένωση στα βατόμουρα, μειώνει τους βιοδείκτες για τον καρκίνο του παχέος εντέρου. Επίσης, έχει αποδειχθεί πως οι αντιφλεγμονώδεις επιδράσεις των μπλούμπερι μπορούν να αποτρέψουν την ανάπτυξη όγκων καρκίνου του μαστού σε ποντίκια.

Σταυρανθή λαχανικά Τα σταυροειδή ή σταυρανθή λαχανικά, όπως το

16 | περί υγείας |

μπρόκολο, το κουνουπίδι και το kale, περιέχουν ευεργετικά θρεπτικά συστατικά, όπως βιταμίνη C, βιταμίνη Κ και μαγγάνιο. Τα σταυρανθή λαχανικά περιέχουν επίσης σουλφοραφάνη, μια φυτική ένωση με αντικαρκινικές ιδιότητες. Μελέτες δείχνουν ότι η σουλφοραφάνη αναστέλλει σημαντικά την ανάπτυξη καρκινικών κυττάρων και διεγείρει τον κυτταρικό θάνατο στα κύτταρα καρκίνου του παχέος εντέρου. Και πως ότι η σουλφοραφάνη σε συνδυασμό με τη γενιστεΐνη, μια ένωση στη σόγια, μπορεί να αναστείλει σημαντικά την ανάπτυξη και το μέγεθος του καρκίνου του μαστού. Η σουλφοφαφάνη αναστέλλει επίσης την αποακετυλάση ιστόνης, ένα ένζυμο με συνδέσμους στην ανάπτυξη του καρκίνου.

Καρύδια Σύμφωνα με το Αμερικανικό Ινστιτούτο για την έρευνα για τον καρκίνο, οι ξηροί καρποί εμφανίζουν ιδιότητες πρόληψης του καρκίνου, αλλά οι επιστήμονες έχουν μελετήσει τα καρύδια περισσότερο από άλλα είδη καρπών με κέλυφος. Τα καρύδια περιέχουν μια ουσία που ονομάζεται pedunculagin, την οποία το σώμα μεταβολίζει σε ουρολιθίνες. Οι ουρολιθίνες είναι ενώσεις που δεσμεύονται τους υποδοχείς οιστρογόνων και μπορούν να διαδραματίσουν κάποιο ρόλο στην πρόληψη του καρκίνου του μαστού. Σε μια μελέτη σε ζώα, ποντίκια που έλαβαν ολόκληρα καρύδια και έλαιο καρυδιού είχαν υψηλότερα επίπεδα γονιδίων καταστολής όγκων από ό,τι τα ποντίκια που έλαβαν φυτικό έλαιο.

Λιπαρά ψάρια Εχει διαπιστωθεί πως η κατανάλωση ιχθυελαίου αργότερα στη ζωή συνδέεται με σημαντικά μικρότερο κίνδυνο για καρκίνο του προστάτη. Σε μελέτη που παρακολούθησε 68.109 άτομα, δια-

πιστώθηκε ότι οι άνθρωποι που κατανάλωναν συμπληρώματα ιχθυελαίου, τουλάχιστον τέσσερις φορές την εβδομάδα, ήταν 63% λιγότερο πιθανό να αναπτύξουν καρκίνο του παχέος εντέρου από όσους δεν το έκαναν.

Οσπρια Τα όσπρια, όπως τα φασόλια, τα μπιζέλια και οι φακές, έχουν υψηλή περιεκτικότητα σε φυτικές ίνες, γεγονός που μπορεί να βοηθήσει στη μείωση του κινδύνου ανάπτυξης καρκίνου. Μία μετα-ανάλυση 14 μελετών δείχνει συσχέτιση μεταξύ της υψηλότερης κατανάλωσης οσπρίων και του χαμηλότερου κινδύνου καρκίνου του παχέος εντέρου. Μια άλλη μελέτη εξετάζει τη σχέση μεταξύ της πρόσληψης ινών φασολιών και του κινδύνου καρκίνου του μαστού. Τα αποτελέσματα της μελέτης δείχνουν ότι οι άνθρωποι που ακολουθούσαν δίαιτες με υψηλή περιεκτικότητα σε φασόλια ήταν 20% λιγότερο πιθανό να αναπτύξουν καρκίνο του μαστού από όσους δεν συμπλήρωναν την καθημερινή πρόσληψη ινών.

Καρότα Τα καρότα περιέχουν επίσης μεγάλες ποσότητες βήτα-καροτίνης, η οποία είναι υπεύθυνη για το ξεχωριστό πορτοκαλί χρώμα. Πρόσφατες μελέτες αποκαλύπτουν ότι το βήτα-καροτένιο διαδραματίζει ζωτικό ρόλο στη στήριξη του ανοσοποιητικού συστήματος και μπορεί να αποτρέψει ορισμένους τύπους καρκίνου. Μια ανασκόπηση οκτώ μελετών δείχνει ότι η βήτα-καροτίνη συνδέεται με τη μείωση του κινδύνου καρκίνου του μαστού και του προστάτη. Μια άλλη ανάλυση δείχνει ότι η υψηλότερη κατανάλωση καρότων οδηγεί σε 26% χαμηλότερο κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου του στομάχου.u

MAKE A WISH_R 2/17/22 11:44 AM Page 17

Περί ζωής Η υπεράσπιση της ζωής ως στάση υγείας Η ψυχολογική υποστήριξη των γονιών που τα παιδιά τους πάσχουν από καρκίνο.

ρχεται μια μέρα, ξαφνικά, όπου όλα Μια διαδρομή με δύσκολα μονοπάτια ξεκινά για τα αυτονόητα, όλα τα καθημερινά, την οικογένεια και το κάθε μέλος της κουβαλά τα γνώριμα, φαίνονται μακρινά, ακόόλα όσα έχει ζήσει, κρατά τα σημαντικά, κάποια μα και αν τα είχες δεδομένα πριν τα αφήνει πίσω και μπορεί να δημιουργεί και καιαπό 5 λεπτά. Θέλεις να γυρίσεις πίσω νούργια. Για την ακρίβεια, αυτά τα καινα ζητήσεις συγγνώμη που δεν τα νούργια μπορεί να είναι και νέες βάσεις χαιρόσουν όπως τους αντιστοιχεί. ή μπορεί να είναι νέες αναγνώσεις, Ερχεται μια στιγμή, ξαφνικά που ο χρήσιμες για μετά. Ή μάλλον, καλύτερα, έλεγχος που ένιωθες ότι έχεις στα χρήσιμες για σήμερα. Αφού στο σήμερα πράγματα μοιάζει σαν ψευδαίσθηση. επενδύουμε για το μετά, το αύριο. ΑβέΚαι ο χρόνος μετρά διαφορετικά. βαιο το αύριο, αλλά αυτό δεν είναι Υπάρχουν μέρες που θέλεις να τον κάτι καινούριο. Βέβαιο είναι μόνο αυτό παγώσεις, άλλες που θέλεις να τρέξει που έχουμε σήμερα. με μεγάλη ταχύτητα, άλλες που θα Εχετε δει αγκαλιές στο Ογκολογικό ήθελες απλά να κυλάει, να ρέει όπως Παίδων; Εχετε δει βλέμματα γεμάτα πριν, όπως πριν μάθεις τη διάγνωση ζωή; Εχετε ακούσει δυνατά γέλια; Γράφει η του παιδιού. Τη διάγνωση «καρκίνος Οχι από αυτά που δίνονται για παΓκέλυ Παφίλη* στο παιδί». ρηγοριά. Αυτά που είναι ζωντανά, Το παιδί έχει καρκίνο. Αυτό είναι. Το ακούς, το παίρνεις και κάτι πρέπει να το κάνεις. Πρέπει να ζήσεις με αυτό. Να προχωρήσεις με αυτό. Να ζήσει το παιδί με αυτό. Να ζήσει. Αυτό είναι: ΝΑ ΖΗΣΕΙ. Να ζήσει με αυτό, αλλά να μην είναι αυτό. Να μην το ορίζει αυτό. Να μην το ορίζει η ασθένεια. Να μην ορίζει κανέναν στην οικογένεια η ασθένεια. Δεν είναι όμως εύκολο να το κάνεις –φαντάζει σχεδόν ακατόρθωτο. Θέλει δουλειά, θέλει επεξεργασία, αποφασιστικότητα, αλλαγή νοήματος στη ζωή. Και ξαφνικά αυτή η αλλαγή νοήματος όταν συμβαίνει έχει τόση δύναμη, έχει προοπτική, έχει ζωή. Και ξαφνικά μπορεί και να φαντάζει μικρός ο καρκίνος μπροστά σε αυτό που μπορεί να κάνει ο άνθρωπος την ίδια στιγμή που κοιτάζει κατάματα την ασθένεια.

ζωηρά, αληθινά και προσφέρονται όχι επειδή είναι αβέβαιο το αύριο, αλλά επειδή είναι βέβαιο το σήμερα και αυτό κάποιες φορές είναι αρκετό. Είναι αυτά τα γέλια που μας θυμίζουν ότι τελικά το ζητούμενο δεν είναι μόνο η επιβίωση, αλλά η ζωή. Εχετε φανταστεί αγωνία, θλίψη, μοναξιά, θυμό στο Ογκολογικό Παίδων; Δεν μπορείτε να φανταστείτε. Μπορούν να το καταλάβουν μόνο όσοι το έχουν βιώσει. Ξέρετε πόσο δύσκολο είναι να ζεις ταυτόχρονα με όλη αυτή την γκάμα συναισθημάτων και να παλεύεις στο τέλος της μέρας να κερδίσει η ζωή; Ολα τα παραπάνω αναφέρονται στους γονείς, αυτούς που τα παιδιά τους ζουν με τον καρκίνο. Ισως όμως δεν χρειάζεται αυτή η διάκριση. Ισως τελικά το να υπερασπίζεσαι την ζωή δεν

είναι ζητούμενο για αυτούς τους γονείς, αλλά για όλους τους γονείς. Οι γονείς στα Ογκολογικά Νοσοκομεία Παίδων προχωρούν και οι ειδικοί ψυχικής υγείας είμαστε δίπλα τους για να τους ακούσουμε, να τους φροντίσουμε, να τους εκτιμήσουμε ή και να τους θαυμάσουμε. Οι τρόποι παρέμβασης πολλοί, όσοι και οι άνθρωποι. Ο καθένας με τη δική του ιστορία και τη δική του στάση απέναντι σε αυτό που βιώνει μας ανοίγει κάθε φορά νέους δρόμους με τον τρόπο που αποφασίζει να ζήσει με τον καρκίνο. Αυτοί οι δρόμοι θα μας κάνουν κι εμάς πιο δημιουργικούς στους νέους γονείς που θα ακολουθήσουν. Εμείς, οι συνοδοιπόροι τους, όταν χρειαστεί θα διευκολύνουμε, θα ξεμπλοκάρουμε, θα γίνουμε η φωνή τους, αλλά αυτοί οδηγούν. Στις διαδρομές αυτές των οικογενειών θέλουμε να είμαστε πολλοί αυτοί που τους πλαισιώνουν. Ευτυχώς είμαστε και αυξανόμαστε και είναι μόνο για καλό. Σύλλογοι, εθελοντικές δράσεις ατομικές ή ομαδικές, ΜΚΟ, πρωτοβουλίες που έρχονται με στόχο την ποιότητα ζωής των παιδιών και των γονιών. Το Make-A-Wish (Κάνε μια ευχή Ελλάδος), κάνει κάτι μοναδικό: Δίνει νόημα στο σήμερα. Δίνει φωνή στα παιδιά να εκφράσουν τη μεγαλύτερή τους ευχή: «Να κερδίσει η ζωή, όπως και να χει – ό, τι και να γίνει. Να κερδίσει η ζωή». * Η Γκέλυ Παφίλη εργάζεται στον Σύλλογο ΕΛΠΙΔΑ από το 2014, προσφέροντας ψυχοκοινωνική υποστήριξη στις οικογένειες της Ογκολογικής Μονάδας - Μαριάννα Β. Βαρδινογιάννη - ΕΛΠΙΔΑ. Ευγνώμων για όσα της προσφέρουν οι άνθρωποι στον χώρο αυτό, επιθυμεί να είναι εκεί και να προσφέρει με τη σειρά της απλόχερα τη φροντίδα της.u

| περί υγείας | 17

BIODEIKTES_KARKINOS_APOSTOLIDOY_x3 2/17/22 11:45 AM Page 18

Καρκινικοί Βιοδείκτες: Tο ταίρι της Ογκολογίας Ακριβείας Οι προγνωστικοί βιοδείκτες είναι απαραίτητα εργαλεία για τον καθορισμό της βέλτιστης θεραπευτικής στρατηγικής για κάθε ασθενή.

ανάπτυξη και εφαρμογή της καρκίνου είναι αναγκαίες, διότι η συχνότητα εμογκολογίας ακριβείας και η δυφάνισης του σε όλη την Ευρώπη έχει αυξηθεί νατότητα συμβολής της στην από περίπου δύο εκατομμύρια σε τρία εκατομεξατομικευμένη υγεία κατέστη μύρια νέα περιστατικά από τα τέλη της περαδυνατή χάρη σμένης δεκαετίας και προβλέπεται να στην ταχεία ανάπτυξη και εφαραυξηθεί σε τέσσερα εκατομμύρια τα επόμογή καρκινικών βιοδεικτών στην μενα είκοσι χρόνια. Ομοίως, η θνησιμόκαθημερινή κλινική πράξη. Οι τητα αναμένεται να φτάσει τα δύο εκακαρκινικοί βιοδείκτες είναι συγτομμύρια έως το 2040, σχεδόν διπλάσια κεκριμένα χαρακτηριστικά των από αυτή που καταγράφηκε στα τέλη καρκινικών κυττάρων, τα οποία του εικοστού αιώνα, και είναι τάσεις που μπορούν να ανιχνευθούν στις οφείλονται κυρίως στην αύξηση της γήβιοψίες ιστών ή στα δείγματα αίρανσης του πληθυσμού. Τώρα, σχεδόν ματος του ασθενούς και μπορούν το ένα τέταρτο όλων των νέων περιστανα χρησιμοποιηθούν για τη διάτικών παγκόσμια (λίγο πάνω από τέσσερα γνωση ή την υποτροπή του καρεκατομμύρια) και το 20% των θανάτων Γράφει η κίνου, τον προσδιορισμό της πρό(λίγο κάτω από δύο εκατομμύρια) συμΚαίτη Αποστολίδου γνωσης της εξέλιξης της ασθέβαίνουν στην Ευρώπη, παρά το γεγονός Πρόεδρος Ελληνικής νειας ή της πρόγνωσης της αότι η Ευρώπη έχει λιγότερο από το 10% Ομοσπονδίας Καρκίνου Μέλος Δ.Σ. Εuropean νταπόκρισης του ασθενούς σε του παγκόσμιου πληθυσμού. Cancer Patient συ-γκεκριμένα φάρμακα ή στην Παρά τις αυξήσεις στη συχνότητα εμφάCoalition – ECPC ενδεχόμενη τοξικότητα διαφόνισης, υπήρξαν σημαντικές βελτιώσεις ρων θεραπευτικών παρεμβάσεων. Οι προγνωστο ποσοστό επιβίωσης του καρκίνου –αποτέστικοί βιοδείκτες είναι απαραίτητα εργαλεία λεσμα της προόδου στη διάγνωση και στη θεραγια τον καθορισμό της βέλτιστης θεραπευτικής πεία. Για να συνεχίσουμε να έχουμε αύξηση της στρατηγικής για κάθε ασθενή, μεγιστοποιώντας επιβίωσης, απαιτείται να υπάρξει πρόοδος στη τη θεραπευτική του ανταπόκριση και ελαχιθεραπεία του καρκίνου. Η εγκατάλειψη του παστοποιώντας την τοξικότητα της θεραπείας. ραδοσιακού μοντέλου, ένα φάρμακο για όλους, για μια νέα προσέγγιση της αντιμετώπισης του Οι νέες προσεγγίσεις στην αντιμετώπιση του

18 | περί υγείας |

καρκίνου με τη χρήση της «εξατομικευμένης» στοχευμένης θεραπείας, μια προσέγγιση κατά την οποία η θεραπεία είναι προσαρμοσμένη στα χαρακτηριστικά του συγκεκριμένου καρκίνου, καθώς και στα χαρακτηριστικά και στις προτιμήσεις κάθε ασθενούς, απαιτεί πριν την έναρξη της θεραπείας τη διεξαγωγή μοριακών ή/και γενομικών εξετάσεων. Οι εξετάσεις αυτές διεξάγονται με τη χρήση μεμονωμένων βιοδεικτών ή ομάδων βιοδεικτών όπως τα panels βιοδεικτών ή το NGS – η αλληλουχία επόμενης γενιάς. Η προσέγγιση αυτή αναφέρεται στην ογκολογία ακριβείας, δηλαδή το να λαμβάνει ο σωστός ασθενής τη σωστή θεραπεία στον σωστό χρόνο, η οποία πιστεύεται ότι θα οδηγήσει σε καλύτερα αποτελέσματα και μειωμένο κίνδυνο για τον ασθενή, ταυτόχρονα με τη μείωση του κόστους θεραπείας και τη βελτίωση της βιωσιμότητας και της αποτελεσματικότητας του συστήματος υγειονομικής περίθαλψης. Ωστόσο, παρά τα προφανή οφέλη και το προφανές ενδιαφέρον για την περαιτέρω αξιοποίηση της ογκολογίας ακριβείας σε όλη την Ευρώπη, υπάρχουν εμπόδια και προκλήσεις για την υιοθέτηση της ογκολογίας ακριβείας από τα ευρωπαϊκά συστήματα υγείας. Εξακολουθούν να υπάρχουν προβλήματα πρόσβασης σε όλη την Ευρώπη, ακόμα και σε «παραδοσιακούς» βιοδείκτες για τον καρκίνο. Χωρίς συντονισμένη προσπάθεια, αυτά τα προ-

BIODEIKTES_KARKINOS_APOSTOLIDOY_x3 2/17/22 11:45 AM Page 19

βλήματα θα μπορούσαν να αποτελέσουν τροχοπέδη για την εφαρμογή της εξατομικευμένης ιατρικής στην ογκολογία και των απαραίτητων βιοδεικτών, περιορίζοντας την αποτελεσματικότητα της καταπολέμησης του καρκίνου σε ορισμένες χώρες της ΕΕ. Αν και η ανάπτυξη των περισσότερων φαρμάκων θα μπορούσε να θεωρηθεί περίπλοκη και δαπανηρή, οι φαρμακευτικές εταιρείες που επιδιώκουν να αναπτύξουν φάρμακα κατάλληλα για την ογκολογία ακριβείας, απαιτείται επίσης να αναπτύξουν ταυτόχρονα τα κατάλληλα διαγνωστικά για κάθε νέο φάρμακο. Ο συνδυασμός φαρμάκου και βιοδείκτη είναι η μέθοδος η οποία καταστά ουσιαστική την πραγματική αξία της ογκολογίας ακριβείας, επομένως η σύνδεση της αξιολόγησης των θεραπειών και των συνοδευτικών διαγνωστικών θα είναι σημαντική, διότι θα επιταχύνει την έγκριση και την αποζημίωση και των δύο. Επειδή για τις εξατομικευμένες θεραπείες ο μικρός αριθμός ασθενών που συμμετέχουν στις κλινικές μελέτες είναι ο κανόνας, η αποζημίωση καθώς και οι ρυθμιστικές προσεγγίσεις απαιτείται να είναι περισσότερο ευέλικτες, δεδομένου ότι βασίζονται σε δεδομένα από πολλές πηγές και όχι πάντα από κλασικές κλινικές μελέτες. Τέτοια δεδομένα είναι η τεκμηρίωση στον πραγματικό κόσμο –RWE, ΕΗR– ηλεκτρονικός φάκελος υγείας και γονιδιωματικές βάσεις δεδομένων. Για να διασφαλιστεί ότι οι πιθανές ανόμοιες, πολύπλοκες πηγές δεδομένων και μέθοδοι συλλογής δεδομένων δεν εμποδίζουν την ευρεία έγκριση και αποζημίωση εξατομικευμένων ογκολογικών θεραπειών (φάρμακο και βιοδείκτης), θα απαιτηθεί χρόνος και συντονισμένη προσπάθεια για τη βελτίωση της εμπιστοσύνης, της κατανόησης και της εκπαίδευσης γύρω από αυτές τις νέες μεθόδους θεραπείας τόσο των ασθενών όσο και των γιατρών. Η κατανόηση των υφιστάμενων εμποδίων και προκλήσεων καθιστά προφανές ότι, για να επιτραπεί στην ογκολογία ακριβείας να έχει τα επιθυμητά αποτελέσματα την επόμενη δεκαετία, θα απαιτηθεί συντονισμένη αντιμετώπιση τώρα. Οι καρκινικοί βιοδείκτες είναι συγκεκριμένα χαρακτηριστικά των καρκινικών κυττάρων τα οποία μπορούν να ανιχνευθούν στις βιοψίες ιστών ή στα δείγματα αίματος του ασθενούς και μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τη διάγνωση του όγκου (ή της υποτροπής του), για τον καθορισμό της πρόγνωσης της νόσου ή για την πρόβλεψη της ανταπόκρισης του ασθενούς σε συγκεκριμένα φάρμακα ή στην πιθανή τοξικότητα θεραπευτικών παρεμβάσεων. Οι προγνωστικοί βιοδείκτες είναι απαραίτητα εργαλεία για τον καθορισμό της βέλτιστης θεραπευτικής στρατηγικής για κάθε ασθενή με καρκίνο, μεγιστοποιώντας τη θεραπευτική ανταπόκριση και ελαχιστοποιώντας κάθε τοξικότητα που σχετίζεται με τη θεραπεία. Η επιστημονική ανακάλυψη των μοριακών μηχανισμών που κρύβονται πίσω από τη γένεση και την ανάπτυξη του όγκου παρέχουν πληροφορίες για την κλινική επιλογή του κατάλληλου διαγνωστικού βιοδείκτη και υποδεικνύουν την θεραπευτική προσέγγιση που πρέπει να επιδιωχθεί. Ενώ η ογκολογία ακριβείας έχει επικεντρωθεί στην ανάπτυξη και εφαρμογή νέων περισσότερο εξατομικευμένων θεραπευτικών προσεγγίσεων, είναι ζωτικής σημασίας για την παροχή εξατομικευμένης ογκολογικής θεραπείας να προηγείται η ανάπτυξη συγκεκριμένων καρκινικών βιοδεικτών, προκειμένου η θεραπεία να χορηγείται στους ασθενείς για τους οποίους θα είναι πιο αποτελεσματική, ενώ για όσους δεν ανταποκρίνονται, θα αποφεύ-

γονται οι δυνητικά εξουθενωτικές παρενέργειες μιας θεραπείας που δεν προσφέρει θεραπευτικό όφελος. Επομένως, είναι εξαιρετικά σημαντικό οι θεραπείες που στοχεύουν στη βιολογία της κακοήθειας να αναπτύσσονται παράλληλα με τις κατάλληλες διαγνωστικές εξετάσεις, έτσι ώστε να μπορούν να επιλεγούν ομάδες ασθενών που θα μπορούν να λάβουν τη θεραπεία με βάση τα συγκεκριμένα χαρακτηριστικά του καρκίνου τους. H τεράστια αύξηση του αριθμού και της πολυπλοκότητας των γενομικών βιοδεικτών για τον καρκίνο απαιτεί την εξέλιξη της ανάπτυξης και διάθεσης στην αγορά των μοριακών διαγνωστικών εξετάσεων. Για συνεχώς αυξανόμενο αριθμό μορφών καρκίνου, θα αυξάνεται συνεχώς η ανάγκη για πολυγονιδιακό έλεγχο με τεχνικές ΝGS για το γενομικό προφίλ του καρκινικού όγκου. Τα διαγνωστικά τέστ τα οποία αναλύουν έναν μόνο βιοδείκτη απαιτούν χρόνο, είναι σχετικά ακριβά και απαιτούν βιολογικό δείγμα το οποίο μπορεί να μην είναι πάντα διαθέσιμο. Το Διεθνές Δίκτυο Ποιότητας για την Παθολογία (IQN Path), μαζί με την Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία Φαρμακευτικών Εταιρειών και Ενώσεων (ΕFPIA) και την European Cancer Patient Coalition (ECPC) διεξήγαγαν το 2020 μια πανευρωπαϊκή έρευνα για την «Οργάνωση και ποιότητα εξετάσεων βιοδεικτών στην Ευρώπη», φιλοδοξία της οποίας είναι η αξιολόγηση της τρέχουσας διαθεσιμότητας τέστ βιοδεικτών για ασθενείς με καρκίνο σε όλη την Ευρώπη, με έμφαση στην πρόσβασή τους σε πολυγονιδιακά τέστ. Ο στόχος αυτής της πρωτοβουλίας ήταν να εντοπιστούν τα εμπόδια στην εξέταση βιοδεικτών στις 27 χώρες της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας, και στο Ηνωμένο Βασίλειο, καθώς και να αναπτυχθούν προτάσεις πολιτικής, προκειμένου να διασφαλιστεί ότι όλοι οι κατάλληλοι ασθενείς με καρκίνο έχουν πρόσβαση στο ιδανικό πρότυπο εξετάσεων: εξετάσεις βιοδεικτών υψηλής ποιότητας, που είναι άμεσα διαθέσιμες σε όλους τους ασθενείς με καρκίνο, χωρίς αρνητικές επιπτώσεις στον αριθμό των γονιδίων που αναλύονται, με γρήγορη ενσωμάτωση νέων εξετάσεων στο πρότυπο περίθαλψης. Η έκθεση παρουσιάζει τα αποτελέσματα για την Ελλάδα της πρωτοβουλίας των IQN Path, ECPC & EFPIA για τη «Βελτίωση της ογκολογικής περίθαλψης μέσω ευρύτερης πρόσβασης σε ποιοτική

εξέταση βιοδεικτών». Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της μελέτης σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες και στην Ελλάδα, η πρόσβαση του ασθενούς σε πολυγονιδιακές εξετάσεις ρουτίνας είναι εξαιρετικά περιορισμένη έως μηδενική. Τα δεδομένα τα οποία παρέχει η μελέτη επιτρέπουν την αναγνώριση και την ιεράρχηση των βασικών παραγόντων που υπονομεύουν την πρόσβαση των ασθενών με καρκίνο σε τέστ βιοδεικτών. Το πιο σημαντικό είναι ότι, πέραν των δεδομένων και των συστάσεων σε εθνικό επίπεδο, τα δεδομένα αυτά θα αποτελέσουν επίσης τη βάση για ένα ευρωπαϊκό σχέδιο σχετικά με την ταχεία εφαρμογή των πιο σύγχρονων τεχνολογιών για τεστ βιοδεικτών για τον καρκίνο. Ειδικότερα, θα είναι σημαντικό να διασφαλιστεί ότι όλες οι ευρωπαϊκές χώρες διαθέτουν επαρκείς υποδομές και επαρκή επίπεδα τεχνογνωσίας για την εφαρμογή τεστ για σύνθετους καρκινικούς βιοδείκτες, έτσι ώστε να διασφαλίζεται η πρόσβαση στην ογκολογία ακριβείας σε όλους τους ασθενείς σε όλη την Ευρώπη. Οι σχετικές συστάσεις της ESMO-Ευρωπαϊκής Εταιρείας Κλινικής Ογκολογίας επέτρέψαν να χρησιμοποιείται το NGS κατά την επιλογή θεραπευτικών παρεμβάσεων για επιλεγμένους τύπους όγκων. Ωστόσο, όλο και περισσότερο το αίτημα για τεστ προηγμένων βιοδεικτών προέρχεται από ασθενείς με προχωρημένο καρκίνο, δηλαδή εκεί όπου υπάρχει έλλειψη τυπικών θεραπευτικών επιλογών. Το τεστ NGS είναι δυνατόν να αποκαλύψει την παρουσία σπάνιων μεταλλάξεων για τις οποίες μπορεί να υπάρχουν ήδη φάρμακα, τα οποία δεν είχε συστήσει ο θεράπων ιατρός διότι δεν γνώριζε τις μεταλλάξεις αυτές.

Διασφάλιση ισότητας στην πρόσβαση στις εξετάσεις βιοδεικτών καρκίνου Το ζήτημα της ισότητας στην πρόσβαση είναι σημαντικό και πρέπει επίσης να αντιμετωπιστεί. Πρέπει να διασφαλίσουμε ότι τα τέστ βιοδεικτών είναι διαθέσιμα σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες και σε όλους τους πολίτες. Η ανάγκη διασφάλισης της εφαρμογής της εξατομικευμένης ιατρικής στην ογκολογία και της ίσης πρόσβασης στις περισσότερες προηγμένες διαγνωστικές τεχνολογίες και θεραπευτικές επι-

| περί υγείας | 19

BIODEIKTES_KARKINOS_APOSTOLIDOY_x3 2/17/22 1:16 PM Page 20

λογές, αναφέρονται αντίστοιχα στις Συστάσεις Πολιτικής 5, 9 και 12 της Εκθεσης της Διοικούσης Επιτροπής της Αποστολής για την Καταπολέμηση του Καρκίνου3, που είναι ένα πρόγραμμα έρευνας και τεχνολογίας για τον καρκίνο, η υλοποίηση του οποίου θα οδηγήσει στην επίτευξη του φιλόδοξου στόχου της επιβίωσης περισσότερων από τρία εκατομμύρια ασθενών μέχρι το 2030. Μια κρίσιμη πτυχή για την εξασφάλιση της πρόσβασης στις πλέον πολύπλοκες εξετάσεις βιοδεικτών, που επιτυγχάνεται με το NGS, την αλληλούχιση νέας γενιάς, είναι η οργάνωση σε κάθε ευρωπαϊκή χώρα κέντρων αναφοράς εξοπλισμένων με επαρκείς τεχνολογίες και υψηλά καταρτισμένο προσωπικό για την εκτέλεση αυτού του είδους των εξετάσεων. Θα απαιτηθεί όμως ειδικό επενδυτικό πρόγραμμα για την κατασκευή υποδομών και εκπαίδευση του προσωπικού. Στην Ελλάδα, οι εξετάσεις προηγμένων βιοδεικτών και ΝGS παρείχοντο μέχρι πρόσφατα από το ΕΔΙΑΟ –Εθνικό Δίκτυο Ιατρικής Ακριβείας στην Ογκολογία και τα συνεργαζόμενα με αυτό ερευνητικά κέντρα. Το ΕΔΙΑΟ όμως διέκοψε τη λειτουργία του τον Σεπτέμβριο 2021, λόγω μη συνέχισης της χρηματοδότησης του από την πολιτεία και οι ασθενείς υποχρεούνται να εκτελούν τις εν λόγω εξετάσεις σε ιδιωτικά διαγνωστικά κέντρα αν δεν εκτελούνται σε δημόσια νοσοκομεία. Αν και επί του παρόντος μπορεί να μην είναι δυνατόν να παρέχεται σε όλους τους ασθενείς με καρκίνο στην Ευρώπη, εκτεταμένος γονιδιακός έλεγχος, εν τούτοις για λόγους ισότητας χρειάζεται να διασφαλίζεται ότι οι ασθενείς με χαμηλότερο εισόδημα θα μπορούν να έχουν πρόσβαση στις ίδιες ευκαιρίες θεραπείας, εάν η κλινική τους κατάσταση το απαιτεί. Από αυτή την άποψη, προγράμματα για τον προσυμπτωματικό έλεγχο ασθενών για σπάνιες μεταλλάξεις για τις οποίες υπάρχει διαθέσιμη θεραπεία, οφείλουν να αναπτυχθούν σε όλα τα ευρωπαϊκά κράτη μέλη της ΕΕ. Η διαθεσιμότητα κατάλληλων φαρμάκων είναι ένας περιοριστικός παράγοντας στη χρήση μεγάλων panels γονιδίων. Η χρήση φαρμάκων εκτός ενδείξεων σίγουρα δεν πρέπει να ενθαρρύνεται, αν και μπορεί να υπάρχουν συγκεκριμένες περιπτώσεις όπου μπορούν να ληφθούν υπόψη (π.χ. παρηγορική αγωγή). Σε ένα ιδανικό σύστημα υγείας, κάθε καρκινοπαθής με μεταστατική νόσο θα μπορούσε να ελέγχεται για όλους τους βιοδείκτες, που είναι κατάλληλοι για τη νόσο του και ίσως και με μεγάλα panel βιοδεικτών, τα οποία επιτρέπουν ένα ολοκληρωμένο γενομικό προφίλ του όγκου του ασθενούς.

20 | περί υγείας |

Οργάνωση και Διασφάλιση Ποιότητας Η απουσία επαρκούς οργανωτικής υποδομής που να υποστηρίζει την ακριβή εκτέλεση των εξετάσεων καρκινικών βιοδεικτών σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες οδηγεί επίσης σε έλλειψη προσοχής σε δύσκολα προβλήματα που σχετίζονται με την ποιότητα των εξετάσεων. Μια εξέταση καρκινικού βιοδείκτη μπορεί να δώσει ψευδώς θετικά ή ψευδώς αρνητικά αποτελέσματα, που οφείλονται σε διάφορους παράγοντες, συμπεριλαμβανομένης της ποιότητας και της ποσότητας του δείγματος όγκου. Από την άποψη αυτή, η συμμετοχή σε συστήματα εξωτερικής αξιολόγησης ποιότητας (EQA) είναι απολύτως θεμελιώδους σημασίας, προκειμένου να διασφαλιστεί ότι θα εντοπισθούν συστημικά σφάλματα στη μεθοδολογία, καθώς αυτά τα σφάλματα μπορεί να μην αποκαλύπτονται πάντα από τις εσωτερικές διαδικασίες διασφάλισης ποιότητας. Δυστυχώς, η συμμετοχή σε προγράμματα EQA είναι δεν είναι υποχρεωτική σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες και στην Ελλάδα. Η συμμετοχή σε προγράμματα EQA είναι συνήθως σε εθελοντική βάση και χωρίς ιδιαίτερες συνέπειες για τα εργαστήρια με κακές επιδόσεις. Είναι σαφές ότι αυτή η κατάσταση χρειάζεται άμεση προσοχή, δεδομένου του κεντρικού ρόλου που έχουν τα τεστ βιοδεικτών στην επιλογή της καλύτερης θεραπευτικής προσέγγισης για ένα ολοένα αυξανόμενο αριθμό καρκινοπαθών. Θέτοντας τον ασθενή στο επίκεντρο της ογκολογίας ακριβείας που βασίζεται σε βιοδείκτες Τι σημαίνει λοιπόν η επανάσταση της ογκολογίας ακριβείας και η εξάπλωση της χρήσης των καρκινικών βιοδεικτών για τους ασθενείς; Προφανώς, υπόσχεται πολλά, αλλά είναι εξαιρετικά σημαντικό οι ασθενείς να ενημερώνονται όχι μόνο για τις πολλές θεραπευτικές ευκαιρίες που μπορεί να προσεγγίσει η ογκολογία ακριβείας, αλλά και για τις

πιθανές προκλήσεις τις οποίες θέτει. Η πληροφόρηση έχει ουσιαστικό ρόλο, αλλά πρέπει να παρουσιάζεται με τέτοιο τρόπο ώστε οι ασθενείς να μπορούν να έχουν όλα τα σχετικά δεδομένα στη διάθεσή τους, προκειμένου να λάβουν απόφαση για τη θεραπεία που είναι κατάλληλη γι’ αυτούς. Αναγνωρίζοντας αυτές τις προκλήσεις, ο Ευρωπαϊκός Συνασπισμός Ασθενών με Καρκίνο (ECPC), η μεγαλύτερη οργάνωση προάσπισης δικαιωμάτων των ασθενών με καρκίνο στην Ευρώπη, υποστηρίζει ότι οι ασθενείς πρέπει να λαμβάνουν καλά ενημερωμένη πληροφόρηση σχετικά με τις διαθέσιμες για αυτούς θεραπευτικές επιλογές, όπως ορίζεται στο πρώτο άρθρο της Διακήρυξης Δικαιωμάτων των Ευρωπαίων Ασθενών με Καρκίνο4. Οι ασθενείς με καρκίνο πρέπει να έχουν τη δυνατότητα να λαμβάνουν αποφάσεις για την υγεία τους αφού έχουν ενημερωθεί πλήρως. Οι καρκινικοί βιοδείκτες είναι κρίσιμης σημασίας για το μέλλον της ογκολογίας ακριβείας και την εξατομικευμένη ογκολογική περίθαλψη. Χρειάζεται να αντιληφθούμε ότι, με την πρόοδο της επιστήμης και της τεχνολογίας, σε πολύ λίγο χρόνο οι καρκινικοί βιοδείκτες θα έχουν ενταχθεί στα ευρωπαϊκά συστήματα υγείας ώστε αυτές οι διαγνωστικές εξετάσεις να αποτελούν το πρότυπο διάγνωσης. Απαιτείται εκπαίδευση, για τους ασθενείς, για τους επαγγελματίες υγείας και για υπεύθυνους χάραξης πολιτικής/παρόχους υγειονομικής περίθαλψης, ώστε να διασφαλιστεί ότι η βέλτιστη χρήση βιοδεικτών καρκίνου στα νοσοκομεία και τα ογκολογικά κέντρα σε όλη την Ευρώπη εφαρμόζεται στην καθημερινή κλινική πρακτική. Οφείλουμε όλοι οι εμπλεκόμενοι με τον καρκίνο να εργασθούμε για τη διασφάλιση της ισότητας πρόσβασης στους καρκινικούς βιοδείκτες για τον περιορισμό αντί της διεύρυνσης των ανισοτήτων στον καρκίνο στην Ευρώπη.u

Καίτη Αποστολίδου Πρόεδρος Ελληνικής Ομοσπονδίας Καρκίνου-ΕΛΛΟΚ Η Καίτη είναι ιδρυτικό μέλος της ΕΛΛΟΚ και έχει εκλεγεί Πρόεδρος για 2η θητεία (2020-2023). Διετέλεσε μέλος Δ.Σ. και Πρόεδρος της European Cancer Patient Coalition-ΕCPC από το 2013 έως σήμερα. Εκπροσωπεί την ECPC σε επιτροπές εμπειρογνωμόνων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και σε άλλους θεσμικούς φορείς όπως ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Φαρμάκων, έχει εκπροσωπήσει την ECPC σε όλες τις Ευρωπαϊκές Κοινές Δράσεις για τον Καρκίνο. Η Καίτη έχει διπλή εμπειρία καρκίνου του μαστού και είναι ενεργή εθελόντρια από τα μέσα της δεκαετίας 1990.

PSIFIAKH EPOXH OGOLOGIA_SARIDAKI_R 2/17/22 12:03 PM Page 21

Η Ψηφιακή Εποχή στον Τομέα της Ογκολογίας στην Ελλάδα Τα τελευταία χρόνια γίνεται μια σημαντική προσπάθεια ψηφιοποίησης της υγείας παγκοσμίως, καθώς φαίνεται να σχετίζεται με σημαντικά και πολλαπλά οφέλη για τον ασθενή, τους θεράποντες ιατρούς αλλά και για την πολιτεία.

ρόσφατα, τα πρώτα δειλά βήματα προς αυτή την κατεύθυνση έχουν ξεκινήσει και στην Ελλάδα. Στον χώρο της ογκολογίας, ψηφιακές καινοτομίες βρίσκουν εφαρμογή σε διάφορους τομείς, με σκοπό να βελτιώσουν την επικοινωνία ιατρού-ασθενή, να καταστήσουν δυνατή τη συλλογή ιατρικών δεδομένων και να διευκολύνουν την έρευνα. Ένας από τους πιο σημαντικούς τομείς που ευνοούνται από την εφαρμογή ψηφιακών εργαλείων είναι η επικοινωνία μεταξύ ασθενούς και θεράποντος ιατρού. Διεθνείς μελέτες έχουν δείξει ότι η χρήση τέτοιων εργαλείων σχετίζεται με βελτίωση της ποιότητας ζωής των ογκολογικών ασθενών, με μείωση των επισκέψεών τους σε τμήματα επειγόντων περιστατικών, αλλά και με αύξηση της συνολικής τους επιβίωσης. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι τα Patient-reported outcome measures. Πρόκειται για φιλικά προς τον χρήστη ψηφιακά συστήματα (εφαρμογές κινητού, ιστοσελίδες ή και αυτοματοποιημένες τηλεφωνικές κλήσεις), που επιτρέπουν την ακριβή και άμεση καταγραφή συμπτωμάτων και ανεπιθύμητων ενεργειών από τον ασθενή ή τον φροντιστή του, με σκοπό την έγκαιρη αναγνώριση και αντιμετώπισή τους και άρα την καλύτερη υποστήριξη των ασθενών. Τα δεδομένα αυτά μπορούν επίσης να χρησιμοποιηθούν για ερευνητικούς σκοπούς, για την ενίσχυση της γνώσης γύρω από την αποτελεσματικότητα και την ασφάλεια νεότερων θεραπειών, αλλά και για την υποστήριξη θεσμικών αποφάσεων σχετικά με τη χρήση τους από τις κανονιστικές αρχές. Αυτά τα εργαλεία είναι ιδιαίτερα χρήσιμα σε χώρες όπως η Ελλάδα, όπου η πρόσβαση πολλών ασθενών σε Ογκολογικά Κέντρα είναι δύσκολη λόγω διαβίωσής τους σε απομακρυσμένες περιοχές (νησιά, ακριτικές περιοχές, δυσπρόσιτα χωριά) και έγιναν αναγκαία, κατά την περίοδο της πανδημίας, οπότε και δοκιμάστηκαν πολύ όλες οι προσπάθειες για μετακίνηση. Η πανδημία έχει επιφέρει σημαντικές αλλαγές στην επικοινωνία των ογκολογικών ασθενών με τους θεράποντες ογκολόγους, καθυστερώντας πολλές φορές τη διενέργεια απαραίτητων ιατρικών εξετάσεων, τη λήψη ογκολογικής συμβουλής αλλά και τη σωστή διαχείριση διαφόρων συμπτωμάτων και ανεπιθύμητων ενεργειών. Η τηλεϊατρική έδωσε τη δυνατότητα σε ασθενείς και φροντιστές να επικοινωνήσουν μέσω διαφόρων ψηφιακών μέσων, με τον θεράποντα ογκολόγο τους, να του μεταφέρουν τις επιπλοκές της θεραπείας τους, συμπτώματα, ακόμα και τις ανησυχίες τους, και να λάβουν την όσο γίνεται σωστότερη και ασφαλέστερη καθοδήγηση. Ενας άλλος τομέας, στον οποίο η ψηφιοποίηση μπορεί να προσφέρει πολλά, είναι και η συλλογή δεδομένων από ογκολογικούς ασθενείς. Στην Ελλάδα, δυστυχώς, δεν έχουμε ακόμα καταφέρει

μοριακού προφίλ διαφόρων τύπων καρκίνου, αλλά και την αξία των καθιερωμένων και καινοτόμων θεραπειών. Ενα από τα τρέχοντα ερευνητικά προγράμματα της HeCOG, που πραγματοποιείται με την υποστήριξη του Ιδρύματος Σταυρός Νιάρχος, αφορά σε ασθενείς με καρκίνο του πνεύμονα και στηρίζεται στη χρήση ψηφιακών εργαλείων για τη συλλογή δεδομένων ποιότητας ζωής και τοξικότητας, αλλά και κλινικών και μοριακών χαρακτηριστικών των ασθενών και των όγκων, αντίστοιχα. Στόχος αυτού του προγράμματος είναι η βελτίωση του θεραπευτικού αλγορίθμου των ασθενών με καρκίνο του πνεύμονα. Είμαστε, το τελευταίο διάστημα, στην ευχάριστη θέση να αναγνωρίσουμε ότι η Ελλάδα ακολουθεί τις εξελίξεις, επενδύοντας σημαντικά πλέον στην ψηφιοποίηση της υγείας. Ψηφιακά άλματα έχουν πραγματοποιηθεί με την ανάπτυξη του συστήματος της ηλεκτρονικής συνταγογράφησης, της πιο πρόσφατης εφαρμογής της άυλης συνταγογράφησης και της χρήσης ηλεκτρονικών φακέλων πιλοτικά σε νοσοκομεία της χώρας. Στον χώρο της ογκολογίας όμως, η Εταιρεία Ογκολόγων Παθολόγων Ελλάδας (ΕΟΠΕ) με την υποστήριξη και σύμπραξη με την Εταιρεία Dataverse έχει υλοποιήσει ένα εξαιρετικής σημασίας επίτευγμα: τον OncoEHR, τον πρώτο Ηλεκτρονικό Ογκολογικό Φάκελο, το πρώτο Ηλεκτρονικό Μητρώο Ογκολογικού Ασθενούς. Είμαστε ευτυχείς που καταφέραμε, μετά από πολλή δουλειά, δοκιμές, συζητήσεις, τροποποιήσεις να έχουμε στα χέρια μας κάτι τόσο σημαντικό για τους ογκολογικούς ασθενείς και τους ογκολόγους τους στην Ελλάδα. Ενας Ηλεκτρονικός Φάκελος Υγείας που είναι σχεδιασμένος για τις ιδιαιτερότητες της κλινικής ογκολογίας, ο οποίος παρέχει πλήρη καταγραφή και εύκολη απεικόνιση ιστορικότητας, γρήγορη και έξυπνη εύρεση οποιασδήποτε πληροφορίας, εφαρμογές τεχνητής νοημοσύνης (IRMR, αναγνώριση ομιλίας κοκ), δυνατότητα διαχείρισης ογκολογικών θεραπειών, πληροφορίες ταξινόμησης και σταδιοποίησης της νόσου, πρότυπα διαλειτουργικότητας (λ.χ. LOINC, FHIR), ασφάλεια και διασφάλιση της ιδιωτικότητας. Ενας ΑΣΘΕΝΟΚΕΝΤΡΙΚΟΣ ΦΑΚΕΛΟΣ- ΕΥΚΟΛΑ ΜΕΤΑΦΕΡΟΜΕΝΟΣ- ΨΕΥΔΟΑΝΩΝΥΜΟΠΟΙΗΜΕΝΟΣ, που θα μπορεί να διασυνδεθεί με την ηλεκτρονική συνταγογράφηση και τον ηλεκτρονικό φάκελο του ασθενούς στην ΗΔΙΚΑ. Ενας Ηλεκτρονικός Φάκελος που η ΕΟΠΕ προσφέρει δωρεάν, χωρίς κόστος, στα μέλη της, σε όλους τους ογκολόγους της Ελλάδας που θα θελήσουν να μπουν στη νέα αυτή ψηφιακή πραγματικότητα, τόσο για τους ίδιους, αλλά πρωτίστως για την βελτίωση της καθημερινότητας των ογκολογικών ασθενών τους.

Ζένια Σαριδάκη - Ζώρα, MD PhD Παθολόγος - Ογκολόγος Πρόεδρος Εταιρείας Ογκολόγων Παθολόγων Ελλάδας (ΕΟΠΕ) Διευθύντρια - Α’ Ογκολογική Κλινική Metropolitan Hospital, Αθήνα Επιστημονικός Υπεύθυνος Ογκολογικού Τμήματος «Ασκληπιός ΔΙΑΓΝΩΣΙΣ» Κλινική «Ασκληπιείον Κρήτης», Ηράκλειο Κρήτης

Eλενα Φούντζηλα Παθολόγος – Ογκολόγος Clinical Associate Professor European University Cyprus Γενική Κλινική Euromedica

να δημιουργήσουμε ένα Εθνικό Αρχείου Νεοπλασιών, ένα Μητρώο Καρκίνου. Σε αντίθεση με τα περισσότερα κράτη της Ευρώπης, στην Ελλάδα δεν υπάρχει καμία επίσημη καταγραφή περιπτώσεων καρκίνου. Η δημιουργία ενός επίσημου Εθνικού Αρχείου Νεοπλασιών, βρίσκεται στα άμεσα σχέδια του Υπουργείου Υγείας και η Εταιρεία Ογκολόγων Παθολόγων Ελλάδας (ΕΟΠΕ) είναι αρωγός σε αυτή την προσπάθεια, μιας και είναι γνωστό ότι κάτι τέτοιο αποτελεί πηγή δεδομένων υψηλής αξίας, απαραίτητων για το σχεδιασμό στρατηγικών πρόληψης, έγκαιρης διάγνωσης αλλά και θεραπευτικής αντιμετώπισης διαφόρων τύπων καρκίνου. Παράλληλα, τις τελευταίες δεκαετίες, διεθνώς, εμφανίζονται ολοένα και περισσότερο βάσεις δεδομένων (registries), που έχουν ως στόχο τη λεπτομερή καταγραφή πληροφοριών γύρω από τους ασθενείς και τη θεραπεία τους (π.χ. δημογραφικά δεδομένα, κλινικο-παθολογοανατομικά χαρακτηριστικά των ασθενών και τον όγκων τους, θεραπευτικά πρωτόκολλα και ανεπιθύμητες ενέργειες που παρουσίασαν κατά τη διάρκεια της θεραπείας τους). Η ανάλυση αυτών των δεδομένων απαιτεί την εφαρμογή πολύπλοκων αλγορίθμων τεχνητής νοημοσύνης. Η τεχνητή νοημοσύνη εφαρμόζεται και στον τομέα της ογκολογίας, ώστε να διασφαλίσει την ακριβή, γρήγορη και έγκαιρη ανάλυση μεγάλου όγκου δεδομένων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η βάση δεδομένων της Ελληνικής Συνεργαζόμενης Ογκολογικής ομάδας (HeCOG), που περιλαμβάνει δεδομένα από 60.000 ασθενείς με διάφορους τύπους καρκίνου. Μέσω της βάσης αυτής, ερευνητές της HeCOG έχουν εξαγάγει και δημοσιεύσει καίρια δεδομένα και συμπεράσματα σχετικά με τη διάγνωση, την πρόγνωση, τη μελέτη του

| περί υγείας | 21

KARKINOS AITIES_x2 2/17/22 11:52 AM Page 22

Πώς θα προφυλαχτούμε από τον καρκίνο Αιτίες που προκαλούν καρκίνο και προληπτικές δράσεις απαραίτητες για τη μείωση του κινδύνου εμφάνισής του.

καρκίνος είναι μια πάθηση για την οποία έχουν ενοχοποιηθεί ποικίλες μεταλλάξεις του γενετικού υλικού. Για τις μεταλλάξεις αυτές φαίνεται ότι παίζουν καθοριστικό ρόλο, πέραν των γονιδιακών, και περιβαλλοντικοί παράγοντες, για τους οποίους τόσο τα άτομα, όσο και οι οργανωμένες κοινωνίες μπορούν να παρέμβουν. Δεν αναπτύσσουν καρκίνο όλοι οι άνθρωποι με γενετική προδιάθεση και αντίστροφα, ο καρκίνος μπορεί να πλήξει ανθρώπους χωρίς οικογενειακό ιστορικό της νόσου. Η καρκινογένεση είναι ένα φαινόμενο που απαιτεί χρόνο για να πραγματοποιηθεί και υπάρχουν συνήθως αρκετά στάδια μέχρι ένα φυσιολογικό κύτταρο να μετατραπεί σε καρκινικό. Στον ανώμαλο πολλαπλασιασμό των κυττάρων του καρκίνου συμβάλλει ποικιλία παραγόντων, που περιλαμβάνουν: l ανωμαλίες στο γενετικό υλικό που οδηγούν σε βλάβες του κυττάρου, ενεργοποίηση γονιδίων, ή σε εξάλειψη ογκοκατασταλτικών γονιδίων l αδυναμία του αμυντικού συστήματος του οργανισμού να καταστρέψει τα παθολογικά κύτταρα l φαινόμενα που με τη σειρά τους προκαλούνται από σύνθετους παράγοντες, που περιλαμβάνουν έκθεση σε καρκινογόνα, μικρόβια και ιούς, κληρονομικές προδιαθέσεις, χρήση καπνού, διατροφικές συνήθειες. Από αρκετές μελέτες προκύπτει ότι το κοινωνικο-οικονομικό επίπεδο του ατόμου σχετίζεται με την πιθανότητα εμφάνισης κάποιων μορφών καρκίνου. Οι καρκίνοι του πνεύμονα, του στομάχου και του οισοφάγου εμφανίζονται συχνότερα στα κατώτερα οικονομικά και κοινωνικά στρώματα. Ο καρκίνος του μαστού εντοπίζεται συχνότερα στα ανώτερα κοινωνικά στρώματα, ενώ του τραχήλου της μήτρας στα κατώτερα, για την ακρίβεια, ο καρκίνος του τραχήλου, ο οποίος προκαλείται από τον ιό HPV, είναι η κύρια αιτία θανάτου από καρκίνο μεταξύ των γυναικών στις χώρες χαμηλού εισοδήματος. Το σύνολο δε της θνησιμότητας από κακοήθεις νεοπλασίες φαίνεται να σχετίζεται άμεσα και ισχυρά με το χαμηλό κοινωνικο-οικονομικό επίπεδο, τη χρόνια ψυχο-κοινωνική επιβάρυνση και καταστάσεις όπως η ανεργία κ.ο.κ. Εχει επίσης πλήρως τεκμηριωθεί ότι για τις περισσότερες μορφές καρκίνου (π.χ. του

22 | περί υγείας |

πνεύμονα, του παχέος εντέρου και του μαστού) άτομα χαμηλότερου κοινωνικο-οικονομικού επιπέδου έχουν μειωμένη πρόσβαση στις υπηρεσίες υγείας, με αποτέλεσμα ανεπαρκή πρόληψη, διάγνωση του καρκίνου σε πιο προχωρημένα στάδια και πλημμελή θεραπεία. Φυσικά, πολύ σημαντικό ρόλο διαδραματίζουν και οι λοιμογόνοι και περιβαλλοντικοί παράγοντες. Πιο σημαντικοί από αυτούς είναι οι ιοί της Ηπατίτιδας Β και C (ευθύνονται για την εμφάνιση μέρους των καρκίνων του ήπατος) και ο ιός των ανθρώπινων θηλωμάτων (HPV), κάποιοι τύποι του οποίου αποτελούν την κύρια αιτία του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας, ενώ και ο HIV φαίνεται ότι συνδέεται με την εμφάνιση μορφών καρκίνου. Επίσης, σειρά από παράγοντες που σχετίζονται με το σύγχρονο τρόπο ζωής (π.χ. ηλεκτρομαγνητικές ακτινοβολίες) φαίνεται ότι σχετίζονται με συγκεκριμένες μορφές κακοηθών νεοπλασιών. Σύμφωνα με τον Ευρωπαϊκό Κώδικα κατά του Καρκίνου, πολλοί θάνατοι από καρκίνο θα μπορούσαν να αποφευχθούν με την υιοθέτηση ενός πιο υγιεινού τρόπου ζωής και εκεί συναντάμε τους ατομικούς παράγοντες κινδύνου όπως το κάπνισμα, την υπερκατανάλωση αλκοολ, την ανθυγιεινή διατροφή, καθώς και την έλλειψη σωματικής άσκησης. Ετσι, οι προληπτικές δράσεις πολλές φορές κρίνονται καθοριστικές:

Διακοπή του καπνίσματος Το κάπνισμα είναι παγκοσμίως η κυριότερη αιτία καρκίνου που μπορεί να προληφθεί.

Εκτιμάται ότι 25-30% των περιστατικών καρκίνου στις αναπτυγμένες χώρες σχετίζονται με το κάπνισμα. Τα οφέλη από τη διακοπή του καπνίσματος είναι εμφανή σε 5 χρόνια και γίνονται ακόμα πιο ισχυρά με το πέρασμα του χρόνου.

Αποφυγή της παχυσαρκίας Η παχυσαρκία είναι ο δεύτερος σημαντικότερος παράγοντας κινδύνου για χρόνιες νόσους στις δυτικές κοινωνίες και παρουσιάζει σαφή σχέση με τον καρκίνο του παχέος εντέρου, του μαστού (σε μετεμμηνοπαυσιακές γυναίκες), του ενδομητρίου, του νεφρού και του οισοφάγου (αδενοκαρκίνωμα).

Ασκηση Υπάρχουν σαφή στοιχεία που δείχνουν ότι η τακτική σωματική άσκηση μειώνει τον κίνδυνο για καρκίνο του παχέος εντέρου, ενώ φαίνεται ότι συμβάλλει επίσης στη μείωση του κινδύνου για καρκίνο του μαστού, του ενδομητρίου και του προστάτη. Η τακτική σωματική άσκηση είναι απαραίτητη για τη διατήρηση φυσιολογικού βάρους, αλλά, σε ορισμένους τύπους καρκίνου, φαίνεται ότι η προστατευτική της δράση είναι ανεξάρτητη από τον έλεγχο του βάρους. Το απαραίτητο επίπεδο σωματικής άσκησης είναι τρεις φορές την εβδομάδα για μισή ώρα. Ο έλεγχος του βάρους και η άσκηση ιδανικά πρέπει να ξεκινούν σε μικρή ηλικία, αλλά, ακόμα και αν ξεκινήσουν αργότερα, τα οφέλη για την υγεία είναι πολύ μεγάλα.

Υγιεινή διατροφή Αρκετές επιδημιολογικές μελέτες δείχνουν την προστατευτική δράση της υψηλής κατανάλωσης φρούτων και λαχανικών έναντι του κινδύνου για διάφορους τύπους καρκίνου και ιδίως για τον καρκίνο του παχέος εντέρου και του ορθού, του οισοφάγου, του στομάχου και του παγκρέατος. Συνιστάται μειωμένη κατανάλωση ζωικών λιπών και κρέατος και αυξημένη κατανάλωση ψαριών, ελαιόλαδου, λαχανικών, φρούτων και δημητριακών.

Περιορισμός της κατανάλωσης αλκοόλ Τα επιδημιολογικά στοιχεία δείχνουν ότι η κατανάλωση αλκοόλ αυξάνει τον κίνδυνο για καρκίνο της στοματικής κοιλότητας, του φάρυγγα και του λάρυγγα και για καρκίνωμα οισοφάγου από πλακώδες επιθήλιο. Το αλκοόλ σχετίζεται επίσης ισχυρά με τον κίνδυνο για πρωτοπαθή καρκίνο του ήπατος, ενώ έχει παρατηρηθεί συσχετισμός του με τον ορθοκολικό καρκίνο και τον καρκίνο του μαστού. Σύμφωνα με τις συστάσεις, οι άνδρες δεν πρέπει να υπερβαίνουν τα 20 g αλκοόλ την ημέρα (περίπου δύο ποτά) και οι γυναίκες τα 10 g την ημέρα.

KARKINOS AITIES_x2 2/17/22 11:53 AM Page 23

Αποφυγή έκθεσης στον ήλιο Ο ήλιος και ιδίως οι υπεριώδεις ακτινοβολίες του αποτελούν το κύριο αίτιο καρκίνου του δέρματος. Τα άτομα με ανοιχτόχρωμα δέρμα κινδυνεύουν περισσότερο, ιδίως όσοι έχουν κόκκινα μαλλιά, φακίδες και τάση να καίγονται εύκολα από τον ήλιο. Η καλύτερη πρόληψη είναι η πλήρης αποφυγή της έκθεσης στον ήλιο, ή τουλάχιστον η αποφυγή έκθεσης από τις 11 π.μ. έως τις 3 μ.μ. , που οι υπεριώδεις ακτίνες είναι πιο έντονες, ενώ κατά τη διάρκεια της έκθεσης είναι απαραίτητη η χρήση αντηλιακού, η οποία ωστόσο δεν πρέπει να οδηγεί σε παράταση της έκθεσης στον ήλιο.

Εμβολιασμός κατά των ιών που προκαλούν καρκίνο Καρκίνος του τραχήλου της μήτρας. Ο καρκίνος του τραχήλου της μήτρας είναι ο δεύτερος σε συχνότητα καρκίνος που πλήττει τις γυναίκες ηλικίας 15-44 ετών στην Ε.Ε. Το κύριο αίτιο του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας είναι η επίμονη λοίμωξη του γεννητικού συστήματος από τον ιό των ανθρώπινων θηλωμάτων (HPV). Στην Ευρώπη έχουν εγκριθεί δύο προληπτικά εμβόλια κατά του HPV. Και τα δύο εμβόλια παρέχουν προστασία έναντι των τύπων 16 και 18 του HPV, που εκτιμάται ότι ευθύνονται για 73% των περιστατικών καρκίνου του τραχήλου στην Ευρώπη. Η χρήση εμβολίου κατά του HPV συνιστάται σε όλα τα κορίτσια ηλικίας 12 έως 15 ετών. Καρκίνος του ήπατος. Κάθε χρόνο στην Ευρωπαϊκή Ενωση καταγράφονται περίπου 30.000 νέα περιστατικά καρκίνου του ήπατος, για την πλειονότητα των οποίων ευθύνεται η χρόνια λοίμωξη από τον ιό της ηπατίτιδας Β (HBV) και τον ιό της ηπατίτιδας C (HCV). Εδώ και μια εικοσαετία υπάρχει αποτελεσματικό εμβόλιο κατά του HBV, αλλά τα ποσοστά κάλυψης από το εμβόλιο αυτό ποικίλλουν από

χώρα σε χώρα. Δεδομένου ότι ο εκλεκτικός εμβολιασμός μόνο των ομάδων υψηλού κινδύνου δεν φαίνεται να αποδίδει, απαιτείται καθολικός εμβολιασμός όλων των παιδιών έναντι του HBV.

Αποφυγή των καρκινογόνων παραγόντων του περιβάλλοντος Διάφοροι περιβαλλοντικοί παράγοντες, όπως η ρύπανση της ατμόσφαιρας, τα κατάλοιπα φυτοφαρμάκων στο πόσιμο νερό ή τις τροφές, οι διοξίνες ή τα χημικά απόβλητα, έχουν συνδεθεί με αύξηση διαφόρων τύπων καρκίνου. Ο Ευρωπαϊκός Κώδικας κατά του Καρκίνου συνιστά να εφαρμόζονται αυστηρά οι οδηγίες για αποφυγή έκθεσης σε γνωστές καρκινογόνες ουσίες και να ακολουθούνται οι οδηγίες υγιεινής και ασφάλειας για ουσίες που είναι δυνητικά καρκινογόνες και οι επίσημες κρατικές οδηγίες για προστασία από τις ακτινοβολίες. Οπωσδήποτε η γήρανση είναι ένας άλλος βασικός παράγοντας για την ανάπτυξη του καρκίνου. Η συχνότητα του καρκίνου αυξάνεται δραματικά

ΓΥΝΑΙΚΕΣ

ΑΝΔΡΕΣ

Μαστογραφία. Ο καρκίνος του μαστού είναι ο πιο συχνός καρκίνος στις γυναίκες. Αντιπροσωπεύει το 26,5% του συνόλου των νέων περιστατικών καρκίνου στις γυναίκες στις χώρες της Ε.Ε. και ευθύνεται για 17,5% των θανάτων από καρκίνο. Η μαστογραφία μπορεί να ανιχνεύσει τυχόν αλλοιώσεις στον μαστό προτού ακόμη αναπτυχθεί όγκος που μπορεί να ανιχνευθεί με ψηλάφηση και είναι εξαιρετικά αποτελεσματική στην πρόληψη του καρκίνου του μαστού. Η εξέταση πρέπει να γίνεται τακτικά μετά την ηλικία των 50 ετών, ενώ σε γυναίκες με οικογενειακό ιστορικό ή άλλους παράγοντες κινδύνου για καρκίνο του μαστού, ο τακτικός έλεγχος με μαστογραφία πρέπει να ξεκινά νωρίτερα. Τεστ Παπανικολάου (ΠΑΠ). Ο καρκίνος του τραχήλου της μήτρας είναι ο δεύτερος πιο συχνός τύπος καρκίνου στις γυναίκες παγκοσμίως. Το τεστ Παπανικολάου ανιχνεύει το 90% των περιστατικών καρκίνου και πρέπει να εφαρμόζεται τακτικά σε όλες τις γυναίκες από την ηλικία των 20-25 ετών. Η συχνότητα εφαρμογής του εξαρτάται από το ιστορικό κάθε γυναίκας.

PSA. Ο καρκίνος του προστάτη, ένα από τα κύρια αίτια θανάτου από καρκίνο στους άνδρες, μπορεί να ανιχνευθεί μέσω της εξέτασης PSA. Δεν υπάρχουν συστάσεις για καθολική χρήση του τεστ, αλλά το τεστ PSA συνιστάται στους άνδρες με παράγοντες κινδύνου για καρκίνο του προστάτη μετά την ηλικία των 50 ετών.

με την ηλικία και πιθανότατα οφείλεται σε συσσώρευση των κινδύνων για συγκεκριμένες μορφές καρκίνου με την ηλικία. Η συνολική συσσώρευση κινδύνων σε συνδυασμό με το γεγονός ότι οι μηχανισμοί επιδιόρθωσης των κυτταρικών ανωμαλιών γίνονται λιγότερο αποτελεσματικοί όσο μεγαλώνει ένας άνθρωπος, αυξάνουν τις πιθανότητες εμφάνισης καρκίνου σε προχωρημένη ηλικία. Παρ’ όλα αυτά, όσο νωρίτερα διαγνωστεί ένας καρκίνος, τόσο περισσότερες είναι οι πιθανότητες επιβίωσης. Για ορισμένους τύπους καρκίνου υπάρχουν προληπτικές εξετάσεις, οι οποίες είναι εξαιρετικά αποτελεσματικές και μπορούν να σώσουν τη ζωή εκατομμυρίων ανθρώπων.u

ΚΑΙ ΤΑ ΔΥΟ ΦΥΛΑ Εξέταση για καρκίνο του παχέος εντέρου και του ορθού. Ο καρκίνος του παχέος εντέρου και του ορθού (ορθοκολικός καρκίνος) είναι από τους συχνότερους τύπους καρκίνου και στα δύο φύλα στις αναπτυγμένες χώρες. Ο κίνδυνος αυξάνεται με την αύξηση της ηλικίας. Η προληπτική εξέταση μπορεί να οδηγήσει σε έγκαιρη ανίχνευση τυχόν πολυπόδων και στην αφαίρεσή τους πριν αυτοί καταστούν κακοήθεις, καθώς και στην ανίχνευση τυχόν νεοπλάσματος σε πρώιμο στάδιο. Ολοι οι άνδρες και οι γυναίκες άνω των 50 ετών θα πρέπει να υποβάλλονται σε προληπτική εξέταση.

| περί υγείας | 23

KARKINOS PAIDIA_KOSMIDH_L 2/17/22 11:53 AM Page 24

Καρκίνος σε παιδιά και εφήβους Στα παιδιά και στους εφήβους η ευαισθητοποίηση και η γνώση του παιδιάτρου, του γενικού ή του αγροτικού γιατρού έχουν ως συνέπεια την έγκαιρη διάγνωση.

ήδη από την περίοδο της εγκυμοσύνης της μηάθε χρόνο, στις 15 Φεβρουαρίου, σε όλο τέρας αλλά και αργότερα. Συμβουλές και οδηγίες τον κόσμο γιορτάζεται η παγκόσμια ημέρα αποφυγής έκθεσης στον ήλιο, αποφυγής καπνίγια τον καρκίνο στα παιδιά ενώ κάθε χρόσματος και επιλογής ενδεδειγμένης διατροφής νο, ο μήνας Σεπτέμβρης έχει οριστεί ως μήνας και άσκησης, προφυλάσσουν από ανάπτυξη καρεπαγρύπνησης για τον καρκίνο της παιδικής ηλικίνου στην ενήλικη ζωή. Στα παιδιά και στους κίας. εφήβους η ευαισθητοποίηση και η γνώση του Ο καρκίνος στα παιδιά και τους εφήβους είναι ιδιαίτερα σπάνια νόσος και μόλις παιδιάτρου, του γενικού ή του το 1% των περιπτώσεων καρκίαγροτικού γιατρού έχουν ως συνου στον άνθρωπο αφορά σε νέπεια την έγκαιρη διάγνωση. παιδιά και εφήβους. Η συχνότητα Η συμμετοχή της κληρονομικότης νόσου είναι 15 παιδιά ή έφητητας περιορίζεται σε ποσοστό μικρότερο του 10% των παιδιών βοι ανά 100.000 κάθε χρόνο ή 1 και εφήβων, ωστόσο είναι σημαπαιδί ή έφηβος ανά 6500 παιδιά ντική η αναζήτηση πιθανής κληή εφήβους. ρονομικότητας, έτσι ώστε να χοΩστόσο, παρά τη σπανιότητα ρηγείται η πλέον ενδεδειγμένη του καρκίνου, ευθύνεται για τους αγωγή και να ερευνάται ο συπερισσότερους θανάτους από γκεκριμένος τύπος κληρονομικού νόσο σε παιδιά μετά τον πρώτο Γράφει η χρόνο της ζωής. Αξίζει να ανα- Δρ. Ελένη Βασιλάτου-Κοσμίδη νοσήματος στην υπόλοιπη οικογένεια. φερθεί ότι η κύρια αιτία θανάτου Παιδίατρος ΑιματολόγοςΤα παιδιά και οι έφηβοι με καρκίνο στις υπόλοιπες ηλικίες είναι τα Ογκολόγος, Διευθύντρια ατυχήματα. πρέπει να φροντίζονται από ομάΟγκολογικής Κλινικής παιδιών και εφήβων, Νοσοκομείο Συχνότεροι τύποι καρκίνου στα δα στην οποία συμμετέχουν εξειΠαίδων ΜΗΤΕΡΑ παιδιά και τους εφήβους είναι η δικευμένοι γιατροί, νοσηλευτές, λευχαιμία, οι όγκοι Κεντρικού ψυχολόγοι αλλά και λοιπό διοικητικό και βοηθητικό προσωπικό που έχει γνώση νευρικού συστήματος, τα λεμφώματα, τα σαραλλά και επίγνωση και μπορεί να αφιερώσει κώματα και ακολουθούν άλλοι τύποι καρκίνου. χρόνο με υπομονή και ενσυναίσθηση σε όλες Δεδομένου ότι στην μεγάλη πλειονότητα δεν τις φάσεις της νόσου. εφαρμόζονται (γιατί δεν υπάρχουν) προγράμματα Η ενημέρωση των γονιών αλλά και του ίδιου επιτήρησης δηλαδή προσυμπτωματικός έλεγχος, του ασθενούς (λαμβάνοντας υπόψη την ηλικία ο καλύτερος και αποτελεσματικότερος τρόπος αλλά και το «ιδιαίτερο» του κάθε ασθενούς) προσέγγισης είναι η έγκαιρη διάγνωση που πρέπει να διδάσκεται στους φοιτητές σε προπτυχιακό αποτελεί ακρογωνιαίο λίθο στην ομαλή συμπόεπίπεδο, ανεξάρτητα της τελικής επιλογής της ρευση οικογένειας και θεραπευτικής ομάδας. ειδικότητας. Κατά την επιλογή της θεραπείας λαμβάνονται υπόψη ευρωπαϊκά ή διεθνή πρωτόκολλα στα Ωστόσο, συνιστάται η αποφυγή έκθεσης σε ιονίοποία πλέον συμμετέχει και η χώρα μας μέσω ζουσα ακτινοβολία (αξονικές, ακτινογραφίες κ.λπ.) της Ελληνικής Εταιρίας Παιδιατρικής Αιματολογίας-Ογκολογίας (ΕΕΠΑΟ). Παράλληλα πρέπει να λαμβάνεται μέριμνα έτσι ώστε η «κανονικότητα» της ζωής να συνεχίζεται και η σχολική εκπαίδευση να μην διακόπτεται και να προσφέρεται «κατ’ ιδίαν διδασκαλία», όπως ορίζει ο αντίστοιχος νόμος. Η φροντίδα δεν περιορίζεται μόνο στο άρρωστο παιδί, αλλά πρέπει να προσφέρεται σε όλη την οικογένεια και ιδιαίτερα στους γονείς και στα αδέλφια γιατί «όταν νοσεί ένα παιδί από απειλητική για τη ζωή ασθένεια, πάσχει ολόκληρη η οικογένεια». Η πρόγνωση στα παιδιά και τους εφήβους που νόσησαν από καρκίνο είναι καλή. Τέσσερα από τα πέντε παιδιά ή εφήβους που νοσούν θεραπεύονται, ωστόσο πρέπει να παρακολουθούνται

24 | περί υγείας |

και μετά το τέλος της θεραπείας. Τα ενθαρρυντικά αυτά ευνοϊκά αποτελέσματα δυστυχώς επιτυγχάνονται μόνο στο 20% των παιδιών που νοσούν από καρκίνο παγκοσμίως. Το υπόλοιπο 80% των ασθενών ζει σε χώρες με πολύ χαμηλό επίπεδο ζωής και λίαν περιορισμένες οικονομικές δυνατότητες, όπου ο καρκίνος μπορεί α) να μην διαγιγνώσκεται, β) μετά τη διάγνωση να μην υπάρχει συστηματική πρόσβαση σε οργανωμένες δομές υγείας, γ) να απουσιάζουν τεχνολογικές υποδομές ή/και φάρμακα και δ) να μην υπάρχει δυνατότητα υποστηρικτικής φροντίδας επιπλοκών. Για τους λόγους αυτούς, η Διεθνής Εταιρεία Παιδιατρικής Ογκολογίας (International Society of Pediatric Oncology-SIOP) εφαρμόζει προγράμματα εκπαίδευσης γιατρών και δημιουργία πρωτοκόλλων που είναι δυνατόν να εφαρμοστούν στις χώρες αυτές. Η ετήσια ανακοίνωση της SIOP για το 2021 εκφράζεται με α) το όραμα της Εταιρείας, που είναι να μην πεθαίνει παιδί από καρκίνο αλλά να επιτυγχάνεται ίαση (cure) για τα περισσότερα παιδιά και φροντίδα (care) για όλα και β) την αποστολή της Εταιρείας, που είναι η βελτίωση της ποιότητας ζωής του παιδιού και εφήβου με καρκίνο μέσω συνεργασίας, εκπαίδευσης, εξειδίκευσης, έρευνας και υπεράσπισης των δικαιωμάτων τους.u

KARKINOS PNEBMONA_FAIRLIFE_PATELH_L 2/17/22 11:54 AM Page 25

Καρκίνος του πνεύμονα Η βιωσιμότητα για τον καρκίνο του πνεύμονα φτάνει σε 9 στα 10 άτομα αν διαγνωστούν εγκαίρως ενώ αντιθέτως αν η διάγνωση καθυστερήσει (στάδιο ΙV) η επιβίωση είναι 1 στα 10.

αξονικής τομογραφίας χαμηλής δόσης για την καρκίνος του πνεύμονα είναι ένας από ανίχνευση του καρκίνου του πνεύμονα θα μποτους πιο συχνούς και σοβαρούς τύπους ρούσε να μειώσει τον αριθμό των θανάτων κατά καρκίνου, τόσο στους άνδρες όσο και 20% σε σύγκριση με τις ακτινογραφίες θώρακα. στις γυναίκες. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας Η δεύτερη ευρωπαϊκή μελέτη διεξήχθη στο για το 2020 υπολογίζει την ύπαρξη 2.206.771 Βέλγιο και στην Ολλανδία και τα αποεκατομμυρίων περιπτώσεων καρτελέσματα δημοσιεύθηκαν το 2020. κίνου του πνεύμονα και 1,79 εκαΔιαπιστώθηκε ότι μετά από 10 χρόνια τομμύρια θανάτους από καρκίνο οι θάνατοι από καρκίνο των πνευμόνων του πνεύμονα παγκοσμίως. μειώθηκαν κατά 26% στους άντρες και Στην Ελλάδα, ο καρκίνος του πνεύέως 60% στις γυναίκες εξαιτίας του μονα προκαλεί παραπάνω θανάπροσυμπτωματικού ελέγχου. τους από τον καρκίνο του μαστού, του παχέος εντέρου και του προστάτη μαζί. Το 2020 στην Ελλάδα Πρόσφατα δεδομένα υπήρξαν 8.960 περιστατικά ασθεστην Ελλάδα νών με καρκίνο του πνεύμονα. Με βάση τα ευρήματα και την ανάλυση Στους άνδρες, ο καρκίνος του πνεύτων στοιχείων μελέτης που έγινε για Γράφει η μονα είναι ο πιο συχνός τύπος καρΚορίνα Πατέλη-Bell πρώτη φορά στην Ελλάδα και παρουκίνου, με 6.786 νέα περιστατικά Πρόεδρος FairLife LCC, σιάστηκε στην Ημερίδα της FairLife στην Ελλάδα το 2020 (18,7% από Τreasurer of LuCE LCC με τίτλο «Καρκίνος του Πνεύμονα όλους τους τύπους καρκίνου) και – πρόληψη και έγκαιρη διάγνωση: Πρόστις γυναίκες 2174 περιστατικά ( 7,7% ). Από γραμμα Προσυμπτωματικού Ελέγχου για τον Καραυτούς, μόλις τα 2/3 θα καταφέρουν να επιβιώκίνο του Πνεύμονα στην Ελλάδα, είμαστε έτοιμοι;», σουν στην πενταετία, μετά τη διάγνωση της νότεκμηριώθηκε ότι η υιοθέτηση του προσυμπτωσου. Επτά στους δέκα ασθενείς διαγιγνώσκονται ματικού ελέγχου για τον καρκίνο του πνεύμονα πολύ αργά, με αποτέλεσμα να μην μπορούν να με την αξονική τομογραφία χαμηλής δόσης ακτιθεραπευτούν πλήρως από τη νόσο. νοβολίας είναι ξεκάθαρα προς όφελος του συΣτην εποχή μας, μόνο το 16% των ασθενών ανιστήματος υγείας και της κοινωνίας, καθώς θα χνεύονται με τοπική νόσο στον πνεύμονα –δηλαδή οδηγήσει σε πρώιμη διάγνωση, έγκαιρη αντιμεστο αρχικό στάδιο της νόσου– και το πρόβλημα τώπιση με τις καλύτερες θεραπευτικές επιλογές είναι ότι οι περισσότεροι ασθενείς εμφανίζουν και κέρδος σε ανθρώπινη ζωή. συμπτώματα όταν ο καρκίνος το πνεύμονα βρίΤη μελέτη εκπόνησε το Ινστιτούτο Πολιτικής σκεται στα τελευταία του στάδια. Υγείας, υπό την επιστημονική ευθύνη του καθηγητή Ο προσυμπτωματικός έλεγχος για καρκίνο (screenΠολιτικής Υγείας και κοσμήτορα της Σχολής Κοιing) αποτελεί την προσπάθεια ανίχνευσης της νωνικών και Πολιτικών Επιστημών του Πανεπινόσου πριν την εμφάνιση συμπτωμάτων. Παραστημίου Πελοποννήσου, Κυριάκου Σουλιώτη, και δείγματα τέτοιων ελέγχων αποτελούν η μαστο-

της αντιπροέδρου της FairLife LCC και διδάκτορος Δημόσιας Υγείας, Εύης Χατζηανδρέου. Με βάση προβλεπτικό, στοχαστικό μοντέλο, ο προσυμπτωματικός έλεγχος οδηγεί σε σημαντική μείωση των θανάτων κατά 24,61% και σε μείωση των απολεσθέντων χρόνων ζωής κατά 30,9%. Συγκεκριμένα, το μοντέλο προβλέπει 339 λιγότερους θανάτους και 944 λιγότερα απολεσθέντα χρόνια ζωής ανά 100.000 σε βάθος πενταετίας. Στη χώρα μας, όπου ο καρκίνος του πνεύμονα είναι η πρώτη αιτία θανάτου με 9.000 νέες περιπτώσεις κάθε χρόνο, ο προσυμπτωματικός έλεγχος θα αποτελέσει ένα δυνατό όπλο στη μάχη της δευτερογενούς πρόληψης. Η βιωσιμότητα για τον καρκίνο του πνεύμονα φτάνει σε 9 στα 10 άτομα, αν διαγνωστούν εγκαίρως, ενώ αντιθέτως αν η διάγνωση καθυστερήσει (στάδιο ΙV), η επιβίωση είναι 1 στα 10. Τα δεδομένα για τα οφέλη του προσυμπτωματικού ελέγχου είναι αδιαμφισβήτητα, ενώ με παράλληλη δράση του screening μαζί με προγράμματα μείωσης του καπνίσματος αναμένεται να έχουμε μείωση θανάτων κατά 38%. Επιτάσσεται, επομένως, αναγκαία η ένταξη του προσυμπτωματικού ελέγχου για τον καρκίνο του πνεύμονα στο εθνικό πρόγραμμα για την πρόληψη «Σπύρος Δοξιάδης», σε εναρμόνιση με τις επιτακτικές συστάσεις σε ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο για τη στήριξη και την ενθάρρυνση των χωρών, ώστε να ξεκινήσουν τα δικά τους προγράμματα προσυμπτωματικού ελέγχου. u

γραφία για τον καρκίνο του μαστού, το τεστ ΠΑΠ και ο έλεγχος για τον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας. Η μόνη διαθέσιμη εξέταση που φαίνεται έως σήμερα να είναι αποτελεσματική ως προσυμπτωματικός έλεγχος για τον καρκίνο του πνεύμονα, σε άτομα υψηλού κινδύνου, είναι η αξονική τομογραφία χαμηλής δόσης (LDCT). Με την αξονική τομογραφία χαμηλής δόσης, οι τεχνικές που χρησιμοποιούνται επιτρέπουν τη χορήγηση δόσης ακτινοβολίας έως και 10 φορές χαμηλότερη από τη συνήθη αξονική τομογραφία θώρακος. Στις ΗΠΑ, αλλά πλέον και σε κάποιες ευρωπαϊκές χώρες η LDCT προτείνεται ως ετήσιος προληπτικός έλεγχος για ασθενείς υψηλού κινδύνου, δηλαδή ασθενείς που πληρούν συγκεκριμένα κριτήρια: Ατομα μεταξύ 50-80 ετών που έχουν ιστορικό καπνίσματος (1 πακέτο ημερησίως για 20 έτη ή 2 πακέτα για 10 χρόνια) ή είναι τώρα καπνιστές / έχουν διακόψει το κάπνισμα τα τελευταία 15 χρόνια ανήκουν στις ομάδες που χρειάζεται να κάνουν ετησίως τον προληπτικό έλεγχο.

Πρόσφατα δεδομένα παγκοσμίως Aπό τα αποτελέσματα αμερικανικής μελέτης που εξέτασε τον προσυμπτωματικό έλεγχο του καρκίνου του πνεύμονα, διαπιστώθηκε ότι η χρήση

| περί υγείας | 25

ETHSIO_CHECK-UP_FRAGOULIS_L 2/17/22 1:27 PM Page 26

Ετήσιος προληπτικός έλεγχος Γιατί δεν πρέπει να αμελούμε το ετήσιο check-up και την απαραίτητη επίσκεψη στον οικογενειακό μας γιατρό.

δημιουργία ενός εξατομικευμένου πλάνου πρόετήσια προληπτική φροντίδα αποληψης για εσάς, να αντιμετωπίσετε τυχόν ανητελεί προτεραιότητα για να διασυχίες και να εντοπίσετε τρόπους πρόληψης σφαλιστεί η βέλτιστη υγεία. Δεν μελλοντικών προβλημάτων. έχει περιθώρια αναβολής, καθώς η υγεία Η ετήσια επίσκεψη είναι επίσης δεν μπαίνει σε αναμονή. O εντοπισμός μια ευκαιρία να διερευνηθούν και η τροποποίηση παραγόντων κινυγιεινές και δυνητικά ανθυγιεινές δύνου για κάποια ασθένεια βοηθούν επιλογές τρόπου ζωής, όπως διαστην πρόληψη εκδήλωσής της, ενώ τροφή, άσκηση, κάπνισμα και η έγκαιρη ανίχνευση εγκατεστημένων κατανάλωση αλκοόλ. Να διερευνοσημάτων συμβάλλει στην καλύτερη νηθούν και να επικαιροποιηθούν αντιμετώπισή τους, μειώνει τον κίνοι εμβολιασμοί. Να ελεγχθεί η δυνο επιπλοκών και αυξάνει τις πιθαπαρουσία κοινών προβλημάτων ψυχικής υγείας, όπως άγχους, νότητες καλύτερων αποτελεσμάτων κατάθλιψης και διαταραχών για την υγεία. Γράφει ο ύπνου. Να συζητηθεί η ανάγκη Το ετήσιο check-up πρέπει να ξεκινά Ευάγγελος Φραγκούλης για συ-γκεκριμένες εξετάσεις διακαι να ολοκληρώνεται με επίσκεψη Γενικός Ιατρός, Αναπληρωτής λογής, μερικές από τις οποίες στον οικογενειακό σας γιατρό. Αρχίατρος του ΕΔΟΕΑΠ ίσως δεν γνωρίζετε. Αυτός θα συστήσει ένα εξατομικευΠριν από την επίσκεψη στο γιαμένο για εσάς πλάνο πρόληψης και τρό σας, συγκεντρώστε το ιατρικό ιστορικό της θα αξιολογήσει στη συνέχεια τα αποτελέσματα οικογένειάς σας. Συζητήστε με τους συγγενείς των εξετάσεών που περιλαμβάνει. Μαζί θα αποσας για να μάθετε αν υπάρχουν ασθένειες που φασίσετε ποια εξέταση, πότε και πόσο συχνά διατρέχουν στην οικογένεια. Βοηθά, επίσης, να χρειάζεται να κάνετε σε προληπτική βάση. Αντίθετα, δεν μπορεί να είναι αποδοτικές πρακτικές έχετε φτιάξει εκ των προτέρων μια λίστα με ερωτήσεις και τις ανησυχίες σας για να τις απευόπου οι ασθενείς ζητούν ή αγοράζουν τις εξετάσεις θύνετε στον γιατρό σας. που οι ίδιοι θεωρούν πως χρειάζονται ή που οι εξετάσεις διενεργούνται αποσυνδεμένα από τη φροντίδα του γιατρού τους. Εξετάσεις διαλογής Η επίσκεψη στο γιατρό παρέχει την ευκαιρία να Ο γιατρός σας μπορεί να προτείνει εξετάσεις διααξιολογήσετε την παρούσα κατάσταση της λογής, οι οποίες εντοπίζουν προβλήματα υγείας υγείας σας και των κινδύνων που αυτή διατρέχει νωρίς στην πορεία τους πριν εμφανιστούν συμκαι να προσδιορίσετε μαζί τους στόχους και τις πτώματα, βασιζόμενος σε κατευθυντήριες συπροσδοκίες σας για το επόμενο έτος. Αν και στάσεις από ομάδες ειδικών. δεν είναι μια εξονυχιστική εξέταση, βοηθά στη Καρκίνος τραχήλου της μήτρας Καρκίνος μαστού

Ο προσδιορισμός των εξετάσεων που χρειάζεστε βασίζεται: l στην ηλικία, στην κατάσταση της υγείας και στο φύλο. l στους παράγοντες κινδύνου, καταστάσεις που όταν είναι παρούσες κάνουν πιο πιθανή την εκδήλωση μιας ασθένειας. Περιλαμβάνουν το οικογενειακό σας ιστορικό και συνήθειες του τρόπου ζωής. Πέρα από τα οφέλη, οι εξετάσεις κρύβουν και κινδύνους και ο γιατρός σας οφείλει να σας ενημερώσει για αυτούς, πχ ακτινοβολία, τραυματισμός, κλπ. Εξετάσεις, επίσης, μπορούν να οδηγήσουν σε λανθασμένη διάγνωση μιας ασθένειας, που στην πραγματικότητα δεν έχετε, οδηγώντας σε περισσότερες εξετάσεις. Ο γιατρός σας μπορεί να σας βοηθήσει να αποφασίσετε από κοινού, εάν τα οφέλη μιας εξέτασης υπερτερούν των κινδύνων για εσάς. Με αυτόν τον τρόπο, ενημερώνεστε καλύτερα και εμπλέκεστε ενεργότερα στη διατήρηση της υγείας σας. Ως εξετάσεις διαλογής συστήνονται οι εξετάσεις για τις οποίες διαθέτουμε σαφείς αποδείξεις πως η εισαγωγή τους στα προγράμματα πρόληψης αλλάζουν τη φυσική πορεία μιας ασθένειας σε ένα σημαντικό κομμάτι του πληθυσμού που ελέγχεται. Αφορούν ορισμένους τύπους καρκίνου, καρδιομεταβολικούς παράγοντες κινδύνου και λοιμώδη νοσήματα και αναλόγως της υπό έλεγχο κατάστασης, η διερεύνηση θα μπορούσε να αφορά εργαστηριακή εξέταση –αιματολογική ή ακτινολογική–, να αφορά σε ευρήματα από τη φυσική εξέταση ή ερωτηματολόγιο που σας χορηγεί προς συμπλήρωση ο γιατρός σας.u

Τεστ Παπανικολάου κάθε 3 χρόνια ή εναλλακτικά συνδυασμός τεστ Παπανικολάου και HPV DNA τεστ κάθε 5 χρόνια από την ηλικία των 25 ετών - 65 ετών. Ο ετήσιος έλεγχος με μαστογραφία είναι δυνατόν να ξεκινά από την ηλικία των 40-44 ετών. Από τα 55 έτη μπορούν να συνεχίσουν τον έλεγχο ετησίως ή ανά 2 έτη και για όσο διάστημα είναι σε καλή υγεία.

Καρκίνος παχέος εντέρου

Kολονοσκόπηση (ανά 10ετία) ή εξέταση για αιμοσφαιρίνη στα κόπρανα (ετησίως) από την ηλικία των 50 ετών έως και τα 75 έτη (στις ΗΠΑ πρόσφατα το κατώτερο ηλικιακό όριο έπεσε στα 45 έτη). Για άτομα μεγαλύτερης ηλικίας η απόφαση για έλεγχο εξατομικεύεται.

Καρκίνος προστάτη

Οι άνδρες πρέπει να έχουν την ευκαιρία να συζητήσουν με τον γιατρό τους τα υπέρ και τα κατά του ελέγχου για καρκίνο προστάτη. Η απόφαση θα πρέπει να ληφθεί αφού ενημερωθούν για τις αβεβαιότητες, τους κινδύνους και τα πιθανά οφέλη. Μέτρηση του PSA στο αίμα +/-, δακτυλική εξέταση από την ηλικία των 50 ετών για άνδρες που διατρέχουν μέσο κίνδυνο καρκίνου προστάτη και των 45 ετών για άνδρες με υψηλό κίνδυνο (πατέρας ή αδελφός που έχει διαγνωστεί με καρκίνο προστάτη σε ηλικία <65 ετών). Ανδρες που έχουν PSA<2,5 επανεξετάζονται κάθε 2 χρόνια, ενώ ετησίως αυτοί που έχουν PSA ≥2,5.

Καρκίνος πνεύμονα

Χαμηλής ακτινοβολίας Αξονική Τομογραφία Θώρακος ετησίως για ασθενείς 50 - 80 ετών, με ιστορικό καπνίσματος ≥20 πακέτων-ετών και που συνεχίζουν να καπνίζουν ή έχουν σταματήσει τα τελευταία 15 χρόνια. (Πακέτα-έτη: ο αριθμός των πακέτων τσιγάρων που κάποιος καπνίζει την ημέρα X τον αριθμό των ετών που έχει καπνίσει).

Δυσλιπιδαιμία

Ελεγχος των λιπιδίων στο αίμα κάθε 5 χρόνια από την ηλικία των 20 ετών. Νωρίτερα συστήνεται σε άτομα με παράγοντες κινδύνου καρδιαγγειακής νόσου – κάπνισμα, παχυσαρκία, οικογενειακό ιστορικό πρώιμης καρδιαγγειακής νόσου κ.λπ.

Αρτηριακή υπέρταση

Μέτρηση της Αρτηριακής Πίεσης σε όλους τους ενήλικες τουλάχιστον κάθε 2 έτη.

Διαβήτης

Μέτρηση του σακχάρου νηστείας, της γλυκοζυλιωμένης αιμοσφαιρίνης και καμπύλη σακχάρου συστήνεται σε όλους από την ηλικία των 45 ετών. Επίσης συστήνεται σε ενήλικες κάθε ηλικίας που είναι υπέρβαροι (ΔΜΣ>25) και που έχουν ≥1 πρόσθετους παράγοντες κινδύνου. Αν ο αρχικός έλεγχος είναι φυσιολογικός, μπορεί να επαναλαμβάνεται κάθε 3 έτη.

Οστεοπόρωση

Συστήνεται μέτρηση της Οστικής Μάζας της σπονδυλικής στήλης και του ισχίου από τα 65 έτη (γυναίκες), 70 έτη (άνδρες). Υποβάλλονται επίσης νεότεροι, που διατρέχουν υψηλό κίνδυνο κατάγματος βάσει παραγόντων κινδύνου.

Ανεύρυσμα κοιλιακής αορτής Παχυσαρκία Κατάθλιψη Σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα

26 | περί υγείας |

Ελεγχος μια φορά στη ζωή με τρίπλεξ κοιλιακής αορτής σε άνδρες ηλικίας 65 -75 ετών, νυν ή πρώην καπνιστές. Υπολογισμός του Δείκτη Μάζας Σώματος (ΔΜΣ) βάσει του σωματικού βάρους και του ύψους- Σ.Β. (Kg) / Y² (m). ΔΜΣ 18,5-25 δείχνει ένα κανονικό βάρος, ενώ ≥30 υποδεικνύει παχυσαρκία. Χρήση ειδικών ερωτηματολογίων. Ελεγχος για ΣΜΝ στο αίμα. Εξατομικεύεται βάσει του σεξουαλικού ιστορικού.

BOTOX_AGELIDIS_R 2/17/22 11:55 AM Page 27

Βotox Γιατί το αποτέλεσμα και η διάρκεια διαφέρει; Από τις πιο δημοφιλείς και ελάχιστα επεμβατικές θεραπείες αντιγήρανσης που άλλαξαν τα δεδομένα της αισθητικής ιατρικής είναι το Βotox.

ο Botox είναι μία πρωτεΐνη που παράγεται Καταρχάς, θα πρέπει να πούμε ότι η κυριότερη αιτία από το μικρόβιο Clostridium botulinum. μη καλού αποτελέσματος είναι η έγχυση που γίνεται Είναι γνωστό ως βοτουλινική από μη ειδικό γιατρό-δερματολόγο. τοξίνη τύπου Α ή αλλαντική τοξίνη. Δεν υπάρχει σωστή κατανόηση της αναΣτην κοσμητική δερματολογία, το τομίας του προσώπου, της αντίδρασης botox χρησιμοποιείται για την εξάτων μυών και της συμπεριφοράς του λειψη των ρυτίδων έκφρασης του δέρματος ως ενιαία οντότητα, εάν η προσώπου και αποτελεί τη δημοδιαδικασία δεν γίνεται από εξειδικευφιλέστερη θεραπεία αντιγήρανσης. μένους δερματολόγους. Τελευταία, όμως, έχουν δημιουργηΟμως, υπάρχουν και άλλες αιτίες: l Η τοξίνη (η ουσία) δεν είναι πάντα η θεί πολλά ερωτήματα σχετικά με την ασφάλεια και την αποτελεσμαίδια, επειδή παράγεται από βακτήρια τικότητα του Botox. που ποτέ δεν είναι ίδια. l Οι μικροδιαφορές παίζουν ρόλο τόσο Σημαντικό ρόλο σε αυτό έχει παίξει Γράφει o και η πληθώρα σκευασμάτων αμστη διάρκεια του αποτελέσματος, όσο Στέλιος Αγγελίδης φιβόλου προέλευσης αλλά και συκαι στην εικόνα μας. Δερματολόγος l Η ουσία (τοξίνη) είναι πολύ ευαίσθητη στατικών που κυκλοφορούν στην αγορά, η εφαρμογή των οποίων έχει προκαλέσει και από τον τόπο παραγωγής της έως το ιατρείο προβλήματα σε ασθενείς. χρειάζεται κατάλληλες συνθήκες ψύξης. Το Botox είναι ένα φάρμακο που χρησιμοποιείται στην ιατρική πάνω από 35 χρόνια, με πλήθος κλινικών μελετών να αποδεικνύουν την αποτελεσματικότητα και την ασφάλειά του. Η θεραπεία με Botox είναι ελάχιστα επεμβατική και δίνει θεαματικά αποτελέσματα άμεσα. Η επόμενη φορά (έγχυση) της θεραπείας γίνεται σε 3-6 μήνες. Το διάστημα εξαρτάται από το βαθμό της υπερτροφίας και της συσπαστικότητας των μυών στους οποίους εγχύεται η τοξίνη. Οι περισσότεροι, αρχικά, συνίσταται να επαναλάβουν τη θεραπεία κάθε 4 μήνες. Κάποιες φορές δεν είναι ίδιο το αποτέλεσμα και η διάρκεια της θεραπείας. Τι φταίει; Ο γιατρός, το υλικό, η αραίωσή του, ή κάτι άλλο;

Στη μεταφορά από το εργοστάσιο παραγωγής στις φαρμακαποθήκες των διάφορων χωρών και από εκεί στο ιατρείο, μπορεί να μην υπάρχουν οι κατάλληλες συνθήκες. l Από τη στιγμή της εφαρμογής μέχρι την ενδοκυττάρωση της ουσίας (2ο – 3ο 24ωρο), η θερμοκρασία της υπό θεραπείας περιοχής δεν θα πρέπει να υπερβαίνει τη θερμοκρασία της φυσιολογικής 36,6 – 37° C. l Η έγχυση της ουσίας θα πρέπει να γίνεται ενδομυϊκά. l Σε οποιαδήποτε άλλο βάθος ή μια μικρή τριχοειδική αιμορραγία κατά την έγχυση, μπορεί να μετακινηθεί κατά χιλιοστά η ουσία, με επίπτωση ελαφρώς στην εικόνα του αποτελέσματος. l Οι επανειλημμένες σωστές εγχύσεις της ουσίας σε σωστές χρονικές στιγμές σταδιακά βελτιώνουν την εικόνα του προσώπου, γιατί αποδυναμώνουν τους μυς που είναι καθελτήρες και κατεβάζουν το πρόσωπο, αφήνοντας ελεύθερους να κινηθούν και να αιματωθούν τους ανελκτήρες (αυτούς που ανεβάζουν το πρόσωπο). l Επομένως, οικειοποιούμαστε τη βελτιωμένη αυτή εικόνα και επιθυμούμε περαιτέρω βελτίωση, κάτι που δεν μπορεί η ουσία να πετύχει. l Κατά τις επανειλημμένες εγχύσεις της ουσίας, σε ορισμένα άτομα δημιουργούνται παράλληλες συνάψεις/δυνατότητα κάποιου βαθμού κίνησης των μυών, χωρίς δημιουργία αντιαισθητικής ρυτίδωσης (καλύτερο Botox). Υπάρχουν και περιπτώσεις που έχουμε ανάπτυξη αντισωμάτων από μη σωστό φάρμακο ή από λάθος αραιώσεις ή από πιο συχνές εγχύσεις. Ολα τα παραπάνω έχουν επίδραση περισσότερο στη διάρκεια του αποτελέσματος, παρά στην εικόνα του προσώπου. l

Προσοχή Το φάρμακο που διατίθεται στα φαρμακεία έχει συγκεκριμένη τιμή, επομένως ας προβληματιστούμε με το τι επιτρέπουμε να μας ενίουν όταν το απαιτούμενο ποσό για τη θεραπεία είναι αρκετά χαμηλό. Μπορεί, λοιπόν, συγκεκριμένες θεραπείες να είναι πιο οικονομικές σε σχέση με άλλες, υπάρχει όμως ο κίνδυνος να πρόκειται για φάρμακο χωρίς έγκριση. Εν κατακλείδι, όταν η εφαρμογή γίνεται από πιστοποιημένο ιατρό, χρησιμοποιείται το αυθεντικό σκεύασμα και η κατάλληλη τεχνική, τα αποτελέσματα είναι εντυπωσιακά και απόλυτα ασφαλή.u

| περί υγείας | 27

ANOSOPOIHTIKO_L 2/17/22 11:56 AM Page 28

Ανοσοποιητικό σύστημα Τεράστια η σημασία της ισορροπίας Στις διαταραχές της άμυνας του ανθρώπινου οργανισμού εμπίπτουν τρεις μεγάλες κατηγορίες: Ανοσοανεπάρκειες, Αυτοανοσίες και Υπερευαισθησίες.

ροκειμένου να παραχθεί άμυνα κατά των μολύνσεων στον οργανισμό μας, το ανοσοποιητικό σύστημα απαρτίζει ένα δίκτυο μεταξύ κυττάρων και πρωτεϊνών που συνεργάζονται αρμονικά. Τα κύτταρα και οι πρωτεΐνες αυτές δεν αποτελούν ένα ενιαίο όργανο, όπως η καρδιά ή το συκώτι, αλλά βρίσκονται διάσπαρτα σε όλο το σώμα μας, ώστε να παρέχουν γρήγορη ανταπόκριση σε πιθανές μολύνσεις. Ο συντονισμός και η αποτελεσματικότητα στις λειτουργίες σε ένα ακέραιο ανοσοποιητικό σύστημα είναι αναγκαία για να λειτουργήσει ομαλά ο ανθρώπινος οργανισμός και να μπορέσει να αναγνωρίσει και να καταστρέψει μόνο τους επιβλαβείς εσωτερικούς και εξωτερικούς εισβολείς, όπως μικρόβια, παράσιτα, καρκινικά κύτταρα και ιούς. Παράλληλα, θα πρέπει οι φυσιολογικοί ιστοί να προστατεύονται, περιορίζοντας την αντίδραση αυτή του συστήματος στην απολύτως αναγκαία. Στην ουσία, το ανοσοποιητικό σύστημα θα πρέπει να είναι δομικά ακέραιο αλλά και λειτουργικά ισορροπημένο. Η ισορροπία αυτή διαδραματίζει τόσο καθοριστικό ρόλο στον οργανισμό μας που, αν για παράδειγμα το ανοσοποιητικό σύστημα μας είναι υπερδραστήριο και αντιδρά έντονα έναντι εσωτερικών στόχων, τότε δημιουργείται αυτοανοσία. Εάν, πάλι, είναι αδύναμο και υποτονικό και δεν αντιδρά έναντι εσωτερικών στόχων, δηλαδή δεν αναγνωρίζει και απομακρύνει τα νεοπλασματικά κύτταρα, τότε δημιουργείται καρκίνος. Αντίστοιχα, όταν το ανοσοποιητικό σύστημα είναι υπερδραστήριο και αντιδρά έντονα έναντι εξωτερικών στόχων τότε δημιουργείται υπερευασθησία, όπως για παράδειγμα αλλεργία. Ενώ όταν είναι αδύναμο και υποτονικό και δεν αντιδρά έναντι εξωτερικών στόχων τότε δημιουργούνται χρόνιες και επαναλαμβανόμενες λοιμώξεις από μικρόβια, ιούς, παράσιτα και μύκητες Ολες οι παραπάνω περιπτώσεις παρόλο που φαίνονται πολύ διαφορετικές μεταξύ τους, έχουν έναν κοινό παρονομαστή, τη δυσλειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος που οδηγεί τελικά σε χρόνια διαταραχή του οργανισμού. Ετσι λοιπόν, οι διαταραχές της άμυνας του ανθρώπινου οργανισμού εμπίπτουν σε τρεις μεγάλες κατηγορίες: Ανοσοανεπάρκειες , Αυτοανοσίες και Υπερευαισθησίες. l Οι ανοσοανεπάρκειες συμβαίνουν όταν ένα ή περισσότερα από τα συστατικά του ανοσοποιητικού συστήματος ανεπαρκεί. Η ικανότητα του ανοσοποιητικού συστήματος να ανταποκριθεί στα παθογόνα αρχίζει να μειώνεται μετά την ηλικία των 50 ετών λόγω της ανοσογήρανσης. Η παχυσαρκία και ο υποσιτισμός, οι δίαιτες που στερούνται ορισμένων θρεπτικών στοιχείων, ο αλκοολισμός και η χρήση φαρμάκων

28 | περί υγείας |

είναι κοινές αιτίες κακής λειτουργίας του ανοσοποιητικού. Επιπλέον, η απώλεια του θύμου εξαιτίας γενετικών μεταλλάξεων ή η χειρουργική του αφαίρεση έχει ως αποτελέσματα σοβαρή ανοσοανεπάρκεια και υψηλή ευπάθεια στις λοιμώξεις. Οι ανοσοανεπάρκειες μπορεί να είναι κληρονομικές ή επίκτητες. Η χρόνια κοκκιωματώδης νόσος είναι ένα παράδειγμα κληρονομικής ανοσοανεπάρκειας και το AIDS και ορισμένοι τύποι καρκίνων αποτελούν ορισμένες αιτίες επίκτητης ανοσοανεπάρκειας. l Οι αυτοάνοσες διαταραχές αποτελούν το άλλο άκρο της δυσλειτουργίας του ανοσοποιητικού, με υπερδραστήριες ανοσολογικές αποκρίσεις. Σε αυτή την περίπτωση, το ανοσοποιητικό σύστημα αποτυγχάνει να διακρίνει σωστά μεταξύ εαυτού και μη-εαυτού και επιτίθεται σε μέρη του σώματος. Υπό κανονικές συνθήκες, πολλά από τα Τ-κύτταρα και πολλά αντισώματα αντιδρούν με αντιγόνα του ίδιου του οργανισμού. Μία από τις λειτουργίες των εξειδικευμένων κυττάρων, που βρίσκονται στον θύμο και στο μυελό των οστών, είναι να παρουσιάζουν στα νέα λεμφοκύτταρα τα αυτοαντιγόνα, που παράγονται σε όλο το σώμα και να τα αναγνωρίζουν, αποτρέποντας έτσι την αυτοανοσία. l Οι υπερευαισθησίες είναι οι ανοσολογικές αποκρίσεις που βλάπτουν τους ίδιους τους ιστούς του σώματος. Χωρίζονται σε τέσσερις κατηγορίες (τύπου Ι-IV) με βάση τους μηχανισμούς που εμπλέκονται και τη χρονική πορεία της αντίδρασης υπερευαισθησίας. Η υπερευαισθησία τύπου Ι είναι μια άμεση ή αναφυλακτική αντίδραση και συχνά σχετίζεται με την αλλεργία. Τα συμπτώματα μπορεί να κυμαίνονται από μια ήπια δυσφορία μέχρι θάνατο. Η υπερευαισθησία τύπου ΙΙ εμφανίζεται όταν τα αντισώματα προσδένονται σε αντιγόνα επί των κυττάρων του οργανισμού. Ονομάζεται επίσης εξαρτώμενη από αντίσωμα (ή κυτταροτοξική) υπερευαισθησία και διαμεσολαβείται από IgG και IgM αντισώματα. Τα ανοσοσυμπλέγματα (συμπλέγματα αντιγόνων, πρωτεϊνών συμπληρώματος και αντισωμάτων IgG και IgM) όταν εναποτίθενται σε διάφορους ιστούς πυροδοτούν αντιδράσεις υπερευαισθησίας τύπου III. Η υπερευαισθησία τύπου IV (γνωστή επίσης ως κυτταρο-μεσολαβούμενη ή καθυστερημένου τύπου υπερευαισθησία) συνήθως χρειάζεται δύο με τρεις ημέρες για να αναπτυχθεί. Οι αντιδράσεις τύπου IV εμπλέκονται σε πολλές αυτοάνοσες και μολυσματικές ασθένειες. Αυτές οι αντιδράσεις προκαλούνται από Τ-κύτταρα, μονοκύτταρα και μακροφάγα. Ενας άλλος σημαντικός ρόλος του ανοσοποιητικού συστήματος είναι να εντοπίζει και να κα-

ταστρέφει τους όγκους. Αυτό ονομάζεται ανοσολογική επιτήρηση. Τα μετασχηματισμένα κύτταρα των όγκων εκφράζουν αντιγόνα που δεν βρίσκονται σε φυσιολογικά κύτταρα. Για το ανοσοποιητικό σύστημα, αυτά τα αντιγόνα εμφανίζονται ως ξένα και η παρουσία τους προκαλεί τα κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος να επιτεθούν στα μετασχηματισμένα καρκινικά κύτταρα. Η κύρια απόκριση του ανοσοποιητικού συστήματος προς τους όγκους είναι να καταστρέψει τα ανώμαλα κύτταρα, χρησιμοποιώντας τα κυτταροτοξικά Τ-κύτταρα, μερικές φορές με τη βοήθεια των βοηθητικών Τ-κυττάρων. Τα ΝΚ κύτταρα σκοτώνουν, επίσης, τα καρκινικά κύτταρα με παρόμοιο τρόπο. Προφανώς, ορισμένοι όγκοι αποφεύγουν το ανοσοποιητικό σύστημα και γίνονται τελικά καρκίνοι. Ορισμένα καρκινικά κύτταρα απελευθερώνουν ουσίες που αναστέλλουν την ανοσοαπόκριση, τη φυσιολογική αντίδραση δηλαδή του ανοσοποιητικού.u

INFLUENCER_SVOLOY_R 2/17/22 11:56 AM Page 29

Οι influencers του διαδικτύου ωθούν τους έφηβους σε διατροφικές παγίδες Μετά τον διαδικτυακό εθισμό, το e-bullying και τη διαδικτυακή αποπλάνηση, έρχονται οι inﬂuencers των social media να ασκήσουν την κακή επιρροή τους στους νέους σε ό,τι αφορά τις διατροφικές τους επιλογές.

ν και διανύουμε τον μήνα του ασφαλούς διαδικτύου, υπάρχουν πολλές παγίδες στο ίντερνετ, τα on line games και τα social media για τα παιδιά και τους έφηβους, που διαφεύγουν της προσοχής των γονιών. Οπως αναφέρει η Αρτεμις Τσίτσικα, αναπληρώτρια καθηγήτρια Παιδιατρικής-Εφηβικής Ιατρικής ΕΚΠΑ, επιστημονικά υπεύθυνη των Προγραμμάτων «φιλικών» για εφήβους/νέους των Π.Ο.Υ και ΕΚΠΑ των Προγραμμάτων Κατάρτισης του Υπουργείου Υγείας και Πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Εφηβικής Ιατρικής, οι έφηβοι και οι νεαροί ενήλικες, λόγω των αναπτυξιακών χαρακτηριστικών τους, της εξερεύνησης και του πειραματισμού παρουσιάζουν αυξανόμενα ποσοστά υιοθέτησης διατροφικών συνηθειών, βασισμένων στο πρότυπο της ορθορεκτικής διατροφής, δηλαδή εκείνου του διατροφικού μοντέλου που η αναζήτηση υγιεινής διατροφής γίνεται εμμονή. Σύμφωνα με έρευνα που πραγματοποιήθηκε σε εφήβους μαθητές, το 30% του δείγματος ακολουθούσε διατροφή τα χαρακτηριστικά της οποίας συμβάδιζαν με αυτά της ορθορεξίας. Σημαντικό ρόλο στην αιτιολογία έχει η έκθεση των εφήβων σε πρότυπα και lifestyle inﬂuencing μέσω του διαδικτύου και η εξοικείωσή τους με ακραίες διατροφικές επιλογές (ακραίοι vegan, αυστηροί χορτοφάγοι κ.λπ). Σε μικρότερες ηλικίες οι ορθορεκτικοί κηδεμόνες υιοθετούν άκαμπτα και επικίνδυνα διατροφικά μοτίβα και μπορεί να φτάσουν σε σημεία να απαγορεύουν υπέροχες λιχουδιές των παιδιών, π.χ. να «μαλώνουν» τη γιαγιά όταν δίνει σοκολάτα ή να αποφεύγουν τα παιδικά πάρτι για να μην καταναλώσουν τα κλασικά γιορτινά εδέσματα! Οι ορθορεκτικές οικογένειες έχουν συσχετιστεί με ανάπτυξη διαταραχών πρόσληψης τροφής των παιδιών στην εφηβεία. Επίσης, παράγοντες που σχετίζονται με την ανάπτυξη ορθορεκτικής συμπεριφοράς στους εφήβους είναι οι εργαζόμενοι γονείς, το υψηλό κοινωνικοοικονομικό επίπεδο, οι μη καπνιστές και η άθληση.

«Σύμφωνα με έρευνα που πραγματοποιήθηκε σε έφηβους μαθητές, το 30% ακολουθούσε διατροφή με χαρακτηριστικά ορθορεξίας». Αρτεμις Τσίτσικα, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Παιδιατρικής-Εφηβικής Ιατρικής ΕΚΠΑ

Η παρέμβαση είναι σημαντική σε ακραίες ορθορεκτικές συμπεριφορές και είναι παρόμοια με αυτή άλλων διαταραχών πρόσληψης τροφής, Εξατομικεύεται και έχει ικανοποιητικά αποτελέσματα όταν είναι διεπιστημονική και εμπλέκει την/τον έφηβο στη διαδικασία με κινητοποίηση, ψυχοεκπαίδευση και συναισθηματική ενδυνάμωση/στοχοθεσία.

Τι ακριβώς είναι η ορθορεξία Η τροφή μας αποτελεί καύσιμο απαραίτητο για την δραστηριότητα, τη συντήρηση και την ανάπτυξή μας. Ομως, δεν είναι μόνο αυτό! Ενα γεύμα, ένα ωραίο φαγητό, ένα κάλεσμα σημαίνουν ζεστασιά, επικοινωνία, φιλοξενία. Για την οικογένεια, το τραπέζι είναι ένα δώρο αγάπης, ένας τρόπος μοιράσματος μιας κορυφαίας απόλαυσης στη ζωή. Δεν είναι τυχαίο το ότι το πρόσωπο που μαγειρεύει στο σπίτι έχει δύναμη και επηρεάζει τις ισορροπίες του σπιτιού. Το ενδιαφέρον για έναν υγιεινό τρόπο ζωής και ποιότητα διατροφής έχει

αυξηθεί σημαντικά τα τελευταία χρόνια τελευταία χρόνια και αυτό είναι μια πολύ θετική εξέλιξη. Η κατανάλωση υγιεινών τροφών και η έμφαση στην πρόσληψη των θρεπτικών τους συστατικών, με απώτερο σκοπό την επίτευξη της σωματικής ευεξίας, αποτελούν πρακτικές που χαρακτηρίζονται γενικά ως ευεργετικές. Από την αρχαιότητα χρησιμοποιούνται διάφορες δίαιτες για την πρόληψη ή αντιμετώπιση ασθενειών. Ωστόσο, η υπερβολικά έντονη εστίαση στα παραπάνω, θα μπορούσε να οδηγήσει σε ριζικές αλλαγές και περιορισμό των τροφικών επιλογών, με αισθητό το στοιχείο της εμμονικής ανησυχίας σχετικά με την «καθαρότητα» των τροφών και τη διατήρηση μίας «τέλειας διατροφής», με σημαντικές επιπτώσεις στη σωματική και ψυχική υγεία. Οι τάσεις αυτές σχετίζονται με έναν σύγχρονο όρο, που είναι γνωστός ως «ορθορεξία». Ετυμολογικά, ο όρος αυτός προέρχεται από τις λέξεις «ορθή» και «όρεξις» και χαρακτηρίζεται από κατανάλωση «καθαρών» τροφών, απαλλαγμένων από εντομοκτόνα, φυτοφάρμακα και χημικές ουσίες, αποφυγή ζωικών ή γαλακτοκομικών προϊόντων, ζάχαρης, λίπους και προτίμηση βιολογικών προϊόντων. Ενώ αρχικός στόχος μπορεί να είναι η βελτίωση του τρόπου ζωής ή η απώλεια μερικών κιλών και η βελτίωση της υγείας, ενδέχεται να σημειωθούν υπερβολή, εμμονική συμπεριφορά και ανάπτυξη ψυχοκοινωνικής δυσλειτουργίας. Μπορεί να παρατηρηθούν έντονο άγχος και ανησυχία, υπερβολές στην επιλογή των τροφών και υπερβολική άσκηση. Η ορθορεξία παρουσιάζει κάποια κοινά χαρακτηριστικά με διαταραχές όπως η ψυχογενής ανορεξία και η βουλιμία, όσον αφορά το στοιχείο της εμμονής, τις ψυχαναγκαστικές συμπεριφορές και τις επαναλαμβανόμενες σκέψεις για τα τρόφιμα και την υγεία. Βασική διαφορά από την ψυχογενή ανορεξία είναι ότι στην τελευταία, στόχος είναι ο έλεγχος του σωματικού βάρους, ενώ στην ορθορεξία, κάτι τέτοιο δεν αποτελεί το βασικό στόχο. Σύμφωνα με έρευνες του Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών «Στρ. Αναπτυξιακής και Εφηβικής Υγείας» της Ιατρικής Σχολής του ΕΚΠΑ, η ορθορεκτική συμπτωματολογία εντοπίζεται συνήθως σε ποσοστό 2-4% του πληθυσμού στις δυτικές κοινωνίες. Οι περισσότερες μελέτες δεν αναφέρουν διαφορά μεταξύ των δύο φύλων. Οσον αφορά τις πληθυσμιακές ομάδες στις οποίες παρατηρείται πιο συχνά, υψηλότερα ποσοστά εντοπίστηκαν σε εφήβους και νεαρούς ενήλικες, ιδιαίτερα σε αυτούς που επιδίδονται σε γυμναστική σε γυμναστήρια, φοιτητές διατροφολογίας (60%), φοιτητές ιατρικής (40%) και άλλους επαγγελματίες υγείας. Αλεξία Σβώλου

| περί υγείας | 29

HEALTHCODE_Echinanaforce_ANTAPODOTIKO_BLAXOGIANNHS_L 2/17/22 11:57 AM Page 30

5 αιτίες που προκαλούν πονόλαιμο και πώς να τον αντιμετωπίσεις φυσικά! Η καταπόνηση της φωνής, οι μικροτραυματισμοί, οι ερεθισμοί και οι αλλεργίες, οι μικροοργανισμοί που προσβάλλουν το αναπνευστικό σύστημα, οι ιατρικές παθήσεις και η φαρμακευτική αγωγή είναι οι κύριες αιτίες που προκαλούν πονόλαιμο.

ονόλαιμος χαρακτηρίζεται ο πόνος στον λαιμό που είναι δυνατό να προκληθεί από διάφορες αιτίες. Τις περισσότερες φορές συνδέεται με λοιμώξεις του ανώτερου αναπνευστικού, αλλεργίες ή με επίδραση περιβαλλοντικών παραγόντων. Ωστόσο, πονόλαιμο προκαλούν: 1. Καταπόνηση της φωνής Σε χώρους που επικρατεί έντονος θόρυβος όπως συναυλίες, χώροι άθλησης κ.λπ., μοιραία η ένταση της φωνής αυξάνεται κι αυτό δημιουργεί ενόχληση στον λαιμό και στις φωνητικές χορδές. Μην δοκιμάζετε να αλλάξετε τόνο για να συνεχίσετε να μιλάτε, καθώς θα επιδεινώσει την κατάσταση και θα ευνοήσει τη δημιουργία φλεγμονής. Συνήθως, ο ερεθισμός στις φωνητικές χορδές είναι προσωρινός και η διάρκεια του κυμαίνεται σε μία με δύο ημέρες. 2. Μικροτραυματισμοί Ο λάρυγγας συμμετέχει στη φωνή, την αναπνοή και την κατάποση. Λόγω του πολλαπλού του ρόλου, καταπονείται καθημερινά και η καταπόνηση αυτή μπορεί να προκαλέσει φθορές στις φωνητικές χορδές. Η προσεκτική μάσηση και κατάποση της τροφής συντελούν στην αποτροπή τραυματισμού του λάρυγγα και την αποφυγή επιπλοκών. Ενδεικτικό παράδειγμα αποτελεί η κατανάλωση ψαριού, κατά την οποία υπάρχει πάντα η πιθανότητα κατάποσης ψαροκόκκαλου, που μπορεί να τραυματίσει τον λαιμό. Μασάτε αργά και προσεκτικά, προκειμένου να αποφύγετε τυχόν ενοχλήσεις στον λαιμό. 3. Ερεθισμοί και αλλεργίες Ο πονόλαιμος επηρεάζει ανθρώπους όλων των ηλικιών, αλλά ο κίνδυνος είναι υψηλότερος σε καπνιστές και ανθρώπους με αλλεργίες. Αποφύγετε τις ερεθιστικές ουσίες που μπορούν να προκαλέσουν ενοχλήσεις στον λαιμό και να ευνοήσουν τη δημιουργία φλεγμονής. Τα αιμοφόρα αγγεία διαστέλλονται και το λεμφικό υγρό από το αίμα συσσωρεύεται μέσα στα κενά του ιστού. Η διαρροή του λεμφικού υγρού από τα αιμοφόρα αγγεία είναι δυνατό να προκαλέσει πρήξιμο, που αποτελεί τυπικό χαρακτηριστικό της φλεγμονής και συνήθως συνοδεύεται με πόνο και ερυθρότητα στην περιοχή. Η παλινδρόμηση γαστρικού υγρού αποτελεί κοινή αιτία για τον πόνο στον λαιμό. Το όξινο περιεχόμενο του στομάχου ανεβαίνει στον οισοφάγο και μπορεί να φτάσει μέχρι και το ύψος του λαιμού. Το στομάχι είναι ανθεκτικό στην υψηλή οξύτητα, αλλά τα υπόλοιπα τμήματα της πεπτικής οδού δεν διαθέτουν τους ίδιους μηχανισμούς προστασίας. Η γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση είναι δυνατό να προκαλέσει ερεθισμό στον λαιμό, που με τη σειρά του προκαλεί φλεγ-

30 | περί υγείας |

μονή και οδηγεί σε πρήξιμο. Το παθητικό κάπνισμα αλλά και οι ατμοσφαιρικοί ρύποι αποτελούν επιπρόσθετες αιτίες που μπορούν να προκαλέσουν πονόλαιμο. Ο λαιμός προστατεύεται με ένα λεπτό στρώμα βλέννας το οποίο παγιδεύει τυχόν σωματίδια του αέρα, συμπεριλαμβανομένων των ρύπων της ατμόσφαιρας. Ως εκ τούτου, οι ρύποι μπορούν να ερεθίσουν τον λαιμό και να προκαλέσουν έντονο αίσθημα καύσου. 4, Μικροοργανισμοί που προσβάλλουν το αναπνευστικό σύστημα Ο πόνος στον λαιμό αποτελεί σύμπτωμα πολλών παθήσεων και συνήθως είναι αποτέλεσμα δημιουργίας φλεγμονών στην περιοχή. Οι φλεγμονές συνήθως οφείλονται είτε σε ιούς που προσβάλλουν το αναπνευστικό σύστημα, όπως οι ιοί της γρίπης και του κοινού κρυολογήματος, είτε σε βακτήρια όπως ο στρεπτόκοκκος. Οι ιογενείς πόνοι στον λαιμό συνοδεύουν τη γρίπη ή το κρυολόγημα και συνήθως συνυπάρχουν με μπούκωμα, καταρροή της μύτης και φτέρνισμα. Οι ιοί που προσβάλλουν το αναπνευστικό σύστημα είναι ιδιαίτερα μεταδοτικοί, ειδικά τον χειμώνα, λόγω των χαμηλών θερμοκρασιών και του

συγχρωτισμού σε εσωτερικούς χώρους. Οι βακτηριακές λοιμώξεις μπορούν να προκαλέσουν σοβαρά συμπτώματα, όπως ξαφνικός υψηλός πυρετός, μυϊκοί πόνοι, κόκκινος ερεθισμένος λαιμός συνοδευόμενος από άσπρες κηλίδες (πύον), πονοκέφαλοι, ρίγη, πρησμένοι λεμφαδένες και απώλεια όρεξης. Αν διαπιστώσετε ανάλογα συμπτώματα, συμβουλευτείτε τον ιατρό ή τον φαρμακοποιό σας. 5. Ιατρικές παθήσεις και φαρμακευτική αγωγή Ορισμένες ιογενείς λοιμώξεις αποδυναμώνουν το ανοσοποιητικό σύστημα και σας καθιστούν περισσότερο ευάλωτους σε επαφή με άλλα αντιγόνα. Για παράδειγμα, εάν ασθενήσετε από κρυολόγημα ή γρίπη, συμπτώματα όπως πονόλαιμος ενδέχεται να είναι πιο σοβαρά από ό,τι σε διαφορετική περίσταση. Ορισμένες κατηγορίες φαρμάκων, όπως αγωγές που προτείνονται για τη ρευματοειδή αρθρίτιδα, αντιισταμινικά ή αντικαταθλιπτικά μπορεί να προκαλέσουν επιπλέον ερεθισμό. Τα συγκεκριμένα σκευάσματα ξηραίνουν την ήδη πάσχουσα περιοχή του στοματοφάρυγγα και του λαιμού, καθιστώντας πιο επώδυνη την κατάποση. u

Ψάχνετε τρόπους να ανακουφιστείτε φυσικά και αποτελεσματικά από τον πονόλαιμο και άλλα συμπτώματα του κρυολογήματος και της γρίπης; Η A.Vogel έχει τη λύση, με το Echinanaforce® Spray Το Echinaforce® Spray της A.Vogel περιέχει βάμμα δύο φρέσκων βοτάνων, Echinacea purpurea 100% βιολογικής καλλιέργειας και φασκόμηλου και αποτελεί ιδανική επιλογή για άμεση ανακούφιση από τον πονόλαιμο και τη βραχνάδα. Σειρά μελετών έχει αποδείξει ότι η Echinacea purpurea και το φασκόμηλο έχουν ισχυρή δράση στην ενίσχυση του ανοσοποιητικού συστήματος και συμβάλλουν στην αποτελεσματική αντιμετώπιση των παθογόνων μικροοργανισμών. Από τις πρώτες κιόλας ενοχλήσεις, ψεκάστε στο πίσω μέρος του λαιμού και ανακουφιστείτε άμεσα από τον πονόλαιμο, με την ευεργετική δράση των φρέσκων βοτάνων εχινάκειας και φασκόμηλου. Το Echinaforce Spray επιτρέπει την απευθείας εφαρμογή του βάμματος των φρέσκων βοτάνων στο βλεννογόνο του φάρυγγα, βελτιστοποιώντας με αυτόν τον τρόπο τα ευεργετικά του αποτελέσματα.

MEGA_ANTAPODOTIKO_KTX 2/17/22 11:58 AM Page 31

Νέες, μαύρες χειρουργικές μάσκες προσώπου ΜΕΓΑ TYPE IIR Η ενισχυμένη προστασία ενάντια σε μικρόβια και ιούς

ι νέες μαύρες χειρουργικές μάσκες προσώπου ΜΕΓΑ Type IIR, έχουν σχεδιαστεί σύμφωνα με πολύ αυστηρά κριτήρια ποιότητας προκειμένου να εξασφαλίζουν αποδεδειγμένη αποτελεσματικότητα και εξαιρετικά υψηλή προστασία. Συγκεκριμένα, οι νέες μαύρες χειρουργικές μάσκες προσώπου ΜΕΓΑ διαθέτουν: l 3 στρώματα, τα οποία εξασφαλίζουν άριστο φιλτράρισμα (BFE≥98%), σύμφωνα με τα Ευρωπαϊκά πρότυπα (ΕΝ14683), ενώ επιτρέπουν άνετη αναπνοή. Επιπλέον, το ενδιάμεσο στρώμα είναι ένα ειδικό meltblown με ηλεκτροστατική επεξεργασία, για φιλτράρισμα ακόμα και πολύ μικρών σωματιδίων, όπως αυτό του κορωνοϊού SARS-CoV-2. l Ειδική επεξεργασία, χάρη στην οποία προσφέρουν επιπλέον αντοχή ενάντια σε σταγονίδια (Splash Resistant). l Εξειδικευμένο σχεδιασμό “Perfect ﬁt”, με πτυχώσεις στα πλαϊνά, ο οποίος επιτρέπει στη μάσκα να ακολουθεί το σχήμα του προσώπου, εξασφαλίζοντας άριστη εφαρμογή και μεγιστοποιώντας την αποτελεσματικότητά της. l Καινοτόμα, απαλά υφασμάτινα πλαϊνά (μαύρου χρώματος), για να μην κουράζουν και να μην ερεθίζουν την περιοχή γύρω από τα αυτιά. Θα τις βρείτε σε 3 διαφορετικά μεγέθη (Small, Medium, Large), για ιδανική εφαρμογή και προστασία, ανάλογα με τις διαστάσεις κάθε προσώπου. Μαύρες χειρουργικές μάσκες ΜΕΓΑ. Σχεδιασμένες για την ασφάλειά σας.u

ASTRAFTERO XAMOGELO_STAVRAKI_x2 2/17/22 11:58 AM Page 32

Το αστραφτερό χαμόγελο θέλει θυσίες και συνέπεια Τι συστήνεται για την υγεία των δοντιών και πόσο συχνά πρέπει να επισκεπτόμαστε τον οδοντίατρό μας; Γράφει η Aννα Σταυράκη

χεις παρατηρήσει αλλαγή στο χρώμα των ούλων ή αιμορραγία ή κάποια μορφή δύσοσμης αναπνοής ή είσαι καπνιστής; Τότε ήρθε η ώρα να επισκεφθείς άμεσα τον οδοντίατρό σου. Η στοματική κατάσταση δεν είναι θέμα ηλικίας αλλά καλής φροντίδας, επισκέψεων στον οδοντίατρο ανά εξάμηνο, σωστής υγιεινής διατροφή χωρίς πολλές επεξεργασμένες τροφές και κυρίως, καλής φροντίδας της στοματικής κοιλότητας. Το να λείπει κάποιο δόντι δεν είναι θέμα ηλικίας,

- Πόσο συχνά πρέπει να παρακολουθούμε τα δόντια μας και σε ποια ηλικία γίνονται πιο συχνές οι επισκέψεις στον οδοντίατρο; Οι επισκέψεις στον οδοντίατρο για λόγους επανελέγχου( recall system) πρέπει να γίνονται ανά εξάμηνο. Αυτό είναι ένα καλό διάστημα μέσα στο οποίο μπορεί ο γιατρός να βρει έγκαιρα οποιαδήποτε βλάβη στα δόντια, στα οστά των γνάθων ή στους μαλακούς ιστούς (ούλα, γλώσσα, χείλη παρειές) και να την αντιμετωπίσει με επιτυχία. Εννοείται πως ο καθένας μέσα σε αυτό το διάστημα προσέχει οποιαδήποτε αλλαγή ή σύμπτωμα μπορεί να παρατηρήσει στο στόμα του. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για τους καπνιστές. Καμία φορά και για εξατοαμικευμένους λόγους του ασθενούς(πχ περιοδοντίτιδα, μειωμένη σιελόρροια λόγω φαρμακευτικής αγωγή κά) μπορεί ο οδοντίατρος να ζητήσει ο επανέλεγχος να γίνει ανά τετράμηνο ακόμα και ανά τρίμηνο. Η συχνότητα των επι-

αλλά φροντίδας και σίγουρα δεν υπάρχει φόβος για οδοντικά εμφυτεύματα. Η επιστήμη και οι εταιρείες παραγωγής αυτών των υλικών εγγυώνται σωστή υγιεινή και φυσικά τέλεια εμφάνιση. Αν όλα αυτά μπορούν να σας κινητοποιήσουν για να κλείσετε άμεσα το επόμενο ραντεβού σας στον οδοντίατρό σας, τότε σίγουρα αυτή η συνέντευξη της Ελευθερίας Σφυράκη, χειρουργού οδοντιάτρου-προσθετολόγου, MSc in Prosthodontics Columbia University, NYC, USA, θα σας δώσει όλες τις απαντήσεις που χρειάζεστε.

σκέψεων δεν έχει να κάνει με την ηλικία, αλλά με την στοματική κατάσταση του ασθενούς και άλλες εξατομικευμένες παραμέτρους.

οποία συχνά υποτιμάται ιδιαίτερα από τους καπνιστές, αλλά μπορεί να είναι σύμπτωμα ακόμα και κακοήθειας του στόματος.

- Τι πρέπει να μας ανησυχήσει όταν παρατηρήσουμε κάτι στο στόμα μας; Το στόμα είναι ένα τμήμα του ανθρώπινου οργανισμού όπου καθένας μας καθημερινά έχει οπτική πρόσβαση και άρα είναι εύκολο να παρατηρεί την οποιαδήποτε αλλαγή. Μας ενεργοποιούν ιδιαίτερα οι αλλαγές οι οποίες επιμένουν ακόμα και με βελτίωση της στοματικής μας υγιεινής ,η εμφάνιση πόνου που δεν αντιμετωπίζεται εύκολα με αναλγητικά, οι αλλαγές διαστάσεων, χρώματος και υφής των μαλακών ιστών, η αύξηση της αιμορραγίας των ούλων και της κινητικότητας των δοντιών. Σε κάθε περίπτωση, οποιαδήποτε αλλαγή παρατηρούμε και επιμένει το ανώτερο μία εβδομάδα πρέπει να μας οδηγήσει στον οδοντίατρο. Προσοχή μεγάλη στην δύσοσμη αναπνοή, η

- Γιατί όλο και περισσότερο νέοι άνθρωποι μένουν χωρίς δόντια και γιατί προτιμούν να μην αντικαταστήσουν το κενό του δοντιού με ένα τεχνητό; Δυστυχώς η απώλεια δοντιών σε νέους ανθρώπους είναι συχνή στην χώρας μας. Ακόμα και σήμερα υπάρχει μεγάλο κενό στην οργανωμένη πρόληψη και προάσπιση της στοματικής υγείας στην Ελλάδα, με αποτέλεσμα να δημιουργείται η αντίληψη πως είναι ακόμα και φυσιολογικό οι άνθρωποι να χάνουν τα δόντια τους. Ακόμα ένα παράδειγμα αυτού είναι πως για πολλούς ανθρώπους όταν τα νεογιλά («παιδικά») δόντια των παιδιών τους τερηδονιστούν, ζητάνε εύκολα την εξαγωγή τους, χωρίς ούτε να γνωρίζουν την αξία της ύπαρξής τους στο στόμα, αλλά ούτε και να τους θορυβούν οι αιτίες του τερηδονισμού (π.χ. πλημμελής στοματική υγιεινή, κακή διατροφή κ.ά).Τα προηγούμενα, μαζί με τη σύγχρονη διατροφή, που είναι πλούσια σε υπερβολικά επεξεργασμένες τροφές (άρα μαλακές, συσκευασμένες και με μεγάλη περιεκτικότητα σε ζάχαρη), οδηγούν νέους ανθρώπους στην απώλεια δοντιών. Ο λόγος για τον οποίο συχνά επιλέγουν να μην αποκαταστήσουν τον κενό χώρο είναι, εκτός του ότι δεν το αξιολογούν ως πρόβλημα και οικονομικός. Η οδοντιατρική περίθαλψη παγκόσμια είναι ακριβή λόγω της φύσης της. Απαιτεί εργαλεία, υλικά, τεχνικές τα οποία λόγω της ιατρικής τους χρήσης είναι αυξημένου κόστους. Το Δημόσιο Σύστημα Υγείας στην Ελλάδα δεν δικαιολογεί κανένα ποσό για οδοντιατρικές θεραπείες, ενώ οι Ιδιωτικές Ασφάλειες, προκειμένου να τις καλύψουν, αυξάνουν δυσανάλογα τα ασφάλιστρά τους. - Πόσο ασφαλή είναι τα εμφυτεύματα και τι μπορεί να πάει στραβά σε αυτά; Αν σκεφτούμε πως τα οδοντικά εμφυτεύματα «ανακαλύφθηκαν» την δεκαετία του 1950, χρησιμοποιούνται ευρέως στην οδοντιατρική σε Ευρώπη και Αμερική από τη δεκαετία του 1980

32 | περί υγείας |

ASTRAFTERO XAMOGELO_STAVRAKI_x2 2/17/22 11:58 AM Page 33

και πως σήμερα σε κάποιες περιπτώσεις θεωρούνται ως «per standard of care», δηλαδή «σύμφωνα με το πρότυπο περίθαλψης» και όχι ως θεραπεία επιλογής, καταλαβαίνουμε το πόσο επιτυχημένα και άρα ασφαλή είναι. Τα εμφυτεύματα, με βάση παγκόσμιες τεκμηριωμένες επιστημονικές μελέτες, παραμένουν επιτυχημένα ακόμα και μετά από 30 χρόνια χρήσης με ποσοστό επιβίωσης των προσθετικών εργασιών που στηρίζουν πάνω από 95% στα 10χρόνια. Παρόλα αυτά, η επιτυχία τους καθορίζεται από πολλούς παράγοντες. Βασικότερος είναι η στοματική υγιεινή και ο επανέλεγχός τους από τον οδοντίατρο. Η άσκηση υπερβολικής πίεσης, το κάπνισμα ,η κακή περιποίηση είναι παράγοντες που μπορεί να οδηγήσουν σε αποτυχία και για αυτό θα πρέπει να ελέγχονται. - Μπορεί ο οργανισμός να μην τα δεχτεί ως ξένο σώμα; Αυτή είναι μια πολύ συχνή ερώτηση. Οταν λέμε απόρριψη ως ξένο σώμα, ιατρικά εννοούμε πώς κάτι που «μπαίνει» στο σώμα μας προκαλεί αντίδραση του ανοσοποιητικού συστήματος, π.χ. ένα μικρόβιο, ένα μεταμοσχευμένο όργανο, ακόμα και ένα έμβρυο. Το Τιτάνιο-το μέταλλο από το οποίο κατασκευάζονται τα εμφυτεύματα όπως και τα εξαρτήματα των αρθροπλαστικών που κάνουν οι ορθοπαιδικοί -είναι βιολογικά απόλυτα συμβατό με τον οργανισμό, δεν έχει αντιγόνα και δεν αναγνωρίζεται από τα κύτταρα του ανοσοποιητικού ως ξένο σώμα. Σε αυτό βασίζεται και η οστεοενσωμάτωσή του, δηλαδή όταν τοποθετείται στο οστό εκείνο δημιουργεί δεσμό με αυτό και γίνονται ένα «σώμα». Το αν ένα εμφύτευμα αποτύχει («χαθεί») από το στόμα είναι αποτέλεσμα άλλων παραγόντων. Ο καλός προεγχειρητικός έλεγχος του ασθενούς είναι απαραίτητος. Αν υπάρχουν θέματα υγείας, αυτά θα πρέπει να είναι ελεγχόμενα π.χ. διαβήτης, ή αν αποτελούν αντενδείξεις για τοποθέτηση εμφυτεύματος, πρέπει αυτή να μην προχωράει. Η χρήση των σωστών τεχνικών και υλικών από τον οδοντίατρο και κατά την τοποθέτηση και κατά την αποκατάσταση του εμφυτεύματος συμβάλλει οπωσδήποτε στην επιτυχία του.

- Τι προτείνετε σε μεγάλους και μικρούς για την προστασία των δοντιών τους; Η σύσταση είναι μία: Καλή στοματική υγιεινή(οδοντόβουρτσα, νήμα, οδοντόκρεμα) – Επανέλεγχος ανά εξάμηνο- Διατροφή πλούσια σε φρούτα, λαχανικά και φτωχή σε επεξεργασμένους υδατάνθρακες. - Είναι αλήθεια ότι μέσα στην πανδημία παραμελήσαμε τις επισκέψεις μας στον οδοντίατρο; Η αλήθεια είναι πως στην Ελλάδα αυτό ισχύει για την τελευταία φάση της παν-

δημίας και πιθανολογείται πως οφείλεται στην ψυχολογική κούραση των ανθρώπων, αλλά και στην οικονομική δυσπραγία που παρατηρείται. Στα πρώτα και μεσαία στάδια, ειδικά όταν η οδοντιατρική κοινότητα είχε βρει τα σωστά αυξημένα μέτρα προστασίας κατά την οδοντιατρική πράξη, οι άνθρωποι, αντίθετα με αυτό που περιμέναμε, έγιναν πιο τυπικοί στις επισκέψεις τους. Μάλιστα, κάποιοι που είχαν να πάνε στον οδοντίατρο για πολύ καιρό επανήλθαν. Πολλοί από αυτούς έλεγαν πως βρήκαν χρόνο για τον εαυτό τους ή πως η υγειονομική κρίση τους ενεργοποίησε να ελέγξουν και να φροντίσουν την υγεία τους. Αυτό ήταν μια πραγματικά ευχάριστη έκπληξη. u

- Μπορεί να είναι ένοχα για κάποια μορφή καρκίνου στο στόμα; Τα οδοντικά εμφυτεύματα τα οποία κατασκευάζονται από εταιρείες που έχουν όλα τα απαραίτητα εθνικά και παγκόσμια πιστοποιητικά των ειδικών φορέων υγείας δεν συσχετίζονται με κακοήθειες στο στόμα με βάση παγκόσμιες μελέτες. Κάποιες περιπτώσεις στοματικού καρκίνου που τόσο στην Ελλάδα, όσο και στο εξωτερικό έχουν απασχολήσει την οδοντιατρική κοινότητα αλλά και τα δικαστήρια, δεν είχαν καμία σχέση με τις παραπάνω εταιρείες εμφυτευμάτων. Μάλιστα, εκεί εμπλέκονταν υλικά και τεχνικές μη αξιόπιστα, από «οδοντιάτρους» αμφιβόλου κατάρτισης και επαγγελματικού ήθους. - Πόσο συχνά υποψιάζεται ένας οδοντίατρος μια κακοήθεια στο στόμα του ασθενή του; Δεν υπάρχει συγκεκριμένη απάντηση σε αυτή την ερώτηση. Οσο πιο καλά καταρτισμένος είναι ο οδοντίατρος και όσο πιο συχνές και σταθερές είναι οι επισκέψεις του ασθενούς σε εκείνον, τόσο πιο εύκολο και άρα πιο συχνό είναι να μπορεί να εντοπιστεί μια κακοήθεια από τον ειδικό.

| περί υγείας | 33

ASKHSH KAI EYEKSIA_AFRODITI_x2 2/17/22 5:15 PM Page 34

ΑσκησηκαιΕυεξία Είναι γεγονός ότι σήμερα διαθέτουμε περισσότερες πληροφορίες για την υγεία και τη φυσική μας κατάσταση από ποτέ. Πόσοι όμως δίνουμε πραγματική σημασία σε όλα αυτά; Γράφει η Αφροδίτη Ντάικου

ύμφωνα με μια πρώτη ανάλυση του τμήματος Στατιστικής Τεκμηρίωσης Αθλητισμού υπάρχουν 4.289 αθλητικές εγκαταστάσεις στη χώρα μας που καλύπτουν περί τα 64 χιλιάδες στρέμματα, οι εγκαταστάσεις είναι κυρίως δημοτικές αλλά οι φορείς δεν παρέχουν επαρκή πληροφόρηση. Αξιοσημείωτο είναι πως η έκταση των αθλητικών εγκαταστάσεων αντιστοιχεί σε ένα μικρό ατομικό γυμναστήριο για κάθε Έλληνα! Πόσοι όμως έλληνες αφιερώνουν χρόνο στην άθληση; Καταμέτρηση της eurostat το 2019 έδειξε ότι περισσότερο από το ένα τέταρτο (27 %) του πληθυσμού της ΕΕ ασκούνταν έως και 3 ώρες την εβδομάδα, το 17 % για 3 έως 5 ώρες και το 28 % για 5 ώρες ή περισσότερες. Στα περισσότερα κράτη μέλη της ΕΕ, η πλειοψηφία του πληθυσμού έκανε κάποια μορφή άσκησης στον ελεύθερο χρόνο του, με το υψηλότερο ποσοστό να καταγράφεται στη Ρουμανία (96 %). Ακολουθούν η Δανία με 93%, η Ολλανδία, η Σουηδία ενώ περίπου οι μισοί Έλληνες, Βούλγαροι και Ιταλοί (57%) ασχολούνται με τον αθλητισμό. Σε ό,τι αφορά την Ελλάδα, οι 4 στους 10 δεν αθλούνται καθόλου, το 19,4% δηλώνουν ότι αθλούνται από μία έως τρεις ώρες την εβδομάδα, 15,04 από 3 εώς 5 ώρες και 20,8% πάνω από 5 ώρες την εβδομάδα. Στον αντίποδα βρίσκονται δύο κράτη μέλη όπου λιγότερο από το 50 % του πληθυσμού ήταν σωματικά δραστήριο εκτός εργασίας: η Πορτογαλία (45 %) και η Κροατία (36 %).

34 | περί υγείας |

Μακροχρόνιες επιστημονικές έρευνες τονίζουν την αναγκαιότητα υιοθέτησης της τακτικής άσκησης στη ζωή μας. Τα επιστημονικά δεδομένα δείχνουν ότι η καθημερινή άσκηση φαίνεται να καθυστερεί τη σκλήρυνση των αρτηριών που συνήθως συνοδεύουν τη γήρανση, εκείνοι που ασκούνται τείνουν να ζουν περισσότερο ενώ η άσκηση μειώνει και τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου του μαστού.

Αρχίστε να ασκείστε και θα αρχίσετε να δείχνετε και να αισθάνεστε καλύτερα Η άσκηση βελτιώνει την κυκλοφορία του αίματος και των υγρών μέσα στο σώμα. Τα άχρηστα και πλεονάζοντα υγρά απομακρύνονται πιο εύκολα από κάθε κύτταρο. Είναι πιθανό να παρατηρήσετε ότι θα έχετε πιο καθαρή επιδερμίδα, λαμπερά, υγιή μαλλιά ενώ ειδικότερα οι γυναίκες που υποφέρουν από προεμμηνορρυσιακή ένταση είναι πιθανό να παρατηρήσουν μια μείωση της αίσθησης πρηξίματος γύρω από τη μέση, τα πόδια, το πρόσωπο και τα χέρια. Το ανοσοποιητικό σύστημα ενισχύεται ενώ βελτιώνονται και οι συνήθειες του ύπνου. Αν ασκείστε τακτικά θα αυξήσετε τα επίπεδα της ενέργειάς σας και θα ενισχύσετε την αυτοεκτίμησή σας. Οι δύο αυτοί παράγοντες μπορεί με τη σειρά τους να οδηγήσουν σε βελτιωμένη σεξουαλική επίδοση. Με την πάροδο του χρόνου η άσκηση θα σας βοηθήσει να διατηρήσετε το ιδανικό σας βάρος. Ασκηθείτε έχοντας στο νου σας ένα θετικό πλάνο δράσης: Θέστε ως στόχο να μάθετε κάτι καινούργιο. Η γιόγκα ή οι πολεμικές τέχνες μπορούν να βοηθήσουν το σώμα σας να συνηθίσει σε ένα καινούργιο σωματικό ρυθμό. Ο αθλητισμός μπορεί να σας χαρίσει τη δυνατότητα να κάνετε νέες γνωριμίες. Μαθήματα χορού ή ένα ομαδικό σπορ σας φέρνουν κοντά με ανθρώπους που μοιράζονται ένα θετικό, κοινό ενδιαφέρον.

ASKHSH KAI EYEKSIA_AFRODITI_x2 2/17/22 5:15 PM Page 35

Διατηρώντας τα κίνητρά σας Εάν δεν έχετε ασκηθεί ποτέ μόνοι σας, το να μαζεύετε τα ρούχα σας το πρωί και να κουβαλάτε μια βαριά τσάντα στο γραφείο, να περιμένετε στην ουρά για να ασκηθείτε με τα όργανα στο γυμναστήριο και έπειτα να περιμένετε για τα ντουζ ή τέλος να κάνετε ένα ολόκληρο ταξίδι αργά το βράδυ για να επιστρέψετε στο σπίτι, όλα αυτά μπορεί να σας αποθαρρύνουν. Η άσκηση δεν θα πρέπει να επηρεάζει το καθημερινό σας πρόγραμμα ή οποιοδήποτε άλλο σημείο της ζωής σας, για παράδειγμα τον τραπεζικό σας λογαριασμό εάν η συνδρομή στο γυμναστήριο είναι ιδιαίτερα επιβαρυντική ή τη δίαιτά σας (είναι σημαντικό ωστόσο εφόσον αθλείστε να αυξήσετε την πρόσληψη υγρών). Αν ξοδεύετε υπερβολικά πολύ χρόνο για να καταφέρετε να ασκηθείτε, ίσως έχετε επιλέξει λάθος δραστηριότητα. Η άσκηση θα πρέπει να μας απελευθερώνει και να γίνει αναπόσπαστο μέρος της καθημερινότητάς μας. Εάν δεν τα καταφέρνετε να εντάξετε ένα αυστηρό πρόγραμμα γυμναστηρίου στην καθημερινότητά σας βρείτε άλλους πιο βολικούς τρόπους που να σας εξυπηρετούν και να σας ταιριάζουν. Θα μπορούσατε να προσθέσετε νέους τρόπους άθλησης στη ρουτίνα της γυμναστικής σας - 30 λεπτά μοιρασμένα κατά τη διάρκεια της ημέρας γίνονται ένας ζωηρός περίπατος πηγαίνοντας στη δουλειά, ένας άλλος δεκάλεπτος περίπατος στο μεσημεριανό διάλειμμα και άλλος ένας γρήγορος περίπατος επιστρέφοντας στο σπίτι. Τέσσερις εβδομάδες αρκούν για να κάνουμε κάτι συνήθεια στη ζωή μας ενώ οι ψυχολόγοι υποστηρίζουν πως χρειάζονται έξι μήνες σταθερής άσκησης για να γίνει η γυμναστική μέρος της ζωής μας. Η πανδημία έφερε στο προσκήνιο ακόμη περισσότερα προβλήματα υγείας όπως πονοκεφάλους, κακοκεφιά, ελαφριά ή πιο βαριά κατάθλιψη. Όλοι σε κάποιο βαθμό βιώσαμε τέτοιου είδους συναισθήματα. Η άσκηση μπορεί και απελευθερώνει ενδορφίνες, τις ορμόνες της ευτυχίας. Θεωρούνται το καλύτερο φάρμακο ενάντια στην κακή διάθεση. Εάν σας είναι δύσκολο να επιμείνετε στον στόχο σας δοκιμάστε να μετριάσετε την πληθώρα των επιλογών σας. Αγοράστε ένα πακέτο μαθημάτων που θά πρέπει να πραγματοποιηθούν μέσα σε ένα συγκεκριμένο χρονικό διάστημα. Πάρτε μέρος σε ένα αθλητικό γεγονός για τη συγκέντρωση χρημάτων για καλό σκοπό – ένας φιλανθρωπικός περίπατος ή ένας κοινοτικός ποδηλατικός γύρος – όπου η προετοιμασία είναι ζωτικής σημασίας. Επιδιώξτε να γίνετε μέλος μιας ευρύτερης ομάδας που θα σας παρακινεί να συμμετέχετε. Αρχίστε να ασκείστε μαζί με κάποιο άλλο άτομο και προσπαθήστε να κάνετε κοινωνικές επαφές. Η κύρια επένδυση που έχετε να κάνετε είναι ένα καλό ζευγάρι αθλητικά παπούτσια. Οι ειδικοί συστήνουν να αγοράζετε παπούτσια που είναι σχεδιασμένα για συκεκριμένα σπορ. Το αν θα επιλέξετε να επενδύσετε περισσότερα χρήματα στη γυμναστική – να πληρώσετε για παράδειγμα τις υπηρεσίες ενός γυμναστή ή μιας αθλητικής λέσχης

- είναι προσωπική σας υπόθεση. Αναζητήστε έναν προσωπικό γυμναστή που να ταιριάζει στην προσωπικότητά σας. Ένας καλός προσωπικός γυμναστής θα αφιερώσει χρόνο για να σας γνωρίσει: τον τρόπο ζωής σας, τις διατροφικές σας συνήθειες. Επίσης οι περισσότεροι προσωπικοί γυμναστές είναι διατεθειμένοι να εργαστούν με ζευγάρια. Αν λοιπόν το κόστος ξεπερνά τις δυνατότητές σας, φέρτε ένα φίλο ή τον σύντροφό σας στο μάθημα. Αν θέλετε να γίνετε μέλος κάποιας αθλητικής λέσχης, ερευνήστε πλήρως τι προσφέρει. Πριν γίνετε μέλος ζητήστε να δοκιμάσετε για μια ημέρα τις εγκαταστάσεις.

Μείνετε δραστήριοι Η νοητική και σωματική πρόκληση, η δημιουργική διέγερση, η επαφή με τη φύση, το γέμισμα των πνευμόνων σας με φρέσκο αέρα, η ενέργεια και η εσωτερική ισορροπία είναι τα συστατικά της ιδανικής άσκησης. Υπάρχουν πολλοί τρόποι για να ασκηθείτε είτε στον προσωπικό σας χώρο είτε έξω, στο φυσικό περιβάλλον. Στο σπίτι μας το στατικό ποδήλατο προσφέρει μια πολύ καλή, εύκολη και προσιτή οικονομικά λύση. Ο ποδηλάτης αντιμετωπίζει κάποια αντίσταση και καθώς η ένταση είναι προαιρετική, μπορεί να προχωρήσει με τον δικό του ρυθμό. Στον εξωτερικό χώρο οι επιλογές είναι πάρα πολλές. Το τρέξιμο είναι μια ωραία ιδέα, αποτελεί ένα από τα πιο εύκολα σπορ με τα οποία θα μπορούσατε να ασχοληθείτε. Δε χρειάζεται κάποια διαδικασία και δεν απαιτείται εξοπλισμός. Για να αποκτήσει ένας αρχάριος αντοχή, συνιστάται να ξεκινήσει εναλλάσσοντας το τρέξιμο με περπάτημα-δυο λεπτά τρεξίματος θα πρέπει να ακολουθούνται από τρία λεπτά περπατήματος, μέχρι να φθάσετε σε ένα σταθερό ρυθμό 20 λεπτών συνεχούς τρεξίματος. Το γρήγορο περπάτημα και η περιήγηση αποτε-

λούν μια αποτελεσματική άσκηση αν εκτελούνται τακτικά: 30 λεπτά την ημέρα συνιστώνται για να δείτε αποτελέσματα. Είτε ζείτε στην πόλη είτε στην εξοχή ένα ποδήλατο τύπου mountain είναι η καλύτερη επιλογή. Τα λάστιχα είναι πιο βαριά και τα γρανάζια πιο ευέλικτα, έτσι οποιοδήποτε ταξίδι γίνεται ασφαλές και ευχάριστο. Η ποδηλασία μπορεί να χρησιμεύσει ως μια ευχάριστη μορφή μετακίνησης και μια αποτελεσματική άσκηση (μια βόλτα 30 λεπτών με το ποδήλατο καίει περίπου 360 θερμίδες). Τι θα λέγατε για πατίνια; Οι φανατικοί οπαδοί του λένε ότι το συγκεκριμένο σπορ χρονολογείται από τον 17ο αιώνα όταν ένας Ολλανδός αποπειράθηκε να φτιάξει ένα ζευγάρι καλοκαιρινά παγοπέδιλα χρησιμοποιώντας χοντρές σανίδες ξύλου και τέσσερα καρούλια. Τη δεκαετία του ‘90 η γοητεία του σπορ είχε εξαπλωθεί στην παραλία Βένις της Καλιφόρνιας όπου και ξεκίνησε η λατρεία του. Τα πατίνια προσφέρουν μια ήπια αεροβική άσκηση. Δεν θα λέγαμε ότι μπορεί να ανταγωνιστεί το τρέξιμο όσο αφορά την αποτελεσματικότητα της άσκησης (30 λεπτά τρεξίματος καίνε 450 θερμίδες, ενώ το skating καίει περίπου 285) αλλά όπως η ποδηλασία είναι πρακτικό, ευχάριστο και βοηθά στις μετακινήσεις. ‘Ενα καλό ζευγάρι πατίνια κοστίζει όσο κι ένα καλό ζευγάρι αθλητικά παπούτσια. Τα πατίνια είναι και άνετα και ασφαλή, όταν όμως κάνετε skating στους δρόμους της πόλης, βεβαιωθείτε ότι φοράτε κράνος, επιγονατίδες και προστατευτικά για τους καρπούς και τους αγκώνες. Δεν είναι δύσκολο να μάθει κανείς να κάνει πατίνια, ένας φίλος ή ένας εκπαιδευτής μπορεί να σας βοηθήσει. Τέλος προτείνουμε την αναρρίχηση. Η αναρρίχηση απαιτεί αρκετή ευκινησία και καλή φυσική κατάσταση επιβραβεύει όμως τους συμμετέχοντες με θετική νοητική συγκέντρωση και συνολική ενίσχυση αντοχής. Οι εκπαιδευτές υποστηρίζουν ότι οι αρχάριοι μπορούν να ξεκινήσουν από τα βασικά, να μάθουν να χρησιμοποιούν τέλεια τον εξοπλισμό και να αποκτούν σταδιακά την ικανότητα στο δέσιμο των απαιτούμενων κόμπων. Εναλλακτικά δοκιμάστε και την αναρρίχηση σε δέντρα. Είναι ένας από τους καλύτερους τρόπους να έρθετε σε επαφή με τη φύση και να ξαναζήσετε μνήμες της παιδικής σας ηλικίας.u

| περί υγείας | 35

UNIFARMA_ANTAPODOTIKO_D3_GIASSAS_L 2/17/22 12:30 PM Page 36

Βιταμίνη D3 και Καρκίνος Το όφελος της βιταμίνης D3 για την υγεία του σκελετού είναι δεδομένο και για τη συμμετοχή της στην καλύτερη έκβαση των νεοπλασματικών νοσημάτων.

ανασκόπηση εννέα προοπτικών μελετών που βιταμίνη D3 έχει ουσιαστικό ρόλο στη συμμετείχαν 11.656 μετεμμηνοπαυσιακές γυναίκες, διατήρηση της ομοιόστασης του ασβεμείωσαν κατά 12% τον κίνδυνο εμφάνισης διηστίου και του φωσφόρου και κατά συθητικού καρκίνου του μαστού με νέπεια, στη διατήρηση της υγείας κάθε αύξηση 5ng/mL της βιταμίνης των οστών και των δοντιών. ΕπιD3, έχοντας επίπεδα ασφαλείας μεπλέον, η βιταμίνη D3 εμπλέκεται ταξύ 27ng/mL και 35ng/mL (3). Δεν στον μεταβολισμό των ιστών και αναδείχθηκε όφελος στις προεμη παρουσία της σε επαρκή ποσόμηνοπαυσιακές γυναίκες. τητα είναι ουσιώδης για τη διαΗ VITAL είναι η μεγαλύτερη τυχαιφοροποίηση των κυττάρων και οποιημένη διπλή τυφλή μελέτη(9) τη διατήρηση της λειτουργικότητας των μεμβρανών, καθώς και με 25.871 συμμετέχοντες, που αφογια τη λειτουργία διαφόρων ορρά στην πρωτογενή πρόληψη της γάνων, όπως το δέρμα, οι μύες, χορήγησης βιταμίνης D3 σε νεοτο πάγκρεας, τα νεύρα, ο παραπλασματικά και καρδιαγγειακά νοθυρεοειδής αδένας και το ανοσοσήματα. Η πρόσφατη ανακοίνωση Γράφει o ποιητικό σύστημα. των αποτελεσμάτων της μελέτης Στυλιανός Γιασσάς ήταν αρνητική για το όφελος χορήΗ D3, πέραν της αντιφλεγμονώδους Παθολόγος Ογκολόγος, δράσης της, δρα κατασταλτικά στον Δ/ντής Β΄ Ογκολογικής Κλινικής γησης της D3 ως πρόληψη νεοπλασματικών και καρδιαγγειακών νοκυτταρικό πολλαπλασιασμό, την Μαιευτηρίου ΙΑΣΩ και κυτταρική διαφοροποίηση και νε- Δ/ντής Γ’ Ογκολογικής Κλινικής σημάτων. Σε υποαναλύσεις της μελέτης που δεν είχαν προκαθοριστεί οαγγειογένεση των νεοπλασματιMetropolitan General. στο αρχικό πρωτόκολλο, φάνηκε κών κυττάρων, προωθώντας την μείωση της συνολικής θνητότητας απόπτωσή τους, επηρεάζοντας αποτρεπτικά με αυτό τον τρόπο τον κίνδυνο των από νεοπλασματικά νοσήματα μετά από 2 χρόνια μεταστάσεων (1,2). λήψης βιταμίνη D3 2000 IU. Δεν μπορεί να ξεκαθαριστεί κάποια ισχυρή συσχέτιση μεταξύ επιπέδων βιταμίνης D3 και ΚαρΘα μπορούσε η χορήγηση της D3 να κίνου του Προστάτη (9-10). Φαίνεται, όμως, ότι επηρεάζει την εμφάνιση νεοπλασματικών τα υψηλά επίπεδα βιταμίνης D ενδεχομένως νοσημάτων και να έχει προληπτική χρήση; να μπορούν να καθορίσουν μια λιγότερο επιΥπάρχουν πολλές επιδημιολογικές μελέτες που θετική νόσο (11-12). υποδεικνύουν ότι, με επίπεδα βιταμίνης D3 κάτω Υπάρχει σχέση όσον αφορά την έλλειψη της βιτων 20ng/mL, υπάρχει αυξημένος κίνδυνος εμταμίνης D3 και του κινδύνου εμφάνισης Καρκίνου φάνισης νεοπλασματικών, αυτοάνοσων και καρΠαχέος Εντέρου (3), όπως προκύπτει από τις δηδιαγγειακών νοσημάτων, καθώς και λοιμώξεων, μοσιεύσεις του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας ενώ έχουμε μείωση αυτού του κινδύνου με την (WHO). Τα δεδομένα αυτά υποστηρίζονται από αύξηση των επιπέδων της. Από την άλλη, μη πει17 κοχόρτης μελέτες με 5706 ασθενείς πάσχοντες στικά και ενδεχομένως αντικρουόμενα, είναι τα από καρκίνο Παχέος Εντέρου(13), όπου αναδειαποτελέσματα τυχαιοποιημένων μελετών, ανακνύεται ότι επίπεδα βιταμίνης D3 <12ng/ml έχουν φορικά με τη χορήγηση βιταμίνης D3 για μείωση αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης της νόσου, ενώ κινδύνου ή πρόληψη νεοπλασματικών, αυτοάτιμές >30ng/ml και κυρίως μεταξύ 35ng/ml και νοσων, καρδιαγγειακών και μεταβολικών νοση40ng/ml έχουν μειωμένο κίνδυνο. μάτων, αλλά και σοβαρών λοιμώξεων (4-8). Μια Αναδείχθηκε συσχέτιση των επιπέδων της βιτα-

36 | περί υγείας |

μίνης D3 αναφορικά με την πρόγνωση στον Μεταστατικό Καρκίνο Παχέος Εντέρου (15-16). Στην αναδρομική ανάλυση της μελέτης φάσης lll (14) CALGB (Alliance) 80405 με 1043 ασθενείς με Μεταστατικό Κολοορθικό Καρκίνο, που έλαβαν χημειοθεραπεία και βιολογικούς παράγοντες και στα δύο σκέλη της μελέτης, το σκέλος που έπαιρνε υψηλά επίπεδα βιταμίνης D3 είχε στατιστικά σημαντικό όφελος στην συνολική επιβίωση έναντι του σκέλους με τις χαμηλές δόσεις D3 (32,6 έναντι 24,6 μηνών). Ιδιο στόχο είχε η ανάδειξη προγνωστικού ρόλου χορήγησης υψηλών δόσεων βιταμίνης D3 στη μελέτη φάσης II SUNSHINE, με 139 ασθενείς και Μεταστατικό Κολοορθικό Καρκίνο, που έπαιρναν χημειοθεραπεία 1ης γραμμής(17). Το 2017, στο Παγκόσμιο Συνέδριο ASCO στο Σικάγο, έγινε προκαταρτική αναφορά στη μελέτη SUNSHINE για τη στατιστικά σημαντική διαφορά που είχε το σκέλος με τα υψηλά επίπεδα βιταμίνης D3, σχετικά με το διάστημα χωρίς πρόοδο της νόσου PFS (12,4 έναντι 10,7 μηνών). Εχει σχεδιαστεί για τον λόγο αυτό μεγάλη μελέτη φάσης III προς επιβεβαίωση της SUNSHINE. Τα δεδομένα των μελετών αναφορικά με την προληπτική δράση των επιπέδων της βιταμίνης D3 στα νεοπλασματικά νοσήματα είναι αντικρουόμενα. Για τώρα, δεν υπάρχει σύσταση λήψης της βιταμίνης D3 με στόχο την πρόληψη. Το όφελος της βιταμίνης D3 είναι δεδομένο για την υγεία του σκελετού και υπάρχουν δεδομένα για τη συμμετοχή της στην καλύτερη έκβαση των νεοπλασματικών νοσημάτων. Η διόρθωση των χαμηλών επιπέδων της βιταμίνης D3 είναι απαραίτητη για τους παραπάνω λόγους για όλο τον πληθυσμό και ειδικότερα στην περίπτωση πρωτοδιαγνωσθείσας Μεταστατικής Νόσου Παχέος Εντέρου. Τα επιθυμητά επίπεδα είναι μεταξύ 30ng/ml και 40ng/ml. Αυτό επιτυγχάνεται με τη διατροφή, την έκθεση στον ήλιο, τηρώντας τις ιατρικές οδηγίες ασφάλειας και τα συμπληρώματα βιταμίνης D3, με αθροιστική ημερήσια δόση >1.000 IU. u

_ADDS 2/17/22 12:00 PM Page 1

_ADDS 2/17/22 12:01 PM Page 1