"DE ARMOEDE VAN VROEGER IS ONZE RIJKDOM VAN VANDAAG"

VIC MENNEN SCHRIJFT BOEK OVER LOMMELS GROENE ERFGOED

In zijn nieuwe boek 'Van Loofbos bij moeraskant tot Nationaal Park Bosland (1000-2025)' neemt plaatsnaamkundige Vic Mennen ons mee door de natuurhistorie van Lommel. Samen met groenexperts Ivan Bynens en Lennert Beliën van Stad Lommel zet hij een boompje op over het verleden, dat nog altijd een impact heeft op het groenbeheer van vandaag én morgen.

Wat was jouw drijfveer om dit boek te schrijven?

Vic: "Ik wilde weleens weten waar al die plaatsnamen in ons landschap naar verwijzen. Ze tonen namelijk hoe dit er hier vroeger uitzag. Heel kort door de bocht kan je de naam ‘Lommel’ taalkundig omschrijven als ‘loofbos bij moeraskant’. Ik ben geboren in 1940 en heb ons landschap zien veranderen van agrarisch naar industrieel. Maar hoe was het daarvoor? Historische bronnen onthullen hoe bewoners eeuwenlang omgingen met bos, hakhout en open ruimte.”

Wat waren de verrassendste ontdekkingen tijdens je onderzoek?

Vic: "Dat het groene Lommel van vandaag eeuwenlang een chronisch houttekort kende. Vanaf het einde van de oertijd verdwenen loofbossen door landbouw en bevolkingsgroei. Tegen 1400 domineerde de heide ons landschap, met hier en daar wat ruigte, heesterbosjes en houtkanten. Vanaf die tijd probeerde de overheid dit cultuurlandschap te sturen, via houtbelasting en regels rond aanleg en kap van bossen. En altijd loerde het gevaar van zandverstuivingen.”

Lennert en Ivan, hoe vertalen jullie dat verleden naar het beheer van vandaag?

Ivan (adviseur milieu): "Het is de uitdaging om de verschillende natuurtypes van vroeger vandaag opnieuw te combineren. De Wateringen waren ooit volledig grasland, later kwamen er populieren en loofhout. In de nabije toekomst gaan we opnieuw een deeltje van die oorspronkelijke vloeiweiden herstellen. In de Blekerheide deden we hetzelfde met de heide, gecombineerd met loofen naaldbos. De geschiedenis herhaalt zich als het ware.”

Lennert (deskundige bos- en natuurbeheer): "Er is steeds meer aandacht voor groen erfgoed en kleine landschapselementen. Ondanks de technieken, inzichten en materialen van tegenwoordig, kunnen we nog leren van hoe de mens vroeger met de natuur omging. Neem nu hakhoutbeheer: vroeger was het essentieel als brandstof, nu zien we ook welk ecologisch nut het had. In Lommel beschermde het bijvoorbeeld tegen de verstuiving. Door zulke methodes opnieuw te omarmen, kunnen natuur en landbouw elkaar versterken."

Ivan, je werkt al 25 jaar voor Stad Lommel. Hoe heb jij het groenbeheer zien evolueren?

Ivan: "In een kwarteeuw tijd is de visie enorm veranderd. Bossen draaiden vroeger vooral om houtproductie. Nu primeert de natuurwaarde. Hoe helpen we dieren, insecten en planten overleven? Tegelijk zoeken we balans met recreatie, want bezoekers zetten soms druk op kwetsbare natuur. Het blijft evenwicht zoeken, met de klimaatverandering als grote uitdaging."

Het boek verschijnt in de aanloop naar de Week van het Bos. Dit jaar ligt de focus op het thema ‘bodem’: waarom is die zo belangrijk?

Vic: "Onze arme zandbodem heeft het landschap gevormd. Eeuwenlang maakten boeren bij ons plaggenbodems door plaggen of heidezoden in stallen te bemesten en daarna uit te strooien op de akkers. Die ‘zwarte grond’ zit hier soms nog tot een meter diep. Het resultaat zie je bijvoorbeeld nog tussen de Heide en de Septakkers, waar de oudste akkers van Lommel liggen."

Ivan: "Door die schrale zandgrond komen hier ook unieke diersoorten voor, zoals de lentevuurspin. Onze heidegebieden zijn dan weer een geliefkoosde habitat voor de gladde slang.”

Wat hoop je dat mensen meenemen uit het boek?

Vic: "Dat de armoede van vroeger onze rijkdom van vandaag is. We hebben onze zandbodem leren waarderen, het Lommelzand is nu zelfs wereldberoemd. En onze uitgestrektheid was vroeger een groot nadeel, maar nu geeft ze ruimte aan natuur én bedrijfsleven. Op mijn 85 jaar besef ik meer en meer dat ik op het juiste moment geboren ben, op de juiste plek. Als je op de uitkijktoren in de Sahara staat, moet je maar eens goed rondkijken en diep inademen: de gezonde lucht, de natuur, de weidsheid…”

Tot slot: welke plek in Lommel symboliseert voor jullie ons groen erfgoed?

Vic: "De Kattenrijten, het gebied tussen de spoorweg en de Leyssensmolen. Een historische, vrij ongeschonden laagvlakte, waar het door de eeuwen heen een titanenstrijd moet zijn geweest om een beetje aan landbouw te kunnen doen."

Ivan: "De Wateringen en de Blekerheide. In vogelvlucht dichtbij, maar qua landschap en natuur een wereld van verschil. Het is echt uniek dat die uitersten elkaar bijna raken in Lommel."

Lennert: "Ik kies ook voor de Wateringen. Niet voor niets Unesco Werelderfgoed en een prachtig voorbeeld van menselijk ingrijpen in harmonie met de natuur."

Week van het Bos & boek

Beleef de Week van het Bos in Nationaal Park Bosland. Op zondag 12 oktober kan je tussen 13.30 en 17 uur bij het House of Nature onder meer knutselworkshops volgen, luisteren naar verhalen, deelnemen aan een fotozoektocht, wandelen met de boswachter of gewoon genieten van natuur, spel en een hapje. www.visitlommel.be/weekvanhetbos

Het nieuwe boek van Vic Mennen is verkrijgbaar via Erfgoed Lommel www.erfgoedlommel.be