ISSO-publicatie 77
Levensloopgeschikt wonen Integrale aanpak, klantbenadering en technische voorzieningen
ISBN: 978-90-5044-285-5
INHOUDSOPGAVE Deelnemende organisaties
5
Voorwoord 1
11
Vraag/boodschap
13
1.1
Ontwikkelingen
13
1.2
Type bewoners
15
1.3
Activiteiten bewoners
16
1.3.1
Woonfuncties
18
1.3.2
Vrijetijdsfuncties
19
1.3.3
Zorg- en welzijnsfuncties
20
1.3.4
Faciliterende functies
21
1.4 2
7
Begrippenlijst
Samenvatting
21
Thuis bij ... 2.1
2.2
2.3
23
Anticiperende bewoners
23
2.1.1
Verwarming
23
2.1.2
Ventilatie
23
2.1.3
Toegankelijkheid
23
2.1.4
Ingang woning
24
2.1.5
Voorportaal/gang woning
25
2.1.6
Toilet
27
2.1.7
Woonkamer
28
2.1.8
Keuken
30
2.1.9
Slaapkamer
31
2.1.10 Badkamer
32
Bewoners met een visuele beperking
34
2.2.1
Lezen, schrijven en handwerken
34
2.2.2
Bewegen in en door het huis
34
2.2.3
Bedienen van de verlichting
34
2.2.4
Ingang woning
35
2.2.5
Voorportaal/gang woning
36
2.2.6
Toilet
38
2.2.7
Woonkamer
39
2.2.8
Keuken
40
2.2.9
Slaapkamer
42
2.2.10 Badkamer
45
Bewoners met beginnende dementie
48
2.3.1
Veilig (af)wassen, koken en verwarmen
48
2.3.2
Veilig bewegen door het huis
48
2.3.3
OriĂŤnteren in huis
48
2.3.4
Ingang woning
49
2.3.5
Voorportaal/gang woning
50
2.3.6
Toilet
51
2.3.7
Woonkamer
52
2.3.8
Keuken
54
2.3.9
Slaapkamer
55
2.3.10 Badkamer
ISSO-publicatie 77
56
3
Levensloopgeschikt wonen
2.4
2.5
2.6
3
Bewoners met een lichte verstandelijke beperking
57
2.4.1
Onderhoud van huis en tuin
57
2.4.2
Sociale activiteiten
57
2.4.3
Inschatten van veiligheid
57
2.4.4
Rondgang in het huis
57
Bewoners met een beperkte mobiliteit
57
2.5.1
Ingang woning
58
2.5.2
Voorportaal/gang woning
61
2.5.3
Toilet
62
2.5.4
Woonkamer
63
2.5.5
Keuken
64
2.5.6
Slaapkamer
66
2.5.7
Badkamer
68
Bewoners met ademhalinsgproblemen
70
2.6.1
Ventileren
70
2.6.2
Koken
70
2.6.3
Bewegen in en door het huis
72
Basisvoorzieningen in een optimale woning
73
3.1
Veiligheid
73
3.1.1
Geen ongewenst bezoek
73
3.1.2
Tijdig kunnen vluchten voor brand, gas en CO
Verwarmen ven ventileren
74
3.3
Buiten deuren: binnen gaan en binnen laten
74
3.4
Woonkamer
76
3.5
Toilet
76
3.6
Keuken
78
3.7
Badkamer
80
3.8
Slaapkamer
82
3.9
Buiten
87
3.10
Technische randvoorwaarden voor domotica
87
3.10.1 Interopabiliteit
87
3.10.2 Betrouwbaarheid en snelheid van de verbinding
87
3.10.3 Veilige omgang met privacy gevoelige data 4
5
73
3.2
Proces
88 89
4.1
Bepalen bewoner en belanghebbenden
90
4.2
Bepalen behoeften bewoner en betrokkenen
91
4.3
Inventariseren functies
92
4.4
Bepalen oplossing
93
4.5
Realisatie
93
4.6
Implementatie oplossing
93
4.7
Evaluatie
93
4.8
Samenvatting
93
Do's & dont's
95
Bijlage A
ICF-schema
97
Bijlage B
Persona's
Bijlage C
Initiatieven standaardisering eisenpakketten
101
Bijlage D
Checklist maatregelen
102
Bijlage E
Formulieren proces
118
99
Literatuurlijst
ISSO-publicatie 77
122
4
Levensloopgeschikt wonen
DEELNEMENDE ORGANISATIES
ISSO-publicatie 77
5
Levensloopgeschikt wonen
ISSO-publicatie 77
6
Levensloopgeschikt wonen
VOORWOORD In de samenleving zien we een omslag in de manier waarop we aankijken tegen ons functioneren. De focus verschuift van onmogelijkheden op het gebied van langer thuis wonen naar meedoen in de maatschappij en van activiteiten naar mogelijkheden en kansen. Met andere woorden: wat zijn zaken die men langer zelfstandig kan uitvoeren op het brede terrein van functioneren in de gebouwde omgeving. Deze nieuwe kijk op zorg heeft gevolgen voor een andere trend die we in de samenleving waarnemen, namelijk de vergrijzing. Waar de aandacht in het verleden lag op ouderen die relatief vroeg gingen wonen in een speciale woonvorm waar zorg beschikbaar was, verschuift de aandacht naar langer thuis wonen. Dit is mede ingegeven door het feit dat vele ouderen vitaler ouder worden dan in het verleden het geval was. Daarnaast zorgt een veranderende indicering, met het daarbij horende recht op zorg en ondersteuning, ook voor het verplicht langer zelfstandig wonen. Dit geldt zowel voor ouderen als mensen met een beperking. Over de gehele breedte verschuift in onze maatschappij het zwaartepunt naar zelfstandigheid en gezondheid en worden termen als participatiemaatschappij gebruikt om aan deze trends handen en voeten te geven. Er wordt steeds meer gevraagd om gebruik te maken van het sociale netwerk. Toch is het niet zo dat iedereen gedurende zijn of haar leven geheel zelfstandig kan functioneren. Veel mensen hebben op latere leeftijd, of bij een chronische of acute aandoening, extra hulp nodig bij de dagelijkse activiteiten of om comfortabel te kunnen blijven leven. Dergelijke aandoeningen zorgen ervoor dat mensen minder actief kunnen participeren in de samenleving met als mogelijk gevolg dat zij vereenzamen.
Afb. Het ICF-schema met gevolgen aandoening Daarnaast geven mensen aan langer thuis te willen blijven wonen, en deze wens zal ook noodzakelijk worden vanuit beleid, gezien de ontwikkelingen op het vlak van decentralisatie, de Wet maatschappelijke ondersteuning en Wet Langdurige Zorg. EĂŠn van de oplossingen voor deze maatschappelijke ontwikkeling is het aanpassen van de woning op bouwkundig en installatietechnisch vlak. In de woonsituatie van mensen zijn de komende jaren veel ontwikkelingen te verwachten, zowel op het vlak van productinnovatie als op het vlak van diensten. Het afgelopen decennium is duidelijk geworden dat de installatiesector een belangrijke rol speelt bij het langer thuis laten wonen en daarnaast kan voorzien in het verhogen van comfort, welzijn en gemak. Dit uit zich in initiatieven door brancheorganisaties zoals Technologie Thuis Nu! van stichting OTIB, de SnelWijzer Zorg van Uneto-VNI en de toenemende vraag naar technische oplossingen bij de installatiesector. Aanpassen van de woning is een onderdeel om zorgafhankelijke personen niet te belemmeren in hun dagelijkse bezigheden. Daarnaast is ook het sociale netwerk belangrijk voor deze personen. Deze publicatie vormt daarom onderdeel van een groter geheel en geeft inzicht in mogelijke oplossingen op woningniveau. Wanneer men werkt met zorgafhankelijke personen bestaan er diverse profielen die van elkaar verschillen op basis van sociaal-economische status en gezondheid. Hierdoor ontstaan telkens verschillende behoeften die met andere systemen worden opgelost en die gepaard gaan met een verschillende infrastructuur en een grote complexiteit van het werk. Met name ouderen hebben vaak meer dan ĂŠĂŠn aandoening of ziekte en kunnen dus in verschillende profielen tegelijk vallen. Hierdoor is het nog meer van belang dat verschillende profielen op elkaar kunnen aansluiten. Men kan
ISSO-publicatie 77
7
Levensloopgeschikt wonen
denken aan het positioneren van apparatuur in de woning, aansluitingen voor elektriciteit en dataverkeer, en werkwijze van installateurs met hun klanten [1]. Met de toenemende vergrijzing van Nederland vormt langer en comfortabel thuis wonen een potentiĂŤle groeimarkt voor de installatie- en bouwsector, en ook een mogelijkheid om het werkveld en de markt verder te verbreden [2]. Doelstelling De belangrijkste doelstelling van deze publicatie is om de kennis op het vlak van wonen, welzijn en zorg met betrekking tot zelfstandige woningen te bundelen en te ontsluiten. De publicatie is vooral vraaggestuurd ingericht. Met andere woorden; het perspectief van de bewoner staat centraal in plaats van de aanbodgedreven technische mogelijkheden.
Afb. Zet de bewoner centraal Het doel is hierbij niet de technische oplossingen. Dit doel is juist dat zorgafhankelijke personen optimaal gefaciliteerd worden in hun bezigheden met behulp van woningaanpassingen. Hierbij kan gedacht worden aan middelen ter bevordering van deelname aan hun sociaal netwerk.
Afb. Deelname aan het sociale netwerk
ISSO-publicatie 77
8
Levensloopgeschikt wonen
Doelgroepen De publicatie is toegankelijk voor een groot spectrum aan stakeholders: Zorginstellingen en -organisaties; Particuliere opdrachtgevers; Architecten, woningbouwcorporaties; De installatiesector; Projectontwikkelaars; Gemeenten; Zorgverzekeraars. Voor elke doelgroep wordt inzichtelijk op welke zaken deze moet letten bij langer thuis wonen, en welke mogelijkheden er zijn; een juiste representatie voor de juiste doelgroep. De publicatie haakt aan bij het in Nederland geldende beleid en de uitvoering ervan, met concrete aanbevelingen om langer thuis wonen mogelijk te maken. Ook is er in deze publicatie aandacht voor: Integraliteit; Nieuwbouw en renovatie; Uitgewerkte voorbeelden; Stappenplan ontwerp en implementatie, inclusief gesprekstechnieken voor de bewoner; Bewonersprofielen. De volgende bouwtyperingen van zelfstandige woningen vallen onder deze publicatie: Gestapelde bouw; Individuele bouw; Huur/koopwoningen. Structuur publicatie De publicatie is grotendeels opgebouwd vanuit de vragende kant. Om die reden wordt er gestart met een hoofdstuk waarin de vraag van de bewoner centraal staat (hoofdstuk 1). Hierin worden type bewoners onderscheiden en hun activiteiten. Daarna wordt per ruimte een voorzet gegeven van de technische oplossingen waarnaar elke stakeholder moet streven (hoofdstukken 2 en 3). Verder wordt in het volgende hoofdstuk op het proces ingegaan (hoofdstuk 4). Hierin staat het proces beschreven waarmee partijen die de voorzieningen aan kunnen brengen in gesprek kunnen gaan met bewoners, zorgverleners en woningcorporaties. In het laatste hoofdstuk wordt een aantal do's en dont's opgesomd waarmee de verschillende stakeholders hun voordeel kunnen doen (hoofdstuk 5). Hoofdstukken 4 en 5 lijken gericht op de partijen die de voorzieningen aan kunnen brengen. Dit is niet het geval. De hoofdstukken zijn bedoeld als hulpmiddel voor zowel de partijen die de voorzieningen aanbrengen als de partijen die de voorzieningen nodig hebben.
ISSO-publicatie 77
9
Levensloopgeschikt wonen
ISSO-publicatie 77
10
Levensloopgeschikt wonen
BEGRIPPENLIJST Ambient intelligence Niet zichtbare technologieĂŤn die reageren op het menselijk gedrag. Domotica Alle apparaten en infrastructuren in en rond woningen, die elektronische informatie benutten voor het meten, programmeren en sturen van functies ten behoeve van bewoners en verleners van diensten. E-health Het gebruik van nieuwe informatie- en communicatietechnologieĂŤn, vooral internettechnologie, om gezondheid en gezondheidszorg te ondersteunen en verbeteren. Kangoeroewoning Dit is een woonvorm waarbij mensen die zorg nodig hebben zelfstandig kunnen blijven wonen. Daarbij maken zij deel uit van het huishouden van een mantelzorger. De woning bestaat hierbij uit twee zelfstandige woningen met een eigen badkamer, keuken, slaapkamer, woonkamer etc. en zijn vaak gescheiden van de woning van de mantelzorger door een toegangsdeur. Dergelijke woningen worden ook wel aangeduid als tandemwoningen.
Afb. Voorbeeld kangoeroewoning Mantelzorgwoning Een verplaatsbare zelfstandige woning naast de bestaande woning van de mantelzorger. Meergeneratiewoning Dit is een woonvorm waarbij aan de woning van de zelfstandige woning van de zorgbehoevende(n) een woning is gerealiseerd voor de mantelzorger. M-health Het aanbieden van zorg door gebruik te maken van mobiele apparaten zoals smartphones en tablets. Sensor-based networks Sensoren die aangesloten zijn op een netwerk ten behoeve van de ondersteuning van zorg of levenskwaliteit van de bewoner. Telemedicine Het toepassen van ICT-middelen ten behoeve van de gezondheidszorg.
ISSO-publicatie 77
11
Levensloopgeschikt wonen