kleintje_meetmethoden-elektro-2009

Meetmethoden Elek trotechniek

ontwikkelingsfonds v o o r h e t Te c h n i s c h Installatiebedrijf

ISBN- 978-90-5044-174-2

k e n n i s i n s t i t u u t v o o r d e i n s ta l l at i e s e c to r

K L E I N TJ E

Opleidings- en

KLEINTJE

Meetmethoden Elektrotechniek Elektrotechnische installaties en Arbeidsmiddelen

ISSO

Kennisinstituut voor de Installatiesector

Kruisplein 25 3014 DB Rotterdam Postbus 577 3000 AN Rotterdam Tel. 010-2065969 Fax 010-2130384 E-mail: isso@isso.nl

ISSO houdt zich bezig met het identificeren van kennisvragen binnen de installatiesector, het ontsluiten en toegankelijk maken van deze kennis in de vorm van praktische ISSO-publicaties en het bevorderen van het gebruiken van ISSO-publicaties als normstellende richtlijnen.

De werkvelden van ISSO zijn:

De in ISSO deelnemende organisaties zijn: ONRI: Organisatie van advies- en ingenieursbureaus PIT: Stichting Promotie Installatietechniek TVVL: Nederlandse Technische Vereniging voor Installaties in Gebouwen UNETO-VNI: Ondernemersorganisatie voor de installatiebranche en de technische detailhandel VABI: Vereniging voor Automatisering in de Bouw- en installatietechniek De ontwikkeling van Kleintje Opleidings- en Meetmethoden Elektrotechniek ontwikkelingsfonds is mede tot stand gekomen v o o r h e t Te c h n i s c h door een financiëleI n bijdrage s t a l l a t i e b e dvan: rijf

Stichting ISSO en degenen die aan de samenstelling van deze publicatie hebben medegewerkt sluiten iedere aansprakelijkheid uit voor zowel schade die mocht voortvloeien uit het gebruik van de publicatie als schade die zou kunnen ontstaan als gevolg van eventuele (druk-)fouten, onvolledigheden en onvolkomenheden van deze publicatie.

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze publicatie mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van het bestuur van Stichting ISSO.

Luchtbehandeling/koeltechniek Verwarming Algemene techniek Water & Gas/Sanitair Elektro & ICT Energie & Milieu

De redactie van dit Kleintje Meetmethoden Elektrotechniek bestond uit: De heer J. Brussaard FHI, federatie van technologiebranches De heer K. Compaan KWX b.v.

De heer ing. J. van Dijk ISSO De heer M.C.G.M. Hermans Martin Hermans Technische dienstverlening en advies De heer ing. E. Horstman Uneto-VNI De heer E. Hosper Strukton Worksphere De heer ir. M. van der Starre (coördinator) ISSO De heer P.P.A.C.M. Timmermans Timmermans Elektrotechniek

Stichting ISSO en degenen die aan de samenstelling van deze publicatie hebben medegewerkt, hebben een zo groot mogelijke zorgvuldigheid betracht bij zowel het verzamelen als bij het verwerken en opstellen van de in deze publicatie vervatte gegevens. Nochtans moet niet worden uitgesloten, dat deze publicatie onvolledig is of dat zij onjuistheden of onvolkomenheden bevat.

Degene die van deze publicatie en de daarin vermelde gegevens gebruik maakt, aanvaardt dan ook daarvoor zelf het risico.

ISSO voorziet de installatiesector van de benodigde kennis voor de dagelijkse installatiepraktijk. Op basis van de geïdentificeerde kennisvraag worden goed toegankelijke ISSO-publicaties ontwikkeld. Ondersteunende instructiebijeenkomsten, digitale producten en overige diensten helpen de sector om deze kennis in de praktijk toe te passen. Samengevat staat ISSO voor: vaststelling van de kennisvraag, kennisontwikkeling en kennisoverdracht.

Voorzover het maken van kopieën uit deze publicatie is toegestaan op grond van artikel 16h t/m 16m Auteurswet 1912 jo het Besluit van 27 november 2002, Stb 575, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp).

All rights reserved. No part of this publication may be reproduced, stored in a retrieval system, or transmitted in any form by any means, electronic, mechanical, photocopying, recording or otherwise, without the written permission of the foundation ISSO. Op alle publicaties van Stichting ISSO zijn de Algemene Leveringsvoorwaarden van toepassing.

Deze kunt u lezen op www.isso.nl of opvragen bij Stichting ISSO. Aanvullingen en eventuele errata zijn te raadplegen via onze website: www.isso.nl Eventuele opmerkingen en vragen kunnen doorgegeven worden aan ISSO Postbus 577 3000 AN Rotterdam e-mail: isso@isso.nl ©Stichting ISSO – Rotterdam, maart 2009

Overzicht van de ISSO-kleintjes: Kleintje Ventilatie (2009) Kleintje Meetmethoden Elektrotechniek (2009) Kleintje Stooklijnoptimalisatie (2009) Kleintje GAS (2008) Kleintje U- en Rc Waarden (2007) Kleintje Legionellapreventie (2007) Kleintje Cv (2006) Kleintje Binnenklimaat (2006) Kleintje Warmteverlies voor Woningen (2005) Kleintje Vloerverwarming (2005) Kleintje Inregelen (2004) Kleintje Water (2003)

Voor meer informatie over ISSO-publicaties en andere diensten kunt u de webiste www.isso.nl raadplegen.

meetmethoden.book Page 1 Tuesday, May 5, 2009 4:38 PM

ISSO-kleintje

Meetmethoden Elektrotechniek Elektrotechnische installaties en arbeidsmiddelen

ISBN: 978-90-5044-174-2

meetmethoden.book Page 2 Tuesday, May 5, 2009 4:38 PM

meetmethoden.book Page 3 Tuesday, May 5, 2009 4:38 PM

INHOUDSOPGAVE

Samenvatting Symbolenlijst Grafische symbolenlijst Begrippenlijst Leeswijzer

5 7 9 11 13

1

Inleiding

15

2

Belangrijkste eisen aan meetapparatuur

17

3

Indeling van categorieĂŤn conform NEN-EN 1610-1

21

4

Informatie en elektriciteitsleer betreffende meetinstrumenten 4.1 Wat is er echt aan TRMS? 4.2 Waarom True RMS? 4.3 Average Responding 4.4 Lineaire en niet-lineaire belastingen 4.5 Crest Factor 4.6 Bandbreedte 4.7 Veiligheid 4.8 Meetnauwkeurigheid 4.9 Kalibreren 4.10 Justeren 4.11 Kalibratie en Herleidbaarheid

23 23 23 23 24 25 26 28 28 29 30 32

5

Praktische tips bij het uitvoeren van metingen

33

6

Risico's van het meten

35

7

Stelsels 7.1 TN-stelsel 7.2 TN-CS-stelsel 7.3 TT-stelsel 7.4 TN-C-stelsel 7.5 IT-stelsel

37 38 39 40 41 42

8

Ketens 8.1 Elektrische/Galvanische scheiding (S-keten) 8.2 Beschermingsketens voor veilige lage spanning (SELV/PELV)

43 43

9

Metingen conform NEN 1010 9.1 Onderbroken zijn van geleiders (RLO) 9.2 Isolatieweerstand van elektrische installaties (Riso) 9.3 Isolatieweerstand van S-, PELV- en SELV-ketens (Riso) 9.4 Isolatieweerstand van vloeren en wanden (Riso) 9.5 Aardverspreidingsweerstand (R) 9.6 Aardverspreidingsweerstand door middel van stroominjectiesysteem (R) 9.7 Impedantie foutstroomketen in een TT-stelsel (ZS)

45 47 48 51 52 54

ISSO-kleintje3

3

44

56 57

Meetmethoden Elektrotechniek

meetmethoden.book Page 4 Tuesday, May 5, 2009 4:38 PM

9.8 9.9 9.10 9.11 9.12 9.13 9.14 9.15 9.16 9.17 9.18 9.19

Impedantie in een TT-stelsel (Zi) Impedantie foutstroomketen in een TN-S-stelsel (ZS) Impedantie in een TN-S-stelsel (Zi) Impedantie foutstroomketen in een TN-CS-stelsel (ZS) Impedantie in een TN-CS-stelsel (Zi) Impedantie foutstroomketen in een TN-C-stelsel (Zi) Impedantie in een TN-C-stelsel (Zi) Testen van aardlekbeveiligingen (t) Testen van aardlekbeveiligingen (I) Bepaling van polariteit (V) Controle op fasenvolgorde (fasenwisseling) Spanningsverlies (V)

58 59 60 61 62 63 65 66 68 70 71 72

10

Aanvullende metingen 10.1 Lekstroommetingen (I mA) 10.2 Spanningsmeting (U) 10.3 Stroomsterktemeting met stroommeettang (I) 10.4 Stroomsterktemeting met ampèremeter (I) 10.5 Vermogensmeting 3-faseninstallatie (P) 10.6 Vermogensmeting 1-fase-installatie (P) 10.7 Thermografie (°C)

73 73 74 75 76 77 78 79

11

Meten aan elektrische arbeidsmiddelen 11.1 Weerstand van de beschermingsleiding klasse I-apparatuur (R) 11.2 Isolatieweerstand klasse I-apparatuur 11.3 Meting van reële aardlekstroom bij klasse I-apparatuur (mA) 11.4 Isolatieweerstand klasse II- en III-apparatuur (mA) 11.5 Meting van reële aardlekstroom bij klasse I-apparatuur (mA) 11.6 Meting van vervangende aardlekstroom bij klasse I-apparatuur (mA) 11.7 Meting van vervangende aardlekstroom bij klasse II- en III-apparatuur (mA) 11.8 Meting van aanraakstroom bij klasse II- en III-apparatuur (mA) 11.9 Teststekkers

81 82 83 84 85 86 87 88 89 90

Bijlage A Benamingen installatie-testers

91

Bijlage B Stroommeetprincipes

93

Bijlage C Tabellen en overige gegevens

96

ISSO-kleintje

4

Meetmethoden Elektrotechniek

meetmethoden.book Page 5 Tuesday, May 5, 2009 4:38 PM

SAMENVATTING Het doel van dit ISSO-kleintje is om duidelijk weer te geven hoe metingen in elektrische installaties in het kader van de normen NEN 1010 en NEN 3140 uitgevoerd moeten worden. Het Kleintje Meetmethoden biedt de helpende hand bij het uitvoeren van metingen en geeft antwoorden op veel praktijkvragen. Het zakboekje kan bijdragen aan de parate meetkennis van iedere monteur of inspecteur. Kleintje Meetmethoden richt zich zowel op nieuw- als bestaande bouw.

ISSO-kleintje

5

Meetmethoden Elektrotechniek

meetmethoden.book Page 6 Tuesday, May 5, 2009 4:38 PM

ISSO-kleintje

6

Meetmethoden Elektrotechniek

meetmethoden.book Page 7 Tuesday, May 5, 2009 4:38 PM

SYMBOLENLIJST

U

elektrische spanning

[V]

I

elektrische stroom

[A]

R

elektrische weerstand

[Ω]

XL

inductieve reactantie

[Ω]

XC

capacitieve reactantie

[Ω]

Z

impedantie (ook wel samengestelde reactanties)

[Ω]

C

capaciteit

[F]

L

zelfinductie

[H]

P

elektrisch vermogen (effectief)

[W]

Q

blindvermogen (reactief)

[VAR]

S

schijnbaar vermogen

[VA]

PF

power factor

f

frequentie

[Hz]

Tf

temperatuur

[°F]

Tc

temperatuur

[°C]

Uk

klemspanning

[V]

Zi

netimpedantie

[Ω]

Zs

impedantie van de foutstroomketen

[Ω]

F; G

Newton

[N]

ISSO-kleintje

7

Meetmethoden Elektrotechniek

meetmethoden.book Page 8 Tuesday, May 5, 2009 4:38 PM

ISSO-kleintje

8

Meetmethoden Elektrotechniek

meetmethoden.book Page 9 Tuesday, May 5, 2009 4:38 PM

GRAFISCHE SYMBOLENLIJST

Eerste meting Vervolgmeting Meetpen

Stroomtang

Multimeter/Universeelmeter

Installatietester

Power Quality-Analyser

Draaiveldmeter/Fasevolgordetester

ISSO-kleintje

9

Meetmethoden Elektrotechniek

meetmethoden.book Page 10 Tuesday, May 5, 2009 4:38 PM

ISSO-kleintje

10

Meetmethoden Elektrotechniek

meetmethoden.book Page 11 Tuesday, May 5, 2009 4:38 PM

BEGRIPPENLIJST ELV Extra Low Voltage (extra lage spanning).

SELV Separated Extra Low Voltage (extra lage spanning met aangebrachte versterkte isolatie tussen het secundaire en primaire circuit).

PELV Protective Extra Low Voltage, als SELV-ketens met dien verstande dat de ketens die hierop zijn aangesloten mogen zijn geaard .

FELV Functional Extra Low Voltage (functionele extra lage spanning).

PE Protective Earth (beschermingsleiding).

RB Bedrijfsaarding sterpuntsaarding van de transformator.

RA Aarding-aansluiting, ook wel lokale aarding RA genoemd. Deze waarde staat voor de totale weerstand van aardelektrode en beschermingsleiding.

Ra Weerstand van aardelektrode.

UPS Uninterruptible power supply (ononderbroken spanningsvoorziening).

ISSO-kleintje

11

Meetmethoden Elektrotechniek

meetmethoden.book Page 12 Tuesday, May 5, 2009 4:38 PM

Leveringspunt Het punt waar de elektrische installatie van de netbeheerder wordt aangesloten op de installatie van de gebruiker.

Non destructief testen Meetmethode waarbij het te meten object niet kan worden beschadigd of vernield.

Har Hoofd aardrail.

Sar Sub aardrail.

ISSO-kleintje

12

Meetmethoden Elektrotechniek

meetmethoden.book Page 13 Tuesday, May 5, 2009 4:38 PM

LEESWIJZER Het Kleintje Meetmethoden bevat een groot aantal standaard opgebouwde pagina's. Zodoende is er onderstaand een standaard pagina opgenomen met daarin uitleg over de gebruikelijke indeling.

Korte uitleg van het doel van de meting

Schema en of meetopstelling.

Links op de afbeelding een transformatorhuis, rechts een utiliteitsgebouw.

Korte uitleg meting Toe te passen instrument Bereik en overige specificaties Toelichting, verwijzing naar tabellen e.d.

Verwijzing naar gerelateerde normen Veiligheidsmaatregelen conform NEN 3140 m.b.t. het uitvoeren van de metingen Spanningsloos; ja/nee

ISSO-kleintje

13

Meetmethoden Elektrotechniek

meetmethoden.book Page 14 Tuesday, May 5, 2009 4:38 PM

ISSO-kleintje

14

Meetmethoden Elektrotechniek

meetmethoden.book Page 15 Tuesday, May 5, 2009 4:38 PM

1

INLEIDING

Het doel van dit Kleintje is om duidelijk weer te geven hoe metingen in elektrische installaties in het kader van de normen NEN 1010 en NEN 3140 uitgevoerd moeten worden. Het Kleintje Meetmethoden biedt de helpende hand bij het uitvoeren van metingen en geeft antwoorden op veel praktijkvragen. Het zakboekje kan bijdragen aan de parate meetkennis van iedere monteur of inspecteur.

Kleintje Meetmethoden richt zich zowel op nieuw- als bestaande bouw.

Dit Kleintje behandelt stap voor stap de volgende onderdelen: Eisen aan meetapparatuur; (Elektriciteits-)leer betreffende meetinstrumenten; Veiligheidsactiviteiten; De meting.

De meetmethoden worden stap voor stap in een algemene opzet beschreven.

Het doel van de meting; Het meetprincipe; De meetinstrumenten; De hulpmiddelen waaraan de meetwaarden moeten voldoen.

De tabellen achterin dit document vermelden onder andere aan welke meetwaarde de installaties moeten voldoen.

Een aantal onderwerpen dat in de Meetmethoden staat is complex. Deze worden verder uitgelegd in Bijlagen.

ISSO-kleintje

15

Meetmethoden Elektrotechniek

meetmethoden.book Page 16 Tuesday, May 5, 2009 4:38 PM

Verantwoording en nadere informatie Bij deze uitgave is uitgegaan van NEN 1010;2007 + C1;2008.

Waar metingen worden toegepast in het kader van inspectie van bestaande installaties conform NEN3140 worden de normen en bepalingen gehanteerd die van toepassing waren ten tijde van aanleg of uitbreiding van de installatie. Buiten de algemene hoofdstukken en bijlagen om zijn hoofdstukken ingevoegd waarin specifiek de metingen per normgebied zijn opgenomen.

De meetmethoden die behandeld worden betreffen: NEN 1010 oplevering en inspectiemetingen nieuwe installaties; NEN 3140 inspectie bestaande installaties; Spannings- en stroommetingen en vermogensmetingen; Metingen aan arbeidsmiddelen conform NEN EN50110NEN 3140.

ISSO-kleintje

16

Meetmethoden Elektrotechniek