Historie IJspret op de Beneden Merwede

Jan van Goyen, schilderij, 38x61,5cm, RKD 0000366055

IJspret op de Beneden Merwede

Henk van de Graaf

g.graaf54@upcmail.nl Tegenwoordig vriest de rivier de Merwede niet meer dicht. Alleen de oudere generatie kent nog de oversteek vanuit Papendrecht naar Dordrecht over ijs. De winters waren destijds kouder, de rivier breder en ondieper en nog niet ‘verwarmd’ door chemie en industrie. Overigens is ondanks de relatief hoge, winterse temperaturen van de afgelopen decennia niets uitgesloten. We zullen echt nog wel een keer twee weken 15 graden nachtvorst gaan beleven. De Beneden Merwede zal dan grotendeels dichtvriezen. Alleen niemand weet wanneer.

Tegenwoordig vriest de rivier de Merwede niet meer dicht. Alleen de oudere generatie kent nog de oversteek vanuit Papendrecht naar Dordrecht over ijs. De winters waren destijds kouder, de rivier breder en ondieper en nog niet ‘verwarmd’ door chemie en industrie. Overigens is ondanks de relatief hoge, winterse temperaturen van de afgelopen decennia niets uitgesloten. We zullen echt nog wel een keer twee weken 15 graden nachtvorst gaan beleven. De Beneden Merwede zal dan grotendeels dichtvriezen. Alleen niemand weet wanneer.

Veel schilders werden geïnspireerd door het winterse landschap en de activiteiten op het ijs. IJsprettafereeltjes zijn van alle tijden. Veel schilders werden geïnspireerd door het winterse landschap en de activiteiten op het ijs. We kennen de beroemde Albert Cuyp met zijn ‘ijspret voor Huys te Merwe’ en van recentere datum natuurlijk Anton Pieck. Maar Papendrecht heeft nu ook zijn eigen ‘ijspretta fereelschilder’; Jan van Goyen. Hij schilderde het in 1638. Een groot voordeel van een stevige ijsvloer is dat je er over heen kunt gaan. Anders dan in schommelende bootjes op stroom kun je op het ijs gemakkelijk een goede positie kiezen en rustig je schilderwerk opzetten. We zien de rivier de Beneden Merwede ter hoogte van de Kerkbuurt in Papendrecht. Links op de achtergrond de stad Dordrecht. Op het ijs vermaken de dorpsbewoners zich met ijshockey, schaatsen, (prik- en arren) sleeën en natuurlijk volkssport nummer 1; babbelen, keuvelen, kletsen en roddelen. Een 17e-eeuws Facebook. De herberg aan de oever spint garen bij het volksvermaak en zelfs de notabelen (de grootste hoeden) van het dorp wagen zich op het ijs. De paarden voor de arrensleeën berusten in hun lot, een hond blaft zich schor aan ‘te snelle mensen’ en sommige schaatsers hebben voor de zekerheid een lange staak meegenomen; voor als er iemand door het ijs zakt. Er wordt volop genoten van winterse geneugten.

Maar er zit een rauw, zwart randje aan het schilderij. Als we inzoomen op de Grote kerk zien we een zwaar gehavend gebouw. De Tachtigjarige Oorlog (1568-1648) heeft zijn tol

geëist.

De toren is gehalveerd, maar wel weer voorzien van een trapezium dak en de klok hangt er ook weer in. Het dak en de muren van koor zijn verdwenen, alleen de achtergevel zonder raam staat nog overeind. Daarvoor staat nog het koor van de vroegere 15e-eeuwse gotische kerk die om de één of andere onduidelijke reden al die tijd niet werd afgebroken. Uiterst rechts zien we een huis met een opvallend voorportaal. Waarschijnlijk werd dit gebouw (het latere schoolgebouw) gebruikt om er kerkdiensten te houden tot de kerk was hersteld. Het schilderij (38x61,5cm) kennen we voorals nog alleen in zwart/wit en het lijkt wat gehavend. In 1785 werd het geveild in Dordrecht voor fl. 44,--, in 1801 in Amsterdam voor fl. 51,--, in 1925 duikt het op bij Christi’s in London en gaat voor £399,-- van de hand om vervolgens in 1927 verkocht te worden door kunsthandelaar in Wenen. Het laatste bericht dateert van 1960 als het schilderij vermeld wordt in een Amsterdamse catalogus. Uiteraard gaat de zoektocht naar het originele schilderij door en hoop ik u een kleurenkopie te kunnen laten zien want dat kijkt toch net even anders, verwend als we zijn door het digitale kleurengeweld van tegenwoordig.

Jan van Goyen 1638, uitsnede RKD 0000366055