‘Ik wil met mijn papieren in orde zijn’: de voorafgaande wilsverklaring euthanasie

In het aprilnummer van S-Plus Mag werd nog eens benadrukt dat je de voorafgaande wilsverklaring euthanasie en alle andere wilsverklaringen kan terugvinden in LEIFplan. Dit is gratis beschikbaar bij de apotheker of de regionale LEIFpunten. Indien je over jouw levenseinde de eigen regie wilt houden, stel je best een wilsverklaring euthanasie op (én ook een negatieve wilsverklaring: zie vorige S-Plus Mag). Rond de voorafgaande wilsverklaring euthanasie bestaat echter nog heel wat verwarring.

Schriftelijk verzoek

De wilsverklaring wordt immers nog dikwijls foutief verwisseld met het ‘schriftelijk’ verzoek’ om euthanasie. Wanneer iemand ongeneeslijk ziek is en ondraaglijk lijdt en omwille hiervan nù om euthanasie verzoekt, moet de behandelend arts – indien hij bereid is om de euthanasie uit te voeren – nagaan of de patiënt aan de wettelijke voorwaarden voldoet. Bovendien vereist de euthanasiewet dat de patiënt, die met zijn volle verstand om euthanasie verzoekt, dit ook nog eens schriftelijk bevestigt. Dit zogenaamd ‘schriftelijk verzoek’ van een actuele vraag naar euthanasie mag op gelijk welk stuk papier – zelfs op een bierviltjeworden geschreven. Het schriftelijk verzoek moet minstens de volgende formulering bevatten: ‘Ik, voornaam + naam, wil euthanasie’, gevolgd door handtekening en de datum dat het verzoek werd opgetekend. Wanneer de patiënt nog wel wilsbekwaam is, maar om technische redenenverlamming, zwakte, blindheid,

De wilsverklaring wordt nog dikwijls foutief verwisseld met het 'schriftelijk' verzoek om euthanasie

analfabetisme - het schriftelijk verzoek niet zelf kan schrijven, mag gelijk welke meerderjarige persoon, die geen materieel belang heeft bij het overlijden (bv. geen erfgenaam), het in zijn plaats doen. De (technische) reden waarom de patiënt het niet zelf heeft opgeschreven moet worden vermeld, evenals de naam van de behandelend arts die bovendien aanwezig moet zijn tijdens het optekenen. Het motief van het euthanasieverzoek moet echter niet worden vermeld. Dat wordt immers door de arts in het medisch dossier bijgehouden.

Wettelijk bepaald standaarddocument

In tegenstelling met het ‘schriftelijk verzoek’ moet voor de voorafgaande wilsverklaring euthanasie een wettelijk bepaald standaarddocument worden gebruikt. Zoals reeds gezegd bevindt deze wettelijke wilsverklaring zich in het LEIFplan. Het gebeurt echter nog te vaak dat mensen een wilsver- klaring euthanasie gebruiken die niet beantwoordt aan de wettelijke vereiste. De teleurstelling blijkt groot wanneer ze hun ‘onwettelijke’ wilsverklaring willen laten registreren op de gemeente en deze niet wordt aanvaard. Voor alle duidelijkheid: de voorafgaande wilsverklaring euthanasie kàn worden geregistreerd op de gemeente, maar dit is niet wettelijk verplicht. De wilsverklaring is op zichzelf rechtsgeldig, maar er wordt wel aangeraden ze te laten registreren. Bij de wilsverklaring euthanasie moeten twee meerderjarige getuigen mee ondertekenen. Minstens één mag geen materieel (bv. geen erfgenaam) belang hebben bij het overlijden. Ten slotte kunnen (niet verplicht) één of meer meerderjarige vertrouwenspersonen door de patiënt worden aangeduid. Ze brengen later de behandelende arts op de hoogte van het bestaan van deze wilsverklaring.

Voorafgaande wilsverklaring is beperkt

Het grote probleem blijft echter dat velen niet beseffen hoe beperkt de voorafgaande wilsverklaring euthanasie wel is. De meeste mensen denken, wanneer ze zelf niet meer om euthanasie kunnen vragen, dat het dan sowieso mogelijk blijft via hun voorafgaand opgestelde wilsverklaring. Hierbij wordt vaak gedacht aan dementie. De wet laat dit echter niet toe. Volgens de euthanasiewet kan je enkel euthanasie krijgen op basis van een voorafgaande wilsverklaring wanneer je in onomkeerbaar coma ligt. Het kan dus niet in andere omstandigheden van permanente wilsonbekwaamheid zoals door dementie, na een hersenbloeding, een hersentumor enzovoort.

Bij dementie kan het nog wel wanneer men het ‘te vroeg’ vraagt en dus nog genoeg wilsbekwaam is om het zélf te vragen en met een ‘schriftelijk verzoek’ te bevestigen. Dit was het geval bij de spraakmakende euthanasie van Hugo Claus. Maar wanneer de wilsonbekwaamheid plots is opgetreden, zoals na een hersenbloeding, heb je zelfs de kans niet om de euthanasie vooraf (‘te vroeg’) te laten uitvoeren. Het blijft absurd dat je via een voorafgaande negatieve wilsverklaring (zie aprilnummer van S-Plus Mag) kunstmatige sondevoeding kan weigeren - dit is zelfs afdwingbaar - wanneer je door dementie niet meer in staat bent zelfstandig te eten en te drinken, maar op hetzelfde moment geen euthanasie kan krijgen. In beide gevallen overlijd je namelijk.

Op de website van LEIF (www.leif.be) loopt een petitie om het parlement te vragen eindelijk eens democratisch over deze absurditeit te willen discuteren. Momenteel hebben méér dan 87 000 Vlamingen en Brusselaars deze ondertekend. Ondanks dat komt het nog steeds niet op de politieke agenda. Vivaldi heeft zich immers geëngageerd over ethische dossiers enkel in consensus te beslissen. Dit was de pasmunt om cd&v in de federale regering te krijgen.

Oproep naar vragen

Wim Distelmans is een Belgisch oncoloog, hoogleraar aan de Vrije Universiteit Brussel en voorvechter in België voor de erkenning van palliatieve zorg en voor de mogelijkheid om euthanasie te kunnen laten uitvoeren.

Heb je na het lezen van dit artikel nog vragen? Bezorg ze ons en wij leggen ze voor aan Prof. Dr. Distelmans. Je kan je vraag stellen via info@s-plusvzw.be of via 02 515 02 23.

Sinds de wetswijziging van 2 april 2020 moet de wilsverklaring niet meer om de 5 jaar worden vernieuwd. Wanneer de wilsverklaring dateert van voor 2 april 2020, valt ze nog onder het oude rechtsstelsel en moet ze nog éénmaal worden hernieuwd. Wanneer de wilsverklaring nadien werd opgesteld blijft ze onbeperkt geldig.

Ten slotte denken ook nog velen dat ‘alles in orde’ is, wanneer ze hun voorafgaande wilsverklaring euthanasie hebben laten registreren op de gemeente. Ze menen foutief dat ze vanaf dat moment om het even wanneer euthanasie kunnen krijgen. Ze beseffen blijkbaar niet dat wanneer je het zelf nog kan vragen dit enkel via een ‘schriftelijk verzoek’ moet worden bevestigd. Nogmaals: de opgestelde (en eventueel geregistreerde) wilsverklaring euthanasie is immers enkel van toepassing wanneer je later in onomkeerbaar coma bent terecht gekomen. Bovendien denken sommigen ook foutief dat later euthanasie bij dementie wel kan wanneer ze dit bij de notaris hebben laten registreren. Ook dit heeft geen zin vermits de wet het niet toelaat.

Wim Distelmans

LEIFplan

Het LEIFplan bevat alle informatie die je nodig hebt om de juiste beslissingen te kunnen nemen rond het levenseinde. Het is gratis beschikbaar bij de apotheek.