Æskan og skógurinn - Sigrún Rakel Ólafsdóttir

ÆSKAN og SKÓGURINN Jón Jósep Jóhannesson og Snorri Sigurðsson tóku saman

ÆSKAN og SKÓGURINN

Leiðbeiningar í skógrækt fyrir unglinga Jón Jósep Jóhannesson og Snorri Sigurðsson tóku saman

ÆSKAN og SKÓGURINn Leiðbeiningar í skógrækt fyrir unglinga

Jón Jósep Jóhannesson og Snorri Sigurðsson tóku saman

ÆSKAN og SKÓGURINn

Leiðbeiningar í skógrækt fyrir unglinga

Æskan og skógurinn: Leiðbeiningar í skógrækt fyrir unglinga ©Jón Jósep Jóhannessong og Snorri Sigurðsson tóku saman Gert eftir út­gáfu Sam­starfs­nefndar um ár trésins 1980, lítils­háttar breytt Útgefandi: Mál og Menning 2020 Öll réttindi áskilin.

Hönnun kápu: Sigrún Rakel Ólafsdóttir Umbrot: Sigrún Rakel Ólafsdóttir Prentvinnsla: Upplýsingatækniskólinn Ljósmyndir: Hildur Guðmundsdóttir og úr safni Tækniskólans Bók þessa má eigi afrita með neinum hætti, svo sem með ljósmyndun, prentun, hljóðritun eða á annan sambærilegan hátt, að hluta eða í heild, án skriflegs leyfis höfundar eða útgefanda.

ISBN 9788-7418-5774-9

Efnisyfirlit INNGANGUR ��������������������������������������7 NÁM Í SKÓLAGARÐI �����������������������15 STARFAÐ AÐ SKÓGRÆKT ��������������21 JARÐVEGUR OG GRÓSKA ������������� 35 GIRÐINGAR ������������������������������������� 47 SKÓGRÆKT ������������������������������������� 49 ÓVINIR SKÓGARINS ���������������������� 53 ÞETTA LAND ÁTT ÞÚ ���������������������� 55 ÖRNENASKRÁ ��������������������������������� 60 PLÖNTUSKRÁ �����������������������������������61

Inngangur Þett­a er sag­an af skóg­in­um á Ís­land­i, að vísu að­eins örf­ á­ar svip­mynd­ir af sam­skipt­um þjóð­ar, lands og skóg­a. Þessi saga er að því leyti ólík öðrum sögum að sögu­ lok eru jafn­langt undan þegar bókinni lýkur og er hún hefst.

En þetta er bókin ykkar, hinna ungu Ís­lendinga. Það eruð þið sem haldið sögunni á­fram og síðan taka aðrir við af ykkur og enn aðrir af þeim. Í fáum orðum sagt. Við viljum færa Ís­landi aftur þá skóga sem það átti einu sinni, fjölga trjá­tegundum þess og búa öðr­um gróðr­i yl og næði í skjól­i þeirra.

Mik­ið verk­efn­i bíð­ur okk­ar. Til þess að geta leyst það af hend­i þurf­um við að læra margt. Lær­dóm og þekk­ ing­u get­um við sótt til þeirr­a sem fróð­ar­i eru, hlýtt á mál þeirr­a sótt nám­skeið og skól­a. En við get­um líka sótt þekk­ing­u í okk­ar eig­in bók. Ís­land er með yngst­u lönd­um jarð­ar og bera jarð­ mynd­an­ir land­sins glögg merk­i þess. Þau öfl sem sköp­ uð­u land­ið eru enn að verk­i, enda er Ís­land eitt af mest­u eld­fjall­al­önd­um heims. Kunn­ar eru að minnst­a kost­i þrját­í­u til fjör­ut­í­u eld­stöðv­ar sem gos­ið hafa hundr­að og fimm­tíu sinnum frá land­náms­öld.

Land­ ið hef­ ur að lang­ mest­ u leyt­ i hlað­ ist upp af tvenns kon­ar berg­teg­und­um, blá­grýt­i og mó­b­erg­i. Mót­

7

un þeirr­ a er ólík enda breyt­ ist landsl­ag­ið þar sem bergmynd­an­ irn­ar mæt­ast.

Blá­grýt­is­fjöll­in eru regl­u­leg að lög­un, hlað­in upp úr hraunl­ög­um en mó­bergs­fjöll­in eru úr laus­um, ösk­ukennd­um gos­efn­um sem hlað­ist hafa upp und­ir jökl­um og orð­ið síð­an að föstu bergi.

Blágr­ýt­is­svæð­in eru tvö, ann­að aust­anl­ands frá Breið­ ­ a­merk­urs­and­i til Þist­ilfj­arð­ar en hitt vest­anl­ands frá Bárð­ar­dal til Koll­afj­arð­ar. Á mill­i blágr­ýt­is­spildn­ann­a er lægð sem fyllst hef­ur yngr­i gos­mynd­un­um, einkum grágr­ýt­i og mób­erg­i. Á þess­u svæð­i eru enn flest­ar hinn­a virk­u eld­stöðv­a. Auk þess­a eru líp­arítmynd­an­ir á víð og dreif um land­ið.

Fyr­ir um tíu þús­und árum eða í lok síð­ust­u ís­ald­ ar hafð­i landsl­ag á Ísland­i feng­ið að mest­u þann svip sem það ber nú. Þó hafa margs kon­ar breyt­ing­ar átt sér stað síð­an af völd­um eld­gos­a, vatns og vind­a. Mynd­un lands­ins lýk­ur raun­ar aldr­ei. Eld­gos hlað­a upp landið en jökl­ar og ár brjót­a það nið­ur og úth­af­ið sverf­ur strend­ur þess.

Gróð­ur lands­ins var harl­a fáskr­úð­ug­ur þeg­ar ís­öld lauk. Harð­gerð­ar teg­und­ir t.d. birk­i, víð­ir og ým­s­­ar jurt­ir lifð­­u af fimb­ulv­et­ur ís­ald­ann­a. Seinn­a barst til lands­ins fjöld­i teg­und­a frá öðr­um lönd­um.

Fyrst breidd­ust fáar, nægj­u­sam­ar plönt­ur út um auð­ n­in­a, svo sem gras­teg­und­ir og nokkr­ar lág­vaxn­ar blóm­ plönt­ur á­samt birk­i og viði. Þett­a er unnt að sjá enn í dag þar sem jökl­ar eyð­ast. Gróð­ur­inn hafð­i nægan tíma til að breið­ast um land­ið eft­ir því sem jökl­arn­ir hop­ uð­u og loftsl­ag hlýn­að­i. Hér voru eng­ar skepn­ur til að

8

grand­a hon­um í tíu þús­und ár, uns mann­ab­yggð kom til sög­unn­ar.

Gróð­ur­inn skip­að­i sér í gróð­urhv­erf­i eftir því hvernig lífssk­il­yrð­i voru. Há­fjall­a­gróð­ur­inn tók sér ból­fest­u við efst­u gróð­ur­mörk­in sem neð­ar tóku önn­ur gróð­urhverf­i við. Þar sem vatn stóð uppi og deig­lent var sett­ist vot­ lend­is­gróð­ur að, í vötn­um og tjörn­um hafð­ist vatn­a­ gróð­ur­inn við, en birk­ið lagð­i smám sam­an und­ir sig mest­allt gróð­ur­lend­ið og í skjól­i skóg­ann­a dafn­að­i hinn feg­urst­i blóm­jurt­a­gróð­ur. Birk­ið teygð­i sig einn­ig upp fjallshl­íð­arn­ar allt upp í fjög­ur til fimm hundr­uð metr­a hæð yfir sjó. Þann­ig leit Ísland út, þeg­ar fyrst­u land­nem­arn­ir komu hing­að.

* * * Frá land­náms­öld og fram á miðj­a fjórt­ánd­u öld lifð­u Ís­lend­ing­ar að­al­leg­a á bú­skap og hlunn­ind­um lands­ins.

En hvað var það sem gerð­i vax­and­i þjóð kleift að lifa nær ein­göng­u á landb­ún­að­i í meir en fjór­ar ald­ir? Það var um­fram allt víð­átt­u­mik­ið gróð­ur­lend­i, ekki hvað síst birk­i­skóg­arn­ir. Úr birk­i­skóg­un­um feng­u menn el­d­iv­ið og við­ark­ol og efn­i­við í alls kon­ar hús­gögn og am­boð. Á fyrst­u öld­um Ís­lands byggð­ar var járn unn­ið úr mýr­arr­auð­a. Var sú járnv­innsl­a nefnd rauð­abl­ást­ur, þurft­i til henn­ar mik­ið magn við­ark­ol­a. Einn­ig þurft­i við­ ark­ ol til hvers kon­ ar járn­ smíð­ a og til að dengj­ a göml­u, ís­lensk­u ljá­in­a.

En birk­i­skóg­ur­inn veitt­i fyrst og fremst öðr­um gróðr­i skjól og vernd­að­i land­ið gegn upp­blæstr­i. Hann mildað­i veðr­átt­un­a, skýld­i búfé í illv­iðr­um og gerð­i kvikfj­árr­ækt arð­b­ær­ar­i. Hann var líka oft þraut­a­lend­ing­in í harð­ind­

9

um er hey­skort­ur svarf að en þá var lim höggv­ið til fóð­ urs fyr­ir búfé. Þá var kornr­ækt mikl­u árv­iss­ar­i í skjól­i skóg­ann­a. Á fjórt­ánd­u öld dund­u yfir þjóð­ina stór­felld­ar nátt­ úru­h­am­far­ir. Heil byggð­arl­ög eydd­ust af völd­um eld­ gos­a og jök­ulhl­aup­a t.d. í Skaft­a­fells­sýsl­um. Þess­um hörm­ung­um fylgd­u síð­an drep­sótt­ir og hung­urd­auð­i.

Um miðj­a öld­in­a fóru atv­inn­uh­ætt­ir þjóð­ar­inn­ar að breyt­ast. Landb­ún­að­i hnign­að­i þá ört, því að gróð­ur­ lend­i var tek­ið að minnk­a mjög. Þjóð­inn­i hafð­i fækk­ að, verkk­unn­átt­u hrak­að­i og bú­skap­ur orð­ið einh­æf­ar­i, korn­yrkj­a t.d. lagst að mest­u leyt­i nið­ur. Ís­lensk­u land­nem­un­um og afk­om­end­um þeirr­a hef­ ur ef­laust þótt vænt um land­ið engu síð­ur en okk­ur. En þá skort­i reynsl­u og þekk­ing­u til að nytj­a það skyn­sam­ leg­a og þett­a kom harð­ast nið­ur á skóg­un­um. Þeir voru högg­nir gegnd­ar­laust þeg­ar á fyrst­u öld­um Íslands byggð­ar. Þjóð­in átti fárr­a kost­a völ til þess að hald­a lífi frá ári til árs, frá öld til ald­ar. Hún átti þann kost ein­an að drag­a fram líf sitt á þeim nátt­úr­ug ­ æð­um, sem land­ið lagð­i í hend­ur henn­i. Þett­a gerð­i hún.

Auðl­ind­ir lands­ins nýtt­i hún sér til bjarg­ar og lét hverj­um degi nægj­a sína þján­ing­u. Hún spurð­i ekki, hvern­ig sú lind yrði á morg­un sem þurr­aus­in var í dag og gekk svo nærr­i upp­sprett­unn­i sjálfr­i að hún varð aldr­ei söm eft­ir.

Fáir hafa lýst þess­u bet­ur en Steph­an G. Stephansson: Í þúsund ár hrísið og heyið úr haganum reiddu menn inn.

Og naktara og nærskafnar flegið gat næstsetumaður en hinn.

10

Ís­lend­ing­ar gerð­u sér ekki grein fyr­ir af­leið­ing­um fyrr en í ó­efn­i var kom­ið.

Víða í forn­rit­um okk­ar er minnst á skóg­an­a sem verið hafa í land­in­u þeg­ar rit­in voru sam­in. Ari fróð­i seg­ir að land­ið hafi ver­ið viði vax­ið mill­i fjalls og fjör­u er það byggð­ist. Þess­i frá­sögn er stór­merk því að hún er skráð af höf­und­i sem fáir vé­fengj­a. Í Land­nám­u er víða get­ið um skóg­a. Við flett­um upp í bók­inn­i, finn­um eft­ir­far­and­i kafl­a og les­um þar þess­a sér­stæð­u og skemmt­i­leg­u frá­sögn: „Þór­ir dúf­u­nef var leys­ing­i Öxna-Þór­is; hann kom skip­i sínu í Göng­usk­arðs­ós; þá var byggt hér­að allt fyr­ir vest­an; hann fór norð­ur yfir Jök­uls­á að Landbr­ot­i og nam land á mill­i Glóð­af­eyk­is og Djúp­ár og bjó á Flugu­ mýr­i. Í þann tíma kom út skip í Kolb­eins­ár­ós­i, hlað­ið kvik­fé en þeim hvarf í Brimn­es­skóg­um unghr­yss­i eitt en Þór­ir dúf­u­nef keypt­i von­in­a og fann síð­an. Það var allr­a hross­a skjót­ast og var köll­uð Flug­a.“ Í byrj­un átj­ánd­u ald­ar lýsa Árni Magn­ús­son prófessor og Páll Víd­al­ín lög­mað­ur Brim­n­es­i þann­ig: „Rif­hrís er hér nokkuð til eldingar.“ Í dag er land þett­a skóg­laust með öllu.

Fát­ækt, ein­ok­un og versn­and­i stjórn­arf­ar á Ís­land­i gerð­i þjóð­inn­i æ erf­ið­ar­a að byggj­a land­ið, og loks var svo kom­ið um ald­a­mót­in 1700 að stjórnv­öld­in sáu að eitt­hv­að varð að gera til þess að þjóð­in yrði ekki aldauð­a.

Friðr­ik kon­ung­ur fjórð­i skip­að­i því Árna Magn­ús­son og Pál Víd­al­ín til þess að ranns­ak­a hag lands og þjóð­ar og gera til­lög­ur til um­bót­a. Bjarn­i Páls­son, síð­ar land­ lækn­ir og Eggert Ólafs­son ferð­uð­ust einn­ig um land­ið laust eft­ir miðj­a öld­in­a í sama skyn­i. Eggert samd­i rit um ferð­ir þeirr­a fél­ag­a þar sem mik­inn fróð­leik er að

11

finn­a um skóg­an­a á Ís­land­i.

Veg­ur Skúl­a Magn­ús­son­ar land­fóg­et­a var þá mest­ur og eitt af um­bót­a­á­form­um hans var að stofn­a til skóg­ rækt­ar í land­in­u. En þær til­raun­ir mist­ók­ust.

Nítj­ánd­a öld­in hófst með Norð­ur­álf­u­ófr­iðn­um mikl­a sem hafð­i örl­ag­a­rík áhr­if hér sem ann­ars stað­ar. Skóg­ r­ækt­arh­ug­sjón­in lá í gleymsk­u um sinn. En ekki var langt um lið­ið á öld­in­a er ýms­ir áhr­if­a­menn fóru að rita um skógr­ækt. Þeir bent­u á þær af­leið­ing­ar sem eyð­ing skóg­ann­a hefð­i haft í för með sér. Nú væri svo kom­ið að síð­ust­u skóg­ar­leif­un­um væri stefnt í bein­an voða. Þess vegn­a yrði að gera eitthv­að til að bjarg­a þeim frá tor­ tím­ing­u. Ekkert varð þó úr fram­kvæmd­um fyrr en í lok ald­ar­inn­ar.

* * * Alda­mót­un­um 1900 var fagn­að um gerv­allt Ís­land.

Skáld­in ortu hvatn­ing­arlj­óð til þjóð­ar­inn­ar. Von­ir um batn­and­i hag mót­uð­u kyn­slóð­in­a sem þá tók til starf­a og með henn­ i hefst framf­ ar­ a­ skeið í öll­ um grein­ um þjóðlífs­ins. Nokkr­ir einst­akl­ing­ar höfð­u rækt­að tré í görð­um sín­um, náð góð­um ár­angr­i og sýnt að gróðursk­ il­yrð­i leyfð­u rækt­un trjá­a. Árið 1899 hófu dansk­ir áh­ug­a­menn til­raun­ir með

12

rækt­un barrtrj­á­a á nokkr­um stöð­um og héld­u þeim til­ raun­um á­fram fyrst­u sjö ár ald­ar­inn­ar. Nokkr­u seinn­a var Rækt­un­ar­fél­ag Norð­url­ands stofn­að en það hafð­i mik­ið áhr­if, eink­um norð­anl­ands. Ung­menn­a­fél­ög voru stofn­uð um líkt leyt­i víða um land og tóku m.a. skóg­ rækt á stefn­u­skrá sína. Árið 1907 voru sett á alþing­i lög um skógr­ækt og varn­ir gegn upp­blæstr­i lands fyr­ir for­ göng­u Hann­es­ar Haf­steins. Lands­sjóð­ur tók kostn­að af skógr­ækt­inn­i á sín­ar herð­ar. Skóg­r­ækt­ar­stjór­i var skip­ að­ur yfir allt land­ið en skóg­ar­vörð­ur yfir hvern landsfj­ órð­ung.

Til­raun­um með rækt­un barrtrj­á­a var hald­ið á­fram til árs­ins 1913 en þá var þeim hætt og þráð­ur­inn ekki tek­ inn upp aft­ur fyrr en eft­ir 1930. Starfs­svið Skógrækt­ar rík­is­ins verð­ur nú tví­þætt: ann­ars veg­ar frið­un skóg­ar­ leif­a eins og fyrr, hins veg­ar fræ­söfn­un og upp­eld­i trjá­ plantn­a frá þeim stöð­um á hnett­in­um þar sem loftslag er líkt og á Ís­ land­ i. Hér verð­ a því tím­ a­ mót í sögu íslenskr­a skógr­ækt­ar­mál­a.

Loks skal þess get­ið að Skógr­ækt­ar­fél­ag Ís­lands var stofn­að á Alþing­ish­á­tíð­inn­i 1930 og þjóð­in minnt­ist lýðv­eld­is á Ís­land­i 1944 með stofn­un Landgr­æðslusjóðs.

Braut­in er þó að­eins mörk­uð en verk­efn­in bíða okkar. Þett­a var ár­ang­ur­inn af hug­sjón­um ís­lenskr­a ald­a­ mót­am­ann­a sem skáld­ið Hann­es Haf­stein lýs­ir í þess­u er­ind­i: Sú kemur tíð, er sárin foldar gróa, sveitirnar fyllast, akrar hylja móa, brauð veitir sonum móðurmoldin frjóa, menningin vex í lundi nýrra skóga.

13

14

Nám í skólagarði Við köll­um fram í­mynd­un­ar­afl­ið og hugs­um okk­ur að við séum stödd í skól­a­garð­i, þar sem við eig­um að dvelj­ast um tíma við nám og starf. Þess­i skól­ag ­ arð­ur er á marg­an hátt öðr­u­vís­i en þeir sem ís­lensk æska hef­ur kynnst hing­að til. Við sjá­um mism­un­inn þeg­ar lengr­a er les­ið.

Um­hverf­ið er hlý­legt. Skjólb­elt­i úr víði, gren­i og birk­i hlíf­a hin­um smá­gerð­a gróðr­i sem við erum að rækt­a.

Hér sjá­um við nokkr­ar trjá­teg­und­ir í upp­vext­i en auk þess runn­a, blóm, kál­plönt­ur og rót­ar­áv­ext­ir og er öllu þess­u snyrt­i­leg­a fyr­ir kom­ið. Jafn­framt vinn­unn­i er okk­ur kennt hið nauð­syn­leg­ast­a til þess að geta skil­ið rækt­un­in­a og far­ið rétt að öllu.

Við byrj­um á því að læra of­ur­lít­ið um líf trjánn­a í skól­a­garð­in­um en seinn­a höld­um við nám­in­u á­fram í Hall­or­m­stað­ar­skóg­i. grænt/rautt blóm

15

│Gerð trjánna Allar plönt­ ur eru gerð­ ar úr frum­ um. Utan um þær eru frum­uv­egg­ir og inn­an þeirr­a er frym­ið en innst er frumu­kj­arn­inn. Í frym­i græn­u plantn­ann­a er blaðgr­æn­an. Hún er mest ofan til í blaðh­old­in­u og í henn­i fara fram mik­il­ væg­ust­u efn­abr­eyt­ing­ar plönt­unn­ar. Í hverj­u tré eru margs kon­ar frum­ur sem skip­a sér sam­an og mynd­a vefi þess. Þar rík­ir því verk­a­skipt­ing eins og á sér stað í mann­leg­u sam­fél­ag­i.

Börk­ur­inn eða bark­arv­ef­irn­ir verj­a tréð gegn hnjask­i og varn­a útg­uf­un. Fyr­ir inn­an börk­inn liggj­a sál­ dæðarn­ar sem eru mynd­að­ar úr lif­and­i frum­um. Eftir þeim berst nær­ing sú sem græn­u korn­in vinn­a úr loft­ in­u. Við­ar­æð­arn­ar eru aft­ur á móti gerð­ar úr dauð­um frum­um sem eru vel tengd­ar sam­an og gefa trén­u styrk og sveigj­uþ­ol.

Innan und­ir sál­dæð­un­um er vaxt­arl­ag­ið sem er ein­ göng­u lif­and­i frum­ur. Við kynn­umst starf­i þess síð­ar. Þar fyr­ir inn­an er svo við­arv­ef­ur­inn sem er mynd­að­ur af dauð­um við­ar­æð­um og við­arfr­um­um. Innst er loks trjá­merg­ur­inn.

│Kolsýrunám Trén eru lif­and­i ver­ur eins og menn og dýr og þurf­a þess vegn­a fæðu. Nær­ing­ar­efn­in taka þau til sín úr jarð­ v­eg­in­um og loft­in­u. Á blöð­um og barr­i trjánn­a eru smá­aug­u sem and­ r­úms­loft­ið smýg­ur inn um. En í loft­inu er lít­ið eitt af kol­t­ví­sýr­ing­i sem er sam­sett­ur af tveim frum­efn­um, kol­ efn­ i og súr­ efn­ i. Trén taka til sín kolt­ ví­ sýr­ ing úr loftin­u en græn­uk­orn­in vinn­a kol­efn­a­samb­önd úr kolt­

16

ví­sýringn­um og vatn­i, svo sem syk­ur, mjölv­i, trén­i, ol­í­ ur og fleir­i lífr­æn efni. Þess­i mik­il­væg­a starf­sem­i get­ur að­eins farið fram í næg­i­legr­i birt­u og hita.

Allt líf á jörð­unn­i á land­i og í sjó á ræt­ur sín­ar að rek­ ja til þess­ar­a efn­abr­eyt­ing­a og eru því plönt­urn­ar und­ ir­stað­a lífs­ins á hnett­i okk­ar.

│Öndun Kol­sýr­u­nám­ið fer að­eins fram í hin­um græn­u hlut­um plönt­unn­ar í birt­u og hita eins og fyrr grein­ir, en all­ir hlut­ar henn­ar anda jafnt á degi sem á nótt­u, bæði ræt­ ur, stöng­ull og blöð.

Trén anda að sér súr­efn­i sem sam­ein­ast kol­efn­a­ samb­önd­um en á þenn­an hátt losn­ar orka sem þau nota til efn­abr­eyt­ing­ar og vaxt­ar. Öndun­in er því and­stæð við kol­sýr­u­nám­ið. Öndun: Súr­efn­ið, sem plant­an and­ar að sér, sam­ein­ ast kol­efn­a­samb­önd­um henn­ar. Við það losn­ar orka, vatn og kolt­ví­sýr­ing­ur.

Plant­an létt­ist.

Kolsýrunám: Úr kol­efn­i og vetn­i mynd­ar plant­an lífr­æn efni, en súr­efn­ið hverf­ur út í andr­úms­loft­ið.

Plant­an þyng­ist.

│Öflun vatns og útgufun Vatn er trján­um lífsn­auð­syn­legt við fæð­u­öfl­un­in­a. Þau afla þess úr jarðv­eg­in­um með rót­un­um og með því berast nær­ing­ar­efn­in til hinn­a ýmsu hlut­a trés­ins.

Eins er útg­uf­un vatns frá trján­um nauð­syn­leg, því

17

að hún örv­ar vökv­a­straum­inn og þar með flutn­ing nær­ingar um tréð. Útguf­un­in er mest frá lauf­i og barr­i trjánn­a og hún verð­ur því ör­ar­i sem heit­ar­a er í veðr­i.

Einn­ig örva vind­ar útg­uf­un­in­a að mun.

Venj­u­leg­ast geta trén bætt sér allt það vatn sem frá þeim fer við útg­uf­un­in­a. En sé hörg­ull á vatn­i í jarðv­eg­ in­um t.d. sak­ir langv­ar­and­i hita og þurr­a­næð­ing­a, þá er hætt­a á því að tréð geti ekki bætt sér miss­inn. Blöð þess lin­ast og jafnv­el visn­a og svo get­ur far­ið, að tréð deyi.

│Öflun fæðu úr jarðvegi Jurt­a­nær­ing­ar­efn­in leys­ast upp í vatn­i jarðv­egs­ins og ber­ast gegn­um ræt­urn­ar og upp eft­ir við­ar­æð­un­um.

Nær­ing­ar­efn­in sem trén taka til sín úr jarðv­eg­in­um eru að­al­leg­a köfn­un­ar­efn­i, fos­fór og kalí. Af öðr­um nær­ing­ar­efn­um má nefn­a kalk, magn­í­um, brenn­i­stein, járn og bór.

Fyrr­ greind efni hverf­ a aft­ ur til jarð­ ar þeg­ ar grös söln­a eða tré fall­a og fúna. Öðru máli gegn­ir þeg­ar land er sleg­ið eða beitt, tré felld og flutt brott úr skóg­un­um. Þá fer jarð­veginn að skort­a sum þess­ar­a efna, eink­um köfn­un­ar­efn­i, fos­fór og kalí. En unnt er þá að bæta úr nær­ing­arsk­ort­i með áb­urð­i.

Plönt­urn­ar verð­a veikb­yggð­ar og hætt­a að vaxa, ef jarð­v­eg­inn vant­ar stein­efn­i eða köfn­un­ar­efn­i. Þess vegn­ a er oft nauð­ syn­ legt að gefa ung­ um trjám og runnum áb­urð­ar­skammt en gæta verð­ur þess að hafa hann ekki stór­an. Of mik­il áb­urð­ar­gjöf hef­ur skað­leg áhr­if og get­ur grand­að smá­plönt­um.

Eitt hið vand­a­sam­ast­a við alla rækt­un er því að sker­a úr um áb­urð­arþ­örf­in­a.

Köfn­un­ar­efn­i eyk­ur vöxt blað­a og sprot­a.

18

Fos­fór og kalí örva rót­ar­vöxt og flýt­a fyr­ir blómg­un og ald­in­þrosk­a.

Tré, sem fá næga nær­ing­u, verj­a henn­i ekki ein­göng­u til vaxt­ar, held­ur safn­a þau líka forð­a­nær­ing­u. Í sól­rík­um sumr­um safn­ast mik­il forð­a­nær­ing í trjá­n­um til næst­a árs. Vöxt­ur þeirr­a fer því mjög eft­ir veðrátt­u und­anf­ar­ins sum­ars.

│Vöxtur trjánna Á hverj­u ári bæt­ist við hæð trjánn­a. Þett­a sést best á furu og gren­i, því að krans af grein­um vex út úr stofnin­ um þar sem ár­vöxt­ur­inn byrj­ar. Þess vegn­a er auð­ve­ lt að geta sér til um ald­ur ungr­a trjá­a með því að telj­a greinkr­ans­an­a.

En á göml­um trjám eru neðst­u grein­arn­ar falln­ar brott svo að þess­i ald­urs­á­kvörð­un er ekki einhl­ít. Því er ó­kl­ eift að segj­a til um­ald­ur gam­all­a trjá­a fyrr en þau hafa ver­ið felld en þá má telj­a árhr­ing­an­a.

Ljós­ir og dökk­ir hring­ar skipt­ast á í viðn­um eins og sjá má þeg­ar tré hafa ver­ið felld. Þett­a kem­ur af því að frum­u­skipt­ing­in í vaxt­arl­ag­in­u er mjög ör á vor­in og við­ur­inn þá laus í sér og mjúk­ur. En er líða tek­ur á sum­ar verð­ur frum­u­skipt­ing­in hæg­ar­i og dekkr­i. Öll tré sem eru af tví­kímbl­að­a­flokkn­um svo og barr­tré, gildn­a með því að bæta við sig nýju vaxt­arl­ag­i ár hvert. Á vet­urn­a er hvíld­ar­tím­i trjánn­a.

Gott er að kunn­a skil á vext­i plantn­a en við verð­um einn­ig að muna að þær eiga sitt á­kveðn­a æv­is­ keið.

Græn­u plönt­un­um er skipt í þrjá flokk­a eft­ir lífs­skeið­i þeirr­a: ein­ær­ar, tví­ær­ar og fjöl­ær­ar plönt­ur.

Ein­ær­ar jurt­ir sprett­a upp af fræi að vori, blómg­ast, fell­a fræ og deyj­a að haust­i. Til þess­ar­a jurt­a telj­ast

19

mörg feg­urst­u sum­arbl­óm­in sem rækt­uð eru í görð­um.

Tví­ær­ar jurt­ir safn­a forð­a­nær­ing­u fyrr­a sum­ar­ið en hið síð­ar­a blómg­ast þau, bera fræ og deyj­a að því lokn­u.

Marg­ar nytj­aj­ urt­ir telj­ast til þess­a flokks, t.d. gulr­óf­an og gulr­ót­in.

Fjöl­ær­ar plönt­ur eru þann­ig úr garð­i gerð­ar að þær geta lif­að lang­a ævi og eru trén lang­l­íf­ust en þau geta lif­að ár­at­ug­um eða jafnv­el öld­um sam­an.

Broddf­ur­an sem marg­ir kann­ast við hér á land­i, getur þann­ig orð­ið allt að fjög­ur þús­und ára göm­ul. Hins veg­ ar verð­ur t.d. ís­lensk­a birk­ið að­eins um hundr­að til eitt hundr­að og fimm­t­í­u ára gam­alt. Í skóg­un­um þurf­a að vaxa sam­tím­is smá­plönt­ur, ung­ur skóg­ur, fræ­tré og full­vax­inn skóg­ur í hæf­i­leg­um hlut­föll­um. Ef ungu trjá­plönt­urn­ar ná ekki að þrosk­ast, eyð­ast skóg­arn­ir smátt og smátt.

Hestar í Blikastaðatúni

20

Starfað að skógrækt Í skól­a­garð­in­um skipt­ist á vinn­a og fræðsl­a jöfn­um hönd­um allt sum­ar­ið.

Kom­ið er fram í ág­úst. Reit­ir okk­ar eru vel hirt­ ir. Skjólb­elt­i hafa ver­ið klippt, gras­flet­ir slegn­ir í síð­ ast­a sinn og kant­ar skorn­ir. Á morg­un hefst nýr þátt­ ur í nám­in­u. Við eig­um að fara í gróð­ur­setn­ing­ar­ferð til Aust­url­ands, í Hall­orms­stað­ar­skóg en þang­að er ferð­inn­i heit­ið vegn­a þess að þar er skógr­ækt á Ís­land­i lengst á veg kom­in.

│Í Hallormsstaðarskógi Hall­orms­stað­ar­skóg­ur er við Lag­arflj­ót sunn­anvert.

Land­ sl­ ag er þar hæð­ ótt og víða nokk­ uð brattlent.

Fjöllin suð­ aust­ ur af Hall­ orms­ stað rísa allt að sex hundruð metr­a yfir sjáv­ar­mál og setj­a þau all­mik­inn svip á landsl­ag­ið eink­um Hall­orms­stað­ar­skóg.

Lög­ur­inn, eða Lag­arflj­ót öðru nafn­i, síg­ur þarn­a fram á leið til sjáv­ar. Til að sjá er vatns­fall­ið lík­ar­a firð­i eða stöð­uv­atn­i en venj­ul­ eg­u fljót­i. Ís­kalt jök­ulv­atn­ið er gul­ gr­ænt á lit­inn og víða er það hyl­djúpt. Svo lygn er þess­i mikl­a móða á kyrr­um sum­ar­dög­um og svo mjúk­ar eru bogl­ín­ur henn­ar í vík­um og vog­um að landsl­ag­ið allt fær mild­an blæ og ljúf­an. Á bökk­um þess­ar­ar mikl­u jök­ul­elf­ar og upp frá þeim hef­ur vax­ið fræg­ast­i og mest­i

21

skóg­ur á Ís­land­i.

Grös, blóm, jurt­ir og lyng­gróð­ur ein­kenn­a jurt­a­ gróður Hall­orms­stað­ar­skóg­ar eins og ann­arr­a ís­lenskr­a birk­i­skóg­a. Gras- og blóm­lend­i eru þar sem jarðv­eg­ur er frjór og rak­ur og virð­ist jarðr­ak­inn hafa meir­i áhr­if á gróð­urf­ar­ið en hæð yfir sjó.

Allt frá 1905 hef­ur Hall­orms­stað­ar­skóg­ur not­ið meir­i eða minn­i frið­un­ar. Innan skógr­ækt­arg­irð­ing­ar­innar eru sex hundr­uð og tutt­ug­u hekt­ar­ar lands, sem að mest­u leyt­i er skóg­lend­i.

Nú erum við stödd í Hall­ orms­ stað­ ar­ skóg­ i. Við kynnumst hér nýj­ um heim­ i og erum þó á Ís­ land­ i.

Fyrst­a dag­inn fáum við að vita hitt og þett­a um fræ og með­ferð þess.

│Fræ Öll skógr­ækt hér á land­i er und­ir því kom­in að afla fræs af trjám sem vax­ið hafa við svip­að­a veðr­átt­u og ríkir á Ís­land­i. Það er brýn nauð­syn að kunn­a skil á fræi trjánn­a og með­ferð þess það eð á því velt­ur allt um fram­tíð skóg­ann­a.

Fræ­ið þarf hæf­i­legt raka- og hit­as­ tig til þess að spír­a.

Um spír­un­ar­tím­ann verð­ur því að hafa vak­and­i auga á sáðb­eð­un­um. Einn­ig sækj­a fugl­ar mjög í allt fræ en frost og sjúk­dóm­ar spill­a því oft. Það er því vand­a­samt starf að sá trjáfr­æ­i og ann­ast smá­plönt­ur.

Lauf­tré eru dulfr­æv­ing­ar. Þau blómg­ast og bera fræ í flest­um árum en oft líða nokk­ur ár mill­i fræ­ár­a barr­ trjánn­a. Ef fræ­ið á að ná góð­um þrosk­a, verð­ur með­al­ hit­i mán­að­ann­a júní – sept­em­ber að vera allt að tíu stig á Cels­í­us. Þess vegn­a ræð­ur sum­arh­it­inn mest­u um útbr­eiðsl­u

22

trjánn­a á norð­urhv­el­i jarð­ar og hvers­u hátt þau vaxa til fjall­a.

Rekl­at­ ré. Flest al­geng­ust­u lauf­trén sem vaxa í norð­ an­v­erðr­i Evróp­u telj­ast til rekl­atrj­á­a. Svo eru þau nefnd af því að blóm­in stand­a í rekl­um sem er þétt­stæð, ein­ k­ynj­a blóm­skip­un. Til rekl­atrj­ánn­a telj­ast m.a. birk­i, víð­ir og ösp.

Barr­tré eru berfr­æv­ing­ar. Fræbl­öð þeirr­a stand­a þétt sam­an og mynd­a köngl­a. Fræ­in liggj­a á mill­i fræ­ blað­ann­a. Kvenbl­óm barrtrj­ánn­a oft­ast minn­i en karl­ blómin og stand­a tvö eða þrjú sam­an á grein­ar­end­a en karl­bl­óm­in stand­a í klas­a um­hverf­is neðst­a hlut­a sprot­ ans. Kven­bl­óm­in mynd­a köngl­an­a. Til barrtrj­ánn­a telj­ ast með­al ann­ars fura, gren­i og lerk­i.

│Gróðrarstöðin Nú vinn­um við um sinn í gróðr­ar­stöð­inn­i á Hallorms­ stað en þá kem­ur sér vel að hafa unn­ið í skól­a­garð­i fyrr um sum­ar­ið.

Allir sem kynn­ast vilj­a skógr­ækt­ar­starf­sem­inn­i verð­a að þekkj­a eitthv­að til gróðr­ar­stöðv­a því að þær eru undir­stað­a ís­lenskr­ar skógr­ækt­ar.

Gróðr­ar­stöð­in á Hall­orms­stað er alls átj­án þús­und fer­ metr­ar eða tæp­ar sex vall­ard­ag­slátt­ur að stærð. Hverg­i sést yfir hana alla í einu því að henn­i er skipt í nokkr­a stór­a reit­i. Á hverj­u ári koma héð­an um þrjú hundr­uð þús­und trjá­plönt­ur sem er plant­að á ýms­um stöð­um, eink­um á Hall­orms­stað og aust­anl­ands. Í stöðinn­i eru að jafn­að­i um ein og hálf millj­ón trjá­plantn­a á aldr­in­um eins til fjög­urr­a ára. Rétt er að minn­ast þess þeg­ar horft er yfir þess­ar breið­ur af ung­um trjá­plönt­um að þeim er líkt far­ið og ung­um börnum. Þær eru við­kvæmar­i fyrir

23

hnjask­i en full­vax­in tré.

Skóg­ar­plönt­ur í upp­eld­i nema nú um einn­i og hálfr­i millj­ ón á ári. Marg­ ar hend­ ur þarf því til að plant­ a þess­u magn­i á sem skemmst­um tíma þar sem ís­lensk­a sumarið er svo stutt.

│Jarðvinnsla Jarðv­eg­ur í gróðr­ar­stöð þarf að vera myld­inn, hæfi­leg­a rak­ur og nokk­uð sand­bor­inn. Vinn­a þarf jarð­v­eg­inn vel en til þess eru nú not­uð ýmis vél­knú­in jarð­v­innsl­u­tæk­i.

│Sáning Trjáfr­æ­i er ým­ist dreifs­áð eða raðs­áð í beð. Fræ­ið er mis­jafnt að stærð og gæð­um og því er ekki allt­af sáð sama magn­i í hvern fer­metr­a. Fara verð­ur gæt­i­leg­a með það og gæta þess að spill­a því ekki í með­för­um. Trjáfr­æ er dýrt og oft kom­ið lang­an veg. Skógr­ækt rík­is­ins fær m.a. fræ frá Alask­a, Norð­ur-Nor­eg­i og Rússl­and­i svo að nokk­ur helst­u lönd­in séu nefnd.

│Hirðing Fjarl­ægj­a verð­ur allt illgr­es­i jafn­óð­um og það vex og sporn­a við sjúk­dóm­um eft­ir mætt­i.

│Vökvun Vatn er nauð­syn­legt öll­um plönt­um svo sem fyrr greinir. Því þarf að gæta þess vel að hvork­i fræ né plönt­ur þorn­i um of í beð­um, því að þá er dauð­inn vís. Hætt­ast er við ofþ­orn­un þeg­ar sólf­ar er mik­ið og hlý­ind­i. Þarf þá stund­um að vökv­a dag­leg­a.

│Dreifsetning

24

Plönt­urn­ar eru að jafn­að­i látn­ar stand­a tvö ár í sáð­b­eð­i.

Snemm­a vors eru þær tekn­ar upp, greitt gæt­i­leg­a úr rót­um þeirr­a, þeim rað­að í kass­a og rak­ur mosi lagð­ur yfir ræt­urn­ar. Úr köss­un­um eru plönt­urn­ar dreif­sett­ar, en þá er þeim plant­að í beð með fimm til tíu sent­i­metr­a mill­i­bil­i svo að þær fái næg­i­legt vaxt­ar­rým­i. Í þess­um beð­um stand­a þær í tvö eða þrjú ár en þá eru þær orðn­ ar svo stór­ar að þær eru hæf­ar til plönt­un­ar.

│Vetrarumbúðir Öll þess­i störf væru unn­in fyr­ir gýg, ef ekki væri búið um plönt­urn­ar und­ir hinn um­hleyp­ing­a­sam­a ís­lensk­a vet­ur. Er þett­a gert með því að leggj­a lim yfir beð­in og sand og mosa að plönt­un­um svo þær sviðn­i ekki und­an vetr­ar­storm­um og í vork­uld­um. Þett­a er þó ekki einhl­ítt því að áv­allt ferst eitthv­að af plönt­um, þrátt fyr­ir all­an um­bún­að.

│Trjátegundir Við sem erum svo lán­söm að dvelj­ast sól­rík­a vor- og sum­ar­dag­a í skól­a­garð­i og höf­um nú vik­ud­völ í Hall­ orms­stað­ar­skóg­i, hljót­um bráð­leg­a að verð­a fær um að veit­a öðr­um leiðb­ein­ing­ar. Við get­um strax sagt þeim þett­a: Birk­i eða ilmbj­örk hef­ur mynd­að skóg hér á land­i ein allr­a trjá­teg­und­a. Á Suð­urv­est­ur­l­and­i og um Vest­ firð­i er birk­ið víð­ast lág­vax­ið kjarr en svæð­ið frá Vest­ fj­örð­um að Eyj­afi ­ rð­i er skóg­laust með öllu. Í Þing­eyj­ar­ sýslum eru allv­íð­lend­ir birk­i­skóg­ar og kunn­ast­ur þeirr­a er Vagl­a­skóg­ur, sem er einn bein­vaxn­ast­i og feg­urst­i birk­i­skóg­ur lands­ins. Á Aust­ur- og Suð­aust­url­and­i eru Hall­orms­stað­ar­skóg­ur og Bæj­ar­stað­ar­skóg­ur fræg­astir

25

en á Fljóts­dals­hér­að­i eru mörg skóg­lend­i. Á Suð­ur­ land­i eru skóg­ar­leif­ar í upp­sveit­um Árnes­sýsl­u; suð­ur af Hekl­u, í Þórs­mörk og Skaft­árt­ung­u.

Birk­i þarf frjó­an og rak­an jarðv­eg ef það á að vaxa vel en það get­ur líka hald­ið lífi við erf­ið­ar­i að­stæð­ur en flest­ar ís­lensk­ar plönt­ur. Það er ljós­elskt og þol­ir illa að stand­a í skugg­a. Stærst­u bjark­ir á Ís­land­i eru um 13 metr­ar á hæð.

Reyn­iv­ið­ur mynd­ar hverg­i skóg­a en vex hér og hvar inn­an um aðr­ar trjá­teg­und­ir. Reyn­ir­inn verð­ur allt að tíu metr­ar á hæð.

Auk ís­lensk­a reyn­is­ins eru þess­ar er­lend­u reyn­iv­ið­ar­ teg­und­ir: grá­reyn­ir, silf­ur­reyn­ir og selj­u­reyn­ir.

Blæ­ösp hef­ur fund­ist villt á fimm stöð­um hér á land­i og hef­ur ver­ið rækt­uð nokk­uð í trjá­görð­um. Meir­i von­ ir eru tengd­ar við asp­ar­teg­und þá sem kennd er við Alask­a og flutt var það­an í fyrst­a sinn hing­að til lands árið 1944.

Plantað með haka. Útflött rót

26

Alask­a­ösp hef­ur nú ver­ið reynd víða um land og vax­ ið mjög hratt. Að­eins eitt kvæm­i1 af henn­i hef­ur hing­að til ver­ið flutt til lands­ins en reyn­a þarf fleir­i því að vor­ hr­et hafa skemmt hana víða um Suð­url­and.

Alask­aö ­ sp þarf frjó­an og rak­an jarðv­eg, gott skjól og gras má ekki vaxa að stofn­i henn­ar ef hún á að ná skjót­ um vext­i.

Elri, hvít­elr­i og rauð­elr­i svip­ar til birk­is og er af sömu ætt. Það hef­ur að­eins lít­ið eitt ver­ið ræktað í trjá­ görð­um hér á land­i og í til­raun­as­kyn­i í skóg­in­um á Hall­orms­stað.

Elri vex að­al­leg­a í rök­um og djúp­um jarðv­eg­i, einkum með fram ám og lækjum. Það er útbr­eitt um Asíu, Evróp­u og Norð­ur-Amer­ík­u og vex þar á norðl­ æg­um slóð­um.

Hið merk­ast­a við elri er að á rót­um þess lifa svepp­ir sem vinn­a köfn­un­ar­efn­i úr loft­in­u. Álmur, ætt­að­ur úr Norð­ur-Nor­eg­i, hef­ur reynst vel hér á land­i. Hann er frem­ur bráð­þrosk­a í frjó­um jarð­ veg­ i og er frem­ ur stormþ­ ol­ inn. Álmur hef­ ur ver­ ið notað­ur í skjólb­elt­i með góð­um ár­angr­i.

Hlyn­ur er fal­legt tré með stór­a, fag­url­ag­að­a krón­u.

Hann er rækt­að­ur sem garð­tré á nokkr­um stöð­um hér á land­i.

Hlyn­ur vex um Evróp­u sunn­an- og vest­anv­erð­a og á Bretl­ands­eyj­um.

Enn mætt­i nefn­a ýmis lauf­tré og marg­ar víð­i­tegundir er vaxa í Hall­orms­stað­ar­skóg­i og einn­ig skrautr­unnar sem hent­a ís­lensk­um staðh­átt­um og not­að­ir eru í 1 Kvæmi er notað sem þýðing á erlenda orðinu proveniens sem merkir uppruni.

27

skrúð­garð­a. En þett­a verð­ur að nægj­a.

Leng­i er ver­ið að fara um skóg­inn, þótt að­eins lauf­ trén séu skoð­uð.

Nú líð­ur að kvöld­i og við verð­um að hald­a heim á leið.

Við Kerl­ing­ar­á er num­ið stað­ar hjá björk nokk­urr­i sem nú er orð­in göm­ul og feysk­in. Sag­an seg­ir að ein­ hv­erj­u sinn­i hafi Páll Ólafs­son skáld mælt þess­i orð til henn­ar er hann fór þar um veg: Gott átt þú, hrísla’ á grænum bala, glöðum að hlýða lækjarnið. Árla næst­a morg­uns, áður en vinn­a hefst, byrj­um við að skoð­a barr­trén og fræð­ast um líf þeirr­a. Við för­um inn í Gutt­orms­lund sem er vís­ir að fyrst­a barr­skóg­i á Ís­land­i og þar seg­ir skóg­ar­vörð­ur­inn okk­ur frá lerk­in­u og rækt­un þess.

Hér sann­ast, að sjón er sögu rík­ar­i.

Síb­er­ískt lerk­i hef­ur ver­ið rækt­að á nokkr­um stöð­um um all­langt skeið og er því meir­i reynsl­a feng­in um vöxt þess við ís­lensk­ar að­stæð­ur en flestr­a ann­arr­a barr­trjá­a.

Lerk­ið er ljós­elskt tré og er mjög hrað­vaxt­a i æsku. Það vex í alls kon­ar jarðv­eg­i en nær best­um þrosk­a í frjórr­i jörð eins og flest önn­ur tré.

Lerk­i er kjörv­ið­ur og er not­að­ur í vönd­uð hús, báta og bryggj­ur. Bænd­ur hafa sóst mjög eft­ir lerk­i­staur­um úr Hall­orms­stað­ar­skóg­i í girð­ing­ar af því að slík­ir staur­ ar taka öðr­um fram að gæð­um. Rauð­av­ið­ur­inn sem svo var nefnd­ur á rek­afj­ör­um áður fyrr, var lerk­i.

Lerk­i er meg­in­lands­tré. Þess vegn­a er áh­ersl­a lögð á rækt­un þess í innsv­eit­um norð­an- og aust­anl­ands þar sem úr­kom­a er lít­il.

28

Næst er ferð­inn­i heit­ið að Jök­ull­æk til að skoð­a rauð­ gr­en­i­tré. Þess­i tré eru mjög fög­ur og hafa náð á­gæt­um þrosk­a. Hæst­u tré eru yfir 13 m á hæð.

Rauðgr­en­i vex um Norð­ur-Evróp­u. Um ald­a­mót var far­ið að plant­a því í Troms­fylk­i í Nor­eg­i, jafnv­el á stöð­ um sem eru fimm hundr­uð kíl­ó­metr­um norð­ar en Ís­ land og þar eru nú grósk­u­mikl­ir rauðgr­en­i­skóg­ar.

Hér á Hall­orms­stað hef­ur ver­ið plant­að talsv­erð­u rauðgr­en­i hin síð­ar­i ár.

Rauðgr­en­i hef­ur náð góð­um vext­i víða um land en því verð­ur að velj­a skjól­rík­a stað­i, helst í hall­a og það ger­ir mikl­ar kröf­ur til jarðv­eg­s, eink­um að hann sé vel rak­ur. Ár­leg­a er flutt til Ís­lands töl­uv­ert af dönsk­u rauðgr­en­i sem not­uð eru í jól­at­ ré. Ekki munu líða mörg ár þar til Ís­lend­ing­ar fá nóg af jól­a­trjám úr ís­lensk­um barr­skóg­ um. Það sáum við hér á Hall­orms­stað.

Nú er snú­ið við og num­ið stað­ar á Atlav­ík­urst­ekk þar sem ýms­ar er­lend­ar trjá­teg­und­ir vaxa.

Hér stendur nú um tutt­ug­u ára hvítgr­en­i sem dafn­ að hefur all­sæm­i­leg­a. Heim­kynn­i hvítgr­en­is er NorðurAmeríka.

Frá Atlav­ ík­ urst­ ekk er hald­ ið út í Mörk sem er kunnast­i stað­ur­inn í Hall­orms­stað­ar­skóg­i. Þar er gróðr­ar­stöð­in, þar voru fyrst­u til­raun­irn­ar gerð­ar með rækt­un er­lendr­a barrtrj­áa ­ og stand­a þar mörg fög­ur og há­vax­in tré frá þeim tíma.

Blágr­en­i er sú teg­und barrtrj­á­a sem einn­a fyrst var gróð­ur­sett á Ís­land­i. Í Mörk­inn­i á Hall­orms­stað stand­a nokk­ur tré sem eru yfir hálfr­ar ald­ar göm­ul. Þau hafa vax­ið vel og lofa góðu um rækt­un blágr­en­is á Ís­land­i.

Blágr­en­i hef­ur ver­ið gróð­ur­sett á nokkr­um stöð­um

29

Birki & reyniviður

hin síð­ar­i ár, m.a. hafa nokkr­ar þús­und­ir plantn­a vax­ið upp af fræi blágr­en­itrj­ánn­a í Mörk­inn­i.

Blágr­en­i er upp­runn­ið í Klett­afj­öll­um Norð­urAmeríku.

Lýs­ish­óll nefn­ist svæð­i ut­ar­leg­a í skóg­in­um og þarn­a eig­um við að byrj­a að plant­a. Hér fer sam­ an mik­ il grósk­a, fag­urt út­sýn­i og fjöld­i er­lendr­a trjá­teg­und­a sem fróð­legt er að kynn­ast. Við nem­um stað­ar hjá sitk­agr­en­i fyr­ir neð­an Fálk­a­klett og hlust­um á út­skýr­ing­ar þeirr­a sem vita meir­a en við.

Sitk­agr­en­i er bráð­þrosk­a trjá­teg­und og þrífst best í loftsl­ag­i þar sem úr­kom­a og loftr­ak­i er mik­ill. Það er útbr­eitt um vest­ur­strönd Norð­ur-Amer­ík­u, allt norð­ur í Alask­a en það vex sjald­an meir en hundr­að kíl­ó­metr­a frá sjó.

Af þess­u sést að sitk­agr­en­i þol­ir vel sjáv­ar­selt­u og raka og ætti því að vera hent­ug trjá­teg­und fyr­ir eyl­and þar sem veð­ursk­il­yrð­i eru áþ­ekk og í Alask­a.

Sitk­agr­en­i hef­ur verið gróð­ur­sett í til­raun­a­skyn­i á Hall­orms­stað en þar er of þurrv­iðr­a­samt fyr­ir það.

Auk fyrr­greindr­a trjá­teg­und­a vaxa svartgr­en­i og bro­dd­gr­en­i í Hall­orms­stað­ar­skóg­i. Þá vaxa hér einnig nokkr­ar teg­und­ir af þín: Síb­er­í­uþ­in­ur, bals­amþ­in­ur,

30

hvítþ­in­ur og fjall­aþ­in­ur en hann er væn­leg­ast­ur til rækt­un­ar hér á land­i af þess­um teg­und­um.

Fjall­aþ­in­ur er hið feg­urst­a garð­tré og vin­sælt jól­a­tré.

Loks er skylt að nefn­a marþ­öll og fjall­aþ­öll en lítil reynsl­a er enn feng­in um þrosk­a þeirr­a við ís­lensk­a staðh­ætt­i. Út­sýn­i er fag­urt af Lýs­ish­ól. Í björt­u veðr­i ber Snæ­fell við loft yfir sunn­anv­erð­u Lag­ar­flj­ót­i. Fljót­ið býr yfir sér­ stæð­um töfr­um á kyrr­u kvöld­i síðs­um­ars í þann mund er bregð­a tek­ur birt­u.

En þó verð­ur að hald­a heim. Stað­næmst er við Vín­ læk, dá­litl­a lind í Gatn­a­skóg­i. Þar nema all­ir stað­ar sem leið eiga um skóg­inn.

Skóg­ar­vörð­ur­inn fer með okk­ur nið­ur í Mörk, áður en við byrj­um að vinn­a næst­a dag og sýn­ir okk­ur ýms­ar fur­u­teg­und­ir.

Skóg­ar­fur­an er með elst­u barrtrj­ám heims. Hún vex um alla Norð­ur­álf­u allt frá Suð­ur-Evróp­u til nyrst­a hér­ að­a Nor­egs og aust­ur að Kyrr­ah­af­i.

Birki & Blæösp

31

Skóg­ar­fur­an hef­ur ver­ið gróð­ur­sett í Hall­orms­staðar­ skóg­i og fræ feng­ið frá ýms­um stöð­um í Nor­eg­i og Sví­ þjóð. Hún er með nægj­u­söm­ust­u trjám en samt sem áður hef­ur rækt­un henn­ar á Ís­land­i geng­ið mis­jafn­leg­a.

Or­sök­in er sú að skjaldl­ús sæk­ir á hana og geng­ur oft svo nærr­i henn­i að ung­ar plönt­ur deyj­a. Aðrar eru að vesl­ast upp í mörg ár. Örfá­ar stand­a þó af sér lús­in­a og sum­ar ná sér aft­ur eft­ir lang­an tíma.

Elstu skóg­ar­fur­urn­ar á Hall­orms­stað voru gróður­ sett­ar um 1909 og eru nokkr­ar þeirr­a orðn­ar að fal­leg­ um trjám.

Fjall­af­ur­an er oft­ast marg­stofn­a runn­i, sem get­ur orð­ið allt að því fimm metr­a hár. Dan­ir höfð­u rækt­að fjall­af­ur­u á jósk­u heið­un­um í tugi ára áður en skóg­r­ ækt hófst á Ís­land­i. Þess vegn­a var hún flutt hing­að til lands, jafn­skj­ótt og byrj­að var á skóg­r­ækt hér.

Fjall­af­ur­a er enn þá nægj­u­sam­ar­i en skóg­ar­fur­a og þar sem hún vex bæt­ir hún jarðv­eg­inn og eyk­ur frjó­ sem­i hans. Stund­um ber hún hér full­þrosk­a fræ og hef­ ur sáð sér út af sjálfsd­áð­un. Heim­kynn­i fjall­af­ur­unn­ar eru í Alpafj­öll­um.

Bergf­ur­a er ná­skyld fjall­af­ur­u en sá er mun­ur á þeim að bergf­ur­an vex upp af ein­um stofn­i og verð­ur allt að því tíu metr­a hátt tré. Hún bæt­ir jarðv­eg­inn á sama hátt og fjall­af­ur­an. Bergf­ur­a vex hátt yfir sjó í Alpafj­öll­um og Pýr­en­e­afj­öll­um.

Broddf­ur­a er há­fjall­a­tré og er mjög sein­þrosk­a. Hún verð­ur aldr­ei stór­vax­in frem­ur en bergf­ur­an, er jafnv­el enn þá harð­gerð­ar­i og á Hall­orms­stað hef­ur hún bor­ið þrosk­að fræ á hverj­u ári í meir en ár­at­ug. Broddf­ur­u var sáð í Mörk­in­a á ár­un­um 1903–1906 og eru þar nú nokkr­ir tug­ir trjá­a frá þess­um árum.

32

Staf­af­ur­a var ekki gróð­ur­sett á Hall­orms­stað fyrr en 1940. Þá voru fá­ein­ar plönt­ur sett­ar nið­ur á Atla­ví­k­ urst­ekk. En á síð­ar­i árum hef­ur hún ver­ið sett víða um land og dafn­ar yf­ir­leitt vel. Hún er harð­ger, hrað­vaxt­a og hef­ur bor­ið hér þrosk­að fræ.

Heim­kynn­i staf­af­ur­unn­ar eru vest­ur­hér­uð Norð­urAmer­ík­u.

Lind­if­ur­a vex í fjöll­um Mið-Evróp­u og aust­ur um alla Asíu. Til henn­ar var sáð á Hall­orms­stað og víðar á ár­un­um 1903–1906. Í Mörk­inn­i stand­a nú um hundrað lind­ if­ ur­ ur á víð og dreif og hafa sum­ ar þeirr­ a náð á­gætum þrosk­a.

Lind­if­ur­an er eitt hið feg­urst­a tré með löng­u og mjúk­u barr­i og stand­a fimm nál­ar áv­allt sam­an í knipp­i.

Við höf­um nú skoð­að helst­u út­lend­u trjá­teg­und­irn­ ar á Hall­orms­stað og vinn­an verð­ur æ skemmt­i­legr­i.

Skóg­ur­inn er heill æv­int­ýr­ah­eim­ur og við hlökk­um til hvers dags því að allt­af ger­ist eitthv­að nýtt.

Við hætt­um vinn­u í þett­a sinn, setj­umst í hvirf­ing­u og tök­um lag­ið. Ljóð Laxn­ess um skóg­inn varð fyr­ir val­ in­u í þett­a skipt­i: Bláfjólu má í birkiskógi líta.

Blessað sé norðurhvelið, sem mig ól!

Hallormur, má þá ei til einhvers nýta þinn unga vin á nýjum sparikjól, . . .

33

Jarðvegur og gróður Skóg­ur­inn er töfr­ah­eim­ur sem marg­ir láta sér nægj­a að hríf­ast af en færr­i hafa kynnt sér.

Við skul­um enn gang­a út í skóg, virð­a fyr­ir okk­ur blóm og grös, fræð­ast um líf þeirr­a og samb­úð þeirr­a við skóg­inn.

Frjó­mold­in er ein mest­a auðl­ind hvers lands. Hún er kvik af lífi. Þar eru heim­ar ótal teg­und­a af smá­dýr­ um, gerl­um og svepp­um. Þess­ar lífv­er­ur breyt­a leif­um plantn­a og dýra í nær­ing­u hand­a nýj­um gróðr­i og stuðl­a að auk­inn­i frjó­sem­i. Þar sem hlýj­u og skjóls nýt­ur, búa þess­ar lífv­er­ur við betr­i lífssk­il­yrð­i en á ber­angr­i og því eykst frjó­sem­in á slík­um stöð­um.

Ef til vill er brýnn­a fyrir Ís­lend­ing­a en nokkr­a aðra þjóð sem fæst við skógr­ækt að gera sér grein fyr­ir þess­u því að land­ið ligg­ur langt í norð­urv­eg­i og má heit­a skóg­ laust eins og nú er kom­ið. En þeg­ar skóg­arn­ir hurf­u, þvarr skjól­ið sem þeir veitt­u og jafn­framt minnk­að­i frjó­sem­i lands­ins og gróð­urbr­eyt­ing­ar fylgd­u í kjölfarið.

Við þurf­um að hafa þett­a í huga og velj­a um sinn til skógr­ækt­ar þá stað­i, svæð­i eða hér­uð sem hag­stæð­ust eru fyrir trjá­gróð­ur.

Slík­ir stað­ir eru marg­ir eins og reynsl­an hef­ur þeg­ar sann­að.

Við skul­um drep­a á nokk­uð atr­ið­i sem mikl­u máli

35

skipt­a þeg­ar land er val­ið til skógr­ækt­ar: Tré vaxa yf­ir­leitt bet­ur í hall­a en á flat­lend­i. Þar seytlar súr­efn­is­ríkt jarð­vatn í sí­fell­u um efst­u lög jarð­ vegs­ins, flýt­ir fyr­ir rotn­un jurt­a­leif­a og þar verð­ur jarð­ v­eg­ur frjór og gljúp­ur.

Trén þurf­a skjól fyr­ir þurr­ust­u vind­átt­inn­i. Helst ætti að velj­a trjál­und­um stað í hall­a mót suðv­estr­i þar sem staðh­ætt­ir leyf­a.

Undir hömr­um er skjól og berg­ið varp­ar frá sér hita, jafnv­el eft­ir sól­set­ur.

Auðv­eld­ast er að átta sig á gæð­um jarðv­egs með því að ath­ug­a gróð­urhv­erf­in. Í skóg­i vöxn­um lönd­um eru hæð og ald­ur trjá­a notuð til að dæma um grósk­ u skógr­ ækt­ ar­ svæð­ a. Síð­ an er vaxt­ar­stöð­um skip­að í grósk­u­flokk­a.

Hér á land­i er þess­u á ann­an veg far­ið, þar sem við eig­um að­eins birk­i­skóg­a sem sætt hafa mis­jafnr­i með­ ferð um lang­an ald­ur. En samt get­um við haft hlið­sjón af þess­u. Hall­orms­stað­ar­skóg­i hef­ur ný­leg­a ver­ið skipt í þrjá grósk­u­flokk­a og gróð­urhv­erf­in síð­an flokk­uð eft­ir þeirr­i skipt­ing­u. Þett­a hef­ur auðv­eld­að stað­arv­al fyr­ir ýms­ar er­lend­ar trjá­teg­und­ir og gef­ið þar með von um betr­i og árv­iss­ar­i vöxt. Í fyrst­a og best­a grósk­ufl ­ okkn­um vaxa elft­ing­ar, reyr­ gr­es­i og ýms­ar blóm­plönt­ur. Í slík gróð­urhv­erf­i er greni­ teg­und­um, þin og lauftrj­ám plant­að. Í öðr­um flokk­i vex língr­es­i, bugð­up­unt­ur á­samt bláb­erj­a- og hrút­aberja­ lyng­i. Þar er að­al­leg­a plant­að lerk­i. Kræk­i- og sort­u­lyng lend­ir svo í þriðj­a og lak­ast­a grósk­u­flokknum. Fur­u­ tegund­un­um er val­inn þess­i flokk­ur, enda fá þær feg­ urst­an vöxt í ó­frjórr­i jörð. Á ber­svæð­i, þar sem land er beitt um lang­an tíma,

36

hverf­a flest­ar blóm­plönt­ur. All­ erf­itt er því að dæma um grósk­u slíks lands. En eft­ir nokk­urr­a ára frið­un skjót­a blóm­plönt­urn­ar upp koll­in­um á nýj­an leik. Allir kann­ ast við þett­a úr lauf­skóg­ag­irð­ing­ um víðs veg­ar um land. Blágr­es­i, Alaskaösp lauf brenn­i­sól­ey, brön­u­grös, fjalld­a­la­ fíf­ill, mar­í­u­stakk­ur og um­feðming­ur vaxa t.d. að­eins í frjórr­i mold. Þar sem raki er mik­ill vaxa geith­vönn og mjað­urt. Gróð­ur­hv­erf­i, þar sem mest ber á heil­grös­um, reyrgr­es­i og elft­ing­um er yf­ir­leitt gott skógr­ækt­arl­and.

Kræk­i- og sort­u­lyng, svo og ýms­ar blóm­plönt­ur, svo sem holt­a­sól­ey, blóðb­erg, geld­ing­ahn­app­ur, gulm­aðr­a, lamb­agr­as og hol­urt vaxa helst í frjó­efn­asn­auð­u land­i. Í tirj­ótt­u og þurr­u mó­lend­i ber oft mest á þurs­ak­egg­i og mó­as­ef­i, en varh­ug­av­ert er að taka slíkt land til skógr­ ækt­ar nema bylt­a því fyrst og bera í það lífr­æn­an áb­urð.

Mýr­lend­i þar sem ýms­ar star­ir vaxa, get­ur loks orð­ið á­gætt til skógr­ækt­ar ef það er hæf­i­leg­a þurrk­að. Þar bíða mikl­i verk­efn­i. Í mörg­um skógr­ækt­arg­irð­ingum eru leirfl­ög, mel­ar og rof­ab­örð. Í slíkt land má ekki gróð­ur­setj­a tré nema rækt­a jafnhl­ið­a ann­an gróð­ur, til dæm­is lúp­ín­ur.

│Plöntun Fátt virð­ist einf­ald­ar­a en setj­a nið­ur trjá­plönt­ur. En þett­a verk verð­ur að leys­a af hend­i af ná­kvæmn­i og fyllst­u alúð. Annars er allt unn­ið fyr­ir gýg.

Oft heyr­ist því fleygt að trjá­plönt­um sé víða hol­að nið­ur í flaustri og þar við lát­ið sitj­a.

Sann­ar­leg­a má ekki kast­a til þess hönd­um að plant­a

37

trjám. Sak­ir hroð­virkn­i hafa marg­ar plönt­ur far­ið for­görð­um, margf­alt fleir­i en þær sem deyj­a af öðr­um or­sök­um, t.d. í þurrk­i, frost­i og illr­i með­ferð í upp­tök­u eða við flutn­ing.

│Hvenær á að planta?

Plönt­un get­ur haf­ist þeg­ar snjó­a leys­ir á vor­in og jafnv­el áður en frost er úr jörð­u. Þá er jarðr­ak­inn mest­ur. Hald­a má verk­ in­u á­fram til miðs júní þeg­ar tíð er væt­u­ söm. En þá er viss­ar­a að hætt­a plönt­un­ inn­i í bili. Mest­a hit­a­tím­ab­il sum­ars­ins er þá fram und­an og jarð­v­eg­ur­inn far­inn Hvernig á að haka að þorn­a. Í byrj­un ág­úst má venj­u­leg­a hefjast hand­a á nýj­an leik en hætt­a aft­ur í lok þess mán­ að­ar. Þó má hald­a á­fram nokkr­u leng­ur ef gróð­ur­sett er inni í skóg­i eða kjarr­lend­i.

│Staðarval Enginn skyld­i hefj­a trjá­plönt­un fyrr en hverr­i tegund hef­ur ver­ið val­inn stað­ur og reikn­að út hve mik­ið land fer und­ir vænt­an­leg­a plönt­un. Þett­a þarf að gera áður en plönt­urn­ar eru pant­að­ar svo tryggt sé að hver tegund fái jarðv­eg við sitt hæfi. Flokk­un á land­i eins og sagt er frá í kafl­an­um um jarðv­eg og grósk­u kem­ur í veg fyr­ir að menn pant­i ó­hent­ug­ar trá­teg­und­ir.

│Útvegun plantna Þá kem­ur að því að útv­eg­a plönt­ur en þær verð­ur að pant­a tím­an­leg­a frá næst­u gróðr­ar­stöð. Ef gróð­ur­ setj­a á gren­i mega plönt­urn­ar ekki vera yngr­i en fjög­

38

urr­a ára. Stærð og ald­ur plantn­ann­a verð­ur þó ætíð að miða við vaxt­arsk­il­yrð­i á staðn­um. Þar sem gras­vöxt­ur er mik­ill skal ein­göng­u plant­a stór­um og þrosk­a­mikl­ um plöntum. Ekki sak­ar að skýr­a frá plönt­un­ar­stað, ást­and­i girð­ing­ar, land­stærð og land­gæð­um um leið og plönturn­ar eru pant­að­ar svo að skóg­ar­verð­ir eigi auðveld­ar­a með að átta sig á verk­inu og gefa leiðb­ein­ ing­ar.

│Vinnutilhögun Alla vinn­u verð­ur að skip­u­leggj­a mjög vel áður en plönt­ urn­ar koma á á­fang­as­ tað. Verk­fær­i þurf­a að vera næg og góð og útv­ega þarf eft­ir­far­and­i áh­öld í tæka tíð: bjúg­ skófl­ur, haka, stung­u­skófl­u, þjal­ir, trjá­klipp­ur, beitt­an hníf, plönt­u­pok­a, snúr­ur og hæla eða merkj­afl­ögg.

Allt á að vera kom­ið á stað­inn áður en plönt­urn­ar koma svo að verk­ið geti haf­ist án taf­ar. Þeg­ar plönt­ur koma á á­fang­a­stað skul­u þær strax leyst­ar úr um­búð­un­um, greidd­ar var­leg­a í sund­ur og síð­an sett­ar í rás­ir.

Rás­irn­ar skul­u vera á skugg­sæl­um og skjól­góð­um stað. Þann­ig má geym­a plönt­ur í nokkr­a daga. Ef sólf­ar er mik­ið er nauð­syn­legt að breið­a yfir þær en forð­ast skal að vökv­a þær um of.

│Verkfæri Hér á land­i eru eink­um not­uð tvenns kon­ ar verk­fær­i við plönt­un.

1. Bjúg­skófl­a. Hún er að­al­leg­a not­uð þar sem jarðv­eg­ur er ekki grýtt­ur.

Fljót­ legt er að plant­ a með þess­ u verk­fær­i og get­ur van­ur mað­ur sett

39

Hvernig á að haka

nið­ur sjö til átta hundr­uð plönt­ur með því á ein­ um degi í góðu land­i.

2. Plönt­uh­ak­i. Hann er not­að­ur þar sem land er grýtt. Nokkr­u sein­legr­a og erf­ið­ar­a er að plant­a með haka en bjúg­skófl­u.

│Hvernig á að planta?

Trjá­plönt­ur eru sett­ar niður á mism­un­and­i hátt en eitt verð­ur áv­allt að hafa hugf­ast þeg­ar plant­a er hand­ leikin: Hún er lifandi!

Hér á land­i er mest­allt trjáfr­æ innfl­utt og kostn­aður við plönt­u­upp­eld­i mik­ill. Þess vegn­a er hver plant­a mik­ils virð­i. Því er brýn nauð­syn að sá sem plant­ar minn­ist þess áv­allt að án vand­virkn­i hans er einsk­is ár­ang­urs að vænt­a. Þess­ar að­ferð­ir eru al­geng­ast­ar við plönt­un: 1. Plantað við lóð­réttan holu­vegg a) Bjúg­skófla Hola er stung­in eins og með venj­u­legr­i skófl­u. Bjúg­ skófl­a er þann­ig gerð að sting­a þarf að­eins á tvo gagn­ stæð­a vegu þann­ig að mold­arhn­aus ligg­ur laus á skófl­

40

Hér sést hvernig plantað er tré

unn­i í seinn­i stung­u. Þess verð­ur um­fram allt að gæta að ann­ar vegg­ur hol­unn­ar sé lóðr­étt­ur. Plant­an er sett nið­ur í hol­un­a, lögð að lóðr­étt­a veggn­um og greitt úr rót­um henn­ar. Síð­an er hnaus­un­um ýtt af skófl­ublað­ in­u ofan í hol­un­a þann­ig að hann fall­i í fyrr­i skorð­ur og loks er stig­ið á hann með öðr­um fæti svo að plant­an sitj­i vel föst.

Komi það fyr­ir að ræt­ur plantn­a séu lang­ar svo að þær böggl­ist í botn­i hol­unn­ar, verð­ur að rótst­ýf­a með beitt­um hníf eða trjá­klipp­um. b) Haki Þeg­ar haki er not­að­ur við plönt­un er grasr­ót­in höggv­in af 20x20 sent­i­metr­a flet­i og hola gerð með hak­a­bl­að­inu þann­ig að einn vegg­ur henn­ar verð­i lóðr­étt­ur, mold­ inn­i rót­að upp úr hol­unn­i með hak­abl­að­inu og mul­in, ef með þarf. Þess­i plönt­un er að því leyt­i frábr­ugð­in hinn­i fyrr­i að best­a gróð­ur­mold­in er nú sett næst rót­um plönt­unn­ar, grasr­ót fjarl­ægð og áb­urð­ar­gjöf því auðv­eld­ar­i.

Sjálf­sagt er að plant­a með haka þar sem land er grýtt eða gras­vöxt­ur mik­ill.

Eftir plönt­un skul­u gren­i og fur­u­teg­und­ir stand­a jafn­djúpt og þær stóð­u í græð­ir­eit en lerk­i og lauftrj­ám

41

nema birk­i, reyn­i og elri skal plant­a nokkr­u dýpr­a.

2.

Plantað með útflattri rót

Gren­i­teg­und­um er stund­um plant­að á þenn­an hátt og er þá haki not­að­ur. Grasr­ót­in er höggv­in af eins og get­ið er um hér að fram­an. Síð­an er jarðv­eg­ur los­að­ur niður í sjö sent­i­metra dýpt og honum rótað upp úr flag­in­u með hak­an­um. Þá er plant­an tek­in, sett ofan í jarðs­ár­ið og greitt úr rót­um henn­ar til allr­a hlið­a. Best­a gróð­ur­ mold­in er lögð á hvolf kring­um plönt­un­a. Ef þjapp­að er hæf­i­leg­a að plönt­unn­i með öðr­um fæti á hún að hafa næg­i­leg­a fest­u í mold­inn­i.

3.

Garðplöntun

All­djúpt hola er þá graf­in með venj­u­legr­i stung­u­skófl­u, lífr­ ænn áb­ urð­ ur sett­ ur í botn hol­ unn­ ar og honum bland­ að sam­ an við jarðv­ eg. Þá er plant­ an tek­ in og henn­i hald­ið í miðr­i holu á með­an greitt er úr rót­um og hol­an fyllt með mold. Að lok­um þarf að stíg­a þétt­ings­­ fast í kring­um plönt­un­a svo að hún sitj­i föst. Á þenn­an hátt eru stór­ar plönt­ur yf­ir­leitt sett­ar nið­ ur.

Við höf­um nú rifj­að upp ým­is­legt sem okk­ur er kennt um plönt­un en við höf­um ekki enn minnst á hvern­ig

Plantað með haka. Útflött rót

42

vinn­a okk­ar í skóg­in­um fer fram.

Við byrj­um á því að taka nokkr­a tugi trjá­plantn­a úr beð­in­u sem þær hafa vax­ið í, setj­um þær í kass­a eða plönt­ust­amp og för­um með þær út í Lýs­ish­ól. Þar eru plönt­urn­ar sett­ar nið­ur eins og fyrr seg­ir. Ráð­staf­anir eru gerð­ar til þess að ræt­ur plantn­ann­a þorn­i ekki, hvork­i í upp­tök­u né við plönt­un og strangt eft­ir­lit haft með því. Fyrst í stað er ætl­ast til að tveir vinn­i sam­an og setj­i nið­ur og gang­i frá einn­i plönt­u á mín­út­u. En af­ köst­in vaxa með auk­inn­i leikn­i.

Okkur er skipt í fimm mann­a hópi og gert ráð fyr­ir að hver hóp­ur setj­i nið­ur til jafn­að­ar átt­at­í­u plönt­ur á klukk­u­stund. Einn úr fimm mann­a flokkn­um er verk­ stjór­i sem fylg­ist með því á­samt kenn­ar­an­um, að vand­ leg­a sé plant­að. Við vinn­um þá af kapp­i í tuttug­u mín­ út­ur en síð­an er hvíld í tíu mín­út­ur. Sá tími er not­að­ur til að fræð­a okk­ur um skógr­ækt en stund­um njót­um við einn­ig hvíld­ar­inn­ar eins og okk­ur best lyst­ir. Vinn­um síð­an enn í tutt­ug­u mín­út­ur og aft­ur er tíu mín­út­na hvíld. Þann­ig koll af koll­i.

Hér hafa snúr­ur ver­ið strengd­ar og ætl­ast er til að plant­að sé með fram þeim svo að bil mill­i plönt­ur­að­a sé jafnt. Þá er lerk­i og gren­i sett í plönt­u­pok­an­a og vinn­an hefst skip­u­leg­a.

Plant­að er í brekk­u og við byrj­um neðst. Þeg­ar lok­ið er við að plant­a með hverr­i snúr­u er hún færð til. Bil mill­i þeirr­a er haft um 1,50 m og á mill­i plantn­ann­a er haft svip­að bil. Þó verð­ur að gæta þess að velj­a best­u stað­in­a fyr­ir plönt­urn­ar þótt gert sé ráð fyr­ir þess­u mill­i­bil­i og plant­a hvork­i á þúfn­ak­oll­a né í dæld­ir mill­i þúfn­a, þar sem hætt­a er á að vatn safn­ist fyr­ir. Ekki má held­ur setj­a í flög eða mel­flák­a.

43

Ung­ling­arn­ir plant­a af kraft­i og sting­a fyrst fyr­ir með bjúg­skófl­u eða haka. Þeir gæta þess að taka plönt­urnar ekki úr pok­ un­ um fyrr en hol­ an er full­ gerð. Annars þorn­a ræt­urn­ar. Þeir var­ast einn­ig að sól­in nái nokk­uð að skín­a á ræt­urn­ar. Í fyrst­u eru þeim misl­agð­ar hend­ur en æf­ast fljótt.

Sum­ir eiga erf­itt með að fest­a plönt­urn­ar næg­i­leg­a, nokkr­ir böggl­a ræt­urn­ar og aðr­ir setj­a plönt­un­a of djúpt. En það verð­ur hverj­um að list sem hann leik­ur. Þann­ig líð­ur dag­ur­inn og brátt er vel unnu dags­verk­i lok­ið. Við göng­um frá plönt­um og áh­öld­um og hver hreins­ar mold af sínu verk­fær­i.

Við höfð­um nú plant­að nokkr­um þús­und­um trjá­a í skóg­inn. Eftir tutt­ug­u ár get­um við von­and­i sagt eins og Steph­an G. Steph­ans­son í kvæð­in­u Í Nýj­a­skóg­i: Nú prýða sig hæðirnar tvítugum trjám.

– Í tirjunum grúfðu þær sviðnar og auðar er kynni vor hófust, frá kolli o´n að tám með kvikuna bera og vorgróður-snauðar. Þett­a er­ind­i á þó enn bet­ur við þeg­ar við för­um að plant­a í skóg­laust land.

44

│TIL MINNIS 1. Far­ið gæt­i­leg­a með ræt­ur plantn­ann­a og lát­ið þær hvork­i þorn­a né sól skín­a á þær.

2. Geym­ið aldr­ei plönt­ur í um­búð­um dæg­ur­langt, hvork­i ut­an­hús né inn­an.

3. Hell­ið aldr­ei vatn­i á ræt­ur trjá­plantn­a og dýf­ið þeim því síð­ur nið­ur í vatn.

4. Kynnið ykkur ná­kvæm­lega hve djúpt á að setja hverja trjá­tegund.

5. Greiðið vel úr rótum plantnanna og skerið heldur af þeim lengstu með beittum hníf en að láta þær bögglast í holunni.

6. Látið ætíð bestu gróður­moldina falla næst rót_ unum við plöntun.

7. Farið gæti­lega með á­burð og látið til­búinn á­burð aldrei snerta ræturnar.

8. Skiljið aldrei eftir djúpa laut við plöntuna að plöntun lokinni.

9. Forðist að planta í þurra­næðingi eða breyskju­ hita.

10. Fylgist vel með vexti plantnanna fyrstu árin eftir plöntun og setjið nýjar plöntur í stað þeirra sem deyja.

45

Girðingar Einn dag­inn hætt­um við vinn­u fyrr en endr­a­nær. Úti við Haf­urs­á eru menn að lag­fær­a skóg­r­ækt­ar­ girð­ing­un­a og end­ur­nýj­a nokk­urn hlut­a henn­ar. Við skulum skrepp­a þang­að. Það á að sýna okk­ur hvern­ig verk­ið er unn­ið og hvern­ig svon­a girð­ing­ar eigi að vera.

Við eig­um sem sé að kynn­ast flest­u sem lýt­ur að skógr­ ækt.

Girð­ing­ar skal vand­a vel því að þær eiga að stand­a leng­i. Fyrst þarf að velj­a best­a girð­ing­ar­stæð­ið, því næst útv­ega gott efni og í þriðj­a lagi setj­a nið­ur traust­a horn­staur­a og mátt­ar­stólp­a á rétt­um stöð­um. Þá er net og gadd­av­ír strengt á þess­a staur­a en grennr­i staur­ar rekn­ir nið­ur á eft­ir og girð­ing­in einn­ig reist á þá. Skóg­ r­ækt­arg­irð­ing­ar eru rúm­ur metr­i á hæð, sjald­an yfir hundr­að metr­ar mill­i mátt­ar­stólp­a og tíu metr­ar á mill­i venj­u­legr­a staur­a. En á mill­i þeirr­a eru negld­ar tvær regl­ur á girð­ing­un­a til að treyst­a hana. Gang­a þarf sér­ stak­leg­a vel frá hlið-, mátt­ar- og horn­stólp­um.

Jarð­ýt­ur eru stund­um not­að­ar til að jafn­a girð­ing­ar­ stæð­i svo að auðv­eld­ar­a sé að beit­a vél­knún­um tækj­um við verk­ið og létt­a flutn­ing­a efn­is. Ekki þarf að hlað­­a und­ir slík­ar girð­ing­ar.

Okkur þótt­i gam­an að sjá vinn­u­brögð girð­ing­ar­ mann­ann­a við Haf­urs­á því að svon­a vinn­u höfð­um við

47

ekki áður séð. En hitt þótt­i okk­ur merk­il­egt að þarn­a voru ein­göng­u not­að­ir lerk­i­staur­ar úr Hall­orms­staðar­ skóg­i. Við höfð­um ein­m­itt ver­ið að plant­a lerk­i og okkur fannst það öðl­ast meir­a gild­i við þess­a sjón.

Hvað gæti þjóð­in spar­að mik­ið ef hún rækt­að­i nóg­an efn­iv­ið í girð­ing­ar­staur­a í land­in­u sjálf­u, og hvað gætu marg­ir ungl­ing­ar feng­ið sum­arv­inn­u við þess­a rækt­un?

Samt er hið mik­il­væg­ast­a enn ó­tal­ið. Við hugs­uð­um til allr­a litl­u plantn­ann­a í skóg­in­um. Þær mynd­u flest­ar tor­tím­ast og aldr­ei verð­a að trjám ef land­ið væri ó­girt.

Við biðjum því alla að taka höndum saman og mu­na: •

að loka alltaf hliði á eftir okkur

•

að klifra ekki að ó­þörfu yfir girðingar

•

að klipp­a aldr­ei sund­ur girð­ing­ar til þess að komast leið­ar okk­ar með far­ar­tæk­i.

48

Skógrækt Áður en við för­um frá Hall­orms­stað, skul­um við biðj­a skóg­ar­vörð­inn að koma með okk­ur út að Orms­stöð­um. Þar er margt merk­il­ egt að sjá: Hér er svæð­i sem ný­leg­a hef­ur ver­ið ræst fram og hér er nýtt að læra um skóg­inn og rækt­un hans.

En svo oft erum við búin að nefn­a skógr­ækt að orð­ ið er far­ið að skýr­a sig sjálft. Við erum hætt að hugs­a um hvað í því felst. Og því leggj­um við þess­a spurning­u fyrir skóg­ar­vörð­inn að leið­ar­lok­um: „Hvað merk­ir orð­ ið í raun og veru? Hverj­u eig­um við að svar­a ef við erum spurð?“ Skógr­ækt merk­ir rækt­un skóg­a í þeim til­gang­i að afla við­ar. Er þá ým­ist átt við rækt­un eldri skóg­a eða gróður­s­etn­ing­u trjá­plantn­a þar sem ekki var skóg­ur fyr­ir. Skógr­ækt­in mót­ast að­al­leg­a af tvenn­u, ann­ars veg­ar fjárh­agshl­ið­inn­i en hins veg­ar af því hvað­a trjá­ teg­und­ir skul­i rækt­a án þess að frjóm­átt­ur jarðv­egs­ins þverr­i.

│Framræsla Súr­efn­i er nauð­syn­legt öll­um gróðr­i. Trén taka til sín súr­efn­i bæði gegn­um ræt­ur, barr og blöð. En þeg­ar kyrr­stað­a er á vatn­i í jarðv­eg­i verð­ur hann snauð­ur að súr­efn­i. Þar að auki er mjög blaut­ur jarðv­eg­ur tyrf­inn

49

og kald­ur og loft­ið því svalt sem ligg­ur að hon­um. Í slík­um jarðv­eg­i vex trjá­gróð­ur illa og vöxt­ur trjánn­a verð­ur ó­eðl­i­leg­ur þar til land­ið hef­ur ver­ið ræst fram. Þett­a sést mjög grein­i­leg­a í mýr­un­um fyr­ir ofan Orms­ stað­i. Þær voru skóg­laus­ar áður en þær voru ræst­ar fram.

│Sáning Skóg­ur­inn yng­ir sig upp af sjálfsd­áð­un þeg­ar trén hafa náð viss­um aldrei og bor­ið fræ. Einn­ig er unnt að sá til skóg­a þar sem nóg er af góðu og ó­dýr­u fræi.

│Plöntun Við höf­um áður rætt um plönt­un trjá­teg­und­a. En hér er rétt að minn­ast á eft­ir­far­and­i at­r­ið­i. Annað­hv­ort verð­ur að sá trjáfr­æi­ eða setj­a nið­ur plönt­ur þar sem skóg­laust land er tek­ið til skógr­ækt­ar. Vilj­i menn taka upp ræktun trjá­teg­und­a sem ekki eru fyr­ir verð­ur að gera hið sama.

Síð­ar­i að­ferð­inn­i er oft­ast beitt og liggj­a til þess marg­ar á­stæð­ur. Með­al ann­ars er trjáfr­æ mjög dýrt og tor­feng­ ið en við sán­ing­u þarf margf­alt magn.

│Umhirða Þótt fjöld­i trjá­plantn­a hafi ver­ið sett­ur nið­ur má eng­inn hald­a að verk­i sé lok­ið og að­eins þurf­i biðl­und þar til skóg­ur­inn er full­vax­inn. Alls kon­ar ó­höpp geta kom­ið fyr­ir fyrst­u árin eft­ir plönt­un, eink­um þó á ber­angr­i.

Mik­ ill gras­ vöxt­ ur dreg­ ur mjög úr vext­ i alls trjá­ gróðurs. Hann ræn­ir ljós­i, hita, raka og nær­ing­u frá hin­um ungu, við­kvæm­u trjá­plönt­um og tef­ur eðl­i­leg­an vöxt þeirr­a. Sömu áhr­if hafa birk­it­ein­ung­ar sem mynd­a þett­a runn­a um­hverf­is ung­ar barr­plönt­ur.

50

Því er nauð­ syn­ legt að hald­ a grasv­ ext­ i og birk­ i­ sprotum í skefj­um eins og frek­ast er unnt. Fylgj­ast þarf með því hvort sjúk­dóm­ar eru í trjám og fjar­lægj­a þeg­ar þau tré sem sjúk eru.

Loks geta vor- og hausthr­et tor­tímt ung­plöntum og verð­ur þá að fyll­a í skörð­in ef vanh­öld eru mik­il.

│Grisjun Grisj­­un er einn veig­a­mest­i þátt­ur skógr­ækt­ar. Með henn­i get­ur skógr­ækt­ar­mað­ur­inn haft áhr­if á vöxt og þrosk­a skóg­ar­ins. Með öxi og sög mót­ar hann skóg­inn að vild sinn­i.

Grisj­a þarf skóg­inn þeg­ar hann verð­ur of þétt­ur og grein­ar trjánn­a ná sam­an. Sé það ekki gert í tíma verð­a stofn­arn­ir mjó­ir og trjákr­ón­ur litl­ar. Auðsk­il­ið er að lítil trjákr­ón­a á stór­u tré megn­ar ekki að afla því nægr­ ar fæðu svo að tréð hætt­ir að dafn­a. En grisj­un er hið­ vand­a­sam­ast­a starf og ætti eng­inn að vinn­a að henn­i fyr­ir­hyggj­u­laust.

51

Óvinir skógarins Eftir vik­ud­völ í Hall­orms­stað­ar­skóg­i get­ur ekki hjá því far­ið að við höf­um kom­ið í Atla­vík. Við skul­um skrepp­a þang­að enn einu sinn­i áður en við höld­um burt frá Hall­orms­stað.

Atla­vík er lít­il vík inn­ar­leg­a í Hall­orms­stað­ar­skóg­i upp frá Lag­arflj­ót­i. Tær læk­ur lið­ast nið­ur vík­in­a um slétt­ar grund­ir gras­i grón­ar, vaxn­ar kjarr­i hér og þar.

Til beggj­a hand­a eru háir, skóg­i vaxn­ir ásar. Víða sér í nakt­a hamr­av­egg­i sem teygj­a sig fram að fljót­in­u, mynd­a vík­in­a og veit­a henn­i skjól.

Atlav­ík­ur er get­ið í Land­nám­u og Dropl­aug­ar­son­a­ sög­u og seg­ir þar að Graut-Atli hafi num­ið þarn­a land og búið í Atla­vík. Enginn veit nú leng­ur hve­nær byggð lagð­ist þarn­a nið­ur.

Síð­an Hall­orms­stað­ar­skóg­ur var frið­að­ur hef­ur Atla­ vík orð­ið fjöl­sótt­ur ferð­am­ann­a­stað­ur, því að landsl­ag­ ið er fag­urt og ein­kenn­il­ egt. Tjald­stæð­i eru þarn­a mörg og góð. Á sumr­in er Atla­vík vin­sæl­ast­i samk­om­u­stað­ur Aust­firð­ing­a. Í þett­a sinn för­um við til Atlav­ík­ur til að ger­ast sjálf­ boð­al­ið­ar og hreins­a til eft­ir síð­ust­u samk­om­u. Það er all­mik­ið verk; töl­um ekki um í hverj­u það er fólg­ið. Hitt er nóg að sjá verks­um­merk­i. Get­ur það ver­ið að til séu svo lít­il­sigld­ir Ís­lend­ing­ar að feg­urð og helg­i lands­ins

53

komi þeim ekk­ert við? Því mið­ur virð­ist svo og þeir eru allt of marg­ir. En við vit­um að það er vanþ­ekk­ing, fá­ fræð­i og hugs­un­ar­leys­i sem á sök­in­a. Leggj­umst því á eitt til að opna augu fólks með því að bend­a því á að spill­a ekki feg­urð lands­ins.

En meir­a að segj­a þeir sem vilj­a vel í öllu geta spillt gróðr­i og feg­urð í and­art­aks gá­leys­i. Í skóg­i og kjarr­lend­i hef­ur oft orð­ið stórtj­ón vegn­a þess að ó­gæt­i­leg­a var far­ið með eld. Sér­stak­leg­a er mikil hætt­a í þurrk­a­tíð eink­um á vor­in. Mos­inn og sin­ an eru þá afar eldf­im og mik­ið bál get­ur kvikn­að af litl­ um neista­. Ó­stöð­ug veðr­átt­a veld­ur einn­ig mikl­u tjón­i öð­ru hver­j­u. Þá gera alls kon­ar svepp­ir og skor­dýr usla í skóginum.

Stund­um veld­ur þett­a skemmd­um sem illt er við að ráða. En í trjá­görð­um og smál­und­um má hald­a þess­um ó­fögn­uð­i í skefj­um.

54

Þetta land átt þú Lind í lautu streymir lyng á heiði dreymir þetta land átt þú.

GUÐMUNDUR BÖÐVARSSON

Svo seg­ir eitt af best­u skáld­um Ís­lands. Satt er það. Þett­a land átt þú. Þett­a land eig­um við.

Skyld­ur okk­ar eru að byggj­a land­ið, nytj­a það skyn­ sam­leg­a og skil­a því betr­a og auð­ugr­a til næst­u kyn­ slóð­ar. Það get­um við.

Skógr­ækt á Ísland­i er ekki leng­ur draum­sýn. Skóg­ rækt er í senn stað­reynd og þjóð­arn­auð­syn sem ekki er unnt að snið­gang­a. Vax­and­i þjóð krefst auk­inn­ar rækt­ un­ar.

Hvað­a not, bein og ó­bein eru þá af skóg­un­um? Áhrif þeirr­a eru margv­ís­leg. Við get­um vart í­mynd­að okk­ur þau öll, þar sem við lif­um í skógl­aus­u land­i og þekkj­um varl­a skóg­a nema í æv­int­ýr­um.

En við skul­um staldr­a við og ath­ug­a þett­a örl­ít­ið nánar.

│Arður Okkur verð­ur áv­allt í fersk­u minn­i dvöl­in á Hallorms­ stað og sú stund er við sáum Gutt­orms­lund. Við heyrum

55

margt um rækt­un skóg­a sem okk­ur kom al­ger­leg­a á ó­vart. Okkur var skýrt frá því að tekj­ur af Gutt­orms­ lund­i um 1960 hafi ver­ið tæp­ar þrjú þús­und krón­ur ár­ leg­a þeg­ar búið var að drag­a all­an kostn­að frá. Er þá mið­að við einn hekt­ar­a lands og var þá lund­ur­inn um tutt­ug­u ára. Þess­i arð­ur fékkst þó ein­göng­u með sölu á girð­ing­ar­staur­um.

Við get­um líka skyggnst lengr­a fram í tím­ann. Sam­ kvæmt mæl­ing­um og út­reikn­ing­um ætti heild­ar­­ vöxturinn í Gutt­orms­lund­i eft­ir 80 ár að nema um fjög­ ur hundr­uð og sex­tí­u ten­ings­metr­um við­ar á hekt­ar­a.

Verð­mæt­in auk­ast þó enn þeg­ar viðn­um er flett í bjálk­a og borð.

Hér er að­ eins nefnt dæmi um arð af skógr­ ækt á Austur­­land­i. En í mörg­um öðr­um hér­uð­um er að vaxa upp ung­skóg­ur sem lof­ar góðu um fram­tíð­in­a.

│Atvinna Hvarv­etn­a veit­a skóg­ar mikl­a vinn­u. Með auk­inni­ skógr­ækt á Ís­land­i yrði fjár­magn flutt inn í sveit­ir lands­ins þar sem náttúran á­vaxtar það.

Mik­il vinn­a er við plönt­un, grisj­un og hirð­ing­u ung­ skóg­ar. Hundr­uð ungl­ing­a um allt land starf­a við garð­ yrkj­u og skógr­ækt sum­ar­langt en ættu að skipt­a þús­ und­um, því að eng­in störf eru holl­ar­i æsk­u­lýðn­um.

Skóg­ar sem við gróð­ur­setj­um bæta land­ið, efla sveit­ irn­ar, veit­a niðj­um okk­ar vinn­u, gera atv­inn­ul­íf þjóð­ ar­inn­ar fjölbr­eytt­ar­a og gera þjóð­in­a fær­ar­i til sjálf­ bjargar.

│Skjól Á­hrif skjóls á all­an gróð­ur sést ó­víð­a betur hér á land­i

56

en í Hall­orms­stað­ar­skóg­i. Í skóg­ar­jaðr­in­um eru trén veður­­bar­in og krækl­ótt. Þau eru eng­in skraut­tré en vernd­a skóg­inn gegn veðr­um og minn­i snjó­flóð­um. Þett­a eru útv­erð­ir skóg­ar­ins. En er lengr­a kem­ur inn í skóg­inn verð­a trén stór­vaxn­ari og jurt­a­gróð­ur fjölskr­ úð­ugr­i. Fugl­al­íf er þar einn­ig mun auð­ugr­a en á ber­ svæð­i.

Skjólb­elt­i hafa sömu áhr­if. Rækt­un þeirr­a er enn skammt á veg kom­in en vænt­a má mik­ils af henn­i í fram­tíð­inn­i.

Skjólb­elt­i hafa með­al ann­ars þess­i áhr­if: Þau lægj­a vind­inn og auka jarðv­egs- og lofth­it­ann næst yf­ir­borð­i jarð­ar.

Skjól dreg­ur úr upp­guf­un og varn­ar ofþ­orn­un.

Afurð­ir búfj­ár verð­a meir­i þar sem beitt er á skýlt land.

Okkur líð­ur bet­ur við vinn­u á skýld­u land­i, ekki síst við ým­is kon­ar jarð­yrkj­u­störf.

│Vatnsmiðlun Um leið og snjó­a leys­ir á vor­in, hleyp­ur vöxt­ur í ár og læki og þau flæð­a yfir land­ið í kring. Skrið­ur fall­a úr fjallshl­íð­um og flytj­a aur og grjót nið­ur á lág­lend­i. En veg­ir og önn­ur mann­virk­i skemm­ast í vatn­a­vöxt­um. Þett­a þekkj­a all­ir hér á land­i. Í skóg­i vöxn­um lönd­um er þess­u ann­an veg far­ið.

Snjór­inn bráðn­ar þar mun hæg­ar, skóg­arn­ir taka til sín mik­ið vatns­magn og ræt­ur trjánn­a bind­a jarðv­eg­inn.

Allt þett­a eyk­ur jafn­streym­i ánna og ger­ir þær með­al ann­ars hæf­ar­i til virkj­un­ar og fisk­ir­ækt­ar.

│Heilsugjafi

57

Skóg­ar­loft­ið er heil­næmt, tært og hress­and­i. Heilsu­ veilt fólk flykk­ist því til skóg­ann­a til þess að öðl­ast þar nýj­an þrótt. Þá sæk­ir þang­að fjöld­i fólks hvíld og frið frá önn­um dags­ins. Og enn aðr­ir stund­a þar skemmt­ an­ir og út­i­líf sem auk­ið get­ur lífs­gleð­i og heilbr­igð­i ef rétt er á hald­ið.

En nú haust­ ar og tré og runn­ ar í skól­ a­ garð­ in­ um breyt­a um svip. Lauf­in taka að blikn­a. Eitt og eitt fall­a þau hljóð­leg­a til jarð­ar og þeg­ar stormsv­eip­ir fara yfir fall­a þau í hrönn­um. Sum­ar­ið hef­ur kvatt, önn­ur árs­tíð tek­ið við en samt er engu lok­ið. Upp­haf­ið get­ur alveg eins ver­ið hér.

Við höf­um búið trjáb­eð­inn und­ir vet­ur og hlúð að fjöl­ær­u blóm­un­um. Í Hall­orms­stað­ar­skóg­i átt­um við í sum­ar dvöl við leik­i, nám og störf. Nú er vet­ur­inn einn­ ig einr­áð­ur þar. Ilmur­inn frá björk­inn­i er ekki hinn sami og þyt­ur­inn í lauf­i henn­ar heyr­ist ekki leng­ur. En gren­it­ rén bera sitt barr, þótt vet­ur steyp­i yfir þau hvítr­i mjöll. Leng­i sér í græn­ar grein­ar sem minn­a á sum­ar­ið. Þótt vet­ur ríki leyn­ist líf um all­an skóg, líf sem bíð­ur nýs sum­ars, nýs vaxt­ar.

Bók­inn­i lýk­ur hér en starf­in­u og sög­unn­i um skóg­inn er ekki lok­ið.

58

Örnefnaskrá Alaska 24, 27, 30 Alpafjöll 32 Asía 26, 40 Atlavík 29, 33, 53 Atlavíkurstekkur 15 Austurland12, 20, 30 Árnessýsla 20 Breiðamerkursandur 12 Bretlandseyjar 25 Brimnesskógur 33 Bárðardalur 59 Bæjarstaðaskógur 12 Djúpá 11 Evrópa 27 Eyjafjörður 30 Fljótsdalshérað 26 Flugumýri 11 Fálkaklettur 30 Gatnaskógur 31 Glóðafeykir 11 Guttormslundur 28, 56 Gönguskarðsós 11 Hafursá 47 Hallormsstaðaskógur 47 Hekla 46 Jökullækur 29 Jökulsá 11 Kerlingará 28 Klettafjöll 30 Kolafjörður 26 Kolbeinsárós 11

Kyrrahaf 31 Lagarfljót 53, 21, 31 Landbrot 11 Lýsishóll 30 Mið-Evrópa 26 Mörk 9, 14, 26, 29 Noregur 29, 31, 32 Norður-Ameríka 29 Norður-Noregur 27, 24 Nýiskógur 55 Ormsstaðir 15 Pýreneafjöll 32 Rússland 24 Skaftafellssýslur 10 Skaftártungur 26 Snæfell 31 Suðausturland 26 Suðurland 26, 27 Suðvesturland 11 Svíþjóð 32 Tromsfylki 29 Vaglaskógur 25 Vestfirðir 25 Þingeyjarsýsla 25 Þistilfjörður 16 Þórsmörk 26

60

Plöntuskrá Alaskaösp 27 Álmur 27 Balsamþinur 31 Bergfura 32 Birki 9, 10, 15, 20 Bláber 36 Bláfjóla 33 Blágreni 29, 30 Blágresi 37 Blæösp 26 Blóðberg 37 Brennisóley 37 Broddfura 20, 32 Broddgreni 30 Brönugrös 37 Bugðupunktur 36 Elfting 36, 37 Elri 27, 41 Fjallafura 32 Fjallaþinur 31 Fjallaþöll 31 Fjalldalafífill 37 Fura 23 Geldingahnappur 37 Greni 15, 19, 23, 38 Gráreynir 26 Gulmaðra 37 Gulrófa 19 Gulrót 19 Hlynur 27 Holtasóley 37

Holurt 37 Hrútaberjalyng 36 Hvítelri 27 Hvítgreni 29 Hvítþinur 31 Ilmbjörk 25 Krækilyng 37 Lambagras 23, 28, 36 Lerki 33 Lindifura 36 Língresi 15 Maríustakkur 37 Marþöll 31 Móasef 37 Rauðelri 27 Rauðgreni 29 Reyniviður 26 Reyrgresi 36, 37 Seljureynir 26 Silfurreynir 26 Sitkagreni 30 Skógarfura 31, 32 Sortulyng 36, 37 Stafafura 33 Svartgreni 30 Síberíuþinur 31 Umfeðmingur 37 Víðir 9, 23 Ösp 23 Þursaskegg 11

61

Til Minnis:

62

63

64

Jón Jósep Jóhannesson

Snorri Sigurðsson

Þetta er sagan af skóginum á Íslandi, að vísu aðeins örfáar svipmyndir af samskiptum þjóðar, lands og skóga. Þessi saga er að því leyti ólík öðrum sögum að sögulok eru jafnlangt undan þegar bókinni lýkur og er hún hefst.

En þetta er bókin ykkar, hinna ungu Íslendinga. Það eruð þið sem haldið sögunni áfram og síðan taka aðrir við af ykkur og enn aðrir af þeim. Í fáum orðum sagt. Við viljum færa Íslandi aftur þá skóga sem það átti einu sinni, fjölga trjátegundum þess og búa öðr­ um gróðri yl og næði í skjóli þeirra.

Bók­inn­i­endar­hér­en­starf­n­u­og­ sög­unn­i­um­skóg­inn­er­ekki­lok­ið.