ISSO Info 77, Maart 2024

ISSO INFO

 50-jarig jubileum

 Sanitaire technieken in Handboek deel 6

 3 nieuwe EP kennisproducten

Jarig Jubileum

Nieuwe

Nieuw

ISSO INFO is een uitgave van: ISSO, kennisclub bouw- en installatietechniek

Weena 505, 3013 AL Rotterdam

Postbus 577, 3000 AN Rotterdam

Tel. 010 - 206 59 69

Fax 010 - 213 03 84 info@isso.nl, www.isso.nl | open.isso.nl

Vormgeving: ISSO (Reshm Murli en Wendy Bakker)

Redactie: Anneli Pijpers en Stijlmeesters

De uitgever kan niet aansprakelijk worden gesteld voor persoonlijke of materiële schade, veroorzaakt door onjuistheden in de redactionele kolommen

ISSO geeft 50-jarig jubileum extra glans met nieuwe mijlpaal

Op 1 mei van dit jaar vieren wij dat de installatiesector 50 jaar geleden het Instituut voor Studie en Stimulering van Onderzoek op het gebied van gebouwinstallaties (ISSO) oprichtte. Deze stap maakte het mogelijk dat we in de achterliggende jaren konden uitgroeien tot de kennisclub voor de bouwen installatieprofessional. En dat willen we vieren. Vandaar dat we dit jaar de volgende stap zetten in onze ontwikkeling!

‘Ontwikkeling’ is een mooi woord dat goed past bij ISSO. Het geeft de kern weer van waar ISSO voor staat. We ontwikkelen samen met de experts praktisch toepasbare kennis voor alle professionals in de gebouwde omgeving. Dat doen we onder het motto: ‘Beter weten, beter bouwen!’, omdat wij erin geloven dat deze praktische kennis de professionals helpt om hun werk beter te doen.

Van drukwerk naar online platform

De manieren waarop we al deze kennis naar professionals brengen, heeft zich in de afgelopen 50 jaar sterk ontwikkeld. We zijn begonnen met boeken en gedrukte bundels met kennis, die mensen konden bestellen waarna wij hen deze opstuurden. Inmiddels hebben we een online platform waarop praktisch alle kennis beschikbaar is. Een platform dat bovendien steeds vaker verbinding maakt met jouw digitale toepassingen en applicaties.

De start in 1974 was bescheiden: één medewerker en een werkplek die ter beschikking werd gesteld. De opzet was een instituut dat voor de Nederlandse installatiepraktijk eigen kwaliteitsstandaarden ging ontwikkelen. De eerste resultaten waren misschien bescheiden maar leidden wel tot de ontwikkeling van meer richtlijnen en de eerste

groei. Met de komst van Jaap Hogeling kreeg ISSO een directeur die aan de verdere ontwikkeling leidinggaf. Onder zijn leiding verschenen de eerste ISSO-researchrapporten die de basis vormden voor richtlijnen: de ISSO-publicaties! Sinds het begin zijn deze normstellend voor het bereiken van het gewenste kwaliteitsniveau van de technische installaties in woningen en gebouwen. Qua scope richtte ISSO zich in die beginperiode vooral op verwarmingssystemen. In de loop van 50 jaar is de breedte van de onderwerpen steeds weer verder ontwikkeld!

Compacte kennis voor de praktijk Steeds meer professionals gebruikten én waardeerden de ISSO-publicaties. Daardoor groeide ook het aanbod: het ISSO Kleintje deed zijn intrede en werd een begrip voor compacte kennis die direct toepasbaar is in de werkpraktijk. Ook kwamen er rekentools om de richtlijnen in de projecten toe te passen. ISSO besteedde ook steeds meer aandacht aan communicatie en kennisoverdracht. Uiteindelijk volgde de lancering van ISSO-digitaal in 2004, waarmee ISSO het digitale tijdperk in stapte. Voortaan konden de gebruikers alle kennisproducten via de website raadplegen.

In 2010 mocht ik Jaap Hogeling opvolgen als directeur van ISSO. Er stond inmiddels een volwassen instituut dat zijn sporen had verdiend en als leverancier van betrouwbare kennis werd gezien. Dit was een mooie basis voor verdere ontwikkeling.

Dit gebeurde in 2017, toen wij de vraag kregen of we de bouwtechnische kennisportefeuille van SBR wilden overnemen. Deze verbreding van onze scope maakte het mogelijk om sinds 2018 als bouwbrede kennisclub verder te gaan met het ontwikkelen van integrale kennis voor alle professionals in de gebouwde omgeving.

Zelfstandige verantwoordelijkheid

Intussen gaf het bestuur van de stichting ISSO haar goedkeuring aan de overstap naar een nieuwe governance. De Raad van Toezicht werd gevormd en ISSO kreeg meer zelfstandige verantwoordelijkheid voor het reilen en zeilen van de organisatie. Om deze verantwoordelijkheid waar te maken, gingen we een periode van ontwikkeling in. Ontwikkeling van de organisatie, het verdienmodel én de online kennisoverdracht.

Uiteindelijk lanceerden we in 2020 ISSO Open, het nieuwe online platform. Dit kwam voort uit de gekozen strategie om vol in te zetten op digitalisering. Tegelijkertijd keken we kritisch naar ons aanbod van producten en diensten en pasten we ook de organisatie aan op het nieuwe businessmodel.

Nieuw platform, nieuwe naam

Zo zijn we nu in 2024 aangekomen, het jubileumjaar van ISSO. In ons jubileumjaar zetten we ons platform verder open! We vieren ons jubileum op allerlei manieren. Een daarvan is de volgende stap in de doorontwikkeling van ISSO Open. In mei lanceren we een verbeterde versie van dit kennisplatform onder een nieuwe naam.

Dit door ons zelfgebouwde platform vormt de basis voor de ontwikkeling van steeds meer functionaliteiten voor kennisgebruikers. Direct op zijn of haar device en via de software die hij of zij dagelijks gebruikt.

De naam van dit nieuwe online platform maken we binnenkort bekend, maar we kunnen nu al wel vertellen dat we het platform openstellen voor andere kennis dan alleen van ISSO. Daarom doet ISSO een stap opzij om ruimte te maken voor al die andere kennisleveranciers. Hiermee krijgt alle relevante kennis voor de professional een podium, en bereikt het ruim 20.000 professionals. Zo zorgen we samen voor gezonde, veilige en duurzame woningen en gebouwen!

Rob van Bergen Algemeen directeur ISSO

Naar een bouwbreed platform met betrouwbare, gevalideerde kennis

Als de voorbereidingen en bèta-testen volgens planning verlopen, ondergaat ISSO Open eind mei een gedaanteverwisseling. Bezoekers zien niet alleen een nieuwe naam en een andere ‘look & feel’, maar loggen in op een nieuw kennisplatform dat zich op de totale bouwwereld richt. “Het online platform blijft onderdeel van Stichting ISSO, maar stelt zich – meer dan voorheen – open voor andere kennisontwikkelaars en -aanbieders”, zegt Michel Verkerk, operationeel directeur bij ISSO.

“Wij merkten dat ISSO Open, zoals het online kennisplatform op dit moment bekend staat, op een bepaalde manier andere kennisontwikkelaars in de weg staat. Terwijl we juist een bouwbreed platform willen zijn waar iedereen, van studenten tot professionals, samenkomt om kennis te vinden, te delen en te creëren”, vertelt Anneli Pijpers, manager Klant & Verkoop bij ISSO. “Op het nieuwe platform staan veiligheid, duurzaamheid en kwaliteit centraal. Dat wil zeggen”, benadrukt Anneli, “dat we gevalideerde informatie, praktische tools en een bouwbreed kennisaanbod aanbieden waar professionals op een efficiënte wijze de kennis kunnen vinden die ze nodig hebben.”

Altijd gevalideerde kennis

Op het nieuwe platform zullen straks veel meer externe partijen hun kennis delen en creëren. Enkele partijen zijn daarmee al begonnen, zoals InstallQ die beoordelingsrichtlijnen (BRL’en) en erkenningsregelingen publiceert en het Rijksvastgoedbedrijf dat het Handboek Flexwoningen bouwen via het platform aanbiedt. “Er is echter één belangrijke voorwaarde voor alle kennis die we op het nieuwe platform zullen aanbieden: het moet gevalideerde kennis zijn”, gaat Anneli verder. “Wij hebben twee validatieniveaus waarvan de kennisleveranciers op ons platform gebruik kunnen maken. Het eerste niveau van validatie is zoals ISSO die al jaren toepast. Het betekent dat gevalideerde producten tot stand komen en onder toezicht staan van een vastgestelde commissie van deskundigen of, zoals bij ISSO, de Raad van Begeleiding. Bij het tweede niveau gaat het om ‘gecontroleerde kennisproducten’. Om de kennis van deze producten te

waarborgen, is gekozen voor een validatieproces conform de norm ISO 19650. In de praktijk betekent dit dat we gebruik maken van een leesgroep waarin minimaal twee externe experts zitten. Zij worden gevraagd om mee te lezen vanwege hun expertise op een specifiek vakgebied. Verder bestaat de mogelijkheid om een ‘kritiekversie’ te publiceren om op die manier commentaar uit de markt te ontvangen.”

Verbeterde gebruikerservaring

Naast het bredere aanbod van kennis, zal ook de gebruikerservaring op het nieuwe platform sterk verbeteren. “We hebben de zoekmachine die nu op ISSO Open staat, sterk verbouwd. Het doorzoeken op ‘full text’ levert straks vele malen relevantere resultaten op dan nu”, zegt Michel. “Daarnaast zullen de zoekresultaten nu duidelijker aangeven of de kennis in boeken te vinden is of in andere kennisonderdelen, zoals een FAQ. Ook zullen de zoekresultaten direct duidelijk maken wie de afzender van de kennis is; is het een ISSO-publicatie of is het afkomstig van een andere kennisleverancier.” Verder is de hele betaalflow op het platform volgens Michel een zeer welkome verbetering. “Dit werkt voor de gebruiker op het platform veel eenvoudiger, maar ook voor ons is de administratieve afhandeling straks veel gemakkelijker. Een andere verbetering is het beheer van de profielen van grotere gebruikers. Bedrijven met een Enterpriselicentie krijgen straks toegang tot een eigen omgeving waarin een beheerder van het bedrijf zelf gebruikersprofielen kan aanmaken of aanpassen.”

Michel Verkerk

In eigen beheer gebouwd

Doordat de Stichting ISSO zelf de technische kennis in huis heeft gehaald, is ze in staat om het nieuwe platform met eigen mensen te bouwen. “Zo kunnen we sneller schakelen en optimaliseren we direct allerlei functies waarvan we weten dat gebruikers daar behoefte aan hebben. Wij vinden het erg belangrijk dat wij die deskundigheid in eigen huis hebben”, zegt Michel.

“In de eerste plaats omdat we dan sneller en effectiever kunnen opschalen, zodra er meer externe kennisleveranciers kunnen aanhaken. In de tweede plaats omdat het online platform een volwassen, tweede activiteit is waarin ISSO fors investeert. Naast onze eigen activiteiten op het gebied van kennisontwikkeling, is het online platform de tweede tak waarop onze organisatie de komende jaren actief is.”

“Het platform heeft ook een eigen missie en doelstelling”, vult Anneli aan, “namelijk het bundelen van versnipperde kennis, maar ook het inspireren en faciliteren van professionals om gezamenlijk te werken aan een veiligere, duurzamere en kwalitatievere fysieke leefomgeving. Het is een mooie opdracht waaraan we met ons team de komende jaren volop aan de slag gaan.”

ISSO werkt aan kennis over noodverlichting en netcongestie

De kennis over noodverlichting vraagt dringend om een update, zeker met het oog op de vakmanschapsroute tot noodverlichtingsdeskundige van InstallQ. En een actueler onderwerp dan netcongestie is er in de wereld van de elektrificatie op dit moment niet te vinden. Kortom, de projecten zijn gestart en de actualiteitswaarde is hoog. De herziene publicatie over noodverlichting en de uitgave over duurzaam elektrificeren met veel aandacht voor netcongestie zullen in de tweede helft van dit jaar verschijnen.

Anneli Pijpers

“Als we eerst naar het onderwerp noodverlichting kijken”, begint Henry Lootens, specialist elektrotechniek bij ISSO, “dan liggen er nu twee bestaande ISSOpublicaties en één instructieboek. Een deel van die kennis is verouderd maar misschien nog wel belangrijker is dat de kennis nu versnipperd is. Wil je op een heldere en grondige manier met noodverlichting aan de slag, dan moet je nu meerdere bronnen raadplegen. En dat is niet zoals wij het graag zien.”

Gebundelde informatie

Daarom heeft ISSO een groep deskundigen bij elkaar gezet die enerzijds de kennis rondom noodverlichting actualiseert. Anderzijds werken ze ook aan het bij elkaar brengen van alle kennis in een nieuwe ISSO-publicatie. “We willen één uitgave die zowel voor ontwerpers, installateurs als onderhoudsbedrijven alle informatie bundelt. De meeste mensen raadplegen de kennis toch steeds vaker online. Als we dan zorgen dat de uitgave goed doorzoekbaar is, dan vindt de vakman snel en gericht de informatie die hij op dat moment nodig heeft”, zegt Lootens.

Lesmateriaal voor het onderwijs

Met de update van deze kennis zorgt ISSO ervoor dat de informatie over noodverlichting past bij het onderwijs. “De nieuwe publicatie zal ook als lesmateriaal dienstdoen bij de opleiding die nodig is voor de vakmanschapsroute van InstallQ. We zitten nu nog in de fase van de inventarisatie. We weten inmiddels dat er veel is veranderd, ook door de inwerkingtreding van de nieuwe Omgevingswet en het Besluit bouwwerken leefomgeving (Bbl). Ons streven is om de nieuwe kennis in de publicatie in het derde of vierde kwartaal van dit jaar te kunnen publiceren.

Toekomstbestendig elektrificeren

Een ander, zeer actueel onderwerp is netcongestie. Nu we steeds nadrukkelijker vaarwelzeggen tegen gasgestookte installaties, raken de elektriciteitsnetten overvol. Op veel plaatsen is het zelfs onmogelijk om warmtepompen te installeren. “In een overleg met Techniek Nederland, WijTechniek en de topsector energie (programma Verbouwstromen) spraken we over wat de installatiesector daaraan kan doen”, vertelt Lootens. “In antwoord daarop zijn we een project gestart om praktische handreikingen te schrijven die later dit jaar resulteren in het gloednieuwe ISSO-rapport ‘Duurzaam elektrificeren’.”

Meterkast aanpassen

Het doel van dit kennisproduct is installateurs te informeren over maatregelen en oplossingen waarmee ze woningen en bedrijfsgebouwen toekomstbestendig kunnen maken. “Als je in de meterkast een aanpassing doet, bijvoorbeeld omdat iemand een hybride warmtepomp aanschaft, kijk dan meteen of je de meterkast toekomstbestendig kunt maken. Misschien wil die bewoner nu nog op gas blijven koken, maar over een paar jaar kan dat veranderen. En als het huis 4 slaapkamers heeft, maar de bewoners wonen er nu nog samen, omdat kinderen het huis uit zijn, probeer dan voor wat betreft de installatie of de meterkast rekening te houden met de volgende bewoners, die misschien wel twee of drie kinderen hebben.”

Tips en handreikingen geven

Volgens Lootens is het rapport dat straks verschijnt vooral bedoeld om de installateur tips en handreikingen te geven, zodat hij betere oplossingen kan aandragen. “Energiemanagementsystemen zijn steeds noodzakelijker, en komen dus ook aan bod. Maar we behandelen ook de juridische context; niet veel installateurs zijn zich bewust dat – als zij iets aanpassen in een meterkast – zij verantwoordelijk zijn voor de hele meterkast.” Uiteindelijk zullen installateurs het energievraagstuk bij hun klanten veel meer vanuit het elektriciteitsaanbod dan vanuit de -vraag moeten benaderen, zegt Lootens. “Toekomstbestendig elektrificeren houdt in dat woningen en bedrijfspanden in toenemende mate inspelen en reageren op het aanbod van elektriciteit. Dat is prijstechnisch interessant, maar ook essentieel om de congestie in ons net zo klein mogelijk te maken.”

Alle basiskennis van sanitaire technieken in Handboek deel 6

Nog voor de zomer verschijnt Deel 6 ‘Sanitairtechniek’ van het Handboek Bouw- en Installatietechniek. Dit nieuwe deel beschrijft praktisch alle basiskennis van de sanitaire technieken. Met de inhoud van dit nieuwe deel richt ISSO zich onder meer op het onderwijs, maar ook op iedereen die op een generieke wijze met sanitaire technieken te maken krijgen. Denk dan aan architecten, bouwkundigen, kaderpersoneel van een installatiebedrijf, maar ook opdrachtgevers.

“Wie het volledige vakgebied van de sanitaire technieken bekijkt, zal zien dat het enorm veel verschillende disciplines omvat. Watertoevoer is op zichzelf al veelomvattend, maar ook waterafvoer is een erg breed vakgebied”, vertelt Nick Post, senior specialist Sanitaire Technieken bij ISSO. “Daarnaast komen we in ons vakgebied steeds vaker diverse waterstromen en -kwaliteiten tegen; huishoudwater, grijswater, regenwater. Circulariteit, ook in watergebruik, wordt de komende jaren in toenemende mate een belangrijk onderwerp.”

Vooral basiskennis aanrijken

“Dit nieuwe deel van het Handboek Bouw- en Installatietechniek schetst een beeld van al die sanitaire technieken. Ons doel is om de lezer de belangrijkste basiskennis aan te reiken. De teksten hebben een informatief en educatief karakter. Naast heldere teksten zullen we zoveel mogelijk ook afbeeldingen en tekeningen gebruiken om de informatie te verhelderen”, zegt Post.

Zodra mensen deze teksten lezen, en vervolgens behoefte hebben aan meer gedetailleerde of diepgravende technische kennis, dan verwijst het Handboek naar achterliggende kennis. “Dat kunnen bijvoorbeeld de verschillende ISSO-publicaties zijn, die de onderlegger vormen voor de teksten in het handboek. Uiteindelijk zullen mensen die als ontwerper of engineer met sanitaire installaties aan de slag willen, niet voldoende hebben aan de teksten in het handboek”, zegt Post.

“Wij zorgen er dan wel voor dat we hen op een goede manier verwijzen naar de technische bronnen of regelgeving die ze dan nodig hebben.”

Handboek bestaat uit 9 delen

Voor ISSO is het vernieuwen van het ‘oude’ Handboek Installatietechniek een mooie gelegenheid om de integratie van bouw- en installatietechniek weer een grote stap verder te brengen. Het nieuwe Handboek Bouw& Installatietechniek bevat uiteindelijk voor beide disciplines zo veel mogelijk basiskennis. De titels van de 9 delen die verschijnen of al zijn verschenen, zijn als volgt:

 Deel 1: Basis – verschenen

 Deel 2: Bouwfysica, gepland in 2024

 Deel 3: Bouwtechniek, gepland in 2024

 Deel 4: Werktuigkundige installaties, gepland in 2024

 Deel 5: Binnenklimaat techniek, gepland in 2024

 Deel 6: Sanitairtechniek – gepland juni 2024

 Deel 7: Elektrotechnische installaties, gepland in 2024

 Deel 8: Duurzame energietechniek – verschenen

 Deel 9: Model kwaliteitsborging gebouwde omgeving – verschenen.

Alle basiskennis over de meest uiteenlopende onderwerpen van bouw- en installatietechniek staan straks in één uitgave bij elkaar. Het nieuwe Handboek Bouw- & Installatietechniek is zowel als digitale publicatie maar ook als gedrukte uitgave beschikbaar. Dat geldt voor de drie delen die nu al verschenen zijn maar ook voor het nieuwe Deel 6 ‘Sanitairtechniek’ dat rond de zomer verschijnt.

Verbeterde structuur in publicaties over warmtepompsystemen

ISSO-publicaties 98 en 72 bevatten belangrijke kennis voor iedereen die zich met het ontwerp en de realisatie van warmtepompsystemen bezighoudt. Met name ISSO-publicatie 98 was dringend aan een herziening toe, omdat de bestaande inhoud alweer tien jaar oud was. Vandaar dat we nu een volledig vernieuwde versie uitbrengen. ISSO-publicatie 72 is twee jaar terug volledig vernieuwd, maar heeft nu opnieuw een kleine update ondergaan.

“In 2022 publiceerden we de vernieuwde ISSOpublicatie 72 ‘Ontwerpen van individuele warmtepompen voor woningen’. Deze publicatie bevat alle kennis voor het ontwerpen en realiseren van bodemgebonden warmtepompen in de woningbouw”, vertelt Jos de Leeuw. “Bij de herziening van die kennis hebben we direct al een onderscheid gemaakt tussen alle wettelijke eisen die aan warmtepompsystemen worden gesteld en de kwaliteitseisen. Daarmee zorgen we voor veel meer structuur en overzicht. Als ontwerper kun je nu sneller en gerichter zoeken naar de kennis die jij nodig hebt. Ook is het gemakkelijker om snel te weten waaraan je volgens de wet moet voldoen of juist welke eisen er gelden voor de vakbekwaamheid.”

Verschillende soorten eisen

Die scheiding van wettelijke eisen en kwaliteitseisen voor goed en deugdelijk werk is nu ook in ISSOpublicatie 98 ‘Lucht/water-warmtepompen in woningen’ doorgevoerd. “Deze publicatie hebben we een volledig nieuwe structuur gegeven, en ook de inhoud is in belangrijke mate aangepast”, vertelt De Leeuw. “Naast een heldere indeling in wettelijke en kwaliteitseisen is de kennis volledig afgestemd op de huidige inzichten en installatiepraktijk. Daarnaast voegden we nieuwe informatie toe, in de vorm van enkele bijlagen. Er is een bijlage A, met informatie over alle verschillende typen lucht/water-warmtepompen, een bijlage B, met informatie over de hybride warmtepomp en een bijlage C met kennis over de bekende, bestaande afgiftesystemen. Verder hebben we ook een bijlage toegevoegd over de selectie en dimensionering van afgiftesystemen en een bijlage over de ontwikkelingen rondom koudemiddelen.”

Heldere structuur

“Het voordeel van deze heldere structuur maar ook het werken met de bijlagen is de eenvoud. Zoek je specifieke kennis over hybride warmtepompen of een afgiftesysteem, dan kun je direct naar de juiste bijlage gaan. Wil je weten wat de weten regelgeving voorschrijft, dan sla je dat deel van de publicatie op. Of ben je in de praktijk met warmtepompen bezig, dan ga je naar het deel met de kwaliteitseisen. Wij denken dat de werkbaarheid van beide publicaties met deze nieuwe structuur een flinke impuls heeft gekregen”, aldus De Leeuw.

Update over warmteverlies

De reden dat ook ISSO-publicatie 72 dit jaar opnieuw een kleine update krijgt, heeft te maken met het verschijnen van de nieuwe ISSO-publicatie 51 ‘Warmteverliesberekening voor woningen en woongebouwen’. “De kennis uit die publicatie wilden we deels ook in de publicaties 72 en 98 meenemen. Bij het vernieuwen van ISSO 98 is dat meteen gebeurd, maar bij ISSO 72 was die nieuwe kennis eerder nog niet beschikbaar. Dus vandaar dat we die nu ook een kleine update hebben gegeven. Zo hebben ontwerpers nu ook de relevante informatie over warmteverlies die ze nodig hebben voor het ontwerp en de engineering van bodemwarmtepompsystemen.”

De uitgaven zijn binnenkort beschikbaar op ISSO Open.

Jos de Leeuw

Nieuwe opzet van opnameprotocollen voor energieprestatieadvisering

Begin dit jaar kwam ISSO nog één keer met een wijzigingsdocument dat van toepassing is op de 5de druk van de ISSO-publicaties 75.1 en 82.1. Deze publicaties bevatten de opnameprotocollen en zijn dus van belang voor iedereen die actief is op het vakgebied van energieprestatieadvisering. Met het wijzigingsdocument actualiseert ISSO de publicaties op basis van opmerkingen en issues die de projectgroep NTA 8800 en de praktijk van toepassing acht. Als deze zomer de nieuwe opnameprotocollen van kracht worden dan zien die er heel anders uit dan in de jaren ervoor.

“De nieuwe opnameprotocollen in de ISSO-publicaties 75.1 en 82.1 (6e druk) die op 1 juli van dit jaar van kracht worden zijn beschikbaar. Deze zijn totaal anders dan de EP-publicaties die men nu gewend is”, vertelt Marco Hofman, clustermanager Kennisontwikkeling bij ISSO. “Het grootste verschil is dat we de huidige publicaties fors hebben gestript. Alle toelichtende teksten, maar ook alle procesmatige informatie zoals over de werking van de energielabeling zijn eruit gehaald. Denk aan de informatie over hoe een label eruitziet, hoe je die moet opstellen, en nog veel meer. Dergelijke info hoort thuis in de beoordelingsrichtlijnen (BRL’en). En het samenstellen van de BRL’en is een activiteit van InstallQ. Daarnaast zijn alle toelichtende teksten, die nu nog in de publicaties staan, facultatief. Dit zijn geen essentiële bouwstenen voor het protocol. Daarom hebben we die informatie er ook uitgehaald.”

Sterk verbeterde teksten

Hofman: “Het resultaat is dat we twee ISSOpublicaties uitgeven die uitsluitend nog de normatieve teksten van de opnameprotocollen bevatten. In deze totale redactieslag hebben we de teksten van de protocollen ook nog eens sterk verbeterd, zowel taalkundig als qua leesbaarheid. Hierdoor kunnen mensen deze kennis straks veel gemakkelijker tot zich nemen.”

Op 1 juli van dit jaar kunnen het wijzigingsdocument

en de 5e druk van ISSO 75.1 en 82.1 naar het archief, zo zegt Hofman. Vanaf dat moment zal de markt verplicht met de nieuwe, 6e druk van de publicaties moeten gaan werken. “Omdat die facultatieve informatie, die nu nog in de publicaties staat, wel zeer waardevol is, geven we, naast de opnameprotocollen, een Praktijkboek Energieprestatie uit. Deze uitgave bevat alle praktische informatie die mensen goed kunnen gebruiken, bijvoorbeeld om zich voor te bereiden op een examen of bijscholing.”

Nieuwe ISSO-kontaktgroep

Omdat de ISSO-publicaties vanaf deze zomer uitsluitend nog de protocollen bevatten, is ISSO zelf verantwoordelijk voor de inhoud ervan. “Om die reden zal de Technische Commissie BRL 9500 zich niet meer, zoals voorheen het geval was, over de inhoud van de opnameprotocollen buigen. Daarvoor hebben we nu een eigen ISSO Kontaktgroep Energieprestatie. Zij is nu verantwoordelijk voor de inhoud van de opnameprotocollen. InstallQ is op zijn beurt verantwoordelijk voor de BRL’en en borgt daarmee het proces. Het gevolg is wel dat diverse mensen, die voorheen in de Technische Commissie BRL 9500 zaten, nu zijn overgestapt naar de nieuwe ISSO Kontaktgroep. Om de slagkracht van onze kontaktgroep optimaal te houden, zal die groep uit maximaal tien mensen bestaan”, zegt Hofman.

Nieuwe EU-richtlijnen

Met de aangekondigde invoering van de Energy Performance of Buildings Directive 4 (EPBD IV) gaat er binnenkort een reeks EU-richtlijnen van kracht die gericht zijn op het verder verbeteren van de energieprestaties van gebouwen.

Marco Hofman

Sinds 1 januari 2023 moeten kantoren in ons land al een Energielabel C of beter hebben. Met de invoering van de EPBD IV komt er een vergelijkbare eis voor alle andere gebouwen.

Op dit moment wordt de EPBD IV naar Nederlandse wetgeving vertaald, waarna ook de uitwerking en vertaling naar Nederlands beleid kan worden gemaakt. “Dat betekent dat we nu even pas op de plaats maken met het huidige protocol, waardoor deze in elk geval voor 2024 en 2025 hetzelfde blijft. Die rustpauze tot nader order is prettig voor de energieprestatieadviseurs. Mocht er toch nieuwe kennis nodig zijn of er ontstaan praktijkissues die bijvoorbeeld bij KEGO (het Kenniscentrum Energieprestatie Gebouwde Omgeving) binnenkomen, dan kunnen we dat in het Praktijkboek Energieprestatie verwerken. Dat is een uitgave die we willen door ontwikkelen. We hoeven, om die informatie door te geven, niet meer te wachten tot het moment waarop we het protocol aanpassen.”

Leer verderop in deze Info meer over de publicaties 75.1 en 82.1, 6e druk en het Praktijkboek Energieprestatie.

“Als alles op rolletjes loopt, doe ik mijn werk goed”

“Elke dag is anders. Dat is het leuke van mijn baan hier als officemanager. Ik zorg dat de dagelijkse zaken op kantoor zo prettig mogelijk verlopen. Als alles op rolletjes loopt en er niets te klagen valt, doe ik mijn werk goed”, glimlacht Jonneke Meijers. Sinds vorig jaar werkt ze bij ISSO en heeft het erg naar haar zin. “De functie was het resultaat van een loopbaanoriëntatie die ik heb doorlopen. Ik ben enorm blij dat ik de stap naar deze afwisselende functie heb kunnen maken.”

DE WERKDAG VAN

Afwisselende baan

Op de meeste werkdagen van Jonneke zijn er onvoorziene activiteiten die ze ineens voor de kiezen krijgt. En tegelijk zijn er de terugkerende werkzaamheden die zorgen dat het op kantoor lekker loopt. “Ik zorg dat de boodschappen worden gedaan, dat de koffiemachines gevuld zijn, maar ik help ook om de werkplekken in orde te maken en eventuele ICT-problemen op te lossen. Vaak ben ik de intermediair tussen onze medewerkers en de diverse dienstverleners. Ik onderhoud het contact met het schoonmaakbedrijf, de bewaking en de beheerders van de Delftse Poort, het enorme kantoorpand waarin wij onze kantoorruimte huren. In korte tijd heb ik een goede band opgebouwd met de receptionisten en de beveiliging in het gebouw. Dit zorgt ervoor dat veel organisatorische zaken soepel verlopen.”

Elke maand een thema Als iedereen op kantoor is, maar dat gebeurt eigenlijk nooit, kunnen we met circa 35 collega’s zijn. “Gewoonlijk, als er 25 mensen op kantoor zijn, is het al redelijk druk. Ik zorg er graag voor dat mijn collega’s het gezellig hebben. Rond de feestdagen, zoals met Kerstmis en Pasen, versier ik het kantoor, waardoor het erg sfeervol wordt. Daarnaast vieren

we dit jaar ons 50-jarig jubileum. Ter ere van deze mijlpaal kiezen we elke maand een thema waarmee we de medewerkers ‘verwennen’.”

‘Heel ISSO bakt’

Jonneke mag de thema’s grotendeels zelf verzinnen en de uitvoering voor haar rekening nemen. “In januari hadden we het thema ‘voeding & slaap’ waarbij we onze medewerkers via infographics allerlei tips en trucs gaven. In februari was het thema ‘Heel ISSO bakt’, waarmee we collega’s aanmoedigen om af en toe zelf eens iets te bakken en dat mee te nemen naar kantoor. In de komende maanden komen er nog andere thema’s en leuke initiatieven langs. Maart staat in het thema van ‘healthy food’ en in april nodigen we bijvoorbeeld een aantal keer een stoelmasseur uit. Ook zullen we in één van de andere maanden een speciale workshop organiseren en besteden we nog een keer op een leuke manier aandacht aan stresspreventie.”

“Kennis heel precies en consistent naar digitale omgeving overzetten”

“Als klanten op ons online platform komen, moeten ze daar alle kennis kunnen vinden die wij en andere kennisleveranciers produceren. Ik zorg ervoor dat al die kennis uit verschillende bronnen op het platform komt”, vertelt Siepan Khalil. Sinds de zomer van 2023 werkt hij voor ISSO, terwijl hij ook nog bezig is om zijn Master Architecture, Building and Planning, met als track ‘Architectural Urban Design and Engineering’ aan de TU Eindhoven af te ronden.

“Het overzetten van kennis naar de online omgeving is redelijk eenvoudig productiewerk, maar ook enorm belangrijk dat het heel precies en consistent gebeurt. Tegelijk biedt het mij een mooie bagage die ik later in mijn werk goed kan gebruiken.” Het huidige, online platform ISSO Open – dat later dit jaar wordt omgedoopt – bevat honderden publicaties, handboeken en andere kennisbronnen. Veel van die bundels en boeken zijn in het verleden offline geproduceerd en dus als drukwerk en eenvoudige tekstbestanden beschikbaar.

Zorgvuldig overzetten

“Inmiddels worden veel van die bestaande en oudere producties door collega’s geüpdatet of herzien. Dat is een mooi moment om ze ook in de online omgeving aan te bieden of daar te updaten. Zeker als het wat oudere producties zijn, is de kennis meestal alleen als tekstdocument met losse afbeeldingen beschikbaar. Het is dan mijn taak om die kennis zorgvuldig en heel precies over te zetten naar Trinidad online, zoals het systeem achter de online omgeving heet. Dus enerzijds gaat het erom dat we de vele bestaande kennisproducten naar deze nieuwe online omgeving overzetten. Anderzijds is het ook van belang dat we alle nieuwe kennisproducten, die eigenlijk elke maand, soms zelfs wekelijks verschijnen, ook tegelijkertijd op het online platform publiceren.”

Externe kennisleveranciers

Siepan zit voorlopig niet zonder werk, omdat de

kennis die ISSO in de afgelopen 50 jaar produceerde enkele honderden publicaties beslaat. Daarnaast is er nog de bouwkundige kennis die uit de portefeuille van SBR afkomstig is. Verder zijn er de afgelopen tijd diverse externe kennisleveranciers aangesloten. “Partijen als InstallQ en Rijksvastgoedbedrijf bieden nu ook hun kennis aan. En daar blijft het niet bij. Wij verwachten dat steeds meer marktpartijen in de bouw- en installatiewereld via ons online platform hun kennisproducten willen aanbieden. Op termijn moet het mogelijk zijn voor partijen die kennis produceren om de informatie zelf in Trinidad online te plaatsen of direct daarin te produceren. Maar voorlopig ben ik nog even de intermediair.”

Updaten van kennis

“Ik houd me ook bezig met het updaten van kennis die al eerder op het platform was ingevoerd. Zeker nu het Bouwbesluit is vervangen door het Besluit Bouwwerken Leefomgeving (Bbl) is het van belang om de juiste benaming en verwijzingen ook in de bestaande publicaties door te voeren. Het is dus aan mij om de uiteenlopende publicaties te doorzoeken naar verwijzingen naar het Bouwbesluit, en waar mogelijk deze passages aan te passen zodat ze naar de juiste benaming of passages van het Bbl verwijzen.”

Werken én studeren

In de tussentijd werkt Siepan ook aan zijn track ‘Architectural Urban Design and Engineering’ aan de TU Eindhoven. Als ik naar verwachting in 2025 mijn master afrond, heb ik ongetwijfeld veel meer kennis van de techniek. Want ongemerkt krijg ik toch veel mee van zaken als warmteverlies, energieprestaties of warmtepompen; allemaal onderwerpen die bijna niet of nauwelijks tijdens mijn studie aan de orde kwamen.”

AJ Williams

Software developer

TEAM ISSO

Afkomstig uit het Zuid-Afrikaanse Kaapstad wilde AJ Williams niets liever dan verhuizen naar Nederland. Zo kwam hij in contact met Summit Developers. Dit Nederlandse bedrijf legt de link tussen software developers en bedrijven zoals

ISSO die naarstig op zoek zijn naar personeel in deze branche. Na slechts twee gesprekken was er al een match en emigreerde hij naar Nederland. Voor ISSO gaat hij nu aan de slag met het ontwikkelen van een nieuw platform.

“Voordat ik in oktober 2023 startte bij ISSO werkte ik voor diverse bedrijven als software developer. In aanloop daar naartoe studeerde ik Information Technology aan New Brunswick Community College en Economic and Management

Dian Kleynhans

Software developer

Wanneer programmeren in je bloed zit, maar het land waar je woont onvoldoende kansen biedt, verhuis je toch ‘gewoon’. Dat is precies wat Dian Kleynhans uit ZuidAfrika dacht en deed. “Voor software developers in ZuidAfrika liggen de banen en doorgroeimogelijkheden niet voor het oprapen. Ik woon en werk sinds september 2023 in Nederland en heb de afgelopen maand al meer nieuwe coderingstechnieken en -methodes geleerd dan in alle jaren in Zuid-Afrika.”

Net als zijn andere Zuid-Afrikaanse collega’s begon Dian’s reis naar Nederland bij Summit Developers. Dit bureau linkt buitenlandse developers aan

Sciences aan de University of South Africa.” Het weer daargelaten is de Zuid-Afrikaan erg te spreken over ‘ons’ kleine kikkerlandje. “Ik vind het verrassend gemakkelijk om de taal te leren. Dat komt waarschijnlijk omdat Zuid-Afrikaans mijn moedertaal is. Maar vraag me niet om Nederlands te spreken, dat is nog wel eens een uitdaging”, grapt hij. Of dat dan het enige is waarvoor hij zijn thuisland achterliet? Zeker niet! “Een absoluut pluspunt is de balans tussen werk en privé. Er wordt na sluitingstijd niet nog van alles van je verwacht. Het verbaast me soms ook hoe goed de infrastructuur hier geregeld is en hoeveel waarde jullie hechten aan punctualiteit en deadlines. En jullie staan er misschien niet bij stil, maar het criminaliteitscijfer hier ligt ook veel lager dan in Zuid-Afrika. Dat zorgt voor een veilig gevoel”, besluit hij serieus.

bedrijven in Nederland die op zoek zijn naar nieuwe medewerkers in die branche. Voor ISSO sleutelt Dian aan een nieuwe website. Daarbij focust hij zich vooral op de voorkant van de website.

De overstap van het Zuidelijk naar het Noordelijk halfrond verliep op rolletjes. “Ik voelde me meteen welkom hier. Het verbaasde me wel hoe goed hier alles geregeld is. M’n appartement was instapklaar en zelfs helemaal gemeubileerd en binnen 2 weken had ik een bankrekening. Bij ISSO voelde ik me ook direct welkom. De veiligheid en goed geregelde infrastructuur zijn voor mij ook een groot pluspunt.” Wat ie, naast z’n familie, vrienden en vriendin, mist? “De hoeveelheid vlees die ik hier kan eten. Ik ben niet iemand die veel groente eet en jullie Nederlanders houden toch wel van jullie groenten. Ook is het vlees hier aanzienlijk duurder dan in Zuid-Afrika.”

ISSO-publicaties 75.1 en 82.1 (6e druk) en Praktijkboek

Energieprestatie beschikbaar

Verschillende, geactualiseerde onderdelen van het Stelsel Energieprestatie van gebouwen (EPG) zijn vanaf nu beschikbaar. Bij ISSO zijn dat de ISSO-publicaties 75.1 en 82.1, 6e druk de 1e versie van het Praktijkboek Energieprestatie.

Beoogd wordt dat vanaf 1 juli 2024 de geactualiseerde versies van NTA:8800, en de geactualiseerde versies van de BRL 9500 Utiliteitsbouw, de BRL 9500 Woningbouw en BRL 9501 via de wet aangewezen worden. De in de BRL 9500 aangewezen uitgaven zijn in ISSO Open beschikbaar.

Diverse actualisaties

De volgende geactualiseerde onderdelen zijn of komen beschikbaar:

 NTA 8800:2024, waarin met name aanvullende inhoudelijke wijzigingen zijn geïntegreerd.

 De wijzigingsbladen bij de opnameprotocollen, te weten ISSO-publicatie 75.1 voor utiliteitsbouw en ISSO-publicatie 82.1 voor woningen en woon gebouwen (5e druk).

 De opnameprotocollen ISSO-publicatie 75.1 en 82.1, 6e druk. Deze druk van de opnameprotocollen (ISSO-publicaties 75.1 en 82.1) is minder omvangrijk dan de huidige druk. Inhoudelijke voorbeelden zijn opgenomen in een nieuw ISSOpraktijkboek Energieprestatie.

 BRL 9500 Utiliteitsbouw (BRL9500-U) en BRL 9500 Woningbouw (BRL9500-W). Na verwerking van de kritieken, zullen definitieve versies worden gepubliceerd na toetsing door de Toelatingsorganisatie Kwaliteitsborging Bouw en de Raad voor Accreditatie.

Vanaf 1 april 2024 is geteste software op de markt en op 1 juli 2024 is deze ook geattesteerd:

 Deze software is geattesteerd volgens een nieuwe versie van de BRL 9501, en is geschikt voor het berekenen van de energieprestatie van een gebouw volgens de NTA 8800:2024.

 Tussen 1 april en 1 juli 2024 kunnen EP-adviseurs al rekenen met de geteste software,

 Vanaf 1 juli kan met de geattesteerde software worden geregistreerd.

Bijscholing EP-adviseurs

Om EP-adviseurs voor te bereiden wordt er bijscholing gevolgd bij hiervoor geaccrediteerde opleiders (voor een overzicht, zie Centraal Register Techniek). Tijdens de bijscholing worden zij geïnformeerd over de wijzigingen en veelgemaakte fouten. Adviseurs dienen deze bijscholing uiterlijk op 1 juli gevolgd te hebben om hun vakbekwaamheid te behouden.

De uitgaven zijn beschikbaar op ISSO Open.

ISSO past verwijzingen in kennis aan van Bouwbesluit naar Bbl

Nu de overheid de Omgevingswet heeft ingevoerd, vervalt het huidige Bouwbesluit 2012. Dit betekent dat alle bouwvoorschriften voortaan te vinden zijn in het Besluit bouwwerken leefomgeving (Bbl). ISSO beheert kennis die verwijst naar voorschriften in het Bouwbesluit. Vanaf begin dit jaar is ISSO gestart met het omzetten van alle verwijzingen in de kennis van Bouwbesluit naar Bbl.

Omdat de verwijzingen in veel kennisproducten voorkomen is aanpassing noodzakelijk. Naar verwachting worden de eerste producten met juiste verwijzingen vanaf begin januari gepubliceerd. Maar de werkzaamheden zullen zeker nog de eerste paar maanden van 2024 duren, voordat alle verwijzingen zijn omgezet. De omzetting geldt alleen voor de online producten. De papieren producten worden aangepast bij een nieuwe uitgave.

Transponeringstabel

ISSO publiceert heeft een transponeringstabel gepubliceerd om aan te geven welke oude en nieuwe wetsartikelen met elkaar corresponderen. Deze tabel kan gebruikt worden voor de online kennis die nog niet aangepast is en alle papieren uitgaven.

Uitvoering aan Omgevingswet

Het Besluit bouwwerken leefomgeving is één van de vier AMvB’s die uitvoering geven aan de Omgevingswet. Het besluit bevat de algemene regels waaraan burgers en bedrijven zich moeten houden als ze bepaalde activiteiten uitvoeren in de fysieke leefomgeving. Zo bevat het Bbl regels over veiligheid, gezondheid, duurzaamheid en bruikbaarheid bij het (ver)bouwen van een bouwwerk, de staat van het bouwwerk, het gebruik van het bouwwerk en het uitvoeren van bouw- en sloopwerkzaamheden.

Regelingen samengevoegd

Het Bbl voegt bovendien (onderdelen van) verschillende regelingen samen. Het grootste deel van de regels in het Bbl is afkomstig uit het Bouwbesluit 2012, de daarmee samenhangende Regeling

Bouwbesluit 2012 en de Woningwet.

Daarnaast bevat het Bbl regels die afkomstig zijn uit:

 Het Besluit energieprestatie gebouwen en de samenhangende Regeling energieprestatie gebouwen.

 Het Besluit omgevingsrecht.

 Enkele voorschriften uit het Activiteitenbesluit milieubeheer met betrekking tot gebouwinstalla ties en andere gebouwgebonden voorzieningen.

 Het Asbestverwijderingsbesluit voor wat betreft het verwijderen van asbest uit bouwwerken.

 Het Besluit mobiel breken bouw- en sloopafval en de daarmee samenhangende bijlage.

De transponeringstabel is gratis te raadplegen met een ISSO-profiel.

Kennis voor alternatieve watersystemen

Nu de drinkwatervoorziening in steeds meer delen van ons land schaars wordt, zoeken opdrachtgevers naar alternatieve oplossingen. Om de kennis hierover beschikbaar te stellen, is de ISSO-publicatie 70 verschenen. Deze uitgave bevat de meest actuele richtlijnen voor het ontwerpen, realiseren en beheren van hemelwater- en grijswatersystemen; systemen die de druk op ons drinkwatergebruik kunnen verlichten.

Omdat de Rijksoverheid heeft aangekondigd dat we ons drinkwatergebruik tot 2035 met 20% moeten verminderen, zijn de alternatieve watersystemen nog meer dan voorheen noodzakelijk. Voor ISSO was dat een belangrijke reden om alle informatie eens stevig te actualiseren en aan te vullen. Het resultaat is de nieuwe ISSO-publicatie 70 ‘Hemelwater en grijswater binnen de perceelgrens’.

Technische richtlijn

De publicatie is een richtlijn voor professionals die zich wil verdiepen in de inzet van hemelwaterafvoersystemen in combinatie van infiltratie en gebruik. Daarnaast doet de publicatie hetzelfde voor grijswaterafvoersystemen en behandelt hij bijvoorbeeld ook de zuivering en benutting van huishoudwater. “Een reductie van het drinkwatergebruik achten wij technisch goed mogelijk. In Vlaanderen is bijvoorbeeld goed te zien welke technieken en maatregelen een impact hebben. Met deze kennis brengen we heel gestructureerd de verschillende technieken die daarvoor beschikbaar zijn, onder de aandacht”, vertelt Nick Post, sanitair specialist bij ISSO.

Vernieuwingsslag

De publicatie is voortgekomen uit de twee oude publicaties de ISSO-publicaties 70.1 ‘Omgaan met hemelwater binnen de perceelgrens’ en 70.3 ‘Grijswater binnen de perceelgrens’. Hoewel ook deze publicaties diverse ideeën en ontwerpsuggesties geven om regenwater en grijswater in te zetten, zijn deze publicaties respectievelijk 10 en 20 jaar oud, maar het is zeker niet het samenvoegen van de kennis. Post vertelt dat er een forse vernieuwingsslag plaatsvond, gewoon omdat de kennis van

hemelwater- en grijswatersystemen een enorme ontwikkeling heeft doorgemaakt. “Het is nog wel noodzakelijk dat de regelgeving wordt gelijkgetrokken. Maar die beweging is gaande, en daarom hebben we met deze kennis al ingespeeld op een mogelijke aanpassing van de regelgeving. De verwachting is dat bijvoorbeeld het Drinkwaterbesluit binnen afzienbare tijd ruimere toepassingsmogelijkheden zal bieden.”

Klimaatadaptatie

De kennis geeft ook algemene informatie over de huidige problematiek met drinkwaterschaarste maar ook over de overlast door zware regenbuien. Verder is er aandacht voor de milieu-impact en de LCA-berekening van de systemen. Ook komt de wet- en regelgeving aan bod. Deze kennis beweegt zich op het snijpunt van afvoer- en toevoertechniek, van hemelwater en licht verontreinigd afvalwater, van zuivering, infiltratie en benutting binnen het leidingwatersysteem. Dit houdt in dat je met meerdere soorten regelgeving te maken hebt.

Praktisch document

De publicatie helpt professionals bij het ontwerp, bij selectie en engineering. Behalve voor de installateur is het daarmee ook een publicatie die de adviseur, mensen bij de overheid of andere opdrachtgevers helpt om het denk- en keuzeproces op gang te brengen en een juiste keuze te maken.

De uitgave is beschikbaar op ISSO Open.

Update Kleintje Hybride warmtepompen in woningen

voorziet in forse kennisbehoefte

De komende jaren neemt de vraag naar hybride warmtepompen verder toe, zo is de verwachting. Dit komt mede door de aangescherpte eisen die de overheid vanaf 2026 wil doorvoeren. Daardoor wordt het in de praktijk bij ketelvervanging vaak onvermijdelijk om een warmtepomp naast de cv-ketel te installeren. Wie zo’n hybride warmtepompsysteem wil realiseren, heeft dan veel steun aan de actuele kennis in ISSO-kleintje Hybride warmtepompen in woningen.

Het ISSO-kleintje

‘Hybride warmtepompen in woningen’ biedt de professional alle benodigde informatie voor de selectie, het ontwerp, de uitvoering, de oplevering en het beheer van een (individuele) elektrische warmtepomp. Daarbij gaat in hoofdzaak om warmtepompsystemen met lucht als energiebron. Deze hybride lucht/water-warmtepompen zijn in ieder geval geschikt voor het verwarmen van een woning. In veel gevallen leveren ze ook (een bijdrage aan) warm tapwater en soms ook koeling. De eerste versie van deze uitgave verscheen in 2021.

Vooral in bestaande woningen

Hybride warmtepompsystemen worden hoofdzakelijk toegepast in bestaande woningen met een lage- en middentemperatuur afgiftesysteem. Soms gebeurt dit ook in de combinatie met verwarming op hogere temperaturen. In dat geval is de combinatie met een cv-toestel noodzakelijk; dat toestel neemt dan de piekvraag en de hogere temperaturen voor zijn rekening. Nu de overheid van plan is om vanaf 2026 een rendementseis te stellen die de cv-ketel niet zelfstandig kan behalen, komt het in de meeste gevallen neer op het bijplaatsen van een warmtepomp. Hoe je zo’n hybride installatie ontwerpt, realiseert maar ook onderhoudt en beheert, dat vindt de professional terug in het ISSO-kleintje.

Zeer complete inhoud

Het ISSO-kleintje biedt stapsgewijs (van programmafase tot en met beheerfase) alle kennis die de professional nodig heeft. Dit begint met informatie voor de voorschrijvers, die bijvoorbeeld een aanbesteding willen uitschrijven. Maar ook ontwerpers, die onder meer de dimensionering of de inpassing in een bestaand cv-systeem willen uitwerken, vinden informatie. Daarnaast kunnen werkvoorbereiders de kennis gebruiken om het gewenste product en de capaciteit te selecteren of een bestek op te stellen. Vervolgens komt de realisatie van een project aan bod, ondersteund met veel tips en trucs, maar ook met checklists, en informatie over in bedrijf stellen en waterzijdig inregelen. Tot slot is er een hoofdstuk over de beheerfase waarin onderhoud en monitoring een voorname rol spelen.

Checklist voor advies en offerte

Bijzonder handig is de checklist die direct in het begin van het Kleintje is opgenomen. Deze checklist toont de belangrijke aandachtspunten voor het advies en/of offerte van een (hybride) warmtepompsysteem. Daarbij gaat het zowel om de bouwkundige als de installatietechnische eisen en werkzaamheden.

De uitgave is beschikbaar op ISSO Open.

Kennis warmteverlies is cruciaal voor keuze warmtepomp

De kennis in het ISSO-kleintje Warmteverliesberekening voor woningen is geactualiseerd. De kennis biedt methodes en uitgangspunten om snel en betrouwbaar het benodigde verwarmingsvermogen van een woning of ruimte te bepalen op basis van een beperkt aantal kenmerken. Door toepassing van betere isolatie, warmtepompsystemen en warmteopslag, is een goede warmteverliesberekening belangrijk. Het nieuwe Kleintje, gebaseerd op de meer gedetailleerde ISSO-publicatie 51, geeft hieraan invulling.

Het Kleintje armteverliesberekeningen is een compact en praktisch kennisproduct voor professionals. Het bevat de essentiële uitgangspunten en basiskennis van warmteverlies voor toepassing in de woningbouw. De nieuwe versie is gebaseerd op de recent geactualiseerde ISSOpublicatie 51. De actualisatie van de kennis is nodig vanwege de transitie van hoge temperatuur verwarming zoals cv-ketels naar lage temperatuur verwarming zoals warmtepompsystemen.

Meer warmtepompen

Voor warmtepompsystemen is de warmteverliesberekening cruciaal om de installatie goed te kunnen inregelen. De statische rekenmethode, zoals beschreven in de oude publicaties, vergrootte de kans op klachten van eindgebruikers. Ook de veranderde regelgeving was een reden voor de updates. Ecodesign – EPBD III eist immers een nauwkeurige dimensionering en inregeling. Ten slotte vraagt duurzaam verwarmen met phase change materials (PCM’s) om specifieke input voor warmteverliesberekeningen.

Toepassingen

Het nieuwe Kleintje is toepasbaar voor zowel de nieuwbouw als bestaande bouw. De methoden zijn geschikt voor verschillende doeleinden.

Zo kun je in het offertestadium op een eenvoudige en betrouwbare wijze het benodigd vermogen bepalen. Ook als je niet over de benodigde vermogens van alle vertrekken beschikt, heb je nu het gereedschap om op een eenvoudige en betrouwbare wijze het benodigd vermogen te bepalen.

EPBD

Verder is het Kleintje handig als hulp bij het (opnieuw) inregelen na aanpassing van de installatie en bij de ‘Keuring van cv-ketels’ in het kader van artikel 8 uit de EPBD.

Niet alleen voor grootschalige nieuwbouw, ook voor renovaties en kleine woningbouwprojecten is het belangrijk dat de installateur goed naar het warmteverlies kijkt. Het simpelweg opvragen van de cijfers bij de leverancier voldoet niet om daadwerkelijk inzicht te krijgen in het hoe, wat en waarom. Het Kleintje geeft juist daarop de belangrijke antwoorden.

De uitgave is beschikbaar op ISSO Open.

ISSO-Kleintje Zonnewarmte beschrijft volledig installatieproces

Met het verschijnen van het ISSO-Kleintje Zonnewarmte is er kennis voor deze duurzame-energiesystemen. Tot op heden maakten zonnewarmtesystemen deel uit van het Kleintje Zonne-energie. Deze uitgave is inmiddels vervangen door een Kleintje Zonnestroom en nu dus ook het Kleintje Zonnewarmte.

Met het ISSO-Kleintje Zonnewarmte heeft de professional alle kennis over de montage van deze installaties. Naast de montage en in bedrijfstelling komen ook de bouwkundige aspecten aan bod die betrekking hebben op het kwalitatief goed monteren van zonnewarmtetoepassingen. Zo begint het Kleintje met een uiteenzetting van de soorten zonnewarmtesystemen en toepassingen. Ook is er een uitleg over de verschillen tussen vlakkeplaatcollectoren, vacuümbuizen en heatpipes, en wat onafgedekte collectoren doen.

Veel aandacht voor veiligheid

Ook vind je er informatie over de voorbereiding van een installatieklus. Hoe maak je een werkomschrijving en welk gereedschap heb je nodig? Maar een ander, erg belangrijk aspect dat veel aandacht krijgt, is veiligheid op het werk. Het Kleintje biedt veel informatie over werken op hoogte en verticaal transport. Daarbij gaat het bijvoorbeeld om de randvoorwaarden en het gebruik van valbeveiliging, ladders, steigers, hijskranen en persoonlijke beschermingsmiddelen.

Plaatsbepaling op het dak

Vervolgens behandelt het Kleintje de plaatsbepaling op het dak. Hoe weet je welke belasting een dak aan kan en hoe hou je rekening met bouwvoorschriften, vergunningseisen en windbelasting?

De wijze waarop de professional de systemen moet plaatsen ten opzichte van obstakels op het dak, zoals ramen, schoorstenen en dakkapellen is ook opgenomen in deze uitgave. Zaken als de schaduwval op een dak en het beoordelen van de plaatsing op verschillende type daken spelen daarin een rol.

Montage en in bedrijf stellen

Daarna beschrijft de kennis de daadwerkelijke plaatsing van de thermische collectoren, de bevestiging daarvan op verschillende daken, het aanbrengen van de dakdoorvoer en de aansluitingen naar binnen toe. Het plaatsen van de zonneboiler in de woning of het gebouw komt ook aan de orde. Daarbij gaat het om de opstellingsruimte, het leidingwerk, de pomp, de regeling, de warmtewisselaar, de afsluiter en nog vele andere onderdelen. Ook bevat deze uitgave een checklist die de professional kan gebruiken bij de oplevering van zonnewarmtesystemen.

De uitgave is beschikbaar op ISSO Open.

Rekentool Losmaakbaarheid is hulpmiddel voor meer circulariteit

Met de Rekentool Losmaakbaarheid heeft de professional een handig middel om de losmaakbaarheid van verbindingen in een constructiedetail per bouwelement te bepalen. De tool is gekoppeld aan het rapport Circulariteit in Referentiedetails. Met de tool krijgt de professional voor elk element dat wordt ingevoerd een score tussen 1 en 0,1. Hoe hoger het getal, hoe eenvoudiger het bouwelement te demonteren is.

Noortje Alders, senior specialist bij ISSO, geeft aan dat de rekentool op dit moment werkt voor de meeste aansluitingen, zoals schroefverbindingen, gelijmde of ingestorte verbindingen. “Per element moet je gegevens invoeren. Het gaat om informatie over het type verbindingen, het element waar de elementen aan vastzitten, hoe het vast zit – bijvoorbeeld met lijm, schroeven of klikverbindingen – en hoe toegankelijk de verbindingen zijn. Heb je al die informatie ingevoerd, dan rolt daar een losmaakbaarheidsscore uit.”

Score in getal en kleur

De score wordt uitgedrukt in een getal dat varieert tussen 1 en 0,1. Hoe hoger het getal, hoe beter de losmaakbaarheid. Daarnaast zal de score ook in een kleur worden uitgedrukt, die varieert van groen, voor zeer goed losmaakbaar, tot paars als het niet of heel slecht los te maken is. Tussen groen en paars zitten dan nog de nuances geel, oranje en rood. Als basis voor de bepalingsmethode voor losmaakbaarheid gebruikt ISSO de meetmethodiek die Alba Concepts samen met DGBC en W/E adviseurs heeft ontwikkeld, in opdracht van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en de Transitieagenda Circulaire Bouweconomie. Op het moment van ontwikkelen van de zogeheten prestatielayers was dit de enige breed gedragen meetmethode voor losmaakbaarheid en demontage.

Meer inzicht bieden

“In het streven binnen de bouwwereld naar meer circulariteit en hergebruik van materialen speelt de losmaakbaarheid een belangrijke rol. Deze rekentool helpt meer inzicht te krijgen. Enerzijds om te weten of de bouwdetails die een partij gebruikt goed scoren, maar anderzijds ook als ontwerptool. Van de meetmethode van Alba Concepts zijn twee van de vier

factoren voor losmaakbaarheid gebruikt om inzicht te geven in een constructiedetail: type verbinding (TV), toegankelijkheid van de verbinding (ToV). Je kunt hiermee vooraf al bepalen of een verbinding een positief effect heeft op de losmaakbaarheid, zodra je streeft naar meer circulair bouwen”, vertelt Alders. Verder kan je de prestatielayer losmaakbaarheid in eenzelfde detail naast de andere bouwfysische prestatielayers van de ISSO Referentiedetails (isolatie en koudebruggen, lucht- en dampdichtheid, geluidsisolatie, waterdichting en brandwering) leggen. Zo zie je direct de consequenties van een verbetering van de losmaakbaarheid op de overige bouwfysische prestaties.

Uiteindelijke doelstelling

Door de keuze om zowel een berekening met getal te gebruiken, als ook de losmaakbaarheid met kleur te visualiseren, zorgt ISSO dat de professional op een snelle en eenvoudige wijze inzicht krijgt. Uiteindelijk biedt dit inzicht in een aantal resultaten:

 Zorgen dat ontwerpers de juiste keuzes maken voor de bouwkundige detaillering;

 Stimuleren van innovaties voor bevestigingsmetho den, doordat de tool duidelijk maakt waar proble men kunnen ontstaan;

 Het faciliteren van de beoordeling van gebouw( delen) op het gebied van milieuprestatie (zoals MPG en LCA’s) door het verschaffen van informatie (bijvoorbeeld in de toekomst via BIM);

 De beoordeling van de interactie tussen losmaak baarheid en andere bouwfysische aspecten.

De

rekentool is beschikbaar op ISSO Open.

InstallQ publiceert Erkenningsregeling warmtepompen op ISSO Open

Deze erkenningsregeling van InstallQ beschrijft de specifieke eisen voor het verkrijgen van een Bedrijfserkenning voor het ontwerpen, installeren, beheren en onderhouden van Warmtepompinstallaties.

Erkenningsregeling

Als bedrijven voldoen aan de eisen in deze Erkenningsregeling kunnen zij een erkenning aanvragen bij InstallQ. In het kader van deze Erkenningsregeling worden bedrijven periodiek door de erkenningsinstantie beoordeeld.

In deze regeling lees je over de volgende onderwerpen:

 de eisen voor erkenning;

 de eisen te stellen aan de Warmtepompinstallaties en documenten;

 de eisen te stellen aan de werkzaamheden.

De regeling is gratis te raadplegen via ISSO Open met een ISSO profiel.

Meer informatie over InstallQ vind je op www.InstallQ.nl

Nieuw praktijkboek voor de verduurzaming van erfgoed en monumenten

Met het ISSO-Praktijkboek Duurzaam Erfgoed beschikt de professional over een volledig naslagwerk met toepasbare kennis, praktische handvatten, voorbeelden en diverse strategieën. Het praktijkboek is een complete herziening van het reeds bestaande Handboek Duurzame Monumentenzorg. Alleen is de reikwijdte van dit Praktijkboek verbreed van monumenten naar alle erfgoed van vóór 1940.

Het nieuwe praktijkboek biedt de professional duidelijke tekst en uitleg over de verduurzamingsstappen, met daarbij verwijzingen naar beschikbare tools en richtlijnen. De kennis is geschreven voor een zeer brede doelgroep professionals in de bouw- en erfgoedsector, maar is ook toegankelijk voor opdrachtgevers en eigenaren. Juist voor deze doelgroepen zorgt het praktijkboek voor een betere structurering van het kennisaanbod. Hiermee deelt ISSO belangrijke, nieuwe kennis en praktijkervaringen maar ook informatie over het werken met de ERM-uitvoeringsrichtlijnen. De kracht van deze uitgave ligt bij een procesaanpak waarin erfgoeddeskundigen, bouw- en installatiedeskundigen, energie- en verduurzamingsexperts elkaar tegenkomen en hun expertise bundelen.

Actiebereidheid bij erfgoedeigenaar

Het doel van deze kennis is het bevorderen en ondersteunen van de actiebereidheid bij de erfgoedeigenaar of beheerder. Daarvoor levert het praktijk betrouwbare informatie en wordt zo de kennis gedeeld met alle professionals.

Beschrijving van speelveld

Zaken als het overheidsbeleid en de collectieve aanpak komen aan bod. Het klimaatakkoord, de

energietransitie, de Omgevingswet maar ook andere doelstellingen rondom verduurzaming van maatschappelijk vastgoed hebben een verrijkende invloed. Het is belangrijk dat alle betrokken partijen weten wat dit voor implicaties heeft bij het verduurzamen van erfgoed. Daarnaast komen belangrijke ontwikkelingen in dit vakgebied aan bod, zoals herbestemming van erfgoed, de gebiedsgerichte aanpak en innovaties, die eveneens het speelveld bepalen bij het verduurzamen van erfgoed.

Verschillende strategieën

Het praktijkboek bevat een uitwerking van 21 verschillende strategieën. Elke strategie focust zich op een specifiek maar vaak wel onmisbaar onderdeel van de verduurzaming van erfgoed. Dit varieert van het doorgronden van het gebouw of aandacht voor hergebruik en circulariteit, maar ook het inzetten van energie- en waterbesparende maatregelen of een restauratiestrategie die is afgestemd op het DuMo-profiel. Het instrument Duurzame Monumentenzorg (DuMo) is aan het praktijkboek toegevoegd. Dit geldt ook voor het Werkblad Mo-coëfficiënt, waarmee eigenaren zelf de monumentale waarde van hun erfgoed kunnen bepalen.

Samenwerking met partners

Voor de ontwikkeling van deze nieuwe uitgave van het Praktijkboek werkte ISSO nauw samen met adviesbureau NIBE en Valkhoff Duurzaam Bouwadvies en Communicatie. Het netwerk in de Nederlandse erfgoedsector is bij het project betrokken. Belangrijke partners en financiers zijn de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE), het Rijksvastgoedbedrijf (RVB),

de stichting Erkende Restauratiekwaliteit Monumentenzorg (ERM), het Nationaal Restauratiefonds (NRF), en het Nationaal Centrum Erfgoedopleidingen (NCE). Deze organisaties zijn ook vertegenwoordigd in de Kontaktgroep die meewerkt over de kennisontwikkeling.

ISSO is voornemens om in samenwerking met partners het praktijkboek komende jaren van nieuwe updates en voorbeelden te voorzien.

De uitgave is beschikbaar op ISSO Open.

Altijd al op de hoogte willen blijven van het laatste nieuws?

Meld je aan voor E-nieuws via www.isso.nl

Nieuws van onze partners

ISSO is niet verantwoordelijk voor de juistheid of de volledigheid van de berichtgeving van onze partners.

Kwaliteit van het energielabel

kweek je al in de cursus

De EP-adviseurs die in Nederland de energielabels verzorgen, zijn over het algemeen goed uitgerust met kennis en vaardigheden. Ze weten dus goed hoe ze hun werk moeten doen. Bij BENGopleiding leren we cursisten, naast kennis, ook meteen de benodigde vaardigheden aan. Zo kunnen de adviseurs, na het behalen van hun diploma, direct in de praktijk worden ingezet.

Vaardigheden bestaan uit een efficiënte volgorde bij het opnemen van een woning, maar ook de eenvoudige manieren van meten en berekenen. Naast kennis en vaardigheden adviseren we hen ook welke hulpmiddelen voor dit werk erg bruikbaar zijn. Denk daarbij aan zaken als het softwarepakket en de diverse gereedschappen. Zo hebben we onlangs een nieuwe tool aan de hulpmiddelen toegevoegd, die erg bruikbaar is voor het vastleggen van kwaliteit. Tijdens de praktijkdagen maken we hiervan al volop gebruik.

Kwaliteit van het projectdossier

Het energielabel is de uitwerking van een opname van de woning op energetisch vlak. Als je kijkt naar de regels rondom de certificering ervan, dan omvat dit meer dan het vastleggen en onderbouwen van de opgenomen gegevens in de woning. Daarmee is dit een steeds belangrijkere taak voor de EP-adviseur, omdat de controles toenemen en de straffen bij afwijkingen steeds zwaarder worden. De BRL9500 spreekt voortaan zelfs over het ontnemen van de vakbekwaamheid van de adviseur bij repeterende moedwillige tekortkomingen. Hierdoor worden de interne en externe controles uitgebreid en wordt het projectdossier als uitkomst steeds belangrijker. Adviseurs moeten alle opgenomen gegevens kunnen aantonen en verantwoorden in hun projectdossier. Hoe doe je dat bijvoorbeeld van de isolatie in een spouwmuur?

Werken met isolatiemeter

Om de isolatie in een spouwmuur te meten, is er sinds kort een prachtig product dat wij nu volop inzetten en iedereen mee laten kennismaken. Heel eenvoudig in gebruik, professionele uitstraling en goed afleesbaar op foto voor in het dossier.

Kortom, we sturen in de cursus al op de eindkwaliteit van het energielabel.

Kwaliteitsborging EP-adviseurs

Momenteel wordt de BRL9500 aangepast, alsook de NTA8800 en de ISSO-protocollen (75.1/82.1). Er zal informatie uit de ISSO-protocollen verschuiven naar de BRL9500. Daarmee wordt het des te belangrijker dat de EP-adviseur op de hoogte is van de inhoud van de BRL9500. Voor de gecertificeerde bedrijven heeft dit als voordeel dat EP-adviseurs gaan meedenken in het gehele certificeringstraject. Dat zorgt ervoor dat bij de externe controles iedereen voorbereid is. Wilt u de EP-adviseurs binnen uw organisatie ook op de hoogte brengen van de aangepaste BRL9500? Wij geven hiervoor incompany cursus, maar je kunt dus ook via losse inschrijving volgens. Neem contact op voor de uitgebreide cursus ‘kwaliteitsborging BRL9500’. www.BENGopleiding.nl of via info@BENGopleiding.nl.

Bekijk de video hoe je aantoonbaar en op professionele wijze isolatie kunt meten voor in het projectdossier.

Etran schoolde 32 kandidaten om en hielp hen aan banen binnen de energietransitie

In 2023 zijn er in totaal 45 kandidaten gestart met een opleiding met baangarantie bij Etran. Onze organisatie is gespecialiseerd in het opleiden en bemiddelen van professionals in de energietransitie. Uiteindelijk hebben we na het omscholingstraject 32 kandidaten met succes in nieuwe functies geplaatst.

Omscholingstrajecten in energietransitie

De missie van Etran is om nooit meer een tekort te hebben aan kennis en capaciteit van energieprofessionals, zodat we de klimaatdoelen van Nederland kunnen behalen. Om dit te realiseren, voorziet Etran in omscholing van werkzoekenden en mensen die toe zijn aan een carrièreswitch. Zo kunnen zij na het traject aan de slag binnen de energietransitie. Voorbeelden van dergelijke functies waarop kandidaten uitstromen zijn energiecoach, energieadviseur en energieprestatieadviseur bij gemeenten, provincies en bouwkundig adviesbureaus.

Consultant energietransitie

De meest recente groep met kandidaten die we klaarstoomden voor een nieuwe carrière in de energietransitie, nam in januari 2024 hun certificaat in ontvangst. De kandidaten volgden de opleiding ‘Consultant energietransitie’, waarvan we de modules in combinatie met regionale opleidingspartners aanboden. De onderwerpen die we hierin behandelden waren onder meer de energietransitie, hernieuwbare energiebronnen, ruimtelijke inpassing, duurzaam gedrag, communicatie en het geven van energieadvies.

Samenwerking met het UWV

Etran heeft een samenwerking met het UWV om zij-instromers en baanveranderaars om te scholen tot verschillende functies in de energietransitie. Door werkzoekenden te begeleiden naar kansrijke beroepen binnen de energietransitie, vergroten Etran en het UWV gezamenlijk de kansen van werkzoekenden op de arbeidsmarkt. Zo leveren we een directe bijdrage aan de tekorten binnen de energietransitie.

In 2023 werkte Etran samen met de arbeidsmarktregio’s Groningen en Noord-Drenthe, Friesland, Zwolle en Twente. In 2024 hoopt het bedrijf de samenwerking uit te breiden naar andere delen van het land om zo nog meer impact te maken op de energietransitie en de kansen van mensen die op zoek zijn naar een toekomstbestendige baan met betekenis te vergroten.

Kijk voor meer informatie op www.etran.nl

Uitbreiding van examens bij ’t

Examenpark

Naast onze Energieprestatie- en Legionella-examens biedt ‘t Examenpark nu ook de examens aan van Vakmanschap Techniek. Na een positief behaald examen ontvangt de cursist het Bewijs van Vakbekwaamheid. De examens voor zonnestroom en warmtepomp zijn inmiddels te boeken via de boekingssite van ’t Examenpark.

Stijgende lijn Energieprestatie-examens

In 2024 zijn veel kandidaten weer vol positieve energie begonnen aan de Energieprestatieexamens. Dit is ook te merken aan het stijgend aantal Energieprestatieadviseurs dat het maatwerkadvies-examen afleggen, waardoor het aantal gekwalificeerde adviseurs toeneemt.

Nog meer service

Naast onze full services locaties is het nu ook mogelijk om je examen op een Eureka-locatie te boeken. Door deze samenwerking hebben kandidaten de keuze uit maar liefst 19 verschillende examenlocaties!

Kijk voor meer informatie over deze mogelijkheden op onze boekingssite. www.examempark.nl

Stichting Nederlands Exameninstituut opent nieuwe examenlocatie in Apeldoorn

In de afgelopen jaren werkte de Stichting Nederlands Exameninstituut (SNEI) aan de ontwikkeling van verschillende locaties in Nederland om het examen zo dicht mogelijk bij de kandidaat te brengen. Nu de SNEI wekelijks op ongeveer 7 locaties door het hele land de mogelijkheid biedt om EP-examens af te nemen, kreeg ze vaak telefoontjes met de vraag naar mogelijkheden in het oosten van het land. Nu is het eindelijk zover: dankzij een uitbreiding bij een van haar vaste partners is het binnenkort ook mogelijk om examens in Apeldoorn aan te bieden.

Nieuwe subsidie op maatwerkadvies

In Bij het aanbieden van examens eindigt de service van SNEI naar de energieprestatieadviseur niet. Sinds vorig jaar heeft de overheid meerdere subsidies in het leven geroepen met als doel het energieverbruik in woningen te verminderen. Er zijn nu verschillende subsidies beschikbaar die de woningeigenaar financieel ondersteunen bij verduurzaming.

Ondersteuning voor de adviseur

Naast onze full services locaties is het nu ook Het is belangrijk om te weten dat maatwerkadviseurs onder bepaalde voorwaarden subsidie kunnen krijgen op het maatwerkadvies dat zij verstrekken aan Verenigingen van Eigenaren, Wooncorporaties en Woonverenigingen onder de SVVE. Ook institutionele beleggers, zakelijke verhuurders en particuliere verhuurders kunnen onder de SVOH in aanmerking komen voor subsidie. “In de afgelopen maanden hebben wij van SNELSUBSIDIE.nl ons verdiept in het complexe proces van het aanvragen van subsidie. Met deze kennis ondersteunen wij de maatwerkadviseur bij het aanvragen van subsidie, zodat zij zich kunnen blijven concentreren op het geven van advies. Als je geïnteresseerd bent in deze service, helpen we je graag verder”, zegt Sebastiaan Oranje van Stichting Nederlandse exameninstituut.

Kijk voor meer informatie op Snelsubsidie.nl of snei.nl

Opleiding voor erkenning van jouw vakmanschap warmtepompen

Het aantal warmtepompaanvragen groeit in Nederland en de installatie van warmtepompen vraagt vakkennis. Het is belangrijk voor installateurs om zich als vakbekwaam persoon in de markt te kunnen profileren. Vakmanschap Techniek stelde hiervoor een erkenningsregeling op die voldoet aan de geldende normen en eisen. WasCollege stoomt je klaar om als werkverantwoordelijke warmtepomp (ZK) een erkenning aan te vragen tijdens de opleiding Vakmanschap Warmtepompen.

Profiel Werkverantwoordelijke (ZK)

WasCollege stoomt de installateurs klaar die in het profiel van Werkverantwoordelijke warmtepomp (zonder koudemiddelen) vallen voor de erkenningsaanvraag. Voor deze installateurs geldt dat zij zelfstandig werken en eindverantwoordelijk zijn voor specifieke werkzaamheden. Denk daarbij aan het goed en volgens specificaties adviseren, ontwerpen, installeren, inregelen en onderhouden en beheren van de warmtepomp. Het veilig werken bij de installatie van het toestel maakt eveneens onderdeel uit van de opleiding.

Inhoud opleiding

Tijdens de opleiding behandelt WasCollege de kennis die nodig is om voldoende vakbekwaam te zijn op gebied van de competenties die hierboven zijn beschreven. We onderwijzen daarbij de algemene vakhandelingen voor de verschillende warmtepompsystemen.

Ook de hybride systemen komen aan bod, evenals het werk aan de cv-ketels. Voor beide installaties is wel een aparte opleiding nodig. WasCollege verzorgt hiervoor de opleiding Vakmanschap CO. Voor de koeltechnische kant van de installatie is het F-gassen certificaat verplicht. Dit geldt voor alle split-warmtepompen. Ook de F-gassen opleiding is een onderdeel dat WasCollege verzorgt.

Jij verdient erkenning

Meld je aan voor de opleiding Vakmanschap Warmtepompen! Komen de beschikbare data je niet uit? Meld je dan aan voor de WasCollegenieuwsbrief via www.wasco.nl/wascollege. Zo ben je als eerste op de hoogte van de nieuwe data.

Profiel WasCollege

WasCollege is het geaccrediteerde opleidingsinstituut van Wasco en biedt verschillende opleidingen voor installateurs. Dit zijn onder meer de landelijk erkende opleidingen voor het werken met warmtepompen, F-gassen, cv-ketels. Bij ons kun jij je altijd blijven ontwikkelen. De opleiders van WasCollege hebben ruime (praktijk)ervaring in de installatietechniek, waardoor je de theorie leert én de praktische handvatten krijgt aangereikt voor je werk.

Voor meer informatie: www.wasco.nl/wascollege

beter weten beter bouwen