Por que poetas en tempos de miseria (ies agra de raíces)

OBRADOIRO DE POESÍA SUBVERSIVA

Poesía subversiva. Poesía revolucionaria.

Poesía comprometida. Poesía social.

Todos estes nomes, e máis, refírense a aquela poesía onde aparece explícito o compromiso social e político do poeta coa sociedade do seu tempo. Nela denúnciase a tiranía, a inxustiza, a opresión… Este tipo de poesía sempre tivo moita vixencia na nosa tradición, como podemos ver na obra dos principais poetas do Rexurdimento.

Por que poetas en tempos de miseria?

ANTOLOXÍA DA POESÍA SOCIAL AOS HOMES FUTUROS Primeiro viñeron polos negros,

Verdadeiramente, vivo en tempos sombríos.

pero eu non dixen nada porque non era negro.

É insensata a palabra inxenua. Unha fronte lisa revela insensibilidade. O que ri é que aínda non oíu a noticia terrible, aínda non lle chegou.

Despois viñeron polos xudeus, pero eu non dixen nada porque tampouco era xudeu.

Despois viñeron polos sacerdotes, pero como eu non son relixioso, tampouco dixen nada.

Despois viñeron polos comunistas, pero como eu non son comunista, non me importou.

Agora veñen por min, e xa é demasiado tarde.

Este poema, falsamente atribuído Bertolt Brecht, foi en realidade pronunciado por un sacerdote alemán que denunciaba o silencio e a pasividade dos que consentían os abusos dos Nazis. Pon en evidencia o perigo que supón para unha sociedade a falta de solidariedade e a parte de responsabilidade que temos cada un de nós como individuos na defensa dos nosos dereitos.

O CAMBIO DE RODA Estou sentado na beira da estrada mentres o condutor cambia a roda.

Non me gusta o lugar de onde veño.

Non me gusta o lugar a onde vou. ¿Por que miro o cambio de roda con impaciencia?

Bertolt Brecht.

Que tempos estes nos que falar sobre árbores é case un crime porque supón calar sobre tantas inxustizas.

Ese home que vai tranquilamente pola rúa, ¿encontrarano os seus amigos cando o precisen? É certo que aínda gaño o a vida.

Pero, crédeme, é pura casualidade. Nada do que fago me dá dereito a fartarme.

Por casualidade libreime. (Se a miña sorte acabara, estaría perdido.)

Dinme: “Come e bebe! Goza do que tes!”

Pero como podo comer e beber se ao famento lle quito o que como e o meu vaso de auga faille falta ao sedento?

E, non obstante, como e bebo. (…)

Vós, que xurdiredes do desastre no que nos vos afundimos, cando faledes das nosas debilidades, pensade tamén nos tempos sombríos dos que escapastes.

Cambiabamos de país como de zapatos a través das guerras de clases, e desesperabámonos onde só había inxustiza e ninguén se alzaba contra ela.

E non obstante, sabíamos que tamén u odio contra a baixeza desfigura a cara.

Tamén a ira contra a inxustiza pon ronca a voz. Lamentablemente, nós, que queriamos preparar o camiño para a amabilidade non puidemos ser amables.

Pero vós, cando cheguen os tempos en que o home sexa amigo do home, pensade en nós con indulxencia.

Bertolt Brecht

A IMPORTANCIA DA POESÍA SOCIAL NOS POETAS GALEGOS DO SÉCULO XIX D'aquelas que cantan as pombas y as frores Todos din que teñen alma de muller, Pois eu que n'as canto, Vire d'a Paloma, ¡Ay! ¿de que' a terei?

Rosaía de Castro. Folla novas (1880)

ROSALÍA DE CASTRO

XOÁN MANUEL PINTOS EDUARDO PONDAL

Probe Galicia, non debes chamarte nunca española, que España de ti se olvida cando eres, ai!, tan hermosa.

Cal si na infamia naceras, torpe, de ti se avergonza, i a nai que un fillo despresa nai sin corazón se noma.

Nadie por que te levantes che alarga a man bondadosa; nadie os teus prantos enxuga, i homilde choras e choras.

Galicia, ti non tes patria, ti vives no mundo soia, i a prole fecunda túa se espalla en errantes hordas, mentres triste e solitaria tendida na verde alfonbra ó mar esperanzas pides, de Dios a esperanza imploras.

Por eso anque en son de festa alegre á gaitiña se oia, eu podo decirche: non canta, que chora.

Cantares gallegos (1863)

Ou Galicia, Galicia boi de palla Canta lástima tén de ti o Gaiteiro!

O aguillón que che menten é de aceiro E con el muita forza te asoballa.

No lombo teu zorrega, bate e malla Fasta o máis monicreque ferrancheiro, E calesquer podenco forasteiro Te vafa, de vergonza sin migalla!

Agarima alleeira eses ingratos Ou vívoras que postas ó teu peito Co ferrete che rompen mil buratos!

Si o sangre teu refugas do teu leito, Malas novas, madrasta de insensatos, Dos fillos teus ó amor non tés dereito.

A gaita gallega (1953)

Os Pinos ¿Que din os rumorosos, na costa verdecente, ó raio transparente do prácido lüar? ¿Que din as altas copas d´escuro arume arpado co seu ben compasado, monótono fungar...?

–«Do teu verdor cingido e de benignos astros, confín dos verdes castros e valeroso chan, non des a esquecemento da injuria o rudo encono; desperta do teu sono, fogar de Breogán.

CURROS ENRÍQUEZ A FOUCE DO AVÓ Tres veces a afiei; foi a primeira cando, ardendo a seara e mais as meses, segou tantas cacholas de franceses que non colleran en montós na eira.

Foi a segunda cando, prisioneira a Patria dos teocráticos intreses, esgazou tras mil loitas e riveses do poder absoluto a ruín bandeira.

Pola vez derradeira afíoa agora...

-¿E para que, avoeliño? -escrama o neto, póndose diante del, coa faldra fóra.

-Para que segues ti -repuxo inquietoo froito que eu semei, e que xa coradixo, e sorriu, con risa de esquileto.

Os boos e generosos a nosa voz entenden, e con arroubo atenden o noso rouco son; mas sós os ignorantes e férridos e duros, imbéciles e escuros, non os entenden, non.

Os tempos son chegados dos bardos das edades, qu´as vosas vaguedades cumprido fin terán; pois, donde quer, gigante, a nosa voz pregoa a redenzón da boa nazón de Breogán.

Letra do himno galego

GALICIA

Os que así nos tein só tein noso os nosos nomes no censo.

1956.

Uxío Novoneira.

Galicia será a miña xeración quen te salve?

Irei un día do Courel a Compostela por terras liberadas?

Non a forza do noso amor non pode ser inutle!

Do Courel a Compostela. Novoneira

Galicia é unha foto poederosa, non é unha postal Lupe Gómez

Outro tema recurrente na poesía galega é a propia Galicia. Novoneira recorre á letanía. Lupe Gómez ao poema breve. O tema pode ser tratado de moitas maneiras.

A LETANÍA DE GALICIA /1968: Uxío Novoneyra .

GALICIA digo eu / un di ..............GALICIA GALICIA decimos todos ..............GALICIA astr´os que calan din ...................GALICIA e saben .......................................sabemos GALICIA da door chora ...............á forza GALICIA da tristura triste ............á forza GALICIA do silencio calada ..........á forza GALICIA da fame emigrante .........á forza GALICIA vendada cega ................á forza GALICIA tapeada xorda ...............á forza GALICIA atrelada queda ...............á forza libre pra servir ....................libre pra servir libre pra non ser .................libre pra non ser libre pra morrer ..................libre pra morrer libre pra fuxir .....................libre pra fuxir GALICIA labrega ...............GALICIA nosa GALICIA mariñeira ............GALICIA nosa GALICIA obreira ...............GALICIA nosa GALICIA irmandiña ...........GALICIA viva inda recóllote da terra ................estás mui fonda recóllote do pueblo..............estás nil toda recóllote da HISTORIA ......estás borrosa recóllote i érgote no verbo enteiro no verbo verdadeiro que fala o pueblo recóllote prós novos que vein con forza prós que inda non marcou a malla d´argolas prós que saben que ti podes ser outra cousa prós que saben que o home pode ser outra cousa sabemos que ti podes ser outra cousa sabemos que o home pode ser outra cousa

A DEFENSA DA LINGUA DEITRADO RENTE AO MAR Lingoa proletaria do meu pobo eu fáloa porque sí, porque me gosta, porque me peta e quero e dame a gaña porque me sai de dentro, alá do fondo dunha tristura aceda que me abrangue ao ver tantos patufos desleigados, pequenos mequetrefes sin raíces que ao pór a garabata xa non saben afirmarse no amor dos devanceiros, falar a fala nai, a fala dos abós que temos mortos, e ser, co rostro erguido, mariñeiros, labregos do lingoaxe, remo i arado, proa e rella sempre.

Eu fáloa porque sí, porque me gosta e quero estar cos meus, coa xente miña, perto dos homes bos que sofren longo unha historia contada noutra lingoa.

Non falo pra os soberbios, non falo pra os ruís e poderosos non falo pra os finchados, non falo pra os estúpidos, non falo pra os valeiros, que falo pra os que agoantan rexamente mentiras e inxusticias de cotío; pra os que súan e choran un pranto cotidián de volvoretas, de lume e vento sobre os ollos núos.

Eu non podo arredar as miñas verbas de tódolos que sofren neste mundo.

E ti vives no mundo, terra miña, berce da miña estirpe, Galicia, doce mágoa das Españas, deitada rente ao mar, ise camiño...

Celso Emilio Ferreiro.

Longa noite de pedra FONEMA Do máis aló da gorxa, dun profundo e misterioso fol, saíannos sons que debiamos matar.

Repitan: Los pajaros de Guadalajara tienen la garganta llena de trigo.

Pero Lolo o do Rito dicía que Los pajaros de Juadalagara tienen la jarjanta llena de trijo e o mestre dáballe un pau.

A min custoume algún traballo dicir sen respirar que había plantas monocotiledóneas pero non din sabido de que familia era se é que a tiña o toxo que douraba os montes de Galicia. M. Rivas

Outra temática moi presente na poesía social galega é a defensa da propia lingua galega na que se escribe.

ÁS VECES SINTO QUE NO MEU PAÍS FALTAN PALABRAS Sinto que cando a muller da floristería non me fala na miña lingua desaparece un prado de pensamentos azuis, que cando no taller de chapa e pintura non me falan na miña lingua se oxida algo por dentro miña, que perdo cartos cando no banco non me atenden no meu idioma.

E cando abro os xornais e a miña lingua só aparece debaixo das pedras, é como se o meu país fose outo. ás veces cando estou no autobús e non escoito a ninguén falando a miña lingua, fecho e abro os ollos para ver se estou soñando.

E cando no medio dunha praza escoito un neno ou unha nena que fala coma min, teño ganas de abrazala, de protexela de todo o que está a suceder antes de que sexa demasiado tarde. Ás veces sinto que no meu país faltan palabras, que desaparecen día a día, que hai xente que as abandona e xente que as esconde e sinto que pouco a pouco o meu país vai facéndose máis pequeño e que somos menos porque hai menos palabras.

No meu país hai moita xente buscando as palabras que nos faltan.

Buscamos debaixo das pedras, nos xornais, ou nos nenos e nenas que agardan o autobús, palabras que ás veces aparecen e outras se perderon para sempre.

Gustaríame que atopásedes as miñas palabras como eu necesito as vosas.

Sechu Sende. Made in Galicia.

A XUSTIZA POLA MAN ACCIÓN GALLEGA ¡Irmáns! ¡irmáns gallegos! ¡Dende Ortegal ó Miño a folla do fouciño fagamos rebrilar! ¡Que vexa a Vila podre, coveira da canalla, a aldea que traballa disposta para loitar!

Antes de ser escravos. ¡Irmáns, irmáns gallegos! que corra a sangue a regos dende a montaña ó mar. ¡Erguédevos sin medo! ¡Que o lume da toxeira envolva na fogueira o pazo señorial!

Xa o fato de caciques, ladróns i herexes fuxe, ó redentor empuxe da alma rexional!

Antes de ser escravos, ¡irmáns, irmáns gallegos! que corra a sangre a regos dende a montaña ao val!

Ramón Cabanillas.

Da terra asoballada (1917)

A XUSTIZA POLA MAN Aquês que tên fama d'honrados n'a vila Roubaronme tanta brancura qu'eu tiña, Botáronme estrume n'as galas d'un dia, A roupa de cote puñeronma en tiras.

Nin pedra deixaron, en dond'eu vivira; Sin lar, sin abrigo, morei n'as curtiñas, Ô raso c'as lebres dormin n'as campías; Meus fillos... ¡meus anxos!... que tant'eu queria ¡Morreron, morreron, c'a fame que tiñan!

Quedey deshonrada, mucharonm'a vida, Fixeronm'un leito de toxos e silvas, Y-en tanto os raposos de sangre maldita, Tranquilos n'un leito de rosas dormian.

— Salvademe ¡ou, xueces! berrey... ¡toleria!

De min se mofaron, vendeum'a xusticia.

—Bon Dios, axudaime, berrey, berrey inda...

Tan alto qu'estaba, bon Dios non m'oira, Estonces cal loba doente ou ferida, D'un salto con rabia pilley a fouciña, Rondei paseniño... ¡Ne-as erbas sentian!

Y-a lua escondiese, y á fera dormia Cos seus compañeiros en cama mullida.

Mireinos con calma, y as mans estendidas D'un golpe, ¡d'un soyo! deixeinos sin vida.

Y-ô lado contenta, senteime d'as vítimas, Tranquila, esperando po-l'a alba d'o dia.

Y-estonces... estonces, cumpreuse a xusticia, Eu, n'eles; y as leises, n'a man qu'os ferira.

Folga Quero unha folga onde vaiamos todos.

Unha folga de brazos, pernas, de cabelos, unha folga nacendo en cada corpo.

Quero unha folga de obreiros de pombas de choferes de flores de técnicos de nenos de médicos de mulleres.

Quero unha folga grande, que ata o amor alcance.

Unha folga onde todo se deteña, o reloxo as fábricas o plantel os colexios o bus os hospitais a estrada os portos.

Rosalía de Castro. Follas novas (1980) Unha folga de ollos, de máns e de bicos.

Unha folga onde respirar non sexa permitido, unha folga onde naza o silencio para oír os pasos do tirano que se marcha.

Gioconda Belli.

DOCUMENTOS PERSONAIS

O BANDO Proíbese, por orde da alcaldía, que medren porque si as rosas do xardín municipal.

Dende agora as pombas teñen que pedir licencia pra voar.

Proíbeselle á lúa andar ceiba de noite polo ceo.

Alúa é unha tola que anda espida dando mal exemplo ás nenas castas e aos fillos de familia.

Pararán trabucos os poetas.

Proíbese soñar de 10 a 11.

Proíbese tamén derramar bágoas.

Pódese chorar tan só cando hai sequía pra que non fiquen secos os pantanos.

Un só se pode emocionar os Xoves e Domingos cando toca a Banda do Concello no quiosco.

Están fóra de Lei as estrelas, a Primavera, as flores e os paxaros.

Dáse este bando en tal e cual para que e cumpra de orde do Alcalde.

Firmado e rubricado.

Manuel María.

Documentos persoaes (1958)

Ás veces recórrese á paródia da linguaxe burocrática para poñer en evidencia o absurdo dun sistema opresivo.

CONTRA-ORDE. (POETICA pola que algún días me pronuncio) Isto é un poema.

Aquí está permitido fixar carteis, tirar refugallos, facer augas e escribir frases como: Mamón o que o lea, Amo a Irma, Morra o… (silencio), Area gratis, Asasinos, etétera.

Isto é un poema.

Mantén sucia a estrofa.

Cuspe dentro.

(Angel González. Levemente adaptado)

Se o prefires podes seguir o modelo de Angel González.

Nel invírtese a prohibición, para afirmarse na liberdade da poesía, non sen certa ironía.

O XORNAL E OUTROS FEITOS REAIS BASALO GÓMEZ, EMIGRANTE, VIVE NUN CANO O home vive nun cano.

Ten 64 anos e vive nun cano.

Xosé Manoel Basalo Gómez o home que vive nun cano que ten de medida dous metros e meio de longo por un metro quince de diámetro.

Un cano de cemento.

Basalo Gómez escolleu ese cano na praza da Liberdade, no centro da cidade.

Alí vive. Trouxeron a noticia os xornaes, e a fotografía. Ten unha faciana grega, mais é de Ourense, de Seoane da Cima, dí él.

Vive nun cano Igoal que Dióxenes vivía nun tonel.

Foi tipógrafo. Ten 64 anos. É un home moi limpo, ergueito, Grande calveza na testa, coidadas barbas canas.

Semella rexo mais non o é.

Padece ataques de amnesia, de reuma, etc; Veu a Buenos Aires a acompañar unha irmá abandoada.En 1928.

Quedóuse aquí. Fíxose tipógrafo.

De vello, xa enfermo, foi sereno.

Ten en trámite unha xubilación.

Tamén espera que o repatrien: -É o menos que poden facer por un emigrante.Non quere depender de ninguén ten sobriños, béns en Ourense, ten de ir a facer as partixas, mais mentras tanto vive soio, nun cano.

Durme enriba de cartós e panos no interior do cano.

Cubríu de madeira a sarapilleiras as entradas do cano.

De día cando fai sol séntase nun tallo xunto o cano.

Ate que os obreiros de Obras Púbricas lle asaquen o cano.

Ergueito, as mans sobor os xionllos, mantén a olladoa lonxe, os ollos fixos.

Ten de ser así.

Non quere vivir con ninguén, Somentes soio, teimado, no cano.

Esta noticia é do 26 de setembro de 1972: “O home que vive nun cano”

Luís Seoane. A maior abondamento.

A poesía ten fama de ser moi abstracta. Pero como ves pode inspírase en feitos reais, e empregar unha linguaxe próxima á da prensa.

A AMADOR REI RODRÍGUEZ E DANIEL NIEBLA GARDÍA O Ferrol/mañá 10 marzo 1972 ERGUÉSTESVOS cedo aquel día /o costume do traballo/ mañá cediño pra facernos ca vosa morte

MIÑA CASIÑA MEU LAR Miña casiña, meu lar ai Dios Mío!

Castiñeiros de meu avó coma abadías suntuosas do outono ai Dios Mío!

Non hai xustiza ai Dios Mío!

Os días tépedos de apañar minúsculas cousiñas na amenidade do lameiro ai Dios Mío!

Figueiriñas que prantei, regatos pequenos do corazón, os meus ollos eran fontes ai Dios Mío!

Chora o tractor, chora a ouralita, choran as vacas suízas, a colleitadora e mailo carro de rodas de ferro ai Dios Mío!

A cópula de inverno en sabas de liño molladas dos meus ancestros, eiquí tivera lugar ai Dios Mío!

Bótannos contra o mundo e xa non temos cobexo ai Dios Mío!

A lareira, o piso de baldosa, o cimento da eira, a cociña Bilbao, a neveira, o canastro ai Dios Mío!

A señorita de Pontevedra botounos aos camiños, os gardas mallaron en nós outros ai Dios Mío!

A señorita quitoume a casa e as cortes, a eira e o eixido onde me eu criei ai Dios Mío!

Os meniños choraban e eu quixen erguer unha escada de luz deica o Ceo, pra fuxir ao sitio onde todo é ben ser e paz ai Dios Mío!

Pro bateron en min e só poiden virar cara o Ceo o puño fechado do labrego sen terra de Luíntra e Connemara ai Dios Mío!

Imperializáronnos ardentemente polo cu pois seica que no agro galego sóbralles moita xente ai Dios Mío!

A de Dios, que Castelao nunca nos debuxara a faciana de escravos do feroz terratenente galego; ¿onde estabas, onde estabas, Ramón Cabanillas? ai Dios Mío!

Probes dos probes ai Dios Mío!

Ai de min e doutro ai Dios Mío!

Estamos perdidiños ai Dios Mío!

Ai prado de Armamá, curtiñas de Su a Braña, veiguiñas de Fraxilde, hortiña que quero tanto, souto de Val de Corvos, tornada das Mamoelas ai Dios Mío!

Ai filloeira de pedra, arca coas iniciais, chineiro do comedor, cómoda da limpecia, armario dos papais, cuarto de baño que eu puxera esoutro ano ai Dios Mío!

Este poema de Xosé Luís Méndez Ferrín tamén está inspirado nun feito real aparecido na prensa.

Trátase dun desaucio.

Lamentablemente esta problemática está moi de actualidade, xa que nos últimos tempos moitas persoas perderon as súas casas por non poder pagar as hipotecas ou os xuros.

Ferrín, parte dun verso de Rosalía e emprega unha linguaxe popular moi expresiva. Se che preocupa esta problemática, podes tratar de denunciala no teu poema.

Ai as sombras dos defuntos, os ecos nos faiados, as nésporas no pulpo, unha faixa nova para botar na romería Ai Dios Mío!

Ai as mozas de antano que chamaban Delsidia, os homes Celso, os mozotes Fuco, os sorridentes Tíos Anigundo dos contos Ai Dios Mío!

Choraron as ouralitas, choraron as marelas, as ratinas e as charolesas, as galiñas e o galo pedrés, e chorou a colleitadora e a motoserra, e púxolle compás ao pranto o John Deere alugado co Renault 11 de noso pola porla e polo piche dos camiños da freguesía; chorou o can que de palleiro é coma nós outros somos homes e mulleres de palleiro ai Dios Mío!

E deixáronnos por portas, Señores, ai Dios Mío!

Ninguén volveu por nós outros, Señores ai Dios Mío! que, por se fose pouco, a Garda Civil voou con dinamita a nosa casa que resultaba sendo da señorita de Pontevedra, Señores ai Dios Mío!

Alma, como no concerto de Vivaldi cun violino principale ed altro violino per eco ai Dios Mío!

Que maldito sexa o día en que fomos nados nesta terra de lobos e de poetas mortos ai Dios Mío! ai Dios Mío! ai Dios Mío!

(X.L. MÉNDEZ FERRÍN, Estirpe)

EXPLOTACIÓN E INXUSTIZAS Tivemos moitos señores , tivemos hienas e tigres, tivemos ágias e porcos.

E a todos alimentamos.

Mellores ou peores era o mesmo: a bota que nos pisa é sempre unha bota.

Xa sabedes o que quero dicir: non cambiar de señores, senón non ter ningún.

Centro comercial Camelias: Zara E por último aquí está.

O modelo da industria de mulleres en cadea.

Un modo de produción sumamente rendible para a economía do país.

Mágoa que se axuste tan pouco ó produto autóctono de carnes tradicionalmente alimentadas con botelos, touciños e lacón.

A revolución industrial.

As mulleres de talla 36 embutidas no que antes utilizaríamos para facer uns bos chourizos.

Todas iguais.

Unha por unha.

Unha produción ilimitada nun mercado mutilador.

Se cadra agora haberá que xustificar que se segue sendo humana mesmo se non se cabe na roupa de Zara.

Fai como Rosalía. Busca unha escena semellante e denúnciaa a través da súa descrición.

MONÓLOGO DO VELLO TRABALADOR Agora tomo o sol. Pero até agora traballei cincoenta anos sin sosego.

Comín o pan suando día a día nun labourar arreo.

Gastei o tempo co xornal dos sábados, pasou a primavera, veu o inverno.

Dinlle ao patrón a frol do meu esforzo i a miña mocedade. Nada teño.

O patrón está rico á miña conta, eu, á súa, estou vello.

Ben pensado, o patrón todo mo debe.

Eu non lle debo nin xiquera iste sol que agora tomo.

Mentras o tomo, espero.

Tembra un neno no húmido pórtico Da fame e do frío ten o sello o seu rostro de ánxel, inda hermoso, mais mucho e sin brilo.

Farrapento e descalzo, nas pedras os probes peíños, que as xiadas do inverno lañaron, apousa indeciso; pois parés que llos cortan coitelos de aceirados fíos.

Coma can sin palleiro nin dono, que todos desprezan, nun curruncho se esconde, tembrando, da dura escaleira.

E cal lirio se dobra ó secárese, o inocente a dourada cabesa tamén dobra, esvaesido ca fame, e descansa co rostro nas pedras.

E mentras que el dorme, triste imaxen da dor i a miseria, van e vén ¡a adoraren o Altisimo! fariseios, os grandes da terra, sin que ó ver do inocente a orfandade se calme dos ricos a sede avarienta.

Rosalía de Castro

Medrou e foi de aqueles

XOGO RUÍN Aquil neno pincháballe os ollos ós paxaros; e gustáballe ver saír esa gotiña de aire e de lus, ise rocío limpo de mañanciñas frescas. ..........................................

Logo botábaos A voar e ríase de velos topar contra o valado da súa casa, con un ruido moi triste. …………..

Creceu e foi de aqueles.

Luís Pimentel. Sombra do aire na herba.

E medraron….

CRÍKET NA NOITE Todavía están xogando ao críket na noite están xogando o partido na escuridade están alerta contra calquera contragolpe de luz Están metendo a bola detrás do gardameta están tratando de averiguar como a escuridade axuda a bola lanzada a tirar o pau Están tratando de encontrar un novo engano no que a bola mova desde a luz ata a escuridade Están empeñados en pintar de negro a escena pero dun negro composto de branco Están morrende de ganas de aprobar unha nova lei na que a cegueira se considere ser a vista Todavía están xogando ao críket na noite

MORTOS OU ASASIÑADOS COMPAÑEIROS DA MIÑA XERACIÓN MORTOS OU ASASIÑADOS ¡Tan dóce era a xuntanza miña e vosa, de todos nós co mundo!

Facíamos un feixe de campos e de estrelas, e ó pisar ese chao que latexaba sentíamos subir polo sangue o misterio.

O noso corpo era o camino da maxia, a escada pola que viña a lúa, o zume de tódolos segredos, a canzón da herba que resucitou.

E o mesmo verme era unha folla leda, un mensaxeiro do sagrado alén.

Morréchedes, matáronvos, deixáronme.

Quedei eiquí, lonxe das vosas sombras.

E gardo, coma un morto, no centro do silencio, da sede, da agonía, o día que vos poida levar á sepultura unha cesta de pombas e mazás. ¡Tan dóce era a xuntanza miña e vosa, de todos nós co mundo!

EL CRIMEN FUE EN GRANADA: A FEDERICO GARCÍA LORCA Se le vio, caminando entre fusiles, por una calle larga, salir al campo frío, aún con estrellas de la madrugada.

Mataron a Federico cuando la luz asomaba.

El pelotón de verdugos no osó mirarle la cara.

Todos cerraron los ojos; rezaron: ¡ni Dios te salva!

Muerto cayó Federico —sangre en la frente y plomo en las entrañas— ... Que fue en Granada el crimen sabed —¡pobre Granada!—, en su Granada.

Antonio Machado NANAS DE LA CEBOLLA

Lorenzo Varela. Lonxe

Vivimos sen sentir o país debaixo dos nosos pés, as nosas voces a dez pasos non se oen.

E cando ousamos falar a medias, ao montañés do Krenlin sempre evocamos.

Os seus gordos dedos son sebosos vermes e as súas seguras palabras, pesadas pesas.

Dos seus mostachos rinse as cascudas, e relocen as canas das súas botas.

Unha taifa des pescozudos xefes rodéano, cos homiños xoga aos favores: un asubía, outro miaña, o terceiro xime.

E só el parlotea e a todos, a golpes, un decreto detrás de outro, como ferraduras, chanta: na íngoa, n afronte, na cella, no ollo.

E cada execución é unha alegría para o rexo peito do oseta.

Osip Mandelstan. 1933.

La cebolla es escarcha cerrada y pobre: escarcha de tus días y de mis noches.

Hambre y cebolla: hielo negro y escarcha grande y redonda.

En la cuna del hambre mi niño estaba.

Con sangre de cebolla se amamantaba.

Pero tu sangre, escarchada de azúcar, cebolla y hambre.

Una mujer morena, resuelta en luna, se derrama hilo a hilo sobre la cuna.

Ríete, niño, que te tragas la luna cuando es preciso.

A GUERRA DIGO VIET NAM E BASTA Digo bomba de fósforo.

Apenas digo nada.

Digo lombriga e larva de carne podrecida.

Digo nenos de nápalm, terror de noite e selva, fedor de cidade e cloaca.

Fame, suor, aldraxe, pugas de aceiro, antropofaxia.

Digo guerra bestial, terror de terra, crime, lume, lava, estoupido, verdugo e mortandade en masa.

Digo gas abafante.

Apenas digo nada.

Digo yanqui invasor, depredador de patrias.

MASA Al final de la batalla, y muerto el combatiente, vino hacia él un hombre y le dijo: “no mueras; te amo tanto!”

Pero el cadáver, ¡ay!, siguió murienco.

Se le acercaron dos u repitiéronle: “No nos dejes! Valor! Vuelve a la vida!”

Pero el cadáver, ¡ay!, siguió murienco.

Acudieron a él veinte, cien mil, quinientos mil, clamando: “Tanto amor y no poder nada contra la muerte”!

Pero el cadáver, ¡ay!, siguió murienco.

Le rodearon millones de individuos, con un ruego común: “Quédate, hermano”.

Pero el cadáver, ¡ay!, siguió murienco.

Entonces, todos los hombres de la tierra le rodearon; les vio el cadáver triste, emocionado; incorporose lentamente, abrazó al primer hombre; echose a andar…

A RELACIÓN ESPECIAL (US/UK) Digo plutonio, pentágono, esterco bursátil, palanca, Presidente, gadoupa, chuvia, amargura, baba.

Digo petróleo, ferro, mineral, trampa, lobo, caimán, polaris, cóbrega, miseria, diplomacia.

Digo devastación que USA, usa.

Apenas digo nada.

Digo Viet Nam i está xa dito todo cunha soia palabra.

Pra abranguer a vergonza do mundo, digo Viet Nam e basta.

CELSO EMILIO FERREIRO, Viaxe ao país dos ananos (1970)

Explotan as bombas explotan as pernas explotan as cabezas Explotan os brazos explotan os pes apágase a luz Explotan as cabezas explotan as pernas están en celo Os mortos son lodo As luces apáganse Os mortos son pó Un home dóbrase sobre outro e chupa a súa luxuria.

Harold Pinter

POESÍA LAPIDARIA Escrito na parede do cementerio Si os que xacen dentro non poden saíre, i os que viven fóra non queren entrar, istes muros que coutan as campás son un monumento da idiotez humán.

XUSTIFICACIÓN As computadoras arqueolóxicas do ano dous mil quinientos alcontraron eiquí, niste meu cementerio privado, un gran depósito de esqueletes.

O Carbono-14 dirá que son da nosa época i o seleutor eleutrónico clasificará os restos: Homes de lápiz na orella, homes cazadores de homes, homes corruptores da cencia, homes torturadores de homes, homes derrubadores de concencias, homes furtadores do traballo dos homes, homes vendedores das patrias dos homes, homes de ben, bos e xenerosos (soio unos poucos).

Celso Emilio Ferreiro. Cemiterio privado O loitador

O profeta

Eiquí descansa un home Pouco antes de morrer que loitou para que “a realidá” díxolle ó povo: deixase de ser unha inxuria no corazón dos homes honestos. deus che dea ira, que pacencia tes de abondo. Ó decir “realidá” Celso Emilio Ferreiro púñalle vírgulas á verba para que quixera dicir algo,

como pedía Nabokov. Celso E. O pedáneo Si houbese xusticia no mundo, iste home non debera ter morto sin espricar denantes ós vecinos por qué razón foi pedáneo da vila nun tempo en que Pilatos lavábase as maus todos os días con sangue. Celso E. Ferreiro

O home da espada flamíxera

Serán desenterrados outros restos que non poderán ser identificados por acharse en estado gaseoso.

Suporase que foron víctimas do napalm nunha guerra que houbo séculos denantes nun país que xa non estará noa mapa.

Celso Emilio Ferreiro. Cemiterio Privado

O piloto norteamericán, coronel Paul Tibbets, que levou a bomba atómica a Hiroshima, púxolle o nome da súa nai -Enola Gayó avión que tripulou naquil día infame.

Camiñante: cuspe eiquí. C. E. Ferreiro

E OUTROS POEMAS LAPIDARIOS OS DE ARRIBA

NO MURO ESCRIBIRON queren a guerra.

reuníronse nunha sala.

Quen o escribiu Home da rúa: xa caeu. abandona toda esperanza.

OS QUE ROUBAN A CARNE DA MESA predican resignación.

Aqueles aos que están destinados os dons, esixen espírito de sacrificio.

Os fartos fala naos famentos dos grandes tempos que se aveciñan.

Os que levan a nación ao abismo afirman que gobernar é demasiado difícil para o home sinxelo.

Catón de guerra alemán. Bertolt Brecht

Todo o que pasou o meu pobo pasoume a min.

Todo o que pasou o home pasoume a min.

Uxío Novoneira.

No futuro non terei traballo.

Como vou aforrar pra ser a túa amiga?

Lupe Gómez

Antes dicíanme que colocase ben unha perna sobre a outra.

Que fose feminina.

E eu nin sequera sabía onde tiña as pernas.

Lupe Gómez

FALARÉIVOS DE MIN… (COMPROMISO A TRAVÉS DO TESTEMUÑO PERSOAL) FALARÉIVOS DE MIN

INTENTO FORMULAR MI EXPERIENCIA DE LA GUERRA

Falaréivos de min anque me doan as escuras raíces dos meus soños.

Celso Emilio me chaman pero eu teño outros nomes máis irtos apuntados nun rexistro de ventos polifónicos cun fondo musical de frauta triste.

Fueron, posiblemente, los años más felices de mi vida, y no es extraño, puesto que a fin de cuentas no tenía los diez.

Meus nomes sin palabras. Mainamente, de par en par abertas sempre as portas, espallándome vou polos camiños co corazón aceso en cen abrentes, nas maus a luz, nos ollos margaridas, e unha piedá de río sin orelas.

Neno que fun e son, pésanme os anos cangados de minutos e de días, de beixos e de cárceres. Cadeas, lóstregos, vermes, homes en ringleira baixo a chuvia, isa frol nada no outono.

Lonxana primavera nunca volta, que nun intre vivín de pedra ou arbre, canle de Dios que cara o mar me leva, xílgaro azur, ronseles do pasado, feridas coma labres no remorso: Andando vou, alporizado o corpo nun latexo sin fin que me agriloa.

Eisí me chamo eu. En fume escritos os meus nomes están. Vádeos dicindo cun fondo musical de frauta triste, de bágoas esbarradas petándome decote nas pupilas.

Vádeos decindo en verbas pequeniñas coma 17óitelos fríos pola gorxa.

Non me chame ninguén por outros nomes, alcumes meus en fírgoas entrevistos, escura voz dun soño sulagado.

Celso Emilio Ferreiro O soño sulagado(1955)

Las víctimas más tristes de la guerra los niñoos son, se dice.

Pero también es cierto que es una bestia el niño: se le perdona la brutalidad de los mayores, él sabe aprovecharla, y vive más que nadie en ese mundo demasiado simple, tan parecido al suyo.

Para empezar, la guerra fue conocer los páramos con viento.

Mi amor por los inviernos mesetarios es consecuencia de que hubiese en españa casi un millón de muertos.

Segovia parecía remota como una gran ciudad, era ya casi el frente -o por lo menos un lugar heroico, un sitio con tenientes de brazo en cabestrillo que nos emocionaba visitar: la guerra quedaba alí al alcance de los niños tal y como la quieren.

Cuando por fin volvimos a Barcelona, me quedó unos meses la nostalgia de aquello, pero me acostumbré.

Quien me conoce ahora dirá que mi experiencia nada tiene que ver con mis ideas, y es verdad. Mis ideas de la guerra cambiaron después, mucho después de que hubiera empezado la posguerra.

Jaime Gil de Biezma (Adapatación)