Ibrahim iskandar

‫ކ‬ ‫ނންފުޅު އެނގޭ ބޭފުޅަ ީ‬ ‫ނ ަ‬ ‫ރއި ް‬ ‫ގ ތެ ެ‬ ‫ބލުން ެ‬ ‫ބއަނބިކަނ ަ‬ ‫އަނ ި‬ ‫ގ‬ ‫މދު ެ‬ ‫މޙައް ަ‬ ‫ނ ކުޑަ ު‬ ‫ނގެ ދަރިކަލު ް‬ ‫ދ ް‬ ‫މރަ ު‬ ‫ނވެ‪ި .‬‬ ‫ބފާ ެ‬ ‫މނާ ކަނ ާ‬ ‫އާ ި‬ ‫މފުޅަކީ‬ ‫މަން ާ‬

‫އައްސުލްޠާނު އިބްރާހީމް އިސްކަންދަރު )‪1‬ވަނަ(‬ ‫ސިރީ ކުލަރަން މީބަ ކައްތިރި ބަވަނަ މަހާރަދުން‬ ‫ދރު )‪ 1‬ވަނަ(‬ ‫މ އިސްކަން ަ‬ ‫ރހީ ް‬ ‫ސލްޠާނު އިބް ާ‬ ‫ނަންފުޅު‪ :‬އައް ު‬ ‫ނ‬ ‫ވ ަ‬ ‫ތރި ބަ ަ‬ ‫ކއް ި‬ ‫ރން މީބަ ަ‬ ‫ކޮލީ ނަންފުޅު‪ :‬ސިރީ ކުލަ ަ‬ ‫ނ‬ ‫ރދު ް‬ ‫މަހާ ަ‬

‫މާލިމީ‬

‫ބޭކަނބަލެކެވެ‪.‬‬

‫އންގެ‬ ‫ސ ި‬ ‫ޙު ަ‬

‫ކ‬ ‫ނއަ ީ‬ ‫ކމަ ާ‬ ‫މި ަ‬

‫މ‬ ‫މަ ި‬ ‫ރޔަ ް‬

‫ގ‬ ‫ނ ެ‬ ‫ރދު ް‬ ‫ަ‬

‫ތ‬ ‫ރީ ި‬

‫ކވެ‪.‬‬ ‫ބޭފުޅެ ެ‬

‫އ‬ ‫ގ ި‬ ‫ތެރޭ ަ‬

‫އށް‬ ‫ކުރި ަ‬

‫ށ‬ ‫ރއަ ް‬ ‫ތެ ެ‬

‫އގެ‬ ‫ކަމެ ް‬

‫ވއެވެ‪.‬‬ ‫އޮ ެ‬ ‫ނ‬ ‫ފ ު‬ ‫ރަސްގެ ާ‬

‫އ‬ ‫ޑއެ ް‬ ‫ވދެވަ ަ‬ ‫ެ‬

‫ނ‬ ‫ކިޔު ު‬

‫އ‬ ‫އއްޗެ ް‬ ‫ނމެ ެ‬ ‫ނން ކޮ ް‬ ‫ކން ބޭ ު‬ ‫ވއް ާ‬ ‫ނ ި‬ ‫ޔތު ް‬ ‫ވއެވެ‪ .‬ރައް ި‬ ‫ނ ަ‬ ‫ގން ަ‬ ‫ނު ަ‬

‫ޔއެކެވެ‪.‬‬ ‫ޖރި ާ‬ ‫ާ‬

‫އ‬ ‫އ ް‬ ‫މނަ ެ‬ ‫ަ‬

‫ފޅުން ދިގު‪،‬‬ ‫ޅގެ ކުލަ ދޮން‪ ،‬އިސްކޮޅު ު‬ ‫ސގެފާނަކީ ގައިކޮ ު‬ ‫މިރަ ް‬ ‫ގ‬ ‫ނ ެ‬ ‫މނިކުފާ ު‬ ‫އެ ަ‬

‫ގ‬ ‫އމު ެ‬ ‫ފރިކުޅަ ު‬ ‫ވިޔަ ާ‬ ‫ސ‬ ‫އވެ ް‬ ‫އެ ް‬

‫ފއި‬ ‫އވާ ަ‬ ‫ދދެ ް‬ ‫އ ަ‬ ‫ހު ް‬

‫ގ‬ ‫ރ ެ‬ ‫ވޔަފާ ީ‬ ‫ި‬

‫ށ‬ ‫ނނަ ް‬ ‫މހު ް‬ ‫އެބައި ީ‬ ‫އވެ‪.‬‬ ‫އވަ ެ‬ ‫ނުކުރަ ް‬

‫ނ ަ‬ ‫ފެ ް‬ ‫ކށް‬ ‫ނގޮތަ ަ‬ ‫ނ‬ ‫ދއި ް‬ ‫ފ ަ‬ ‫ހަމައެ ަ‬

‫ނ‬ ‫ކ ް‬ ‫ވިއް ާ‬ ‫ބޮޑުބަނޑޭރި‬

‫އ‬ ‫ބކަލުންނާ ި‬ ‫ޭ‬

‫ޅ‬ ‫ރަނގަ ު‬

‫ގ‬ ‫ސފަފުޅުތަކު ެ‬ ‫ި‬

‫މދަ ާ‬ ‫ފރި ު‬ ‫ގ‬ ‫ނ ެ‬ ‫ރދު ް‬ ‫ށ ަ‬ ‫މ ް‬ ‫ލ ބެހު ަ‬ ‫ވޔަ ާ‬ ‫ދ ި‬ ‫ފ ަ‬ ‫ވސް މި ަ‬ ‫ނ ެ‬ ‫ނ ބޭކަލު ް‬ ‫ވެލާ ާ‬

‫މއި‪،‬‬ ‫ގތު ާ‬ ‫ޑއި ަ‬ ‫ވވަ ަ‬ ‫ސނަ ާ‬ ‫ވި ް‬

‫މއި‪،‬‬ ‫ތތެރިކަ ާ‬ ‫ކެ ް‬

‫ވއެވެ‪.‬‬ ‫ނ ެ‬ ‫އ ޯ‬ ‫ފޅެ ް‬ ‫އަމުރު ު‬

‫މހުން ަ‬ ‫ކޯފާމަޑުކަމާއި‪ީ ،‬‬ ‫އ‬ ‫ވ ި‬ ‫ނކުރައް ަ‬ ‫ސ ު‬ ‫ވން އަވަ ް‬ ‫ދއް ު‬ ‫ބ ެ‬ ‫ނށް އަދަ ު‬ ‫އވެ‪.‬‬ ‫ނ ެ‬ ‫ހމެ ެ‬ ‫ނ ި‬ ‫ދވު ް‬ ‫ހއް ެ‬ ‫އ ެ‬ ‫ލވަ ި‬ ‫ވސް ބައް ަ‬ ‫ގ ދެކޮޅު ެ‬ ‫ކަންކަމު ެ‬

‫ފނުގެ‬ ‫ރސްގެ ާ‬ ‫ަ‬

‫ނދަރު‬ ‫އިސްކަ ް‬

‫ރސްކަމުގެ‬ ‫ަ‬

‫ނ‬ ‫ދވަ ަ‬ ‫ެ‬

‫ވ ‪ަ 9‬‬ ‫ނ‬ ‫ސ ް‬ ‫ވނަ ޙަ ަ‬ ‫ނނެ ި‬ ‫އގެ ް‬ ‫ޑ ި‬ ‫ށ ވަ ަ‬ ‫ވއަ ް‬ ‫ގ ާ‬ ‫ރގައި‪ޯ ،‬‬ ‫ގ ތެ ޭ‬ ‫މަހު ެ‬

‫ށ‬ ‫ނ ް‬ ‫ސތަކުން ަ‬ ‫މީ ް‬

‫ޒ‬ ‫ލވީ ް‬ ‫ނވޭ ދޮން ަ‬ ‫އ ބު ެ‬ ‫ނ ކަމުގަ ި‬ ‫ދ ކާފަދަރިކަލު ް‬ ‫ނގެ ެ‬ ‫ފ ު‬ ‫ރަސްގެ ާ‬

‫ނދަނޑި‬ ‫ދު ި‬

‫މއި‪،‬‬ ‫އެއްލު ާ‬

‫ށ‬ ‫އ ް‬ ‫މ ަ‬ ‫ގރާ ަ‬ ‫އ ހަނ ު‬ ‫ޖއާ ި‬ ‫ރއް ެ‬ ‫ދވެހި ާ‬ ‫ބން ި‬ ‫އއި ދެ ޭ‬ ‫ޒ ާ‬ ‫ލވީ ް‬ ‫ދންމާ ަ‬ ‫އ ޮ‬ ‫އާ ި‬

‫ގ‬ ‫އ ެ‬ ‫ބފުޅެ ް‬ ‫ހން ޭ‬ ‫ދ )އެ ެ‬ ‫އމަ ު‬ ‫ނ ކުޑަ މުޙަ ް‬ ‫ބޭފުޅުން‪ :‬އައްސުލްޠާ ު‬

‫އވި‪،‬‬ ‫އދެ ް‬ ‫ނވަ ި‬ ‫ގން ަ‬ ‫އުނ ަ‬

‫ގ‬ ‫ނ ެ‬ ‫ޒމާ ު‬ ‫އެ ަ‬

‫ގ‬ ‫އނާ ެ‬ ‫އަ ެ‬ ‫އ ޭ‬ ‫ސވަ ި‬ ‫ނ އައް ަ‬ ‫ސގެފާ ު‬ ‫ރ ރަ ް‬ ‫އ ޚަބަ ު‬ ‫ނ އަ ި‬ ‫ހ ް‬ ‫އވެ‪ .‬މިމީ ު‬

‫ކވެ‪.‬‬ ‫އެދުރުބޭކަލެ ެ‬

‫ދންނަކީ‪،‬‬ ‫ރ ު‬ ‫މި ަ‬

‫ނ‬ ‫ނ ަ‬ ‫ދަ ް‬

‫އ‬ ‫ބޭކަލުންނާ ި‬

‫ނނާއި‪،‬‬ ‫ޒރު ް‬ ‫ވަ ީ‬

‫ނ‬ ‫މރު ް‬ ‫އަ ީ‬

‫ނތް(‬ ‫ގކަށް ެ‬ ‫އ އެނ ޭ‬ ‫ފޅެ ް‬ ‫ނަން ު‬

‫ނނަށް‪،‬‬ ‫ވރި ް‬ ‫ޢިލްމު ެ‬

‫ވއި‪،‬‬ ‫ތތަ ަ‬ ‫ކަމޭހި ް‬

‫ޢިލްމު‬

‫ށ‬ ‫ވމަ ް‬ ‫ތރުއް ު‬ ‫ފ ު‬ ‫ެ‬

‫މއި‬ ‫އވު ާ‬ ‫ކުރެ ް‬

‫ދ‬ ‫މެ ު‬

‫ރަސްކަންކުރެއްވީ‪1058 :‬ހ ‪1198 -‬ހ )‪1648‬މ –‬

‫ކވެ‪.‬‬ ‫ވ ރަސްކަލެ ެ‬ ‫ރއް ި‬ ‫ތޕުޅުކު ެ‬ ‫މަސައްކަ ް‬

‫ނ )‪ 1‬ވަނަ(‬ ‫އދީ ް‬ ‫ދ ް‬ ‫ޢމާ ު‬ ‫މދު ި‬ ‫ޙއް ަ‬ ‫ބައްޕާފުޅު‪ :‬އައްސުލްޠާނު މު ަ‬ ‫ޝ‬ ‫އއި ާ‬ ‫މަންމާފުޅު‪ :‬ކަނބާ ަ‬

‫ނދަރު‬ ‫އިސްކަ ް‬ ‫ކމާއި‪،‬‬ ‫"ކަނޑިހެވި ަ‬ ‫މއި‬ ‫އޮޅުލު ާ‬

‫ފނަކީ‪،‬‬ ‫ރަސްގެ ާ‬

‫މއި‪،‬‬ ‫ބަޑިހެވިކަ ާ‬

‫ކންކަން"‬ ‫މި ަ‬

‫ކައްތިރި‬

‫ވއެވެ‪ .‬ޕޯޗުގީ ު‬ ‫ނ‬ ‫ހ ް‬ ‫ގނަ މީ ު‬ ‫ރށް ި‬ ‫ޒންގެ ވަ ަ‬ ‫ޚމް ި‬ ‫އރައި ޒަ ަ‬ ‫އުންޑަ ަ‬

‫ނ‬ ‫ޠ ު‬ ‫އއްސުލް ާ‬ ‫ަ‬

‫ށ‬ ‫ގވާއަ ް‬ ‫ރ ޯ‬ ‫ބ ި‬ ‫ގން އެނ ު‬ ‫ބލިވެ ެ‬ ‫ހން ަ‬ ‫އމީ ު‬ ‫ދން ެ‬ ‫އވެ‪ެ .‬‬ ‫ޤަތުލުވި ެ‬

‫)ބޮޑު‬

‫ގ‬ ‫ނ ެ‬ ‫ޕޗުގީޒު ް‬ ‫ނ ޯ‬ ‫ދ ް‬ ‫ވން ެ‬ ‫ކއް ާ‬ ‫ދވަސްތަ ެ‬ ‫ފހުން‪ު ،‬‬ ‫އގެ ަ‬ ‫އވެ‪ޭ .‬‬ ‫ޔއީ ެ‬ ‫ދި ަ‬

‫ފނު(‬ ‫ރސްގެ ާ‬ ‫ަ‬

‫ގ‬ ‫ރމަ ހިނ ީ‬ ‫މހަނގު ާ‬ ‫ދއެވެ‪ި .‬‬ ‫ނ ެ‬ ‫ށ ާ‬ ‫ޖއަކަ ް‬ ‫އ ި‬ ‫އ ް‬ ‫ހަމަލާ ެ‬ ‫ހރާއް ެ‬ ‫ދވެ ި‬

‫ކ‬ ‫ސކަންދަރަ ީ‬ ‫ހމް އި ް‬ ‫ނ އިބްރާ ީ‬ ‫އއްސުލްޠާ ް‬ ‫ނވެ‪ަ .‬‬ ‫މން ެ‬ ‫ރވު ު‬ ‫ވހާ ަ‬ ‫އަ ަ‬

‫‪1749‬މ‪.‬‬

‫ބފުޅެކެވެ‪.‬‬ ‫ދރިކޮ ު‬ ‫ނގެ ަ‬ ‫ކރުފާ ު‬ ‫މ ޢަލީ ތަ ު‬ ‫އުތީ ު‬ ‫ގތް ޭ‬ ‫ޑއި ަ‬ ‫ޅން ވަ ަ‬ ‫ދ‬ ‫އަ ި‬

‫އގެ‬ ‫ޭ‬

‫ފހުން‬ ‫ަ‬

‫ނ‬ ‫ސއި ް‬ ‫ޙު ަ‬

‫ރ‬ ‫ދ ި‬ ‫ފާމުލަ ޭ‬

‫ދރި‬ ‫ފާމުލަ ޭ‬

‫ނ‬ ‫ލގެފާ ު‬ ‫ކި ެ‬

‫ނ‬ ‫ކ ި‬ ‫ވ ހަމައެ ަ‬ ‫އ ީ‬ ‫ރއްކަ ު‬ ‫ނ ަ‬ ‫ށ މިކަމަ ާ‬ ‫ފނަ ް‬ ‫ޑރަސްގެ ާ‬ ‫ވއެވެ‪ .‬ބޮ ު‬ ‫ކުރެއް ީ‬ ‫ނދަރު‬ ‫އިސްކަ ް‬

‫ފނެވެ‪.‬‬ ‫ރސްގެ ާ‬ ‫ަ‬

‫ރ‬ ‫އސްކަންދަ ު‬ ‫ި‬

‫ގ‬ ‫ފނު ެ‬ ‫ރސްގެ ާ‬ ‫ަ‬

‫ނ‬ ‫އ ް‬ ‫އޖެ ި‬ ‫ވހިރާ ް‬ ‫ދި ެ‬

‫ޒ‬ ‫ޖި ީ‬

‫ނ‬ ‫ނވު ް‬ ‫ފ ު‬ ‫ޮ‬

‫އ‬ ‫ޓވަ ި‬ ‫ހއް ަ‬ ‫ު‬

‫ނނާއި‪،‬‬ ‫އސޭކަރައި ް‬ ‫ަ‬

‫އ‬ ‫ޤރާބުތަކެ ް‬ ‫މމަތީ ު‬ ‫ވގެ ް‬ ‫ނ ހަނގުރާ ަ‬ ‫މ ނުޤަބޫލު ެ‬ ‫ވމުން‪ ،‬އެކަ ާ‬ ‫ލެއް ު‬

‫ރ‬ ‫ފ ި‬ ‫ގ ވިޔަ ާ‬ ‫ވތު ެ‬ ‫ނ އެކި ބާ ަ‬ ‫ތނު ް‬ ‫ނމި ަ‬ ‫ނއި‪ ،‬އެތަ ް‬ ‫ނ ާ‬ ‫ރއި ް‬ ‫އުތުރުކަ ަ‬

‫ށ‬ ‫ޅ ް‬ ‫ނނާ ދެކޮ ަ‬ ‫މހު ް‬ ‫ދން އެ ީ‬ ‫އވެ‪ެ .‬‬ ‫ވ ެ‬ ‫ނ ި‬ ‫ށ ފޮ ު‬ ‫އ ް‬ ‫ރއްޖެ ަ‬ ‫ވހި ާ‬ ‫ޖ ދި ެ‬ ‫އަލީރާ ާ‬

‫ރ‬ ‫ބަނދަ ު‬

‫ވއި ެ‬ ‫ގ ަ‬ ‫ބޔަކު ޮ‬ ‫ނ‬ ‫ފ ު‬ ‫ރ ރަސްގެ ާ‬ ‫ނދަ ު‬ ‫ނ އިސްކަ ް‬ ‫ގ ް‬ ‫ނގެ ަ‬ ‫ލަޝްކަރީ ް‬

‫ކ‬ ‫ވއް ާ‬ ‫ި‬ ‫ދއު‬ ‫މ ަ‬ ‫ށ ު‬ ‫ނނަ ް‬ ‫ވހީ ް‬ ‫ހން ދި ެ‬ ‫އމީ ު‬ ‫ެ‬ ‫އތެވެ‪.‬‬ ‫ޮ‬ ‫އ‬ ‫ފ ި‬ ‫ފަޅުފިލުވާ ަ‬

‫ނ‬ ‫ހން ާ‬ ‫ދވެ ީ‬ ‫ި‬

‫ނގެ‬ ‫ދ ް‬ ‫މިރަ ު‬

‫ނ‬ ‫ފ ު‬ ‫ޑރަސްގެ ާ‬ ‫ބޮ ު‬

‫ޅ‬ ‫ވނިފު ު‬ ‫ނއާ ކައި ެ‬ ‫ކމަ ާ‬ ‫އފައި މި ަ‬ ‫ވ ި‬ ‫ނނަ ަ‬ ‫ގ ް‬ ‫ޑއި ަ‬ ‫ސވެވަ ަ‬ ‫ރަސްކަމަށް އި ް‬

‫އވެ‪.‬‬ ‫އވި ެ‬ ‫ވއިލެ ް‬ ‫ޓ ަ‬ ‫ހއް ަ‬ ‫ފނު ު‬ ‫ރސްގެ ާ‬ ‫ރ ަ‬ ‫ނދަ ު‬ ‫އިސްކަ ް‬

‫ރ‬ ‫ނނާ ު‬ ‫ސކިތާއި މު ް‬ ‫މ ް‬ ‫ކރު ި‬ ‫މާލޭ ހު ު‬

‫ނ‬ ‫އ ް‬ ‫ކވެ‪ .‬ޙުސަ ި‬ ‫ވ ބޭފުޅެ ެ‬ ‫ނނެ ި‬ ‫އގެ ް‬ ‫ވ ި‬ ‫ބއްލަ ަ‬ ‫ވނި ަ‬ ‫އ ެ‬ ‫ނ ކަ ި‬ ‫ކިލެގެފާ ާ‬ ‫މށްފަހު‬ ‫ރވު ަ‬ ‫ހ ަ‬ ‫އވަ ާ‬ ‫ަ‬

‫ގައެވެ‪.‬‬

‫މއާ‬ ‫ރ ަ‬ ‫މހަނގު ާ‬ ‫ި‬

‫ނ‬ ‫ދގެ ް‬ ‫ވި ި‬

‫އ‬ ‫ށ ި‬ ‫ވއަ ާ‬ ‫ގޯ ާ‬

‫ވ އު ު‬ ‫ފނު ާ‬ ‫ޖޒީ‪،‬‬ ‫ޅނު ި‬ ‫ހން ޮ‬ ‫ވ ި‬ ‫އށް ދި ެ‬ ‫އލީރާޖާ ަ‬ ‫ރ ަ‬ ‫ނންނޫ ު‬ ‫ކަން ަ‬

‫އ‬ ‫މނާއަކީ ކަލާފާނާ ި‬ ‫ވ‪ .‬މިކަ ަ‬ ‫އ ެ‬ ‫ޝ ެ‬ ‫މފުޅަކީ‪ ،‬ކަނބާ އައި ާ‬ ‫މަން ާ‬ ‫ޠނު‬ ‫އސުލް ާ‬ ‫އަ ް‬

‫ރ‬ ‫ނޞް ު‬ ‫ަ‬

‫ނ‬ ‫ލިބު ީ‬

‫ގ‬ ‫އ ެ‬ ‫ސ ބަޑިއެ ް‬ ‫ށވެ ް‬ ‫ގޔަ ް‬ ‫ލވީޒް ަ‬ ‫އވެ‪ .‬ދޮން ަ‬ ‫ވ ެ‬ ‫ނ މަރު ީ‬ ‫ގން އޭ ާ‬ ‫އ ެ‬ ‫އަރަ ި‬

‫ރ‬ ‫ދ ަ‬ ‫ލސުން ު‬ ‫ނ(‪ ،‬ސިރީ ކު ަ‬ ‫އވަ ަ‬ ‫ދން )އެ ް‬ ‫ދއް ީ‬ ‫މ ު‬ ‫ދ ޢި ާ‬ ‫އމަ ު‬ ‫މުޙަ ް‬ ‫ވނަ‬ ‫ބ ަ‬ ‫ަ‬

‫ސ‬ ‫ނވެ ް‬ ‫ނމެ ް‬ ‫އ ް‬ ‫ެ‬ ‫ނ‬ ‫މއި ް‬ ‫ރ ަ‬ ‫ހަނގު ާ‬

‫ވ‬ ‫ސ ީ‬ ‫އެއްބަ ް‬

‫ދންމާ ަ‬ ‫ގއި ޮ‬ ‫ގތު ަ‬ ‫ބނެވޭ ޮ‬ ‫ށވެ‪ު .‬‬ ‫އ‬ ‫ޑއެ ް‬ ‫ށ އުން ަ‬ ‫ޔ ް‬ ‫ލވީޒް ގަ ަ‬ ‫ނނަ ެ‬ ‫ވހީ ް‬ ‫ދި ެ‬

‫ޅ‬ ‫އޕާފު ު‬ ‫ބަ ް‬

‫ނ‬ ‫ރދު ް‬ ‫މހާ ަ‬ ‫ަ‬

‫އ‬ ‫ވ ި‬ ‫ރއް ަ‬ ‫އެއްކު ަ‬

‫މ‬ ‫ގރާ ަ‬ ‫ހަނ ު‬

‫ށވެ‪.‬‬ ‫ކރުމަ ެ‬ ‫ހަނގުރާމަ ު‬

‫ށ‬ ‫މ ް‬ ‫ރ ރަސްކަ ަ‬ ‫ނދަ ު‬ ‫ކ ް‬ ‫މ އިސް ަ‬ ‫ބރާހީ ް‬ ‫ނ އި ް‬ ‫ޠ ު‬ ‫އައްސުލް ާ‬ ‫ތ‬ ‫އގަ ީ‬ ‫ވވަޑަ ި‬ ‫އިސް ެ‬

‫ނ‬ ‫ތި ް‬

‫ވއެވެ‪.‬‬ ‫ރއް ި‬ ‫ޝވަރާކު ެ‬ ‫މަ ް‬

‫ސ‬ ‫އ ‪ 6‬މަ ް‬ ‫އހަރާ ި‬ ‫ދތު ‪ަ 39‬‬ ‫‪1687‬މ(‪ ،‬މުއް ަ‬

‫ގ‬ ‫ދން ެ‬ ‫އރަ ު‬ ‫ެ‬

‫އެއްބަނޑު‬

‫ނއި‪،‬‬ ‫ޅން ާ‬ ‫ބޭފު ު‬

‫މުދާ‬

‫ނ‬ ‫އ ެ‬ ‫ހިފަ ި‬ ‫ގ ް‬

‫ގއި‬ ‫ރސްކަމު ަ‬ ‫ަ‬

‫ނނަ‬ ‫އަ ް‬

‫ނ‬ ‫އފަހަރު ް‬ ‫ނަ ު‬

‫ގ‬ ‫ލ ެ‬ ‫މާ ޭ‬

‫ތވެ‪.‬‬ ‫އގަ ެ‬ ‫ވަޑަ ި‬

‫ގ‬ ‫ރޖާ ެ‬ ‫ޢަލީ ާ‬

‫އ‬ ‫ޤުރާބުތަކާ ި‬

‫އރާ‪،‬‬ ‫ށ ަ‬ ‫ރށަ ް‬ ‫ށ ަ‬ ‫އއް ރަ ް‬ ‫ގ ބަ ެ‬ ‫ޖ ެ‬ ‫ރއް ޭ‬ ‫ނ ާ‬ ‫ހ ް‬ ‫އބައިމީ ު‬ ‫އރު‪ެ ،‬‬ ‫ލވީ ި‬ ‫ބައްދަ ު‬

‫ވއެވެ‪.‬‬ ‫ފށްޓެ ި‬ ‫މށް ެ‬ ‫އވު ަ‬ ‫ބނާކުރެ ް‬ ‫ލން ި‬ ‫މސްކިތް އަ ު‬ ‫ރ ހުކުރު ި‬ ‫އަހަ ު‬

‫ކތް‬ ‫އ މިސް ި‬ ‫ޅ ބަ ު‬ ‫ލ ު‬ ‫އތުރަށް‪ ،‬ގަ ޮ‬ ‫ގ ި‬ ‫ތ ެ‬ ‫ހުކުރު މިސްކި ު‬

‫އ‬ ‫ނނާ ި‬ ‫ވހީ ް‬ ‫އވެ‪ .‬ދި ެ‬ ‫އވެ ެ‬ ‫އފަ ި‬ ‫ނއްކަކޮށް ހަދަ ި‬ ‫ފރި ހާ ީ‬ ‫ނގެ މުދާ ޭ‬ ‫މީހު ް‬

‫ދން ‪1338‬މ‪.‬‬ ‫ރ ު‬ ‫ދން ަ‬ ‫ހބުއް ީ‬ ‫ރ މިސްކިތަކީ ޝި ާ‬ ‫ހރި ހުކު ު‬ ‫އޭރު ު‬

‫ރ‬ ‫ނދަ ު‬ ‫އވީ އިސްކަ ް‬ ‫ސ ބިނާކުރެ ް‬ ‫މސްކިތް( ވެ ް‬ ‫ި‬ ‫)ކުނޑިކޮއި‬

‫ރ‬ ‫ޞ ު‬ ‫ނ ނަ ް‬ ‫މއި ް‬ ‫ގރާ ަ‬ ‫ހނ ު‬ ‫ވނު ަ‬ ‫ރ ު‬ ‫ގއި ކު ެ‬ ‫މދު ަ‬ ‫ނ ދެ ެ‬ ‫ހން ާ‬ ‫މިބައި މީ ު‬

‫ރ‬ ‫ވސް އޭ ު‬ ‫ތ ެ‬ ‫މމިސްކި ް‬ ‫ތވެ‪ި .‬‬ ‫ކ ެ‬ ‫ވ މިސް ި‬ ‫ނކުރެއް ި‬ ‫ބ ާ‬ ‫ލން ި‬ ‫އ އަ ު‬ ‫ގަ ި‬

‫ގ‬ ‫ގ ރަސްކަމު ެ‬ ‫ދން ެ‬ ‫ރ ު‬ ‫ވ މި ަ‬ ‫ރއް ީ‬ ‫ބނާކު ެ‬ ‫މމިސްކިތް ި‬ ‫ނވެ‪ި .‬‬ ‫ފ ެ‬ ‫ރަސްގެ ާ‬

‫ރ‬ ‫ނ އެނބު ި‬ ‫ވގެ ް‬ ‫ލ ެ‬ ‫ނ ބަ ި‬ ‫ޖގެ މީހު ް‬ ‫ލރާ ާ‬ ‫ނށެވެ‪ .‬އަ ީ‬ ‫ހން ަ‬ ‫ދވެ ީ‬ ‫ލިބުނީ ި‬

‫ގ‬ ‫ތ ެ‬ ‫ނ މިސްކި ު‬ ‫ސގެފާ ު‬ ‫ރ ރަ ް‬ ‫ނދަ ު‬ ‫ވ‪ .‬އިސްކަ ް‬ ‫އ ެ‬ ‫ވފަ ެ‬ ‫ބއު ެ‬ ‫ަ‬ ‫ހުރީ‬

‫ރއިން ‪1653) 1063‬މ‪(.‬‬ ‫ހޖު ަ‬ ‫އއީ ި‬ ‫އވެ‪ެ .‬‬ ‫ހރު ެ‬ ‫‪ 5‬ވަނަ އަ ަ‬

‫ގ‬ ‫ޖ ެ‬ ‫ނވެސް އަލީރާ ާ‬ ‫ޅއް ފަ ު‬ ‫ދވަސްކޮ ެ‬ ‫ގ ު‬ ‫އއެވެ‪ .‬މީ ެ‬ ‫ހ ް‬ ‫ދޔަ ީ‬ ‫ށ ި‬ ‫ރަށަ ް‬

‫ރ‬ ‫ހ ި‬ ‫ކރިން ު‬ ‫ގއި ު‬ ‫ކތް ހުރި ތާނ ަ‬ ‫ވއި‪ ،‬އެމިސް ި‬ ‫ނގަ ަ‬ ‫ނ ް‬ ‫ގއު ަ‬ ‫ބިން ަ‬

‫ގ‬ ‫ށ ބޯ ަ‬ ‫ކތަ ް‬ ‫ރ މާމިސް ި‬ ‫ގއި ހު ި‬ ‫މ ަ‬ ‫ޅ ގަ ު‬ ‫އތޮ ު‬ ‫އވެ‪ .‬އައްޑު ަ‬ ‫ރ ެ‬ ‫ނ އަހަ ު‬ ‫ވަ ަ‬

‫އވެ‪.‬‬ ‫އަ ެ‬

‫ތ‬ ‫މސްކި ް‬ ‫ނ ި‬ ‫ލ ް‬ ‫ހރިގަ ު‬ ‫ސކޮށް‪ި ،‬‬ ‫ނވަ ް‬ ‫ތ ަ‬ ‫ހމައަށް‪ަ ،‬‬ ‫ވރެ ފުރި ަ‬ ‫ތށް ު‬ ‫ގޮ ަ‬

‫ދެ ް‬ ‫ގ‬ ‫މ ެ‬ ‫އވު ު‬

‫ނ‬ ‫ވ ަ‬ ‫ަ‬

‫ރ‬ ‫އަހަ ު‬

‫ނ‬ ‫ހ ް‬ ‫ރ އެމީ ު‬ ‫ނވެ‪ .‬މިފަހަ ު‬ ‫ބރީން ެ‬ ‫ވސް ބަލިވީ މަލާ ާ‬ ‫ނ ެ‬ ‫އ ް‬ ‫ރމަ ި‬ ‫މިހަނގު ާ‬

‫އ‬ ‫ތ ް‬ ‫މސައްކަތް ަ‬ ‫ގ ަ‬ ‫ތ ެ‬ ‫އ މިސްކި ު‬ ‫ތގަ ި‬ ‫ގ ު‬ ‫ނވޭ ޮ‬ ‫އވެ‪ .‬ބު ެ‬ ‫އވި ެ‬ ‫ބިނާކުރެ ް‬

‫)‪1653‬މ‪(.‬‬

‫ނ‬ ‫ފ ު‬ ‫ސގެ ާ‬ ‫ރަ ް‬

‫ވ‬ ‫ދއް ި‬ ‫ެ‬

‫އފައެވެ‪.‬‬ ‫ނދާލަ ި‬ ‫އ ް‬ ‫މސްކިތް ަ‬ ‫ރ ި‬ ‫ޔއީ ކުޑަފުށީ ހުކު ު‬ ‫ރ ދި ަ‬ ‫އެނބު ި‬

‫ތ‬ ‫ނނެވެ‪ .‬މިސްކި ް‬ ‫ލ ު‬ ‫ގ ބެއް ެ‬ ‫ދށު ް‬ ‫ވމުގެ ަ‬ ‫ދން ެ‬ ‫އ ރަ ު‬ ‫ދޔަ ީ‬ ‫މން ި‬ ‫ހިނގަ ު‬

‫ފލާފަތްކޮޅެވެ‪.‬‬ ‫ގމު ި‬ ‫މޝްހޫރު ަ‬ ‫އ ަ‬ ‫ވއެވެ‪ .‬މި ީ‬ ‫އ ެ‬ ‫ފިލާފަތްކޮޅެ ް‬

‫ގ‬ ‫ނ ެ‬ ‫ލަޝްކަރު ް‬

‫ށ‬ ‫އޖެއަ ް‬ ‫ހރާ ް‬ ‫ދވެ ި‬ ‫ި‬

‫ކ‬ ‫ބަޔަ ު‬

‫ތން‬ ‫ގޮ ު‬ ‫ގައި‬

‫އ‬ ‫ވޅެ ް‬ ‫ށ ފިލާ ަ‬ ‫އނާއަ ް‬ ‫ގން ޭ‬ ‫ވ ެ‬ ‫ގ ބޮޑު ެ‬ ‫ދ ޫ‬ ‫ގ އުނ ަ‬ ‫ޖ ެ‬ ‫އަލީރާ ާ‬

‫ނ‬ ‫ނ ‪ 28‬ޝަޢުބާ ް‬ ‫ރއި ް‬ ‫ވ ހިޖު ަ‬ ‫ށޓެ ީ‬ ‫ނ ފެ ް‬ ‫އވަ ް‬ ‫ރ ް‬ ‫ނ ބިނާކު ަ‬ ‫އަލު ް‬

‫ޅ‬ ‫މިފިލާފަތްކޮ ު‬

‫ނ‬ ‫ނ ާ‬ ‫މަލާބާރީ ް‬

‫ނ‬ ‫މ ީ‬ ‫ވއި ނި ު‬ ‫ރއް ަ‬ ‫ބނާކު ަ‬ ‫ނ ‪1656‬މ(‪ި .‬‬ ‫ވ )‪ 21‬ޖޫ ް‬ ‫‪ 1066‬ގައެ ެ‬

‫އވެ‪.‬‬ ‫ރގަ ެ‬ ‫އޘާ ު‬ ‫ދާރުލް ާ‬

‫މށް‪،‬‬ ‫އވު ަ‬ ‫ށދެ ް‬ ‫ދަސްކޮ ް‬

‫ި‬ ‫ގ‬ ‫ނ ެ‬ ‫ދވެހި ް‬

‫ނ‬ ‫ރއި ް‬ ‫ތެ ެ‬

‫އ‬ ‫އ ި‬ ‫އލީރާޖާ ާ‬ ‫ވ ބަޔަކު‪ަ ،‬‬ ‫ފއި ާ‬ ‫ދއި ަ‬ ‫ކށް‪ ،‬ކާމިޔާބު ހޯ ަ‬ ‫ހަނގުރާމަ ޮ‬

‫‪1063‬‬

‫ނ‬ ‫އ ް‬ ‫ހޖުރަ ި‬ ‫ި‬ ‫ދރު‬ ‫ނ ަ‬ ‫އސްކަ ް‬ ‫ި‬

‫ރ‬ ‫މހާ ު‬ ‫ި‬

‫ފއި‬ ‫ބަހައްޓާ ަ‬

‫ހުރީ‬

‫މ‬ ‫ޤއު ީ‬ ‫ަ‬

‫ތ‬ ‫މިސްކި ް‬

‫ރއިން ‪1098‬‬ ‫ރވީ ހިޖު ަ‬ ‫އވަހާ ަ‬ ‫ރދުން ަ‬ ‫ނދަރު ަ‬ ‫އިސްކަ ް‬

‫ނ‬ ‫ފ ު‬ ‫ރަސްގެ ާ‬

‫އ‬ ‫އވަ ި‬ ‫އ އަޅު ް‬ ‫ލގަ ި‬ ‫ރގަ ު‬ ‫އ ހި ި‬ ‫ނތަ ް‬ ‫ހ ް‬ ‫ތ ކުރެ ު‬ ‫ރށް ރީ ި‬ ‫އވީ‪ ،‬ވަ ަ‬ ‫ބިނާކުރެ ް‬

‫ރއެވެ )‪28‬‬ ‫ހގެ ‪ 15‬ވިލޭ ެ‬ ‫ރބީޢުލްއާޚިރު މަ ު‬ ‫ރ ަ‬ ‫ވަނަ އަހަ ު‬

‫އވި ެ‬ ‫ފޮނު ް‬ ‫ނ‬ ‫ހ ް‬ ‫މބައިމީ ު‬ ‫ގއި‪ި ،‬‬ ‫ތ ަ‬ ‫ގއިވާ ގޮ ު‬ ‫ޚ ަ‬ ‫ގ ތާރީ ު‬ ‫ދން ެ‬ ‫ޖއް ީ‬ ‫ތ ު‬ ‫އވެ‪ާ .‬‬

‫އވެ‪ .‬މިސްކި ު‬ ‫ނ‬ ‫ތގައި ޢަރަބިބަހު ް‬ ‫ވއިފަ ެ‬ ‫ނކުރައް ަ‬ ‫ފ ް‬ ‫ލަކުޑީގައި ލާ ެ‬

‫ފެބްރުއަ ީ‬ ‫ރއެވެ‪.‬‬ ‫ވ ‪ 39‬އަހަ ު‬ ‫ނކުރެއް ީ‬ ‫ކ ް‬ ‫ރ ‪1687‬މ(‪ .‬ރަސް ަ‬

‫އ‬ ‫ރ ި‬ ‫ށ އަ ަ‬ ‫ށ ް‬ ‫ރށްރަ ަ‬ ‫ަ‬ ‫ގ‬ ‫ދރޯތު ެ‬ ‫ނ ު‬ ‫އވާ އަ ް‬ ‫ށގަ ި‬ ‫ރގެ ދަ ު‬ ‫ނންނޫ ު‬ ‫ކަން ަ‬

‫އން ‪1068‬‬ ‫ރ ި‬ ‫ހޖު ަ‬ ‫މނީ ި‬ ‫ޔ ނި ު‬ ‫ލ ެ‬ ‫އއްޗެއް ި‬ ‫ރހާ ެ‬ ‫އހުރި ހު ި‬ ‫ލިޔެފަ ި‬

‫ރ‬ ‫ހުކު ު‬

‫ގ އަހު ު‬ ‫އތާނ ެ‬ ‫ނ ެ‬ ‫ގ ް‬ ‫ފއި ެ‬ ‫ހ ަ‬ ‫"ކަނޑިބަޑި ި‬ ‫ވއި‪،‬‬ ‫ނނަ ަ‬ ‫ރގަ ް‬ ‫ބ ު‬ ‫ނ ި‬ ‫ލވެރި ް‬

‫ހއެވެ )‪18‬‬ ‫ދވަ ު‬ ‫ހގެ ‪ 10‬ވަނަ ު‬ ‫މޙައްރަމް މަ ު‬ ‫ރގެ ު‬ ‫ވަނަ އަހަ ު‬

‫މިސްކިތު‬

‫ގ‬ ‫ނ ެ‬ ‫މހު ް‬ ‫ސއި‪ީ ،‬‬ ‫ނ ފައް ަ‬ ‫ޝކަރީ ް‬ ‫ގ ލަ ް‬ ‫ޖ ެ‬ ‫ބ އަލީރާ ާ‬ ‫އ ތި ި‬ ‫ގ ި‬ ‫އެތާނ ަ‬

‫އޮކްޓޯބަރ ‪1657‬މ(‪.‬‬

‫ގއެވެ‪.‬‬ ‫ތ ަ‬ ‫ޒިޔާރަ ު‬

‫ނ‬ ‫ލަޝްކަރީ ް‬

‫ނ‬ ‫ރއި ް‬ ‫ހިޖު ަ‬

‫ށ‬ ‫ދެކޮޅަ ް‬

‫ދ‬ ‫މު ާ‬

‫ށ‬ ‫މއަ ް‬ ‫ހަނގުރާ ަ‬

‫ގ‬ ‫ގޭ ެ‬

‫ފޭރި‪،‬‬

‫ރ‬ ‫އސްކަންދަ ު‬ ‫ި‬

‫ނދައި‪،‬‬ ‫އ ް‬ ‫ަ‬

‫ޖގެ‬ ‫ރ ާ‬ ‫އަލީ ާ‬

‫ގ‬ ‫ދން ެ‬ ‫ރަ ު‬

‫ގ‬ ‫ކމު ެ‬ ‫ރަސް ަ‬

‫‪10‬‬

‫‪1078‬‬

‫ނ‬ ‫ވަ ަ‬

‫އވެ‪.‬‬ ‫އހަރު ެ‬ ‫ަ‬

‫ދން‬ ‫)މީލާ ީ‬

‫‪(1668‬‬

‫ނ‬ ‫އމީހު ް‬ ‫ދއިން‪ެ ،‬‬ ‫ފ ަ‬ ‫އ ކުރާ ަ‬ ‫ތ ް‬ ‫ސ ކަން ަ‬ ‫އށް އައި ް‬ ‫އޖެ ަ‬ ‫ވހިރާ ް‬ ‫ދި ެ‬ ‫ލިބިގެން"‬

‫ށ‬ ‫ދރޯ ި‬ ‫ކނު ޮ‬ ‫ރ މިސްކިތު ދެ ު‬ ‫ފހު‪ ،‬ހުކު ު‬ ‫ގތުމަށް ަ‬ ‫އ ަ‬ ‫ޖން ވަޑަ ި‬ ‫ޙައް ު‬

‫ހ ާ‬ ‫ރމީ ާ‬ ‫މލިކުގެ ވެ ި‬ ‫ނ ަ‬ ‫ހ ް‬ ‫ގ ފަ ު‬ ‫މ ެ‬ ‫އއެވެ‪ީ .‬‬ ‫ގ‬ ‫އއި އެތާނ ެ‬ ‫ށ އަ ީ‬ ‫މާލެއަ ް‬

‫އވައި‪ ،‬ކުދީ ް‬ ‫ރއަކު ލަ ް‬ ‫ހވެ ި‬ ‫ށ ފިޤު ު‬ ‫އތަނަ ް‬ ‫އ ެ‬ ‫އވަ ި‬ ‫ބިނާކުރަ ް‬ ‫ށ‬ ‫ނނަ ް‬

‫އ‬ ‫ފ ި‬ ‫ވއި ަ‬ ‫ޔރުކުރައް ަ‬ ‫ހއް ަ‬ ‫ވހު ަ‬ ‫އތަކެއް ދު ަ‬ ‫ވއި‪ެ ،‬‬ ‫ނނަ ަ‬ ‫ގ ް‬ ‫ބޮޑުން މާލެ ެ‬

‫ނ‬ ‫ނ ް‬ ‫އދި ު‬ ‫ނނަ ި‬ ‫މ އުނގަ ް‬ ‫ޟ ޢިލް ު‬ ‫ރ ު‬ ‫އ ފަ ު‬ ‫ނމާ ި‬ ‫އދި ު‬ ‫ވ ި‬ ‫ޔ ަ‬ ‫ނ ކި ަ‬ ‫ޤުރުއާ ް‬

‫ކ‬ ‫ކ އަހަރަ ު‬ ‫ނ ަ‬ ‫ދން‪ ،‬މަލިކު ް‬ ‫ޖހޭ ވާރަ ީ‬ ‫ދއްކަން ެ‬ ‫އވެ‪ެ .‬‬ ‫ބވީ ެ‬ ‫ބޭތިއް ެ‬

‫ަ‬ ‫ނއަށް‬ ‫ވއި‪ ،‬އޭ ާ‬ ‫އ ަ‬ ‫ޙަވާލުކުރަ ް‬ ‫ށ‬ ‫މ ް‬ ‫އވު ަ‬ ‫ރ ދެ ް‬ ‫ސރުކާރުން މުސާ ަ‬

‫ށ‬ ‫މަލިކަ ް‬

‫މށްފަހު‪،‬‬ ‫އވު ަ‬ ‫ރ ް‬ ‫ބނާކު ެ‬ ‫ި‬

‫ގއި‬ ‫އެތާނ ަ‬

‫‪12‬‬

‫ރނޭހާ‬ ‫ކު ާ‬

‫ށ‬ ‫ލާރިކަމަ ް‬

‫ށފައި‪،‬‬ ‫މއްކޮ ް‬ ‫ކަ ެ‬

‫އފައި‬ ‫ވ ި‬ ‫ސ ަ‬ ‫މޖައް ަ‬ ‫ހަ ަ‬

‫ނ‬ ‫ހ ް‬ ‫އެމީ ު‬

‫އވެ‪.‬‬ ‫ސވި ެ‬ ‫ޖއް ެ‬ ‫ހަމަ ެ‬

‫ކނު‬ ‫ދެ ު‬

‫ދރޯށި‬ ‫ޮ‬

‫ރ ު‬ ‫އވެ‪ަ .‬‬ ‫ގ‬ ‫އޖޭ ެ‬ ‫ވހިރާ ް‬ ‫ދ ެ‬ ‫ވ ި‬ ‫ރއް ީ‬ ‫ނތައް ކު ެ‬ ‫ތށް ކަ ް‬ ‫މގޮ ަ‬ ‫ދން ި‬ ‫އވީ ެ‬ ‫ފޮނު ް‬

‫ތ‬ ‫ގ ު‬ ‫ސވަ ު‬ ‫ށ‬ ‫ދ ް‬ ‫ނމާ ަ‬ ‫ަ‬ ‫ނ ފަ ް‬ ‫ނރު ް‬ ‫މން ާ‬ ‫ު‬ ‫އ‬ ‫ވ ި‬ ‫ކރައް ަ‬ ‫ރ ބިނާ ު‬ ‫ނނާ ު‬ ‫މު ް‬

‫އ‬ ‫ފ ޭ‬ ‫ޕވައި ި‬ ‫ހއް ަ‬ ‫އ ި‬ ‫ރށެ ް‬ ‫ގ ަ‬ ‫ރޖާ ެ‬ ‫އލީ ާ‬ ‫ރ ަ‬ ‫ނނޫ ު‬ ‫ނނަ ް‬ ‫ނ ކަ ް‬ ‫ފ ު‬ ‫ރަސްގެ ާ‬

‫ރ‬ ‫މސާ ަ‬ ‫ނ ު‬ ‫ރ ް‬ ‫ސ ސަރުކާ ު‬ ‫ށވެ ް‬ ‫ނއަ ް‬ ‫ވއި‪ ،‬އޭ ާ‬ ‫ލއް ަ‬ ‫ކ ަ‬ ‫މހަ ު‬ ‫ނ ީ‬ ‫ވ ޭ‬ ‫ގޮ ާ‬

‫ނ‬ ‫ގ ަ‬ ‫ށ ި‬ ‫ށފަހު‪ ،‬ވަރަ ް‬ ‫ވމަ ް‬ ‫ކރެއް ު‬ ‫ނތައް ު‬ ‫ށވެ‪ .‬މިކަ ް‬ ‫ގތަ ެ‬ ‫ވނެ ޮ‬ ‫ބުނެ ޭ‬

‫ނ‬ ‫ރއި ް‬ ‫ހިޖު ަ‬

‫ދން‬ ‫ވން ެ‬ ‫ސ ަ‬ ‫ދުވަ ް‬

‫ޖގެ‬ ‫އަލީރާ ާ‬

‫ލއް‬ ‫އުނދަގު ެ‬

‫ށ‬ ‫ކ ް‬ ‫ރއްޖެއަ ަ‬ ‫ދވެހި ާ‬ ‫ި‬

‫އވެ‪.‬‬ ‫ހ ެ‬ ‫ނުޖެ ެ‬

‫އވެ‪.‬‬ ‫އވި ެ‬ ‫ދެ ް‬

‫ރ‬ ‫ނނާ ު‬ ‫މ ް‬ ‫ު‬

‫އ‬ ‫އވަ ި‬ ‫ރ ް‬ ‫ބިނާކު ަ‬

‫މނީ‪،‬‬ ‫ނި ު‬

‫ވ‬ ‫އ ީ‬ ‫ބނާކުރެ ް‬ ‫ނރު ި‬ ‫މން ާ‬ ‫އވެ‪ު .‬‬ ‫އހަ ު‬ ‫ނ ަ‬ ‫‪1674) 1085‬މ‪ (.‬ވަ ަ‬ ‫ރ ެ‬ ‫ތށް‬ ‫ނނަ ގޮ ަ‬ ‫ހ ް‬ ‫އ ު‬ ‫ރ ބިނާކޮށްފަ ި‬ ‫ނނާ ު‬ ‫ގއި މު ް‬ ‫ރއި ަ‬ ‫ކ ަ‬ ‫ރ ޢަރަބި ަ‬ ‫އެއި ު‬

‫ނ‬ ‫އ ‪ 8‬ވަ ަ‬ ‫ސކަމުގަ ި‬ ‫ގ ރަ ް‬ ‫ފނު ެ‬ ‫ރސްގެ ާ‬ ‫ރ ަ‬ ‫ނދަ ު‬ ‫އިސްކަ ް‬

‫އވެ‪.‬‬ ‫ވ ެ‬ ‫ބނެ ެ‬ ‫ކަމަށް ު‬

‫ރންމަ‬ ‫ހަ ި‬

‫އ‬ ‫ރގަ ި‬ ‫ތެ ޭ‬

‫ތަ ް‬ ‫އ‬ ‫އވާފަ ި‬ ‫ރ ް‬ ‫އޔާރުކު ަ‬

‫ރ‬ ‫ހު ި‬

‫ނ‬ ‫ވަ ަ‬

‫ގތެވެ‪.‬‬ ‫ވޑައި ަ‬ ‫ަ‬ ‫ށ‬ ‫ޙއްޖަ ް‬ ‫ަ‬ ‫ފނު‬ ‫ސގެ ާ‬ ‫ދރު ރަ ް‬ ‫ކން ަ‬ ‫އަހަރު‪ ،‬އިސް ަ‬

‫ރ‬ ‫ޞ ު‬ ‫ނަ ް‬

‫ވނީ‪،‬‬ ‫ނލެ ު‬ ‫ފަސްދާ ު‬

‫ނ‬ ‫ރދު ް‬ ‫އެ ަ‬

‫ށ‬ ‫މ ް‬ ‫ޑވު ަ‬ ‫ނވެ ު‬ ‫ފަސްދާ ު‬

‫ރތް‬ ‫ޔ ަ‬ ‫ގ ޒި ާ‬ ‫ފނު ެ‬ ‫ރސްގެ ާ‬ ‫ރ ަ‬ ‫ނދަ ު‬ ‫އިސްކަ ް‬

‫ދިވެހިބަހާއި ތާރީޚަށް ޚިދުމަތްކުރާ ޤައުމީ މަރުކަޒު‪ ،‬މާލެ‪ ،‬ދިވެހިރާއްޖެ‪2005 .‬މ‪.‬‬