Dharumavantha rasgefaanu

‫ދިވެހިރާއްޖޭގެ ފުރަތަމަ އިސްލާމް ރަސްގެފާނު‬ ‫ދަރުމަވަންތަ މަހާރަދުން‬ ‫ތން‬ ‫ގ ރައްޔި ު‬ ‫ޖ ެ‬ ‫ހރާއް ޭ‬ ‫އސްލާމްދީން ޤަބޫލުކޮށް‪ ،‬ދިވެ ި‬ ‫ގއި ި‬ ‫މގޮތު ަ‬ ‫ލތުން ރަސް ީ‬ ‫ދއު ަ‬ ‫ދިވެހި ަ‬ ‫ނ‬ ‫ތ ް‬ ‫ދގޮ ު‬ ‫އވެ‪ .‬މީލާ ީ‬ ‫ހގަ ެ‬ ‫ރއްވީ ‪ 2‬ރަބީޢުލްއާޚިރު ‪ 548‬ހ‪ .‬މިދުވަ ު‬ ‫ނ އަމުރުކު ެ‬ ‫އނބުރުމަށް ރަދު ް‬ ‫އެދީނަށް ެ‬ ‫ވ‪.‬‬ ‫ރއެ ެ‬ ‫ގ ‪ 1153‬ވަނަ އަހަ ު‬ ‫މިކަން ހިނ ީ‬ ‫ނންފުޅަކީ‪،‬‬ ‫ަ‬ ‫ވ‬ ‫އ ި‬ ‫ޚތިޔާރުކުރެ ް‬ ‫ށ ފަހު އި ް‬ ‫އގަތުމަ ް‬ ‫ވވަޑަ ި‬ ‫މ ެ‬ ‫ނ އިސްލާ ް‬ ‫ދ ް‬ ‫ހރަ ު‬ ‫ނވި މަ ާ‬ ‫ނ ެ‬ ‫ހ ް‬ ‫އޭރު ު‬ ‫ނ‬ ‫ދ ް‬ ‫ދ ޝިހާބުއްދީން ރަ ު‬ ‫ޠން އަޙްމަ ު‬ ‫ނ މުޙައްމަދު އިބްނު ޢަބްދިﷲ އެވެ‪ .‬އައްސުލް ާ‬ ‫ޠ ް‬ ‫އައްސުލް ާ‬ ‫ގ‬ ‫ނ ެ‬ ‫ފ ު‬ ‫ޖގެ ފުރަތަމަ އިސްލާމް ރަސްގެ ާ‬ ‫ގއި ރާއް ޭ‬ ‫އވި ހުކުރު މިސްކިތުގައި ބެ ެ‬ ‫ހއްޓެވި ފިލާ ަ‬ ‫ބިނާކުރެ ް‬ ‫އ‬ ‫ގ ި‬ ‫އކަމު ަ‬ ‫މނަތަ ް‬ ‫ނވަތަ "ދަރުމިޝްތް" އެވެ‪ .‬މިލަފްޒުގެ ާ‬ ‫މޝް" ު‬ ‫އވަނީ "ދަރު ީ‬ ‫ލޔެފަ ި‬ ‫ޅ ކަމުގައި ި‬ ‫ފ ު‬ ‫ނަން ު‬ ‫ގ‬ ‫ނ ެ‬ ‫ހ ް‬ ‫ތ ސިފަފުޅުތަކަށްޓަކައި ދިވެ ި‬ ‫ތކެވެ‪ .‬މިމާ ް‬ ‫ވރި‪ ،‬މިމާނަ ަ‬ ‫ނ ެ‬ ‫ދ ް‬ ‫ފވެރި‪ީ ،‬‬ ‫ވނީ‪ ،‬އިންސާ ު‬ ‫ޤންކުރެ ެ‬ ‫ޔަ ީ‬ ‫ނވެ‪.‬‬ ‫ޅން ެ‬ ‫ނންފު ު‬ ‫ސގެފާނު" ގެ ަ‬ ‫ރމަވަންތަ ރަ ް‬ ‫ވނީ "ދަ ު‬ ‫ނސްބަތްކުރެވިފައި ަ‬ ‫ނނަށް ި‬ ‫ރދު ް‬ ‫މެދުގައި މި ަ‬ ‫ގއި ރަސްކަންކު ެ‬ ‫ހރާއްޖޭ ަ‬ ‫ވ ި‬ ‫ނނަކީ‪ ،‬ދި ެ‬ ‫ދ ް‬ ‫ތ މަހާރަ ު‬ ‫ވން ަ‬ ‫ދަރުމަ ަ‬ ‫އން‬ ‫ތކުގެ ތެރެ ި‬ ‫އލާ ަ‬ ‫ރއްވި ޢާ ި‬ ‫ވ‪.‬‬ ‫ނނެ ެ‬ ‫ރދު ް‬ ‫ވނަ ަ‬ ‫ނވި ދެ ަ‬ ‫ގން ެ‬ ‫އ ެ‬ ‫ނ ވަޑަ ި‬ ‫އ ް‬ ‫ފރަތަމަ ޢާއިލާކަމަށްވާ‪ ،‬ތީމުގޭ ޢާއިލާ ި‬ ‫ފއިވާ ު‬ ‫މިހާތަނަށް އެނގި ަ‬ ‫ތީމުގޭ‬

‫އލާއަށް‬ ‫ޢާ ި‬

‫ނ‬ ‫މުޢައްރިޚު ް‬ ‫ނ‬ ‫ރަސްގެފާ ު‬

‫ލ‬ ‫މާ ޭ‬

‫ގ‬ ‫ޢާއިލާ ެ‬

‫ވސް‬ ‫މން ެ‬ ‫ނަ ު‬

‫އވެ‪.‬‬ ‫އވެ ެ‬ ‫ވއިފަ ި‬ ‫ތކުރައް ަ‬ ‫ނިސްބަ ް‬ ‫ރ‬ ‫އަހަ ު‬

‫‪12‬‬

‫ރއްވުމަށް‬ ‫ރަސްކަންކު ެ‬

‫ފހު‪،‬‬ ‫ަ‬

‫‪13‬‬

‫އ‬ ‫އ ް‬ ‫ބަ ެ‬

‫ވންތަ‬ ‫ދރުމަ ަ‬ ‫ަ‬ ‫އ‬ ‫ގ ި‬ ‫ބުޑިސްޓްދީނު ަ‬

‫ރ‬ ‫އަހަ ު‬

‫ދން‬ ‫ވާން ެ‬

‫ޔއި‬ ‫ތކުގައް ާ‬ ‫ވޅި ަ‬ ‫މށް ރާދަ ަ‬ ‫އވިކަ ަ‬ ‫ކންކުރެ ް‬ ‫ނގައި ރަސް ަ‬ ‫ދ ު‬ ‫އިސްލާމް ީ‬ ‫މެދުޒިޔާރަތް‬

‫އސްލާމްވީ‬ ‫ި‬ ‫ސ ރާއްޖެ‬ ‫މވެ ް‬ ‫ވ‪ .‬ނަ ަ‬ ‫ވއެ ެ‬ ‫ލޔެފައި ެ‬ ‫ި‬ ‫ތާރީޚުގައި‬ ‫ނ‬ ‫ތން ‪ 1195‬ވަ ަ‬ ‫ސނަ ު‬ ‫ަ‬ ‫ހން‪ ،‬މީލާދީ‬ ‫ތާރީޚުގެ ‪ 42‬އަހަރުފަ ު‬

‫ށ‬ ‫ވގޮތަ ް‬ ‫ގއި ާ‬ ‫ލމާފާނު ަ‬ ‫ދ ޯ‬ ‫ވ ދަނބި ޫ‬ ‫ފއި ާ‬ ‫ގއި ލިޔެ ަ‬ ‫ފއިވާ އިސްދޫ ލޯމާފާނާއި‪ 1196 ،‬އަހަރު ަ‬ ‫އަހަރު ލިޔެ ަ‬ ‫މ‬ ‫ނގެ ރަސްކަ ާ‬ ‫އރު‪ ،‬މިރަދު ް‬ ‫ތން ބަލާ ި‬ ‫ވ‪ .‬ތާރީޚީ ގޮ ު‬ ‫ރއެ ެ‬ ‫އވީ ‪ 35‬އަހަ ު‬ ‫ކންކުރެ ް‬ ‫ރދުން ރަސް ަ‬ ‫ބަލާއިރު‪ ،‬މި ަ‬ ‫މ‬ ‫ނވި ދެ ލޯމާފާނު ވާތީ‪ ،‬އެން ެ‬ ‫އ ލިޔެފައިވާ ރަސްމީ ލިޔުމަށް މި ދެން ެ‬ ‫ގ ި‬ ‫އ ަ‬ ‫ވސްވަރެ ް‬ ‫ކައިރި ދު ަ‬ ‫ށ‬ ‫ގއިވާ މަޢުލޫމާތުގެ މައްޗަ ް‬ ‫އވެ‪ .‬މި ލޯމާފާނުތަކު ަ‬ ‫އިތުބާރުހުރި ލިޔުމަކީ ލޯމާފާނުކަމުގައި ބެލެވިފައި ެ‬ ‫ވ ެ‬ ‫ތ ބަލައި‬ ‫އދަ ު‬ ‫އ ރަސްކަންކު ެ‬ ‫ކމުގެ މު ް‬ ‫ގ ރަސް ަ‬ ‫ޅން ެ‬ ‫ރއްވި ބޭބޭފު ު‬ ‫ރގަ ި‬ ‫ޤރުނުތެ ޭ‬ ‫ގން‪ 12 ،‬ވަނަ ަ‬ ‫ބުރަވެ ެ‬ ‫ރ‬ ‫ހ ު‬ ‫އ ަ‬ ‫ނ ‪ 1142‬ވަނަ ަ‬ ‫ގތީ މީލާދީ ް‬ ‫ޑއި ަ‬ ‫ވވަ ަ‬ ‫ވނީ‪ ،‬މިރަދުން ރަސްކަމަށް އިސް ެ‬ ‫ހ ަ‬ ‫ހިސާބުކުރުމުން ދޭ ަ‬ ‫ގއިކަމެވެ‪.‬‬ ‫އހަރުހާ ތާނ ަ‬ ‫އގެ ‪ 35‬އަހަރު ފަހުން‪ 1176 ،‬މ‪ .‬ވަނަ ަ‬ ‫ހރަވީ ޭ‬ ‫ވ ާ‬ ‫ކމަށާއި‪ ،‬އަ ަ‬ ‫ހާތާނގައި ަ‬ ‫ވ‬ ‫ނ ި‬ ‫ޚތު ކަމަށްވާ‪ ،‬ހެ ެ‬ ‫ނގެ އު ު‬ ‫ހރަދު ް‬ ‫މހާބަރަނަ މަ ާ‬ ‫ނނެވި ަ‬ ‫އ ހު ް‬ ‫ނ ރަސްކަމުގަ ި‬ ‫ރ ް‬ ‫ނނަކީ‪ ،‬އޭގެ ކު ި‬ ‫މިރަދު ް‬ ‫ވ‪.‬‬ ‫ނނެ ެ‬ ‫މާވާކިލެގެ ގެ ދަރިކަލު ް‬ ‫އ‬ ‫ގ ި‬ ‫މފާނުތަކު ަ‬ ‫އހަރުކަމެއް ލޯ ާ‬ ‫ތއް ަ‬ ‫ރއްވީ ކި ަ‬ ‫ދން ރަސްކަންކު ެ‬ ‫ށ ފަހު‪ ،‬އެރަ ު‬ ‫ޑއިގަތުމަ ް‬ ‫ވވަ ަ‬ ‫އިސްލާމް ެ‬ ‫އދަތު‬ ‫މ ް‬ ‫ގން އެ ު‬ ‫ޢލޫމާތަށް ބަލައި ެ‬ ‫ލޔެފައިވާ މަ ު‬ ‫ގއި ި‬ ‫ވސް އެދެ ލޯމާފާނު ަ‬ ‫ނތެވެ‪ .‬ނަމަ ެ‬ ‫ެ‬ ‫ލިޔެފައެއް‬

‫ށ ‪ 11‬އަހަރުކަމަށާއި‪،‬‬ ‫އވީ ގާތްގަނޑަކަ ް‬ ‫ސކަންކުރެ ް‬ ‫ގއި ރަ ް‬ ‫ނ ބުޑިސްޓްދީނު ަ‬ ‫ނމަ‪ ،‬މިރަދު ް‬ ‫ހިސާބުކޮށްފި ަ‬ ‫ށ‬ ‫ނ ް‬ ‫ޑމެން ަ‬ ‫ޅގަނ ު‬ ‫ނ އަ ު‬ ‫ށ ‪ 24‬އަހަރުކަ ް‬ ‫ތގަނޑަކަ ް‬ ‫ވ ގާ ް‬ ‫ކރެއް ީ‬ ‫ހ ރަސްކަން ު‬ ‫ޑއިގަތުމަށްފަ ު‬ ‫ވވަ ަ‬ ‫އިސްލާމް ެ‬ ‫އވެ‪.‬‬ ‫އެނގެ ެ‬ ‫ނ‬ ‫ބ ު‬ ‫ޔޙު‪ ،‬އި ް‬ ‫އ ާ‬ ‫ޝހޫރު ސަ ް‬ ‫ޑއިގަތް މަ ް‬ ‫ރއްޖެއަށް ވަ ަ‬ ‫ދވެހި ާ‬ ‫އހަރު ި‬ ‫މީލާދީން ‪ 1343‬ވަނަ ަ‬ ‫ދން‬ ‫ޝިހާބުއް ީ‬

‫ބަޠޫޠާ‪،‬‬

‫ރަދުން‬

‫ކރު‬ ‫ހު ު‬

‫އވާ‬ ‫ޓވައިފަ ި‬ ‫ބަހައް ަ‬

‫މިސްކިތުގައި‬

‫އފައި‪،‬‬ ‫ބައްލަވަ ި‬

‫ފިލާ‬

‫ގ‬ ‫އ ެ‬ ‫ބކަލެ ް‬ ‫ޭ‬ ‫ބލް ބަރަކާތުލް ބަރުބަރީ" ކިޔުނު‬ ‫ޑއިގަތީ "އަ ު‬ ‫ވވަ ަ‬ ‫ގ ރަދުން އިސްލާމް ެ‬ ‫ޖ ެ‬ ‫ހރާއް ޭ‬ ‫ދިވެ ި‬ ‫ޗށް‬ ‫އ ަ‬ ‫ޕޅުމަ ް‬ ‫އަތް ު‬

‫ކަމަށް‬

‫ވއެވެ‪.‬‬ ‫ވިދާ ު‬ ‫އ ެ‬ ‫ޅވެފަ ި‬ ‫"ޔޫސުފް"‬

‫އ‬ ‫އެފިލާގަ ި‬

‫ފލާގައި‬ ‫އެ ި‬

‫ވ‬ ‫ލިޔެފައި ާ‬

‫ނގެ‬ ‫އެކަލޭގެފާ ު‬

‫މއެކު‪،‬‬ ‫ވއިފައިވު ާ‬ ‫ނއް ަ‬ ‫ހިމަ ު‬

‫ކަމުގައި‬ ‫އ‬ ‫ގ ި‬ ‫ފޅު ަ‬ ‫ނަން ު‬ ‫އ‬ ‫ގ ި‬ ‫ފޅު ަ‬ ‫ނަން ު‬

‫މިބޭކަލެއްގެ‬

‫އވެ‪.‬‬ ‫ކރެވެ ެ‬ ‫ޤން ު‬ ‫ނކަން ޔަ ީ‬ ‫ޔޫސުފް ހިމެ ޭ‬ ‫މީލާދީ‬

‫މެދުޒިޔާރަތް ތެރޭގައި ހުރި އެނދުދާންކޮޅު‬

‫ަ‬ ‫ތން‬ ‫ސނަ ު‬

‫ޔގައި‬ ‫ދުނި ޭ‬

‫އުފެދުނު‬

‫ތނަށް‪،‬‬ ‫ތަން ަ‬

‫ޚާއްޞަކޮށް‬

‫‪12‬‬

‫މތް‬ ‫ާ‬

‫ވނަ‬ ‫ަ‬

‫ޤރުނަކީ‬ ‫ަ‬

‫ބޭކަލުންތަކެއް‬

‫ށއި‬ ‫ވރިއަ ާ‬ ‫އެތެރެ ަ‬

‫އސްލާމީ‬ ‫ި‬

‫ނޔޭގެ‬ ‫ދު ި‬ ‫ޔ‬ ‫އންޑި ާ‬ ‫ި‬

‫އެކި‬

‫ގ‬ ‫ޑ ެ‬ ‫ކަނ ު‬

‫ރ‬ ‫ނގެ ނޫ ު‬ ‫ލމްދީ ު‬ ‫ސ ާ‬ ‫އވައި‪ ،‬އި ް‬ ‫ވ ރަށްރަށަށް ދަތުރުކުރަ ް‬ ‫އ ާ‬ ‫ރގަ ި‬ ‫އައްސޭ ީ‬

‫ގ ބޭކަލުން‬ ‫އރަބިކަރައި ެ‬ ‫ނނާއި ަ‬ ‫ކލު ް‬ ‫ސކަރައިގެ ބޭ ަ‬ ‫ރގައި ފާރި ް‬ ‫ތ ޭ‬ ‫ވރެކެވެ‪ .‬މީގެ ެ‬ ‫ދވަސް ަ‬ ‫ފެތުރުއްވި ު‬ ‫އވެ‪.‬‬ ‫ރގަ ެ‬ ‫ގ ނައުފަހަ ު‬ ‫ނ ެ‬ ‫ރ ް‬ ‫ވޔަފާރިވެ ި‬ ‫މނުގެ ި‬ ‫އވީ އެޒަ ާ‬ ‫އ އުޅު ް‬ ‫ވ ި‬ ‫ނވެ‪ .‬މިބޭކަލުން ދަތުރުކުރައް ަ‬ ‫ނ ެ‬ ‫ހިމެ ު‬ ‫ޖ‬ ‫ހރާއް ެ‬ ‫ދިވެ ި‬

‫ވ‬ ‫ކރެއް ި‬ ‫އިސްލާމް ު‬

‫ތ‬ ‫މާ ް‬

‫ޔވެސް‬ ‫ރ ާ‬ ‫ލވެ ި‬ ‫ވަ ީ‬

‫ނނީ‬ ‫ހިމެ ެ‬

‫ގ‬ ‫ލން ެ‬ ‫މިބޭކަ ު‬

‫ކަމަށް‬

‫ގއި‬ ‫ރ ަ‬ ‫ތެ ޭ‬

‫އވެ‪.‬‬ ‫ޤަބޫލުކުރެވެ ެ‬ ‫ށވެ‪.‬‬ ‫ގ އަމުރުފުޅަ ެ‬ ‫ނ ެ‬ ‫ވންތަ ރަސްގެފާ ު‬ ‫އވީ ދަރުމަ ަ‬ ‫އ ބިނާކުރެ ް‬ ‫ކރު މިސްކިތް ފުރަމާލޭގަ ި‬ ‫ފުރަތަމަ ހު ު‬ ‫ވނު ހުކުރު މިސްކިތް‬ ‫ރ ު‬ ‫ޅށް ބިނާކު ެ‬ ‫ނގެ ޢަމުރުފު ަ‬ ‫ގނީ‪ ،‬މިރަސްގެފާ ު‬ ‫ށ އެނ ެ‬ ‫ނނަ ް‬ ‫ޑމެ ް‬ ‫ޅގަނ ު‬ ‫އ ު‬ ‫މިކަން ަ‬ ‫ވގެން‪،‬‬ ‫ބައު ެ‬

‫ލޠާން‬ ‫އައްސު ް‬

‫މދު‬ ‫އަޙު ަ‬

‫ނ‬ ‫ޝިހާބުއްދީ ް‬

‫ލ ް‬ ‫ހކުރު މިސްކިތެއް އަ ު‬ ‫އ ު‬ ‫ނގަ ި‬ ‫އެތަ ު‬ ‫ހ‬ ‫ށފަ ު‬ ‫އވުމަ ް‬ ‫ނ ބިނާކުރެ ް‬ ‫އ‬ ‫އެމިސްކިތުގަ ި‬ ‫އ‬ ‫ނ ި‬ ‫ރަސްގެފާ ާ‬

‫ވ‬ ‫ބެހެއްޓެ ި‬ ‫ގ‬ ‫ނ ެ‬ ‫އެރަދު ް‬

‫ފިލާގައި‪،‬‬ ‫އަޚު‬

‫ތ‬ ‫ނ ަ‬ ‫ދަރުމަވަ ް‬

‫"ސިރީކަލޯ"‬

‫ގ‬ ‫ެ‬

‫ވޒީރު ޝަނި ި‬ ‫އަމުރުފުޅަށް އަލް ަ‬ ‫ޒ ފުރަތަމަ ހުކުރު‬ ‫ވރާ ާ‬ ‫ވ‪.‬‬ ‫ވތީއެ ެ‬ ‫ހކަ ލިޔެފައި ާ‬ ‫މިސްކިތް ބިނާކުރެއްވި ވާ ަ‬ ‫ށ‬ ‫މެދުޒިޔާރަތުގެ ދޮރޯ ި‬

‫ނނަށް‬ ‫މ ް‬ ‫ޅގަނޑު ެ‬ ‫އަ ު‬

‫އވާ‬ ‫އެނގިފަ ި‬

‫ގއި‪،‬‬ ‫ގޮތު ަ‬

‫ނނަށް‬ ‫ސކަލެކެވެ‪ .‬ނިކަމެތި ް‬ ‫ހޔޮ ރަ ް‬ ‫ލޤު ެ‬ ‫ވރި‪ ،‬ޚު ް‬ ‫ދން ެ‬ ‫ދﷲ އަކީ‪ީ ،‬‬ ‫ނ މުޙައްމަދު އިބްނު ޢަބް ި‬ ‫ޠ ް‬ ‫އައްސުލް ާ‬ ‫ވ‬ ‫ޅ ކުރެއް ި‬ ‫ދވަން މަސައްކަތްޕު ު‬ ‫ގ ހެޔޮކަން ހޯއް ަ‬ ‫ރ އާޚިރަތު ެ‬ ‫ވ ެ‬ ‫ޔއަށް ު‬ ‫ވއި‪ ،‬ދުނި ެ‬ ‫ނ ަ‬ ‫ގން ަ‬ ‫އ ަ‬ ‫ވޑަ ި‬ ‫ހވެ ަ‬ ‫އެ ީ‬ ‫ލ‬ ‫ށއި ހި ޭ‬ ‫ނނަ ާ‬ ‫ހ ް‬ ‫މގެ މީ ު‬ ‫ވނީ‪ ،‬ތި ާ‬ ‫ފއި ަ‬ ‫ވއި ަ‬ ‫އ ކުރައް ަ‬ ‫ތ ް‬ ‫އ ކަންތައް ަ‬ ‫ނގެ ރަސްކަމުގަ ި‬ ‫ރަސްކަލެކެވެ‪ .‬މިރަދު ް‬ ‫ނނަށް‬ ‫މީހު ް‬

‫އ‬ ‫ލ ި‬ ‫އވައި ޢަދު ާ‬ ‫ހަމަހަމަކުރަ ް‬

‫ނވެ‪.‬‬ ‫ފން ެ‬ ‫އިންސާ ު‬

‫ދނުގެ‬ ‫ީ‬

‫ޤވާޢިދުތައް‬ ‫ަ‬

‫އ‬ ‫ވ ި‬ ‫އކުރައް ަ‬ ‫އ ު‬ ‫ަ‬

‫ގ‬ ‫މ ެ‬ ‫ވ‪ .‬ރަސްކަ ު‬ ‫ވއެ ެ‬ ‫ދން މަސައްކަތްޕުޅު ކުރެއް ި‬ ‫އވުމަށް އެރަ ު‬ ‫ވއިދެ ް‬ ‫ނގެ ޙުކުމްތައް ފިލުއް ަ‬ ‫ނށް ދީ ު‬ ‫މީސްތަކުން ަ‬ ‫އވެ‪.‬‬ ‫ޤާ ޫ‬ ‫އވި ެ‬ ‫ވއިލެ ް‬ ‫ނއްތަ ަ‬ ‫ރތައް ަ‬ ‫ބދުތަކާއި ވޭ ު‬ ‫ނގެ ު‬ ‫ރގެ ދީ ު‬ ‫ވއި‪ ،‬ކު ީ‬ ‫ހއްދަ ަ‬ ‫ނނުތައް ަ‬

‫އވެ‪.‬‬ ‫އވި ެ‬ ‫ސކިތްވެސް ބިނާކުރެ ް‬ ‫ސގެފާނު މި ް‬ ‫މވަންތަ ރަ ް‬ ‫ރސްކަމުގައި‪ ،‬މާލޭގެ ދަރު ަ‬ ‫ނގެ ަ‬ ‫މިރަދު ް‬ ‫އސްފަ ި‬ ‫ގން އަ ި‬ ‫ވ ެ‬ ‫ވ ެ‬ ‫އަދި‪ ،‬ރި ާ‬ ‫ނވައި‪،‬‬ ‫ގން ަ‬ ‫އ ަ‬ ‫ނ ވަޑަ ި‬ ‫ށ ޚުދު ރަދު ް‬ ‫ނދޫއަ ް‬ ‫ޅ ނިލަ ް‬ ‫ތ ު‬ ‫ލންދެއަ ޮ‬ ‫ތގައި‪ ،‬ނި ަ‬ ‫އވާ ގޮ ު‬ ‫ވ‪.‬‬ ‫ވއެ ެ‬ ‫ނކުރެއް ި‬ ‫ވސް ހުކުރު މިސްކިތެއް ބި ާ‬ ‫ގއި ެ‬ ‫ވއި‪ ،‬އެރަށު ަ‬ ‫ލމް ކުރައް ަ‬ ‫އެރަށް އިސް ާ‬ ‫އ‬ ‫ގ ި‬ ‫ކމުގައި‪ 1063 ،‬ހ‪ަ .‬‬ ‫ވނަ( ގެ ރަސް ަ‬ ‫ރ )އެއް ަ‬ ‫ނ އިބްރާހީމް އިސްކަންދަ ު‬ ‫ޠ ް‬ ‫އައްސުލް ާ‬ ‫އވާ ގޮތުން‪،‬‬ ‫އވައިފަ ި‬ ‫އ ލިޔު ް‬ ‫މސްކިތު ފިލާފަތްކޮޅުގަ ި‬ ‫ޔފައިވާ ސ‪ .‬ގަމު މާ ި‬ ‫ލ ެ‬ ‫)‪ 1652‬މ‪ .‬ގައި( ި‬ ‫މިސްކިތް‬

‫މުޤައްދަސް‬

‫ފަދަ‬

‫ނތަން‬ ‫ތަ ް‬

‫ހއްޓުމަށް‬ ‫ބެލެ ެ‬

‫ގ‬ ‫ށން ބޯ ަ‬ ‫ވންތަ ރަސްގެފާނު އެކި ބިންބިމާއި ރަށްރަ ު‬ ‫ދަރުމަ ަ‬ ‫ގ‬ ‫ގ ތާރީޚު ެ‬ ‫ޖ ެ‬ ‫ހރާއް ޭ‬ ‫ޤޙުކުރެވުނު ދިވެ ި‬ ‫ތން ީ‬ ‫އވެ‪ަ " .‬‬ ‫ސވި ެ‬ ‫ހަމަޖެއް ެ‬ ‫މިފޮތުން‬

‫ތންކޮޅު"‬ ‫ތަން ަ‬

‫ށ‬ ‫ނނަ ް‬ ‫އަޅުގަނޑުމެ ް‬

‫މަޢުލޫމާތު‬

‫އ‬ ‫ޠން މުޙައްމަދު އިބްނު ޢަބްދިﷲ‪ ،‬ދީނާ ި‬ ‫ގއި‪ ،‬އައްސުލް ާ‬ ‫ލިބޭގޮތު ަ‬ ‫ލ ބަރަކާތު‬ ‫ދވީ އަބު ް‬ ‫ގން ެ‬ ‫މން ެ‬ ‫ނގަވަ ު‬ ‫ކންތައް ހި ް‬ ‫ޔގެ ަ‬ ‫ދުނި ޭ‬ ‫ނ‬ ‫އ ް‬ ‫ވ‪ .‬މިފަދަ ި‬ ‫ނނެ ެ‬ ‫ގ ލަފާފުޅުގެ މަތި ް‬ ‫ނ ެ‬ ‫ޔޫސުފު އަލްބަރުބަރީގެފާ ު‬ ‫ނ‬ ‫ވތަނާ އެމާތް ކަލޭގެފާ ު‬ ‫ވސްކޮޅެއް ީ‬ ‫ގވާތާ ދު ަ‬ ‫ހން ަ‬ ‫ރަސްކަން ި‬ ‫ޖއެވެ‪ .‬މިކަ ޭ‬ ‫ތ‬ ‫ރ ު‬ ‫ލވުނީ މެދުޒިޔާ ަ‬ ‫ލގެފާނު ފަސްދާނު ެ‬ ‫ވއް ެ‬ ‫ވހާރަ ެ‬ ‫އަ ަ‬ ‫އވެ‪.‬‬ ‫ތެރޭގަ ެ‬

‫މިއީ‪،‬‬

‫ސބަބަށްޓަކައި‬ ‫އެ ަ‬

‫ހން‬ ‫ދިވެ ި‬

‫ސ‬ ‫ވ ް‬ ‫އބަދު ެ‬ ‫ަ‬

‫ނ‬ ‫މ ް‬ ‫ޙތިރާމާއެކު ބަލަހަށްޓަ ު‬ ‫މާތްކޮށް ހިތައި‪ ،‬ވަރަށް ލޯތްބާއި އި ް‬ ‫ޅ‬ ‫ޔސުފުލް ބަރުބަރީގެ މަހާނަފު ު‬ ‫އަބުލް ބަރަކާތު ޫ‬

‫ކވެ‪.‬‬ ‫ނދާ ތަނެ ެ‬ ‫ގެ ް‬

‫ގ‬ ‫މ ެ‬ ‫ނގެ ރަސްކަ ު‬ ‫ރސްރަސްކަލު ް‬ ‫ނގެ ަ‬ ‫އޒަމާ ު‬ ‫ގން‪ެ ،‬‬ ‫މޢުލޫމާތަށް ބަލައި ެ‬ ‫ގއިވާ ަ‬ ‫އިސްދޫ ލޯމާފާނު ަ‬ ‫ށ އައީ‪،‬‬ ‫ކން ނިމުމަކަ ް‬ ‫ފނުގެ ރަސް ަ‬ ‫ނތަ ރަސްގެ ާ‬ ‫ގނީ‪ ،‬ދަރުމަވަ ް‬ ‫މުއްދަތު ބަލައި ހިސާބުކުރުމުން އެނ ެ‬ ‫ށ‬ ‫ވހަކަ ް‬ ‫ސއު ީ‬ ‫ަ‬ ‫ނކުރައްވާތާ‬ ‫ދން ރަސްކަ ް‬ ‫ގއި އެރަ ު‬ ‫ވނޭ ފަދައިން‪ ،‬އިސްލާމްދީނު ަ‬ ‫އ ާ‬ ‫ނނެވިފަ ި‬ ‫ކުރީންވެސް ދެ ް‬ ‫އ ެ‬ ‫ނވަ ި‬ ‫ނ ަ‬ ‫އގަ ް‬ ‫ޑ ި‬ ‫ހކު ހުކުރުން ފައިބައިވަ ަ‬ ‫ވ ަ‬ ‫ތގައި ހުކުރު ދު ަ‬ ‫ވގޮ ު‬ ‫ވ‪ .‬ބުނެ ޭ‬ ‫ށ‬ ‫ގން‪ ،‬ޙައްޖަ ް‬ ‫ހން ކަމެ ެ‬ ‫އަހަރު ވީފަ ު‬ ‫އ‬ ‫ޏ ް‬ ‫ޔ ދޫން ެ‬ ‫ދހި ެ‬ ‫ގތުމުން "އު ު‬ ‫ދ ަ‬ ‫ގން ި‬ ‫އ ަ‬ ‫ރވަޑަ ި‬ ‫ނވަކަށް އަ ާ‬ ‫އތް ަ‬ ‫އއިސް ޮ‬ ‫ށޓަކައި‪ ،‬ބޭރުން ަ‬ ‫އގަތުމަ ް‬ ‫ވަޑަ ި‬ ‫އ‬ ‫އގަ ި‬ ‫ނވެ ް‬ ‫ޖއެވެ‪ .‬އާދެ! ބާރަށްދުވާ ަ‬ ‫ނ ޣައިބުވެއް ެ‬ ‫ތ ް‬ ‫ގސް މީސްތަކުންގެ ލޯމަ ީ‬ ‫އ ޮ‬ ‫ނއު ދުވެފަ ި‬ ‫ފަދައިން" ަ‬ ‫ނ‬ ‫ގ ް‬ ‫ވވެ ެ‬ ‫ވހަކަ ރި ާ‬ ‫ރގައި އޮބާލި ާ‬ ‫ނ ެ‬ ‫ނތިބި މީހު ް‬ ‫ތމުން‪ ،‬ބަލަ ް‬ ‫އގަ ު‬ ‫ފުރާވަޑަ ި‬ ‫އގެ ތެ ޭ‬ ‫ޅ ް‬ ‫ކޑަ އިރުކޮ ެ‬ ‫ގ ލޯމަތިން ު‬ ‫ނމުމަކަށް‬ ‫ި‬ ‫ށ ފަހު‪ ،‬އެރަސްކަން‬ ‫އގަތުމަ ް‬ ‫ރވަޑަ ި‬ ‫އރަދުން ފު ާ‬ ‫ނވެ‪ެ .‬‬ ‫ނ ެ‬ ‫ނވެސް މިފަދައި ް‬ ‫ވ ީ‬ ‫އ ާ‬ ‫އައިސްފަ ި‬ ‫އވެ‪.‬‬ ‫އައީ ެ‬

‫ހން‬ ‫އގެފަ ު‬ ‫ޭ‬

‫ރސްކަމަށް‬ ‫ަ‬

‫ގތީ‪،‬‬ ‫ޑއި ަ‬ ‫ވވަ ަ‬ ‫އިސް ެ‬

‫ދަރުމަވަންތަ‬

‫ގ‬ ‫ނ ެ‬ ‫ރސްގެފާ ު‬ ‫ަ‬

‫އުޚުތު‪،‬‬

‫ނވެ‪.‬‬ ‫ލ ް‬ ‫ގގެ ދަރިކަ ު‬ ‫މުލީމާވާކިލެ ެ‬ ‫ދން ެ‬ ‫މހާރަ ު‬ ‫ރނަ ަ‬ ‫ބވަނާބަ ަ‬ ‫ނ މުތެއި ކަލަމިންޖާ ސިރީ ަ‬ ‫ޠ ް‬ ‫ނ އައްސުލް ާ‬

‫ދ‬ ‫ޙއްމަ ު‬ ‫ނސީމާ މު ަ‬ ‫ަ‬ ‫ރ‬ ‫މޝީ ު‬ ‫ޞ ު‬ ‫ޚއް ަ‬ ‫ރކަޒުގެ ާ‬ ‫މ މަ ު‬ ‫ޤައު ީ‬