Issuu isso sbr 809 2014

SBRCURnet Postbus 1819 3000 BV Rotterdam

T (010) 206 59 69 F (010) 213 03 84

T (010) 206 59 59 F (010) 413 01 75

isso@isso.nl www.isso.nl

info@sbrcurnet.nl www.sbrcurnet.nl

809.14 Brandveilige doorvoeringen

ISSO Postbus 577 3000 AN Rotterdam

ISBN 978-90-5367-456-7 Artikelnummer 809.14

809.14

Brandveilige doorvoeringen Brand- en rookwerende oplossingen voor installatietechnische doorvoeringen

ISSO SBRCURnet

ISSO, het kennisinstituut voor de installatiesector

© ISSO/SBRCURnet

ISSO is opgericht om te voorzien in de technische kennisbehoefte

Alle rechten voorbehouden. Niets van deze uitgave mag worden

van de installatiesector. ISSO doet dit door de kennisvragen

verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevens-

vanuit de sector te identificeren en het ontsluiten en toegankelijk

bestand, getransformeerd tot software of openbaar gemaakt, in

maken van deze kennis in de vorm van praktische ISSO publicaties,

enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch,

instructiebijeenkomsten, digitale producten en overige diensten.

door fotokopieën, opname of enige andere manier, zonder vooraf-

Samengevat kan men de activiteiten van ISSO als volgt omschrij-

gaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

ven: kennisidentificatie, kennisontwikkeling en kennisoverdracht.

Voorzover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet 1912 in verbinding met het SBRCURnet

Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet

SBRCURnet is een onafhankelijk kennisnetwerk voor de gehele

1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoe-

bouwsector. Wij zorgen er voor dat professionals in de Burgerlijke

dingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 882,

en Utiliteitsbouw en in de Grond-Weg- en Waterbouw hun werk

1180 AW Amstelveen). Voor het overnemen van gedeelte(n) uit

beter kunnen doen.

deze uitgave in bloem­lezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient u zich te richten tot:

Wij brengen partijen uit de bouwsector met elkaar in contact voor

SBRCURnet, Postbus 1819, 3000 BV Rotterdam.

het ontwikkelen van nieuwe vakkennis over actuele vraagstukken.

Wij voorzien de sector van betrouwbare, bruikbare vakkennis.

No part of this book may be reproduced in any form by print,

Dat doen we door kennis uit te geven in een breed scala aan

photoprint, microfilm, stored in a database or retrieval system, or

producten en diensten. Bovendien helpen we bij het implemente-

any other means without written permission from the SBR.

ren van kennis.

Aansprakelijkheid ISSO, SBRCURnet en degenen die aan dit product hebben meegewerkt, hebben een zo groot mogelijke zorgvuldigheid betracht bij het samenstellen van deze publicatie. Toch kan niet worden uitgesloten dat de inhoud onjuistheden bevat. De gebruiker van dit product aanvaardt daarvoor het risico. SBRCURnet sluit, mede ten behoeve van de auteurs, iedere aansprakelijkheid uit voor schade die mocht voortvloeien uit het gebruik van informatie uit dit product.

Rotterdam, april 2014

Colofon SBRCURnet projectmanager dr. ir. Bas Hasselaar ISSO projectmanager ir. A.M. van Weele Rapporteur ir. R.J. Boot-Dijkhuis, Nieman Raadgevende Ingenieurs, Efectis Nederland Met dank aan: Uneto-VNI Vormgeving Kasja de Jong, SBRCURnet, Rotterdam Druk Control Media, Wildert (B)

B | ISSO/SBRCURnet – Brandveilige doorvoeringen – Brand- en rookwerende oplossingen voor installatietechnische doorvoeringen

Brandveilige doorvoeringen Brand- en rookwerende oplossingen voor installatietechnische doorvoeringen ISSO/SBRCURnet, april 2014

Voorwoord

Op het gebied van het brand- en rookwerend doorvoeren van leidingen, kabels en kanalen zijn inmiddels veel producten ontwikkeld. Desondanks leven er bij aannemers en installateurs, maar ook bij de toetsende instantie en adviesbureaus nog veel vragen over hoe doorvoeringen van leidingen, kabels en kanalen zodanig kunnen worden gerealiseerd dat de brand- en/of rookwerendheid van de wand of vloer intact blijft. Om die reden hebben SBRCURnet en ISSO de handen ineen geslagen en is met behulp van veel belanghebbenden deze publicatie uitgebracht en geüpdatet, waarin het merendeel van die vragen wordt beantwoord.

In de publicatie worden doorvoeringen van kunststof en metalen leidingen zoals voorkomend in de sanitaire techniek, kabels en kabelgoten, ventilatiekanalen en rookgasafvoeren behandeld. Ten opzichte van de vorige uitgave zijn diverse aanpassingen gedaan. De publicatie sluit weer aan bij de nieuwste regelgeving (Bouwbesluit 2012) en geeft vooruitlopend op toekomstige regelgeving aan op welke wijze relatief koude rook kan worden geweerd. Nieuwe producten voor het brandwerend doorvoeren van leidingen zijn opgenomen. Meer duidelijkheid is gegeven over de plaatsing van brandkleppen, de afdichting van de sparing rondom de klep en de aansluiting van kanalen op deze klep. En er wordt ingegaan op de wijze waarop rookgasafvoerleidingen en verbrandingsluchttoevoerleidingen brandwerend kunnen worden doorgevoerd.

SBRCURnet en ISSO danken onderstaande bedrijven voor hun financiële bijdrage en inhoudelijke inbreng bij het tot stand komen van deze publicatie.

• Fire Stopsupply BV • Hilti Nederland BV • Luka • Promat BV • Rf-Technologies • Saint Gobain Isover • Trox Nederland BV • Uneto-VNI

Verder danken SBRCURnet en ISSO de volgende personen, die deel uitmaakten van de leescommissie, voor hun inhoudelijke inbreng.

• Dhr. D. van Goudzwaard, Gerco Brandpreventie BV • Dhr. W.G. van der Schee, Wolter en Dros • Dhr. H. Bruining, Rogafa /Muelink & Grol BV • Dhr. R. Kleijer, Luka • Dhr. G. Janssen, Veiligheidsregio Rotterdam Rijnmond • Dhr. J. Mondria, Breman

Net als in de vorige versie is er voor gekozen zo dicht mogelijk bij geteste oplossingen te blijven. Dat betekent dat de oplossingen zijn uitgewerkt voor doorvoeringen door wanden en vloeren die als ‘standaardconstructie’ in de Europese beproevingsnorm zijn opgenomen (steenachtige wanden, lichte scheidingwanden met beplating aan beide zijden, en steenachtige vloeren). Doorvoeringen door een lichte schachtwand of een houten vloer worden in deze publicatie dus niet als specificatieblad opgenomen. Er wordt voor bijzondere situaties, waaronder de wand- en vloeropbouw, wel een denkstrategie omschreven waarmee men zelf de benodigde maatregelen om een brand- en/of rookwerende doorvoering te realiseren kan bepalen.

Deze publicatie is daarmee een waardevolle leidraad voor het zorgvuldig ontwerpen en realiseren van brand- en rookwerende doorvoeringen.

Brandveilige doorvoeringen – Brand- en rookwerende oplossingen voor installatietechnische doorvoeringen – ISSO/SBRCURnet | 3

Inhoud

1 Inleiding 6

6 Overzichtsbladen 65

1.1 Doel en toepassingsgebied 6 1.2 Leeswijzer 6 1.3 Doorgevoerde wijzigingen 7 1.4 Afkortingen 7

2 Installatietechnische doorvoeringen 9 2.1 Inleiding 9 2.2 Kunststof leidingen 9 2.3 Metalen leidingen 10 2.4 Kabels en kabelgoten 11 2.5 Ventilatiekanalen 11 2.6 Rookgasafvoerleidingen 13 2.7 Leidingisolatie 15

3 Brandveiligheidsvoorschriften 17 3.1 Beheersbaarheid van brand en rook 17 3.2 Materiaalgedrag bij brand 25

4 Brand- en rookwerende voorzieningen 31 4.1 Wanneer moeten speciale maatregelen aan doorvoeringen worden getroffen? 31 4.2 Te treffen voorzieningen 36 4.3 Aandachtspunten bij realisatie brandwerendheid en rookdoorlatendheid S200 47

Overzicht Specificatiebladen 95 7 Specificatiebladen kunststof buizen 97 8 Specificatiebladen metalen buizen 129 9 Specificatiebladen kabels en kabelgoten 177 10 Specificatiebladen luchtkanalen 199 11 Specificatiebladen RGA-systemen 229

Bijlagen Bijlage 1 Begrippenlijst 233 Bijlage 2 Beproevingsmethoden 235 Bijlage 2a Normen algemeen 237 Bijlage 2b NEN-EN 1366-3: Doorvoeringen van kunststof leidingen, metalen leidingen, kabels en kabelgoten 241 Bijlage 2c NEN-EN 1366-1 Doorvoeringen van ventilatiekanalen zonder brandklep 247 Bijlage 2d NEN-EN 1366-2 Doorvoeringen van ventilatiekanalen met brandklep 251 Bijlage 3 Tabellen materialisering doorvoeringen 253 Bijlage 4 Leveranciers 263 Bijlage 5 Literatuurlijst 265 Bijlage 6 Fotobronvermelding 267

5 Oplossingsstrategie 53 5.1 Inleiding 53 5.2 Denkpatroon 53

Brandveilige doorvoeringen – Brand- en rookwerende oplossingen voor installatietechnische doorvoeringen – ISSO/SBRCURnet | 5

1 Inleiding

1.1 Doel en toepassingsgebied In een gebouw komen diverse installaties voor. De media water, lucht en/of elektrische stroom worden hierbij via buizen, kanalen of kabels getransporteerd. Daar waar deze buizen, kanalen of kabels door een wand of vloer worden gevoerd, spreken we van doorvoeringen. Vanuit de regelgeving worden er eisen gesteld aan de brand- en rookwerendheid van wanden en vloeren. Als de wand of vloer waardoor de buizen, kanalen of kabels gaan brandwerend moet worden uitgevoerd, moeten deze doorvoeringen eveneens brandwerend worden uitgevoerd.

Het brand- en rookwerend uitvoeren van doorvoeringen verschilt per type doorvoering. Deze publicatie gaat in op: • doorvoeringen van metalen en kunststof leidingen (zoals voorkomend in de sanitaire techniek); • kabels en kabelgoten; • luchtkanalen; • rookgasafvoer- en verbrandingsluchttoevoerleidingen.

Omdat doorvoeringen vaak aan het zicht onttrokken zijn, is het erg belangrijk dat ze goed worden uitgevoerd.

Bij niet goed uitgevoerde doorvoeringen zou de brand of rook zich onopgemerkt over een groot deel van het gebouw kunnen verspreiden. Doel van deze publicatie is dan ook om inzicht te geven in hetgeen nodig is om tot correcte brand- en rookwerende doorvoeringen te komen.

Het realiseren van brand- en rookwerende doorvoeringen is voor zowel de ontwerpende partij als de uitvoerende partij van belang.

Voor de ontwerpende partij valt te denken aan: • Reservering van schachtruimte in het ontwerp → de voorzieningen om de doorvoeringen brand- of rookwerend uit te voeren vragen soms om extra ruimte.

• Positionering van schachten in het verlengde van elkaar → dit voorkomt verslepen van buizen, etc.

• Realisatie wbdbo-eis bij schachten; wordt de schachtwand of de –vloer brandwerend uitgevoerd? → van belang voor te treffen maatregelen bij doorvoeringen.

• Belang van opbouw en dikte van schachtwand of schachtvloer in relatie met de te treffen maatregelen om doorvoeringen brandwerend uit te voeren → met een GIBO-wand van 70 mm is wel een brandwerendheid van 60 minuten te halen, maar de dikte is mogelijk

onvoldoende om een doorvoering brandwerend af te dichten.

• Realisatie wbdbo-eisen bij meterruimten.

Het rapport voorziet voor de uitvoerende partij in de volgende aspecten: • Benodigde voorzieningen om doorvoeringen brandwerend uit te voeren; hierbij wordt onderscheid gemaakt in type doorvoering (doorvoeringen van kunststof en metalen leidingen, kabels, kabelgoten, luchtkanalen, rookgasafvoer- en verbrandingsluchttoevoerleidingen) alsook in grootte hiervan.

• Benodigde voorzieningen om doorvoeringen rookwerend uit te voeren. Uitgangspunt hierbij is de rookwerendheid volgens NEN 6075:2011 (rookdoorlatendheid Sa en S200), oftewel het weren van relatief koude rook.

• De randvoorwaarden voor het aanbrengen van de voorzieningen: afstand tussen buizen, afdichting rondom buis, ophanging van buizen, etc.

• Het belang van testrapporten, classificatierapporten en documenten voor producten onder CE-markering.

• Verbreding van het denkproces om tot een oplossing te komen bij bijzondere situaties.

1.2 Leeswijzer Het eerstvolgende hoofdstuk bestaat uit een nadere definiëring van de installatietechnische doorvoeringen.

Aangegeven wordt welke typen materialen in de installatietechniek voorkomen en welke afmetingen ze bezitten.

Hierbij wordt onderscheid gemaakt in kunststof leidingen en metalen leidingen (zoals voorkomend in de sanitaire techniek), kabels en kabelgoten, luchtkanalen en rookgasafvoer- en verbrandingsluchttoevoerleidingen. Aangegeven wordt tevens welke parameters van deze buizen en kanalen van invloed zijn op de brand- en rookwerendheid.

Om te bepalen aan welke brand- en rookwerendheidseis een wand of vloer – en dus ook de doorvoering door deze wand of vloer – moet voldoen, wordt in hoofdstuk 3 ingegaan op de regelgeving en de consequenties daarvan in de praktijk. Veel aandacht wordt daarbij besteed aan het realiseren van de wbdbo-eis bij schachten en meterruimten. Voortvloeiend uit de regelgeving komen in hoofdstuk 4 de te treffen brand- en rookwerende voorzieningen aan bod. Per type doorvoering worden het toepassingsgebied en de werking van de brand- en rookwerende

6 | ISSO/SBRCURnet – Brandveilige doorvoeringen – Brand- en rookwerende oplossingen voor installatietechnische doorvoeringen

voorzieningen besproken. Feitelijk zijn dit de basisoplossingen. In de praktijk kan vaak niet met de basisoplossingen worden volstaan, omdat niet aan de randvoorwaarden die hieraan worden gesteld wordt voldaan. Ook worden in de praktijk vaak verkeerde keuzes in oplossingen gemaakt.

Om tot een correcte keuze in brandwerende voorzieningen te komen – ook voor de niet-standaardsituaties – wordt in hoofdstuk 5 een oplossingsstrategie omschreven. Aan de hand van het omschreven denkpatroon kan zowel de ontwerpende als uitvoerende partij een correcte keuze in brandwerende voorziening maken.

Een overzicht van de voorzieningen die mogelijk zijn om de doorvoering brandwerend en/of rookwerend te maken wordt in hoofdstuk 6 gegeven. Hierbij is onderscheid gemaakt in het type doorvoering (kunststof leidingen, metalen leidingen, kabels/goten, luchtkanalen, rookgasafvoer- en verbrandingsluchttoevoerleidingen) alsook in de scheidingsconstructie die de doorvoering doorkruist (steenachtige wand, lichte wand, steenachtige vloer). Ook is aangegeven of de betreffende voorziening leidt tot een 30 minuten brandwerende constructie of een 60 minuten brandwerende constructie en of relatief koude rook wordt geweerd.

In de daarop volgende hoofdstukken (hoofdstuk 7 tot en met 11) worden de oplossingen in de overzichtstabellen nader uitgewerkt in specificatiebladen. De oplossingen zijn gevisualiseerd en voorzien van randvoorwaarden.

Tevens zijn kwaliteitseisen voor de uitvoering en andere aandachtspunten aangegeven.

De oplossingen in hoofdstuk 7 tot en met 11 zijn generiek opgesteld, dat wil zeggen dat de merknaam van de brandwerende voorziening niet is gegeven. De oplossingen zijn daarmee principeoplossingen. Het is mogelijk dat een producent die de brandwerende voorziening in het specificatieblad levert, de voorziening op een net iets andere wijze heeft getest dan omschreven of dat het toepassingsgebied (bijv. de diameter van een buis) groter is dan aangegeven.

Voor alle specificatiebladen geldt dan ook: raadpleeg altijd de testrapporten en de documentatie van de leverancier voor

1.3 Doorgevoerde wijzigingen Ten opzichte van de vorige versie zijn de volgende wijzigingen doorgevoerd: • Hoofdstuk 3, met een toelichting over de brandtechnische indeling, is aangepast aan Bouwbesluit 2012.

• Uitgegaan is van de momenteel van kracht zijnde normen op het gebied van brandwerendheid.

• Voor de uitwerking van de rookwerendheid is NEN 6075:2011 (die in de toekomst van kracht wordt voor nieuwbouw) als basis genomen. Dat betekent dat in deze publicatie aangegeven wordt hoe de rookdoorlatendheid Sa en S200 kan worden gerealiseerd.

• Voor luchtkanalen is duidelijker aangegeven hoe de ophanging moet worden gerealiseerd en hoe het kanaal op de brandklep moet worden aangesloten.

Ingegaan wordt tevens op het plaatsen van brandkleppen op afstand van de wand dan wel de vloer.

• De publicatie is aangevuld met oplossingen voor het brandwerend doorvoeren van rookgasafvoerkanalen en verbrandingsluchttoevoerleidingen.

• Hoofdstuk 5, waarin het denkpatroon wordt toegelicht, is geactualiseerd en uitgebreid.

• In hoofdstuk 6 tot en met 11 zijn enkele niet correcte oplossingen verwijderd en zijn diverse nieuwe oplossingen toegevoegd.

Let op: van de oplossingen die in de vorige versie reeds waren uitgewerkt, is niet nagegaan of het toepassingsgebied dat wordt vermeld wellicht kan worden verruimd.

Het is dus (meer dan in de vorige druk) mogelijk dat leveranciers een geteste oplossing hebben die buiten het aangegeven toepassingsgebied valt.

1.4 Afkortingen In de publicatie komt een aantal afkortingen voor die veelvuldig worden gebruikt. De betekenis van deze afkortingen is in het overzicht op de volgende pagina aangegeven.

het juiste toepassingsgebied en de juiste verwerkingswijze van het brandwerende product.

Brandveilige doorvoeringen – Brand- en rookwerende oplossingen voor installatietechnische doorvoeringen – ISSO/SBRCURnet | 7

Symbool

Betekenis

Ø

Diameter van buis of sparing

E

Brandwerendheidscriterium ‘vlamdichtheid betrokken op afdichting’

I

Brandwerendheidscriterium ‘thermische isolatie betrokken op temperatuur’

S

(Rook)lekkage door brandklep

s

Spleet tussen buis en sparingswand

S200

Rookdoorlatendheid bij temperatuur van 200 ˚C

Sa

Rookdoorlatendheid bij temperatuur van 20 ˚C

wbdbo

Weerstand tegen branddoorslag en brandoverslag

wrd

Weerstand tegen rookdoorgang

BC

Brandcompartiment

BW

Brandwerend

BZ

Beide zijden

DVZ

Direct verhitte zijde

MV

Mechanische ventilatie

NDVZ

Niet direct verhitte zijde

RGA

Rookgasafvoer

VLT

Verbrandingsluchttoevoer

WTW

Warmte-terug-winning

8 | ISSO/SBRCURnet – Brandveilige doorvoeringen – Brand- en rookwerende oplossingen voor installatietechnische doorvoeringen