Ársskýrsla Stapa 2013

F I N A N C I A L S TAT E M E N T S 2 0 1 3

STAPI LÍFEYRISSJÓÐUR

ÁRSSKÝRSLA 2013

F I N A N C I A L R E PO RT

2013

1

F I N A N C I A L S TAT E M E N T S 2 0 1 3

2

F I N A N C I A L R E PO RT

2013

ÁRSSKÝRSLA 2013

Prentað í maí 2014

Hönnun og umbrot: Blek | www.blekhonnun.is Ljósmyndir: Auðunn Níelsson | www.audunn.com Forsíðumynd: Auðunn Níelsson | www.audunn.com Prentvinnsla: Ásprent | www.asprent.is

Stapi lífeyrissjóður | www.stapi.is Kennitala: 601092-2559 Strandgata 3, 600 Akureyri

EFNISYFIRLIT

Skýrsla stjórnar og framkvæmdastjóra.....................................2 Starfsemi árið 2013........................................................2 Fjárfestingarkostir lífeyrissjóða..................................3 Verðtrygging ....................................................................4 Sjóðfélagalán ..................................................................4 Hæfismat ...........................................................................5 Lífeyrisgáttin ....................................................................5 Kynningar- og Upplýsingafulltrúi...............................6 Félagslega ábyrgar fjárfestingar og hluthafastefnur..........................................................6 Staða ágreiningsmála....................................................6 Nýtt réttindakerfi............................................................. 7 Viðbótarlífeyrissparnaður.............................................8 Atburðir frá árslokum 2013 og helstu óvissuþættir í rekstri......................................................9

Erlendir markaðir .........................................................17 Heildareignir.................................................................. 19

Innlend hlutabréf .............................................. 20

Innlend skuldabréf............................................ 21

Erlendar eignir.................................................... 22

Erlend hlutabréf................................................. 23

Erlend skuldabréf .............................................. 24

Sérhæfðar erlendar fjárfestingar.................. 24

Tryggingafræðilegt uppgjör...................................... 25 Fjárfestingarstefna....................................................... 26 Áhættustýring................................................................ 28

Helstu áhættuþættir í rekstri......................... 28

Áhættumarkmið................................................. 29 Rekstur............................................................................. 30 Séreign............................................................................. 30

Iðgjöld ............................................................................ 10

Iðgjöld................................................................... 31

Lífeyrisgreiðslur............................................................ 11

Ávöxtun Stapa .............................................................. 12

Heildareignir....................................................... 32

Innlendir markaðir....................................................... 14

Innlend hlutabréf .............................................. 15

Lokaorð............................................................................ 35

Innlend skuldabréf............................................ 16

Ársreikningur.......................................................37

Lífeyrismál og sérstök útgreiðsla ................ 31

Ávöxtun séreignarsafna................................... 33

Financial statements .................................... 63

Á R S S K Ý R S LA

2013

1

S KÝ R S LA S T J Ó R N A R O G F RA M K VÆ M DA S T J Ó RA

STARFSEMI ÁRIÐ 2013 Árið 2013 var að vissu leyti krefjandi ár fyrir Stapa lífeyrissjóð. Hinn hefðbundni rekstur sjóðsins gekk vel. Þær skipulagsbreytingar, sem farið var í árið 2012 hafa tekist vel. Rekstur sjóðsins og allt innra starf er markvissara en áður og skipulag á innra eftirliti og áhættustýringu er í fastari skorðum. Að þessu leyti hafa þau áform sem lágu að baki skipulagsbreytingunum gengið eftir og hefur sjóðurinn náð markmiðum sínum í þeim efnum. Ávöxtun ársins 2013 var á hinn bóginn undir markmiðsávöxtun sjóðsins. Það má alfarið rekja til þeirrar fjárfestingarstefnu sem sjóðurinn hefur valið og viljað halda sig við. Hún er varkár þar sem verulegur hluti eignanna er í ríkisskuldabréfum, en ávöxtun ríkisskuldabréfa var slök á árinu 2013. Ávöxtunarkrafa helstu flokka ríkistryggðra skuldabréfa hefur nú verið undir viðmiðunarvöxtum sjóðsins í vel á fjórða ár, sem hefur haft mikil áhrif á afkomu hans. Þá hefur sjóðurinn einnig ráðstafað nokkrum hluta erlendra eigna sinna í áhættuminni fjárfestingar en skráð hlutabréf, sem gáfu best af sér á síðasta ári. Þetta hafði einnig áhrif á afkomuna. Árið 2013 var ár þar sem áhættutaka borgaði sig, en áhættusamar eignir, einkum hlutabréf, gáfu mjög vel af sér bæði á Íslandi og á þróuðum hlutabréfamörkuðum heimsins.

Líklegt er að ávöxtunarkrafa íslenskra ríkisskuldabréfa verði áfram undir reiknivöxtum sjóðsins þótt margt bendi til þess að ekki verði frekari lækkanir á raunvöxtum í bili. Þessi lága ávöxtun á áhættulitlum eignum samanborið við þá ávöxtunarkröfu sem gerð er til sjóðanna, heldur sjóðum sem vilja taka litla áhættu í ákveðinni spennitreyju. Þeim er í raun nauðugur sá kostur að auka vægi áhættusamra eigna, einkum hlutabréfa, í eignasafninu eða búa við ónóga ávöxtun að öðrum kosti. Stapi hefur vissulega aukið vægi áhættusamra eigna, en þó í minna mæli en flestir aðrir lífeyrissjóðir. Stjórn sjóðsins hefur viljað fara varlega í sakirnar, enda mikið ójafnvægi enn til staðar í

2

Á R S S K Ý R S LA

2013

efnahag landsins. Þótt gjaldeyrishöft hafi skapað visst skjól fyrir innlendan efnahag þá eru undirliggjandi vandamál, vegna mikilla skulda við erlenda aðila, óleyst.

Aflétting hafta er snúið og áhættusamt verkefni, sem getur haft mikil neikvæð áhrif á íslenskan fjármálamarkað.

Aflétting er þó nauðsynleg, enda skapa höftin veruleg vandamál fyrir rekstur fólks og fyrirtækja. Gjaldeyrishöft auka spillingu, draga úr hagvexti til lengri tíma litið og hafa óeðlileg áhrif á eignaverð.

Við þessar aðstæður hefur stjórn sjóðsins viljað fara varlega í að auka um of vægi innlendra hlutabréfa minnug þess að innlendur hlutabréfamarkaður er þröngur, seljanleiki lítill og aflétting gjaldeyrishafta gæti haft veruleg neikvæð áhrif á verðmæti innlendra hlutabréfa.

S KÝ R S LA S T J Ó R N A R O G F RA M K VÆ M DA S T J Ó RA

FJÁRFESTINGARKOSTIR LÍFEYRISSJÓÐA Gjaldeyrishöft og þröngar heimildir til fjárfestinga, sem sjóðunum eru settar í lögum, stuðla að fátæklegri fjárfestingarkostum og minni möguleikum til áhættudreifingar en annars væri. Nokkur umræða hefur skapast um hvort gjaldeyrishöftin hafi nú þegar valdið eignabólum innanlands, sem fyrr eða síðar munu springa með tilheyrandi afleiðingum. Þótt höftin hafi vissulega áhrif á eignaverð er tæplega hægt að segja að þau hafi valdið bólumyndun enn sem komið er. Raunar má halda því fram að hinar takmörkuðu fjárfestingarheimildir lífeyrissjóðanna hafi meiri áhrif í því efni. Þannig fer það illa saman að tala um að ekki séu til innlendir fjárfestingarkostir fyrir lífeyrissjóðina á sama tíma og fjárfestingar á Íslandi eru í sögulegu lágmarki og þörfin fyrir auknar fjárfestingar í atvinnulífinu veruleg. Íslensk fyrirtæki eru enn mjög skuldsett og hefur staða þeirra lítið lagast á síðustu árum. Of mikil skuldsetning veldur því að þessi fyrirtæki fjárfesta lítið, sem aftur hefur neikvæð áhrif á hagvöxt. Þau hafa því verulega þörf bæði fyrir aukið eigið fé og aðra langtíma fjármögnun. Möguleikar lífeyrissjóðanna til að uppfylla þessar þarfir eru þó takmarkaðir vegna þess þrönga regluverks sem þeir búa við. Hér er fyrst og fremst um óskráðar eignir að ræða, en í þeim hafa sjóðirnir takmarkaðar heimildir til fjárfestinga. Í stað þess að auka heimildir sjóðanna til slíkra fjárfestinga er þeim beint inn á skráða markaðinn, sem er þröngur og með litlu meiri seljanleika en óskráðar eignir. Þetta eykur líkur á bólumyndun. Auk þess er það athyglisverð staðreynd að ekkert þeirra fyrirtækja sem skráð hafa verið á markað á síðustu árum hafa gert það til að sækja nýtt fjármagn. Það fjármagn sem lífeyrissjóðirnir hafa komið með inn á þennan markað hefur því ekki farið í fjárfestingar eða ný verkefni hjá viðkomandi fyrirtækjum, heldur eingöngu til að kaupa fyrri eigendur út, sem oft á tíðum hafa verið bankarnir. Einföld breyting á regluverki gæti á hinn bóginn aukið fjárfestingamengi sjóðanna og stuðlað þannig að auknum fjárfestingum fyrirtækja og heilbrigðari fyrirtækjaflóru. Því miður virðist lítill áhugi á breytingum af því tagi. Þess í stað er þessari eftirspurn sinnt í gegnum „skuggabankakerfi“ þ.e. fagfjárfestasjóði sem gefa út skráð skuldabréf. Sú aðferð dregur úr gagnsæi, eykur flækjustig og hættuna á að misvægi verði í greiðsluflæði vegna þessara verkefna.

Auk atvinnulífsfjárfestinga er mikil þörf fyrir aukna fjárfestingu í innviðum á Íslandi þ.m.t. vegum, brúm, jarðgöngum, höfnum, veitum, dreifikerfum og svo mætti

lengi telja, sem myndu örva hagvöxt til lengri tíma litið.

Verkefnin eru því ærin, en oft á tíðum vantar heppilegan farveg sem fellur að þörfum lífeyrissjóða og uppfyllir þann ramma sem sjóðunum er gert að starfa innan. Íslenska krónan styrktist um tæp 10% á árinu 2013. Þetta hafði neikvæð áhrif á afkomu sjóðsins og lækkaði ávöxtun hans um 2,1% eða um 2,8 ma. kr. Það er umhugsunarefni hvað Seðlabanki Íslands hefur leyft krónunni að styrkjast þegar tekið er mið af þeirri stöðu, sem íslenska hagkerfið er í. Íslensk heimili, fyrirtæki, og ríkissjóður eru mjög skuldsett og vilja öll draga úr skuldsetningu sinni. Það verður ekki gert nema með góðum afgangi af viðskiptum við útlönd. Styrking krónunnar og minnkandi samkeppnishæfni Íslands er því afar óskynsamleg við þessar aðstæður og setur þann efnahagsbata sem náðst hefur á síðustu árum í óvissu.

Erlendis hefur Stapi áfram lagt áherslu á áhættudreifingu, með fjárfestingum í mismunandi eignaflokkum, en þar eins og á Íslandi gáfu hlutabréf best af sér á árinu 2013. Ýmsar blikur eru þó á lofti og hefur sjóðnum þótt ástæða til að fara varlega. Þau vandamál sem fjármálakreppan afhjúpaði hafa ekki verð leyst, heldur fremur skotið á frest með seðlaprentun og skuldasöfnun, sem næsta kynslóð fær svo til úrlausnar. Seðlabankar, bæði austan hafs og vestan hafa með miklum stuðningsaðgerðum, sem falist hafa í stórfelldum kaupum á markaðsskuldabréfum, haft mikil áhrif á eignaverð, sérstaklega á verð hlutabréfa. Þetta hefur leitt til mikilla lækkana á vöxtum þannig að

Á R S S K Ý R S LA

2013

3

S KÝ R S LA S T J Ó R N A R O G F RA M K VÆ M DA S T J Ó RA

VERÐTRYGGING

fjármunir hafa streymt yfir í áhættusamari eignaflokka, einkum hlutabréf. Þótt hagvöxtur hafi tekið við sér í Bandaríkjunum er verð á hlutabréfum þar nálægt sögulegu hámarki. Með auknum hagvexti mun Seðlabanki Bandaríkjanna þurfa að draga úr stuðningsaðgerðum og líklegt er að bæði vextir og laun muni hækka, sem hefur neikvæð áhrif á hlutabréfaverð. Staðan í Evrópu hefur heldur lagast, en hagvöxtur er þó lítill og atvinnuleysi mikið. Vandamál sem stafa af ójafnvægi innan evru samstarfsins hafa ekki verið leyst og veruleg stjórnmálaleg óvissa er til staðar. Seðlabanki Japans hefur gripið til mjög mikilla stuðningsaðgerða til að ýta undir hagvöxt í Japan og reyna að koma í veg fyrir verðhjöðnun, en nauðsynlegar skipulagsbreytingar á vinnumarkaði og fjármálakerfi landsins láta þó á sér standa. Nýmarkaðsríki hafa orðið fyrir barðinu á breytingum í heimsbúskapnum en fjármagnsflæði frá þróuðum ríkjum til nýmarkaðsríkja hefur nú snúist við og mikil þörf er á endurskipulagningu á efnahag sumra þessara ríkja. Þá hefur minnkandi hagvöxtur í Kína og hættan á erfiðleikum í fjármálakerfi landsins einnig haft neikvæð áhrif á nýmarkaðsríki. Þótt gengi áhættusamra eigna, eins og hlutabréfa, hafi verið gott árið 2013 eru ýmsar blikur á lofti í heimsbúskapnum.

Hlutabréf geta þó haldið áfram að hækka á næstunni a.m.k. á meðan stuðningsaðgerða seðlabanka nýtur við, en hættan á verulegum leiðréttingum á hlutabréfaverði eykst þá einnig.

4

Á R S S K Ý R S LA

2013

Mikil umræða hefur verið um verðtryggingu hér á landi undanfarin ár. Í stað þess að ræða kosti og galla verðtryggingar og bjóða upp á valkosti í þeim efnum virðist sem stjórnvöld séu ákveðin í að afnema verðtryggingu að mestu eða öllu leyti a.m.k. af neytendalánum.

Starfshópur um afnám verðtryggingar skilaði skýrslu í janúar síðastliðnum. Þar koma fram hugmyndir um fullt afnám verðtryggingar á fasteignalánum, eða í það minnsta að verðtryggingu verði settar verulegar takmarkanir og stefnt sé að afnámi hennar. Þessi breyting mun hafa víðtækar afleiðingar a.m.k. á meðan ekki tekst að hemja verðbólgu svo viðunandi sé og draga úr verðbólguvæntingum. Mikil verðbólga er í raun vandamálið, fremur en verðtrygging. Aukin greiðslubyrði óverðtryggðra lána mun hafa talsverð áhrif á hverjir geta keypt sér húsnæði og mögulega einnig á fasteignaverð a.m.k. fyrst um sinn. Þessi umræða hefur verið tengd hugmyndum um nýskipan húsnæðismála, en þar eru uppi hugmyndir um algera uppstokkun. Umræðan um afnám verðtryggingar hefur nokkuð einhliða skorðast við fastaeignalán til einstaklinga. Verðtrygging er víðtæk í íslensku samfélagi. Þannig er allur lífeyrir og lífeyrisréttindi verðtryggð. Sama á við um margháttaða samninga s.s. verksamninga, marga samninga um vöru og þjónustu, leigusamninga o.s.frv. Hvað lífeyrissjóðina varðar er mikilvægt að kvöðum um greiðslu verðtryggðs lífeyris verð aflétt eða þau a.m.k. skilyrt þannig að áhætta í rekstri sjóðanna verði ekki aukin um of við þessar breytingar.

SJÓÐFÉLAGALÁN Sjóðfélagalán voru nokkuð til umræðu á árinu 2013. Ný löggjöf um neytendalán var sett á árinu 2013 og eru fasteignatryggð húsnæðislán felld undir þessa löggjöf, þar með talin sjóðfélagalán lífeyrissjóða. Nýja löggjöfin, sem byggir á evrópskri tilskipun um neytendalán, gerir auknar kröfur til lánveitanda að veita einstaklingum sem eru lántakendur ítarlegar upplýsingar um lán áður en þau eru veitt og settar eru reglur um framkvæmd lánshæfis- og greiðslumats. Mikil áhersla er lögð á að gera lántakandanum grein fyrir kostnaði við lántökuna.

Markmið laganna er að auka neytendavernd, tryggja samræmt lagaumhverfi innan Evrópska efnahagssvæðisins, stuðla að aukinni upplýsingagjöf um lánskjör og auðvelda þannig neytendum að gera samanburð á tilboðum um lán og taka upplýstari ákvarðanir. Lögin gera einnig kröfur um mun meiri upplýsingar um hag lántakans

S KÝ R S LA S T J Ó R N A R O G F RA M K VÆ M DA S T J Ó RA

og auka mjög vinnu og kostnað við lánveitingar. Auk þessara nýju laga hefur Evrópusambandið nú samþykkt nýja veðlánatilskipun, sem tekur gildi á næsta ári. Þar er markmiðið að staðla þau skilyrði sem lánveitendur veðlána þurfa að uppfylla og væntanlega þurfa veitendur slíkra lána þá sérstakt starfsleyfi. Núverandi starfsleyfi lífeyrissjóða nær þá væntanlega ekki til slíkra lánveitinga, þannig að þeir þurfa þá sérstakt starfsleyfi fyrir slíka starfsemi, sem alls óvíst er að þeir fái. Allt þetta regluverk mun gera fasteignalánveitingar til einstaklinga mun kostnaðarsamari en nú er og ólíklegt að núverandi lántökugjöld standi undir slíkum kostnaði. Ekki er því ólíklegt að bein lán lífeyrissjóða til sjóðfélaga heyri brátt sögunni til.

HÆFISMAT Fjármálaeftirlitið hefur haldið áfram að taka nýja stjórnarmenn í hæfismat, auk þess sem lagt er mat á hæfi varamanna í stjórn út frá innsendum upplýsingum.

Eftirlitið hefur ekki skilgreint hver lágmarksþekking stjórnarmanna á að vera, en eins og áður er fyrst og fremst lögð áhersla á menntun á sviði viðskipta- og lögfræði, auk reynslu af stjórnarstörfum. Ekki virðist litið neitt til þekkingar á réttindamálum eða kjörum og aðstæðum þeirra sem eru tryggðir í lífeyrissjóðunum. Sjónarmið um að heppilegt sé að stjórnarmenn hafi fjölbreytta hæfni, þekkingu og reynslu virðist ekki eiga upp á pallborðið hjá eftirlitinu. Ekki virðist heldur litið til þess hvort viðkomandi er sjóðfélagi í viðkomandi sjóði og hafi þvi hagsmuni af því hvernig sjóðnum vegnar. Þessi stefna eftirlitsins virðist ekki byggð á neinum rannsóknum eða reynslu af því hvernig heppilegast sé að setja saman stjórnir. Tveimur varamönnum í stjórn sjóðsins hefur verið vikið úr stjórninni af hálfu eftirlitsins frá síðasta ársfundi, algerlega byggt á menntun þeirra og reynslu án þess að talað sé við viðkomandi. Hér er um að ræða almenna sjóðfélaga sem eru að greiða til sjóðsins. Það hlýtur að vera áhyggjuefni fyrir aðildarfélög sjóðsins ef almennir sjóðfélagar, sem eru eigendur sjóðanna, hafa enga möguleika á að gæta hagsmuna sinna með setu í stjórnum þeirra.

um atvinnu, flutt milli byggðarlaga eða eiga réttindi frá eldri tíma er þeir unnu í námshléum o.s.frv. Ekki hefur verið auðvelt að hafa yfirsýn yfir öll réttindi og hefur fylgt því nokkur fyrirhöfn að taka slíkar upplýsingar saman. Þannig hafa flestir sjóðfélagar fengið send yfirlit frá þeim sjóði sem þeir eru greiðendur til. Þar koma fram réttindin í viðkomandi sjóði, en auk þess kemur yfirleitt fram í hvaða öðrum sjóðum viðkomandi á, en ekki hver þau réttindi eru. Þær upplýsingar hafa sjóðfélagar sjálfir þurft að sækja. Með Lífeyrisgáttinni opnast þeim nú greið leið að þessum upplýsingum á einum stað. Sjóðfélagar geta nú, með veflykli, farið inn á sjóðfélagavef þess lífeyrissjóðs sem þeir greiða til og þaðan inn á Lífeyrisgáttina þar sem þeir sjá á einum stað yfirlit yfir lífeyrisréttindi sín í öllum þeim sjóðum sem þeir hafa greitt til. Verður að telja þetta afar mikilvægt skref í að bæta þjónustu við sjóðfélaga. Í tengslum við opnun þessarar nýju upplýsingaveitu

LÍFEYRISGÁTTIN Í október 2013 hleyptu lífeyrissjóðirnir af stokkunum nýrri heimasíðu, www.lifeyrisgattin.is, þar sem sjóðfélagar geta fengið heildaryfirsýn yfir réttindi sín í lífeyrissjóðum.

Algengt er að fólk eigi réttindi í mörgum lífeyrissjóðum og eru fyrir því ýmsar ástæður. Þannig hafa margir skipt

Á R S S K Ý R S LA

2013

5

S KÝ R S LA S T J Ó R N A R O G F RA M K VÆ M DA S T J Ó RA

höfðu lífeyrissjóðirnir opið hús þann 5. nóvember 2013 þar sem m.a. var sýnt hvernig nýta má Lífeyrisgáttina og tókst það vel. Í þessu sambandi er einnig rétt að benda á fræðsluvefinn www.gottadvita.is en þar er að finna margháttar upplýsingar um lífeyrismál.

KYNNINGAR- og upplýsingaFULLTRÚI Stjórnin samþykkti á árinu 2013 að ráða kynningar- og upplýsingafulltrúa. Var ráðið í starfið í ársbyrjun 2014.

Með þessu vill stjórnin bæði gera upplýsingaflæði markvissara innan sjóðsins en ekki síður auka og bæta upplýsingastreymi út á við og bæta þannig þjónustu við sjóðfélaga og aðra hagsmunaaðila. Markmiðið er að gera sjóðinn sýnilegri og auka fræðslu um lífeyrismál og þar með skilning eigenda sjóðsins á þeim mikilvægu réttindum sem þeir eiga í sjóðnum.

FÉLAGSLEGA ÁBYRGAR FJÁRFESTINGAR OG HLUTHAFASTEFNUR Á síðustu árum hafa svokallaðar félagslega ábyrgar fjárfestingar verið mikið til umræðu á Vesturlöndum þ.m.t. hér á landi. Mikið efni er til um stefnur og reglur er lúta að þessum þáttum og margir sjóðir hafa sett sér einhver viðmið í þessu efni. Mörg atriði koma þarna til skoðunar svo sem stjórnhættir, hlítni við lög og reglur, möguleg barnaþrælkun, mengun, sjálfbærni auðlinda, öryggi framleiðsluvara, meðferð á starfsfólki, heilbrigði og öryggi á vinnustöðum, kynja- og launajafnrétti, réttur til áhrifa, réttur til stofnunar hagsmunafélaga, hluthafastefnur

þ.m.t. val á stjórnarmönnum í fyrirtækjum og beiting atkvæðisréttar, umbunir til stjórnenda, upplýsingagjöf um eftirfylgni með reglum og svo mætti lengi telja. Til eru nokkrar fyrirmyndareglur um þetta efni, eins og til að mynda reglur Sameinuðu þjóðanna um ábyrgar fjárfestingar. Stapi lífeyrissjóður hefur haft þetta til skoðunar í nokkurn tíma, en ekki sett sér reglur um þetta efni enn sem komið er. Vandamálið í þessu efni er í sjálfu sér ekki fólgið í að setja reglur, heldur fremur hvernig hægt er að fylgja þeim eftir og hvernig veita á upplýsingar um þá eftirfylgni. Með þetta í huga er mikilvægt að reglurnar taki mið af íslenskum veruleika og möguleikum sjóðsins til þess að fylgja eftir slíkum reglum, með viðunandi hætti þannig að reglusetningin sé til einhvers. Sjóðurinn mun áfram vinna að slíkri reglusetningu og á von á því að ljúka þeirri vinnu á árinu 2014.

STAÐA ÁGREININGSMÁLA Ágreiningur var milli sjóðsins og Landsbanka Íslands (gamli bankinn) um hvort tiltekin skuldabréf, sem Landsbankinn gaf út í gegnum svokallað óbeint vörslukerfi í Bandaríkjunum væri skuldajafnanlegt á móti kröfum bankans á sjóðinn. Þetta álitamál kom upp í tengslum við uppgjör sjóðsins á afleiðusamningum við bankann.

Var ákveðið að fá dómstóla til að skera úr um málið.

Bæði héraðsdómur og Hæstiréttur dæmdu bankanum í vil, þannig að ekki væri um skuldabréf að ræða, sem gæti nýst sjóðnum til skuldajöfnunar. Þessi niðurstaða hafði ekki áhrif á afkomu sjóðsins á árinu 2013 þar sem gert hafði verið ráð fyrir þessari niðurstöðu í bókum hans.

Kaupþing stefndi sjóðnum út af einum afleiðusamningi en um lága fjárhæð er að ræða. Stefnan kom sjóðnum á óvart þar sem Kaupþing hafði ekki sinnt samningnum, ekki sent sjóðnum innheimtubréf og engin samskipti verið milli aðila um málið áður en stefnt var. Héraðsdómur féll í málinu í janúar sl. Kaupþingi í vil. Héraðsdómnum hefur verið áfrýjað. Niðurstaðan hefur ekki áhrif á afkomu sjóðsins.

Langstærsta ágreiningsmálið sem enn er óuppgert af þeim málum sem tengjast bankahruninu lýtur að afleiðusamningum sjóðsins við Glitni. Málið hefur dregist mikið, en var að lokum flutt fyrir Héraðsdómi Norðurlands eystra í febrúar síðastliðnum og féll dómur í byrjun apríl. Í sem stystu máli þá féllst héraðsdómur á kröfur Glitnis að mestu leyti, ef frá er talin dráttarvaxtakrafa.

6

Á R S S K Ý R S LA

2013

S KÝ R S LA S T J Ó R N A R O G F RA M K VÆ M DA S T J Ó RA

Dóminum hefur verið áfrýjað. Sjóðurinn á verulegar kröfur á Glitni, sem væntanlega munu nýtast til skuldajöfnunar á móti þessum kröfum ef niðurstaða Hæstaréttar verður á sama veg. Um það er þó ekki hægt að fullyrða fyrr en hæstaréttardómur er genginn og á skuldajöfnun verður látið reyna. Sjóðurinn mun kappkosta að fá málinu snúið við í Hæstarétti.

Fjármálaeftirlitið ákvað að krefja Stapa lífeyrissjóð um viðbótareftirlitsgjald vegna hæfismats stjórnarmanna í sjóðnum. Sjóðurinn vildi ekki una þessu, þar sem hann taldi að ekki væru heimildir til innheimtu sérstaks gjalds vegna þessa, og stefndi málinu fyrir dómstóla.

Héraðsdómur felldi dóm sjóðnum í vil og ákvað eftirlitið að una dóminum.

Sjóðurinn höfðaði mál á hendur Fjármálaeftirlitinu vegna ágreinings um heimildir eftirlitsins til vettvangskannana hjá þjónustuaðilum, sem skipta við sjóðinn. Þessar heimildir byggja á leiðbeinandi tilmælum sem eftirlitið hefur sjálft sett. Þá taldi sjóðurinn að eftirlitinu væri ekki heimilt að beita dagsektum til að knýja það fram að slíkar heimildir yrðu settar inn í samninga við þjónustuaðila. Sjóðurinn taldi að slíkar heimildir hefðu ekki lagastoð, auk þess sem ekki hefði verið staðið rétt að ákvörðun eftirlitsins um dagsektir. Eftirlitið vann málið fyrir héraðsdómi og áfrýjaði sjóðurinn þeirri niðurstöðu til Hæstaréttar.

Hæstiréttur snéri málinu við og dæmdi sjóðnum í vil.

NÝTT RÉTTINDAKERFI Undanfarin ár hafa verið miklar umræður um réttindakerfi íslenskra lífeyrissjóða á almennum markaði. Flestir þeirra búa við réttindakerfi, sem byggir á réttindatöflum, þ.e. hvaða réttindi sjóðfélagi fær til ævilangs lífeyris mv.

10.000 kr. innborgað iðgjald. Réttindin eru mishá eftir aldri og byggja á ávöxtunartíma iðgjaldsins. Því yngri sem sjóðfélaginn er, þeim mun lengra er í að iðgjaldið komi til endurgreiðslu í formi lífeyris og því hærri réttindi veitir það (aldursháð réttindaávinnsla). Réttindataflan byggir á lýðfræðilegum forsendum, þ.e. lífslíkum, örorkulíkum o.s.frv. og á því að 3,5% raunávöxtun náist á eignum sjóðsins. Réttindin eru þannig búin til með fyrirfram ákveðinni reiknireglu.

Samkvæmt lögum ber að ávaxta eignir sjóðanna á markaði. Markaðsverðbréf eru háð sveiflum, sem annað veifið geta verið umtalsverðar. Á þeim tímum getur orðið talsverður munur á verðmæti eigna og verðmæti

lífeyrisréttindanna. Fari þessi munur umfram tiltekin mörk ber að jafna hann, með aukningu eða skerðingu réttinda, þar sem enginn bakábyrgðaraðili er fyrir hendi hjá almennu sjóðunum. Þetta gerist sjaldan, en er þó líklegt að gerist á 5-10 ára fresti. Aukningar eru sjaldnast vandamál, en skerðingar eru hins vegar afar óvinsælar og mælast illa fyrir.

Lagareglan um að ekki megi vera nema ákveðin frávik milli eigna og skuldbindinga gerir það að verkum að eignir og skuldbindingar eru jafnaðar með reglubundnum hætti. Til lengri tíma litið fylgja réttindin því eignunum frekar en reiknireglunni, þótt þau kunni að víkja frá þeim tímabundið.

Auk þessa hefur krafan um 3,5% raunvexti verið mikið til umræðu og margir talið hana óraunhæfa til lengri tíma litið. Þá vilja sumir meina að hún hafi skaðleg áhrif á vaxtastigið í landinu og aðrir að hún auki áhættutöku hjá sjóðunum þegar vextir af áhættulitlum skuldabréfum lækka niður fyrir þessi mörk. Í báðum tilvikum sé um óæskileg áhrif að ræða.

Á R S S K Ý R S LA

2013

7

S KÝ R S LA S T J Ó R N A R O G F RA M K VÆ M DA S T J Ó RA

Hjá Stapa lífeyrissjóði hafa hugmyndir um nýtt réttindakerfi verið til skoðunar um nokkurt skeið og hefur Bjarni Guðmundsson tryggingastærðfræðingur komið að því verki. Þar hefur einkum verið unnið með þá hugmynd að í stað þess að réttindaávinnslan byggi á tiltekinni reiknireglu – réttindatöflu – þá ávinnist réttindi í takt við ávöxtun eigna. Þannig verði alltaf samræmi á milli eigna og skuldbindinga (þ.e. verðmætis lífeyrisréttinda). Þetta eykur vissulega sveiflur í réttindávinnslu, þar sem hún mun fylgja þeim sveiflum sem verða í ávöxtun eigna. Á móti ættu miklar breytingar að verða sjaldgæfari en í núverandi kerfi, þar sem mismunur eigna og skuldbindinga byggist upp yfir langan tíma og er svo leiðréttur í stærri skrefum.

Með þessari breytingu er ekki verið að skylda fólk til að greiða inn í sjóð, sem ekki á fyrir skuldbindingum, líkt og nú gerist iðulega.

Sveiflur í réttindum eru e.t.v. ekki svo stórt áhyggjuefni á starfsævinni á meðan réttindi eru að safnast upp. Öðru máli gegnir fyrir lífeyrisþega, eftir að taka lífeyris er hafin og lífeyrisþeginn er farinn að lifa á eftirlaununum. Til að koma til móts við þessi sjónarmið er hugmyndin að

8

Á R S S K Ý R S LA

2013

lífeyrisþegum verði greiddur verðtryggður lífeyrir, sem tekur mið af vísitölu neysluverðs, en taki ekki mið af þróun eigna. Lífeyrisþegar verða því ekki fyrir skerðingum og fá ekki aukningar vegna breytinga á eignaverði. Þessu þarf að fylgja eftir með sérstöku áhættulitlu eignasafni sem tekur mið af þörfum lífeyrisþega og stendur undir greiðslum til þeirra.

Stjórnin hefur ákveðið að setja þessar hugmyndir fram á ársfundi sjóðsins 2014. Þá verður nánar ákveðið hvort stefnt verði að þessari breytingu á réttindakerfinu og útfærslu á henni.

VIÐBÓTARLÍFEYRISSPARNAÐUR Undanfarin ár hefur verið heimilt að taka út viðbótarlífeyrissparnað. Var það gert til að koma til móts við þrönga stöðu heimilanna í landinu eftir bankahrunið. Nú er boðað að nýta megi þennan sparnað til niðurgreiðslu á húsnæðisskuldum næstu árin. Ljóst er að enn er höggvið í sama knérunn og getur reynst erfitt að stuðla að viðbótarlífeyrissparnaði ef hann er síendurtekið nýttur til samtímaverkefna. Slíkar ákvarðanir munu augljóslega rýra tekjur lífeyrisþega framtíðarinnar og draga úr þeim sveigjanleika við starfslok sem þessum sparnaði var ætlað að stuðla að.

S KÝ R S LA S T J Ó R N A R O G F RA M K VÆ M DA S T J Ó RA

Mynd 1. Afkoma safna sjóðsins fyrstu þrjá mánuði ársins 2014

Safn I

Safn II

Safn III

Tryggingadeild

Mynd 2. Mánaðarlegar breytingar á tryggingafræðilegri stöðu árið 2014

Des 2013

Jan 2014

Feb 2014

Mars 2014

1,0% 0,5% - 4,5%

- 4,5%

0,0% - 4,6%

-0,5% -1,0% -1,5% - 4,9%

-2,0% Jan 2014

Feb 2014

Mars 2014

ATBURÐIR FRÁ ÁRSLOKUM 2013 OG HELSTU ÓVISSUÞÆTTIR Í REKSTRI Nokkur óvissa ríkir um mat á nokkrum liðum í ársreikningi sjóðsins, eins og tiltekið er í skýringum með reikningnum. Á það við um mat á afleiðusamningum og skuldabréfum sem tengjast aðilum í slitameðferð, auk mögulegra áhrifa skuldajöfnunar ef og þegar til uppgjörs kemur. Mat á þessum liðum er með sama hætti og í ársreikningi síðasta árs. Ágreiningur vegna afleiðusamninga er nú fyrir dómstólum og er vonast til að endanleg niðurstaða fáist á árinu 2014. Tapist mál fyrir Hæstarétti og verði niðurstaðan og möguleg skuldajöfnun í kjölfarið frábrugðin mati sjóðsins getur það haft áhrif á hreina eign sjóðsins til greiðslu lífeyris og á tryggingafræðilega stöðu.

sveiflur í eignasafninu. Aukin áhættutaka af þessu tagi eykur vissulega líkur á betri ávöxtun, en einnig líkurnar á að áföll á fjármálamörkuðum hafi verulega neikvæð áhrif á eignastöðu sjóðsins. Í árslok 2013 var 25% af eignum sjóðsins í erlendum gjaldmiðlum. Ekki er mögulegt að verja þessa stöðu fyrir sveiflum á gengi íslensku krónunnar á meðan gjaldeyrishöft eru við lýði. Þessi opna staða hefur áhættu í för með sér. Það er mat sjóðsins að þessi áhætta sé réttlætanleg enda bæta erlendar eignir mjög áhættudreifingu í safni hans. Það sem af er ári 2014 hefur afkoma einstakra safna sjóðsins verið eins og sést á mynd 1 og þróun tryggingafræðilegrar stöðu verið eins og sjá má á mynd 2.

Áhættulitlar eignir s.s. ríkisskuldabréf og bankainnistæður hafa gefið lægri ávöxtun en nemur reiknivöxtum sjóðsins í vel á fjórða ár. Þetta hefur haft áhrif á afkomu sjóðsins. Þegar ávöxtun áhættulítilla eigna er undir reiknivöxtum eykur það hættuna á að sjóðurinn nái ekki að ávaxta eignir í takt við vöxt skuldbindinga, nema auka verulega áhættusamar eignir í eignasafni sínu. Slíku fylgja auknar

Á R S S K Ý R S LA

2013

9

S KÝ R S LA S T J Ó R N A R O G F RA M K VÆ M DA S T J Ó RA

IÐGJÖLD

Mynd 3. Iðgjöld tryggingadeildar

Á verðlagi hvers árs

Alls greiddu 18.705 sjóðfélagar iðgjöld til tryggingadeildar sjóðsins á árinu 2013. Fjöldi virkra sjóðfélaga sem greiddi iðgjöld í mánuði hverjum var 12.757. Iðgjöld ársins án tillits til framlags ríkisins til jöfnunar örorkubyrði, námu 6.303,8 m.kr. og hækkuðu um 6,6% frá fyrra ári. Þróun iðgjalda tryggingadeildar undanfarin fimm ár má sjá á mynd 3, bæði á verðlagi hvers árs svo og á verðlagi ársins 2013 miðað við breytingar á launavísitölu.

Á verðlagi ársins 2013

m.kr

7.000 6.000 5.000 4.000

Akureyrarkaupstaður er líkt og undanfarin ár stærsti launagreiðandi til sjóðsins með rétt um 319 m.kr. í iðgjaldagreiðslur. Alls greiddu 2.668 launagreiðendur iðgjöld til sjóðsins á árinu 2013. Þar af greiddu 15 stærstu launagreiðendurnir sem svarar til 36% af iðgjöldum ársins en á mynd 4 má sjá sundurliðun á þeim.

3.000 2.000 1.000 0 2009

2010

2011

2012

2013

Mynd 4. 15 stærstu launagreiðendur á árinu 2013

Akureyrarkaupstaður

319

Síldarvinnslan hf.

281

Ríkissjóður Íslands

215

Alcoa Fjarðaál sf.

214

Skinney-Þinganes hf.

202

FISK-Seafood ehf.

161

Eskja hf.

144

Loðnuvinnslan hf.

108

Vinnumálastofnun

107

Útgerðarfélag Akureyringa ehf.

97

Samherji Ísland ehf.

96

Eimskip Ísland ehf.

89

HB Grandi hf.

88

Norðlenska matborðið ehf.

80

Launafl ehf. m.kr

10

70 0

25

50

Á R S S K Ý R S LA

75

100

2013

125

150

175

200

225

250

275

300

325

S KÝ R S LA S T J Ó R N A R O G F RA M K VÆ M DA S T J Ó RA

Meðalaldur greiðenda hækkar lítillega milli ára og er nú slétt 37 ár. Aldursamsetning er svipuð milli ára og er stærsti aldurshópurinn fólk á bilinu 21-30 ára. Karlar eru 53,4% greiðenda og konur 46,6%. Á mynd 5 má sjá iðgjaldagreiðendur ársins skipt eftir aldri og kyni.

Mynd 5. Iðgjaldagreiðendur 2013

Konur

Karlar

Samtals

fjöldi

5.652

6.000

LÍFEYRISGREIÐSLUR Lífeyrisgreiðslur tryggingadeildar námu alls 3.671 m.kr. og hækkuðu um 7,3% frá fyrra ári. Á árinu fékk sjóðurinn greiddar 331 m.kr. frá ríkinu vegna jöfnunar á örorkubyrði milli lífeyrissjóða og hækkaði framlagið um 4,7% frá fyrra ári. Framlagið jafngildir um 33% af greiddum örorkulífeyri frá sjóðnum. Lífeyrisbyrði sjóðsins sem hlutfall af iðgjöldum var 56,3% samanborið við 55,1% á árinu 2012. Þróun lífeyrisgreiðslna undanfarin fimm ár má sjá á mynd 6, bæði á verðlagi hvers árs svo á verðlagi ársins 2013 miðað við breytingar á vísitölu neysluverðs.

5.000

3.146 2.717

1.000

1.734 821 913

1.268 1.449

1.305 1.551

2.856 1.369 1.777

2.000

2.581 1.288 1.293

3.000

2.653 2.999

4.000

Á árinu hófu 450 sjóðfélagar töku ellilífeyris, 260 einstaklingar fengu úrskurðaðan örorkulífeyri, 91 makalífeyri og 54 barnalífeyri. Þá fengu 274 einstaklingar eingreiðslu lífeyris þar sem um lítil réttindi var að ræða.

Fjöldi lífeyrisþega í lok árs 2013 var 7.337 og hafði þeim fjölgað um 365 frá fyrra ári eða um 5,2%. Fjölgun lífeyrisþega undanfarin fimm ár má sjá á mynd 7.

0 <=20

21-30

31-40

41-50

51-60

61-70

Mynd 6. Lífeyrir tryggingadeildar

Á verðlagi hvers árs

Mynd 7. Fjöldi lífeyrisþega tryggingadeildar

Á verðlagi ársins 2013

fjöldi

m.kr

7.500

7.337

4.000 3.500

6.972

7.000

3.000 6.562 6.500

2.500 2.000

6.000

1.500 1.000

6.433

6.010

5.500

500 0

5.000

2009

2010

2011

2012

2013

2009

Á R S S K Ý R S LA

2010

2013

2011

2012

2013

11

S KÝ R S LA S T J Ó R N A R O G F RA M K VÆ M DA S T J Ó RA

ÁVÖXTUN STAPA Nafnávöxtun Stapa árið 2013 nam 6,8% samanborið við 10,1% árið á undan. Raunávöxtun ársins nam 3,0% samanborið við 5,3% árið 2012. Stærsti áhrifavaldur ávöxtunar á árinu 2013 var hlutdeild sjóðsins í innlendum skuldabréfum (62,5% í árslok) en þau skiluðu lágri ávöxtun á árinu. Raunávöxtun og nafnávöxtun sjóðsins undanfarin 10 ár er sýnd á mynd 8.

Sé horft til lengra tímabils en eins árs, líkt og eðlilegt er í tilviki lífeyrissjóðs, er 5 ára raunávöxtun Stapa 1,0% og raunávöxtun s.l. 10 ár nemur 2,4%. Í báðum tilfellum er raunávöxtun undir 3,5% ávöxtunarviðmiði sjóðsins, sem er áhyggjuefni, og kann að leiða til skerðingar á lífeyrisréttindum í framtíðinni. Raunávöxtun s.l. 20 ár nemur þó 4,3% sem er töluvert yfir áðurnefndu viðmiði eins og sjá má á mynd 9.

Við stýringu eigna sjóðsins er miðað við markaðsvirði eigna í stað bókfærðs virði sem notað er í ársuppgjöri, en þar eru skuldabréf metin á kaupávöxtunarkröfu. Tafla 1 sýnir samanburð á þessu tvennu milli ára. Árið 2013 einkenndist af hækkunum hlutabréfa, bæði innlendra og erlendra, en á sama tíma var ávöxtun skuldabréfa öllu lakari. Stapi hefur meðvitað mótað fjárfestingastefnu sem er í eðli sínu varfærin samanborið við aðra innlenda lífeyrissjóði og ávöxtun ársins ber keim af því. Stefna sjóðsins leiðir til þess að ávöxtun hans mun öllu jöfnu verða lakari en ávöxtun innlendra samanburðasjóða þegar eignir sem fela í sér töluverða áhættu (t.a.m. hlutabréf) hækka mikið í verði en á sama tíma er markmiðið að ávöxtunin verði betri þegar slíkar eignir skila lítilli eða neikvæðri ávöxtun.

Mynd 8. Samanburður á árlegri ávöxtun ( bókfært virði )

Raunávöxtun 17,8%

13,3%

Nafnávöxtun 18,7%

16,2% 10,1%

14,0%

5,3%

6,2%

8,6%

1,9% -0,6%

3.5%

0,2%

6,8%

5,2% 0,0%

3,0%

5,3%

-6,2%

-13,9%

2004

2005

2006

2007

2008

2013

2012

Ávöxtun á markaðsvirði

4,4%

8,9%

Mismunur vegna kaupávöxtunar

2,8%

1,2%

Rekstrar- og fjármagnsgjöld

(0,2%) (0,2%)

Aðrir liðir

(0,3%) 0,1% 6,8%

2010

10,1%

Raunávöxtun

2013

2013

3,5% viðmið

4,0%

2,0%

4,3% 3,0% 2,4%

2,8%

1,0% 2013

Á R S S K Ý R S LA

2012

6,0%

0,0%

12

2011

Mynd 9. Raunávöxtun á ársgrunni ( bókfært virði )

Tafla 1. Munur á markaðs - og bókhaldsávöxtun ( nafnávöxtun )

Ávöxtun ársins

2009

sl. 5 ár

sl. 10 ár

sl. 15 ár

sl. 20 ár

S KÝ R S LA S T J Ó R N A R O G F RA M K VÆ M DA S T J Ó RA

Mynd 10. Nafnávöxtun og ávöxtunarframlag 2013 ( markaðsávöxtun )

Nafnávöxtun

Ávöxtunarframlag

3,7%

Ríkisskuldabréf

1,9%

5,7%

Önnur markaðsskuldabréf Veðskuldabréf

7,8%

Innlend hlutabréf

Erlend hlutabréf

Skammtímabréf og innlán

0,2% 19,2%

Erlend skuldabréf -6,1%

Sérhæfðar erlendar fjárfestingar

0,5%

1,4%

-0,3% 0,6%

4,0% -2,5%

-0,1% 4,4%

0,2%

Viðmiðunarvísitala Stapa hækkaði um 4,7% á árinu samanborið við 4,4% markaðsávöxtun eignasafnsins.

Sé horft til einstakra eignaflokka hækkuðu innlend hlutabréf mest (19,2%) en aðrir eignaflokkar skiluðu lakari ávöxtun og tveir þeirra tapi, ekki síst vegna styrkingar íslensku krónunnar á árinu. Mestu framlagi til ávöxtunar skiluðu þó íslensk ríkisskuldabréf (1,9%) en vægi þeirra í eignasafni sjóðsins nam 50% í árslok.

Erlend hlutabréf skiluðu 0,6% ávöxtunarframlagi en stærsti hluti þess eignaflokks er fjárfestur í erlendum framtakssjóðum sem hefur töluverð áhrif á ávöxtun eignaflokksins. Sé einungis horft til skráðra erlendra hlutabréfa nam ávöxtun þeirra á árinu 9,7% mælt í ISK. Mynd 10 sýnir nafnávöxtun eignaflokka sem og framlag þeirra til ávöxtunar Stapa árið 2013.

Á R S S K Ý R S LA

2013

13

S KÝ R S LA S T J Ó R N A R O G F RA M K VÆ M DA S T J Ó RA

INNLENDIR MARKAÐIR

Tafla 2. Helstu hagvísar 1

Samkvæmt mati Seðlabanka Íslands nam hagvöxtur ársins 2013 3,3% og er það hæsta mæling hans frá árinu 2007.

Aukning landsframleiðslu á árinu má einna helst rekja til jákvæðs framlags utanríkisviðskipta, en undirliggjandi viðskiptajöfnuður nam 5,3% af landsframleiðslu árið 2013, samanborið við 2,8% á árinu 2012. Aukinn afgangur af viðskiptum við útlönd og gjaldeyrisinngrip Seðlabanka Íslands stuðluðu að 9,7% styrkingu krónunnar á árinu.

Styrking krónunnar hafði jákvæð áhrif á þróun verðbólgu, en verðbólga mældist í tvígang undir efri vikmörkum verðbólgumarkmiðs Seðlabanka Íslands á árinu 2013 (4%) en mæld 12 mánaða verðbólga nam hæst 4,8% (febrúar) en lægst 3,3% (apríl til júní) á árinu. Engu að síður mældist verðbólga í árslok 2013 sú sama og árið áður eða 4,2%. Atvinnuleysi hélt áfram að lækka á árinu og mældist 4,4% af mannafla í árslok 2013 samanborið við 5,8% árið 2012. Hóflegar breytingar neysluverðsvísitölu má rekja til styrkingar krónunnar á árinu. Peningastefnunefnd Seðlabanka Íslands breytti ekki stýrivöxtum bankans á árinu, en þeir standa nú í 6%.

Markaðsvirði skráðra skuldabréfa hækkaði lítillega á árinu og stóð í 1.892 mö. kr. í árslok 2013. Velta skráðra skuldabréfa dróst hins vegar saman um ríflega 20% milli ára og seljanleiki þeirra þar með. Nýskráningar og hækkun hlutabréfaverðs stuðlaði að verulegri aukningu markaðsvirðis skráðra hlutabréfa á árinu sem stóð í 536 mö. kr. í árslok 2013. Velta skráðra hlutabréfa jókst enn hraðari skrefum og þar með seljanleiki þeirra.

Árið í tölum

2013

Ýmsir hagvísar;

2012

Hagvöxtur

3,3%

1,5%

Ársverðbólga (í árslok)

4,2%

4,2%

Stýrivextir (í árslok)

6,0%

6,0%

-9,7%

7,2%

Atvinnuleysi (% af mannafla í árslok)

4,4%

5,8%

Kaupmáttur ráðstöfunartekna (br. milli ársmeðaltala)

4,1%

-0,5%

-5,1%

3,0%

5,3%

2,8%

Gengisvísitala (breyting innan árs)

Viðskiptajöfnuður (% af landsframleiðslu)* Viðskiptajöfnuður án innlánsstofn. í slitameðferð og Actavis

Skráð verðbréf (ma.kr.); Markaðsvirði skráðra skuldabréfa

1.892

1.866

Velta skráðra skuldabréfa

1.822

2.324

Markaðsvirði skráðra hlutabréfa

536

366

Velta skráðra hlutabréfa

250

88

*Leiðrétt fyrir reiknuðum tekjum og gjöldum innlánsstofnana í slitameðferð og Actavis.

Mynd 11. Þróun stýrivaxta, verðbólgu og gengisvísitölu 2

Stýrivextir

Verðbólga

Gengisvísitala (h. ás)

7%

225

6%

220 215

5%

210

4%

205

3%

200 195

2%

190

1%

185 180

0% Jan

Feb

Mars Apríl

Maí

Júní

Júlí

Ágúst Sept

Okt

Nóv

Des

1. Heimild: Seðlabanki Íslands (Peningamál 2014/1), Hagstofa Íslands og Kauphöll Íslands.

14

Á R S S K Ý R S LA

2013

2. Heimild: Hagstofa Íslands og Kauphöll Íslands

S KÝ R S LA S T J Ó R N A R O G F RA M K VÆ M DA S T J Ó RA

Tafla 3. Markaðsvirði og verðbreytingar félaga 2013

INNLEND HLUTABRÉF Íslenski hlutabréfamarkaðurinn hélt endurreisn sinni áfram á árinu eftir að hafa nærfellt þurrkast út eftir bankahrunið. Velta með hlutabréf á íslenska markaðnum þrefaldaðist frá fyrra ári eftir að velta 2012 hafði aukist um tæp 50% frá 2011. Miklar hækkanir á seinustu árum, hagstæð rekstrarskilyrði margra félaga auk vaxandi áhuga fjárfesta á íslenskum hlutabréfum voru stærstu ástæður fyrir aukinni veltu á árinu. Hluti af skýringu á áhuga stórra fjárfesta er, eins og áður, þröngur lagarammi um fjárfestingar lífeyrissjóðanna auk gjaldeyrishafta. Með þröngum lagaramma er aðallega átt við þær skorður lífeyrissjóða að mega ekki fjárfesta í óskráðum eignum umfram 20% af hreinni eign til greiðslu lífeyris. Vilji lífeyrissjóðir fjárfesta í innlendum hlutabréfum beinist sá áhugi þ.a.l. aðallega að þeim hlutabréfum sem skráð eru í Kauphöll Íslands.

Hlutabréf þriggja félaga voru tekin til viðskipta í Kauphöll Íslands á árinu. Tryggingafélögin VÍS og TM voru skráð í apríl og maí auk þess sem olíufélagið N1 var skráð í desember. Við þessar skráningar jókst markaðsvirði íslenska hlutabréfamarkaðsins um u.þ.b. 70 ma. kr. sem samsvarar um 15% aukningu.

Félag

Markaðsvirði (ma. kr) Verðbreyting 2013

Össur hf.

104

18,0%

Marel hf.

98

-5,3%

Icelandair Group hf.

91

121,4%

Eimskipafélag Íslands hf.

52

13,9%

Hagar hf.

47

68,4%

Bank Nordik

28

81,8%

Vátryggingafélag Íslands hf.

27

17,0%

Tryggingamiðstöðin hf.

24

20,0%

Reginn hf.

20

41,4%

N1 hf.

19

0,5%

9

-16,3%

Fjarskipti hf.

OMXI6 20,4%

Íslenska hlutabréfavísitalan hækkaði um rúm 20% á árinu. Mest hækkuðu Icelandair, Bank Nordik og Hagar, eins og sjá má í töflu 3. Önnur félög hækkuðu minna og félögin Fjarskipti og Marel lækkuðu á árinu þar sem þau áttu erfitt uppdráttar.

Mynd 12. Þróun og velta á íslenska hlutabréfamarkaðnum 20133

Velta 2012

Velta 2013

Verðbreyting OMXI6 (h. ás)

ma. kr.

50

125

45 40

120

35 30

115

25 20

110

15 10

105

5 0

100 Jan

Feb

Mars

Apríl

Maí

Júní

Júlí

Ágúst

Sept

Okt

Nóv

Des

3. Heimild: Kauphöll Íslands

Á R S S K Ý R S LA

2013

15

S KÝ R S LA S T J Ó R N A R O G F RA M K VÆ M DA S T J Ó RA

INNLEND SKULDABRÉF

og mældist hækkun vísitölu þeirra (GAMMAi) því aðeins 1,9%. Ávöxtunarkrafa óverðtryggðra ríkisskuldabréfa var öllu stöðugri og í flestum tilvikum á svipuðu róli og í upphafi og lok ársins og hækkaði vísitala þeirra (GAMMAxi) um 5,5% á árinu.

Bollaleggingar um stöðu og framtíð Íbúðalánasjóðs hafði töluverð áhrif á þróun ávöxtunarkröfu íbúðabréfa á árinu 2013. Einnig virtust skammtímamælikvarðar á verðbólgu oft á tíðum hafa óvenjulega mikil áhrif á væntingar markaðsaðila til lengri tíma. Ávöxtun verðtryggðra ríkisskuldabréfa á árinu 2013 var því afar brokkgeng þar sem ávöxtunarkrafa þeirra sveiflaðist á nokkuð víðu bili innan ársins. Ávöxtunarkrafa allra markflokka verðtryggðra ríkisskuldabréfa hækkaði nokkuð á árinu

Velta með íbúðabréf dróst jafnt og þétt saman á árinu og nam mánaðarvelta þeirra aðeins 4% af markaðsvirði þeirra í árslok, en sambærilegt hlutfall fyrir óverðtryggð ríkisskuldabréf nam 17% í lok árs.

Mynd 13. Þróun skuldabréfavísitalna gamma 4

GAMMA: Heildarvísitala

GAMMAi: Verðtryggt

GAMMAxi: Óverðtryggt

9% 8% 7% 6% 5% 4% 3% 2% 1% 0% -1% Jan

Feb

Mars

Apríl

Maí

Júní

Mynd 14. Mánaðarleg velta skuldabréfa í Kauphöll Íslands

Velta íbúðabréfa

Velta ríkisbréfa

Júlí

Ágúst

Okt

Nóv

Des

5

Velta íbúðabréfa sem hlutfall af markaðsvirði (h. ás)

ma. kr.

Sept

Velta ríkisbréfa sem hlutfall af markaðsvirði (h. ás)

300

30%

250

25%

200

20%

150

15%

100

10%

50

5%

0 Jan

Feb

Mars

Apríl

Maí

Júní

Júlí

Ágúst

Sept

Okt

Nóv

4. Heimild: Datamarket.com og GAM Management 5. Heimild: Kauphöll Íslands

16

Á R S S K Ý R S LA

2013

Des

0%

S KÝ R S LA S T J Ó R N A R O G F RA M K VÆ M DA S T J Ó RA

ERLENDIR MARKAÐIR Erlendir hlutabréfamarkaðir skiluðu flestir góðri ávöxtun á árinu 2013. MSCI heimsvísitala hlutabréfa hækkaði um tæp 27% (USD) en nýmarkaðir skáru sig einna helst úr með 2,6% (USD) lækkun á árinu. Mest hækkaði MSCI N-Ameríka, eða um tæp 30% (USD). Árið einkenndist af töluverðum sveiflum sem oft áttu upptök sín í yfirlýsingum eða aðgerðum stjórnvalda og seðlabanka í stað þess að byggjast á hefðbundnum kennitölum um arðsemi og vöxt svo dæmi sé tekið. Líkt og á árinu 2012 voru áhrif seðlabanka mikil, sérstaklega Seðlabanka Bandaríkjanna og Japan en bandaríski seðlabankinn hélt áfram stuðningsaðgerðum sínum (e. quantitative easing) með því að fjárfesta fyrir 85 ma.

USD á mánuði í skuldabréfum. Seinni hluta árs var þó dregið úr kaupunum og búast flestir við að þeim ljúki á árinu 2014. Það eitt og sér gæti leitt til töluverðra verðsveiflna á eignamörkuðum á yfirstandandi ári. Þróun þessara og fleiri hlutabréfavísitalna má sjá á mynd 15.

Japan hefur um áratugaskeið glímt við lágan hagvöxt og verðhjöðnun sem erfitt virðist að vinna bug á.

Ný ríkisstjórn sem og Seðlabanki Japans hafa yfirlýst markmið um að breyta þessu og hafa í því skyni sett í gang áætlun sem m.a. er ætlað að örva eftirspurn, neyslu og fjárfestingar og um leið að veikja JPY og þar með styrkja útflutningsgreinar. Enn sem komið er hefur þetta skilað árangri (verðbólga og hagvöxtur hefur aukist lítillega) en um leið er ljóst að áhættan er töluverð, ekki síst í ljósi umfangs aðgerðanna.

Heldur hefur dregið úr hættunni á að myntsamstarf Evruríkja leysist upp og almennt virðist bjartara útlit í álfunni á næstu misserum. Hagvöxtur hefur tekið lítillega við sér en hætta á verðhjöðnun á Evrusvæðinu er helsta ógnin sem steðjar að álfunni sem stendur.

Til að sporna við henni hefur evrópski seðlabankinn lækkað vexti og standa stýrivextir nú í 0,25% sem er það lægsta um árabil.

Mynd 15. Þróun erlendra hlutabréfavísitalna 2013 mælt í USD 6

MSCI Europe MSCI N-Ameríka MSCI heimsvísitala

MSCI Japan

MSCI Asía án Japan

MSCI nýmarkaðir

MSCI Norðurlönd

140 130 120 110 100 90 80 Jan

Feb

Mars

Apríl

Maí

Júní

Júlí

Ágúst

Sept

Okt

Nóv

Des

6. Bloomberg

Á R S S K Ý R S LA

2013

17

S KÝ R S LA S T J Ó R N A R O G F RA M K VÆ M DA S T J Ó RA

Erlend skuldabréf áttu erfitt uppdráttar á árinu 2013, ekki síst ríkisskuldabréf en t.a.m. lækkaði ríkisskuldabréfavísitala JPM um 4,5% (USD). Hluti skýringarinnar er m.a. lág ávöxtunarkrafa skuldabréfa almennt, fjárfestar leituðu í auknu mæli í áhættusamari eignir á borð við hlutabréf sem hafði neikvæð áhrif á skuldabréf en jákvæð á hlutabréf. Ávöxtunarkrafa ríkisskuldabréfa var víðast hvar í sögulegu lágmarki í upphafi árs, t.a.m. var ávöxtunarkrafa 10 ára bandarískra ríkisskuldabréfa 1,8% í upphafi árs en endaði árið í 3,0%. Sambærileg þróun varð á ávöxtunarkröfu þýskra 10 ára ríkisskuldabréfa, en krafa þeirra fór úr 1,4% í upphafi árs og enduðu árið í 1,9%. Evrópsk hávaxtabréf (e. high yield) skáru sig úr, eins og fram kemur á mynd 16, en þau skiluðu rúmlega 13% ávöxtun á árinu.

Mynd 17. Þróun HFRI marksjóðavísitölu 2013 mælt í USD 8

Marksjóðir náðu að nokkru leyti vopnum sínum árið 2013 eftir heldur erfitt ár á undan. Sé horft á marksjóði í heild sinni var árið það besta frá 2010 og skiluðu marksjóðir hlutabréfa bestu ávöxtuninni. Breið marksjóðavísitala HFRI (HFRI Diversified) skilaði tæplega 9% ávöxtun á árinu 2013 mælt í USD eins og fram kemur á mynd 17.

110

105

100

95 Jan

Feb

Mars Apríl

Maí

Júní

Júlí Ágúst Sept

Okt

Nóv

Des

Mynd 16. Þróun erlendra skuldabréfavísitalna 2013 mælt í USD 7

US IG

US HY

EUR IG

EUR HY

JPM

115 110 105 100 95 90

Jan

Feb

Mars

Apríl

Maí

Júní

Júlí

Ágúst

7 Bloomberg 8 Hedge Fund Research, Inc.

18

Á R S S K Ý R S LA

2013

Sept

Okt

Nóv

Des

S KÝ R S LA S T J Ó R N A R O G F RA M K VÆ M DA S T J Ó RA

Mynd 18. Samanburður á eign sjóðs og samsetningu viðmiðs

HEILDAREIGNIR Heildareignir Stapa lífeyrissjóðs í árslok 2013, metnar á markaðsvirði, námu tæpum 146 mö. kr. samanborið við 137 ma. kr. í árslok 2012. Líkt og undanfarin ár var stærsti eignaflokkurinn innlend ríkisskuldabréf sem námu 73 mö. kr. en það samsvarar tæpum 50% af eignum sjóðsins. Næststærsti eignaflokkurinn var erlend hlutabréf sem námu 24 mö. kr. eða tæplega 17% af heildareignum. Aðrir eignaflokkar höfðu minna vægi eins og kemur fram í töflu 4.

Eignir í ríkisskuldabréfum minnkuðu um rúma 4 ma. kr. á árinu en á móti hefur hlutfall innlendra hlutabréfa farið vaxandi og nemur nú rúmum 10% af heildareignum sjóðsins samanborið við 4,8% árið á undan og 3,3% í árslok 2011. Breytingin er í samræmi við áherslur ársins 2013, að draga úr eign á innlendum vaxtamarkaði og auka þess í stað skráð innlend hlutabréf. Nánari sundurliðun á breytingum eignaflokka á árinu 2013 er að finna síðar í ársskýrslunni.

Stapi árslok 2013

Viðmiðunarvísitala 2013 62,7% 66,5%

Innlend skuldabréf 16,5% 14,5%

Erlend hlutabréf Sérhæfðar erlendar fjárfestingar

Erlend skuldabréf

Innlend hlutabréf

Skammtímabréf og innlán

4,4% 6,5% 2,6% 3,5% 10,2% 6,5% 3,9% 2,5%

Eignasamsetningu Stapa samanborið við samsetningu viðmiðunarvísitölu sjóðsins í árslok 2013 má sjá á mynd 18. Eins og fram kemur eru frávikin einna helst þau að hlutfall ríkisskuldabréfa er lægra en viðmiðunarvísitölu og hlutfall innlendra hlutabréfa er töluvert hærra, sem endurspeglar mat sjóðsins á horfum í ávöxtun eignaflokka á árinu 2014, eins og þau voru metin í árslok.

Tafla 4. Eignir í árslok 2013 og 2012 í ma. kr. ( markaðsvirði )

Eignaflokkur

Eignir í árslok 2013

Hlutfall árslok 2013

Eignir árslok 2012

Hlutfall árslok 2012

Ríkisskuldabréf

72,6 49,8% 77,0 56,1%

Önnur markaðsskuldabréf

14,1

Veðskuldabréf

9,7%

11,9

8,7%

4,4 3,0% 4,0 2,9%

Innlend hlutabréf

14,9

10,2%

6,6

4,8%

Erlend skuldabréf

3,7

2,6%

6,8

4,9%

24,0

16,5%

18,2

13,3%

Sérhæfðar erlendar fjárfestingar

6,4

4,4%

7,4

5,4%

Skammtímabréf og innlán

5,6

3,9%

5,3

3,8%

Erlend hlutabréf

Samtals

145,7 100,0% 137,1 100,0%

Á R S S K Ý R S LA

2013

19

S KÝ R S LA S T J Ó R N A R O G F RA M K VÆ M DA S T J Ó RA

Innlend hlutabréf

Mögulega munu fleiri fyrirtæki fylgja í kjölfarið, t.a.m. fasteignafélögin Eik og Reitir en að auki hafa Advania og Skipti verið nefnd í því samhengi. Mikilvægt er að bankar og félög í slitameðferðum haldi áfram að losa eignahluti sína í ótengdum félögum. Á þetta ekki síst við í þeim tilfellum þegar viðkomandi bankar eru einnig stórir lánveitendur til viðkomandi félaga, þar sem slíkt fyrirkomulag leiðir til tortryggni, hagsmunaárekstra og skekktrar samkeppnisstöðu.

Í árslok 2013 nam innlend hlutabréfaeign sjóðsins 14.919 m.kr. eða 10,2% af heildareignum samanborið við 4,8% í árslok 2012. Fjárfest var fyrir 6.471 m.kr. umfram sölur á árinu í innlendum hlutabréfum.

Skráð innlend hlutabréf sjóðsins hækkuðu um 28,6% á árinu samanborið við 20,4% hækkun viðmiðs. Afkoma óskráðra hlutabréfa var einnig ágæt, en framtaksfjárfestingar gáfu þó neikvæða ávöxtun. Hafa ber í huga að árleg afkoma óskráðra hlutabréfa og framtaksfjárfestinga er illmælanleg þar sem bókfært verð eignanna breytist hægt sökum fárra viðskipta eða annarra verðmyndandi upplýsinga.

Auk fjárfestinga í skráðum bréfum hefur sjóðurinn fjárfest nokkuð í óskráðum hlutabréfum. Með þeim hætti eykur sjóðurinn áhættudreifingu um leið og hann fær aðgang að fleiri áhugaverðum fjárfestingakostum. Þessar fjárfestingar geta verið bæði í stökum hlutafélögum og í félögum utan um sameiginlegar fjárfestingar (svokallaðar framtaksfjárfestingar). Stærstu skuldbindingarnar á árinu í þessum eignaflokki voru í FÍ Fasteignafélagi auk meðfjárfestinga í félögum utan um Skeljung og Kaupás.

Sjóðurinn hefur í auknum mæli fjárfest í framtaks- og fasteignafjárfestingum að undanförnu enda um álitlega fjárfestingakosti að ræða, auk þess sem slíkar fjárfestingar auka áhættudreifingu í eignasafninu.

Mikil ásókn hefur verið í hlutabréf á innlenda markaðinum seinustu ár. Líkur eru þó á að sú aðsókn muni ná einhverju jafnvægi á næstunni. Eignarhald lífeyrissjóða er orðið nokkuð stórt í skráðum félögum og spurning hversu stóran eignarhlut sjóðirnir treysta sér til að eiga. Þó er lífeyrissjóðum að miklu leyti þrýst í þennan eignaflokk vegna þess regluverks sem þeir búa við, eins og áður hefur verið nefnt. Við slíkar aðstæður er hætta á eignabólu í skráðum eignum, ekki síst vegna fátæklegra fjárfestingarkosta.

Líklegt er að skráðum fyrirtækjum muni halda áfram að fjölga í Kauphöll Íslands á árinu 2014, sem er æskileg þróun við þessar aðstæður. Þegar er búið að tilkynna um skráningu Sjóvá-Almennra trygginga og útgerðafélagsins HB Granda hf. á vordögum 2014. Einnig hefur Promens gefið út að stefnt sé á skráningu í lok árs 2014.

Tafla 5. Breytingar og ávöxtun innlendra hlutabréfa árið 2013 ( m.kr.)

Eign í upphafi árs

Ávöxtun ársins

Hrein viðskipti og aðrar greiðslur

Eign í lok árs

Nafnávöxtun

Innlend skráð hlutabréf

2.823

1.596

6.333

10.751

28,6%

Innlend óskráð hlutabréf

3.098

415

-99

3.415

12,2%

653

-137

237

753

-17,3%

Innlendar framtaksfjárfestingar Samtals

20

6.574

Á R S S K Ý R S LA

2013

1.874

6.471 14.919

19,2%

S KÝ R S LA S T J Ó R N A R O G F RA M K VÆ M DA S T J Ó RA

INNLEND SKULDABRÉF Innlend skuldabréfaeign sjóðsins, auk skammtímabréfa, nam 97 mö. kr. í lok árs eða sem samsvarar um 67% af heildareignum. Nafnávöxtun innlendra skuldabréfa nam 4,2% samanborið við 3,2% hækkun viðmiðunarvísitölu þeirra. Skuldabréf með ábyrgð Ríkissjóðs Íslands námu í lok árs 75% af innlendri skuldabréfaeign sjóðsins sem er nokkur lækkun frá ársbyrjun.

Nýtilkominn stöðugleiki verðlags hérlendis hefur dregið úr þörf fyrir hækkun stýrivaxta Seðlabanka Íslands.

Peningastefnunefnd Seðlabankans telur hins vegar að miðað við verðbólguspá bankans og fráviksspá hans vegna skuldaleiðréttingatillagna ríkisstjórnarinnar þurfi vextir að óbreyttu að hækka þegar líður að því að slaki snúist í spennu í lok ársins 2014.

Bættar efnahagshorfur og aukning fjárfestingar í hagkerfinu ætti einnig að stuðla að auknu framboði og fjölbreytileika innlendra fjárfestingakosta á árinu 2014, en slík þróun gæti létt á kaupþrýstingi sem verið hefur við lýði á verðbréfamarkaði undanfarin ár. Þó svo að jákvæð teikn séu nú á lofti í innlendu efnahagslífi bíða stór viðfangsefni afgreiðslu í náinni framtíð. Afnám gjaldeyrishafta, jafnvægi í greiðslujöfnuði við útlönd, lækkun peningamagns í umferð, uppgjör föllnu bankanna og lækkun skulda ríkissjóðs eru dæmi um verkefni sem hvert um sig geta verið mjög flókin úrlausnar og haft veruleg áhrif á vaxta- og verðbólgustig á landinu. Af þeim sökum má búast við að ávöxtun innlendra skuldabréfa verði áfram sveiflukennd á meðan fram vindur við lausn þessara viðfangsefna.

Tafla 6. Breytingar og ávöxtun innlendra skuldabréfa árið 2013 ( m.kr.)

Eign í upphafi árs Ríkisskuldabréf

76.960

Önnur markaðsskuldabréf

11.930

Ávöxtun ársins

Hrein viðskipti og aðrar greiðslur

2.637 753

Veðskuldabréf

3.978

312

Skammtímabréf og innlán

5.251

260

Samtals

98.120

Eign í lok árs

-7.014 72.584

3,7%

1.383

5,7%

14.066

66 4.356 126

3.963

Nafnávöxtun

5.637

-5.439 96.643

Á R S S K Ý R S LA

2013

7,8% 4,4% 4,2%

21

S KÝ R S LA S T J Ó R N A R O G F RA M K VÆ M DA S T J Ó RA

ERLENDAR EIGNIR Erlendar eignir sjóðsins námu 34,9 mö. kr. í árslok 2013, sem samsvarar 23,9% eigna. Stærsti einstaki erlendi eignastýrandinn er Blackrock en þar hefur einna helst verið fjárfest í vísitölusjóðum. Næststærsti aðilinn er Partners Group, en þar er Stapi fjárfestur í sjö framtakssjóðum (e. Private Equity). Nánari upptalningu helstu erlendra eignastýrenda, skipt eftir eignaflokkum, má sjá í töflu 7.

Gjaldeyrishöftin, sem tóku gildi þann 28. nóvember 2008, gera sjóðnum ókleift að auka við erlendar eignir sínar, einungis er heimilt að endurfjárfesta þeim eignum er hann átti við gildistöku laganna sem og að standa við erlendar skuldbindingar sem stofnað hafði verið til fyrir gildistöku laganna.

Afleiðing haftanna er sú að hlutfall erlendra eigna hefur lækkað úr 40% árið 2008 í tæp 24% í árslok 2013 mv. markaðsvirði eigna eins og fram kemur á mynd 19, en myndin endurspeglar með skýrum hætti áhrif gjaldeyrishafta á eignasafn sjóðsins.

Höftin skapa aukinn kaupþrýsting á innlenda eignaflokka sem hefur m.a. birst í lágri ávöxtunarkröfu innlendra skuldabréfa og hækkunum innlendra hlutabréfa undanfarin misseri. Sé horft til áhættusjónarmiða er ljóst að fjárfestingar Stapa eru of tengdar íslenska hagkerfinu og að höftin koma í veg fyrir að verulega sé hægt að draga úr þeirri áhættu.

Tafla 7. stærstu Eignastýrendur erlendra eigna ( m.kr.)

Eignastýrendur

Eign

% af heildareignum

Erlendir hlutabréfasjóðir Blackrock Asset Management Ireland Ltd. 4.565 State Street Global Advisors France 1.820 Standard life investment Ltd. 1.106 Skagen AS 1.096 Vontobel Europe S.A. 713

3,1% 1,2% 0,8% 0,8% 0,5%

Erlendir skuldabréfasjóðir Payden & Rygel Global Ltd. 799 BlueBay Funds M.C.S.A. 761 Standard life investment Ltd. 403

0,5% 0,5% 0,3%

Erlendir fasteignasjóðir Standard life investment Ltd. 930 Aviva Investors Prop. Europe S.A. 433 Stefnir hf.

433

0,6% 0,3% 0,3%

Erlendir framtakssjóðir Partners Group AG 3.871 Adveq Management AG 1.694 Aberdeen SVG Private Equity Advicers Ltd. 1.603 SL Capital Partners 1.165 LGT Fund Managers Ltd 949

2,7% 1,2% 1,1% 0,8% 0,7%

Erlendir marksjóðir Optima Management Partners L.P. 1.517 LGT Capital Partners (Ireland) 1.056 Standard life investment Ltd. 630 1741 Asset Management 596 Optima Fund Management Ltd. 591

1,0% 0,7% 0,4% 0,4% 0,4%

Erlendir skammtímasjóðir Pictet funds S.A. 509 0,3% Blackrock Asset Management Ireland Ltd. 472 0,3%

22

Á R S S K Ý R S LA

2013

S KÝ R S LA S T J Ó R N A R O G F RA M K VÆ M DA S T J Ó RA

ERLEND HLUTABRÉF

í byrjun febrúar. Búast má við töluverðum sveiflum í hlutabréfaverði á árinu, ekki síst þar sem Seðlabanki Bandaríkjanna hefur í hyggju að hætta smám saman stuðningsaðgerðum við markaði á árinu, en það hefur að margra mati verið einn helstu drifkraftur hækkandi hlutabréfaverðs undanfarin ár.

Erlend skráð hlutabréf skiluðu 9,7% nafnávöxtun á árinu (mælt í ISK) sem er lakara en árangur viðmiðs sem skilaði 13,5% ávöxtun á árinu. Lakari ávöxtun skýrist fyrst og fremst af yfirvigt í hlutabréfum nýmarkaða auk þess sem virkir sjóðir í eignasafninu skiluðu lakari ávöxtun en viðmið á árinu. Framtaksfjárfestingar skiluðu 1,1% ávöxtun á árinu 2013 en þessar fjárfestingar hafa á undanförnum árum skilað umtalsvert betri ávöxtun en skráð hlutabréf sjóðsins.

Töluverðar breytingar voru gerðar á erlendu hlutabréfasafni sjóðsins á árinu 2013 og nam nettófjárfesting rúmlega 6,5 mö. kr. Fjárfest var í evrópskum arðgreiðslusjóðum auk þess sem bætt var við eign í heimsvísitölusjóðum.

Um mitt ár var auk þess fjárfest í japönskum hlutabréfum auk þess sem bætt var við nýjum stýringaraðila.

Framtaksfjárfestingar sjóðsins eru margar hverjar komnar í útgreiðsluferli og skiluðu þær tæpum 1,6 mö. kr. meira til sjóðsins en lagt var til núverandi skuldbindinga. Til að viðhalda eignasafninu skuldbatt Stapi sig til fjárfestingar í þremur nýjum framtakssjóðum á árinu 2013. Á fyrstu tveimur mánuðum 2014 hefur MSCI hlutabréfavísitalan staðið í stað en nokkrar sveiflur hafa þó orðið og nam lækkun vísitölunnar frá áramótum rúmum 5%

Mynd 19. erlendar eignir

Eignir (v. ás)

Hlutfall erlendra eigna (h. ás)

ma. kr.

160

45%

140

40% 35%

120

30%

100

25%

80

20% 60

15%

40

10%

20

5%

0

0% 2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

Tafla 8. Breytingar og ávöxtun erlendra hlutabréfa árið 2013 ( m.kr.)

Skráð hlutabréf

Eign í upphafi árs

Ávöxtun ársins

Hrein viðskipti og aðrar greiðslur

Eign í lok árs

Nafnávöxtun

3.912

685

6.521

11.118

9,7%

Framtaksfjárfestingar

14.327

150

-1.581 12.896

1,1%

Samtals

18.239

835

4.940 24.014

4,0%

Á R S S K Ý R S LA

2013

23

S KÝ R S LA S T J Ó R N A R O G F RA M K VÆ M DA S T J Ó RA

ERLEND SKULDABRÉF

SÉRHÆFÐAR ERLENDAR FJÁRFESTINGAR

Erlend skuldabréf lækkuðu um 6,1% á árinu 2013 samanborið við 14,7% lækkun viðmiðs. Allir undirflokkar lækkuðu í verði, ekki síst skammtímabréf sem lækkuðu um 8,9%. Styrking krónunnar vegur hér þungt en hún styrktist um 9,7% á árinu. Nokkrar breytingar voru gerðar á erlendu skuldabréfasafni Stapa á árinu 2013. Erlend ríkisskuldabréf voru seld í upphafi árs og um mitt ár voru skuldabréfasjóðir í fjárfestingarflokki (e. investment grade) seldir og þess í stað fjárfest í breytilegum skuldabréfum (e. convertible bonds).

Sérhæfðar erlendar eignir sjóðsins samanstanda mestmegnis af marksjóðum (e. hedge funds) og fasteignasjóðum. Markmiðið með fjárfestingum í marksjóðum er fyrst og fremst að draga úr sveiflum í erlendu eignasafni sjóðsins.

Viðmiðunarvísitala eignaflokksins hækkaði um 8,6% á árinu samanborið við -3,3% ávöxtun marksjóða á sama tímabili. Fasteignasjóðir lækkuðu um 6,6%. Hrávörusjóður skilaði 15,9% ávöxtun á árinu, en sá sjóður fjárfestir í skráðum fyrirtækjum sem starfa innan orkugeirans.

Á fyrstu tveimur mánuðum 2014 hafa ríkisskuldabréf sótt í sig veðrið og hefur JPM ríkisskuldabréfavísitalan hækkað um tæp 3% á tímabilinu. Erfitt er að spá fyrir um framhaldið, flestir greiningaraðilar búast við erfiðu ári í skuldabréfum og byrjun þessa árs hefur komið mörgum á óvart.

Litlar breytingar voru gerðar á sérhæfðum erlendum eignum á árinu 2013. Þó var einn marksjóður innleystur í upphafi árs en aðrar hreyfingar eru fyrst og fremst endurgreiðslur fasteignasjóða. Fyrstu tvo mánuði ársins 2014 hefur HFRI vísitalan hækkað um 1,0% (USD).

Tafla 9. Breytingar og ávöxtun erlendra skuldabréfa árið 2013 ( m.kr.)

Eignaflokkur Ríkisskuldabréf

Eign í upphafi árs

Ávöxtun ársins

427

Hrein viðskipti og aðrar greiðslur

-11

Eign í lok árs

Nafnávöxtun

-416 0 -2,7%

Önnur skuldabréf

2.848

-93

-7

2.748

-3,6%

Skammtímabréf

3.490

-245

-2.266 980 -8,9%

Samtals

6.765

-349

-2.688 3.728

-6,1%

Tafla 10. Breytingar og ávöxtun sérhæfðrA erlendra fjárfestinga 2013 ( m.kr.)

Eignaflokkur

Eign í upphafi árs

Ávöxtun ársins

Hrein viðskipti og aðrar greiðslur

Eign í lok árs

Nafnávöxtun

Marksjóðir

4.674

-133

-771 3.804

-3,3%

Fasteignasjóðir

2.014

-130

-89 1.796

-6,6%

Hrávörusjóðir Samtals

24

649 7.336

Á R S S K Ý R S LA

2013

103 -159

0 752 15,9% -860 6.352

-2,5%

S KÝ R S LA S T J Ó R N A R O G F RA M K VÆ M DA S T J Ó RA

TRYGGINGAFRÆÐILEGT UPPGJÖR Útgjöld sjóðsins vegna lífeyris falla til á löngum tíma. Á mynd 21 má sjá graf um áætlaðar tekjur, gjöld og sjóðsstöðu fram til ársins 2099. Eins og sést verður sjóðurinn uppurinn árið 2068 að óbreyttu, en þá á enn eftir að greiða talsverð réttindi. Til að eyða óvissu um að sjóðurinn gangi til þurrðar áður en öll réttindi eru greidd út er mikilvægt að loka neikvæðri tryggingafræðilegri stöðu eins fljótt og kostur er. Ein leið til þess er að breyta réttindaávinnslukerfi sjóðsins þannig að réttindi taki mið af eignum hverju sinni.

Tryggingafræðilegt mat á stöðu sjóðsins var gert miðað við stöðu hans í árslok 2013. Samkvæmt matinu hefur tryggingafræðilega staðan í heild versnað um 0,6% á árinu eða úr -4,0% í -4,6%. Áfallin staða var neikvæð um 8% en framtíðarstaða jákvæð um 0,5%. Í heild var tryggingafræðilega afkoman neikvæð um 2.174 m.kr. á árinu. Skýrist þessi halli af því að ávöxtun ársins var undir reiknivöxtum sjóðsins. Til að sjóðurinn nái jöfnuði til framtíðar litið þarf raunávöxtun hans að vera 3,8% miðað við óbreytt réttindakerfi og lýðfræðilegar forsendur.

Ljóst er að þessar kröfur eru nokkuð háar og alls óvíst að hægt sé að ná svo góðri raunávöxtun til langs tíma. Á síðustu 20 árum hefur meðal raunávöxtun sjóðsins verið 4,3%. Það gefur þó engar vísbendingar um að ávöxtun í framtíðinni verði álíka góð og í rauninni líklegra að ávöxtun næstu ára verði hófleg. Frá því Stapi tók til starfa í ársbyrjun 2007 hefur raunvöxtur skuldbindinga verið um 3,7% þótt tekið sé tillit til skerðinga sem urðu eftir bankahrunið og skýrist fyrst og fremst af auknum lífslíkum og aukinni ævilengd. Þróun tryggingafræðilegrar stöðu frá 2007 má sjá á mynd 20.

Mynd 20. Þróun tryggingafræðilegrar stöðu 2,2%

-4,0% -6,9%

-7,5% -10,8%

2007

-4,6%

2008

-11,7%

2009

2010

2011

2012

2013

Mynd 21. Áætlað sjóðsstreymi Stapa lífeyrissjóðs m.v. tryggingafræðilegt uppgjör 31.12.2013

Tekjur (h. ás)

Gjöld (h. ás)

Eign (v. ás) m. kr.

m.kr

18.000

245.000 220.000

16.000

195.000

14.000

170.000 145.000

12.000

120.000

10.000

95.000 70.000

8.000

Sjóðurinn búinn

45.000

6.000

20.000 -5.000

4.000

-30.000 -55.000

2.000

-80.000

0

-105.000

-2.000

Á R S S K Ý R S LA

2013

2098

2095

2092

2089

2086

2083

2080

2077

2074

2071

2068

2065

2062

2059

2056

2053

2050

2047

2044

2041

2038

2035

2032

2029

2026

2023

2020

2017

2014

-130.000

25

S KÝ R S LA S T J Ó R N A R O G F RA M K VÆ M DA S T J Ó RA

FJÁRFESTINGARSTEFNA Fjárfestingarstefna sjóðsins er mótuð í nóvember hvert ár fyrir komandi ár. Stefnan er yfirfarin með reglubundnum hætti á fundum stjórnar sjóðsins. Stefna sjóðsins tekur bæði til markmiða og skilgreininga um ávöxtun og áhættu fyrir sjóðinn í heild sem og fyrir þá eignaflokka sem sjóðurinn fjárfestir í og einstaka eignasöfn í þeim eignaflokkum. Einstök söfn geta verið í stýringu hjá sjóðnum sjálfum eða verið úthýst til annarra eignastýrenda.

Tryggingafræðileg staða mótar áhættuþol sjóðsins. Áhættumarkmið eru sett með tilliti til áhættuþols og fjárfestingarmarkmið taka mið af áhættumarkmiðum.

Saman mynda þessi atriði fjárfestingarstefnu sjóðsins.

Ferlinu er stillt upp á mynd 22.

Hjá sjóðnum starfar fjárfestingaráð sem kosið er af stjórn sjóðsins. Fjárfestingaráðið heyrir undir framkvæmdastjóra, sem ber ábyrgð á daglegum störfum þess. Settar hafa verið sérstakar reglur um starfsemi ráðsins. Eignum sjóðsins er skipt í eignasöfn og er skipaður sjóðstjóri (eftirlitsmaður í tilviki útvistaðra safna) yfir hverju safni. Sjóðstjórar hafa skilgreindar heimildir til viðskipta en þurfa eftir atvikum að leita samþykkis fjárfestingaráðs, framkvæmdastjóra og/eða stjórnar áður en viðskiptaákvörðun er tekin.

Fjárfestingaráð skal fylgja fjárfestinga- og áhættustefnu sjóðsins í vinnu sinni. Ráðið skal fylgjast með fjármálamörkuðum, fjárfestingarmöguleikum og áhættu í fjármálaumhverfi, framkvæma kostgæfniathuganir á fjárfestingarkostum og taka ákvarðanir um fjárfestingar.

Ráðið sinnir einnig eftirfylgni með fjárfestingum í eignasafni sjóðsins á hverjum tíma og skal fylgjast með árangri fjárfestingarstarfseminnar ásamt því að gefa framkvæmdastjóra og stjórn reglubundnar skýrslur um það efni.

Til að takmarka áhættu, og draga úr líkum á að vöxtur eigna verði umtalsvert minni en vöxtur skuldbindinga, er eignum sjóðsins skipt upp í tvo megin flokka tryggingaeignir og ávöxtunareignir. Tryggingaeignum

er ætlað að ná a.m.k., sömu ávöxtun og skuldbindingar við flestar markaðsaðstæður, þegar litið er til 1-3ja ára.

Tryggingaeignir eru settar saman úr skuldabréfum og skammtímaeignum með ávöxtunarmarkmiði sem ætlað er að standa a.m.k. undir vexti skuldbindinga við eðlilegar markaðsaðstæður. Tryggingaeignum er þannig ætlað að tryggja að sjóðurinn eigi fyrir öllum skuldbindingum til skemmri tíma litið og minnka líkur á að til skerðinga komi á réttindum. Ávöxtunareignum er ætlað að auka ávöxtun sjóðsins umfram vöxt skuldbindinga með því að nota hluta af eignum sjóðsins til að fjárfesta í áhættusamari eignum þar sem vænt ávöxtun er hærri þegar litið er til lengri tíma (+5 ára).

Sjóðurinn beitir þeirri reglu að draga úr áhættu (takmarka möguleika á neikvæðri ávöxtun) með því að auka hlutfall tryggingaeigna þegar tryggingafræðileg staða sjóðsins er neikvæð eða horfur eru taldar óhagstæðar. Á sama hátt er hlutfall ávöxtunareigna aukið þegar tryggingafræðileg staða er góð og líkur á skerðingum óverulegar. Á mynd 23 má sjá hvernig eignasamsetningin hefur þróast í samræmi við þessa reglu undanfarin ár.

Mynd 23. Hlutfall trygginga- og ávöxtunareigna

Tryggingaeignir 100%

41,9%

41,4%

Ávöxtunareignir 32,1%

21,2%

21,1%

78,8%

78,9%

Tryggingafræðileg staða 21,7%

22,3%

26,2%

78,3%

77,7%

73,8%

80% 60%

67,9% 58,1%

58,6%

4,3%

2,2%

40% 20% 0% -20% 2006 2007

-6,9%

-10,8% -11,7%

2008 2009

2010

-7,5% -4,0% -4,6%

2011 2012

Mynd 22. Mótun fjárfestingarstefnu, framkvæmd og eftirfylgni

Tryggingafræðileg staða

Skilgreining áhættuþols

Fjárfestingarstefna

26

Á R S S K Ý R S LA

Fjárfestingar

2013

Áhættumarkmið

Fjárfestingarmarkmið

Eftirfylgni og áhættustýring

2013

S KÝ R S LA S T J Ó R N A R O G F RA M K VÆ M DA S T J Ó RA

Skilgreind eru vikmörk fyrir virka stöðutöku í hverjum og einum eignaflokki. Sjóðurinn hefur sett sér stefnu um nýtingu vikmarka, þar sem skilgreint er hvernig brugðist skuli við þegar eignir nálgast leyfileg vikmörk.

Vikmörkin eru miðuð við að sjóðurinn geti sem best nýtt sér markaðsaðstæður á hverjum tíma, án þess að farið sé út fyrir ásættanleg mörk í áhættu og að hann geti brugðist við þegar öfgakenndar aðstæður koma upp. Þá verða vikmörkin að taka mið af heimildum laga hvað varðar mögulega eignasamsetningu. Flokkun í tryggingaeignir og ávöxtunareignir og sett vikmörk setja ramma um eignasamsetningu sjóðsins. Alla þessa þætti þarf að skoða saman þegar áhættustig og leyfileg áhættutaka er skoðuð. Ákveðið var að auka vikmörk vegna fjárfestinga í innlendum hlutabréfum úr 0-10% í 0-15%, en sá eignaflokkur hefur hæsta vænta ávöxtun allra eignaflokka fyrir árið 2014. Ekki voru gerðar aðrar breytingar á vikmörkum í fjárfestingarstefnu ársins 2014.

Sjóðnum er sett viðmiðunarvísitala. Vísitalan er samsett úr vísitölum einstakra eignaflokka, sem myndaðar eru úr þekktum markaðsvísitölum fyrir hvern og einn eignaflokk. Vægi hverrar undirvísitölu í hinni samsettu vísitölu tekur mið af vægi hvers eignaflokks í heildarsafni sjóðsins í upphafi árs og markmiðsstöðu eignarflokks í lok árs (meðaltal). Viðmiðunarvísitalan er mikilvægt tæki við stýringu á eignum sjóðsins. Með samanburði

á breytingum á vísitölunni og eignasafni sjóðsins fæst hlutfallslegt mat á árangri við eignastýringuna samanborið við markaðinn á hverjum tíma, bæði hvað varðar ávöxtun og áhættu. Gerður er mánaðarlegur samanburður þannig að viðmiðunarvísitalan hefur mikil áhrif á hegðun og afstöðu þeirra sem stýra eignum fyrir sjóðinn. Þessi samanburður leiðir einnig í ljós að hve miklu leyti má rekja árangur sjóðsins til ávöxtunar markaðarins (beta), fráviki í eignasamsetningu sjóðs frá viðmiði (alfa) og vali á einstökum fjárfestingarkostum (samvali bréfa). Samsetning viðmiðunarvísitölu Stapa árið 2014 er sýnd í töflu 12.

Tafla 11. Skilgreind vikmörk fjárfestingarstefnu 2014

Eignaflokkur

Vikmörk Eðli eignaflokks

Ríkisskuldabréf

0-65% Tryggingaeign

Önnur markaðsskuldabréf

0-25%

Veðskuldabréf

0-10% Tryggingaeign

Erlend skuldabréf

0-20%

Tryggingaeign

Innlend hlutabréf

0-15%

Ávöxtunareign

Erlend hlutabréf

0-30%

Ávöxtunareign

Sérhæfðar erlendar fjárfestingar 0-30%

Ávöxtunareign

Skammtímabréf og innlán

Tryggingaeign

0-30%

Tryggingaeign

Tafla 12. Samsetning viðmiðunarvísitölu Stapa 2014

Eignaflokkur

Heiti vísitölu

Vægi

Skýring

Innlend skuldabréf

Samsett skuldabréfavísitala

58%

GAMMAi (53%), GAMMAxi (23%),

OMXI5YI (12%) og OMXI1YNI (12%)

Innlend hlutabréf GAMMA: EQI 11% Vísitala íslenskra hlutabréfa Erlend skuldabréf

JPM Global Bond Index

2%

Alþjóðleg skuldabréfavísitala JP Morgan

Erlend hlutabréf

MSCI - ACWI

17%

Morgan Stanley heimsvísitala hlutabréfa

Sérhæfðar erlendar fjárfestingar

HFRI FoF Diversif. Index

5%

Breið marksjóðavísitala frá HFRI

Skammtímabréf og innlán Samsett vísitala skammtímaeigna 7%

REIBOR1M (75%) og sparisjóðsbókarvextir skv. SÍ (25%)

Á R S S K Ý R S LA

2013

27

S KÝ R S LA S T J Ó R N A R O G F RA M K VÆ M DA S T J Ó RA

ÁHÆTTUSTÝRING Markmið áhættustýringar hjá Stapa lífeyrissjóði er að auka líkur á að starfsemi sjóðsins, þ.e. innheimta iðgjalda, ávöxtun fjármuna og útgreiðsla lífeyris, auk upplýsingaveitu sé í góðu horfi og stuðli að bættum hag sjóðfélaga. Áhættustýringin er margþætt, töluleg markmið um áhættu við ávöxtun fjármuna eru sett fram í árlegri fjárfestingarstefnu sjóðsins, fjölmargar skýrslur sem lúta að vöktun ýmissa áhættuþátta eru unnar með reglubundnum hætti og fylgst er með hlítingu við lög, tilmæli og reglur.

HELSTU ÁHÆTTUÞÆTTIR Í REKSTRI Hluti af áhættustefnu sjóðsins er mat á helstu áhættuþáttum í rekstri hans. Hér fyrir neðan er gerð stuttleg grein fyrir þeim þáttum sem helst þarf að fylgjast með í rekstri sjóðsins á næstunni.

Skerðingaráhætta er talsverð þar sem tryggingafræðileg staða sjóðsins var neikvæð um 4,6% í lok árs 2013. Staðan versnaði á árinu 2013 þar sem ekki náðist að ávaxta eignir sjóðsins í takt við vöxt skuldbindinga. Lög um skyldutryggingu lífeyrisréttinda og starfsemi lífeyrissjóða nr. 129/1997 kveða á um að sé tryggingafræðileg staða sjóðsins neikvæð um meira en 10% verði sjóðurinn að skerða. Sama gildir ef munur samkvæmt tryggingafræðilegum athugunum á milli eignarliða og lífeyrisskuldbindinga hefur haldist meiri en 5% samfellt í fimm ár. Ef spá sjóðsins skv. fjárfestingarstefnu um ávöxtun og áhættu eignaflokka gengur eftir þá eru um 40% líkur á að tryggingafræðileg staða sjóðsins verði neikvæð um meira en 5% í lok árs 2014, en líkindadreifingin er sýnd á mynd 24. Möguleg þróun tryggingafræðilegrar stöðu næstu ár m.v. núverandi tryggingafræðilega stöðu (-4,6%), raunvöxt skuldbindinga (3,5%) og framtíðar raunávöxtun má sjá í töflu 13.

Verðbreytingaráhætta er ávallt umtalsverð hjá sjóðnum þar sem stærstur hluti eigna hans eru skráðar á markað og óskráðar eignir sveiflast líka í verði þó svo upplýsingar um verðbreytingar séu oft óaðgengilegar. Sjóðurinn er þó með varfærna fjárfestingarstefnu og flökt eignasafnsins í heild mældist lágt í sögulegu tilliti á árinu 2013 eða 3,9% (mælt sem 12 mánaða staðalfrávik, reiknað til árs), eins og sjá má á mynd 25.

Mynd 24. Líkindadreifing tryggingafræðilegrar stöðu í lok árs 2014 skv. spá sjóðsins um áætlaða ávöxtun og áhættu eignaflokka

10% 8% 6% 4% 2% 0% -11,0% -9,0%

-7,0%

-5,0%

-3,0%

Á R S S K Ý R S LA

2013

1,0%

3,0%

Tafla 13. Möguleg Þróun tryggingafræðilegrar stöðu næstu ár

Raunávöxtun

1

2

Fjöldi ára 3

4

5

6%

-3,3% -2,0% -0,6% 0,7% 2,2%

4%

-4,3% -4,1% -3,8% -3,6% -3,3%

3,5% -4,6% -4,6% -4,6% -4,6% -4,6% 3%

-4,9% -5,1% -5,4% -5,6% -5,9%

2%

-5,4% -6,1% -6,9% -7,6% -8,4%

0%

-6,4% -8,1% -9,8% -11,5% -13,0%

-2%

-7,4% -10,1% -12,7% -15,1% -17,4%

Verðbólguáhætta er umtalsverð þar sem einungis 48% eigna sjóðsins eru verðtryggðar með vísitölu neysluverðs en allar skuldbindingar sjóðsins eru verðtryggðar, því hafa verðhækkanir neikvæð áhrif á tryggingafræðilega stöðu sjóðsins. Niðurstöður álagsprófs sýna að ef vísitala til verðtryggingar hækkar um 10% þá versnar tryggingafræðileg staða um 3%. Verðbólguhorfur eru þó tiltölulega góðar fyrir árið 2014 en líkur eru á að hún aukist aftur snemma á næsta ári vegna framleiðsluspennu og haldist yfir 3% fram yfir mitt ár 2016.9 Lýðfræðileg áhætta íslenskra lífeyrissjóða er mikil.

Við mat á tryggingafræðilegri stöðu sjóðsins og þeirri réttindaávinnslu sem samþykktir kveða á um er ekki tekið tillit til þeirrar leitni sem hefur verið í lengingu lífaldurs Íslendinga undanfarna áratugi. Nú eru notaðar lífslíkur áranna 2007-2011 en ef tekið væri tillit til sænskrar

9. Heimild: Peningamál SÍ, 55.rit, febrúar 2014

28

-1,0%

S KÝ R S LA S T J Ó R N A R O G F RA M K VÆ M DA S T J Ó RA

Mynd 26. Áætlað framlag mismunandi eignaflokka til áhættu og áhrif áhættudreifingar

Ríkisskuldabréf Önnur markaðsskuldabréf Veðskuldabréf Erlend skuldabréf Innlend hlutabréf Erlend hlutabréf Sérhæfðar erlendar fjárfestingar Innlán og skammtímabréf Áhættudreifing

10,7 %

Stapi

5,4 %

0,0%

2,0%

4,0%

Mynd 25. Staðalfrávik sjóðs og viðmiðunarvísitölu

Staðalfrávik sjóðs

Staðalfrávik vísitölu

30%

20%

10%

0% 2003

2004

2005

2006

2007 2008

2009

2010

2011

2012

2013

spár um hækkandi lífslíkur væri tryggingafræðileg staða sjóðsins um 8-9% verri en nú er reiknað með, m.v. óbreytta upphafstöku lífeyris, þ.e. við 67 ára aldur.

Líkur eru á því að bregðast þurfi við þessari áhættu á næstu árum með því annað hvort að hækka iðgjöld, eða seinka lífeyristökualdri.

ÁHÆTTUMARKMIÐ Öllum fjárfestingum fylgir áhætta. Skilgreining á áhættuþoli, lýsing á mismunandi áhættum og þau markmið sem sett eru um áhættutöku móta markmið sjóðsins og stefnu í fjárfestingum. Á þetta bæði við um fjárfestingar í einstökum tegundum eigna og fyrir eignasafn sjóðsins í heild.

6,0%

8,0%

10,0%

12,0%

Hluti af áhættustefnu er áhættuáætlun sem sett er upp í árlegri fjárfestingastefnu sjóðsins. Þar eru sett töluleg markmið um áhættu og skilgreint hvernig áhætta er takmörkuð með vikmörkum bæði fyrir áhættusamari eignir í heild (ávöxtunareignir) og í einstökum flokkum eigna. Þar sem tryggingafræðileg staða sjóðsins hafði versnað milli ára ákvað stjórn sjóðsins að ekki skyldi auka áhættu á árinu 2014 og var markmið fyrir staðalfrávik sett lítillega lægra en fyrir árið 2013 eða 5,4% (spábil 2-9%), miðað við sögulega áhættu eignaflokka (frá 1997).

Markmið sjóðsins er jafnframt að meira en 75% mánaða á árinu 2014 skili jákvæðri afkomu og að áhætta sjóðsins verði minni en markaðarins, þ.e. viðmiðunarvísitölu. Líkur á að ávöxtun ársins verði hærri en -2% eru metnar 95% og líkur á að hún verði hærri en -4% eru metnar 99%.

Eignaflokkar bera með sér mismikla áhættu, til að mynda eru hlutabréf almennt talin áhættumeiri en skuldabréf því verð þeirra sveiflast meira á mörkuðum, í takt við væntingar um afkomu og framtíðarvöxt fyrirtækja. Með því að blanda saman eignum úr ólíkum eignaflokkum eins og gert er í eignasafni Stapa minnka líkur á að eignasafnið í heild sveiflist eins mikið að markaðsvirði og hver eignaflokkur fyrir sig og þar með minnkar áhætta sjóðsins. Í fjárfestingarstefnu er gerð grein fyrir áhrifum áhættudreifingar. Á mynd 26 má sjá að með því að dreifa áhættu minnkar samanlögð áhætta eignaflokka (vigtuð með hlutdeild hvers og eins í eignasafni Stapa) um nær helming. Samanlögð vænt áhætta allra eignaflokkanna lækkar þannig úr 10,7% í 5,4% miðað við fjárfestingarmarkmið sjóðsins 2014.

Á R S S K Ý R S LA

2013

29

S KÝ R S LA S T J Ó R N A R O G F RA M K VÆ M DA S T J Ó RA

REKSTUR

M ynd 27. Þróun heildarkostnaðar sem hlutfall af eignum

Heildarkostnaður

All viðamiklar breytingar voru gerðar á rekstri sjóðsins á árinu 2012 m.a. með tilkomu sérstaks fjárfestingaráðs og áhættustjóra og var árið 2013 fyrsta heila rekstrarár sjóðsins eftir þær breytingar. Óverulegar breytingar urðu á starfseminni á árinu 2013 en þó lét einn starfsmaður af störfum og stöðugildi fóru úr 13,1 í 12,4.

Rekstrarkostnaður tryggingadeildar nam 164 m.kr. samanborið við 147 m.kr. á árinu 2012 og hækkaði því um 11,5% á milli ára. Fjárfestingargjöld tryggingadeildar námu 73,7 m.kr. samanborið við 61,2 m.kr. á árinu 2012 og hækkuðu því um ríflega 20% milli ára. Kostnaður sjóðsins sem hlutfall af eignum hefur aukist nokkuð samfara þeim skipulagsbreytingum sem gerðar hafa verið á síðustu árum. Búast má við að hlutfallið fari aftur lækkandi næstu árin. Þróun heildarkostnaðar sjóðsins, sem hlutfall af eignum, síðustu fimm ár má sjá á mynd 27.

Hlutfall án skatts 0,22%

0,14%

2009

0,17%

0,18%

2012

2013

0,15%

2010

2011

SÉREIGN Séreignadeildin býður upp á þrjú ávöxtunarsöfn, með mismikla áhættu. Ólíkum markmiðum safnanna um ávöxtun og áhættu er ætlað að endurspegla ólíkar þarfir sjóðfélaga.

Safn I hefur að markmiði að ná öruggri ávöxtun til lengri tíma litið, með hóflegri áhættu. Safnið er að stórum hluta fjárfest í skuldabréfum, einkum íslenskum ríkisskuldabréfum. Fjárfest er í markaðsverðbréfum þannig að ávöxtun safnsins sveiflast í takt við sveiflur á markaði.

Safn II er áhættusamara safn og einkum ætlað yngri sjóðfélögum sem þola nokkrar sveiflur í ávöxtun. Safnið er með meiri heimild til fjárfestinga í hlutabréfum og erlendum verðbréfum. Markmið safnsins er að hámarka ávöxtun til lengri tíma litið. Safnið er fjárfest í markaðsverðbréfum og má búast við nokkrum sveiflum í ávöxtun þess.

Safn III er alfarið ávaxtað í innlánum. Það er áhættuminnsta safnið þar sem sveiflur í ávöxtun eru í lágmarki. Ávöxtun safnsins mun að mestu taka mið af breytingum á verðbólgu og vaxtakjörum innlánastofnanna.

30

Á R S S K Ý R S LA

2013

S KÝ R S LA S T J Ó R N A R O G F RA M K VÆ M DA S T J Ó RA

IÐGJÖLD Iðgjöld til séreignardeildar hafa dregist verulega saman á síðastliðnum árum. Þannig námu iðgjöldin samtals 94,2 m.kr. árið 2013 samanborið við 146,1 m.kr. árið á undan og lækkuðu því um 35,5% frá fyrra ári. Munar þar mestu um þá breytingu sem gerð var á heimild til frádráttar á framlagi launþega í séreignarsparnað frá tekjuskattstofni en heimildin var lækkuð úr 4% í 2% á árinu 2012. Þá hefur jafnframt orðið nokkur fækkun á greiðendum í séreignarsparnað og kann það að skýrast að nokkru af þeirri óvissu og umræðu sem skapast hefur um úttektir og skattlagningu þessa sparnaðarforms. Þróun iðgjalda séreignardeildar undanfarin fimm ár má sjá á mynd 28, bæði á verðlagi hvers árs svo og á verðlagi ársins 2013 miðað við breytingar á launavísitölu.

LÍFEYRISMÁL OG SÉRSTÖK ÚTGREIÐSLA Útgreiðslur úr séreignardeild bæði vegna lífeyris og sérstakrar útborgunar, námu 232,0 m.kr. samanborið við 345,5 m.kr. árið áður. Heimild til sérstakrar útgreiðslu séreignarsparnaðar var í gildi til ársloka og var hámarksúttektarheimild 6,25 m.kr. Nokkuð dró úr greiðslum vegna þessa á árinu sem bendir til að þeir sem hyggjast nýta útgreiðsluheimildina hafi að mestu fullnýtt hana.

Heimildin var hins vegar framlengd með lögum í lok ársins og gildir nú til ársloka 2014 og var úttektarfjárhæð jafnframt hækkuð í 9 m.kr. Á mynd 29 má sjá þróun á lífeyrisgreiðslum og sérstakri útgreiðslu á síðustu fimm árum.

Mynd 28. Iðgjöld séreignardeildar

Á verðlagi hvers árs

Á verðlagi 2013

m.kr.

350 300 250 200 150 100 50 0 2009

2010

2011

2012

2013

2012

2013

Mynd 29. Greiðslur séreignardeildar

Lífeyrir

Sérstök útborgun séreignar

m.kr

300 250 200 150 100 50 0 2009

Á R S S K Ý R S LA

2010

2013

2011

31

S KÝ R S LA S T J Ó R N A R O G F RA M K VÆ M DA S T J Ó RA

HEILDAREIGNIR Í ávöxtunarsöfnum séreignardeildar er lögð áhersla á að fjárfesta í vel seljanlegum eignum og kveður fjárfestingastefna þeirra á um að söfnin skulu alltaf hafa nægjanlegt laust fé eða vel seljanlegar eignir til að anna mögulegu útflæði næstu tveggja mánaða.

Aukinheldur skal hlutfall auðseljanlegra eigna aldrei vera minna en 25% af heildareignum safna. Söfnin eru gerð upp á markaðsvirði og hafa daglegt gengi. Nánari útlistun á eignasamsetningu og fjárfestingarheimildum safnanna má sjá í töflu 14.

Tafla 14. Fjárfestingarheimildir séreignasafna ásamt eignasamsetningu í árslok 2013

Safn I

Safn II

Samsetning í árslok 2013

Vikmörk

Samsetning í árslok 2013

0-100%

- Innlend ríkisskuldabréf

0-100%

0-80%

- Traust innlend markaðs sk.br

≥ 65% 0-20%

0-20%

Skammtímabréf og innlán

0-100%

0-100%

- Skammtímasjóðir

0-25%

0-40%

- Verðtryggð lán

0-100%

0-80%

0-100%

- Óverðtryggð lán

0-100%

0-80%

0-100%

Innlend hlutabréf

0-20%

20%

0-20%

20%

Erlend verðbréf

0-30%

10%

0-50%

35%

- Erlend hlutabréf

≤ 35% 0-20%

0-40%

- Erlend skuldabréf

0-20%

0-20%

- Erlend skammtímabréf

0-20%

- Erlendir marksjóðir

0-20%

5%

Á R S S K Ý R S LA

2013

0-100%

40%

Vikmörk

Innlend skuldabréf

32

65%

Vikmörk

Safn III Samsetning í árslok 2013

≥ 40% 5%

≤ 60%

0-100%

100%

S KÝ R S LA S T J Ó R N A R O G F RA M K VÆ M DA S T J Ó RA

ÁVÖXTUN SÉREIGNASAFNA Öllum söfnunum eru sett markmið um ávöxtun og áhættu og skilgreindar eru viðmiðunarvísitölur fyrir hvert safn, eins og sjá má í töflu 15. Ávöxtun allra safna árið 2013 var umfram ávöxtun viðkomandi viðmiða á árinu og vel viðunandi að teknu tilliti til ávöxtunarmarkmiða þeirra. Góða ávöxtun Safna I og II má fyrst og fremst rekja til framúrskarandi ávöxtunar innlendra hlutabréfa á árinu, en ávöxtun eignaflokksins nam um 24% í báðum söfnum. Öll ávöxtun í Safni III er tilkomin vegna ávöxtunar í innlánum. Í 13 af 15 ára sögu Safna I og II hefur árangur þeirra verið umfram viðmiðunarvísitölu og Safn III hefur náð betri árangri en viðmið þess frá því að það hóf göngu sína fyrir 6 árum.

Mynd 30. Samanburður ávöxtunar safna og viðmiðunarvísitölu 2013

Nafnávöxtun safns

Nafnávöxtun viðmiðs 2013

9,0% 8,0%

8,1%

7,9%

7,0%

6,6%

6,0%

5,2%

5,0%

4,7% 4,1%

4,0% 3,0% 2,0% 1,0% 0,0%

Safn II

Safn I

Safn III

Tafla 15. Markmið um ávöxtun og áhættu ásamt samsetningu viðmiðs 2014

Safn I

Safn II

Safn III

Markmið um ávöxtun

5-9%

8-13%

3-5%

Markmið um áhættu

4-8%

7-14%

1-3%

Viðmiðunarvísitala Innlend skuldabréf

75%

50%

Innlán og skammtímabréf

10%

5%

Innlend hlutabréf

5%

10%

Erlend hlutabréf

10%

20%

Erlend skuldabréf

100%

15%

Á R S S K Ý R S LA

2013

33

S KÝ R S LA S T J Ó R N A R O G F RA M K VÆ M DA S T J Ó RA

LOKAORÐ Rekstur Stapa lífeyrissjóðs gekk almennt vel á árinu 2013. Þær skipulagsbreytingar sem gerðar hafa verið á starfsemi sjóðsins á síðustu árum hafa fest sig í sessi og reynst vel. Þær hafa leitt til meiri festu í rekstrinum og bætt eftirlit og eftirfylgni. Sjóðurinn náði þó ekki ávöxtunarmarkmiðum sínum fyrir árið og mikil óvissa á eignamörkuðum er áhyggjuefni. Sjóðurinn hefur ekki viljað auka áhættu í eignasafni sínu að neinu marki vegna þessarar óvissu og telur skynsamlegra að mæta henni með breytingum á réttindaávinnslukerfi sjóðsins. Ekki er ljóst hvernig framlögðum hugmyndum um það efni verður tekið, en brýnt er að horfast í augu við breytingar á umhverfi og aldurssamsetningu þjóðarinnar, sem mun hafa veruleg áhrif á útgjöld til lífeyris- og heilbrigðismála á komandi árum. Stöðug neikvæð umræða um lífeyrssjóðina í samfélaginu er einnig áhyggjuefni, ekki síst þar sem hún byggir á mikilli vanþekkingu á hlutverki, stöðu og starfsháttum sjóðanna. Mikilvægt er að skapa sátt um kerfið þannig að það geti gegnt því mikilvæga hlutverki sem því hefur verið falið til að takast á við þær auknu lífeyrisbyrðar sem hækkandi lífaldur þjóðarinnar hefur í för með sér. Mikilvægt er að stjórnvöld og bakhjarlar sjóðanna vinni saman að því verkefni.

Stjórnin þakkar framkvæmdastjóra og starfsmönnum gott samstarf á árinu. Sömu þakkir eru færðar til lífeyrisþega, sjóðfélaga og launagreiðenda sjóðsins.

Á R S S K Ý R S LA

2013

35

ÁRSREIKNINGUR

ÁRSREIKNINGUR 2013

2

Skýrsla stjórnar Árið 2013 var krefjandi rekstrarár fyrir Stapa lífeyrissjóð. Gjaldeyrishöft og fátæklegir fjárfestingarkostir settu áfram svip á fjárfestingarumhverfi sjóðsins og höfðu áhrif á mögulega ávöxtun eigna. Slök ávöxtun ríkisskuldabréfa, sem er langstærsti eignaflokkur í eignasafni sjóðsins hafði veruleg áhrif á afkomu ársins og gerði það að verkum að sjóðurinn náði ekki ávöxtunarmarkmiðum sínum. Sjóðurinn hélt áfram að auka vægi eigna, sem líklegar eru til að gefa hærri ávöxtun en ríkistryggð skuldabréf til lengri tima litið, í eignasafni sjóðsins. Þetta eykur áhættu í eignasafni sjóðsins en vonast er til að líkurnar á því að eignir ávaxtist þannig að þær nái að standa undir aukningu skuldbindinga, aukist einnig, svo ekki þurfi að koma til skerðingar á réttindum. Lífeyrissjóðum eru sett krefjandi markmið og ströng skilyrði um ávöxtun eigna og áhættutöku, sem getur verið erfitt að uppfylla á þeim tímum þegar áhættulitlar eignir gefa ekki af sér nægjanlega ávöxtun til að standa undir vexti skuldbindinga.

Sjóðurinn gerir ráð fyrir að ávöxtun á árinu 2014 nái að standa undir aukningu skuldbindinga. Það er þó háð markaðaðstæðum.

Á árinu 2013 greiddu 18.705 sjóðfélagar hjá 2.668 launagreiðendum iðgjöld til Tryggingadeildar sjóðsins. Iðgjöld ársins námu alls 6.454 millj. kr. Iðgjöld til Tryggingadeildar voru 6.315 millj. kr. og hækkuðu um 6,6% frá fyrra ári en iðgjöld til Séreignardeildar lækkuðu um 10,6% milli ára og voru 139 millj. kr. Fjöldi virkra sjóðfélaga þ.e. sjóðfélaga sem að jafnaði greiða iðgjöld til sjóðsins með reglubundnum hætti í mánuði hverjum var 12.757 hjá Tryggingadeild og 751 hjá Séreignardeild.

Heildarlífeyrisgreiðslur Tryggingadeildar sjóðsins á árinu námu 3.671 millj. króna og hækkuðu um 7,3% frá fyrra ári. Ellilífeyrir nam 2.418 millj. kr. örorkulífeyrir nam 1.010 millj. kr., makalífeyrir nam 205 millj. kr. og barnalífeyrir 38 millj. kr. Þá námu lífeyrisgreiðslur úr Séreignardeild 232 millj. kr. Þar af var sérstök útborgun séreignar skv. lögum 113 millj. króna. Lífeyrisþegar í árslok voru 7.337.

Rekstrarkostnaður sjóðsins á árinu 2013 var 178 millj. kr. Rekstrarkostnaður sem hlutfall af eignum var 0,12%. Stöðugildi á árinu voru 12,4 og námu heildar launagreiðslur 113 millj. kr. á árinu.

Hrein eign Tryggingadeildar til greiðslu lífeyris nam 139.330 millj. króna og hækkaði um 9,1% frá fyrra ári. Nafnávöxtun deildarinnar var jákvæð um 6,8% og raunávöxtun 3,03%. Hrein eign Séreignardeildar var 4.172 millj. kr. og hækkaði um 4,3% frá fyrra ári. Séreignardeildin býður upp á þrjár ávöxtunarleiðir, Safn I, Safn II og Safn III og var hrein raunávöxtun leiðanna 4,3%, 4,1%, og 2,8% á árinu.

Tryggingafræðileg úttekt hefur verið gerð á stöðu Tryggingadeildar sjóðsins í árslok 2013. Tryggingafræðileg afkoma ársins var neikvæð um 2.174 millj. kr. og var tryggingafræðileg staða sjóðsins neikvæð í árslok um 11.408,2 millj. kr. eða 4,6%.

Stjórn Stapa lífeyrissjóðs og framkvæmdastjóri staðfesta hér með ársreikning 2013 með áritun sinni.

Akureyri, 3. mars 2014 Stjórn: Ágúst Torfi Hauksson

Björn Snæbjörnsson

Unnur Gréta Haraldsóttir

Pálína Margeirsdóttir

Gunnþór Ingvason

Ásgerður Pálsdóttir

Framkvæmdastjóri: Kári Arnór Kárason

Stapi lífeyrissjóður, ársreikningur 2013

Á R S S K Ý R S LA

2013

39

ÁRSREIKNINGUR 2013

3

Áritun óháðra endurskoðenda Til stjórnar og sjóðfélaga Stapa lífeyrissjóðs Við höfum endurskoðað meðfylgjandi ársreikning Stapa lífeyrissjóðs fyrir árið 2013. Ársreikningurinn hefur að geyma skýrslu stjórnar, yfirlit um breytingar á hreinni eign til greiðslu lífeyris, efnahagsreikning og yfirlit um sjóðstreymi fyrir sjóðinn í heild og deildir hans, auk upplýsinga um mikilvægar reikningsskilaaðferðir og aðrar skýringar, ásamt kennitölum.

Ábyrgð stjórnar og framkvæmdastjóra á ársreikningnum

Stjórn og framkvæmdastjóri eru ábyrg fyrir gerð og framsetningu ársreikningsins í samræmi við lög um ársreikninga og reglur um ársreikninga lífeyrissjóða. Stjórn og framkvæmdastjóri eru einnig ábyrg fyrir því innra eftirliti sem nauðsynlegt er varðandi gerð og framsetningu ársreiknings, þannig að hann sé án verulegra annmarka, hvort sem er vegna sviksemi eða mistaka.

Ábyrgð endurskoðenda

Ábyrgð okkar felst í því áliti sem við látum í ljós á ársreikningnum á grundvelli endurskoðunarinnar. Endurskoðað var í samræmi við alþjóðlega endurskoðunarstaðla. Samkvæmt þeim ber okkur að fara eftir settum siðareglum og skipuleggja og haga endurskoðuninni þannig að nægjanleg vissa fáist um að ársreikningurinn sé án verulegra annmarka.

Endurskoðun felur í sér aðgerðir til staðfestingar á fjárhæðum og skýringum í ársreikningnum. Val endurskoðunaraðgerða byggir á faglegu mati endurskoðandans, meðal annars á þeirri hættu að verulegir annmarkar séu á ársreikningnum, hvort sem er af völdum sviksemi eða mistaka. Við áhættumatið er tekið tillit til þess innra eftirlits sjóðsins sem varðar gerð og framsetningu ársreikningsins, til þess að skipuleggja viðeigandi endurskoðunaraðgerðir, en ekki til þess að gefa álit á virkni innra eftirlits sjóðsins. Endurskoðun felur einnig í sér mat á þeim reikningsskilaaðferðum og matsaðferðum sem stjórnendur nota við gerð ársreikningsins sem og mat á framsetningu hans í heild.

Við teljum að við endurskoðunina höfum við aflað nægilegra og viðeigandi gagna til að byggja álit okkar á.

Álit

Það er álit okkar að ársreikningurinn gefi glögga mynd af afkomu sjóðsins á árinu 2013, efnahag hans 31. desember 2013 og breytingu á handbæru fé á árinu 2013, í samræmi við lög um ársreikninga og reglur um ársreikninga lífeyrissjóða. Ábending Án þess að gera um það fyrirvara í áliti okkar viljum við vekja athygli á skýringu nr. 3 sem fjallar m.a. um mat og framsetningu skulda tengdum framvirkum gjaldmiðlasamningum og öðrum afleiðusamningum. Óvissa er um endanlega niðurstöðu og uppgjör þessara samninga.

Akureyri, 3. mars 2014

Deloitte ehf.

Knútur Þórhallsson endurskoðandi

Ragnar Jóhann Jónsson endurskoðandi

Stapi lífeyrissjóður, ársreikningur 2013

40

Á R S S K Ý R S LA

2013

ÁRSREIKNINGUR 2013

4

Áritun tryggingastærðfræðings Til stjórnar og fulltrúaráðs Stapa lífeyrissjóðs Undirritaður hefur metið lífeyrisskuldbindingar Stapa lífeyrissjóðs í árslok 2013. Matið er framkvæmt í samræmi við ákvæði reglugerðar nr. 391/1998 um tryggingafræðilegar athuganir á lífeyrissjóðum og forsendur fyrir þeim og leiðbeinandi reglur Félags íslenskra tryggingastærðfræðinga um tryggingafræðilegt mat á stöðu lífeyrissjóða.

Forsendur sem miðað er við eru m.a. lífslíkur áranna 2007-2011, meðalörokulíkur íslenskra lífeyrissjóða og 3,5% vexti p.a.

Yfirlit yfir helstu niðurstöður matsins er að finna í skýringu nr. 15.

Skuldbindingar sjóðsins eru reiknaðar á grundvelli upplýsinga úr iðgjalda- og lífeyrisbókhaldi sjóðsins um áunnin réttindi virkra og óvirkra sjóðfélaga skipt eftir aldri þeirra og lífeyrisgreiðslur til einstakra sjóðfélaga í árslok 2013. Miðað er við réttindaákvæði í samþykktum sjóðsins. Í matinu eru reiknaðar út áfallnar skuldbindingar vegna þeirra sjóðfélaga, sem þegar eiga réttindi í sjóðnum og áætlaðar framtíðarskuldbindingar vegna þeirra iðgjalda, sem ætla má að virkir sjóðfélagar greiði til sjóðsins þar til þeir hefja töku lífeyris. Þessi áætluðu framtíðariðgjöld svo og áætlaður rekstrarkostnaður og fjármagnsgjöld í framtíðinni eru núvirt miðað við árslok 2013. Þá er í matinu tekið tillit til endurmats á skuldabréfaeign sjóðsins, en hún hefur verið núvirt miðað við sömu ávöxtunarkröfu og skuldbindingarnar eða 3,5%. Ennfremur er bókfært virði markaðseigna fært til meðalmarkaðsverðs síðustu þriggja mánaða ársins.

Niðurstaða athugunarinnar er sú að skuldbindingar Stapa lífeyrissjóðs eru 4,6% umfram eignir að meðtöldu verðmæti iðgjalda í hlutfalli af skuldbindingum.

Reykjavík, 3. mars 2014

Bjarni Guðmundsson tryggingastærðfræðingur

Stapi lífeyrissjóður, ársreikningur 2013

Á R S S K Ý R S LA

2013

41

ÁRSREIKNINGUR 2013

5

Yfirlit um breytingar á hreinni eign til greiðslu lífeyris á árinu 2013 Skýringar

2013

2012

Iðgjöld Iðgjöld sjóðfélaga..................................................................................

Iðgjöld launagreiðenda.........................................................................

Réttindaflutningur og endurgreiðslur...................................................

Framlag ríkisins til jöfnunar á örorkubyrði............................................

Iðgjöld

2.2

2.090.737 4.363.641 ( 56.335) 331.258 6.729.301

1.975.433 4.106.550 ( 22.325) 316.378 6.376.035

3.902.746 ( 3.365) 67.176 3.966.557

3.766.589 ( 4.226) 13.590 3.775.952

1.982.613 63 7.392.834 ( 35.183) 9.340.326

994.009 216 11.432.610 ( 274.881) 12.151.955

Lífeyrir Lífeyrir...................................................................................................

Umsjónarnefnd eftirlauna.....................................................................

Annar beinn kostnaður vegna örorkulífeyris.........................................

Lífeyrir

4

2.3

Fjárfestingartekjur Tekjur af eignarhlutum.........................................................................

Tekjur af húseign...................................................................................

Vaxtatekjur og gengismunur.................................................................

Niðurfærsla verðbréfa...........................................................................

Fjárfestingartekjur

5 6 11 2.4

Fjárfestingargjöld Skrifstofu- og stjórnunarkostnaður ......................................................

7

80.568

67.798

Skrifstofu- og stjórnunarkostnaður ......................................................

Skrifstofu- og stjórnunarkostnaður

7 2.5

177.592 258.160

159.826 227.625

11.844.910

14.524.414

Hrein eign frá fyrra ári...........................................................................

131.656.561

117.132.148

Hrein eign í árslok til greiðslu lífeyris

143.501.472

131.656.561

Rekstrarkostnaður

Hækkun á hreinni eign á árinu

Fjárhæðir eru í þúsundum króna 42 Á R S S K Ý R S LA Stapi lífeyrissjóður, ársreikningur 2013

2013

ÁRSREIKNINGUR 2013

6

Efnahagsreikningur 31. desember 2013 Skýringar

2013

2012

Eignir Fjárfestingar Húseignir og lóðir..................................................................................

Verðbréf með breytilegum tekjum.......................................................

Verðbréf með föstum tekjum...............................................................

Veðlán...................................................................................................

Bundnar bankainnstæður.....................................................................

Fjárfestingar

8 9 10 10 2.8

62.400 50.209.428 85.111.074 1.356.545 2.739.079 139.478.526

64.000 42.245.448 81.236.540 1.028.030 2.725.545 127.299.563

655.545 25.099 680.645

610.856 708.354 1.319.210

1.324 4.218.228 4.219.551

2.474 4.375.121 4.377.595

144.378.722

132.996.369

830.365 46.885 877.250

1.237.478 102.330 1.339.807

143.501.472

131.656.561

Kröfur Kröfur á launagreiðendur......................................................................

Aðrar kröfur..........................................................................................

Kröfur

2.2

Aðrar eignir Rekstrarfjármunir .................................................................................

Sjóður og veltiinnlán.............................................................................

Aðrar eignir

8

Eignir samtals

Skuldir Skuldir við lánastofnanir.......................................................................

Aðrar skuldir.........................................................................................

Skuldir

Hrein eign til greiðslu lífeyris

3 , 13 13

Fjárhæðir eru í þúsundum króna Stapi lífeyrissjóður, ársreikningur 2013

Á R S S K Ý R S LA

2013

43

ÁRSREIKNINGUR 2013

7

Sjóðstreymi ársins 2013 2013

2012

Inngreiðslur Iðgjöld...................................................................................................

Fjárfestingartekjur ................................................................................

Afborganir verðbréfa............................................................................

Seld verðbréf með breytilegum tekjum................................................

Seld verðbréf með föstum tekjum........................................................

Bundnar bankainnstæður.....................................................................

6.684.612 5.836.716 2.866.584 17.167.040 21.628.936 ( 13.534) 54.170.355

6.364.857 6.329.321 1.776.858 8.042.817 14.529.327 249.958 37.293.137

3.966.557 80.321 177.016 561.903 4.785.798

3.775.952 67.552 236.055 133.567 4.213.126

49.384.557

33.080.011

22.260.243 27.281.208 49.541.451

13.075.148 18.690.838 31.765.986

Hækkun (lækkun) á sjóði og veltiinnlánum

( 156.893)

1.314.025

Sjóður og veltiinnlán í ársbyrjun ...........................................................

4.375.121 4.218.228

3.061.096 4.375.121

Útgreiðslur Lífeyrir...................................................................................................

Fjárfestingargjöld..................................................................................

Rekstrarkostnaður án afskrifta..............................................................

Aðrar útgreiðslur...................................................................................

Ráðstöfunarfé til kaupa á verðbréfum og annarri fjárfestingu Kaup á verðbréfum og önnur fjárfesting Kaup á verðbréfum með breytilegum tekjum.......................................

Kaup á verðbréfum með föstum tekjum...............................................

Sjóður og veltiinnlán í árslok

Fjárhæðir eru í þúsundum króna 44 Á R S S K Ý R S LA Stapi lífeyrissjóður, ársreikningur 2013

2013

ÁRSREIKNINGUR 2013

8

Yfirlit um breytingar á hreinni eign til greiðslu lífeyris á árinu 2013 Tryggingadeild 2013

2012

2.028.031 4.287.483 ( 11.709) 331.258 6.635.063

1.903.777 4.022.819 ( 13.033) 316.378 6.229.940

3.670.742 ( 3.365) 67.176 3.734.553

3.421.037 ( 4.226) 13.590 3.430.401

1.829.379 63 7.215.305 ( 35.183) 9.009.563

936.926 216 11.093.838 ( 274.881) 11.756.099

73.750

61.295

163.749 237.499

146.622 207.917

11.672.574

14.347.722

Hrein eign frá fyrra ári..........................................................................

127.657.360

113.309.638

Hrein eign í árslok til greiðslu lífeyris

139.329.934

127.657.360

Skýringar

Iðgjöld Iðgjöld sjóðfélaga.................................................................................

Iðgjöld launagreiðenda.........................................................................

Réttindaflutningur og endurgreiðslur...................................................

Framlag ríkisins til jöfnunar á örorkubyrði............................................

Iðgjöld

2.2

Lífeyrir Lífeyrir..................................................................................................

Umsjónarnefnd eftirlauna....................................................................

Annar beinn kostnaður vegna örorkulífeyris........................................

Lífeyrir

4

2.3

Fjárfestingartekjur Tekjur af eignarhlutum.........................................................................

Tekjur af húseign..................................................................................

Vaxtatekjur og gengismunur................................................................

Niðurfærsla verðbréfa..........................................................................

Fjárfestingartekjur

5 6 11 2.4

Fjárfestingargjöld Skrifstofu- og stjórnunarkostnaður......................................................

Rekstrarkostnaður

Skrifstofu- og stjórnunarkostnaður......................................................

Skrifstofu- og stjórnunarkostnaður

Hækkun á hreinni eign á árinu

7 2.5

Fjárhæðir eru í þúsundum króna Stapi lífeyrissjóður, ársreikningur 2013

Á R S S K Ý R S LA

2013

45

ÁRSREIKNINGUR 2013

9

Efnahagsreikningur 31. desember 2013 Tryggingadeild Skýringar

2013

2012

62.400 48.354.100 83.273.166 1.356.545 2.241.026 135.287.238

64.000 40.740.432 79.484.621 1.028.030 1.968.756 123.285.840

645.951 54.422 700.373

595.735 737.975 1.333.710

1.324 4.218.228 4.219.551

2.474 4.375.121 4.377.595

140.207.162

128.997.145

830.365 46.863 877.228

1.237.478 102.307 1.339.785

139.329.934

127.657.360

Eignir Fjárfestingar Húseignir og lóðir.................................................................................

Verðbréf með breytilegum tekjum.......................................................

Verðbréf með föstum tekjum...............................................................

Veðlán..................................................................................................

Bundnar bankainnstæður.....................................................................

Fjárfestingar

8

10 2.8

Kröfur Kröfur á launagreiðendur.....................................................................

Aðrar kröfur.........................................................................................

Kröfur

2.2

Aðrar eignir Rekstrarfjármunir.................................................................................

Sjóður og veltiinnlán.............................................................................

Aðrar eignir

8

Eignir samtals

Skuldir Skuldir við lánastofnanir.......................................................................

Aðrar skuldir.........................................................................................

Skuldir

3 , 13 13

Hrein eign til greiðslu lífeyris Mat á áunnum lífeyrisskuldbindingum

15

Fjárhæðir eru í þúsundum króna 46 lífeyrissjóður, ársreikningurÁ R2013 S S K Ý R S LA Stapi

2013 Fjárhæðir eru í þúsundum króna

ÁRSREIKNINGUR 2013

10

Sjóðstreymi ársins 2013 Tryggingadeild 2013

2012

6.584.847 5.809.850 2.866.584 14.445.008 20.871.054 (13.534) 50.563.810

6.222.491 6.301.833 1.776.858 6.538.540 13.755.791 249.958 34.845.470

3.734.553 73.503 163.173 561.903 4.533.132

3.430.401 61.048 222.852 133.567 3.847.868

46.030.678

30.997.602

19.667.493 26.520.077 46.187.570

11.134.394 18.549.183 29.683.577

(156.892)

1.314.026

4.375.121 4.218.228

3.061.096 4.375.121

Inngreiðslur Iðgjöld..................................................................................................

Fjárfestingartekjur ...............................................................................

Afborganir verðbréfa............................................................................

Seld verðbréf með breytilegum tekjum................................................

Seld verðbréf með föstum tekjum........................................................

Bundnar bankainnstæður.....................................................................

Útgreiðslur Lífeyrir..................................................................................................

Fjárfestingargjöld.................................................................................

Rekstrarkostnaður án afskrifta.............................................................

Aðrar útgreiðslur..................................................................................

Ráðstöfunarfé til kaupa á verðbréfum og annarri fjárfestingu Kaup á verðbréfum og önnur fjárfesting Kaup á verðbréfum með breytilegum tekjum.......................................

Kaup á verðbréfum með föstum tekjum..............................................

Hækkun (lækkun) á sjóði og veltiinnlánum Sjóður og veltiinnlán í ársbyrjun ..........................................................

Sjóður og veltiinnlán í árslok

Fjárhæðir eru í þúsundum króna Stapi lífeyrissjóður, ársreikningur 2013

Á R S S K Ý R S LA

2013

47

ÁRSREIKNINGUR 2013

11

Yfirlit um breytingar á hreinni eign til greiðslu lífeyris á árinu 2013 Séreignardeild 2013

2012

2.2

62.706 76.158 ( 44.626) 94.238

71.656 83.731 ( 9.292) 146.095

4 2.3

232.004 232.004

345.551 345.551

5 6 2.4

153.233 177.530 330.763

57.083 338.772 395.856

6.818

6.503

13.843 20.661

13.204 19.707

172.336

176.692

Hrein eign frá fyrra ári...........................................................................

3.999.201

3.822.509

Hrein eign í árslok til greiðslu lífeyris

4.171.537

3.999.201

Skýringar

Iðgjöld Iðgjöld sjóðfélaga..................................................................................

Iðgjöld launagreiðenda..........................................................................

Réttindaflutningur og endurgreiðslur....................................................

Iðgjöld

Lífeyrir Lífeyrir...................................................................................................

Lífeyrir

Fjárfestingartekjur Tekjur af eignarhlutum..........................................................................

Vaxtatekjur og gengismunur.................................................................

Fjárfestingartekjur

Fjárfestingargjöld Skrifstofu- og stjórnunarkostnaður.......................................................

Rekstrarkostnaður

Skrifstofu- og stjórnunarkostnaður.......................................................

Skrifstofu- og stjórnunarkostnaður

Hækkun á hreinni eign á árinu

7 2.5

Fjárhæðir eru í þúsundum króna 48

Á R S S K Ý R S LA

2013

ÁRSREIKNINGUR 2013

12

Efnahagsreikningur 31. desember 2013 Séreignardeild 2013

2012

1.855.327 1.837.908 498.053 4.191.288

1.505.016 1.751.918 756.789 4.013.724

9.595 9.595

15.121 15.121

4.200.883

4.028.845

29.345 29.345

29.644 29.644

4.171.537

3.999.201

Skýringar

Eignir Fjárfestingar Verðbréf með breytilegum tekjum........................................................

Verðbréf með föstum tekjum................................................................

Bundnar bankainnstæður......................................................................

Fjárfestingar

2.8

Kröfur Kröfur á launagreiðendur......................................................................

Kröfur

2.2

Eignir samtals

Skuldir Aðrar skuldir..........................................................................................

Skuldir

Hrein eign til greiðslu lífeyris

13

Fjárhæðir eru í þúsundum króna Á R S S K Ý R S LA

2013

49

ÁRSREIKNINGUR 2013

13

Sjóðstreymi ársins 2013 Séreignardeild 2013

2012

99.765 26.866 2.722.032 757.882 3.606.545

142.366 27.488 1.504.277 773.536 2.447.667

232.004 6.818 13.843 252.666

345.551 6.503 13.204 365.259

3.353.880

2.082.409

2.592.749 761.131 3.353.880

1.940.754 141.656 2.082.409

Hækkun á sjóði og veltiinnlánum

0

0

Sjóður og veltiinnlán í ársbyrjun ...........................................................

0 0

0 0

Inngreiðslur Iðgjöld...................................................................................................

Fjárfestingartekjur ................................................................................

Seld verðbréf með breytilegum tekjum.................................................

Seld verðbréf með föstum tekjum........................................................

Útgreiðslur Lífeyrir...................................................................................................

Fjárfestingargjöld..................................................................................

Rekstrarkostnaður án afskrifta..............................................................

Ráðstöfunarfé til kaupa á verðbréfum og annarri fjárfestingu Kaup á verðbréfum og önnur fjárfesting Kaup á verðbréfum með breytilegum tekjum.......................................

Kaup á verðbréfum með föstum tekjum...............................................

Sjóður og veltiinnlán í árslok

Fjárhæðir eru í þúsundum króna 50

Á R S S K Ý R S LA

2013

ÁRSREIKNINGUR 2013

14

Skýringar 1.

Upplýsingar um sjóðinn

Hlutverk Stapa lífeyrissjóðs er að tryggja sjóðfélögum, eftirlifandi mökum þeirra og börnum lífeyri samkvæmt ákvæðum í samþykktum sjóðsins. Sjóðurinn er lífeyrissjóður fyrir launafólk sem aðild eiga að stéttarfélögum verkafólks á starfsvæði sjóðsins sem nær frá Hrútafirði í vestri að Hornafirði í austri.

Sjóðurinn starfar samkvæmt samþykktum sjóðsins sem staðfestar eru af fjármálaráðuneytinu í samræmi við lög nr. 129/1997 um skyldutryggingu lífeyrisréttinda og starfsemi lífeyrissjóða.

2.

Yfirlit um helstu reikningsskilaaðferðir

2.1 Grundvöllur reikningsskila Ársreikningurinn er gerður í samræmi við lög um ársreikninga og reglur um ársreikninga lífeyrissjóða. Hann er byggður á kostnaðarverðsreikningsskilum að öðru leyti en því að skráð hlutabréf, hlutdeildarskírteini og afleiðutengd skuldabréf eru færð á markaðsverði. Ársreikningurinn er í íslenskum krónum og eru fjárhæðir sýndar í þúsundum króna.

Við gerð ársreikningsins þurfa stjórnendur að meta ýmis atriði og gefa sér forsendur um mat á eignum, skuldum, tekjum og gjöldum. Þó svo mat þetta sé samkvæmt bestu vitund stjórnenda geta raunveruleg verðmæti þeirra liða sem þannig eru metnir reynst önnur en niðurstaða samkvæmt matinu.

2.2 Iðgjöld Iðgjöld eru tekjufærð eftir skilagreinum sem borist hafa sjóðnum. Jafnframt er áætlað fyrir ógreiddum iðgjöldum í lok árs og er áætlunin byggð á skilum iðgjalda á undanförnum árum. Ógreidd iðgjöld í lok árs eru eignfærð í efnahagsreikning sem kröfur á launagreiðendur. Framlag ríkisins til jöfnunar á örorkubyrði er hluti af tryggingagjaldi vegna launa en framlaginu er ætlað að jafna örorkubyrði lífeyrissjóða.

2.3 Lífeyrir Undir lífeyri falla greiðslur sjóðsins til sjóðfélaga og skiptast þær í ellilífeyri, makalífeyri, örorkulífeyri og barnalífeyri en á móti eru þar greiðslur frá Umsjónarnefnd eftirlauna. Beinn kostnaður vegna örorkulífeyris er vegna örorkumats auk lögbundins framlags til Virk starfsendurhæfingarsjóðs en lífeyrissjóðir greiða gjald sem svarar 0,13% af samanlögðum iðgjaldastofni allra sjóðfélaga.

2.4 Fjárfestingartekjur Tekjur af eignarhlutum Undir tekjur af eignarhlutum er færður arður af hlutabréfaeign. Ennfremur breytingar á gengi skráðra hlutabréfa og gengismunur ef eignir eru skráðar í erlendum gjaldmiðlum og hagnaður eða tap af sölu hlutabréfa.

Tekjur af húseign Tekjur og gjöld vegna rekstrar húseignar í eigu sjóðsins falla undir tekjur af húseign.

Vaxtatekjur og gengismunur Undir vaxtatekjur og gengismun falla vaxtatekjur, verðbætur og gengismunur af verðbréfum með föstum tekjum, veðlánum og bankainnstæðum. Einnig fellur undir þennan lið gengismunur af verðbréfum með föstum tekjum og bankainnstæðum sem eru í erlendum gjaldmiðlum sem og breytingar á verði eða söluhagnaður/-tap af hlutdeildarskírteinum og afleiðusamningum.

2.5 Skrifstofu- og stjórnunarkostnaður Undir skrifstofu- og stjórnunarkostnað fellur allur kostnaður við rekstur sjóðsins, svo sem laun og launatengd gjöld, rekstur fasteignar og annar rekstarkostnaður. Skrifstofu- og stjórnunarkostnaður sem tengist eignaumsýslu er færður sérstaklega undir liðnum fjárfestingargjöld.

2.6 Varanlegir rekstrarfjármunir og afskriftir Varanlegir rekstrarfjármunir eru færðir á kostnaðarverði að frádregnum afskriftum.

Afskriftir eru reiknaðar sem fastur hundraðshluti miðað við áætlaðan nýtingartíma eignanna, þar til niðurlagsverði er náð. Áætlaður nýtingartími greinist þannig: Fasteignir .......................................................................................................................................

50 ár

Áhöld og bifreiðar .........................................................................................................................

5-7 ár

Stapi lífeyrissjóður, ársreikningur 2013

Fjárhæðir eru í þúsundum króna

Fjárhæðir eru í þúsundum króna Á R S S K Ý R S LA

2013

51

ÁRSREIKNINGUR 2013

15

Skýringar 2.7

Gjaldmiðlar og vísitölur

Eignir og skuldir sem bundnar eru vísitölu eða gengi erlendra gjaldmiðla eru færðar upp miðað við verðlag eða gengi í árslok. Viðskipti í erlendum gjaldmiðlum eru færð á gildandi gengi þess dags sem viðskiptin fara fram. Peningalegar eignir og skuldir í erlendum gjaldmiðlum eru færðar miðað við gengi í árslok. Gengismunur sem myndast er færður meðal fjárfestingartekna.

Gengi Seðlabanka Íslands greinist þannig:

USD .........................................................................

EUR .........................................................................

DKK .........................................................................

NOK .........................................................................

SEK ..........................................................................

GBP .........................................................................

Meðalgengi 2013 121,94 161,93 21,71 20,77 18,72 190,76

Meðalgengi 2012 124,75 160,29 21,53 21,43 18,41 197,68

Árslokagengi 2013 114,76 158,06 21,19 18,86 17,90 189,75

Árslokagengi 2012 128,43 169,33 22,69 22,98 19,70 207,65

2.8 Fjárfestingar Verðbréfum í eigu sjóðsins er skipt í verðbréf með breytilegum tekjum, verðbréf með föstum tekjum og veðlán. Til verðbréfa með breytilegum tekjum teljast hlutabréf og hlutdeildarskírteini verðbréfasjóða, fjárfestingasjóða og fagfjárfestasjóða. Til verðbréfa með föstum tekjum teljast skuldabréf og önnur verðbréf með föstum vöxtum eða með tiltekna vaxtaviðmiðun. Til veðlána teljast skuldabréfalán með veði í fasteignum.

Verðbréf með breytilegum tekjum skiptast í innlend og erlend hlutabréf og hlutdeildarskírteini. Erlend verðbréf sjóðsins eru skráð á skipulegum verðbréfamörkuðum og því eignfærð á markaðsverði nema framtakssjóðir sem færðir eru á innra virði. Verðbréfin eru umreiknuð í íslenskar krónur á skráðu kaupgengi í árslok. Innlend hlutabréf sjóðsins eru eignfærð á markaðsverði í árslok sé það fyrir hendi, en annars á kostnaðarverði eða áætluðu matsvirði.

Verðbréf með föstum tekjum eru færð til eignar með áföllnum verðbótum og vöxtum m.v. vaxtakjör verðbréfanna að teknu tilliti til ávöxtunarkröfu þeirra á kaupdegi.

Verðbréf með föstum tekjum eru færð niður í efnahagsreikningi vegna óvissu um innheimtu. Hér er ekki um endanlega afskrift að ræða heldur er myndaður afskriftareikningur til að mæta þeim kröfum sem kunna að tapast. Við niðurfærsluna hefur sérstök áhætta verið metin jafnframt því sem reiknuð er almenn niðurfærsla.

Sjóður og veltiinnlán eru færð undir liðnum aðrar eignir í efnahagsreikningi. Um er að ræða þær innstæður í fjármálastofnunum sem ekki eru háðar takmörkunum á notkun og sem bundnar eru til þriggja mánaða eða skemmri tíma. Bankainnstæður sem bundnar eru lengur en 3 mánuði eru færðar undir liðnum fjárfestingar í efnahagsreikningi.

2.9 Sundurliðun á deildir Tryggingadeild og Séreignardeild sjóðsins eru fjárhagslega aðskildar. Deildirnar fjárfesta þó saman í vissum eignaflokkum. Eign hvorrar deildar um sig í viðkomandi eignaflokki og þar með einstökum eignum í viðkomandi eignaflokki ræðst af hlutfallslegri stærð eignaflokksins í eignasafni hvorrar deildar um sig. Gerð er grein fyrir þessari skiptingu í deildskiptum ársreikningi.

Stapi lífeyrissjóður, ársreikningur 2013

52

Á R S S K Ý R S LA

Fjárhæðir erueruí þúsundum króna Fjárhæðir í þúsundum króna 2013

ÁRSREIKNINGUR 2013

16

Skýringar 3.

Mat stjórnenda og ályktanir við beitingu reikningsskilaaðferða og önnur mál

3.1 Varúðarfærslur vegna virðisrýrnunar krafna og útlána Sjóðurinn hefur sett sér reglur til að meta afskriftarþörf vegna útlána og annarra fjárhagslegra skuldbindinga. Óbeinum afskriftum af þessu tagi er ætlað að mæta mögulegu tapi við innheimtu á kröfum sjóðsins og er færður sérstakur afskriftarreikningur í þessu skyni.

Reglur sjóðsins byggja bæði á almennum og sértækum framlögum á afskriftarreikning. Almennum framlögum er ætlað að mæta mögulegu tapi vegna áhættu sem ekki er vitað um og hefur ekki verið sérstaklega metin. Sértæk framlög byggja á mati á mögulegri tapsáhættu vegna tiltekinna krafna, þar sem sjóðurinn hefur upplýsingar sem gefa til kynna að téðir skuldarar kunni að eiga erfitt með að endurgreiða skuldir sínar að fullu. Mat á þessum kröfum er yfirfarið og endurnýjað miðað við nýjustu upplýsingar. Niðurstaðan byggir á mati á mögulegum endurheimtum og eru varúðarsjónarmið höfð að leiðarljósi til að reyna að komast hjá ofmati. Talsverð óvissa kann þó að ríkja um mat þessara eigna. Niðurfærslur greinast svo:

Almenn niðurfærsla í árslok Sértæk niðurfærsla í árslok Samtals niðurfærsla í árslok

147.897 5.174.521 5.322.418

Ekki er um endanlega afskrift að ræða, en rétt er að leggja áherslu á að mikil óvissa ríkir um endurheimtur þessara krafna, sem endurspeglast í þessari miklu niðurfærslu og er það mat sjóðsins að óverulegar líkur séu á því að endurheimtur verði verulega betri en niðurfærslurnar gera ráð fyrir.

3.2 Matskenndir liðir í ársreikningi og dómsmál Veruleg óvissa ríkir um mat á nokkrum liðum í ársreikningi. Er þar bæði um að ræða afleiðusamninga og skuldabréf, auk mögulegra áhrifa skuldajöfnunar við uppgjör. Mat á þessum liðum í ársreikningi er gert með sömu aðferðum og undanfarin ár. Mál þessi eru nú fyrir dómstólum og nema dómkröfur tæplega 4 milljörðum króna auk dráttarvaxta. Í ársreikningi er færð skuld vegna þessa og nemur hún um 830 milljónum króna og hefur þá verið tekið mið af líklegri skuldajöfnun tapist mál fyrir dómstólum. Engin vissa er þó fyrir því að mat sjóðsins á ætlaðri skuldajöfnun reynist rétt komi til hennar. Sjóðurinn telur að mat á áhrifum samninganna sem fært er í ársreikningi sé varfærið miðað við stöðuna eins og hún var við gerð hans, en ítrekar þá óvissu sem er um endanlega niðurstöðu við uppgjör þessara ágreiningsmála. Verði niðurstaðan frábrugðin mati sjóðsins hefur það áhrif á hreina eign og tryggingafræðilega stöðu sjóðsins.

4. Lífeyrir

Ellilífeyrir .................................................................................................................................... Örorkulífeyrir ..............................................................................................................................

Makalífeyrir ................................................................................................................................

Barnalífeyrir ................................................................................................................................

Lífeyrisgreiðslur úr séreignardeild ...............................................................................................

Sérstök útborgun séreignar skv. lögum .......................................................................................

Lífeyrir samtals ............................................................................................................................

2013

2012

2.418.480 1.009.675 204.833 37.753 3.670.742 119.366 112.638 3.902.746

2.244.390 937.245 201.349 38.054 3.421.037 151.477 194.074 3.766.589

1.707.851 121.528 1.829.379 153.233 1.982.613

814.514 122.412 936.926 57.083 994.009

5. Tekjur af eignarhlutum Tekjur af innlendum hlutabréfum ..............................................................................................

Tekjur af erlendum hlutabréfum ................................................................................................

Tekjur af eignarhlutum, Tryggingadeild .....................................................................................

Tekjur af eignarhlutum, Séreignardeild .......................................................................................

Tekjur af eignarhlutum samtals ..................................................................................................

Stapi lífeyrissjóður, ársreikningur 2013

Fjárhæðir eru í þúsundum króna

Fjárhæðir eru í þúsundum króna Á R S S K Ý R S LA

2013

53

ÁRSREIKNINGUR 2013

17

Skýringar 6. Vaxtatekjur og gengismunur

Tekjur af erlendum hlutdeildarskírteinum .................................................................................

Tekjur af innlendum hlutdeildarskírteinum ................................................................................

Tekjur af markaðsskuldabréfum .................................................................................................

Tekjur af veðskuldabréfum ........................................................................................................

Tekjur af bankainnstæðum ........................................................................................................

Tekjur af skammtímabréfum .......................................................................................................

Dráttarvextir ...............................................................................................................................

Gjaldeyris- og skiptasamningar ..................................................................................................

Vaxtatekjur og gengismunur, Tryggingadeild ..............................................................................

Vaxtatekjur og gengismunur, Séreignardeild ..............................................................................

Vaxtatekjur og gengismunur samtals ..........................................................................................

2013

2012

175.399 156.722 6.644.594 95.790 126.575 128.207 21.810 ( 133.793) 7.215.305 177.530 7.392.834

3.394.602 150.238 6.856.377 100.571 550.268 23.665 18.117 0 11.093.838 338.772 11.432.610

138.015 1.959 6.902 23.901 12.600 0 74.783 258.160 ( 78.503) 179.657 165.814 13.843 179.657

110.644 2.027 8.971 17.023 12.873 6.571 69.515 227.625 ( 67.798) 159.826 146.622 13.204 159.826

7. Skrifstofu- og stjórnunarkostnaður Laun og launatengd gjöld ............................................................................................................

Tryggingastærðfræðingur ...........................................................................................................

Endurskoðun ...............................................................................................................................

Lögfræðikostnaður ......................................................................................................................

Fjármálaeftirlit ............................................................................................................................

Sérstakur skattur .........................................................................................................................

Annar kostnaður .........................................................................................................................

Fært á fjárfestingargjöld ..............................................................................................................

Rekstrarkostnaður .......................................................................................................................

Rekstrarkostnaður, Tryggingadeild .............................................................................................

Rekstrarkostnaður, Séreignardeild ..............................................................................................

8. Varanlegir rekstrarfjármunir Varanlegir rekstrarfjármunir og afskriftir greinast þannig: Fasteignir

Aðrar eignir

Samtals

Heildarverð 1/1 .....................................................................................

Breytingar á árinu ..................................................................................

80.000 0

7.393 (3.280)

87.393 (3.280)

Heildarverð 31/12 .................................................................................

80.000

4.113

84.113

Afskrifað 1/1 ..........................................................................................

Selt á árinu.............................................................................................

Afskrifað á árinu ....................................................................................

16.000 0 1.600

4.919 (2.952) 823

20.919 (2.952) 2.423

Afskrifað 31/12 ......................................................................................

17.600

2.790

20.390

Bókfært verð 31/12................................................................................

62.400

1.323

63.723

Bókfært verð Strandgata 3, Akureyri............................................................................

62.400

Fasteignamat Brunabótamat 59.040

128.070

Fasteignin við Strandgötu 3 er nýtt undir starfsemi sjóðsins.

Stapi lífeyrissjóður, ársreikningur 2013

54

Á R S S K Ý R S LA

Fjárhæðir erueruí þúsundum króna Fjárhæðir í þúsundum króna 2013

ÁRSREIKNINGUR 2013

18

Skýringar 9. Verðbréf með breytilegum tekjum Eignarhluti %

2013

2012

2,36% 4,19% 1,91% 1,99% 2,07% 3,54% 3,36% 1,31% 0,92% 0,65%

1.236.046 389.037 860.153 1.810.481 2.026.021 669.625 679.845 319.987 247.496 670.570 8.909.263 8.105.698 803.565 8.909.263

147.883 259.779 447.556 382.979 727.350 268.536 361.020 396.923 0 0 2.992.025 2.415.265 576.760 2.992.025

Eignarhlutir í öðrum innlendum félögum: AO Fjárfestingarfélag GP hf. ........................................................................................................

AO Fjárfestingarfélag slhf. ...........................................................................................................

Atorka hf......................................................................................................................................

CCP hf. .........................................................................................................................................

EA fjárfestingarfélag hf. ...............................................................................................................

Egla hf. ........................................................................................................................................

Eignarhaldsfélag lífeyrissjóða ehf. ...............................................................................................

Eik fasteignafélag hf. ..................................................................................................................

FÍ fasteignafélag........................................................................................................................... Íslensk verðbréf hf. ......................................................................................................................

Jarðvarmi GP ehf. ........................................................................................................................

Jarðvarmi slhf. .............................................................................................................................

Kjölfesta slhf. ...............................................................................................................................

Loðnuvinnslan hf. ........................................................................................................................

Reiknistofa lífeyrissjóðanna ehf. .................................................................................................

Rusor ehf. ....................................................................................................................................

SF-I GP ehf. ..................................................................................................................................

SF-I slhf. .......................................................................................................................................

Sparisjóður Norðfjarðar ..............................................................................................................

SRE-I slhf......................................................................................................................................

SRE-I GP.......................................................................................................................................

SRE-II slhf. ...................................................................................................................................

T Plús hf. ......................................................................................................................................

Tækifæri ehf. ............................................................................................................................... Önnur félög .................................................................................................................................

Samtals........................................................................................................................................

750 691.045 76.810 117.121 0 1.272 8.439 29.511 40.682 183.943 225 455.677 185.730 36.924 22.385 0 40 823.479 40.695 366.426 75 555.178 2.000 53.515 1 3.691.922

750 635.048 0 138.242 40.050 1.272 8.439 29.511 0 229.519 292 459.722 5.205 11.911 24.154 45.981 40 693.782 40.695 285.529 75 183.863 2.000 60.589 1 2.896.670

Aðrir áhættufjármunir: Eignarhlutur í Greiðslustofu lífeyrissjóða.....................................................................................

134

134

Eignarhlutir í skráðum félögum í Nasdaq OMX Iceland: Eimskipafélag Íslands hf. .......................................................................

Fjarskipti hf.............................................................................................

Hagar hf. ...............................................................................................

Icelandair Group hf. ...............................................................................

Marel hf. ................................................................................................

N1 hf.......................................................................................................

Reginn hf................................................................................................

Tryggingamiðstöðin hf............................................................................

Vátryggingafélag Íslands hf.................................................................... Össur hf..................................................................................................

Samtals ..................................................................................................

Hlutur Tryggingadeildar..........................................................................

Hlutur Séreignardeildar..........................................................................

Stapi lífeyrissjóður, ársreikningur 2013

Fjárhæðir eru í þúsundum króna

Fjárhæðir eru í þúsundum króna Á R S S K Ý R S LA

2013

55

ÁRSREIKNINGUR 2013

19

Skýringar 9. Verðbréf með breytilegum tekjum (frh.)

2013

2012

1.719.227 2.168.345 25.629 3.913.201

3.794.584 554.605 27.549 4.376.738

967.435 10.346.888 2.152.196 12.896.348 3.803.872 752.411 1.795.513 980.247 33.694.908 32.643.146 1.051.763 33.694.908

763.941 3.247.465 2.714.167 14.327.216 4.774.003 648.958 2.013.747 3.490.383 31.979.880 31.051.624 928.256 31.979.880

50.209.428 48.354.100 1.855.328 50.209.428

42.245.448 40.740.432 1.505.016 42.245.448

2013

2012

70.520.500 19.610.548 278.973 ( 5.298.948) 85.111.074 83.273.166 1.837.908 85.111.074

69.831.375 17.703.349 243.939 ( 6.542.123) 81.236.540 79.484.622 1.751.918 81.236.540

470.867 909.149 ( 23.470) 1.356.545

522.488 526.129 ( 20.586) 1.028.030

Verðbréf með föstum tekjum samtals.........................................................................................

Hlutur Tryggingadeildar...............................................................................................................

Hlutur Séreignardeildar................................................................................................................

86.467.619 84.629.711 1.837.908 86.467.619

82.264.570 80.512.652 1.751.918 82.264.570

Afskriftarsjóður í heild .................................................................................................................

( 5.322.418)

( 6.562.709)

Önnur innlend verðbréfaeign: Hlutdeildarskírteini í skuldabréfasjóðum.....................................................................................

Framtakssjóðir.............................................................................................................................

Peningamarkaðssjóðir..................................................................................................................

Samtals........................................................................................................................................

Erlend verðbréfaeign: Hlutabréf......................................................................................................................................

Hlutdeildarskírteini í hlutabréfasjóðum.......................................................................................

Hlutdeildarskírteini í skuldabréfasjóðum.....................................................................................

Framtakssjóðir.............................................................................................................................

Marksjóðir....................................................................................................................................

Hrávörusjóðir...............................................................................................................................

Fasteignasjóðir.............................................................................................................................

Skammtímasjóðir.........................................................................................................................

Samtals........................................................................................................................................

Hlutur Tryggingadeildar...............................................................................................................

Hlutur Séreignardeildar................................................................................................................

Verðbréf með breytilegum tekjum samtals.................................................................................

Hlutur Tryggingadeildar...............................................................................................................

Hlutur Séreignardeildar................................................................................................................

10. Verðbréf með föstum tekjum

Markaðsbréf: Ríkistryggð skuldabréf ................................................................................................................. Önnur innlend markaðsskuldabréf .............................................................................................

Erlend skuldabréf ........................................................................................................................

Niðurfærsla verðbréfa með fastar tekjur ....................................................................................

Verðbréf með föstum tekjum samtals.........................................................................................

Hlutur Tryggingadeildar...............................................................................................................

Hlutur Séreignardeildar................................................................................................................

Veðskuldabréf: Veðskuldabréf sjóðfélaga ........................................................................................................... Önnur veðskuldabréf ..................................................................................................................

Niðurfærsla veðskuldabréfa ........................................................................................................

Veðskuldabréf samtals ...............................................................................................................

Af skráðum skuldabréfum, þar sem kaupverð lá fyrir í Nasdaq OMX Iceland í árslok, var markaðsverð þeirra 1.411 mkr. hærra en bókfært verð.

Stapi lífeyrissjóður, ársreikningur 2013

56

Á R S S K Ý R S LA

Fjárhæðir erueruí þúsundum króna Fjárhæðir í þúsundum króna 2013

ÁRSREIKNINGUR 2013

20

Skýringar 11. Niðurfærsla verðbréfa

2013

2012

6.562.709 35.183 ( 141.111) ( 1.134.364) 0 5.322.418

11.999.858 7.028 ( 393.781) ( 5.318.248) 267.852 6.562.709

í íslenskum krónum

í erlendum gjaldmiðlum

Samtals

16.864.568 83.607.669 1.356.545 2.739.079 104.567.861

33.344.860 1.503.405 0 0 34.848.265

50.209.428 85.111.074 1.356.545 2.739.079 139.416.126

Niðurfærsla 1.1. ..........................................................................................................................

Breyting á almennri niðurfærslu .................................................................................................

Niðurfærsla færð út ....................................................................................................................

Afskrifað fært út ..........................................................................................................................

Sértæk niðurfærsla á árinu ..........................................................................................................

Niðurfærsla 31.12. ......................................................................................................................

12. Fjárfestingar skiptast þannig eftir gjaldmiðlum:

Verðbréf með breytilegum tekjum ........................................................

Verðbréf með föstum tekjum ................................................................

Veðlán ...................................................................................................

Bundnar innstæður hjá lánastofnunum .................................................

Erlendir gjaldmiðlar sundurliðast sem hér segir: USD ..................................................................................................................................................................................

EUR ..................................................................................................................................................................................

DKK ...................................................................................................................................................................................

NOK ..................................................................................................................................................................................

SEK ...................................................................................................................................................................................

GBP ..................................................................................................................................................................................

16.009.257 16.083.558 319.351 165.390 388.559 1.882.150 34.848.265

13. Skuldir 2013

2012

830.365 830.365

1.237.478 1.237.478

Ógreiddur kostnaður ..................................................................................................................

13.478

12.546

Aðrar skammtímaskuldir ............................................................................................................

33.407

89.783

46.885

102.330

877.250

1.339.807

Skuldir við lánastofnanir: Staða afleiðusamninga ................................................................................................................

Aðrar skuldir:

Samtals ......................................................................................................................................

Stapi lífeyrissjóður, ársreikningur 2013

Fjárhæðir eru í þúsundum króna

Fjárhæðir eru í þúsundum króna Á R S S K Ý R S LA

2013

57

ÁRSREIKNINGUR 2013

21

Skýringar 14. Aðrar upplýsingar Sjóðurinn á ekki hlut í neinu félagi þar sem hann ber ótakmarkaða ábyrgð að undanskildum hlut í Greiðslustofu lífeyrissjóðanna sem er óverulegur.

Sjóðurinn hefur skuldbundið sig til þátttöku í erlendum framtakssjóðum. Greiðslur vegna skuldbindinganna geta að hámarki numið 6.500 millj. króna. Á móti koma endurgreiðslur frá sjóðunum þegar fjárfestingarnar eru seldar aftur.

Stöðugildi voru 12,4 í árslok. Heildarfjárhæð launa nam 113 millj. króna og launatengd gjöld 24,9 millj. króna.

Laun stjórnarmanna, framkvæmdastjóra og endurskoðunarnefndar á árinu sundurliðast þannig: Anna María Elíasdóttir ................................................................................................................ Ágúst Torfi Hauksson, stjórn og endurskoðunarnefnd ................................................................ Ásgerður Pálsdóttir .....................................................................................................................

Björn Snæbjörnsson, stjórn og endurskoðunarnefnd .................................................................

Fjóla Björk Jónsdóttir, endurskoðunarnefnd ...............................................................................

Guðrún Ingólfsdóttir ...................................................................................................................

Gylfi Pálsson ................................................................................................................................

Orri Freyr Oddsson ......................................................................................................................

Pálína Margeirsdóttir ..................................................................................................................

Unnur Gréta Haraldsdóttir .......................................................................................................... Þorkell Kolbeins ...........................................................................................................................

Kári Arnór Kárason, framkvæmdastjóri .......................................................................................

Samtals

40 1.719 128 1.637 490 774 64 774 560 774 86 18.772 25.818

Greiðslur til endurskoðenda á árinu voru 6.902 þús. kr. þar af voru 2.552 þús. kr. vegna innri endurskoðunar.

15. Tryggingafræðileg úttekt Tryggingafræðileg athugun var gerð á skuldbindingum Tryggingadeildar sjóðsins miðað við árslok 2013. Úttektin var gerð í samræmi við ákvæði reglugerðar nr. 391/1998. Í úttektinni er framlag ríkisins til jöfnunar örorkubyrði tekið með við mat á tryggingafræðilegri stöðu. Í uppgjörinu er miðað við réttindakerfi sjóðsins. Áfallnar skuldbindingar Tryggingadeildar námu 149.443,5 millj. króna, samanborið við 137.506,9 millj. króna eignir. Áfallin staða er því neikvæð um 11.936,6 millj. króna eða 8%. Að teknu tilliti til mats á virði örorkuframlags, áætlaðra framtíðariðgjalda og þeirra skuldbindinga sem þær skapa nema heildareignir deildarinnar til tryggingafræðilegs uppgjörs 236.947,3 millj. króna og heildarskuldbindingar nema kr. 248.355,5 millj. króna. Skuldbindingar nema þannig 11.408,2 millj. króna hærri fjárhæð en eignir og er tryggingafræðileg staða deildarinnar því neikvæð um 4,6%.

Breytingin sundurliðast þannig:

Tryggingafræðileg afkoma árið 2013

Áfallin skuldbinding

Framtíðarskuldbinding

Heildarskuldbinding

Eignir Samtals eign til tryggingafræðilegs uppgjörs 31.12.2013................................................................................

137.506,9 99.440,4 Eign til tryggingafræðilegs uppgjörs pr. 1.1.2013 ............................................................................... ( 127.540,3) ( 93.983,8) Aukning á eign til tryggingafræðilegs uppgjörs ...................................................................................

9.966,6 5.456,6

236.947,3 ( 221.524,1) 15.423,2

Skuldbindingar Skuldbindingar vegna lífeyris pr. 31.12.2013 .............................................................................................

149.443,5 Skuldbinding vegna lífeyris pr. 1.1.2013 ..................................................................................... ( 136.174,1) Aukning skuldbindinga á árinu ..................................................................................................

13.269,4

248.355,5 ( 230.758,3) 17.597,2

98.912,0 ( 94.584,2) 4.327,8

Breyting á tryggingafræðilegri stöðu ............................................................................................................... ( 3.302,8)

Stapi lífeyrissjóður, ársreikningur 2013

58

Á R S S K Ý R S LA

1.128,8

( 2.174,0)

Fjárhæðir erueruí þúsundum króna Fjárhæðir í þúsundum króna 2013

ÁRSREIKNINGUR 2013

22

Skýringar Tryggingafræðileg staða 31.12.2013

Áfallin skuldbinding

Framtíðarskuldbinding

Heildarskuldbinding

Eignir Hrein eign til greiðslu lífeyris 31.12.2013..................................................................................................................

139.329,9 Núvirði verðbréfa, hækkun ........................................................................................................... ( 316,0) Lækkun vegna fjárfestingargjalda .................................................................................................................... ( 1.507,0) Örorkuframlag ....................................................................................................................

5.005,1 Núvirði framtíðariðgjalda .....................................................................................................................................

94.435,3 Eignir samtals .............................................................................................................................................

137.506,9 99.440,4

139.329,9 ( 316,0) ( 1.507,0) 5.005,1 94.435,3 236.947,3

Skuldbindingar Ellilífeyrir ..............................................................................................................................................................

119.887,1 74.058,2 Örorkulífeyrir ......................................................................................................................................................

19.909,2 17.133,4 Makalífeyrir .................................................................................................................................................

7.972,6 4.333,4 Barnalífeyrir .................................................................................................................................................................

175,8 1.397,6 Rekstrarkostnaður ......................................................................................................................................................

1.498,8 1.989,4 Skuldbindingar samtals ..........................................................................................................................

149.443,5 98.912,0 Skuldbindingar umfram eignir: ( 11.936,6) 528,4 Í hlutfalli af skuldbindingum: ( 8,0)% 0,5%

193.945,3 37.042,6 12.306,0 1.573,4 3.488,2 248.355,5 ( 11.408,2) ( 4,6)%

Stapi lífeyrissjóður, ársreikningur 2013

Fjárhæðir eru í þúsundum króna

Fjárhæðir eru í þúsundum króna Á R S S K Ý R S LA

2013

59

ÁRSREIKNINGUR 2013

23

Kennitölur Skýring:

2013

2012

2011

2010

2009

Hrein nafnávöxtun .....................................................................

6,79% Hrein nafnávöxtun - 5 ára meðaltal .....................................................................

6,00% Hrein raunávöxtun..................................................................................................

1 3,03% Hrein raunávöxtun - 5 ára meðaltal ..........................................................

1,04% Hrein raunávöxtun - 10 ára meðaltal ......................................................

2,38% Fjárfestingargjöld sem hlutfall af eignum .............................................

2 0,06% Rekstrarkostnaður sem hlutfall af eignum ..........................................

2 0,12% Heildarkostnaður sem hlutfall af eignum ..............................................

2 0,18%

10,07%

5,20%

6,17%

1,93%

4,66%

3,73%

5,81%

8,20%

Tryggingadeild:

5,30%

-0,02%

3,47%

-6,17%

-2,52%

-3,63%

-2,02%

-0,10%

2,94%

2,19%

1,98%

1,40%

0,05% 0,12% 0,17%

0,04% 0,17% 0,22%

0,05% 0,10% 0,15%

0,05% 0,07% 0,11%

17,6% 62,1% 17,1% 0,2% 0,8% 2,1%

13,8% 63,6% 17,7% 1,4% 0,9% 2,6%

23,5% 65,3% 7,7% 0,2% 1,0% 2,2%

29,4% 54,2% 12,3% 0,4% 1,2% 2,4%

75% 25%

74% 26%

75% 25%

74% 26%

62% 38%

65,9% 27,5% 5,6% 1,0%

65,6% 27,4% 5,9% 1,1%

64,3% 28,3% 6,3% 1,1%

64,6% 27,3% 6,9% 1,1%

61,9% 29,5% 7,2% 1,4%

Lífeyrisbyrði ................................................................................... 6 56,3% Heildarfjöldi launagreiðenda á árinu ...........................................................................

2.668 Fjöldi sjóðfélaga ........................................................................... 7 18.705 Fjöldi lífeyrisþega í lok ársins ................................................................................

7.337 Hækkun(lækkun) iðgjalda frá fyrra ári ............................................................. 6,6% Hækkun lífeyrisútgjalda ....................................................................

7,3% Hækkun á hreinni eign til greiðslu lífeyris .......................................

9,1% Eignir umfram heildarskuldbindingar ............................................ 8 -4,6% Eignir umfram áfallnar skuldbindingar ........................................ 9 -8,0% Starfsmannafjöldi ..................................................................................

12,4 Hækkun vísitölu neysluverðs ...................................................................................

3,66%

55,1% 2.609 18.505 6.972 7,3% 5,1% 12,7% -4,0% -6,3% 13,1 4,52%

56,2% 2.556 18.320 6.562 9,7% 9,1% 7,7% -7,5% -13,1% 10,1 5,23%

55,9% 2.488 18.415 6.433 4,8% 8,9% 8,7% -11,7% -14,2% 10,3 2,61%

56,2% 2.376 18.186 6.010 -2,8% 17,4% 4,3% -12,3% 10,3 8,63%

8,8% 10,9% 7,1% 16,3% 15,1% 13,4% 4,1% 6,1% 2,5% 8,3% 7,2% 5,6% 4,6% 0,5%

9,9% 5,0% 8,3% 17,1% 15,2%

16,9% 12,8% 8,9% 19,2% 18,7%

20,5% 21,1% 18,6% 19,2% 21,7%

4,4% -0,2% 2,9% 8,8% 7,0%

13,9% 9,9% 6,1% 10,4% 10,0%

10,9% 11,5% 9,2% 10,1% 12,4%

1,0% 0,5%

9,2% 0,5%

17,1% 0,5%

Skipting fjárfestinga: 3 Skráð verðbréf með breytilegum tekjum ..............................................

23,3% Skráð verðbréf með föstum tekjum ..............................................

59,5% Óskráð verðbréf með breytilegum tekjum .............................................. 12,9% Óskráð verðbréf með föstum tekjum ..............................................

1,3% Veðlán ................................................................................................

1,0% Aðrar eignir .......................................................................................................

2,0% Skipting fjárfestinga eftir gjaldmiðlum: 4 Eignir í íslenskum krónum .......................................................

Eignir í erlendum gjaldmiðlum ...............................................

Hlutfallsleg skipting lífeyris: 5 Ellilífeyrir .......................................................................................... Örorkulífeyrir .................................................................................

Makalífeyrir ......................................................................................

Barnalífeyrir .....................................................................................

-10,8%

Séreignardeild: Safn I - nafnávöxtun ..........................................................................

Safn II - nafnávöxtun ...........................................................................

Safn III - nafnávöxtun .......................................................................

Safn I - 5 ára nafnávöxtun ........................................................

Safn II - 5 ára nafnávöxtun ........................................................

Safn III - 5 ára nafnávöxtun ........................................................

Safn I - raunávöxtun ársins...............................................................

Safn II - raunávöxtun ársins.............................................................

Safn III - raunávöxtun ársins............................................................

Safn I - 5 ára raunávöxtun ...................................................................

Safn II - 5 ára raunávöxtun ...............................................................

Safn III - 5 ára raunávöxtun ...............................................................

Hækkun höfuðstóls frá fyrra ári ...........................................................

Heildarkostnaður sem hlutfall af eignum .........................................

Fjárhæðir eru í þúsundum króna

Stapi lífeyrissjóður, ársreikningur 2013

60

Á R S S K Ý R S LA

8,1% 7,9% 6,6% 12,7% 11,4% 9,8% 4,3% 4,1% 2,8% 7,5% 6,2% 4,7% 4,3% 0,5%

2013

ÁRSREIKNINGUR 2013

24

Kennitölur Skýring: Ávöxtun einstakra eignaflokka: Nafnávöxtun: Innlend hlutabréf .........................................................................

Erlend hlutabréf .............................................................................

Ríkistryggð skuldabréf ................................................................. Önnur innlend skuldabréf .................................................................

Erlend skuldabréf .......................................................................

Sérhæfðar erlendar fjárfestingar ............................................................

Skammtímabréf ...........................................................................

Raunávöxtun: Innlend hlutabréf ....................................................................

Erlend hlutabréf ...........................................................................

Ríkistryggð skuldabréf ................................................................. Önnur innlend skuldabréf ..............................................................

Erlend skuldabréf ...............................................................

Sérhæfðar erlendar fjárfestingar ............................................................

Skammtímabréf ...........................................................................

2013

2012

2011

2010

2009

19,6% 4,0% 8,7% 8,1% -6,1% -2,5% 4,4%

16,9% 16,4% 8,9% 10,9% 16,1% 5,6% 3,8%

-1,4% 11,9% 9,6% 5,8% -29,9% 1,6% 2,4%

-14,2% 1,6% 17,4% -4,3% -2,2% -4,9% 2,7%

1,2% -7,1% 13,8% 0,8% 6,2% 10,0% -10,1%

15,4% 0,3% 4,9% 4,3% -9,4% -5,9% 0,7%

11,8% 11,4% 4,2% 6,1% 11,1% 1,0% -0,7%

-6,3% 6,3% 4,2% 0,5% -33,4% -3,4% -2,7%

-16,4% -1,0% 14,4% -6,7% -4,7% -7,3% 0,1%

-6,8% -14,5% 4,8% -7,2% -2,2% 1,3% -17,2%

Skýringar: 1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

Raunávöxtun á meðaltali hreinnar eignar m.v. vísitölu neysluverðs.

Rekstrarkostnaður, fjármagnsgjöld og heildarkostnaður í hlutfalli af meðaltali hreinnar eignar.

Hlutfallsleg skipting á eignum sjóðsins í mismunandi eignaflokka í árslok.

Skipting á fjárfestingum sjóðsins í íslenskar krónur og erlenda gjaldmiðla án tillits til gjaldeyrisvarna.

Hlutfallsleg skipting á lífeyrisgreiðslum sjóðsins milli einstakra lífeyristegunda.

Lífeyrisgreiðslur sem hlutfall af iðgjöldum Heildarfjöldi sjóðfélaga, sem greiddi til sjóðsins á árinu.

Heildareignir sjóðsins (eign í lok árs + verðmæti framtíðariðgjalda) í hlutfalli við heildarskuldbindingar hans skv. tryggingafræðilegri úttekt.

9. Eignir í lok árs í hlutfalli við áfallnar skuldbindingar í lok árs skv. tryggingafræðilegri úttekt.

Á R S S K Ý R S LA

Stapi lífeyrissjóður, ársreikningur 2013

2013

61

STAPI PENSION FUND FINANCIAL STATEMENTS

F I N A N C I A L S TAT E M E N T S 2 0 1 3

Reportbyby Board of Directors Report Board of Directors The year 2013 was a challenging operational year for Stapi Pension Fund. Capital controls and scant investment options continued to characterise the fund’s financial environment with a resulting impact on return on assets. The slack rate of return on government bonds – the fund’s largest portfolio – significantly affected the year’s performance and prevented the fund from reaching its objectives with regard to return on assets. The fund continued to increase the proportion of assets in its portfolio which are likely to yield a better long-term return than government bonds, albeit with a higher risk potential. It is to be hoped, nevertheless, that the likelihood will also improve of the fund’s assets yielding enough to sustain heightened obligations so that members’ entitlements will not have to be reduced. Pension funds are subject to the imposition of challenging aims and strict stipulations with regard to risk levels and return on assets. Such conditions, however, can be hard to fulfil when low-risk assets do not yield enough to support the growth of obligations. The fund anticipates that return on assets in 2014 will be sufficient to sustain increased obligations. This, however, is dependent upon market conditions.

In 2013 a total of 18,705 members working for 2,668 employers paid contributions to the fund’s mandatory division. The year’s total contributions amounted to ISK 6,454 million. Contributions to the mandatory division were ISK 6,315 million, increasing by 6.6% from the previous year; contributions to the voluntary division fell by 10.6% compared to the previous year, amounting to ISK 139 million. The number of active members, i.e. those generally making monthly contributions to the fund was 12,757 in the mandatory division and 751 in the voluntary division.

The mandatory division’s total pension disbursements during the year amounted to ISK 3,671 million, rising by 7.3% from the previous year. Old age pensions were ISK 2,418 million, disability benefits were ISK 1,010 million, spouse pensions amounted to ISK 205 million and child benefits were ISK 38 million. Pension disbursements from the voluntary divisions came to a total of ISK 232 million, thereof a special disbursement in compliance with legal requirements of ISK 113 million.

The total number of pensioners was 7,337 at end of year.

The fund’s operating expenses in 2013 amounted to ISK 178 million. Operating expenses as a proportion of assets were 0.12%. Full time equivalent units were 12.4 during the year and total payroll expenses were ISK 113 million.

The mandatory division’s net assets available for pensions and benefits were ISK 139,330 million, rising by 9.1% compared to the previous year. The division’s nominal return on investments was positive by 6.8% and real return was 3.03%. The net assets of the voluntary division amounted to ISK 4,172 million, increasing by 4.3% from the previous year. The voluntary division offers three investment options: Portfolio I, Portfolio II and Portfolio III. The three portfolios yielded a real return during the year of 4.3%, 4.1%, and 2.8%, respectively.

An actuarial audit was carried out with respect to the fund’s mandatory division at end of year 2013. The year’s actuarial performance was negative by ISK 2,174 million. The funding level at end of year was negative by ISK 11,408.2 million, or 4.6%.

The Board of Directors and the CEO of Stapi Pension Fund hereby ratify and endorse with their signatures the fund’s annual account for the year 2013.

Akureyri, 3 March 2014

Ágúst Torfi Hauksson

Björn Snæbjörnsson

Unnur Gréta Haraldsóttir

Pálína Margeirsdóttir

Gunnþór Ingvason

Ásgerður Pálsdóttir CEO Kári Arnór Kárason

F I N A N C I A L R E PO RT

2013

65

F I N A N C I A L S TAT E M E N T S 2 0 1 3

Independant auditor’s report Independent auditor’s report To the Board of Directors and Members of Stapi Pension fund We have audited the accompanying financial statements of Stapi Pension Fund for the year 2013. The financial statements consist of the Director´s report, a Statement of changes in net assets for pension payments, a Balance sheet, a Statement of cash flows and a summary of significant accounting policies and other explanatory notes.

Management’s responsibility for the financial statements Management is responsible for the preparation and fair presentation of these financial statements in accordance with generally accepted accounting principles in Iceland. This responsibility includes: designing, implementing and maintaining internal control relevant to the preparation and fair presentation of financial statements that are free from material misstatement, whether due to fraud or error; selecting and applying appropriate accounting policies; and making accounting estimates that are reasonable in the circumstances.

Auditor’s responsibility Our responsibility is to express an opinion on these financial statements based on our audit. We conducted our audit in accordance with International Standards on Auditing. Those standards require that we comply with ethical requirements and plan and perform the audit to obtain reasonable assurance whether the financial statements are free from material misstatement.

An audit involves performing procedures to obtain audit evidence about the amounts and disclosures in the financial statements. The procedures selected depend on the auditor’s judgment, including the assessment of the risks of material misstatement of the financial statements, whether due to fraud or error. In making those risk assessments, the auditor considers internal control relevant to the entity’s preparation and fair presentation of the financial statements in order to design audit procedures that are appropriate in the circumstances, but not for the purpose of expressing an opinion on the effectiveness of the entity’s internal control. An audit also includes evaluating the appropriateness of accounting policies used and the reasonableness of accounting estimates made by management, as well as evaluating the overall presentation of the financial statements.

We believe that the audit evidence we have obtained is sufficient and appropriate to provide a basis for our audit opinion.

Opinion In our opinion, the financial statements give a true and fair view of the financial position of the fund as of 31 December 2013, and of its financial performance and its cash flows for the year then ended in accordance with generally accepted accounting principles in Iceland applied on a consistent basis.

Note Without qualifying our opinion, we wish to draw attention to note no. 3, which refers to the evaluation and definition of liabilities relating to forward currency hedging contracts and other hedging contracts. The final result of the settlement of these contracts remains uncertain.

Akureyri, 3 March 2014

Deloitte hf.

Knútur Þórhallsson State Authorized Public Accountant

Ragnar Jóhann Jónsson State Authorized Public Accountant

66

F I N A N C I A L R E PO RT

2013

F I N A N C I A L S TAT E M E N T S 2 0 1 3

Statement of changes in net assets for pension payments 2013 2013

2012

2,090,737 4,363,641 274,923 6,729,301

1,975,433 4,106,550 294,052 6,376,035

3,902,746 ( 3,365) 67,176 3,966,557

3,766,589 ( 4,226) 13,590 3,775,952

1,982,613 63 7,392,834 ( 35,183) 9,340,326

994,009 216 11,432,610 ( 274,881) 12,151,955

80,568

67,798

177,592

159,826

11,844,910

14,524,414

131,656,561 143,501,472

117,132,148 131,656,561

Contributions Members...........................................................................................................

Employers..........................................................................................................

Other contribution, transfer of rights and repayments.....................................

Contributions

Pensions Pensions............................................................................................................

Received from the Retirement Committee.......................................................

Other direct expense due to disability pension.................................................

Pensions

Investment income Investment income of shares............................................................................

Revenues on real estate....................................................................................

Interest income and exchange-rate difference.................................................

Provision for bonds...........................................................................................

Investment income

Investment expense Office and management expenses....................................................................

Operating expenses Office and management expenses....................................................................

Increase in net assets during the year Net assets from previous year...........................................................................

Net assets for pension payments at year-end

Amounts are in thousands of ISK Stapi lífeyrissjóður, financial statements 2013

F I N A N C I A L R E PO RT

2013

Amounts are in thousands of ISK

67

F I N A N C I A L S TAT E M E N T S 2 0 1 3

Balance sheet December 31, 2013 2013

Assets

2012

Investments Buildings and sites.............................................................................................

Variable-income securities................................................................................

Fixed-income securities.....................................................................................

Mortage loans...................................................................................................

Cash and cash equivalents.................................................................................

Investments

62,400 50,209,428 85,111,074 1,356,545 2,739,079 139,478,526

64,000 42,245,448 81,236,540 1,028,030 2,725,545 127,299,563

655,545 25,099 680,645

610,856 708,354 1,319,210

1,324 4,218,228 4,219,551

2,474 4,375,121 4,377,595

144,378,722

132,996,368

830,365 46,885 877,250

1,237,478 102,330 1,339,807

143,501,472

131,656,561

139,329,934 4,171,537 143,501,472

127,657,360 3,999,201 131,656,561

Receivables Claims against employers..................................................................................

Other receivable................................................................................................

Receivables

Other assets Operational assets.............................................................................................

Cash and current deposits.................................................................................

Other assets

Total assets Liabilities Derivative financial instruments........................................................................

Other liabilities..................................................................................................

Liabilities

Net assets for pension payments

Division of net assets for pension payments Net assets of the mandatory division................................................................

Net assets of the voluntary divsion...................................................................

Amounts are in thousands of ISK 68Stapi lífeyrissjóður, financial F I N A N Cstatements I A L R E P2013 O RT

2013

Amounts are in thousands of ISK

F I N A N C I A L S TAT E M E N T S 2 0 1 3

Statement of cash flow 2013 2013

2012

Inflows Contributions....................................................................................................

Investment income...........................................................................................

Instalment on bonds.........................................................................................

Proceeds from sale of variable income securities.............................................

Proceeds from sale of fixed income securities..................................................

Other inflow......................................................................................................

6,684,612 5,836,716 2,866,584 17,167,040 21,628,936 ( 13,534) 54,170,355

6,364,857 6,329,321 1,776,858 8,042,817 14,529,327 249,958 37,293,137

3,966,557 80,321 177,016 561,903 4,785,798

3,775,952 67,552 236,055 133,567 4,213,126

49,384,557

33,080,011

22,260,243 27,281,208 49,541,451

13,075,148 18,690,838 31,765,986

Increase (decrease) in cash and current deposits

( 156,893)

1,314,025

Cash and current deposits at the beginning of the year....................................

4,375,121

3,061,096

Cash and current deposits at the end of the year

4,218,228

4,375,121

Outflows Pensions............................................................................................................

Investments expenses.......................................................................................

Operating expenses excluding depreciation......................................................

Other outflows..................................................................................................

Disposable resources to purchase securities and other investments Investment in securities and other investments Investments in variable-income securities........................................................

Investment in fixed-income securities...............................................................

Amounts are in thousands of ISK Stapi lífeyrissjóður, financial statements 2013

F I N A N C I A L R E PO RT

2013

Amounts are in thousands of ISK

69

F I N A N C I A L S TAT E M E N T S 2 0 1 3

Financial indicators 2013

2012

2011

2010

2009

6.79% 6.00% 3.03% 1.04% 2.38% 0.12%

10.07% 4.66% 5.30% -2.52% 2.94% 0.12%

5.20% 3.73% -0.02% -3.63% 2.19% 0.17%

6.17% 5.81% 3.47% -2.02% 1.98% 0.10%

1.93% 8.20% -6.17% -0.10% 1.40% 0.07%

Assets in local currency.......................................................................

Assets in foreign currencies................................................................

75% 25%

74% 26%

75% 25%

74% 26%

62% 38%

Investments: Listed variable-income securities........................................................

Listed fixed-income securities.............................................................

Unlisted variable income securities....................................................

Unlisted fixed income securities.........................................................

Mortgage loans...................................................................................

Cash and other investments...............................................................

23% 60% 13% 1% 1% 2%

18% 62% 17% 0% 1% 2%

14% 64% 18% 1% 90% 3%

24% 65% 8% 0% 1% 2%

29% 54% 12% 0% 1% 2%

56.29% 9.14% 6.56% 7.30% 18,705 7,337 3.66%

55.06% 12.66% 7.26% 5.11% 18,505 6,972 4.52%

56.20% 7.70% 9.70% 9.10% 18,320 6,562 5.23%

55.92% 8.68% 4.75% 8.86% 18,415 6,433 2.61%

56.15% 4.27% -2.84% 17.37% 18,186 6,010 8.63%

8.1% 12.7% 4.3% 7.5% 7.9% 11.4% 4.1% 6.2% 6.6% 2.8%

8.8% 16.3% 4.1% 8.3% 10.9% 15.1% 6.1% 7.2% 7.1% 2.9%

9.9% 17.1% 4.4% 8.8% 5.0% 15.2% -0.2% 7.0% 8.3% 2.9%

16.9% 19.2% 13.9% 10.4% 12.8% 18.7% 9.9% 10.0% 8.9% 6.1%

20.5% 19.2% 10.9% 10.1% 21.1% 21.7% 11.5% 12.4% 18.6% 9.2%

Mandatory division Net rate of return on investment.......................................................

Net rate of return on investment - 5 years average ...........................

Net real of rate return on investment................................................

Net real rate of return on investment - 5 years average ....................

Net real rate of return on investment - 10 years average ..................

Expense ratio......................................................................................

Pension liabilities................................................................................

Increase in net assets..........................................................................

Increase in contributions received......................................................

Increase in pension payments............................................................

Number of active fund members........................................................

Number of pensioners........................................................................

Increase in consumer price index.......................................................

1

2

3

Voluntary division (3 different portfolios) Net rate of return on Portfolio I.........................................................

Net rate of return - 5 years average, Portfolio I.................................

Net real of rate return, Portfolio I.......................................................

Net real rate of return - 5 years average, Portfolio I..........................

Net rate of return on Portfolio II........................................................

Net rate of return - 5 years average, Portfolio II................................

Net real of rate return, Portfolio II......................................................

Net real rate of return - 5 years average, Portfolio II.........................

Net rate of return on Portfolio III.......................................................

Net real of rate return, Portfolio III.....................................................

1

1

1

1. Real rate of return based on the Consumer price index 2. Operating expenses as % of average net assets 3. Pensions as % of premiums

Amounts are in thousands of ISK 70 F I N A N C I A L R E PO RT Stapi lífeyrissjóður, financial statements 2013

2013

F I N A N C I A L S TAT E M E N T S 2 0 1 3

F I N A N C I A L R E PO RT

2013

71

F I N A N C I A L S TAT E M E N T S 2 0 1 3

STAPI LÍFEYRISSJÓÐUR

72

STAPI lífeyrissjóður

Strandgötu 3, 600 Akureyri

Egilsbraut 25, 740 Neskaupstað

F I N A N C I A L R E PO RT

2013

Sími 460 4500

www.stapi.is