ΕΛΛΗΝΙΚΟ
ΚΕΝΤΡΟ ΘΑΛΑΣΣΙΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ
ΓΙΑ ΤΟ ΦΑΙΝ Ο ΜΕΝΟ ΤΩΝ ΜΩΒ και γαλάζιων μεδουσών που έχει εμφανιστεί τα τελευταία χρόνια στις ελληνικές θάλασσες μας μιλά η βιολόγος Χριστίνα Ζηκίδου, εξηγώντας μας το πόσο επικίνδυνες μπορεί να είναι και το τι πρέπει να προσέχουμε για να χαρούμε το κολύμπι μας.
— Πρώτα από όλα, κυρία Ζηκίδου, θα ήθελα να μας
εξηγήσετε τι σημαίνει θαλάσσια βιολόγος. Ποιο εί-
ναι ακριβώς το αντικείμενο της δουλειάς και της
έρευνάς σας;
Θαλάσσιος βιολόγος είναι ο επιστήμονας που
ασχολείται με τη μελέτη των φυτών, των ζώων και των άλλων οργανισμών που ζουν στους ωκεανούς. Εργάζομαι στο ΕΛΚΕΘΕ (Ελληνικό Κέντρο Θαλάσσιων Ερευνών). Το αντικείμενο της δουλειάς μου για ένα χρονικό διάστημα ήταν η θαλάσσια στρατηγική που αφορά την προστασία και τη διαχείριση των θαλασσών. Επίσης,
με την ομάδα μου διενεργούμε δειγματοληψίες σε αλιευτικά σκάφη και συλλέγουμε δεδομένα για τα αλιεύματα στην περιοχή του Αργοσαρωνικού κόλπου, ώστε να καταγράψουμε τη βιοποικιλότητα των θαλάσσιων οργανισμών. Πιο συγκεκριμένα, αναγνωρίζουμε το είδος των ψαριών, μετράμε το μήκος τους με ιχθυόμετρα και καταγράφουμε το βάρος τους. Επιπλέον, καταγράφουμε άλλους θαλάσσιους οργανισμούς που συναντάμε, τις καιρικές συνθήκες και ό,τι άλλο ασυνήθιστο παρατηρούμε.
— Θα ήταν δόκιμο να κατανοήσουμε τη διαφορά της μέδουσας με την τσούχτρα, αν όντως υπάρχει; Οι μέδουσες αποτελούν μια μεγάλη ομάδα ζελατινοειδών οργανισμών του ζωοπλαγκτού που υπάρχουν σε όλες τις θάλασσες και ζουν σε όλα τα βάθη και μετακινούνται κατά κύριο λόγο με τη βοήθεια των ρευμάτων. Οι τσούχτρες αποτελούν τα είδη των μεδουσών τα οποία κατά την επαφή τους με το ανθρώπινο σώμα προκαλούν κνησμό, κοκκίνισμα ή έντονο πόνο, ενδεχομένως και αλλεργικές αντιδράσεις.
— Τα τελευταία χρόνια οι θάλασσες της Ελλάδας έχουν γεμίσει απρόσκλητους επισκέπτες. Μιλάμε για τις μωβ μέδουσες που έχουν αναστατώσει τον πληθυσμό. Μπορείτε να μας εξηγήσετε γιατί συμβαίνει αυτό το φαινόμενο;
Η ενίσχυση της εμφάνισης σμηνών μεδουσών που
τα τελευταία χρόνια αναφέρεται όχι μόνο στις ακτές στην Ελλάδα, αλλά και σε παγκόσμιο επίπεδο σχετί-
ζεται με τις συσσωρευτικές επιπτώσεις ορισμένων ανθρωπογενών πιέσεων, όπως κατά κύριο λόγο η κλιματική αλλαγή και η απομάκρυνση την θηρευτών των μεδουσών λόγω της υπεραλίευσης. Δύο από τα είδη των μεδουσών που συναντούμε στα ελληνικά νερά είναι η μωβ μέδουσα και η γαλάζια μέδουσα.
Πιο συγκεκριμένα, όταν αναφερόμαστε στη μωβ μέδουσα, πρόκειται για το είδος Pelagia noctiluca.
Όταν είναι νεαρή, το χρώμα της είναι πορτοκαλο-καφέ και όταν ενηλικιώνεται παίρνει αυτό το ροζ-ιώδες χρώμα. Έχει σχήμα ημισφαιρικής ομπρέλας σαν «καμπάνα» με διάμετρο περίπου 6 εκατοστά. Μπορεί μάλιστα να φτάσει τα 15 εκατοστά. Έχει οκτώ περιφερειακά νημάτια και τέσσερα στοματικά πλοκάμια. Ζει σε παράκτια, ζεστά και εύκρατα νερά και μπορεί να βρίσκεται σε οποιοδήποτε βάθος. Η μέδουσα αυτή είναι βιοφωταυγής οργανισμός και τη νύχτα φωσφορίζει,
προσφέροντας ένα αρκετά φαντασμαγορικό θέαμα. Η Pelagia noctiluca είναι γνωστή και ως τσούχτρα, επειδή είναι η μόνη μέδουσα που έχει αυτό το χαρακτηριστικό τσουχτερό τσίμπημα, το οποίο μπορεί να είναι ενοχλητικό έως οδυνηρό ή αρκετές φορές μπορεί να προκαλεί σοβαρές αντιδράσεις όταν έρθει σε επαφή με το ανθρώπινο σώμα.
Οι γαλάζιες μέδουσες αποτελούν το είδος Rhizostoma pulmo. Γνωστή και ως μεγάλη γαλάζια μέδουσα, καθώς είναι συνήθως μεγάλη σε μέγεθος και η «ομπρέλα» της έχει λευκογάλαζο χρώμα με μωβ αποχρώσεις και μια μπλε ταινία στο εξωτερικό της μέρος. Η διάμετρος της «ομπρέλας» τους μπορεί να φτάσει έως και τα 90 εκατοστά και το βάρος της τα 10 κιλά. Συνήθως μένει στην επιφάνεια του νερού, οπότε γίνεται εύκολα αντιληπτή λόγω του μεγάλου μεγέθους της. Το τσίμπημα της γαλάζιας μέδουσας δεν είναι
τόσο επικίνδυνο όσο της μωβ μέδουσας, καθώς δεν
είναι ισχυρό και συνήθως δεν υπάρχει κίνδυνος για την
υγεία μας, εκτός αν κάποιος είναι αλλεργικός.
— Σύμφωνα με τα όσα έχουν λεχθεί, οι μωβ μέδου-
σες είναι τοξικές. Με απλά λόγια, τι σημαίνει αυτό
και πόσο επικίνδυνες είναι για τον άνθρωπο;
Καλό θα είναι να αποφεύγουμε να κολυμπάμε σε
ακτές που έχουν μέδουσες, καθώς ακόμα και να μην
έρθουμε σε άμεση επαφή με τις μέδουσες αυτές αφή-
νουν πίσω τους μία -εν δυνάμει- τοξική βλέννα που
περιέχει κνιδοκύτταρα, την οποία δεν μπορούμε να δι-
ακρίνουμε και προκαλεί ερεθισμό. Για να προλάβουμε
δυσάρεστες καταστάσεις μπορούμε να ρωτάμε τους
ναυαγοσώστες αν υπάρχουν μέδουσες στην παραλία
ή να παρατηρούμε τη φορά των ανέμων πριν πάμε σε
μια παραλία, καθώς το επιθυμητό είναι οι άνεμοι να
έχουν φορά προς τα ανοικτά. Όσον αφορά τη μωβ
μέδουσα όμως, αυτή μπορεί να βρίσκεται σε οποιο-
δήποτε βάθος, οπότε υπάρχει περίπτωση να υπάρχουν
άτομα στα νερά που αντικαθιστούν αυτά που μετακι-
νούνται προς τα ανοικτά. Επομένως, η αντίθετη φορά
των ανέμων προς την παραλία απλά ελαττώνει τις πιθανότητες να συναντήσουμε μέδουσες. Ένας άλλος
πολύ ασφαλής τρόπος, λοιπόν, είναι να χρησιμοποιή-
σουμε μάσκα ή γυαλιά κολύμβησης.
— Τι πρέπει να κάνουμε αν πέσουμε πάνω σε αυτές
στη θάλασσα, καθώς και πώς να αντιμετωπίσουμε
ένα τσίμπημά τους;
Αν παρ’ όλα αυτά μας τσιμπήσει μέδουσα, καλό θα
είναι να απομακρυνθούμε από το νερό και να ακολου-
θήσουμε τα παρακάτω βήματα, ώστε να αντιμετωπί-
σουμε άμεσα και αποτελεσματικά τα τσιμπήματα από
τις μωβ και τις γαλάζιες μέδουσες.
Αρχικά, καλό θα είναι να ξεπλύνουμε την περιοχή
με θαλασσινό νερό για να απομακρυνθούν
πιθανά
υπολείμματα. Ας σημειωθεί ότι πρέπει να αποφεύγεται η χρήση ξιδιού, η οποία προκαλεί απελευθέρωση των νηματοκύστεων, αμμωνίας, οινοπνεύματος, καθώς και γλυκού νερού. Μετά την πλύση με θαλασσινό νερό, λοιπόν, βοηθάει αρκετά η χρήση μίγματος μαγειρικής σόδας και θαλασσινού νερού 1:1 για 2 λεπτά, που σταματάει την απελευθέρωση της τοξίνης. Έπειτα, απομακρύνουμε το μίγμα με πλαστική πιστωτική κάρτα.
Τέλος, η εφαρμογή κρύων επιθεμάτων βοηθάει στην αντιμετώπιση του πόνου προσέχοντας να γίνεται η εφαρμογή τους διακοπτόμενα και χωρίς να έρχεται ο πάγος σε απευθείας επαφή με το δέρμα ώστε να μην το τραυματίσουμε. Εάν χρειαστούμε περαιτέρω
βοήθεια, καλό θα είναι να ζητήσουμε βοήθεια από τον ναυαγοσώστη της παραλίας ή να απευθυνθούμε σε γιατρό ή φαρμακοποιό, καθώς υπάρχουν άτομα τα οποία μπορεί να εκδηλώσουν αλλεργική αντίδραση.
— Έχω διαβάσει ότι είναι λάθος να τις βγάζουμε
έξω από τη θάλασσα και να τις αφήνουμε στην άμμο. Θα θέλατε να μας εξηγήσετε γιατί; Σε περίπτωση που έχουν ξεβραστεί μέδουσες στην ακτή, καλό θα είναι να μην τις ακουμπάμε γιατί οι νεκρές μέδουσες υπάρχει περίπτωση να έχουν ενεργά κνιδοκύτταρα και μπορεί να μας τσιμπήσουν. Γενικά, δεν τις πειράζουμε γιατί ενδέχεται να προκαλέσουμε
διασπορά κνιδοκύστεων. Για το λόγο αυτόν, λοιπόν, δεν θα έπρεπε να τις βγάζουμε έξω από τη θάλασσα και να τις αφήνουμε στην άμμο, γιατί μπορεί κάποιος να τις πατήσει τυχαία. ■
*Η κ. Ζηκίδου ευχαριστεί τον κ. Επαμεινώνδα Χρήστου για τη συμβολή του στα επιστημονικά στοιχεία της συνέντευξης.
ΧΡΙΣΤ Ι Ν Ά ΖΗΚ Ι ΔΌΥ Η Χριστίνα Ζηκίδου έχει πτυχίο Βιολογίας από τη Σχολή Βιολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και ειδικές σπουδές στο Διεπιστημονικό Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών «Οικολογική ποιότητα νερού και διαχείριση σε επίπεδο λεκάνης απορροής ποταμού» στις Σχολές Βιολογίας, Γεωλογίας και Πολιτικών Μηχανικών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.
Έχει εμπειρία αρκετών χρόνων στον τομέα, ενώ από το 2018 μέχρι σήμερα εργάζεται ως βιολόγος στο Ελληνικό Κέντρο Θαλάσσιων Ερευνών-ΕΛΚΕΘΕ στο επιστημονικό έργο «Εθνικό Πρόγραμμα Συλλογής Δεδομένων Αλιείας (ΕΠΣΑΔ)» που χρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση, μέσω του υπουργείου
Ανάπτυξης και Τροφίμων, και υλοποιείται από κοινού από το Ινστιτούτο Θαλάσσιων Βιολογικών Πόρων και
Εσωτερικών Υδάτων του ΕΛΚΕΘΕ και το Ινστιτούτο Ερευνών Αλιείας του Ελληνικός Αγροτικός Οργανισμός - Δήμητρα Γενική Γραμματεία Έρευνας & Τεχνολογίας. Το 2015 εργάστηκε ως Βιολόγος HCMR στο Ελληνικό Κέντρο Θαλάσσιων Ερευνών στο Ηράκλειο Κρήτης και το 2013 στο Intern Institute of Marine Sciences στη Βαρκελώνη της Ισπανίας. Μιλά αγγλικά, γαλλικά, ισπανικά και ιταλικά.
|