Buzinezz Magazine 2021 - Zeewolde Zakelijk

BIOLOGISCH OF DUURZAAM. MAAR WAT IS HET VERSCHIL?

KANSEN VOOR DE KORTE VOEDSELKETEN.

HORECA EN BOEREN WERKEN SAMEN.

Met een jonge generatie boeren op de trekker is de transitie naar een duurzame landbouw volop aan de gang. 6

Gesprek met prof. dr. Barbara Baarsma, pleitbezorgster van de kringlooplandbouw en de korte keten.20

Verse ingrediënten voor de maaltijden haalt Restaurant fika zoveel mogelijk uit Zeewolde zelf: puur en lekker. 31

z Businez

Businezz Magazine is een uitgave van de gemeente Zeewolde | Zeewoldezakelijk.nl | nummer 12 | Voorjaar 2021

Prof. dr. Barbara Baarsma:

‘Eet meer uit korte ketens’ VAN DE BOER NAAR UW BORD

Het buitengebied heeft de inwoners van Zeewolde veel te bieden: een groot areaal aan land- en tuinbouwproducten, fraaie natuur en uitgebreide recreatiemogelijkheden. Lees er alles over in deze speciale uitgave van Businezz Magazine vanZeewolde Zeewolde Zakelijk.

1 Zakelijk | Businezz Magazine

Inhoud

Colofon Businezz Magazine is een uitgave van de gemeente Zeewolde. Centraal in deze uitgave staat het buitengebied van Zeewolde. In

Biologisch en duurzaam

6

Dichtbij huis

12

een oplage van 10.000 stuks is dit magazine huis-aan-huis in Zeewolde verspreid.

Korte keten

20

Wijn uit Zeewolde

24

Concept, fotografie, design en realisatie: Steijger Communications BV - Zeewolde Cover: Rabobank/E. Walvisch Druk: Holwerda Direct Zeewolde Het Businezz Magazine is gedrukt op FSC gecertificeerd papier.

Uitgever Gemeente Zeewolde Raadhuisplein 1 3890 AA Zeewolde T: 036 522 9455 E: info@zeewoldezakelijk.nl W: www.zeewoldezakelijk.nl

Voorwoord Gerrit Jan Gorter

Ruimte Het buitengebied

De nieuwe graanketen Arjen Verschure

Gastvrij Zeewolde Carolien den Brok

Culinair Zeewolde Renée Meijer

Groeten uit Zeewolde Wim Klink

Even voorstellen Zeewolde Zakelijk

Met dank aan...

3

19

32

© Gemeente Zeewolde - 2021 Het is niet toegestaan zonder voorafgaande toestemming van de uitgever artikelen of gedeelten daarvan te (doen) publiceren of anderzins openbaar te maken of te verveelvoudigen in welke vorm dan ook.

2

Zeewolde Zakelijk | Businezz Magazine

38

4

28

36

39

VOORWOORD “

Met trots en grote waarde-

ring zie ik dat, in navolging van de immer populaire Pinkendag, er steeds weer nieuwe ontwikkelingen en activiteiten bij komen zoals Boer zoekt Burger, Het Streekdiner, De Beleving, Boeren Pitstop, Hans & Grietje, Tulpenroute, enzovoorts. Het zijn fantastische voorbeelden van de wijze waarop bedrijven rondom de kern van Zeewolde het publiek kennis laten maken met het leven en werken op de boerderij.’

Vanaf de jaren zeventig zijn de eerste pioniers naar Zeewolde gekomen. Deze eerste generatie agrariërs heeft het dorp niet alleen gevormd, maar ook de ruimte geschapen voor een krachtige ontwikkeling. Met keihard werken hebben zij Zuidelijk Flevoland een belangrijke plaats in de wereldvoedselvoorziening gegeven.

Inmiddels wordt het land bewerkt door de tweede generatie. Veelal jonge, hoogopgeleide boeren, die vaart zetten achter de transitie in de landbouw naar meer duurzaam en biologisch produceren. En dat gaat gepaard met allerlei nieuwe initiatieven, die de verbinding met het publiek stimuleren. Met trots en grote waardering zie ik dat, in navolging van de immer populaire Pinkendag, er steeds weer nieuwe ontwikkelingen en activiteiten bij komen zoals Boer zoekt Burger, Het Streekdiner, De Beleving, Boeren Pitstop, Hans & Grietje, Tulpenroute enzovoorts. Het zijn fantastische voorbeelden van de wijze waarop bedrijven rondom de kern van Zeewolde het publiek kennis laten maken met het leven en werken op de boerderij.

Volgens deskundigen heeft Zuidelijk Flevoland de beste landbouwgronden van Europa. De kalkrijke kleigrond is hét agrarische walhalla.

Gelukkig dat het oorspronkelijke plan voor de ligging van Zeewolde niet verder is gekomen dan de tekentafel van planners van de Rijksdienst voor de IJsselmeerpolders. In 1968 viel Zuidelijk Flevoland droog en werd het nieuwe dorp Zeewolde midden in de polder ingetekend.

Al bij de drooglegging van Oostelijk Flevoland stond er een dorp met de naam Zeewolde gepland – tussen Lelystad en Dronten. Dankzij de ligging, de hoge kwaliteit landbouwgrond en uiteraard de wilskracht en vindingrijkheid van onze boeren, staat de ontwikkeling in het buitengebied van Zeewolde niet stil.

In deze speciale uitgave van het Businezz Magazine van Zeewolde Zakelijk laten we zien welke mooie ontwikkelingen er zijn in ons buitengebied, die gericht zijn om burger en boer nauwer te verbinden. Door het verkleinen van de afstand tussen producent en consument – het creëren van een korte keten - zal er ook meer waardering komen voor voedsel en de wijze waarop dat geproduceerd wordt. En ik ben ervan overtuigd dat meer waardering door de consument bijdraagt aan het besef dat voedselproductie van grote invloed is op onze leefomgeving. Ik wens u veel leesplezier toe!

Gerrit Jan Gorter Burgemeester Zeewolde Zeewolde Zakelijk | Businezz Magazine

3

RUIMTE In het buitengebied van Zeewolde

Zeewolde kent een groot buitengebied. Dat is alles buiten de

houden ruim 200 bedrijven zich

bebouwde kom van Zeewolde, waaronder ook de bedrijventer-

bezig met de akkerbouw. Daarnaast

reinen Trekkersveld en Horsterparc, Harderhaven/Harderwold

zijn er rond de 120 melkveebedrij-

en Recreatieterrein Horsterwold. Het buitengebied kenmerkt

ven. In totaal bevinden zich zo’n

zich vooral door een afwisselend, jong agrarisch landschap. Het

350 bedrijven in het buitengebied,

is grotendeels een productielandschap, waarin een herkenbare

dat een oppervlakte heeft van bijna

rationele blokverkaveling is toegepast die doorkruist wordt door

18.000 hectare.

smalle wegen in het schijnbaar oneindig landschap. Met hier en daar boomgroepen en in lijnopstelling de windturbines, die als ijle populieren aan de horizon staan.

4

Zeewolde Zakelijk | Businezz Magazine

....en in de geweldige ruimte verzonken de boerderijen....

BUITENGEBIED ZEEWOLDE

Het buitengebied van Zeewolde is het grootste bedrijventerrein van Zuidelijk Flevoland

Vrijwel het gehele buitengebied van Zeewolde

het vroegere stroomgebied van de rivier de

bestaat uit vruchtbare kleigronden. In het

Eem ligt. De basisfunctie van het buitenge-

zuidoosten van de gemeente komt zand voor

bied is landbouw, dat is dan ook meteen de

als restant van voormalige zandplaten en

gebiedsbestemming. Wonen, niet-agrarische

uitlopers van de Veluwe. Op de kleigronden

bedrijvigheid en verblijfsrecreatie zijn geen

heeft zich binnen Zeewolde de akkerbouw

basisfuncties; deze mogen wel ontwikkeld

gevestigd. Zuidelijk van de Hoge Vaart, nabij

worden, echter alleen als ze niet ten koste

de kern van Zeewolde, is het landschap meer

gaan van de basisfunctie: de landbouw. In het

gedifferentieerd en besloten, hier hebben dan

buitengebied van Zeewolde vinden ontwik-

ook recreatie en natuur een belangrijke plaats.

kelingen plaats die maatgevend zijn voor

Daarnaast bevindt er zich een kleine tuinbouw

de moderne landbouw, niet alleen in eigen

enclave rondom de Sterappellaan. Op de

land maar ook ver daarbuiten. Er is een stille

zandgronden in het buitengebied zijn hoofd-

transitie gaande ingezet door de noodzaak

zakelijk bossen aangelegd. Het grootste bos is

van duurzame landbouw. De jonge generatie

het Horsterwold met z’n Stille Kern.

landbouwers zet in op duurzaamheid en

Het Horsterwold gaat in de zogenaamde

biologisch en streeft naar kringloopbedrijven,

Zuidlob over in het Hulkesteinse Bos, dat in

met korte ketens en een goed rendement.

Bebouwde kom Buitengebied Zeewolde Zakelijk | Businezz Magazine

5

en duurzaam

BIOLOGISCH

De polderprovincie heeft het grootste aandeel in de biologische landbouw in Nederland. In Nederland is nu meer dan 71.000 hectare bestemd voor biologische landbouw of in omschakeling, waarvan ruim 11.000 hectare in Flevoland. Een groot deel daarvan bevindt zich in Zeewolde.

Een toenemende vraag naar duurzaam en biologisch voedsel, in combinatie met snelle technologische ontwikkelingen, jagen ook in het agrarische buitengebied van Zeewolde veranderingen aan. Met een jonge generatie boeren op de trekker is de transitie naar duurzaam en biologisch volop aan de gang. maar de omschakeling gaat niet zonder slag of stoot.

Foto: 123RF

Biologisch of duurzaam. Maar wat is eigenlijk het verschil? Biologisch voedsel is niet altijd duurzaam, hoewel duurzaam voedsel vaak wel biologisch is. Hoe zit dat? Bij biologisch geproduceerde voeding staat het welzijn van dieren én de kwaliteit van de landbouwgrond voorop. Dit houdt in dat dieren goed behandeld worden en dat er geen kunstmest of chemische bestrijdingsmiddelen worden gebruikt. Dit zijn grote pluspunten, maar het betekent niet dat biologisch voedsel automatisch ook duurzaam is.

6

Zeewolde Zakelijk | Businezz Magazine

Zuidelijk Flevoland is de laatste IJsselmeer-

keuze niet voor even. Het zijn forse veranderin-

polder die in ontwikkeling is genomen. De

gen in de bedrijfsvoering waarbij de terugval

inpoldering begon in 1959 en negen jaar later

op chemische gewasbeschermingsmiddelen

viel de polder droog. Het gemaal Blocq van

en kunstmest niet meer aan de orde zijn.

Kuffeler – in Europa het grootste gemaal in

Een perceel omschakelen +duurt twee jaar. En

zijn soort – was in oktober 1967 met pompen

hoewel de granen van omschakelakkers nog

begonnen. In amper acht maanden tijd klaar-

wel bijvoorbeeld als eerste- of tweedejaars

de het gemaal de klus en was 43.000 hectare

omschakelgerst kunnen worden vermarkt,

nieuw land ontstaan. Zo ver het oog reikte

lopen de boeren toch veel omzet mis. Veel

was er niets; een grote leegte. Vanaf 1968 werd

gewassen worden niet meer in die 2 jaar gang-

Zuidelijk Flevoland ontgonnen en in cultuur

baar geteeld en vinden hun weg nog wel op de

gebracht. Het zou tot het eind van de jaren ze-

gangbare afzetmarkt. Geen betere prijs en veel-

ventig duren eer de eerste boeren aan de slag

al lagere opbrengsten. Daarbij kost de over-

konden. Flevoland was geliefd, vooral bij jonge

stapprocedure ook nog eens véél geld, omdat

boeren. Zij kenden de verhalen van de pioniers

mechanisatie en bewaring van producten op

in Noordoostpolder en Oostelijk Flevoland. Nu

een andere wijze moet worden ingevuld.

waren zij aan de beurt! We zijn nu ruim veer-

Veel boeren vinden het daardoor een risico-

tig jaar verder en maken we de overgang naar

volle stap om biologische producten te gaan

de volgende generatie mee. Als er opvolging is

telen.

althans en zoon of dochter ook daadwerkelijk

Voldoende biologische areaal telen is voor

het boerenstokje wil overnemen. Als dat het

Jan en Jur belangrijk omdat zo nieuwe in-

geval is, dan gaat dat vrijwel direct met veran-

vesteringen meer rendabel kunnen worden

dering gepaard. Buzinezz Magazine zocht en-

gemaakt. Met een bevriende collega zijn ze

kele boeren van het eerste uur op, sprak met

daarom een paar jaar geleden een samen-

hen en hun opvolgers.

werking aangegaan en wordt gezamenlijk de biologisch teelt op een grotere oppervlakte

Bietencampagne

uitgevoerd.

We zoeken Jan Veenink en zijn zoon Jur aan de Dodaarsweg op. Vanaf 1986 staat hier de

Onkruidbestrijding

boerderij, die Jans vader was toegewezen.

Onkruiden worden in biologische teelten voor-

Wegens ruilverkaveling gaven zij hun boerde-

namelijk bestreden door veelvuldige inzet van

rij in de buurt van Zeddam/Doetinchem op en

machines (eg, schoffel, vingerwieder e.d.) en

solliciteerden zij met succes naar een kavel in

menskracht (handmatig onkruid verwijde-

Zuidelijk Flevoland. Het is nu een bedrijf van 46

ren, wiedbed). Afgezien dat de kosten hiervan

hectare. Wat voor polderbegrippen gemiddeld van omvang is. Er worden aardappelen, uien,

“

In de krant las ik dat er op dit moment nog te weinig vraag is naar biologische producten, waardoor grootschalige omschakeling naar meer duurzame productie economisch gezien nu niet haalbaar zou zijn. De Europese Commissie heeft de biologische landbouw centraal gesteld in haar Green Deal / Farm to Fork plannen en zet in op 25% biologisch landbouw areaal in 2030. De stap naar 25% is erg ambitieus. Met een gemiddeld biologisch landbouw areaal van 4,1%, moet Nederland grote sprongen maken. Maar snelle groei betekent investeren en ik zeg maar zo ‘je kunt niet groen doen als je rood staat.’ De overheid kan de consument overigens wel stimuleren, bijvoorbeeld door de btw van biologische producten te halen. Daardoor zal de vraag stijgen en komt de groei vanzelf.’

Vader Jan en zoon Jur Veenink op het land, Riks de Drentse patrijshond is altijd van de partij.

suikerbieten, wintertarwe en sperziebonen geteeld. Het is lunchtijd als we voor het gesprek aan de grote keukentafel plaatsnemen. Het is het enige moment dat de Veeninks tijd hebben; ze zitten midden in de bietencampagne en dat betekent dat als het weer maar even meezit het rooien gaat beginnen. Voor vader en zoon, die samen het bedrijf runnen, is dit de laatste bietenoogst. Een paar dagen eerder tijdens een rit op de trekker vertelt Jan dat het bedrijf begonnen is met het omschakelen naar biologische landbouw. Jan vertelt: ‘We zijn er in 2018 mee begonnen en in 2020 telen wij voor het eerst biologische gewassen; erwten, pastinaak en wortels.’ De teelt van suikerbieten past daar niet meer bij. Een boer maakt zo’n

Zeewolde Zakelijk | Businezz Magazine

7

“

Over korte ketens gesproken. De dit jaar geoogste pastinaak (7 ha) wordt opgeslagen in een gekoelde kistenbewaring. Gedurende de komende maanden worden de pastinaken voor een deel verwerkt door Yellow Chips in Emmeloord voor de biologische groentechips.

Het andere deel wordt afgezet via van Geffen uit Lelystad die dit product verpakt voor de Lidl en Aldi in Europa.’

Foto: Jur Veenink

relatief hoog zijn ten opzichte van de totale

weten het niet. Onze aardappelen gaan als friet Overheidsbeleid

teeltkosten, is het ook geen uitzondering dat

de hele wereld over: c’est tout.’

een deel van een biologische teelt tot misluk-

Jur vult aan: ‘Ik vond de bulkproductie die wij een sterk overheidsbeleid nodig dat gericht

ken is gedoemd omdat het onkruid toch niet

draaiden met aardappels, suikerbieten, uien of is op zowel productie als consumptie. Jur is

voldoende bestreden kan worden. Ook liggen

granen als basis van ons bedrijf super kwets- ervan overtuigd dat biologisch een vorm van

ziekten en plagen op de loer waarop weinig

baar. Als je in een jaar een tegenvallende oogst landbouw is die wérkt, waarbij een bewezen

tot niets aan gedaan kan worden. Jan vertelt

hebt, dan merk je dat direct in je inkomen. Ik meerwaarde wordt ondersteund door goede

dat op de cursus biologische landbouw, die hij

vind dat je een ruimere basis moet hebben. We wetgeving en strenge controles waardoor het

met Jur en zijn vrouw heeft gevolgd, er is ge-

komen van een bouwplan van één op vier en vertrouwen van consumenten steeds meer

leerd dat je rekening moet houden dat van alle

nu we biologisch gaan krijgen we een rotatie- zal toenemen. En dat laat zich vertalen in een

gewassen die je in een jaar teelt er één gewas

plan van één op acht. Dat betekent dat de hele grotere vraag naar biologische landbouwpro-

mislukt. Heftig, maar het hoort bij de keuze die

kavel is verdeeld in acht gelijke percelen, met ducten. Jur: ‘Ik wil graag een actieve bijdrage

gemaakt is. Je hoopt natuurlijk wel dat planten

acht verschillende gewassen. Deze rouleren leveren aan de transitie van de landbouw in

door de biologische teeltwijze minder vatbaar

vervolgens achtereen over de kavel. We gaan Flevoland naar biologische kringloopland-

worden.

dus meer gewassen telen, waardoor je ook bouw. Met een korte keten om samen met

Maar bij de transitie naar biologisch is wel

meer spreiding van werkzaamheden door het onze ketenpartners en de consument ons te Mallemolen

jaar heen krijgt.’

Maar als er zoveel obstakels zijn en beren op de

Ofschoon Jan en Jur nog maar sinds kort de verbinding.’

weg lopen, waarom doe je dit dan?

eerste echte biologische producten telen geeft

Jan: ‘Omdat wij helemaal klaar zijn met het

het hen nu al veel voldoening.

produceren tegen de klippen op. We willen uit

Jan erkent dat de overgang ook iets heeft van Deze drie aandachtspunten waar Jur aan refe-

de mallemolen van steeds hogere productie en

een zoektocht naar afnemers met wie je een reert komen uit het Biologische 10 Puntenplan

lagere prijzen. Met ‘massa is kassa’ ga je het

klik hebt en producten die hen het beste lig- van Bionext; de ketenorganisatie voor biologi-

niet redden. De gangbare landbouw is gericht

gen. ‘Hoe meer variëteit in je gewassen - hoe sche landbouw en voeding.

op bulk; die moet de productie halen anders

minder vaak je met hetzelfde gewas terug Met verbreden wordt niet alleen groeien be-

doe je niet mee. In de meeste gevallen weten

komt op hetzelfde perceel - hoe beter dat voor doeld, maar vooral ook het bieden van per-

we niet eens waar onze producten heen gaan,

de bodemgezondheid is. Op deze manier gaan spectief aan Nederlandse boeren die de tran-

allicht gaan onze Flevolandse uien naar Ver-

we voor een groen, eerlijk en bovenal gezond sitie naar biologische landbouw willen maken.

weggistan en brengen ze daar nog flink op. We

duurzaam landbouw- en voedselsysteem.’

8

Zeewolde Zakelijk | Businezz Magazine

kunnen richten op verbreding, verdieping en

Aandachtsgebieden

De verdieping richt zich op de duurzaamheid

‘Doordat wij minder mest gebruiken, groeit een biologisch geteelde plant langzamer op en is hij anders van samenstelling. Minder zoet, zeg maar en dus ook minder aantrekkelijk voor de luis. De luizenpopulatie gaat daardoor wel naar omlaag. De natuur die corrigeert het zelf wel.’

BIETENCAMPAGNE - Suikerbieten worden veel verbouwd In Flevoland. In de herfst worden de bieten geoogst, waarbij het blad van de biet wordt afgesneden. De bieten worden allemaal in slechts twee fabrieken, in Dinteloord en in Groningen, verwerkt tot suiker. De bieten bevatten gemiddeld 16% suiker. De reststoffen van het proces waarbij de suiker wordt gewonnen, worden duurzaam verwerkt. De pulp dient van oudsher als veevoer, maar tegenwoordig wordt ook gekeken naar andere stoffen zoals biokleurstoffen, bioplastic en vezels

dat een continu ontwikkelingsproces moet

die uit de bieten kunnen worden gewonnen. De suikerfabrieken draaien maar een paar

zijn als de biologische landbouw koploper wil

maanden per jaar. Dit heet de bietencampagne. In die tijd rijden vrachtauto’s dag en nacht

blijven. Verbinden is nodig omdat er pas echt

heen en weer tussen de boerderijen en de fabriek, om te zorgen voor een constante toevoer

stappen gemaakt kunnen worden als de over-

van materiaal voor de suikerfabrieken.

heid, het onderwijs, natuurorganisaties en natuurlijk de consument samen een nieuw landbouw en voedselsysteem inrichten.

luizenpopulatie gaat daardoor wel naar om-

wordt gedomineerd door een grote keuken-

laag. De natuur die corrigeert het zelf wel.’

tafel, die de stamtafel van De Beleving is ge-

Discussie

worden waar boeren uit de omgeving bijeen-

Voor beide partijen – de biologische en de

Voorloper

komen voor een kopje koffie en om te praten

gangbare landbouw – is het nog wel een zoek-

Agrariër Douwe Monsma is één van de voor-

over de laatste stand van zaken. Hier vertellen

tocht hoe ze naast elkaar kunnen werken. De

lopers van de biologische landbouw. Hij is

de samenwerkende boeren het verhaal van het

gangbare landbouw mag nog bestrijdingsmid-

sinds 1990 - dertig jaar alweer! - bestuurlijk

land en van hun producten en kan de bezoeker

delen toepassen, maar de biologische niet.

en beleidsmatig betrokken bij de biologische

meer leren over de biologische manier van te-

Daarover is natuurlijk wel discussie en er is ook

landbouw in Nederland. Als een gedecoreerd

len, het zelf ervaren en uiteraard proeven.

angst voor schimmelinfecties en luizen die van

pleitbezorger en belangenbehartiger van de

onbespoten land kan overwaaien. ‘Afgelopen

biologische landbouw, was Monsma ook de

Duurzaam of biologisch?

jaar was er extreem veel luizendruk’, zegt Jan

stuwende kracht achter het informatiecentrum

‘Wat wij doen is eten maken. En ik vind dat je

Monsma, die Businezz Magazine samen met

bij zijn boerderij NZ27. Douwe vindt het bij zijn

altijd goed moet nadenken wat je doet, als er

zijn vader Douwe Monsma op het bedrijf NZ27

bestaan als biologisch teler horen, om het pu-

met chemicaliën gewerkt gaat worden’, zegt

aan de Winkelweg in de Zuidlob spreekt. ‘Dat

bliek te laten zien wat er gebeurt op zijn bedrijf

Douwe. ‘Bestrijdingmiddelen worden vaak

ligt er natuurlijk aan dat in de gangbare land-

en hoe gewassen geteeld worden in de biolo-

heel specifiek ontwikkeld, voor één doel, bij-

bouw steeds minder gespoten mag worden,

gische sector. Consumenten vinden het steeds

voorbeeld de bestrijding van dat ene vliegje.

waardoor de luizen in de gangbare landbouw

belangrijker om niet alleen te weten waar hun

Waar je volgens mij voor moet waken is dat we

actief blijven. Ook het uitblijven van strenge

producten vandaan komen maar ook hoe ze

de samenhang der dingen uit het oog verlie-

winters waar wij het vooral ook van moeten

worden geproduceerd en met welke midde-

zen. Die scheikundige verbindingen waaruit de

hebben helpt daarbij niet’, zegt Jan. Luizen

len. In samenwerking met buurman Gerjan

chemische middelen bestaan behoren tot een

horen ook bij gewassen die heel snel groeien

Snippe van BioBrass en boeren van Van An-

groter geheel, waar wij als mens ook onderdeel

zegt Douwe. ‘Dat zijn gewassen die heel zacht

del Bio en Erf BV uit de omgeving realiseerde

van zijn. Volgens mij hebben de wetenschap-

zijn en zoet. Luizen hebben een hekel aan ge-

Monsma een volwaardig informatiecentrum

pers dat niet in beeld, hoewel dat steeds meer

wassen die minder smakelijk zijn. Doordat wij

dat de fraaie naam ‘De Beleving’ draagt. In de

begint te komen. Om die reden kan de gang-

minder mest gebruiken, groeit een biologisch

voormalige kas van een tuincentrum hebben

bare landbouw stilaan zich ook wel duurzaam

geteelde plant langzamer op en is hij anders

de bioboeren een gemeenschappelijke ruim-

gaan noemen, in ieder geval duurzamer dan

van samenstelling. Minder zoet, zeg maar en

te gecreëerd met een moderne, professionele

het was.’ Volgens Douwe worden er nog steeds

dus ook minder aantrekkelijk voor de luis. De

keuken en een presentatieruimte. De ruimte

veel middelen gebruikt. En de grote concerns Zeewolde Zakelijk | Businezz Magazine

9

NATUURLIJKE AKKERRANDEN

Akkerbouwers uit Zeewolde werken aan biodiversiteit

Rondom akkers in het buitengebied worden

volands Agrarisch Collectief (FAC). Het FAC is

zomer was de aardappelakker in de oksel

de laatste jaren steeds vaker kruidenrijke

een van de vele collectieven in Nederland die

tussen Kruisboog, de Gelderseweg en Blauwe

randen aangelegd. Dat gebeurt voorname-

de aanleg en het beheer van akkerranden en

Diamant - tegenover het Vestingveld - voor-

lijk door de economische en ecologische

ook vogelakkers coördineert. Vogelakkers zijn

zien van een fraaie 2-meter brede kleurrijke

bewustwording bij de agrarisch ondernemers.

rijk aan insecten, wat gunstig is voor vogels,

akkerrand die de entree van Zeewolde maan-

Zij profiteren zodoende van de zogenaamde

zoals de veldleeuwerik die hun jongen groot

denlang een zomerse uitstraling gaf.

ecosysteemdiensten. Dat is een duur woord

moeten brengen. Door de aanwezigheid van

voor de bestuiving en plaagbestrijding die

muizen is de vogelakker aantrekkelijk voor

geleverd worden door de insecten die zich in

roofvogels, zoals de grauwe kiekendief.

deze randen ophouden. De randen worden

Ook in het dorp zelf kunnen we genieten

dikwijls ingezaaid met onder meer klavers,

van de mooie bloemrijke akkerranden. Deze

korenbloemen, klaprozen en andere fraaie bloeiers die voor bijen en nectarzoekende insecten van grote betekenis zijn. In het strakke agrolandschap zijn de bloeiende kruiden geen overbodige luxe; naast een potentieel nut voor insecten en akkervogels, wil het oog immers ook wat. Het ziet er doorgaans zeer fraai uit; de brede akkerranden benaderukken de schoonheid van het agrarisch landschap.

De akkerrand functioneert als voedselbron voor volwassen sluipwespen, gaasvliegen, zweefvliegen en lieveheersbeestjes, mits de juiste bloemen aanwezig zijn. Ze voeden zich met nectar of stuifmeel. Deze insecten zetten hun eitjes af op het cultuurgewas of, in het geval van de sluipwesp, in de luis. Het zijn vervolgens de larven die de luizen opeten.

Veel boeren in Zeewolde zijn lid van het Fle-

10

Zeewolde Zakelijk | Businezz Magazine

In de jaren 70 maakte de Club van Rome zich grote zorgen om de volksgezondheid in ons land. Want na de Tweede Wereldoorlog kwam er steeds meer chemie in de Nederlandse akkerbouw. Dit thema kreeg veel Europese aandacht, waarop de

Vlnr: Jan en Douwe Monsma.

“

Rijksdienst voor de IJsselmeerpol-

De voedselketen verkorten betekent ervoor zorgen dat er zo weinig mogelijk handelsmomenten zijn. Je gaat dan als boer rechtstreeks met de retailer aan tafel zitten. Je moet daar als boer wel wat voor doen. Je kunt immers niet altijd jouw producten leveren zoals de supermarkt ze wil hebben, daar moet je dus in investeren. Dat is wat BioBrass doet; we leveren onbewerkte rode bieten en kant-en-klare gekookte bieten aan Albert Heijn.

ders bij de drooglegging van de polder in de zogenaamde Zuidlob 500 hectare de bestemming ‘biologisch’ gaf. Hier moest zonder chemische middelen geteeld worden. Uit een pilot moest blijken dat dit op termijn levensvatbaar zou zijn. Dit bleek succesvol voor kavel NZ27 en de Rijksdienst privatiseerde het landroepen altijd dat het geen kwaad kan, dat het

Van Groningen naar Maastricht

allemaal prima is. Douwe stellig: ‘Maar als ik zo

Jan zit in het Jongerencollege van Agrico, de

de stichting Beheer NZ27 die erop

in de jaren terugkijk en ik zie hoeveel midde-

aardappelcoöperatie. Dat college is een ver-

toeziet dat op de gronden van het

len allemaal prachtig waren, waar achteraf van

tegenwoordiging van jonge, enthousiaste en

bleek dat het toch niet best was, dan heb ik zo

vooruitstrevende aardappeltelers uit het ge-

bedrijf, biologisch geteeld wordt. Op

mijn twijfels bij al die geruststellende claims.’

hele land. Het jongerencollege komt een aan-

die manier waarborgt NZ27 de kwa-

Chemomaïs

vergaderingen en heeft een belangrijke klank-

Jan Monsma zegt: ‘We moeten zuinig zijn op

bordfunctie voor de directie en het bestuur van

wat we hebben. En voorzichtig omgaan met

Agrico. ‘Op een bijeenkomst onlangs werd uit-

niet alleen ons voedsel maar ook met wat we

gelegd dat het per kilogram goedkoper is om

de veestapel voeren.’ Het gesprek komt op

aardappels de hele wereld rond te laten varen,

het gebruik van Roundup, het onkruidbestrij-

dan het per vrachtauto van Groningen naar

dingsmiddel dat de laatste tijd in opspraak

Maastricht te vervoeren.’

bouwbedrijf in 1996. Zo ontstond

liteit van de biologische gewassen.

tal keren per jaar bij elkaar tijdens reguliere

is geraakt. De angel zit in het glyfosaat, het belangrijkste bestanddeel in het middel. Vol-

Douwe doet er nog een schepje bovenop: ‘Een

gens de producent kan het voor de mens geen

container met aardappelen naar China kost

kwaad; de meningen zijn daarover verdeeld.

75 euro en wat zo’n containerschip niet aan

Jan: ‘In Noord- en Zuid-Amerika worden alleen

CO2 uitstoot heeft! We moeten gewoon eer-

nog Roundup-Ready, genetisch gemodificeer-

lijk en transparant zijn en niet alleen over wat

de zaden gebruikt voor de teelt van maïs en

het kost, maar ook welke effecten het heeft op

graan. Dat chemomaïs en -graan wordt daar

gezondheid en klimaat. Maak dat sommetje

als veevoer gebruikt, wat naar Europa wordt

maar eens en leg het dan naast elkaar. Dat is

geëxporteerd en op ons bord belandt. Lekker

niet makkelijk hoor. Maar moet wel gebeuren.

zo’n Black Angus steak uit Argentinië; geef mij

Want de mensheid vraagt best veel van onze

maar een biefstuk van Arjan Verschures Bief-

planeet, dat is niet kinderachtig’, zegt Douwe

stuk Boeven van Schokland!’

tot besluit.

Zeewolde Zakelijk | Businezz Magazine

11

Dichtbij huis 12

Zeewolde Zakelijk | Businezz Magazine

Het buitengebied van Zeewolde heeft hele mooie en verse streekproducten te bieden, veelal uit biologische teelt. Je proeft de pure smaak van het Flevolandse platteland. Wie een bezoek brengt aan een boerderij met streekproducten, maakt direct kennis met de liefde van de boer voor zijn vak.

Wist u dat een maaltijd gemiddeld 30.000 kilometer aflegt, voordat het op uw bord belandt? En dat terwijl we één van de grootste voedselschuren van Europa vrijwel letterlijk om de hoek hebben. Het buitengebied van Zeewolde is gemaakt om Nederland van voedsel te voorzien. Wat onze boeren aan gewassen produceren is van hoge kwaliteit en vol van smaak. En het gaat al lang niet meer alleen om aardappelen, uien of suikerbieten.

Welnee, het platteland van Zeewolde brengt ook talloze andere lekkernijen voort; van sojabonen tot pastinaak en zelfs saffraan!

In Zeewolde kun je ook rechtstreeks bij de boer streekeigen producten kopen . Er zijn verscheidene boerderijwinkels waar de consument verse producten direct van het land kan kopen. Van de boer direct op je bord! Profiteer van de beleving van het platteland, weten waar je eten vandaan komt en ook nog eens een hogere kwaliteit krijgen dan in de supermarkt.

Wat is er nou mooier dan je eten halen bij de boer dichtbij huis?

Nicole Smits

Zeewolde Zakelijk | Businezz Magazine

13

“

We telen fruit met respect voor de natuur en samenleving; dat staat bij ons voorop. Daarbij hebben we oog voor het milieu! Wij willen het verschil maken, door op een zo’n duurzaam mogelijke manier te werken en na te denken over onze maatschappelijke rol in de samenleving. Wij gooien zelden fruit weg. Fruit wat er minder mooi uitziet verdwijnt in de sap.

Hierdoor verkopen wij onze eigen appelsap, perensap en appel/peer sap. Zo doen wij niet aan voedselverspilling.’

Wie in Zeewolde streekproducten wil kopen,

of de detailhandel hun weg rechtstreeks naar

en aardbeien bij. Er werd toen al direct gestart

hoeft niet ver te reizen. Vanuit de woonwijk de

de consument in Zeewolde vinden, zoals het

met de verkoop van de eigen producten. ‘Nu

Akkers wandel je er zo heen. Anderen pakken

vlees van de Biefstukboeven van biologisch

verkopen wij in onze boerderijwinkel een uitge-

even de fiets. Want de Boerderijwinkel MMM-

boer Arjen Verschure (De Winkeltjes); likeuren

breid assortiment aan streekproducten, zoals

-boerderij bevindt zich pal naast het voormali-

en gedestilleerde drank van de Kleine Distilleer-

onze eigen geteelde appels, peren, aardbeien

ge gronddepot aan de Gelderseweg. De natuur-

derij (Gall & Gall en de Mitra); Friet van Beus,

en vruchtensappen. Verder worden er zoveel

voedingswinkel heeft veel streekproducten in

verse friet zonder toevoegingen, van de Familie

mogelijk producten uit de omgeving aangebo-

het assortiment maar ook producten die zij zelf

Beus (o.a. Restaurant fika, Cafetaria Twilight en

den in onze boerderijwinkel, zoals aardappels,

op biologische wijze verbouwen. Van asperges

lunchroom Brioche).

uien, eieren, zuivel, vlees, kaas en je kunt er ook

en wortelen tot zonnebloemen of pompoenen.

terecht voor fruitmanden, cadeaupakketten en

Uiteraard zijn de producten seizoensgebonden

Boerderijwinkels

en vers, dagvers zoals de eieren die de eigen

Businezz Magazine sprak met twee boerderij-

kippen leggen. Wat verder weg – in de zoge-

winkels van het eerste uur: Fruithal Smits van

Uit de wijde omgeving

naamde Zuidlob – bevinden zich gelijk drie

Nicole en Roy Smits aan de Sterappellaan en

Fruithal Smits is zo’n tien kilometer verwijderd

winkels. Zo kun je biologische groenten en zelfs

Kaasboerderij Bennesse van Paul Glijnis aan de

van het dorp, dus mensen komen niet alleen

Flevolandse saffraan verkrijgen bij Nu Jij Werkt

Ossenkampweg. Aan de Sterappellaan spreken

voor een zakje appels naar de Sterappellaan.

aan de Winkelweg. En bij Potato Henk aan het

we met Nicole. Ze is druk in de weer, want de

Die kunnen ze evengoed in Zeewolde kopen bij

Schillinkpad, is het assortiment veel breder

appels moeten beregend worden. Het is hoog-

Supermarkt Deen. Nicole: ‘Lokaal is erg in trek

dan de naam doet vermoeden; ze hebben er

zomer en heeft al geruime niet geregend. Roy

en de belangstelling is door de coronacrisis nog

ook uien, bieten, eieren, fruitsappen, stroop,

en Nicole (broer en zus) van Fruithal Smits telen

flink toegenomen. Corona stelde de logistiek

appelmoes en kaas. Een stukje verderop aan

op hun fruitteeltbedrijf appels, peren, aardbei-

en distributie van supermarkten op de proef en

het Priempad bevindt zich het multifunctio-

en, kersen en pruimen. En dat gebeurt op mili-

heeft haarfijn aangetoond dat de korte voed-

nele landbouwbedrijf De Zonnehoeve. Hier

euvriendelijke, duurzame wijze met veel passie

selketen - voedsel van dichtbij, rechtstreeks van

wordt met passie - biologisch én dynamisch

en zorg. Al vanaf 1968 teelt de Familie Smits

de boer - een levensvatbaar alternatief is. Een

– gewerkt; u kunt er terecht voor vlees, verse

appels. Vader Antoon en Moeder José kwamen

grote groep consumenten die voorheen nooit

groente, fruit en het Zonneliedbrood. Het graan

in 1982 vanuit Dronten naar de boerderij aan de

lokaal kocht ontdekte de korte voedselketen

daarvoor komt van het eigen land. En dan zijn

Sterappellaan in Zeewolde. Hier startten ze met

en vond de weg naar de boer. De consument

er natuurlijk streekproducten die via de horeca

de teelt van appels. In 2000 kwamen er peren

is ook meer gaan nadenken over de herkomst

14

Zeewolde Zakelijk | Businezz Magazine

nog veel meer’, zegt Nicole niet zonder trots.

‘Onze klanten komen uit de wijde omgeving: Almere, Amsterdam, Lelystad, Veluwe en uit Zeewolde. Deze mensen komen ook voor de beleving, om met eigen ogen te zien waar het voedsel vandaan komt. Voor sommigen is een ritje door de polder ook heel bijzon-

Taco Medema

der; het is een uitje. Dat doen ze niet dagelijks.’ van hun voedsel. Onze klanten komen uit de wijde omgeving: Almere, Amsterdam, Lelystad, Veluwe en uit Zeewolde. Je kunt merken dat

De boeren van

De Toekomst

de meeste interesse voorkomt uit de steden.

Deze mensen komen ook voor de beleving, om

“

Ik doceer nu 21 jaar aan Aeres Hogeschool en elk jaar zijn er wel studenten uit Zeewolde en ze hebben niet allemaal agrarische roots. Studenten komen ook gewoon uit het dorp.’

met eigen ogen te zien waar het voedsel van-

De initiatieven om de voedselketens te ver-

daan komt. Voor sommigen is een ritje door de

sterken, kunnen ondermeer terug gevoerd

polder ook heel bijzonder; het is een uitje. Dat

worden naar het project FoodChains 4

authenticiteit, een verhaal en willen lokale

doen ze niet dagelijks.’

Europe waarin ook de provincie Flevoland

producten hebben’, zegt econoom Taco

en Aeres Hogeschool een belangrijke rol

Medema, hoofddocent International

Flevofood

hebben. Het doel van het FoodChains 4

Management and Innovation an Aeres

Wegens corona spreken we Nicole buiten op

Europe-project is het verbeteren van regi-

Hogeschool in Dronten. Het HBO heeft

het terras, voor de winkel. Ondanks de beper-

onaal beleid dat gericht is om duurzame

een belangrijke rol in de bewustwording

kingen wegens corona, slaagde Fruithal Smits

voedselketens te creëren in vijf deelnemen-

en de uiteindelijke praktische uitrol van de

er in 2020 wel in om gasten te blijven ontvangen

de regio’s: Flevoland (NL), Plovdiv/Sofia

nieuwe inzichten. Medema: ‘De korte keten

voor een boerenontbijtje, een lunch, picknick

(BG), Emilia-Romagna (IT) , Maramures (RO)

zit op twee manieren in ons onderwijs. Het

of een high tea tussen de appel- of perenbo-

en Greater Manchester (VK).

gaat om duurzaamheid. Dat is docentaf-

men. Onderwijl is het een komen en gaan bij

hankelijk en dat zie je terug in het onderwijs

de winkel. Klanten komen op de fiets en met

Deze regio’s hebben allemaal grote voe-

van de docent. Ten tweede is duurzaam-

de auto. Er is ook veel belangstelling voor de

dingssectoren die hun burgers sociale en

heid één van de tien competenties die onze

Flevour Box, die uit noodzaak aan het begin

economische voordelen opleveren. Elke

studenten moeten kunnen beheersen. Ik

van de coronacrisis is ontstaan. Het succesvolle

regio erkent echter dat de enige manier om

doceer nu tien jaar aan Aeres Hogeschool

concept van de box is opgezet om lokale pro-

concurrerend te blijven, is om de duur-

en elk jaar zijn er wel studenten uit Zeewol-

ducenten te steunen. Het is bedacht door Fle-

zaamheid van deze sector te verbeteren. Dit

de en ze hebben niet allemaal agrarische

vofood, de netwerkvereniging van Flevolandse

vereist innovatie in alle stadia en aspecten

roots. Studenten komen ook gewoon uit

voedselbedrijven. Nicole is één van de oprich-

van de voedselketen. Om dit te bereiken,

het dorp.’

ters van Flevofood, zij is tevens secretaris van

werken overheid en het hoger onderwijs uit

de actieve vereniging. ‘De Flevour Box bieden

de regio’s samen en delen zij hun expertise

Zodoende krijgt de jonge generatie agrari-

we nu ook online via ons platform flevofood.nl

op het gebied van voedselinnovatie. Zo is

ërs - de boeren van de toekomst - een

aan. De klant kan kiezen tussen bezorgen of zelf

er een studiereis geweest van Flevolandse

stevige basis voor de realisatie van de

ophalen bij één van de aangesloten bedrijven’,

experts naar Engeland (Greater Manchester)

transitie in de landbouw naar een eerlijker

zegt Nicole enthousiast.

waar ook Nicole Smits van Fruithal Smits

en duurzamer voedselsysteem. Niet langer

aan heeft deelgenomen. Een uitvloeisel

zoveel mogelijk zo goedkoop produceren,

Floriade

daarvan is de vereniging Flevofood.

maar produceren met zo min mogelijk

Ook over de komende Floriade heeft zij nage-

‘Je ziet een trend in de samenleving om de

verlies aan grondstoffen en een zorgvuldig

dacht. Fruithal Smits is lid van de business-

voedselketen te verkorten. Daar geven we

beheer van bodem, water en natuur. Dat is

club van de wereldtentoonstelling die in 2022

dus ook les over. Consumenten willen

de kern van kringlooplandbouw.

Zeewolde Zakelijk | Businezz Magazine

15

“

De productie van onze kaas begint ’s morgens in de melkput.

Daar melken we de koeien. Direct na het melken gaan wij kaas maken. De ochtendmelk is dus nog warm als het de tobbe in gaat.

Verser kan echt niet! Het kaasproces wordt geheel met de hand gedaan. Na vier weken heb je al een lekkere jonge Goudse kaas!’

Paul Glijnis

in Almere plaatsvindt. ‘We hebben als Fruithal Smits een eigen inzending op de Expo. We willen de wereld laten zien waar wij mee bezig zijn en de bezoekers kennis laten maken met onze innovaties en onze ideeën over de toekomstige fruitteelt delen. Het thema Growing Green Cities past uitstekend bij onze filosofie om voedsel dicht bij de consument te brengen.’

Fruitteler van het Jaar 2020 De inzet van Nicole en Roy blijft ook in de sector niet onopgemerkt. Op de valreep van 2020 kozen professionele fruittelers via de vakwebsite Fruitteleronline Fruithal Smits als Fruitteler van het Jaar 2020. Nicole: ‘Het is een hele eer! Dit geeft ons als boerderij vertrouwen, energie en kracht om verder te gaan met hetgeen waar we mee bezig zijn.’

16

Zeewolde Zakelijk | Businezz Magazine

Foto: Max Wolters

Aan de Ossenkampweg spreken we met Paul

geworden.’ De meeste klanten van Bennesse

Glijnis en zijn vader Cor, die in 1982 op deze

komen helemaal niet uit Zeewolde, wat je wel

plek met een veehouderij is begonnen. Paul

zou verwachten gezien de korte afstand tussen

heeft de zaak inmiddels overgenomen, vader

boerderij en dorp. ‘Nee, negentig procent van

Cor (75) werkt nog dagelijks mee. Want de

onze klanten komt uit Almere, vooral op zater-

veestapel van 120 melkkoeien vraagt natuur-

dag is het hier druk.’ Best wel bijzonder vindt

lijk ook veel werk. De meeste koeien zijn van

Paul dit. Almere is natuurlijk groter, er wonen

het ras Holstein-Friesian. Dat is een zwartbont

meer mensen. Maar Zeewolde is weer dichter-

melkras uit Noord-Amerika. Het zijn slanke

bij. Van oudsher is Zeewolde op de landbouw

koeien die vooral gefokt worden voor de melk.

gericht (Oogstfeest, Zeewolde bij de Pinken),

Per jaar geeft een koe 305 dagen melk, twee

maar volgens Paul heeft de jonge generatie

maanden hebben ze zwangerschapsverlof. Pas

niet zoveel met het buitengebied. ‘Dat is wel

na het kalven geeft een koe melk.

jammer’, erkent hij.

Verser kan niet!

Duurzaam

Bennesse, zo heet de boerderij, omvat te-

De veehouderij Bennesse is niet biologisch,

vens paardenstal met binnenbak en een gro-

maar alles wordt duurzaam aangepakt. Wat

te paardenwei pal aan de Knardijk. De melk

medicijngebruik betreft zitten ze nog onder de

van Bennesse gaat als boerderijmelk naar de

grens die bij biologische veeteelt wordt ge-

kaasfabriek van A-ware in Heerenveen. Maar er

hanteerd. Paul: ‘Ik gebruik ook homeopatische

blijft ook zo’n 15-20 procent van de productie

middelen en dat zie je direct terug in de resul-

op de boerderij. Want er wordt aan de Ossen-

taten. De grond om ons heen is te duur om op

kampweg kaas gemaakt. Op de ambachtelijke

de biologische manier te verbouwen. Je hebt

manier. Voor het maken van één kilo (Goudse)

immers meer grond nodig om het resultaat uit

kaas heeft Paul ongeveer tien liter melk no-

de gangbare landbouw te halen. Daarom lo-

dig. Paul: ‘De productie van onze kaas begint

pen mijn koeien ook niet in het land vrij rond,

’s morgens in de melkput. Daar melken we de

daar is de grond te kostbaar voor: het is de

koeien. Direct na het melken gaan wij kaasma-

beste grond van de wereld, dat kan ik toch niet

ken. De ochtendmelk is dus nog warm als het

laten vertrappen door koeien!’ Veel liever heeft

de tobbe in gaat. Verser kan echt niet!’ Er gaat

Paul bloembollen op zijn land.

maar liefst duizend liter melk in de tobbe. Dat

Zeven pachters met grond aan de

is dus goed voor zo’n honderd kilo kaas. Het

Prachtig

kaasproces wordt geheel met de hand gedaan;

Het verse weidegras betrekt hij van land uit de

alleen voor het roeren van de gestremde melk

buurt en hij is één van de zeven pachters van

Knardijk gaan samen met waterschap en het persen van de kaasvaten worden machi- de Knardijk. Zij hebben een milieucorporatie nes gebruikt. Na een pekelbad, gaan de kazen

opgezet om de biodiversiteit in Flevoland te

naar de opslag waar ze dagelijks met de hand

verhogen. Zo is ook op zijn deel van de Knar-

siteit: ‘Fiets van de zomer maar eens

worden gekeerd.

dijk – van de Biezenburcht tot aan de Gooise-

over de Knardijk en kom daarna bij

Winkel

er een wilde bijentuin aangelegd. Die komt te-

mij in de winkel een stukje kaas ko-

Na vier weken heb je al een lekkere jonge

gen de Gooiseweg aan. ‘Er komt een deel met

Goudse kaas! En die wordt in de eigen kaas-

kruiden dat geschikt is voor veevoer en er komt

pen: zien, ervaren en proeven!’

winkel van de boerderij en bij de supermarkt

deel dat insecten aantrekt. Ik ben al benaderd

Coop in Zeewolde verkocht. Paul: ‘Daar zijn we

door een imker. Die dijk wordt prachtig!’ zegt

tien jaar geleden mee begonnen. En al die tijd

Paul enthousiast. ‘Fiets van de zomer maar

zag je een stijgende lijn in de verkoop. Echter

eens over de Knardijk en kom daarna bij mij in

wegens corona is het hier een stuk drukker

de winkel een stukje kaas kopen: zien, ervaren

geworden. Daardoor is 2020 een superjaar

en proeven!’

Zuiderzeeland werken aan biodiver-

weg – een kruidenmengsel ingezaaid en wordt

Zeewolde Zakelijk | Businezz Magazine

17

2020

In 2020 werd agrariër Arjen Verschure gekozen tot Zeewolder Ondernemer van het Jaar 2020. Hij blonk uit in vernieuwing en zijn passie voor de kringkloopboerderij. Hij heeft er twee: een biologisch melkveehouderij in Zeewolde en een boerderij aan de rand van Schokland. De laatste omschrijft hij als een avonturenboerderij op het gebied van duurzaamheid, lokale producten en educatie. De Antonius Hoeve huisvest Het Graanschap; het eerste bedrijf in Nederland dat zowel teelt, maalt als bakt. Arjen is naast agrariër nu dus ook molenaar. Met het meel van 100% Nederlands graan wordt handgemaakt biologisch desem brood gebakken dat via webwinkel en bij het broodlab op De Groene Afslag in Laren wordt verkocht. Businezz Magazine zocht hem op.

18

Zeewolde Zakelijk | Businezz Magazine

HET GRAANSCHAP REALISEERT EEN NIEUWE GRAANKETEN:

KORT EN GESLOTEN

Niet ver van het voormalige eiland Schokland

zijn initiatief Het Graanschap. Als Businezz Arjen

ligt de Antonius Hoeve. De boerderij dateert uit

opzoekt op Schokland rondt hij net een inter-

het begin van de jaren vijftig, toen de Noord-

view en fotosessie met De Telegraaf af. De vori-

oostpolder in ontwikkeling werd genomen.

ge dag was Dagblad Trouw hier. Later die week

Inclusief de bijbehorende grond is de Hoeve

kwam vanzelfsprekend ook de Noordoostpol-

door Zeewoldenaar Arjen Verschure overgeno-

der voorbij en was zijn pitch van Het Graan-

men. Hij zag mogelijkheden om hier zijn droom

schap op Business News Radio te beluisteren.

waar te maken.

Hij weet zijn plannen goed voor het voetlicht te

Arjen heeft in Zeewolde een biologisch melk-

brengen en benadrukt telkens hoe belangrijk

veebedrijf met 130 koeien en 55 hectare grond.

de kringlooplandbouw is. Hoewel het er nog

Pas op zijn dertigste werd hij boer (‘ik wilde

niet gelikt uitziet – een oude schuur bouw je

helemaal geen boer worden’) en vijftien jaar ge-

niet zomaar even om - begin het er aardig op te

leden nam hij het bedrijf van zijn ouders over.

lijken. Mede dankzij de inzet van vrijwilligers is

Arjen was al enige tijd op zoek naar nieuwe

er al een begin gemaakt met het opkalefateren

manieren van boeren. Het moest anders, toe-

van de Avonturenboerderij. Gloednieuwe sani-

komstbestendig en een bijdrage leveren aan

taire voorzieningen contrasteren met de nog

het leefklimaat, circulair dus. Zo groeide zijn

onbehandelde betonnen muren uit de jaren

ideeën van de kringlooplandbouw. Daarbij gaat

vijftig. De boerderij-uil hoog in de nok kijkt het

het om het hergebruiken van je eigen afvalstof-

met zijn scherpe argusogen aan. De koeienstal

fen, zodat je zo min mogelijk van elders hoeft

wordt van de voormalige boerenschuur wegge-

aan te voeren. Hergebruik binnen het eigen erf

broken, zodat de toekomstige molenarij hele-

of binnen de regio met boeren in de buurt. Al-

maal voldoet aan de eisen die de Voedsel- en

les moet zo goed mogelijk worden benut en er

Warenwet stelt. Centraal in de ruimte staat een

mag zo weinig mogelijk verloren gaan. Het doel

elektrisch aangedreven molensteen die zijn ei-

van Arjen is een gezonde toekomst voor de

gen biologisch verbouwde graan gaat malen.

boer met een gezonde bodem, schone lucht,

Van het meel, waaraan niets wordt toegevoegd,

schoon water en gezonde dieren. Kortom, een

worden door Het Graanschap twee soorten

schone omgeving voor de mens en de natuur.

zuurdesembrood gebakken. Arjen, die een sa-

De plannen voor het Oostvaarderswold, de na-

menwerking aanging met een bakker en een

tuurlijke corridor tussen de Veluwe en de Oost-

marketeer, heeft met Het Graanschap een unie-

vaardersplassen, brachten Arjen op het idee

ke korte keten zonder tussenhandel gecreëerd,

om in de natuur te gaan melken. Dit sprak de

die bovendien circulair is. Dat houdt in dat het

overheden aan, maar draaide uiteindelijk op

stro – dat overblijft na het dorsen – en eventu-

niets uit. En toen kwam Natuurbeheerder Het

ele mislukte oogsten naar de stal gaat, waarna

Flevolandschap voorbij die Verschure vroeg

het als mest weer het land op kan. En de rest-

of zijn plannen ook op de landerijen rondom

stromen van de molenarij en bakkerij zijn weer

Schokland zouden kunnen. Dat kon. Maar al

prima krachtvoer voor de dieren.

te graag. In de stallen kwamen zeventig stuks

Nu nog heeft Arjen vijf hectare grond bij

jongvee van het bedrijf in Zeewolde en er graas-

Schokland. Dat is goed voor 40.000 broden.

den Hereford-koeien rondom de boerderij. Met

Hij wil met andere boeren gaan samenwerken

de Herefords zette hij met de ‘Biefstuk Boeven’

zodat hij over 50 hectare grond kan beschik-

een lokale vleesafzet o.a. via De Winkeltjes in

ken. En of dat nog niet genoeg is wil Arjen in de

het centrum van Zeewolde op gang.

toekomst een opleidingscentrum starten voor

De Antonius hoeve moet als proeftuin gaan

boeren en bakkers en hier in samenwerking

fungeren voor zijn ideeën over wat Arjen noemt

met het onderwijs studenten de gelegenheid

‘boeren 2.0’, de korte en gesloten keten rond

bieden om praktische ervaring op te doen.

Zeewolde Zakelijk | Businezz Magazine

19

20

Zeewolde Zakelijk | Businezz Magazine

De korte keten

Kansen voor

Foto: Rabobank/Anne van Gelder

Barbara Baarsma is hoogleraar toegepaste economie aan de Universiteit van Amsterdam. Van januari 2019 tot maart 2021 was zij directievoorzitter van Rabobank Amsterdam.

Sinds 1 maart 2021 is zij CEO van Rabo Carbon Bank. Van 2012 tot 2019 was zij kroonlid van de Sociaal Economische Raad (SER). Zij zit onder meer in de raad van advies van de Taskforce Korte Keten, die de keten verkort en ondernemers helpt hun groei te realiseren.

Voedsel reist de halve wereld over eer het op uw bord belandt.

De vraag is of dat echt nodig is. Volgens voedseldeskundigen niet. Wij kunnen best van dichterbij eten, vlees hoeft niet uit Zuid-Amerika ingevlogen te worden, net zomin als uien uit Azië hierheen moeten komen. We kunnen met de korte keten – een korte verbinding tussen de boer en de consument – verduurzaming in gang zetten. De korte verbinding kan leiden tot minder transport (en dus minder CO2-uitstoot) en een betere prijs voor de producent, omdat hij deze met minder partijen hoeft te delen. Overigens heeft de lange, op de export gerichte, voedselketen wel degelijk bestaansrecht, alleen moeten de

“

Onder de toenmalige landbouwminister en Eurocommissaris Sicco Mansholt is er na de Tweede Wereldoorlog in ons land onder het credo ‘nooit meer honger’ een grote modernisering in gang gezet.

Daardoor is Nederland uitgegroeid tot een hoogproductief landbouwland; het tweede exportland van landbouwproducten ter wereld.

Alleen was dat de oplossing van gisteren die draagt bij aan de problemen van vandaag. De hoogproductieve op de export gerichte landbouw breekt door grenzen van onze milieugebruiksruimte heen.

Daarom vraagt de maatschappij nu aan boeren om over te schakelen naar de kringlooplandbouw.’

verhoudingen veranderen. We moeten niet 5 procent van ons voedsel uit een korte keten halen zoals nu gebeurt, maar we moeten in de komende jaren naar 25 procent. Dat biedt perspectief voor betere verdiensten voor onze boeren én biedt gelijktijdig een stevige impuls aan kringlooplandbouw. Tijd voor een gesprek met econome prof. dr. Barbara Baarsma, zij is één van de belangrijkste pleitbezorgers van kringlooplandbouw en de korte keten.

Zeewolde Zakelijk | Businezz Magazine

21

“

Foto: Raboband/ Els Zweerink

De korte voedselketen kan de boer veel extra’s brengen. Los van het verdienvermogen door de betere prijs die hij voor zijn producten kan krijgen, krijgt hij een betere relatie met de ketenpartners en de eindafnemers.

Hij krijgt veel meer controle over wat er gebeurt en wordt wijzer omdat hij inzicht krijgt in wat de consument wil. Hij kan dus veel sneller innoveren en inspelen op de vraag dan hij zou kunnen in exportketens, wanneer hij niet eens weet wie de afnemer is, wat hun voorkeuren zijn en hoe de prijzen tot stand komen.’

‘Nee!’ Als een pijl uit een boog klinkt het ant-

hoe de prijsvorming tot stand komt, welk deel

worden bij de korte keten. Ik spreek regelmatig

woord van Barbara Baarsma op de vraag of de

van de marge de boer krijgt en wat andere ke-

met de grote supermarktketens en stel hen dan

korte keten een marketing hype is voor een

tenspelers krijgen. Bovenal is de samenwer-

ook de vragen wat ze eventueel weerhoudt, of

kleine groep consumenten die het bon ton

king op sociale cohesie gericht en er is een veel

wat ze juist aantrekkelijk vinden en op welke

vindt om romantisch bezig te zijn met duur-

directere lijn tussen boer en burger wat natuur-

wijze er binnen de korte keten van versterking

zaamheid. ‘Het is een grote misvatting dat de

lijk helpt om de dialoog over al die grote ver-

sprake kan zijn. Kortere ketens bieden de loka-

korte keten een soort dromerig idee is met een

anderingen in te zetten. De korte keten of ‘Van

le boer de kans om zijn producten beter voor

hang naar de kleinschaligheid met keuterboe-

Boer naar Bord’ is echt veel meer dan voedsel

het voetlicht te brengen in de schappen van

ren in een laag technologische landbouw van

van dichterbij, minder transportkilometers; het

de supermarkt. De melk van zijn koeien komt

vroeger. Dat is onzin!’

is een wezenlijk andere manier van landbouw-

dan niet in een anonieme plas terecht, waar-

producten bij de consument brengen.’

na de melk onder het supermarktmerk in het

Wat is de Korte Keten dan wel?

koelvak komt te staan. Nee, de zuivel wordt in

‘In tegenstelling tot de op de export gerichte

‘Ik denk dat er in de korte keten een vertrou-

onderscheidende verpakkingen gedaan die

lange keten, waarin de internationale concur-

wensbasis kan ontstaan en groeien, louter om-

duidelijk maken dat de melkveehouder uit de

rentie bepalend is voor de prijsvorming, kan

dat men elkaar kent en er minder spelers zijn

buurt investeert in zaken als biodiversiteit en

de boer zich in de korte keten met duurzame

en er daardoor minder coördinatieproblemen

bodemkwaliteit.’

of biologische productie onderscheiden en

zijn. Daardoor is men in de keten bereid onder-

de prijs zetten. Daarom is de korte keten één

ling gegevens te delen wat nodig is voor preci-

Kunnen dergelijke herkenbare producten

van de middelen om een goed verdienmodel

sielandbouw, allerlei vormen van robotisering

op een hogere betalingsbereidheid van de

onder de verduurzaming van de landbouw

en het gebruik van kunstmatige intelligentie

consument rekenen?

te krijgen. Een product dat in de korte keten

als opmaat naar de hoogtechnologische land-

‘De Boeren van Amstel, het initiatief van 21

wordt geleverd is echt wat anders dan een

bouw.’

boeren uit Amstelland, laat zien dat stede-

product dat via een lange op de export gerich-

lingen bereid zijn een beetje extra te betalen

te keten naar de consument komt. De veelge-

Je ziet op beperkte schaal dat supermark-

voor kwaliteit. Door producten uit de kring-

hoorde kenmerken van de korte keten zijn dat

ten lokale producten verkopen. Welke rol

looplandbouw te kopen draagt de consument

er minder schakels zijn en dat de producten

ziet u voor hen?

bij aan het herstel van de biodiversiteit en de

van dichtbij komen. Maar de korte keten is ook

‘De supermarkten staan hier niet buiten en

bodemkwaliteit en de vermindering van de

transparant over hoe er geproduceerd wordt,

zouden wat mij betreft ook betrokken moeten

uitstoot van CO2 en stikstof. Dat verhaal én

22

Zeewolde Zakelijk | Businezz Magazine

Kringloopboeren kunnen met korte ketens een extra verdienvermogen realiseren. In de korte keten kunnen boeren hun duurzaam geproduceerde producten waarin ze hebben geïnvesteerd veel herkenbaarder aan consumenten presenteren. Consumenten zijn ook bereid daar extra

Barbara Baarsma schreef het essay ‘Nederland Voedselparadijs’, waarin zij haar onderzoek beschrijft naar de werking van voedselketens en de verschillende spelers daarin. Zij werd in 2018 tijdens een werkbezoek aan boeren in Brazilië door één van de boeren aangesproken. ‘U komt uit een voedselparadijs’, verzuchtte hij, toen Barbara hem vertelde dat ze uit Nederland kwam. Volgens de man is Nederland een land met heel veel vers voedsel, terwijl Brazilië en grote delen van de VS investeren in monocultuur en dat betekent dat voedsel heel ver moet reizen.

voor te betalen, maar de korte keten hoeft niet duurder te zijn voor de consument omdat schakels in de keten worden overgeslagen.

de versheid, authenticiteit en transparantie dragen ertoe bij dat de producent zich kan onderscheiden en daar wil de consument best wat extra’s voor betalen. Tegelijk hoeft de korte keten niet duurder te zijn.’

Kortere voedselketens: minder schakels en meer verbondenheid tussen consument en de producent.

Het gaat vooral om het vergroten van de be-

De korte keten kan de transitie naar kring-

voetlicht brengen wat bevorderlijk is voor

trokkenheid van de consument. Op welke

looplandbouw ondersteunen én boeren

de verbondenheid tussen consument en

wijze kan dat gestimuleerd worden?

en tuinders meer grip laten krijgen op

producent. En in plaats van landbouwpro-

‘Je ziet mooie initiatieven ontstaan van coö-

de prijsvorming. Het één komt niet in de

ducten als bulk te beschouwen, zoals in de

peraties waarbij de leden de afnemers zijn. Ik

plaats voor het ander: de lange, op export

lange keten, is er in de korte keten ruimte

zie in de korte keten een heel divers landschap

gerichte keten en een korte, regionale

voor productdifferentiatie en dus hogere

ontstaan met hoogtechnologische spelers,

keten, kunnen beide naast elkaar bestaan.

marges voor de boeren. En doordat er in de

maar ook verenigingen en coöperaties die juist

Barbara Baarsma pleit ervoor dat we van

korte voedselketens schakels worden over-

inzetten op de relatie met de burgers. Ik ben

5% voedsel dat nu via korte ketens gaat,

geslagen (de groothandel, inkoopkantoren,

een groot voorstander van experimenten om

25% maken. Dat betekent nog altijd 75% in

winkelformules etc.) en minder voedselki-

te zien wat werkt en wat tot een gezond ver-

de langere keten. Overigens gaat minstens

lometers worden gemaakt, blijft er meer

dienmodel leidt. Belangrijk daarbij is vanzelf-

de helft van onze export naar buurlan-

marge over voor boeren om te investeren

sprekend de voorlichting. Om het inzicht en de

den. In die lange, exportgerichte keten is

in de kringlooplandbouw. Korte voedsel-

betrokkenheid van consumenten te vergroten

de boer overgeleverd aan internationale

ketens hebben naast deze voordelen, nóg

moeten zij voldoende geïnformeerd zijn. Al-

prijsconcurrentie, aan een internationale

een voordeel dat in de coronacrisis extra

leen goed geïnformeerde consumenten kun-

markt waarop voornamelijk bulkproducten

duidelijk werd. Korte ketens kunnen immers

nen met hun voedselkeuze de transitie naar de

worden verhandeld en de boer prijsnemer

bijdragen aan grotere leveringsbetrouw-

kringlooplandbouw versnellen.

is. Vaak weet hij op het moment dat de

baarheid. Omdat ons land maar enkele

Ook websites zoals supportyourlocals.nl hel-

producten het erf verlaten nog niet eens

grote distributiecentra kent is de voedsel-

pen daarbij. Op die manier krijgen consumen-

wat die prijs zal zijn en wie zijn eindafne-

voorziening kwetsbaar voor calamiteiten,

ten eenvoudig toegang tot korteketenaanbie-

mer is. Bij de korte keten kunnen boeren

zoals bleek tijdens de Covid-19 pandemie in

ders in de buurt.‘

hun kwaliteitsproducten beter voor het

het voorjaar van 2020.

Zeewolde Zakelijk | Businezz Magazine

23

Wijngoed Wilgenhorst Op Wijngoed Wilgenhorst aan de Helling 1 tegenover de Waterlinie produceert eigenaar Geert Horlings zijn eigen wijn. Wat ooit als hobby begon, is in enkele jaren tijds uitgegroeid tot een volwaardig en compleet wijnbedrijf. Op het land van zijn schoonvader plantte Horlings in 2012 enkele wijnstokken, die twee jaar later aan de basis stonden van een succesvolle productie. Geert Horlings had letterlijk de smaak te pakken, hij hing zijn baan als Manager Sales en Technical Support bij het Hilbrands Laboratorium voor Bodemonderzoek aan de wilgen en is sinds 2018 professioneel wijnboer op een wijngaard met een areaal van 5500 druivenstokken.

24

Zeewolde Zakelijk | Businezz Magazine

De laatste jaren is de wijnbouw in Nederland met een opmars bezig. Flevoland blijft niet achter, want de druiven doen het heel op vruchtbare zeeklei waar veel kalk in zit.

Ook in Zeewolde, waar al jarenlang succesvolle fruitteelt plaatsvindt worden druiven verbouwd. Net buiten het dorp bevindt zich Wijngaard WIlgenhorst.

Wijnbouw in Nederland is niet nieuw. In de middeleeuwen kwam de wijnbouw zelfs in een stroomversnelling. De klimatologische omstandigheden waren zeer geschikt voor het verbouwen van druiven. Deze periode van aangename temperaturen staat bekend als de Middeleeuwse Zomer. De wijngaarden bevonden zich vooral in het zuiden van het land, dus met name in Noord-Brabant en Limburg. Van oudsher werden ze aangelegd rond kloosters en later in en rond steden. Spelbreker werd de zogenaamde Kleine IJstijd, die duurde van de zestiende tot het midden van de negentiende eeuw. Deze deed de wijnbouw in ons land de das om. De klimaatverandering is een van de redenen dat het nu weer goed gaat met de teelt.

We hebben in Flevoland, voor druiven, hetzelfde klimaat als in Bourgondië twintig jaar geleden.

Geert Horlings

Zeewolde Zakelijk | Businezz Magazine

25

“

Ik heb een agrarische achtergrond, dus ik was niet geheel onbekend met de land- en tuinbouw Ik kan verklappen dat er niet zo gek veel verschil is tussen het verbouwen van aardappelen of druiven.

Mijn schoonvader is fruitteler met een bedrijf aan de Roerdompweg en daar kon ik makkelijk beginnen met een paar rijtjes druivenstokken om te kijken hoe dat zou gaan. We hadden in de tuin één druif, daarvan maakten we sap. Dat ging goed en we besloten wijn te gaan maken.

We hebben eerst Stan Beurskens gevraagd om ons te begeleiden en hebben daarna de stokken bij mijn schoonvader aangeplant. We zijn gestart met drie rassen. Cabernet Noir ( deze druif werd later Cabaret Noir genoemd), Souvignier Gris en Johanniter.’

Als je aan de Helling het onverharde pad op

ningen. Maar in 2012 maakte hij de overstap

ontraadde het ons: we moesten er rode wijn

het wijngoed Wilgenhorst volgt en de rijen

naar de wijnbouw. Inmiddels is het wijngoed

van maken was zijn oordeel.

met wijnstokken passeert, dan waan je jezelf

in één groot belevings-, informatie en verwer-

Dat hebben we toen gedaan en met die aller-

in Bourgondië. Er staan gebouwen op het ter-

kingscentrum omgetoverd, inclusief ontvang-

eerste wijn wonnen we in de Wijnkeuring der

rein; een bedrijfswoning, een werkschuur en

struimte en proeflokaal. Geert ontwikkelt er

Lage Landen welke door een onafhankelijk

een proeflokaal. Je wordt er steevast hartelijk

nu toeristische activiteiten, zoals dag- en ver-

Duits onderzoeksinstituut wordt uitgevoerd di-

ontvangen door Geert Horlings, de eerste pro-

blijfsrecreatie en culturele en educatieve acti-

rect een Gouden Medaille! Met die gouden on-

fessionele wijnboer van Zeewolde. Horlings is

viteiten.

derscheiding waren wij natuurlijk heel blij. Het

al sinds 1979 Zeewoldenaar, het was het jaar

was voor ons de bevestiging dat de basis van

waarin zijn vader zich als agrariër in Zeewolde

Gouden Medaille

onze wijngaard goed was; van slechte druiven

vestigde. Na zijn afstuderen aan de Agrarische

Geert herinnert zich zijn eerste oogst in 2014

kun je immers geen goede wijn maken.

Hogeschool Dronten kwam Horlings in de

nog als de dag van gister: ‘We gingen met onze

agrarische sector terecht en werd hij uiteinde-

eerste druiven naar Stan Beurskens - de beste

Duurzaamheid en kwaliteit

lijk onderzoeker bij Hilbrands Laboratorium

wijnmaker van Nederland - in Limburg om er

Geert wijst erop dat er wel grote verschillen zijn

voor Bodemonderzoek. Dat is de particuliere

een rosé secco van te laten maken. Een mooie,

in de kwaliteit van wijnen. In de wijnbouw zijn

tegenhanger van de Universiteit van Wage-

feestelijke eerste wijn. Maar de wijnmeester

twee dingen heel belangrijk: duurzaamheid

26

Zeewolde Zakelijk | Businezz Magazine

Op dit moment zijn bij Wijngoed Wilgenhorst vier druivenrassen in productie. De eerste drie rassen werden in 2012 aangeplant. Deze droegen in 2014 voor het eerst vrucht gedragen. Geert Horlings koos voor de Souvignier Gris (witte wijn), de Johanniter en de Cabaret Noir (rode wijn). In 2106 werd een vierde ras aangeplant die in 2018 in productie kwam. Dat is de Muscaris, die en heerlijke witte mousserende secco oplevert.

“

Wij zoeken doelbewust naar lokale afzetmogelijkheden. Dus dicht in de buurt.

Onze wijnen zijn te verkrijgen bij Martijn Thiele van de Mitra en bij de Bruna waar onze wijn vooral als geschenkartikel wordt aangeschaft. Onze wijnen staan ook op de kaart bij Restaurant fika In Zeewolde, maar ook bij Harderwijkse restaurants zoals Bij Oost en Ratatouille.

En het publiek kan natuurlijk bij ons aan de Helling 1 terecht. Iedereen kan ons wijngoed bezoeken voor een wandeling, een rondleiding en natuurlijk voor een wijntje in ons proeflokaal of op het terras.

Vrijdag en zaterdag kunt kun je bij ons zonder afspraak binnenlopen van 10.00 uur tot 17.00 uur.’

en kwaliteit. Je kunt in ons land geen twaalf

ders dan kwaliteit leveren. Zouden we dat niet

lers, kaasmakers, bierbrouwers en lokale koks

hectoliter van een hectare halen en daarvan

doen, dan zouden wij het als nieuwkomer het

en restaurants. In 2020 fungeerde de Wilgen-

kwaliteit verwachten. De vele druiven van een

niet redden.

horst als uitgeefpunt van pakketten met lou-

op kwantiteit gerichte wijngaard zullen wateri-

Geert Horlings is ervan overtuigd dat het ver-

ter lokale ingrediënten voor het streekdiner,

ger en ‘dun’ zijn (minder geconcentreerd); wa-

haal van zijn wijngoed belangrijk is voor de

dat dit keer wegens corona onder het motto

terige wijnen geven veel sap maar een matige

acceptatie en draagvlak bij het publiek. In zijn

streekdiner@home thuis zelf bereid moest

wijn. Het zal wellicht een nog redelijk drinkbare

visie creëert Wijngoed Wilgenhorst door trans-

worden. ‘Zo brengen we consument dichter bij

wijn opleveren, maar meer niet. Een kleinere

parantie, educatie én beleving een community

seizoenproducten uit eigen omgeving.’

op duurzame wijze verkregen opbrengst resul-

van mensen om zich heen, die zich verbonden

teert in meer geconcentreerde druiven en die

voelt met het bedrijf en de sector. Op grond

Green Deal

zijn van nature smaakvoller.

van die overtuiging legt Geert de verbinding

Rechtstreeks van de boer naar je bord, het kan

tussen boer en burger, tussen producent en

niet verser. Vanuit duurzaamheidsoogpunt is

Duurzame kwaliteit

consument.

het ook veel beter om seizoengroente en -fruit

Geert zegt: ‘Daarom richten wij onze teelt uit-

Maar ook tussen stad/dorp en het platteland.

uit de eigen omgeving te gebruiken. De ‘Van

sluitend op duurzame kwaliteit. Zeker omdat

Vandaar dat hij levert aan Het Streekdiner, de

boer naar bord’-strategie is niet voor niets een

wij nieuw in de markt zijn kunnen wij niet an-

samenwerking tussen lokale boeren, fruitte-

kernelement van de Europese Green Deal.’

Zeewolde Zakelijk | Businezz Magazine

27

Zeewolde heeft en geeft je ruimte. De prachtige ligging van Zeewolde, aan het water heeft veel te bieden. Uitgestrekte en bijzondere natuur, de gastvrijheid van de mensen, de hang naar eerlijke producten en duurzaamheid maakt het bijzonder. Kort samengevat, het buitengebied van Zeewolde biedt puur plezier aan iedereen. Proef de sfeer, kom ontspannen, leef je uit en ontdek het zelf!

Zeewolde is vooral in trek wegens de vele mogelijkheden voor recreatie. De randmeren en de bossen trekken veel toeristen aan, maar ook het buitengebied biedt tal van mogelijkheden om te ontspannen of juist actief bezig te zijn.

Het vormt een belangrijk onderdeel van het toeristisch product Zeewolde. Ontdek de vele wandel-, fiets- of ruitersportroutes in het gebied of breng een bezoek aan mooie horeca aan het water. Lekker loungen en relaxen in Strandpaviljoen De Jutter of in de beachclub van Jachthaven De Eemhof. Laat je verrassen bij Hans & Grietje of maak onderweg een tussenstop op een boerderij zoals Boeren Pitstop. Gewoon om te kijken - koe(ke) loeren - hoe het er aan toe gaat. In alle gevallen word je er gastvrij ontvangen.

28

Zeewolde Zakelijk | Businezz Magazine

GASTVRIJ zeewolde Carolien den Brok

Zeewolde Zakelijk | Businezz Magazine

29

Boeren Pitstop, aan het Erkemederpad 2 in Zeewolde, bevindt zich op een prachtig plekje in Zuidelijk Flevoland. U kijkt uit op de Randmeerbossen. Aan het einde van de straat fietst u al natuurgebied ‘de Stille Kern’ in, en verschillende stranden van het Randmeer zijn om de hoek. En dan te bedenken dat u neerstrijkt op een plekje waar zo’n 35 jaar geleden nog de zee was!

Wie het buitengebied van Zeewolde op de fiets

met leuke opdrachten en op een speelse wijze

wil verkennen, heeft tal van mogelijkheden.

kennismaken met het boerenbedrijf. ‘Hier kun

Er zijn fraai aangelegde fietspaden en alles is

je meegenieten van het boeren buitenleven’

overzichtelijk met knooppunten verbonden.

zegt Carolien enthousiast. ‘Het bedrijf draait ge-

Wie de fietsroute volgt langs de crashlocaties

woon door dus er gebeurt van alles en nog wat.

van vliegtuigen die in de Tweede Wereldoorlog

Geen bezoek is hier hetzelfde, elke tussenstop

in het IJsselmeer (het huidige Zeewolde) zijn

hier is verrassend. Van lekker rustig genietend

neergekomen, komt aan de Erkermederweg

van een kop koffie of thee, tot de reuring en op-

langs de crashlocatie van een Stirling bom-

winding van de geboorte van een kalf.’

menwerper van de RAF. De machine werd bij het droogvallen van de polder ontdekt en bleek

stof en bodemverbeteraar op. Het wordt o.a.

Loeileuk

op de kavel te liggen waar jaren later de familie

gebruikt als grondstof voor koemestkorrels.

Bij Boeren Pitstop wacht je een unieke tussen-

Den Brok neerstreek om er een melkveebedrijf

Het is niet de enige verandering die de boerde-

stop met verrassingen in de koeienweide! Hier

te gaan runnen.

rij heeft ondergaan sinds Joep en Carolien de

bedien je jezelf aan de koffieautomaat voor een

Brok het stokje hebben overgenomen.

bakkie boerenleut of je neemt een ambachte-

Duurzame energie

lijk boerenijsje, terwijl je kunt koe(ke)loeren in

Vanaf de Erkermederweg zijn de twee koepels

Boeren buitenleven

de koeienstal. ‘Dit is een loeileuke tussenstop!’,

van de vergistingsinstallatie goed te zien. Ze

Carolien den Brok deelt vol enthousiasme haar

zegt Carolien die met aanstekelijk enthousias-

worden gebruikt om uit de mest van het melk-

kennis en ervaringen met de bezoekers van de

me vertelt dat ze met Boeren Pitstop doet wat

veebedrijf duurzame energie te winnen. De

boerderij. Je ziet duidelijk dat dit een boerin is

bij haar past. ‘Ik doe graag dingen voor ande-

mest wordt, samen met organische reststro-

met een passie voor haar vak en een liefde voor

ren, waar ik zelf ook blij van word. Op de boer-

men, vergist in de biogasinstallatie, het biogas

de koeien. En zij houdt wel van bezoek en een

derij is van alles te leren! Hoe voelt het om een

dat daarbij wordt geproduceerd gaat naar een

beetje aanloop.

koe met de hand te melken? Hoe knuffel je een

WKK-centrale (WarmteKrachtKoppeling) waar

Met Boeren Pitstop picknickplaats wil Carolien

koe? Met de belevingsopdrachten in de hand

het wordt omgezet in duurzame elektriciteit

een actieve doelgroep aanspreken: ouders

leren kinderen over de koeien en hun verzor-

(voor 1800 huishoudens) en warmte.

met kinderen, grootouders met kleinkinderen,

ging. Dat is zeer leerzaam voor hen.’ Tijdens de

De warmte wordt gebruikt om de uitgegiste

die het leuk vinden om iets met de kinderen

coronacrisis heeft de Boeren Pitstop nog be-

mest te drogen. Dat levert een zeer goede mest-

op de boerderij te doen en actief bezig te zijn

hoorlijk wat aanloop gekregen. ‘We kregen hier

30

Zeewolde Zakelijk | Businezz Magazine

Dit jaar viert Boeren Pitstop zijn eerste lustrum. Sinds 2016 is de picknickplaats van een leuke hobby van Carolien den Brok uitgegroeid tot een serieuze toeristische attractie, die door de gasten erg gewaardeerd wordt. Van trouwe seniore bezoekers Marieke Moens

op de fiets, enthousiaste gezinnen van de nabijgelegen campings tot

“

stoere motorrijders die even heel wat anders willen. De Boeren Pitstop gaat

Respect voor de natuur, de principes van duurzaamheid, milieubewust handelen en biologische landbouw zijn de rode draad in het

na winterstop in april weer open.

denken en doen. Alles is kleinschalig en gerelateerd aan de sfeer die Henri en Marieke nastreven: een groene Foto: Sternhof

plek waar genieten van de natuur

mensen uit de wijde omgeving. Want dit is een

hand in hand gaat met ontspanning, rust, ruimte en werk.’

Wees welkom op

naar de Voedselbank gaat - en er huizen

der bediening, want je mag hier alles zelf doen!’

De Sternhof

Laarzenpad

Recreatieboerderij De Sternhof aan de

en gerelateerd aan de sfeer die Henri en

Een nieuwe activiteit is het Laarzenpad. Vanaf

Sternweg is vanaf 1976 tot en met 2006 een

Marieke nastreven: een groene plek waar

het boerenerf van Boeren Pitstop kan je een

agrarisch bedrijf geweest en vanaf 2006

genieten van de natuur hand in hand gaat

flinke wandeling door het Horsterwold en langs

aangekocht en verbouwd door de huidige

met ontspanning, rust, ruimte en werk.

de boerenakkers maken. Het laarzenpad is wel

eigenaren Henri van het Erve en Marieke

Het Blotevoetenpad heeft zich sinds 2014

iets voor avontuurlijke wandelaars: het pad is

Moens met als bestemming recreatie. In

ontwikkeld van een klein pad tot een ver-

niet verhard en soms moeilijk begaanbaar. Ca-

de loop van de jaren heeft De Sternhof

rassende route van ruim 1500 meter met

rolien heeft samen met Staatsbosbeheer het

zich ook ontwikkeld als geliefde groene

opdrachten.

idee van de educatieve wandeltocht gereali-

dagbesteding voor met name ouderen uit

Het lopen over de verschillende onder-

seerd. Voor jonge kinderen is de wandeling van

Zeewolde en omgeving. Deze activiteiten

gronden op blote voeten trekt jaarlijks veel

2 km goed te doen, voor oudere kinderen is de

blijken zich prima te verenigen en onder-

bezoekers tussen april en november. Mos,

route te verlengen tot 4,5 km. Ook nu de pick-

strepen het doel van De Sternhof : het

zand, stenen, modder, een wiebelbrug en

nickplaats gesloten is (Boeren Pitstop is geo-

buitenleven delen met anderen!

een heus labyrint en groots doolhof met

pend van medio april t/m september), is er een

Op de 2,5 hectare grond bevinden zich vier

speciale opdrachten… voel Zeewolde met

routeboekje voor een zin-in-herfst-wandeling

luxe b&b-kamers met een centrale gasten-

de voeten! In april gaat het Blotevoeten-

af te halen op het erf. Met bezinningsvragen en

keuken, eetzaal en woonkamer; een kleine

pad Zeewolde weer open. Tot november

doe-opdrachten worden met het laarzenpad al

camping achter de gebouwen met kamp-

kunnen dan de schoenen en sokken weer

je zintuigen geprikkeld. Laarzen aan en gaan!

vuurplaats; een caravanstaling; een ruime

uit op De Sternhof.

Meer informatie: www.boerenpitstop.nl.

biologische moestuin - waarvan de oogst

Meer info: www.sternhof.nl

coronaproof uitje. Lekker in de buitenlucht zon-

wat hobbydieren. Er is een blotevoetenpad en zijn werkruimtes van de Stichting Sternzorg, binnen en buiten. Alles is kleinschalig

Zeewolde Zakelijk | Businezz Magazine

31

CULINAIR zeewolde 32

Zeewolde Zakelijk | Businezz Magazine

Het buitengebied van Zeewolde staat voor eerlijke kwaliteitsproducten; waar mogelijk biologisch en puur. Lokaal geproduceerde groenten, fruit, vlees en zuiverl is vers en de kortere vervoersafstanden zorgen voor minder ‘food miles’ en beperken daardoor de CO2-uitstoot.

Velen zijn ervan overtuigd dat het eten van voedsel uit je eigen regio, met een zo kort mogelijke weg van boer naar bord, lekkerder en gezonder is en bijdraagt aan een duurzamere samenleving. Er zijn horecagelegenheden in Zeewolde die met boeren uit de omgeving samenwerken, om producten van het seizoen in hun maaltijden te verwerken.

Restaurant fika aan de Strandweg in Zeewolde is zo’n restaurant. Eigenaresse Renée Meijer werkt nauw samen met tuinder Patrick Kerkvliet van de biologisch dynamische boerderij Zonnehoeve.

“

De mooie ingrediënten voor onze maaltijden halen wij zoveel mogelijk uit Zeewolde zelf, dichtbij de kern en zo puur mogelijk. Dat is niet alleen erg lekker, het is ook heel duurzaam, maar vooral ook erg gezellig. Op maandagochtend rijden onze lokale leveranciers voor en als er tijd is drinken ze met ons even een kopje koffie mee.’

Renée Meijer en Patrick Kerkvliet

Zeewolde Zakelijk | Businezz Magazine

33

“

Ik kom uit de gangbare landbouw en ben zo’n 10 jaar geleden ontwaakt en wilde niet meer spuiten.

Ik boer nu biodynamisch wat inhoudt dat wij zelfvoorzienend zijn – noem ons een kringloopboerderij, waarin samenhang is tussen dieren, planten, de bodem en de kosmos.

Daarin moet je vreemde elementen vermijden. We leveren onze producten onder meer aan de biologische supermarkt Ekoplaza met vestigingen in heel het land en aan De Graanschuur in Amersfoort.’

Voor Renée Meijer was er geen lange zoektocht

te halen, een drankje te drinken of van een maal in de zomer is onze kaart erg toegankelijk,

naar een nieuwe naam voor het restaurant,

lunch of diner te genieten. Met het diploma in de winter kan hij dan weer iets specifieker.

toen zij in 2019 het strandpaviljoen KaapFlevo

Hogere Hotelschool in haar rugzak, heeft ze de Ik wil dat mensen naar fika komen omdat het

van het horeca-duo Erik Tigelaar en Rob Jan-

halve wereld gezien. Anderhalf jaar in Zuid-Afri- gezellig is. Ik wil dat onze gasten hier goed en

nink overnam. Het werd Restaurant fika (mét

ka gewerkt (Renée erkent dat ze nog nooit in smakelijk kunnen eten. Dus toen wij begonnen

kleine letter). Het is een Zweeds begrip dat zich

Zweden is geweest) en vervolgens werd zij ho- zijn we op zoek gegaan naar goede leveran-

moeilijk naar het Nederlands laat vertalen. Het

reca- en eventmanager bij B. Amsterdam, het ciers. Via de organisatie van Het Streekdiner

is net als ‘gezellig’ wat ook redelijk onvertaal-

creatieve kantoor voor startups.

baar is. Fika is een sociaal gebruik in Zweden

zijn we uitgekomen bij de Zonnehoeve waar op biologisch/dynamische wijze groenten

en Finland waarbij het werk of andere dage-

Anders

lijkse bezigheden even worden onderbroken

Als restauranteigenaar wist Renée dat ze het men en ik was meteen onder de indruk van de

om bij elkaar te komen, iets te drinken en iets

anders moest doen. Een beetje anders dan wat grote diversiteit aan producten die de Zonne-

te eten. Het is te vergelijken met de Engelse af-

Zeewolde gewend was. In eerste instantie wil- hoeve kon leveren en dat alles net een beetje

ternoon tea. Het was even wennen de naam,

de ze met een kleine maar originele kaart, de anders. Ze hebben er fantastische snijbieten in

maar hij sloeg wel aan en past ook bij het res-

mensen verassen. Echter bleek gaandeweg dat tal van kleuren, peultjes, koolrabi, knolvenkel,

taurant dat zonder coronarestricties voor velen

een ‘gewone’ uitsmijter op zijn tijd toch echt noem maar op. De bulkproducten die wij nodig

een pleisterplaats is om sociale contacten aan

gewenst is, evenals een lekkere kipsaté. ‘Hele- hebben, zoals selderij, ui, en prei halen we bij

34

Zeewolde Zakelijk | Businezz Magazine

wordt geteeld. We zijn er een kijkje gaan ne-

‘Omdat wij uitsluitend verse producten gebruiken wisselen wij per seizoen van kaart. Dit biedt de kans om mooie seizoensproducten te gebruiken en voor de chefkok de gelegenheid zijn creativiteit erop los te laten.’

de groothandel of de groenteboer Koopmans.

beter zijn, dan halen we het daar. Dat is mis-

Tegenwoordig betrekken we ons frituurvet bij

schien wat minder lokaal, maar wij letten wel

Flavoil waar Zeewoldenaar Egbert Knorren (ex-

op de kwaliteit.’

-Loko) mede-eigenaar van is. Ook bij Groenteproductie Flevoland uit Dronten betrekken wij

Superfood

graag Biefstukboeven vlees op de kaart zetten.

groenten, zoals asperges,’ zegt Renée terwijl

We hebben echt een balans moeten vinden,

Maar de keuken moet er op kunnen rekenen

ze het lijstje van leveranciers verder afwerkt:

tussen wat leuk is om aan te bieden en wat

dat elk stukje vlees even groot en even dik is.

brood van brood- en banketbakkerij Prins;

er beschikbaar is. Palmkool bijvoorbeeld, dat

Verschillen daarin kan de keuken niet verwer-

vlees van Slagerij Boshuizen; frieten van Beus;

steeds populairder wordt. Deze herontdekte

ken. De kok moet altijd kunnen rekenen op

eieren van DijkstraBio; wijn van de Wilgenhorst;

koolsoort is echt een superfood die bulkt van

kogelbiefstukken van exact hetzelfde gewicht

olijfolie van Calbolive, Kip van Polderkip, enzo-

de vitamines en antioxidanten. Maar lokaal

omdat hij vaak onder tijdsdruk het altijd op de-

voorts.

slechts heel kort te leveren. We hebben het op

zelfde manier moet kunnen bereiden om een

onze seizoenskaart gehad. Maar ja, toen bleek

perfecte gaarheid te krijgen. We kunnen het

Lokaal

de oogst mislukt. Je hebt dan wel een goed ver-

dus niet op de standaardkaart zetten, maar we

‘Lokaal is geniaal. Dat klinkt leuk maar het

haal, maar op zo’n moment moet je de klant

gaan wel een keer een special doen, een speci-

moet wel functioneel zijn,’ vindt Renée ‘als de

wel teleurstellen. De lokale leveringsbetrouw-

ale avond. Ik ben daarover met Arjen Verschure

ingrediënten die wij nodig hebben uit Dronten

baarheid is dus soms wel een issue. ‘Ik wil heel

in gesprek.‘

Zeewolde Zakelijk | Businezz Magazine

35

Groeten uit

Zeewolde Stichting Tulpenroute Flevoland wil het buitengebied van Flevoland graag onder de aandacht brengen. De missie van de enthousiaste vrijwilligers is: Beleef het buitengebied van Flevoland, met de tulp als verbindende factor.

Het buitengebied van Flevoland is weids, vruchtbaar en kleurrijk. Op de bodem van de voormalige Zuiderzee groeien hoogwaardige gewassen, floreren bedrijven en komt natuur tot ontwikkeling. Door in het voorjaar wandel-, fiets- en autoroutes uit te zetten langs de tulpenvelden en activiteiten aan te bieden, wil de stichting bezoekers uit binnen- en buitenland kennis laten maken met dit unieke stukje Nederland. De tulpen zorgen voor een waardevolle verbinding tussen de burger en het platteland van de gemeenten Dronten, Lelystad, Almere en Zeewolde.

36

Zeewolde Zakelijk | Businezz Magazine

In het Wolderwijd voor de kust van Zeewolde bevindt zich Het Tulpeiland; een bijzonder schiereiland in de vorm van een tulp. De kelk van de tulp, het hoofdeiland, heeft de grootte van een voetbalveld en de langgerekte natuureilanden vormen de steel. Een strekdam van 200 meter verbindt het eiland met het vasteland.

De provincie Flevoland telt rond de honderd bloembollenkwekers. Door de zware kleigrond hebben tulpenbollen in Flevoland meer inhoud dan gemiddeld. Flevolandse bollen geven daarom een grotere bloem en steel met meer gewicht, waardoor de poldertulpen een meerwaarde hebben. Bijna de helft van alle Nederlandse tulpen wordt nu gekweekt in Flevoland.

Het is een regenachtige maandagmorgen

peiland stond enkele weken volop in de

als Wim Klink belt. ‘We gaan beginnen’, is de

belangstelling en werd duizenden keren

korte boodschap en de verbinding wordt

gefotografeerd.

verbroken.

Het Tulpeiland ging even viraal op de so-

Typisch Wim. Geen man van veel woorden.

ciale media. Nadat de tulpen waren uit-

Wel een man van zijn woord. De vorige week

gebloeid zaaide Klink het eiland wederom

had hij laten weten dat als de werkzaam-

op verzoek van de gemeente in met een

heden - hij heeft een tulpenkwekerij aan de

mengsel van wilde zomerbloemen. Klap-

Reigerweg - het even zouden toelaten hij

rozen, korenbloemen, zonnebloemen en

met enkele van zijn collega boeren op het

siergras gaven het tulpeiland ook in de

Tulpeneiland maar liefst 150.000 bloembol-

zomermaanden een kleurrijk uiterlijk. Tot

len zou poten. Hij heeft daar machines voor,

ver in september bleef het eiland één gro-

dus dat is inclusief de voorbereiding van de

te bloemenzee. Ook dit voorjaar belooft

grond een klus die met enkele uren geklaard

het Tulpeiland extra kleurrijk te worden,

moet zijn.

want de tulpenbollen zijn in een baan

In 2019 had hij op verzoek van de gemeen-

gepoot pal naast het bloemenmengsel.

te Zeewolde al een keer zo’n groot aantal

Tijdens de Tulpenroute 2021 kan ieder-

bollen gepoot. Het bleek een groot succes.

een volop genieten van het kleurrijke

In het voorjaar - juist toen de coronacrisis

buitengebied van Zeewolde.

uitbrak - gaven de bollen het eiland kleur.

En brachten ondanks de pandemie wat

Meer informatie: www.puurzeewolde.nl

vreugde en blijdschap in de lente. Het Tul-

Wim Klink

Zeewolde Zakelijk | Businezz Magazine

37

38

Even Voorstellen....

ZEEWOLDE ZAKELIJK IS ER VOOR ALLE ONDERNEMERS. VAN AGRARIËR TOT WINKELIER EN VAN WERKGEVER TOT ZZP’ER: ZE KUNNEN ALLEMAAL TERECHT BIJ ZEEWOLDE ZAKELIJK. VOOR VRAGEN OVER ONDERNEMEN IN ZEEWOLDE, VOOR INFORMATIE EN ADVIES WWW.ZEEWOLDEZAKELIJK.NL

Voor veel ondernemers, werkgevers en ZZP’ers is Zeewolde Zakelijk het eerste aanspreekpunt van de gemeente Zeewolde. Of het nu gaat om de bedrijventerreinen, vestigingsmogelijkheden of de voorzieningen die er vanuit de gemeente voor het bedrijfsleven zijn, in alle gevallen is Zeewolde Zakelijk het ondernemerscontact.

Gezicht naar bedrijfsleven De organisatie en de activiteiten van Zeewolde Zakelijk behoren tot de portefeuille EZ van wethouder Egge Jan de Jonge. Het team van Zeewolde Zakelijk bestaat uit Hans Polet (vestigingsadviseur en bedrijfscontactfunctionaris) en Renate Slokker (bedrijfscontactfunctionaris). Zij vormen samen vanuit de gemeente het gezicht naar het bedrijfsleven en zijn beschikbaar voor vragen en uitleg over ondernemen in Zeewolde.

Eén loket Veel ondernemers ervaren dit één-loketbeleid als heel positief. Zij hebben immers niet de tijd om eindeloos te zoeken naar de juiste persoon of informatie binnen de gemeente. Ondernemers kunnen bij Zeewolde Zakelijk terecht voor alle ondernemersvragen aan de gemeente. Bijvoorbeeld over de bestemmingsplannen van de bedrijventerreinen en het buitengebied, vergunningen, procedures en subsidiemogelijkheden. De lijntjes binnen het Zeewolde Zakelijk team en de rest van de gemeente zijn kort, waardoor er snel geschakeld wordt.

De bedrijfscontactfunctionarissen weten de weg in de gemeentelijke organisatie, denken mee, begeleiden ondernemers en helpen hen verder. Eén belletje naar Zeewolde Zakelijk is voldoende en de ondernemer kan weer verder.

Vlnr: Hans Polet; Egge Jan de Jonge; Renate Slokker.

Kennismaken?

Hans Polet T: 06 21113473 E: h.polet@zeewolde.nl Renate Slokker T: 06 32452848 E: r.slokker@zeewolde.nl Zeewolde Zakelijk Raadhuisplein 1 3892 ER Zeewolde

38

Zeewolde Zakelijk | Businezz Magazine

www.zeewoldezakelijk.nl

9 4 8

6

5

7

10

3

2

1

Dit Businezz Magazine is tot stand gekomen dankzij de vriendelijke medewerking van: 1. Boeren Pitstop/Melkbedrijf Erk Dairy, Erkermederpad 2, 3896 LX Zeewolde. www.boerenpitstop.nl 2. NZ27 Biologische Landbouw, Winkelweg 61, 3896 LH Zeewolde. www.nz27.nl 3. Zonnehoeve, Priempad 6, 3896 LJ Zeewolde. www.zonnehoeve.net 4. Akkerbouwbedrijf Veenink, Dodaarsweg 54, 3897 LP Zeewolde.

5. Ik ben Boer, Duikerweg 13, 3897 LM Zeewolde. www.ikbenboer.nl/ www.hetgraanschap.nl 6. Fruithal Smits, Sterappellaan 29, 3897 LL Zeewolde. www.fruithalsmits.nl 7. Wijngoed Wilgenhorst, Helling 1, 3898 CA Zeewolde. www.wijngoedwilgenhorst.nl 8. Kaasboerderij Bennesse, Ossenkampweg 2, 3898 LA Zeewolde. www.kaasboerderijbennesse.nl 9. Recreatieboerderij De Sternhof, Sternweg 14, 3898 LJ Zeewolde. www.sternhof.nl 10. Restaurant fika, Strandweg 165, 3891 AK Zeewolde. www.restaurantfika.nl Verder werkten mee:. Barbara Baarsma, Willeke Waller (Rabobank); Taco Medema (Aeres); Gerrit Jan Gorter, Egge Jan de Jonge, Hans Polet, Renate Slokker, Wilco van Zon, John de Vries (allen Gemeente Zeewolde), Max Wolters (Blik Op Zeewolde).

Zeewolde Zakelijk | Businezz Magazine

39

Buitengebied Het grootste en mooiste bedrijventerrein van Zeewolde!

Ontdek de uitgebreide mogelijkheden van Zeewolde op www.zeewoldezakelijk.nl 40 Zeewolde Zakelijk | Businezz Magazine