ISSO-Info_41_lowres

nummer

41

d e c e m b e r 20 0 9

Aanpassingen energielabel voor woningen en utiliteitsgebouwen In het BEG (Besluit Energieprestatie Gebouwen) en het REG (Regeling Energieprestatie Gebouwen) staat dat het vanaf 1 januari 2008 verplicht is woningen en utiliteitsgebouwen die verkocht of opnieuw verhuurd worden te voorzien van een energielabel.

oproep gedaan aan betrokken marktpartijen om aanvullende suggesties en commentaar aan te dragen met als doel om per 1 januari 2010 het nieuwe energielabel en vernieuwde energielabelmethodiek vast te stellen. De

Deze verplichting komt voort uit de Europese

Inverband met wijzigingen in de REG en BRL

ge­ïnventariseerde verbeterpunten zijn ver-

richtlijn EPBD. De REG verwijst voor de eisen

9500 zijn de ISSO-publicaties herzien.

werkt in de BRL 9500 en ISSO-publicatie 75 en 82.

voor het maken van het label naar BRL (Beoordelingsrichtlijn) 9500. ISSO-publicatie

Gerealiseerd verbetertraject

82 beschrijft de middelen om aan deze

Berichten in de media, onderzoek, work-

De aanpassingen/verbeteringen hebben

eisen te voldoen voor woningen en woon-

shops, examens en vragen bij VROM,

betrekking op de volgende onderdelen:

gebouwen en ISSO-publicatie 75 voor utili-

SenterNovem, ISSO en KBI vormden de aan-

• verbeterde lay-out van het energielabel

teitsgebouwen. Tevens verwijst de REG naar

leiding om verbeterpunten te inventariseren

BRL9501 die de eisen bevat voor de software-

voor de BRL 9500 en de betreffende ISSO-

programma’s om de energie-index te bere-

publicaties. Voor zover deze verbeterpunten/

kenen en het energielabel te genereren. De

aanpassingen betrekking hebben op de

op het energielabel in elektriciteit, gas en

ISSO-publicaties 82.1 en 75.1 geven aan welke

labelmethodiek zijn deze besproken met de

warmte;

gegevens van een gebouw nodig zijn om het

verschillende marktpartijen.

energielabel te kunnen maken en hoe men

Aanvullend is door de minister van VROM een

(voor zowel woningen als utiliteitsgebouwen); • splitsing van het primair energieverbruik

• actualisatie van de bepalingsmethodiek, opnamemethodiek en software.

deze gegevens moet verzamelen.

Energielabel

• • • • • • • • • 4 4 4 5 6 7 9

10 12

ISSO-info nummer 41 ISSO organiseert Docentendag Pasjes voor EPA-adviseurs utiliteitsgebouwen Cursussen Power Quality 2010 ISSO-publicatie 42 ‘Ontwerpen en installeren van sprinklerinstallaties’ Deskundigen voor project stoom­ installaties gezocht!

Nieuw: ISSO-publicatie 52 ‘Luchtzijdig inregelen van klimaatinstallaties’ Agenda 2010 “Technische kennis moet nu commercieel rendabel zijn” Nieuwe ISSO-uitgaven I S S O i n f o 41

Overheid Wet en regelgeving

KBI eisen en kwaliteitsborging

BEG BRL 9500

ISSO middelen ISSO 75 U-BOUW ISSO 82 WONINGEN

REG

BRL 9501 1

ISSO 54 december 2009

• aanscherping en aanpassingen van de eisen

De minister wil daarbij dat leveranciers van

• bij utiliteitsbouw wordt een procentuele

energielabels zorgvuldiger te werk gaan bij

onderverdeling naar gebruiksfunctie(s)

(aan het onderhoud) van het kwaliteits-

de uitvoering van het kwaliteitsborgingsy-

vermeld;

systeem;

steem: adviseurs moeten woningen bijvoorbeeld echt bezoeken en zelf de nodige

• bij woningbouw worden de verbetermaat-

• het aanscherpen van de bepalingen omtrent de controle en sanctionering door

regelen toegelicht.

certificerende instellingen.

gegevens opnemen door waarneming in

Het energiegebruik van een woning/gebouw

het gebouw en dus niet alleen werken met

is in herkenbare eenheden uitgedrukt:

tekeningen of opgaven van hun klant. Bij

kWh elektra, m3 gas, GJ warmte, CO2 kg/m2

Daarnaast zijn de eerder gepubliceerde wij-

de uitvoering van het verbetertraject zijn

(alleen utiliteitsbouw).

zigingen en aanvullingen van de BRL9500 gelijk in deze herziene versie geïntegreerd.

vele partijen - overheid, kennisinstellingen,

Aanpassingen/uitbreidingen BRL 9500

Deze eerdere aanvullingen betroffen onder

De aanpassingen/uitbreidingen in de BRL

bij de vakbekwaamheidseisen aan de EPA-

Medio mei 2009 is de nieuwe lay-out opge-

9500 hebben betrekking op:

adviseur, het opnemen van vakbekwaam-

leverd van het energielabel voor de utiliteits-

• het aanscherpen van eisen met betrekking

heidseisen aan de EPA-opnemer en het opne-

bouw en de woningbouw. In juni volgde de

tot de manier waarop certificaathouders

men van een format voor de rapportage aan

aangepaste formulestructuur, de basis voor

het gebouw opnemen;

de opdrachtgever.

softwareontwikkelaars, adviseurs, opleiders betrokken.

andere het opnemen van diplomavereisten

ISSO-publicaties 75.3 en 82.3. Hiermee zijn de eerste twee onderdelen van het verbetertraject gerealiseerd en zijn de softwarebouwers aan de slag gegaan. Verder is er hard gewerkt aan een aangepast opnameprotocol: de basis voor ISSO-publicaties 75.1 en 82.1. Tevens zijn alle vijf de delen van de BRL9500 ter kritiek gepubliceerd. De kritiekperiode van de BRL 9500 liep tot eind juli 2009. De huidige BRL9501 wordt gehandhaafd. Wel heeft het Centraal College van Deskundigen van KBI een wijzigingsblad BRL9501 vastgesteld.

Hierin staan de aangepaste Energie-Index Rekentesten beschreven waarmee de aangepaste software in later stadium getest kan worden.

Helder label In eerste instantie is gewerkt aan een betere lay-out en communicatieve boodschap van het woningbouwlabel. Het utiliteitsbouwlabel sluit daar zo veel mogelijk op aan.

Op een aantal punten verschillen de labels van elkaar: • verschillende iconen: bij woningbouw woningtypen (31), bij utiliteitsbouw hoofdgebouw- en gebruiksfuncties (9); • bij utiliteitsbouw staat een CO2-berekening op het voorblad; • bij utiliteitsbouw zijn de energetische eenheden uitgedrukt per m2; • bij utiliteitsbouw is het mogelijk de gebouwnaam te vermelden; • bij utiliteitsbouw bestaat de mogelijkheid tot vermelding van meerdere adressen; I S S O i n f o 41

2

december 2009

gen staat beschreven in ISSO-publicatie 82.1 ‘Handleiding EPA-W’, de labelmethodiek voor utiliteitsgebouwen staat beschreven in ISSO-

per 1 oktober 2009 definitief en zijn eind november in gedrukte en digitale vorm beschikbaar gekomen voor de marktpartijen.

Een overzicht van de aanpassingen/uitbreidingen in de energielabel­methodiek vindt u op www.isso.nl.

HANDLEIDING

ENERGIEPRESTATIE ADVIES UTILITEITSGEBOUWEN ENERGIELABEL + ALGEMEEN DEEL

De herziene uitgaven 75.1 en 82.1 zijn te bestellen via de ISSO-winkel op www.isso.nl.

De bezitters van de publicaties 75.1 en 82.1 zijn geïnformeerd over de nieuwe uitgaven. ste wijzigingen zal ISSO een aantal terug-

Terugkomdagen

komdagen organiseren. Deze zullen begin

Om de deelnemers van de instructiebijeen-

2010 gepland worden en plaatsvinden in

komsten EP-certificaat woningen en utliteit

Rotterdam. Meer informatie hierover vindt u

op de hoogte te brengen van de belangrijk-

op onze website.

publicatie

82.1

KE NNISINSTITUUT VOOR DE INSTALL ATIESEC TOR

De herziene ISSO-publicatie 75.1 en 82.1 zijn

75.1

HAN D LE I D I N G E N E R G I E PR E S TAT I E ADV I E S WO N I N G E N - E N E R G I E L AB E L

publicatie 75.1 ‘Handleiding EPA-U’.

publicatie

KE NNISINSTITUUT VOOR DE INSTALL ATIESEC TOR

De methodiek voor het labelen voor wonin-

HAN D LE I D I N G E N E R G I E PR E S TAT I E ADV I E S U T I LI T E I T SG E B O U W E N - E N E R G I E L AB E L

Aanpassingen/uitbreidingen in de ISSO-publicaties 75 en 82

HANDLEIDING

ENERGIEPRESTATIE ADVIES WONINGEN ENERGIELABEL + ALGEMEEN DEEL

Bezoek de ISSO/KBI stand (hal 3, standnr. B057) op de VSK beurs van 1 t/m 5 februari 2010

Meld u aan via www.isso.nl of www.kbi.nl I S S O i n f o 41

3

december 2009

19 maart 2010

ISSO organiseert Docentendag De afgelopen jaren hebben zich ontzettend veel ontwikkelingen voorgedaan op het gebied van installatietechniek. Docenten van reguliere opleidingen en cursussen installatietechniek moeten hiervan op de hoogte zijn. ISSO heeft daarom het initiatief genomen om op 19 maart 2010 een landelijke docentendag te organiseren.

Nieuwe markt met nieuwe kansen

Tijdens deze landelijke bijeenkomst zullen we docenten nader informeren over de laatste ontwikkelingen op het gebied van energie en milieu, verwarming, luchtbehandeling, algemene technieken, water en gas en elektro en ICT. Wilt u aanwezig zijn bij deze bijeenkomst? Meldt u zich dan aan bij Susanne Suvaal, s.suvaal@isso.nl. Zodra het programma en de locatie bekend zijn zullen we de docenten informeren. Raadpleeg voor de laatste stand van zaken regelmatig onze website www.isso.nl.

Cursussen Power Quality 2010

Power Quality, ook een zorg voor de installateur

ISSO heeft, in opdracht van OTIB, voor de installatie­sector een speciale cursus ontwikkeld rond Power Quality. De cursussen Power Quality zijn inmiddels een groot succes. De deelnemers aan de cursus gaan in op de problemen die zich op dit terrein kunnen voordoen en er wordt uitgebreid aandacht besteed aan de oplossingen die de installateur kan bieden. Deze interessante cursus is onontbeerlijk voor bedrijven die zich willen begeven op de markt van Power Quality (PQ).

riedeel en een practicumdeel. Met name de practicummodellen die verschillende oplossingmethodieken behandelen, bieden de cursist een schat aan informatie.

Het aantal deelnemers per cursus is maximaal 15 personen. Hierdoor is veel persoonlijke aandacht en interactie mogelijk.

Cursusdata en locaties (onder voorbehoud) 4, 11, 18 en 25 februari 2010

Woerden

Waarom een cursus Power Quality?

cursus is ontwikkeld om de installateur te

4, 11, 18 en 25 maart 2010

Eindhoven

voorzien van kennis zodat hij problemen

1, 8, 15 en 21 april 2010

Woerden

De afhankelijkheid van elektriciteit is de laat-

herkent en kan oplossen.

6, 12, 20 en 27 mei 2010

Eindhoven

3, 11, 17 en 24 juni 2010

Woerden

ste tientallen jaren enorm toegenomen en de elektrische energie is de levensader van han-

Cursusinformatie

3, 10, 17 en 23 september 2010 Woerden

del, dienstverlening en industrie geworden.

OTIB vergoedt voor de aangesloten

7, 14, 21 en 28 oktober 2010

Eindhoven

Bedrijfsprocessen zijn daardoor steeds meer

bedrijven een groot deel van deelname-

4, 11, 18 en 25 november 2010

Woerden

afhankelijk van de kwaliteit van de geleverde

kosten. Deze bedrijven betalen een eigen

elektriciteit en de kwaliteit van de eigen

bijdrage van slechts € 550,-. De prijs voor

Meer informatie over de cursusinhoud,

installaties en apparatuur. We hebben het

overige organisaties bedraagt € 1.950,-.

aanmelden en dergelijke kunt u vinden

dan over Power Quality en over de overname

De cursusduur is 4 dagen (1 dag per

op onze site www.isso.nl of de site

van de zorg hiervan door de installateur. De

week). Iedere dag bestaat uit een theo-

www.power-quality.nl.

Pasjes voor EPA-adviseurs utiliteitsgebouwen Bewijs van vakbekwaamheid:

EPA-adviseur UTILITEITSGEBOUWEN

In mei 2009 is er gestart met de examens voor de EPAadviseurs utiliteitsgebouwen zodat iedereen voor 1 november 2009 gediplomeerd kon zijn. Er is dus op dit moment een grote groep met geslaagde EPA-adviseurs. Net als voor de adviseurs woningen zullen er voor de gediplomeerde adviseurs utiliteitsgebouwen pasjes worden aangemaakt.

Ook zal de lijst met geslaagden op de KBI-website worden gepubliceerd. KBI zal eind dit jaar de eerste pasjes uitreiken en tot publicatie overgaan.

I S S O i n f o 41

4

december 2009

IN MEMORIAM

Op 10 november 2009 is een van de initiatiefnemers en voor vele jaren drijvende kracht achter ISSO

ir. Walter Hendrik Knoll Officier in de Orde van Oranje-Nassau, op 85 jarige leeftijd overleden.

Walter Knoll was een icoon voor de installatiesector, niet alleen in Nederland maar ook ver daarbuiten. Hij heeft zeer veel voor ISSO betekend.

Vanaf de oprichting (1974) tot 1994 was hij voorzitter van de Raad van Begeleiding ISSO en vice-voorzitter van ons bestuur.

Ook was hij in de 80er jaren de voorzitter van de ISSO-kontaktgroep “Energiegebruik in gebouwen” die het fundament legde onder de Nederlandse energienormen (de huidige EPN) en de methodieken die ISSO daarna in EPA verband ontwikkelde.

Walter Knoll was bovendien een van de twee eindredactieleden van de beide edities van het Handboek Installatietechniek, zonder zijn bevlogen en volhardende inzet zou het moeilijk geweest zijn dit door het gehele vakgebied geprezen standaard werk te realiseren.

In 1999 ontving de heer Knoll als eerste de ‘Vererende ISSO onderscheiding’.

Allen betrokken bij ISSO en alle ISSO medewerkers danken Walter Knoll voor zijn toewijding en hartverwarmende loyaliteit jegens ISSO. Walter bedankt, je vakgenoten zullen je missen.

ISSO-publicatie 42 ‘Ontwerpen en installeren van sprinklerinstallaties’ ISSO gaat een publicatie realiseren die duidelijkheid moet scheppen op het gebied van sprinklerinstallaties. Deze uitgave beschrijft de werking, besluitvorming, het ontwerpen, installeren en beheer van sprinklerinstallaties. De verwachting is dat deze ISSO-publicatie medio 2010 verschijnt.

Waarom een ISSO-publicatie?

waardoor de meeste mankementen zich niet openbaren. Om te voorkomen dat de installatie faalt als er brand is, zijn daarom ontwerp, aanleg, beheer en onderhoud omgeven door een netwerk van voorschriften en bepalingen.

uiterst positief tegenover deze installaties.

Onduidelijkheid sprinklerinstallaties

meer in de belangstelling. Sprinklers worden

Sprinklerinstallaties worden vaak aangelegd als

De regelgeving omtrent sprinklerinstallaties

vooral toegepast in opslagloodsen en bij

gelijkwaardige voorziening bij de bouwvergun-

is niet duidelijk voor diegenen die zich niet

vuurwerkopslag. Maar ook in de zorg en in de

ningaanvraag. Technisch gezien is de sprinkler-

regelmatig met deze techniek bezighouden.

woningbouw komen ze steeds vaker voor. De

installatie een vrij eenvoudige installatie met

Ook de te volgen procedures veranderen

brandweer en de schadeverzekeraars staan

één uniek aspect: normaal slaapt de installatie

nogal eens.

Sprinklerinstallaties staan tegenwoordig

I S S O i n f o 41

5

december 2009

In 1972 werden de Voorschriften voor

- Sprinklers veroorzaken (veel) waterschade.

Automatische Sprinklerinstallaties (VAS) uit-

In absolute zin waar, maar in vergelijking met

gegeven. Het VAS is voor het laatst in 1996

het alternatief onjuist. De hoeveelheid water

aangepast. Met Memoranda worden actuele

die de sprinklers zeer nauwkeurig op de plaats

wijzigingen min of meer bijgehouden. De

van de brand verspreiden is een fractie van de

NEN heeft de Engelstalige norm EN12845 ver-

hoeveelheid water die de brandweer uiteindelijk

taald in het Nederlands. De vertaling wordt

van afstand op de brandhaard deponeert.

uitgebreid met een aantal aanpassingen voor

- Bij sprinklers is de waterschade vaak groter

de Nederlandse markt: NEN1073. De verwach-

dan de brandschade.

In absolute zin soms waar maar verder een

ting is dat NEN-EN12845 en NEN1073 als geïntegreerde versie eind 2009 uitkomt.

of overdreven voorstellingen uit strips, recla-

onjuiste vergelijking.

Naast het VAS en de NEN-normen zijn er ook

mespotjes en slapsticks.

- Het totaal van brand- en waterschade kan je vergelijken.

verschillende Engelse en Amerikaanse richtlijnen, zoals NFPA, die gelden voor specifieke

Enkele van de bekendste vooroordelen:

situaties. Met deze veelheid aan voorschriften - In geval van brand gaan alle sprinklers open.

Het totale schadebedrag bij branden in gesprinklerde gebouwen is een fractie van het totale

is het niet altijd duidelijk wat men moet toe-

Onjuist. Sprinklers openen één voor één en

passen.

gewoonlijk opent slechts een (zeer) beperkt aan- gebouwen.

schadebedrag bij branden in ongesprinklerde

tal sprinklers.

- Sprinklers zijn duur.

Vooroordelen

- Sprinklers openen spontaan.

Wat is duur in vergelijking met de materiële en

Een andere reden waarom vaak van een

Onjuist. Het openen van sprinklers als er geen

immateriële schade van een grote brand?

sprinklerinstallatie wordt afgezien is de

brand is, is meestal terug te voeren op mense-

verkeerde beeldvorming hoe de installatie

lijke acties/fouten. U heeft meer kans dat u hon-

Voor vragen over deze publicatie kunt u

werkt. Voor velen is de perceptie van de

derd wordt dan dat u het echt spontaan openen

terecht bij de projectcoördinator André

sprinklerinstallatie gebaseerd op onjuiste en/

van een sprinkler meemaakt.

Derksen, a.derksen@isso.nl.

Deskundigen voor project stoominstallaties gezocht!

ISSO is gestart met de realisatie van een publicatie over stoom­ installaties. Dit is mogelijk gemaakt door financiële ondersteuning van OTIB en Uneto-Vni. In de utiliteitsbouw zijn stoominstallaties bijzondere installaties. Om ze goed te kunnen bouwen en beheren, is specialistische kennis nodig. Vroeger kwam die kennis vaak van technici die de overstap van schip naar wal hadden gemaakt. Momenteel is die bron al aardig opgedroogd. Het onderwijs lijkt stoominstallaties als ouderwets te beschouwen en besteedt er (te) weinig aandacht aan.

Stoominstallaties vertegenwoordigen echter een grote investering en gebruiken veel energie; reden om een dergelijke installatie goed te onderhouden en goed te beheren.

latie, beheer en onderhoud). Door middel van de discussie in de kontaktgroep willen we komen tot een publicatie waarvan de inhoud breed wordt gedragen. Als laatste stap wordt het eindconcept van de publicatie beoordeeld door onze Raad van Begeleiding, waarin diverse experts zitting hebben.

Voor de kontaktgroep van dit project zijn we nog op zoek naar deskundigen die vanuit de utiliteit terugkoppeling kunnen geven over alle aspecten van het beheer en onderhoud

Kwaliteitsborging

van stoominstallaties. Is er iemand in uw

ISSO waarborgt de kwaliteit van haar publi-

organisatie die dat zou kunnen en willen

caties door middel van haar werkwijze.

doen? Of hebt u een suggestie buiten uw

Deze werkwijze houdt in dat de auteur (rap-

organisatie? Neemt u dan contact op met

porteur) wordt bijgestaan door een ISSO-

projectcoördinator Goffe Schat, 010 2066559,

kontaktgroep (groep van deskundigen). Deze

g.schat@isso.nl.

kontaktgroep beoordeelt wat de rapporteur heeft geschreven en geeft extra informatie,

De leden van de ISSO-kontaktgroep worden

advies of terugkoppeling uit eigen praktijk.

met naam en organisatie vermeld in de

In de ISSO-kontaktgroep zijn diverse groepen

publicatie.

van belanghebbenden vertegenwoordigd (in dit geval zijn dat: ontwerp, advies, instal I S S O i n f o 41

6

december 2009

Nieuw: ISSO-publicatie 52 ‘Luchtzijdig inregelen van klimaatinstallaties’ Onlangs heeft ISSO de publicatie ‘Luchtzijdig inregelen van klimaat­ installaties’ uitgebracht. Deze publicatie is gerealiseerd met steun van OTIB en Uneto-Vni en biedt de technicus van een installatiebedrijf of een installatiebeheerder een overzichtelijke en praktische methode voor het luchtzijdig inregelen van klimaatinstallaties in utiliteitsgebouwen.

schematisch wordt opgenomen met daarin aangegeven de meetpunten. Het rapport bevat kanaal- en roostermetingen. Voor het opnieuw inregelen van een bestaande installatie waaraan geen wijzigingen zijn doorgevoerd, kan een inregelverklaring

De gepropageerde inregelmethode is de

laars - constant volumeregelaars en variabel

voldoende zijn. Een inregelverklaring bevat

proportionele inregelmethode. De publicatie

volumeregelaars met en zonder inductie -

alleen die metingen die meer dan 5 procent

behandelt de theorie van deze methode,

omdat deze regelaars specifieke eisen stellen.

afwijken van de ontwerphoeveelheid. Voor de

waarna voorbeelden aangeven hoe deze

Indien aan deze eisen niet wordt voldaan,

beheersfase van de installatie behandelt de

methode in de praktijk wordt opgeschaald

is de werking van deze regelaars niet zoals

publicatie aandachtpunten waarmee men kan

naar samengestelde installaties die uit meer-

gewenst. Ook komt de ventilatorconvector

vaststellen of de installatie nog in balans is.

dere modulen bestaan. Een goed begrip van

(fancoilunit) aan de orde. Om vast te stellen

Het is wenselijk om in het onderhoudsschema

de theorie maakt dit proces van opschalen

of een installatie ingeregeld kan worden,

met dat doel steekproeven op te nemen.

eenvoudiger en overzichtelijker. Ook worden

wordt het begrip 'inregelgereed' geïntrodu-

Tenslotte komen er aanbevelingen aan de

daarmee de voorwaarden duidelijk die deze

ceerd. Hieraan is een afvinklijst verbonden.

orde voor het ontwerpen van inregelvriende-

inregelmethode stelt aan het ontwerp en

Als deze lijst niet compleet is, zijn voorberei-

lijke installaties. Het inregelen van deze instal-

de uitvoering van de installatie. Wordt aan

dende werkzaamheden nodig voordat het

laties kan zo op een efficiënte wijze verlopen

deze voorwaarden niet voldaan, dan kan men inregelen kan beginnen.

en een optimaal werkpunt voor de installatie

de trial & error-methode toepassen. Deze

opleveren in termen van energie en comfort.

laatste methode kan ook een goed resultaat

De publicatie is voorzien van twee rappor-

opleveren, maar dit kost wel veel meer tijd en

tageformaten voor de rapportage van het

ISSO-Publicatie 52 kost € 85,00 (ex. BTW)

inspanning.

inregelproces. Het eerste is een compleet

en is te bestellen via de ISSO-winkel op

ISSO-52 besteedt speciaal aandacht aan rege-

meet- en inregelrapport waarin de installatie

www.isso.nl.

ISSO zoekt een TECHNISCH PROJECTCOÖRDINATOR Wat kun je in deze functie verwachten?

Het coördineren van en leiding geven aan de uitvoering van onze elektro en ict projecten. Naast het bijdragen aan het relatiebeheer en het verwerven van opdrachten (inclusief financiering) behoren tevens de volgende werkzaamheden tot het takenpakket: • Inhoudelijk begeleiden van projecten; • Beheren van projecten op basis van contract, budget en tijdschema; • Redactioneel begeleiden van de te realiseren publicaties; • Beoordelen van de voor ISSO door derden opgestelde technische rapportages • Geven van presentaties in workshops en instructiebijeenkomsten • Vertegenwoordiging van ISSO in externe commissies • Communicatie met opdrachtgevers

Wat zijn jouw kwaliteiten?

Wij komen graag in contact met kandidaten die tenminste een HBO diploma hebben binnen de elektrotechniek, installatietechniek, werktuigbouw of energietechniek en verder: • Minimaal 5 jaar werkervaring met de installatiesector in de gebouwde omgeving • Ervaring met projectmatig werken I S S O i n f o 41

7

• Goede schriftelijke en mondelinge beheersing van de Nederlandse taal • Zelfstandig, initiatiefrijk, gemotiveerd • Enthousiast, open en positief • Goed in teamverband kunnen werken, goede sociale vaardigheden • Nauwkeurig en doelgericht • Verantwoordelijkheidsgevoel, stressbestendig en flexibel

Wat bieden wij jou?

Bij ISSO werk je altijd met de nieuwste technologie.

Hierdoor en door onze opleidingsmogelijkheden kun je jezelf blijven ontwikkelen. Daarnaast bieden wij: • Een boeiende en afwisselende functie in een kleine dynamische organisatie; • Vrijheid voor ontplooiing van persoonlijke creativiteit en inventiviteit; • Het salaris is afhankelijk van opleiding en werkervaring; • Goede secundaire arbeidsvoorwaarden.

Interesse? Graag ontvangen wij een motivatiebrief met een uitgebreide Curriculum Vitae per e-mail naar sollicitatie@isso.nl

Voor meer informatie over ISSO: www.isso.nl Acquisitie n.a.v. deze advertentie wordt niet op prijs gesteld december 2009

V R A AG N U U W TO E G A N G S K AART A A N! WWW.VSK.N L

09.30  18.00 UUR GA VOOR HET COMPLETE PROGRAMMA NAAR WWW.VSK.NL • DUURZAME ENERGIEOPLOSSINGEN • NVKL� PAVILJOEN • KENNISPLEIN • KLIMAATTHEATER DUURZAAM SCOREN • CONGRESSEN EN SYMPOSIA

Nieuw gezicht bij ISSO! Wendy Bakker Per 1 augustus 2009 is Wendy Bakker (1985) bij ISSO in dienst gekomen in de functie van secretariaatsmedewerker. Nadat ze de opleiding management足 assistent had afgerond, wist ze nog niet goed wat ze wilde en heeft ze besloten om de Pabo te gaan doen. Na voor de klas te hebben gestaan, kwam ze er uiteindelijk toch achter dat het bedrijfsleven meer bij haar past.

Inmiddels is Wendy met veel plezier aan de slag bij ISSO. Als secretariaatsmedewerker ondersteunt ze de projectco旦rdinatoren en tevens is zij als telefoniste het eerste aanspreekpunt binnen ISSO. Wendy heeft veel lol in haar werk bij ISSO doordat er veel afwisseling is in haar werkzaam足heden.

In haar vrije tijd is Wendy graag in gezelschap van familie en vrienden. Ook houdt ze zich veel bezig met sport, onder andere tennis en fitness.

Agenda 2010 Wat

maandelijks

Cursus Power Quality

1-5 februari

VSK 2010

19 maart

Terugkomdagen EPA

23 september

Najaarsoverleg

bouwfysica en bouwbesluit足berekeningen Dordrecht

www.binksoftware.nl Installatiebedrijf

Kwekel BV 's Hertogenbosch

www.kwekel.nl

Euro-index

www.euro-index.nl Waar regionaal Jaarbeurs Utrecht

ISSO-Docentendag

februari-april

Voor installatietechniek,

Meetinstrumenten, kalibraties en C.V.-componenten Capelle a/d IJssel

Met veel plezier verwelkomen we haar in het ISSO-team!

Wanneer

Bink Software BV

Houten Regionaal Nader te bepalen

Instructiebijeenkomsten Op basis van ISSO-publicaties verzorgen wij regelmatig instructiebijeenkomsten.

Het is ook mogelijk om dit in uw bedrijf te verzorgen (In-Company trainingen)

KEMA Quality b.v. business & technische concultancy operationele diensten metingen & inspecties testen & certificatie

www.kema.com

Voor meer informatie kunt u onze website www.isso.nl raadplegen.

I S S O i n f o 41

9

december 2009

Peter ’t Lam: Veertig jaar een dienende rol in de installatiesector

mijn ouders diep en diep teleurgesteld. En het ergste was; de tour van The Iveys (nummer 1 hit in Nederland met Maybe Tomorrow) werd uitgesteld. Ik moest, om aan geld te komen, weer even gaan werken en kwam via het uitzendbureau op de postkamer van de ACI terecht. En, zoals het spreekwoord zegt, van uitstel kwam afstel dus de hele tour van The Iveys ging uiteindelijk nooit door, en ik bleef bij de ACI werken. Achteraf, maar ook toen al, was ik blij dat ik bij de gemeente ben weggegaan, want ik werd knettergek van de ambtenarencultuur. Er was in die tijd bij Burgerzaken eerlijk waar iemand in dienst die de hele dag niets anders deed dan noteren of mensen op tijd binnenkwamen en niet te vroeg weggingen. Ook schreef hij in een boek hoe vaak mensen naar de wc gingen en zag erop toe dat we niet te vaak of tegelijk gingen.

Ruimte en vertrouwen Mijn baan bij de ACI was in de ogen van veel mensen een stap terug, maar voor mij was het een enorme stap voorwaarts. Mensen gaven me daar, zo herinner ik me het in elk geval, de ruimte. Ik kreeg vertrouwen en daar

“Technische kennis moet nu commercieel rendabel zijn”

kon ik iets mee. Dit is nog steeds de manier van werken die ik ook bij ISSO voorsta en die ik in alle achterliggende jaren heb gehanteerd. Op de postkamer heb ik uiteindelijk niet zo lang gewerkt. Er kwam al snel een baantje op de administratie bij de ACI vrij, en

In 1969 stapte hij als jongste bediende de postkamer binnen bij de ACI, de toenmalige branchevereniging voor de grotere, werktuigbouwkundige installateurs. Veertig jaar later is hij bureaumanager bij ISSO, het Kennisinstituut voor de installatie­ sector. Als een spin in het web houdt hij bij ISSO in de gaten welke kennisprojecten en -producten worden opgestart en ziet erop toe dat ze tot een goed einde worden gebracht. In zijn lange loopbaan bij ACI, VNI en ISSO kon hij de evolutie van de installatiesector van de zijlijn beschouwen. En als er één ontwikkeling duidelijk op voorgrond treedt, dan is het wel de mentaliteitsverandering bij de ondernemer in deze sector. Het woord is aan Peter ’t Lam, 58 jaar.

blijkbaar vond men toen dat ik die wel kon invullen. Ik begon onder meer met de administratie van het tijdschrift Verwarming & Ventilatie, dat door de ACI werd uitgegeven.

Later deed ik alle administratieve en commerciële zaken van dit blad. Eerst was het een blad dat de vereniging geld kostte, maar later ontdekten we dat je er ook geld mee kon verdienen. Dat vond ik leuk. Na een paar jaar en veel avondcursussen groeide ik verder door tot in de loop van de jaren tachtig ik het hoofd van de administratie was. In 1988 was het tijd voor een fusie: ACI ging samen met

“Een ambtenarenbestaan; dat was, als het

in mijn vrije tijd was ik roadie bij een, voor die

de AVOL en de NCIB, waaruit de nieuwe bran-

aan mijn vader had gelegen, mijn ultieme

tijd, populaire Haagse popband The Incrowd.

cheorganisatie VNI ontstond. Ik kreeg daar

toekomst. Na de middelbare school had hij

Op een dag werden zij als voorprogramma

dezelfde functie als bij de ACI, maar toch was

mij een baantje bezorgd bij het bevolkings-

van de Engelse popgroep The Iveys - later

het heel anders. Het vertrouwen en de vrij-

register op het Haags gemeentehuis. Ik kreeg

Badfinger - uitgenodigd voor een tour door

heid om met zijn allen aan één doel te wer-

er een interne opleiding en een mooie car-

Zuid-Frankrijk en ik kon met hen mee. Ik heb

ken, dat ik bij de vroegere ACI zo sterk voelde,

rière als ambtenaar lag in het verschiet. Maar

meteen mijn baan opgezegd. Thuis waren

ontwikkelde zich erg langzaam bij de VNI. Ik

I S S O i n f o 41

10

december 2009

had nooit het gevoel dat wij met zijn allen

iets vanzelfsprekends zagen. Mensen uit de

begrip voor hebben, maar tegelijk denk ik dat

hetzelfde doel nastreefden. Toen in 1993 aan

sector wilden graag meewerken, omdat zij op

hiermee wel de toekomst van het installatie-

mij werd gevraagd of ik de administratie en

die manier zelf een kleine kennisvoorsprong

vak in gevaar komt. Een andere zorg die ik heb,

alle bijkomende werkzaamheden van ISSO op konden opbouwen. In elk geval was er een

is de ontlezing. Dan ben ik maar van de oude

me wilde nemen, heb ik dat meteen gedaan.

flinke groep ondernemers die, zodra we een

stempel, maar 20 jaar terug zag ik technici nog

Ook al betekende dat meer dan duizend gul-

nieuwe publicatie uitbrachten, deze wilden

complete handboeken en publicaties door-

den minder in de maand.

hebben om hun kennis op peil te brengen.

worstelen voordat zij aan een klus beginnen.

De laatste jaren zie ik een opmerkelijke ken-

Nu moet het allemaal met een checklist of een

Administratie, verkoop en pr

tering. In de eerste plaats zijn ondernemers

globale berekening. Wij werken als ISSO daar

Bij ISSO kwam ik op een bureau met vooral

steeds meer commerciële leiders in plaats

deels aan mee, omdat we met bijvoorbeeld

techneuten. Mijn taak was het op orde hou-

van technische leiders. Ik snap die ontwikke-

onze digitale tools de gebruiker - indicatief -

den van de administratie - die in die tijd sterk

ling, als je bijvoorbeeld alleen al kijkt naar de

op eenvoudige wijze de consequenties van

groeide - en het verzorgen van de verkoop

faalkosten in onze sector. Maar ik heb toch

hun keuzes of aannames zichtbaar maken.

en de pr van de kennisproducten. ISSO was

het idee dat dit aan het doorschieten is. Ik

Desondanks heb ik de hoop dat de belang-

al bijna 20 jaar actief, maar ze had nog lang

merk, en ik hoor dat ook uit verhalen, dat veel stelling voor technische publicaties weer aan

niet de omvang en de reikwijdte die wij nu

ondernemers in onze sector de technische

zal trekken. Wij doen daar in elk geval alles

hebben. Wel was het bestuur van ISSO op dat

kennis niet meer voorop stellen. Dit wordt

aan. De informatie wordt steeds toeganke-

moment van mening dat we ons moesten

ondersteund door de publicatie ‘Innovatie

lijker. Omdat alleen het ’push-mechanisme’

profileren. Veel meer mensen moesten weten

in de technische Installatiebranche’ van

in de markt niet werkt, proberen wij met

dat zij hun kennis op peil moeten houden, en

Marktmonitor/OTIB. Daarin constateert men

doelgroepbrochures ook de opdrachtge-

dat zij daarvoor bij ISSO de kennisproducten

dat het algemene kennisniveau van de mede- vende markt te stimuleren tot het investeren

konden aanschaffen. In die tijd heb ik daarom

werkers in de installatiebedrijven te laag is en

in betere en duurzame installaties. Tevens

het ISSO Jaarboek en ISSO Info opgestart.

dat er weinig bereidheid is om in versterking

organiseren wij regelmatig instructie- en

Ook ben ik in die tijd nadrukkelijk met een

daarvan te investeren. Dit kan worden opge-

voorlichtingsbijeenkomsten. Naast regionale

projectenadministratie gestart, zodat alle

vangen door het verder introduceren van

bijeenkomsten is het ook mogelijk om dit

uitgaven en inkomsten van elk project van

tijdbesparende technieken, zoals industrieel

in-company te doen. En met ISSO Digitaal

ISSO voor alle partners inzichtelijk werden.

geproduceerde bouw- en installatiedelen

sluiten we aan bij de belevingswereld van

Het zijn dit soort activiteiten – en vooral de

en Plug & Play installaties. Wanneer we geen

jongere generaties. Straks kan men zelfs alle

vrijheid om ze te bedenken en ondernemen – oplossingen vinden, dreigen we als branche

kennis volledig integreren in de digitale wijze

waardoor ik deze baan zo enorm boeiend en

waarop bedrijven bestekken of ontwerpen

onze positie te verliezen als betrouwbare

leuk vond en nog altijd vind. Bij ISSO, waar we leverancier van installaties. Het is eveneens

maken. Voor de uitvoerende vakmensen

intussen al met 20 medewerkers zijn, heerst

een teken aan de wand dat wij nog met veel

heeft ISSO de ‘Kleintjes-reeks’ ontwikkeld. Op

heel erg een sfeer van samenwerking. Het

pijn en moeite medewerkers van installatie-

basis van de ISSO-publicaties kunnen we in

klinkt zo vanzelfsprekend, maar hier is ieder-

bedrijven – ondernemers al helemaal niet

deze reeks direct toepasbare kennis op com-

een belangrijk. Wij geven veel vrijheid, en

meer – bereid kunnen vinden om in ‘ISSO-

pacte wijze aanbieden. Naast de steun van

daardoor ontstaat een sfeer waarin iedereen

Kontaktgroepen’ plaats te nemen en mee te

onze oprichters krijgen wij daarvoor bij ons

kan presteren. Natuurlijk moet ik reëel zijn en

werken aan de totstandkoming van publi-

werk veel support van OTIB en SenterNovem.

merk ik ook dat, nu ons bureau groter wordt,

caties. Ook als het gaat om de verkoop van

De toekomst van ISSO is volledig afhanke-

het lastiger wordt om deze onvoorwaarde-

technische kennis, zie je dat ondernemers

lijk van de toekomst die deze sector heeft.

lijke betrokkenheid van iedereen te vragen.

steeds meer de hand op de knip houden. Ik

Daarom koesteren wij de samenwerking met

Maar bij het aantrekken van personeel wordt

denk dat het vooral voor de installatiewereld

Uneto-VNI, Onri, VABI, PIT en TVVL, onze

met deze cultuur wel rekening gehouden.

slecht is, wanneer ondernemers bezuinigen

‘founding fathers’. Al ben ik wel van mening

op kennis. En dat terwijl de media steeds

dat, en dan kom ik weer bij een parallel met

Nieuwe mentaliteit

vaker over klachten publiceren die vooral

het begin van mijn carrière, er in die samen-

Bij ISSO merken wij heel duidelijk dat de

ontstaan door onzorgvuldig en ondeskundig

werking een basis van vertrouwen en vrijheid

behoefte aan kennis sterk toeneemt. Maar

aangelegde installaties.

moet zijn. Elke organisatie is belangrijk, ieder

naast die toename zie ik ook, als ik wat

vanuit zijn rol en functie. De partijen zullen

generaliseer, een andere manier waarop

Toenemende ontlezing

ondernemingen kennis benaderen. In het

Het is duidelijk dat voor een toenemend aantal len, ook al is er een vorm van afhankelijkheid.

verleden, toen ik hier net kwam werken,

ondernemers het vergaren van technische

Doen we dat niet, dan doen we zelf afbreuk

maar zeker ook in de jaren ervoor, zag je dat

kennis eerst commercieel rendabel en ver-

aan het imago en de geloofwaardigheid van

installateurs en adviseurs die serieus met

antwoord moet zijn, voordat zij daaraan geld

de sector.”

hun vak bezig waren, de ISSO-publicaties als

besteden. Als administrateur kan ik daar nog

I S S O i n f o 41

11

elkaar daarom als gelijken moeten behande-

december 2009

Co lo fo n ISSO Info is een uitgave van

k e n n isi n s t i t u u t v oo r d e i n s ta l l at i e s e c t o r

Kerstgroet

De komende jaren zal er veel aanspraak worden gedaan op onze solidariteit en op onze medewerking aan de creatie van een duurzame samenleving. Samenwerking en respect voor elkaar zijn instrumenten om dit te bereiken.

ISSO onderstreept dat en wenst u een voorspoedig 2010.

FIJNE

FEESTDAGEN!

Onderstaande uitgaven zijn (binnenkort) beschikbaar:

• ISSO-publicatie 52 ‘Luchtzijdig inregelen van klimaatinstallaties’ • ISSO-publicatie 75.1 ‘Handleiding Energieprestatie-Advies Utiliteitsgebouwen - Energieprestatiecertificaat’ (herziene versie)

• ISSO-publicatie 82.1 ‘Handleiding Energieprestatie-Advies Woningen - Energieprestatiecertificaat’ (herziene versie)

• ISSO-publicatie 91 ‘Ventilatiesystemen met decentrale

toe- en afvoer en warmteterugwinning in woningen en woongebouwen’

• ISSO-publicatie 92 ‘Ventilatiesystemen met decentrale toevoer en centrale afvoer in woningen en woongebouwen’ De bovenstaande uitgaven zijn zowel digitaal als in boekvorm beschikbaar.

Meer informatie over de publicaties vindt u op www.isso.nl.

I S S O i n f o 41

(Weenapointgebouw B) 3014 DB Rotterdam Postadres Postbus 577 3000 AN Rotterdam

Tel.

010 - 206 59 69

010 - 213 03 84

Fax

E-mail

info@isso.nl

www.isso.nl

Internet

Wat is ISSO ISSO, het kennisinstituut van de installatiesector, houdt zich bezig met het identificeren van kennisvragen binnen de installatiesector, het ontsluiten en toegankelijk maken van deze kennis in de vorm van praktische ISSO-publicaties en het bevorderen van het gebruik van ISSO publicaties als normstellende richtlijnen.

Op 29 april 1974 werd ISSO

Nieuwe ISSO-uitgaven

Bezoekadres Kruisplein 25

opgericht door de volgende organisaties: TVVL Nederlandse Technische Vereniging voor Installaties in Gebouwen Uneto -Vni Ondernemersorganisatie voor de installatiebranche en de technische detailhandel PIT Stichting Promotie Installatietechniek

12

in een later stadium traden de volgende organisaties toe:

ONRI Organisatie van Nederlandse

Vabi Vereniging voor Automatisering in de

Raadgevende Ingenieursbureaus Bouw en Installatietechniek

Vormgeving

Redactie

Stijlmeesters P.P.H. 't Lam

A.B. van Kleven-Pijpers

Stijlmeesters

december 2009