Mooi Gelderland herfst 2020

Geldersch Landschap & Kasteelen

Mooi Gelderland Herfst

2020 Jaargang 16 nummer 3

Moeder Natuur een handje helpen Tongerense Heide: bos met grote potentie Ammersoyen brengt middeleeuwen tot leven

Laat maar waaien?

Natuur dichtbij

Foto: Rob Schouten

We kunnen nu al stellen dat 2020 een bewogen jaar is! Gelukkig heeft COVID-19 ook positieve dingen aan het licht gebracht. Zo hebben we geleerd hoe we efficiënt online kunnen samenwerken. En hoe we bezoekers veilig en rustig van onze kastelen kunnen laten genieten, door het aanbieden van slottijden via online reserveringssystemen. Thuiswerken zal niet de norm worden, want veel van ons werk vindt buiten plaats. En daar willen we communiceren met het publiek. Persoonlijk contact blijft dus belangrijk, maar de voordelen van het digitaal werken zijn er om te benutten. Het scheelt ook nog eens reistijd en belasting van het milieu. Ook hebben we gezien dat we als GLK ondanks de beperkingen met de nodige creativiteit toch veel regulier terreinbeheer kunnen uitvoeren. Van de ongerepte natuurreservaten, waar we minimaal ingrijpen, tot de historische parkbossen die we veel intensiever beheren. In het hoofdartikel kunt u lezen waarom GLK ervoor kiest om de natuur hier en daar een handje te helpen. Want bovenal hebben we de afgelopen tijd gemerkt hoe belangrijk het is om natuur dicht bij je huis te hebben.

Daarom is het geweldig dat we erin geslaagd zijn om een 35 hectare groot bosgebied bij Emst te verwerven, dankzij financiële ondersteuning door enkele partijen. Deze aankoop betekent een betere verbinding van de Tongerense Heide met het Wisselse Veen. We willen dit gedeelte ontwikkelen tot een prachtig, gevarieerd bos en openstellen voor publiek. Hopelijk is dit voor u aanleiding ons hiervoor extra te steunen, zodat we samen weer een stukje Gelderse natuur kunnen veiligstellen.

Dank alvast aan iedereen die hieraan bijdraagt. Ik wens u veel leesplezier en hopelijk wordt u net zo enthousiast als ik ben!

Nummer 3

10

Hoe beheert GLK haar natuurterreinen, en waarom?

Peter van den Tweel Directeur-bestuurder Geldersch Landschap & Kasteelen

Colofon >>> Kwartaaltijdschrift van Geldersch Landschap & Kasteelen, Postbus 7005, 6801 HA Arnhem, T (026) 355 25 55, info@glk.nl, www.glk.nl. Oplage 55.000 exemplaren. Mooi Gelderland wordt gedrukt op FSC-gecertificeerd papier. Redactieraad: Louis van de Geijn, Herma van Eijk, Marjolein den Hartog, Jeanine Perryck, Theo Meeuwissen, Leo Cleiren. Hoofdredacteur: Ine Haanappel.

Eindredactie: René Bremer, tijdschrift@glk.nl. Vormgeving: Harald Slaterus. Coverfoto: Rietpluimen met spinnendraden in de wind, Christian Biemans. Nieuwe donateurs, afmeldingen, wijzigingen, bezorging tijdschrift: donateurs@glk.nl, T (026) 355 25 33.

2

Volg ons op Facebook

Download de app Landschap en kastelen

Mooi Gelderland – Herfst 2020 – Geldersch Landschap & Kasteelen

GelderschLandschapKasteelen

Volg ons op Instagram gelderschlandschapkasteelen

Herfst 2020 4

Mooi & nieuw

6

Als de wind waait…

8

#GLK

9

Vroeger & nu Windvaan met een verhaal

10 De natuur een handje helpen

14

Natuurherstel op de Tongerense Heide.

Helpt u mee?

13

Groot & klein Vliegeren bij boerderij Gossink

14

Project onder de loep Bos met grote potentie

16 Locatie GLK

Horecagelegenheden vernieuwd 17

Mooi meegenomen

18 Ammersoyen brengt middeleeuwen tot leven Foto: Frank Bosman

20 Bijzondere donateur

‘Hotel’ voor huiszwaluwen 21 Dank u wel 22 Liefde voor het vak

Vroegere wijnbouw op kastelen

18

Masterplan kasteel Ammersoyen: de middeleeuwen echt beleven!

24 Mooi portret

Edward Sturing 26 GLK opinie

Ingrijpen in de natuur?

27 Maatschappelijke borging 28 Mooi beeld

Volg onze boswachters en kastelen www.glk.nl/ socialmedia

24 Edward Sturing ‘Blij dat ik op de Veluwe woon’

Mooi Gelderland – Herfst 2020 – Geldersch Landschap & Kasteelen

30 Gelderse paden 32 Pronkstuk

Een comfortabel kasteel

In 2020 vieren we dat tachtig jaar geleden onze Stichting Vrienden der jaar Geldersche Kasteelen werd opgericht.

80

3

Mooi & nieuw

Kijk voor meer informatie en actuele berichten ook op www.glk.nl

Natuurfotowedstrijd 2020

Foto: Rob Schouten

Winters beukenbos

SuperSpeurdersdag!

Met een foto van een winters beukenbos is Jeroen van Wijk uit Ede overall-winnaar geworden van de Natuurfotowedstrijd 2020, een initiatief van Buitengewoon (TV Gelderland) en GLK. Volgens de jury heeft deze foto, gemaakt in natuurgebied Planken Wambuis, de wauw-factor: “Een fantastische foto in een staand formaat, dat zie je bijna nooit. Ook nog eens met sneeuw. Hoe vaak zou dat door de klimaatsverandering nog voorkomen?”

De winnaar krijgt binnenkort een masterclass natuurfotografie en later dit jaar een reportage in Mooi Gelderland. De fotowedstrijd was dit keer onderverdeeld in de categorieën landschap, macro, dieren, vogels en mens in de natuur. www.omroepgelderland.nl/ buitengewoon-fotowedstrijd

Een dag speciaal voor alle SuperSpeurders van GLK! Kom jij ook naar park Rosendael met zijn klaterende fonteinen, eeuwenoude bomen en deftige kasteel? Voer allerlei leuke opdrachten uit en laat zien hoe goed jij kan speuren! Vraag je (groot)ouders om zondag 18 oktober alvast in jouw en hun agenda te zetten. Alle SuperSpeurders ontvangen in september meer informatie over het programma en hoe je je kunt aanmelden.

P.S. Ben jij nog geen SuperSpeurder? Meld je aan op www.glk.nl/superspeurder. > Zondag 18 oktober 11.00 – 17.00 uur

Inspirerende video’s over kastelen

80 jaar

gemaakt. Je krijgt spontaan zin om erheen te gaan! Deel de video’s vooral met uw familie en vrienden. Zo raken nog meer mensen bekend met ons bijzondere Gelderse erfgoed! www.glk.nl/kastelen > klik op kasteel van uw keuze.

4

Foto: Jeroen van Wijk

De Gelderse kastelen zitten vol bijzondere verhalen. Over de families die er hebben gewoond, de oorlogen en veldslagen die er zijn gevoerd, helden en legendes en de unieke parken en landschappen die er zijn aangelegd. Over elk van onze opengestelde kastelen hebben we een korte en inspirerende video

Mooi Gelderland – Herfst 2020 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Foto:

GLK-kalender 2021

Hij is er weer, de rijk geïllustreerde GLK-jaarkalender. Dit keer met een leuk extraatje, namelijk zes ansichtkaarten met winnende foto’s van de Natuurfoto­ wedstrijd 2020. Met het bestellen van de mooie en praktische GLK-kalender doet u uzelf of een ander een groot plezier.

Tegelijk ondersteunt u er de Gelderse natuur en cultuur mee, want de opbrengst komt rechtstreeks ten goede aan ons werk. De kalender kost € 15,95, inclusief verzend- en administratiekosten.

Bestellen is mogelijk door middel van de kaart in dit magazine of via www.glk.nl/ webwinkel. De GLK-kalender 2021 is voor € 13,50 ook te koop in onze kasteelwinkels en in ons bezoekerscentrum Staverden.

Alvast dank voor uw bestelling!

Boeiende kastelenserie: 80 jaar vangnet Door de economische recessie van de jaren dertig werden veel Gelderse kastelen in hun voortbestaan bedreigd. In 1940 richtten S. baron van Heemstra en enkele vertrouwe­ lingen daarom de Stichting Vrienden der Geldersche Kasteelen op. Een maand voor het begin van de Tweede Wereldoorlog werd kasteel Hernen als eerste aan de stichting overgedragen. Tijdens en na de oorlog werd de behoefte aan een ‘vangnet’ alleen maar groter. In de loop der jaren kwamen zodoende nog eens 35 kastelen, landhuizen en kasteelruïnes onder onze hoede. Over haar vangnetfunctie door de jaren heen heeft GLK een boeiende serie gemaakt. U kunt deze bekijken op www.glk.nl > Bescherming & Beheer.

80 Monumentaal boek over kasteel Biljoen jaar

Een gebouw van on-Nederlandse allure.

Dat is Biljoen, het tussen de idyllische wateren van het gelijknamige landgoed gelegen kasteel in Velp. Biljoen beleefde zijn bloeiperiode in de achttiende eeuw, toen het zelfs toeristen trok. In 2009 verwierf GLK het kasteel. Met het boek Biljoen. Kasteel, bewoners en landgoed gaan de deuren van deze Gelderse parel open. Op basis van diep­gravend onderzoek worden hoogtijdagen en minder bekende perioden uit de duizendjarige kasteelgeschiedenis in een nieuw licht gezet. Bekende auteurs als Luuc

Kooijmans, Ileen Montijn en Luc Panhuysen vertellen het verhaal van Biljoen aangevuld met thematische teksten en veel beeld­ materiaal. Onze conservator Jorien Jas stelde dit indrukwekkende boek samen.

Bestel met korting!

Biljoen. Kasteel, bewoners en landgoed verschijnt op 13 november. Bestel nu vast uw exemplaar en maak gebruik van het GLKdonateursvoordeel.

Ga naar www.wbooks.com/biljoen en gebruik bij uw bestelling de actiecode GLK2020. U ontvangt het boek dan voor de

Mooi Gelderland – Herfst 2020 – Geldersch Landschap & Kasteelen

introductieprijs van € 39,95 met € 2,50 extra korting en géén verzendkosten binnen Nederland. Let op: deze actie is geldig tot 13 februari 2021. De reguliere prijs van het boek is € 49,95.

5

Als de wind

waait…

Porseleinzwam

zijn en dan gaan ze de strijd aan. Het kan ook de roedel zijn die hij of zij kwijt was geraakt. Of een soortgenoot van het andere geslacht die openstaat voor een relatie, al dan niet kortstondig.

6

Mooi Gelderland – Herfst 2020 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Wolken stofzaad De wind speelt een belangrijke rol in de natuur, zo ook bij paddenstoelen. Voor veel soorten zorgt de wind ervoor dat elders nieuwe gaan groeien. Rijpe paddenstoelen laten sporen (minuscule zaadjes) los – soms in grote wolken. De wind pakt ze op en voert ze naar elders. Op een geschikte plek kan zich dan een nieuwe schimmel ontwikkelen, die na verloop van tijd weer paddenstoelen produceert. Ook diverse soorten bomen,

De wind pakt losse sporen van paddenstoelen op

mossen, varens en vaatplanten (landplanten met vaatbundels om water te transporteren) zijn voor hun voortplanting afhankelijk van de wind. Wie allergisch aangelegd is, kent de pollenradar. Door de wind verspreid stuifmeel van berken, elzen, hazelaars en grassen zorgt voor brandende ogen, loopneuzen en soms heftige ontstekingsreacties. Veel onschuldiger zijn de pluizen van de paardenbloemen die door de lucht zweven. Op deze manier zet deze plant volgende generaties op de wereld..

Foto: Ruud Knol

Het loopt nog weleens op een teleurstelling uit. Wandel je urenlang door het bos en zie je niet één dier. Geen hert, ree, zwijn, vos, das of een van al die andere dieren waarvan je weet dat ze er leven. Wat gaat er mis? Het is de wind.

De wind die de geuren die we bij ons dragen over grote afstanden verplaatst, soms kilometers ver. Die geuren komen terecht bij dieren die veel beter ruiken dan wij. En zo gauw een dier mensengeur ruikt, is het code rood. Er kunnen mensen met verkeerde bedoelingen bij zijn – mensen met geweren of loslopende honden. Dus kun je maar beter alle mensen uit de weg gaan.

Krijgt een dier echter geuren van een soort­ genoot zijn neus ingewaaid, dan gebeuren er heel andere dingen. Het kan een concurrent

Foto: Edwin Giesbers

We snakken naar een frisse bries als de mussen van het dak vallen. We genieten van een storm op een herfstdag. Maar wat doet wind met planten en dieren? Veel. Op alle mogelijke manieren heeft de wind invloed op hun levens. Tekst: Frans Bosscher

Omgewaaide bomen Ook indirect kan de wind grote invloed hebben op de natuur. Neem de zandver­ stuivingen, zoals het Wekeromse Zand. Ze zijn door overbegrazing ontstaan, maar worden nu gekoesterd vanwege de bijzondere planten en dieren die er leven. Het is er droog,

Foto: Edwin Giesbers

Afhankelijk van de windrichting vliegen trekvogels zoals deze brandganzen en kolgans (linksonder) hoger of lager

voedsel is er nauwelijks, de temperatuur­ verschillen tussen dag en nacht zijn groot – de barre omstandig­heden van een woestijn.

Op luwe plekken gaan algen en mossen groeien. Ze leggen het zand vast, en dan kunnen buntgras en zandzegge zich vestigen, gevolgd door planten als heidespurrie. Maar tijdens een fikse storm komen deze pioniers onder een nieuwe laag zand te liggen. Het spel begint opnieuw.

Op dezelfde manier zet een storm delen van een bos op de kop. Als bomen omwaaien, ontstaan er kale plekken. Het zonlicht bereikt hier de bodem en dat zorgt ervoor dat planten en jonge bomen gaan kiemen. In de kluiten van omgevallen bomen maken vogels hun nesten. Intussen doen insecten en paddenstoelen zich tegoed aan het dode hout. En ook hier herhaalt zich de cyclus, met dank aan de wind.

Echte tonderzwam

Foto: Edwin Giesbers

Foto: Edwin Giesbers

…

Hoogvliegers Ook in een ander herfstfenomeen, de vogeltrek, is de wind een factor. Miljarden vogels gaan op reis naar overwinterings­ gebieden waar het warmer is en waar ze eten kunnen vinden. Tientallen miljoenen daarvan passeren Nederland: van het goudhaantje (zo’n vijf gram) tot de kleine zwaan (zes kilo).

Komt de wind uit het zuidwesten, dan vliegen ze vrij laag en kun je ze goed zien. Met een wind uit het noorden of oosten vliegen de meeste vogels veel hoger (tot wel zeven kilometer) om maar zo veel mogelijk van de rugwind te profiteren.

Met een stevige oostenwind komen ook kraanvogels over ons land. Ze worden dan van hun vaste trekroute, over de oostgrens van Nederland, landinwaarts geblazen. Met wat geluk kun je dan niet alleen in de Achterhoek, maar ook elders in de provincie het getrom­ petter van een groep kraanvogels horen.

Roofvogels zijn vooral op zonnige dagen goed te zien. Buizerds, sperwers, kiekendieven, visarenden en wouwen maken dan dankbaar gebruik van de warme lucht die opstijgt.

Dankzij die thermiek kunnen ze heel energiezuinig vliegen.

Wild kijken Hoe vergroot u de kans om herten en zwijnen te zien? Ga in de ochtend- of avondschemering op pad. Neem een verrekijker mee en maak zo weinig mogelijk geluid. En loop tegen de wind in.

Dan ruiken de dieren u niet zo snel, zeker als u geen luchtje op heeft. Als u herten of zwijnen ziet, blijf dan staan en bekijk ze rustig. Goede plekken om wild te spotten zijn bijvoorbeeld de Loenermark, het Wekeromse Zand en De Dellen bij Epe.

Insecten en paddenstoelen doen zich tegoed aan dood hout van omgewaaide bomen Mooi Gelderland – Herfst 2020 – Geldersch Landschap & Kasteelen

7

#GLK

Social media wall Oproep: Bent u op een locatie van GLK? Maak een foto en deel deze op Facebook, Instagram of Twitter. Gebruik daarbij de hashtag #GLK. Wie weet ziet u uw foto terug in de volgende editie van Mooi Gelderland!

Saskia Bender

Fennyvark Color me beautiful! #heide #purple #paars #renderklippen #glk #dedellen #dedellenheerde #Heerde #Veluwe

@gerardvangriens Het ijzeren bruggetje in het #Kastanjedal Beek-Ubbergen is in goed overleg door #glk vervangen door het vertrouwde, nostalgische houten bruggetje. #heerlijkheidbeek #bergendal #kabouterboom #beek

Beste mensen, deze prachtige linde op landgoed Huis te Velde, nabij de ingang van de Politieacademie, is geblest – blauwe verf. Mag ik vragen wat dit betekent? Ik hoop toch niet dat deze kerngezonde boom gekapt gaat worden?

Gelukkig, blauw betekent ‘toekomstboom’. Dus dit kroonjuweel mag blijven!

Anja Van Luik Remmits

@CLeusden #Zonnedauw. Een foto van vorig jaar tijdens de masterclass op landgoed Hagen die ik kreeg van @Johan_vd_ Wielen. Een bijzondere ervaring. Het plantje bloeit als het goed is van juni tot augustus. Ik moet maar eens op zoek gaan. @bosw8erthijmen @twanteunissen @BuitenGewoonGLD @Harm_Edens #GLK Met onze oudste (4) vandaag op bezoek bij kasteel Hernen. Eerst in de kasteeltuin gekeken naar de voorstelling van de Drie Sinaasappels. Daarna een bezoek aan het kasteel en rondgelopen met een pratende lantaarn.

8

mekker_van_westerheide We hebben wolf-werend stroomdraad rondom de kooi gekregen. Bedankt! #glk #Westerheide #Warnsborn #Mekker #heideschapen #bosschapen Mooi Gelderland – Herfst 2020 – Geldersch Landschap & Kasteelen

jaar

Kasteel Doorwerth

Vroeger & nu

80

1944

2020

Een windvaan met een verhaal In de lange geschiedenis van kasteel Doorwerth waaide de wind nu eens uit de goede, dan weer uit de verkeerde hoek. Een bewaard gebleven windvaan met familiewapen én kogelgaten symboliseert dit op treffende wijze.

Tekst: René Bremer

In 1837 kocht de welgestelde Jacob Adriaan Prosper baron van Brakell het kasteel in vervallen staat. Hij liet zijn bezit grondig herstellen en moderniseren naar de smaak van die tijd. Ook gaf hij opdracht om de grote kasteeltoren, waarvan nog slechts de onderste verdieping overeind stond, te herbouwen.

Nadat de restauratie was afgerond, liet hij een windvaan maken met gouden blokjes en zalmen, de wapens van respectievelijk de ambachtsheerlijkheid Doorwerth en het geslacht Van Brakell. De vaan verenigde zo de lange kasteelhistorie en de status van zijn welgestelde eigenaar.

De bloeiperiode duurde helaas niet lang, want na Van Brakells dood in 1853 raakte het kasteel geleidelijk weer in verval.

De windvaan bleef tot september 1944 op de poorttoren staan. Doorwerth lag toen in de frontlinie en het kasteel werd getroffen door kogels en plunderingen.

De naoorlogse restauratie was zeer ingrijpend en werd pas in 1983 voltooid.

Daarbij kreeg het kasteel ook nieuwe windvanen. Het beschadigde exemplaar is nog altijd te bekijken in de permanente tentoon­stelling over de geschiedenis van de heerlijkheid Doorwerth.

Momenteel waait er een gunstige wind op Doorwerth en de andere zes open­ gestelde GLK-kastelen. Ze worden druk bezocht, hebben een eigen identiteit en staan als een baken in het landschap. Wat ons betreft blijft dat nog heel lang zo, al leert het verhaal van de windvaan dat dit niet vanzelfsprekend is. www.glk.nl/doorwerth

Mooi Gelderland – Herfst 2020 – Geldersch Landschap & Kasteelen

9

De natuur

een hand helpen

Natuurbeheer is keuzes maken. Kies je voor niet-ingrijpen, wat leidt tot ongerepte natuur zoals in bosreservaten? Beheer je juist intensief, zoals in een park of tuin? Of doe je iets wat daartussenin ligt? Op de meeste van haar terreinen kiest GLK ervoor om Moeder Natuur waar nodig een handje te helpen. Theo Meeuwissen, hoofd landschap en kastelen, legt uit waarom. Tekst: Karlijn van Onzenoort

10

Mooi Gelderland – Herfst 2020 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Foto: Paul van Gaalen

Nachtegaal

In het toekomstige ooibos vinden broedvogels een beschutte plek

Foto: Niels de Nijs

dje Voordat hij ingaat op de visie van GLK op natuurbeheer, wijst Meeuwissen erop dat discussies over dit onderwerp soms moeizaam verlopen, omdat zelden vooraf wordt gecontroleerd of beide gespreks­ partners hetzelfde beeld hebben van wat natuur is. “Over een uitspraak als ‘De natuur moet beschermd worden’ zijn de meeste mensen het wel met elkaar eens,” legt hij uit, “maar wanneer je gaat doorvragen welke natuur dan beschermd moet worden, dan lopen de meningen al snel uiteen. Voor de een is een mooie plant al natuur, voor de ander het rivierenlandschap en weer een ander vindt een tropisch regenwoud pas een goed voorbeeld van natuur.”

Alles wat groeit en bloeit Daarom is het volgens hem verstandig om eerst af te bakenen wat GLK onder natuur verstaat en waarom bepaalde natuur voor haar waardevoller is dan andere. “Wij zeggen: natuur is alles wat groeit en bloeit op het totale spectrum van ‘bijna geheel spontaan en ongestoord’ tot ‘door de mens gepland, aangelegd, ontwaterd en onderhouden’.

Als ik enkele natuurgebieden van GLK op dit spectrum rangschik, zit bosreservaat Majuba aan het ene uiteinde en de aangeharkte rozentuin van park Rosendael aan het andere.

Daartussenin vind je van links naar rechts de Liendense Waard, het Wisselse Veen, het Wekeromse Zand en de Heerlijkheid Beek.”

Maximale biodiversiteit Bosreservaat Majuba (68 hectare) op de Noord-Veluwe is een van de terreinen waar geen tot nauwelijks beheer plaatsvindt, oftewel: laat maar waaien. In totaal bezit GLK ongeveer 430 hectare bosreservaten, verdeeld over twaalf terreinen. “Dat is historisch zo gegroeid”, vertelt Meeuwissen.

“Vergeleken met ons hebben andere organisaties meer gebieden waar ze niet beheren.” Onbeheerde natuur is niet per definitie waardevoller dan beheerde natuur, volgens Meeuwissen. “Voor een maximale biodiversiteit zou je het hele spectrum van volledig ongestoorde tot volledig beheerde natuur moeten behouden. Maar GLK neemt ook andere criteria mee in haar beheervisies.”

Rol van de mens Volgens Meeuwissen vindt GLK het belangrijk dat de natuurgebieden ook iets vertellen over het verhaal van Gelderland. “In dit Mooi Gelderland – Herfst 2020 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Nieuw ooibos in de Rijswaard Ze zien er nu nog wat schraal uit: de 1700 wilgenstekken en 75 zwarte populieren die GLK, in samenwerking met het waterschap, afgelopen november in de Rijswaard bij Waardenburg-Neerijnen heeft geplant.

“Maar over pakweg twintig jaar vormen deze staken met elkaar een weelderig zachthout-ooibos”, garandeert seniorbeheerder Gerard van Griensven. De aanplant is ook een mooi voorbeeld van hoe GLK beheert. “Wij zorgen voor een goede start. Daarna doen we voorlopig niets en neemt de rivier het beheer over. De boompjes staan in een overstromingsgebied. De rivier voert talloze zaden aan en zo vindt natuurontwikkeling plaats. Er ontstaat een ondergroei van natte soorten zoals vogelkers en bittere veldkers. In dit nieuwe ooibos zullen wielewaal, nachtegaal en andere broedvogels makkelijk een beschutte plek vinden.”

verhaal heeft de mens altijd een grote rol gespeeld en zal de mens ook een rol blijven spelen. Die keuze is ook in onze statuten verankerd. Daarin staat dat onze stichting streeft naar het behoud van terreinen die in 11

Foto: Marcel Molenaar

Duurzame aanpak Voorwaarde is wel dat de onderliggende natuurlijke systemen op orde zijn, haast hij nog toe te voegen aan zijn verhaal. “Of je nu kiest voor weinig of veel ingrijpen: in alle gevallen moet de kwaliteit van water, lucht en bodem goed zijn. Stikstof en verdroging kunnen zorgvuldig beheer zomaar teniet doen. Daarom moeten we over onze terreingrenzen heen kijken en het behoud van natuur als onderdeel van onze leefomgeving duurzaam aanpakken, samen met alle andere betrokkenen. Als we dat niet doen, raken we de biodiversiteit gegarandeerd kwijt en daarmee de grondslag van ons bestaan.”

Majuba, een van de weinige bosreservaten van GLK

Warnsborn. Maar ook andere soorten, zoals de beekprik, zijn dankzij ons actieve beheer nog aanwezig. Gebieden van GLK zijn soms de laatste toevluchtsoorden voor zeldzame soorten.”

Actief beheer En hoe ziet ‘actief beheer’ er dan uit?

Als voorbeeld geeft Meeuwissen het stuifzandgebied van het Wekeromse Zand.

“Dit lijkt misschien een ongerept gebied, maar vergis je niet. Stuifzand moet kunnen stuiven.

Dat betekent dat je regelmatig open plekken moet creëren door bos te verwijderen.

Hetzelfde geldt voor heideterreinen. Doe je daar niets, dan is het binnen een paar jaar bos. Vandaar dat we opslag van bomen – opkomende uitlopers van de moederplant – verwijderen en schapen inzetten voor de begrazing. En onze natuurlijke graslanden worden op verschillende momenten in het jaar gemaaid. Door zo specifiek te beheren houdt GLK in haar terreinen ongeveer 75 procent van alle in Nederland voorkomende natuurtypen in stand.”

Laatste toevluchtsoorden Een tastbaar gevolg van goed beheer is dat flora- en faunasoorten zich op bepaalde plekken kunnen handhaven of vestigen, aldus Meeuwissen. “We helpen de natuur een handje. Neem bijvoorbeeld de zilveren maan, een vlindersoort die in 2018 voor het eerst weer opdook in het Wisselse Veen, nadat we daar het waterhuishoudingssysteem hadden hersteld. Of kijk naar de Europese rivierkreeft, die in ons land alleen nog voorkomt op 12

Heidekikker

Soorten teruggekeerd in Korte Broek Korte Broek in Vaassen was eeuwenlang een nat en drassig natuurgebied. In de twintigste eeuw werd echter een belangrijk deel ervan drooggelegd voor agrarisch gebruik. Recentelijk besloot GLK in te grijpen met als doel het gebied zijn vroegere karakter terug te geven. Mestrijke grond is afgegraven en sloten zijn gedempt of minder diep gemaakt. De Egelbeek heeft weer natuurlijke oevers. Door deze vernatting en verschraling komen veel bijzondere planten- en diersoorten zoals rietorchis, moeraskartelblad, bleekstaartjesmos, allerlei zeggesoorten, heidekikker en beekoeverlibel hier weer voor. Met intensief beheer, zoals jaarlijks maaien en afvoeren van het maaisel in kletsnat terrein, zorgt GLK ervoor dat de natuur zich blijft ontwikkelen.

Mooi Gelderland – Herfst 2020 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Foto: Edwin Giesbers

landschappelijk, natuurwetenschappelijk en/ of cultuurhistorisch opzicht belangrijk zijn in de provincie Gelderland, en naar het behoud van de zich daarop bevindende monumenten van geschiedenis en kunst. Dit verklaart waarom we in de meeste van onze gebieden aan actief beheer doen.”

Groot & klein Tekst: Hester Bruning – Fotografie: Irma Huisman

Bij boerderij Gossink

Vliegeren in een wei Jasmijn Leferink (9) uit Winterswijk: “Er zitten hier allemaal sprinkhaantjes in het gras!”

Vader Roel Leferink (35): “Toen Miranda en ik verkering hadden, vliegerden we heel veel.

Vooral aan zee. Deze oranje vlieger heb ik al 25 jaar. Het was mijn eerste bestuurbare vlieger.”

Moeder Miranda Leferink (35): “We gaan vaak met z’n drietjes met de fiets op avontuur. Er zijn hier in de buurt van Winterswijk allemaal mooie terreinen van GLK. Bijvoorbeeld Muggenhoek, dat is echt een prachtig gebied om te wandelen.”

Jasmijn: “We zijn best veel in de natuur, maar meestal raken we dan verdwaald…”

Moeder Miranda (lacht): “Ja, dat is echt een Leferinkdingetje: we zijn weer verdwaald. Dat hoort er standaard bij. We zien wel waar we

uitkomen, dat is extra avontuur.”

Jasmijn: “Papa wilde een keer over een heel diepe sloot springen.”

Moeder Miranda: “Jasmijn probeerde hem tegen te houden, het mocht niet van haar.

Maar het ging goed, hoor.”

Vader Roel: “Kijk, Jasmijn. Je neemt beide klosjes zo in je rechterhand. De lijnen moeten even lang zijn. En dan houd je de vlieger boven je hoofd. En nu rennen!”

Jasmijn (komt terug): “Er is niet zo heel veel wind vandaag. We moeten blazen, haha!”

Vader Roel: “Laatst gingen we richting de Duitse grens. Vlak bij Veenhuis, ook van GLK, zagen we een groot en open veld. Ik zei tegen Jasmijn: ‘Als het waait, gaan we daar ook nog een keer naartoe om te vliegeren!’”

Mooi Gelderland – Herfst 2020 – Geldersch Landschap & Kasteelen

SuperSpeurder van GLK Kinderen tot 12 jaar kunnen Super­ Speurder van GLK worden. Wilt u ook uw (klein-)kinderen hier­voor aan­melden en net zo gezellig op pad als Roel en Miranda Leferink met Jasmijn? Ga dan naar www.glk.nl/superspeurder. Elke nieuwe Super­Speurder ontvangt een leuk welkomst­cadeau en krijgt een uitnodiging voor de jaarlijkse SuperSpeurdersdag. Die is dit keer op zondag 18 oktober, in park Rosendael.

13

Project onder de loep

Natuurherstel Tongerense Heide bij Emst

Bos met grote potentie Grasmus

14

Mooi Gelderland – Herfst 2020 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Ecologisch gezien zijn de randen van de Veluwe erg aantrekkelijk.

In het overgangsgebied van hoog naar laag en droog naar nat leven veel bijzondere planten en dieren, vooral waar grondwater aan de oppervlakte komt. De natuurgebieden Tongerense Heide Foto: Hans van den Bos

en Wisselse Veen op de Noordoost-Veluwe zijn hiervan een mooi voorbeeld. GLK wil hier de biodiversiteit verder stimuleren door de aankoop en het herstel van het tussenliggende terrein, voorheen bekend als Het Hooge Zand. Tekst: Hans van den Bos

Foto: Eline de Jong

Naaldbomen maken plaats voor een breed scala aan loofbomen zoals eik, lijsterbes en wilg

tijdelijke rasters, om de smakelijke boompjes te beschermen tegen wildvraat. Belangrijk is ook dat we de abrupte grens tussen bos en grasland bij het Wisselse Veen gaan verzachten.” Door deze herontwikkeling zorgt GLK ervoor dat de Tongerense Heide een natuurlijke verbinding krijgt met het lager gelegen Wisselse Veen. Volgens Cleiren is dit gunstig voor de biodiversiteit. “De gevarieerde aanplant van bomen zal bosrandvogels aantrekken, maar ook zullen struweelvogels zoals grasmus, spotvogel en tuinfluiter zich er thuis voelen. Andere dieren zoals vlinders en muizen zullen op hun beurt profiteren van bloei en vruchten.” Op termijn wil GLK het aangekochte bosgedeelte ook toegankelijk maken voor publiek, door wandelpaden aan te leggen en borden te plaatsen.

Das

De wandelaar of fietser die vanaf de Tongerense Heide geleidelijk afdaalt naar het Wisselse Veen ziet droge en natte heide, vennen, bos, schraal grasland, een beek en uiteindelijk een bloemrijk, venig moerasland.

GLK heeft in deze omgeving het merendeel van de terreinen in beheer, maar precies tussen Tongerense Heide en Wisselse Veen ontbrak een puzzelstuk: een bosgebied van 35 hectare dat jarenlang in particulier bezit was. Het goede nieuws is dat GLK afgelopen mei dit bosgebied heeft weten aan te kopen, in samenwerking met betrokken buren en met steun van twee gulle gevers. Een mooie kans om landschap geïntegreerd te ontwikkelen, waardoor zich één groot en gevarieerd natuurgebied kan vormen.

Wandelaars niet welkom Stevige hekken en borden met ‘Verboden toegang’ maken duidelijk dat de vorige eigenaar geen prijs stelde op het bezoeken van het naaldbos. De reden staat enkele

meters hoog tegen een boom gespijkerd: ‘Jachtterrein – levensgevaarlijk!’ We zijn gewaarschuwd. Ook valt op dat het bos flink is verwaarloosd en rommelig oogt. Op veel stukken staan nog maar weinig gezonde bomen. Een gevolg van storm, droogte en insectenvraat, maar vooral veroorzaakt door intensief kappen. Her en der slingeren plastic, metaalresten en ander afval. Toch ziet Leo Cleiren, regiohoofd Oost-Gelderland, vooral de mogelijkheden van het gebied. “Kijk eens naar de vele boompjes die hier spontaan zijn gekiemd. Dit terrein biedt veel kansen dankzij het grondwater dat hier op maximaal anderhalve meter diepte zit.”

Financiële steun nodig De aankoop van 35 hectare bos bij Emst is grotendeels mogelijk gemaakt door het Bert en Joos Mastenbroek Fonds, een anonieme schenkster en het Steunfonds.

GLK is daar erg dankbaar voor. Maar daarmee zijn we er nog niet. Helpt u mee dit bos weer vitaal te maken zodat er een mooi aaneengesloten natuurgebied met een grote soortenrijkdom ontstaat? Met uw steun kunnen we het gebied opruimen door hekken, borden en afvalmateriaal te verwijderen, en daarna bomen aanplanten en een struweelzone aanleggen.

Natuurwinst GLK heeft de ambitie om hier een gevarieerd en klimaatbestendig bos te laten ontstaan met in elk geval een breed scala aan loofbomen.

Cleiren: “Dat betekent dus het aanplanten van soorten als eik, lijsterbes, wilg, maar ook zoete kers en linde. En het plaatsen van Mooi Gelderland – Herfst 2020 – Geldersch Landschap & Kasteelen

15

Locatie GLK

Wilt u overnachten in een historisch erfgoed? GLK verhuurt markante vakantie­ woningen zoals het oude sluishoofd bij de Ruïne Batenburg, het koetshuis Verwolde in Laren, het boswachtershuis Boslust op landgoed Zwaluwenburg bij Elburg, het poorthuis van kasteel Doorwerth en twee vakantiehuizen in Gorssel.

Boek uw (fiets)vakantie via www.buitenlevenvakanties.nl.

Lekker ontspannen na een wandeling of kasteelbezoek!

‘Hoe lokaal wil je het hebben?’

Sinds kort hebben de horecagelegenheden bij de kastelen Rosendael, Cannenburch en Ammersoyen nieuwe eigenaren. Wat maakt een lunch in hun restaurant, een drankje op hun fraaie terras of zelfs een overnachting de moeite waard?

>

Uiteraard is de naam ‘Bij Maarten in ‘t Koetshuis’ een knipoog naar Maarten van Rossum, de vroegere heer van Cannenburch. Maar hij verwijst ook naar de nieuwe eigenaar van het koetshuis: Maarten Noyens. Hij en zijn vrouw Desiree zijn gepokt en gemazeld in de horeca. Na een aantal jaren kriebelde het weer om iets te gaan ondernemen. “Op 1 maart kregen we de sleutel en hoopten we een vliegende start te maken. Maar dat liep dus even anders. We besloten eerst het restaurant en de zaal maar eens flink op te knappen. Alles is nu spic en span en de mensen weten ons gelukkig weer te vinden.

Waarom bezoekers hier graag komen? Haha, omdat mijn vrouw de dochter van de lokale bakker is. Iedereen in Vaassen kent haar! Zonder gekheid: we gebruiken veel kruiden en groenten uit de kasteeltuin. Hoe lokaal wil je het hebben?” > Bij Maarten in ’t Koetshuis (kasteel Cannenburch) Open: dagelijks 10.00-21.00 uur www.restaurantkoetshuis.nl

Foto: Rob Schouten

>

‘Lekkere, huisgemaakte gerechten’ Toen de vorige pachter aan zijn medewerkers Arthur Koopman en Jonne de Groot vroeg of zij Oranje-Rie Rosendael wilden exploiteren, twijfelden ze geen seconde. In februari dit jaar werden de handtekeningen gezet. Ze wilden rustig starten, zonder al te veel aanpassingen. Maar door het coronavirus viel ineens veel omzet weg.

De jonge ondernemers zaten niet bij de pakken neer. “Naast lunches, bruiloften en partijen kun je bij ons nu ook ’s avonds eten. We serveren eenvoudige, huisgemaakte gerechten. Dat slaat aan, in de zomer hebben we veel gasten gehad.” Op 1 november gaan volgens traditie de kuipplanten naar binnen en sluit Oranje-Rie tijdelijk haar deuren.

Voor Arthur en Jonne betekent dat geen pauze. “Op dagen dat het kasteel open is, vrijdag tot en met zondag, verzorgen we in de winter daar de catering. Wat Oranje-Rie bijzonder maakt? We hadden al het mooiste terras van Nederland! Nu kun je hier ook genieten van een stoofpotje, een daghap of een lekkere pannenkoek!” > Oranje-Rie (kasteel Rosendael) Open: dagelijks 10.00-21.00 uur; vanaf 1 november gesloten www.oranje-rie.nl

16

Mooi Gelderland – Herfst 2020 – Geldersch Landschap & Kasteelen

>

MOOI MEEGENOMEN

‘Wijn proeven en overnachten’ Ruud van Dulmen en Willem Klavers werden vorig jaar de nieuwe gastheren van Koetshuis kasteel Ammersoyen. Ze hadden al een horecaleven achter de rug met een wijnwinkel en een chambre d’hôte in Frankrijk. Het koetshuis kenden ze van vroeger; Ruuds oom woonde en werkte er geruime tijd. Nadat de overeenkomst was getekend, verbouwden ze een opslagruimte tot een sfeervolle eet- en feestgelegenheid. De verwachtingen voor 2020 waren hoog, maar het coronavirus gooide roet in het eten. “Inmiddels hebben kasteelbezoekers en wandelaars ons koetshuis weer ontdekt. Ze komen hier voor vers, gezond en authentiek eten. En sinds 1 juni hebben we in het koetshuis ook een bed & breakfast met vier mooie en stijlvol ingerichte kamers. Wat deze horecagelegenheid bijzonder maakt? Je kijkt hier vanaf het terras uit over het kasteel en het weiland.

En natuurlijk onze wijn: we hebben een wijnkaart met twintig soorten die je per glas kunt bestellen!” > Koetshuis (kasteel Ammersoyen) Open: dinsdag-donderdag 11.00-17.00 uur, vrijdag-zondag 10.00-18.00 uur www.koetshuis-kasteel-ammersoyen.nl www.benbkasteelammersoyen.nl

Op vertoon van deze bon: koffie met huis­ gemaakte gemberboterkoek voor € 4,50.

Maximaal twee personen. www.oranje-rie.nl

Bij Maarten in ’t Koetshuis, kasteel Cannenburch MOOI MEEGENOMEN Op vertoon van deze bon: bij besteding van 2 kopjes koffie per persoon, ieder 1 gratis Smuk van bakker Deeuwus Smit uit Vaassen. www.restaurantkoetshuis.nl

Mooi meegenomen

Oranje-Rie, park Rosendael

Bed & Breakfast koetshuis Ammersoyen

MOOI MEEGENOMEN 25% korting op een verblijf van minimaal twee nachten in een tweepersoonskamer inclusief ontbijt in periode 15 sept. t/m 15 dec. 2020.

Te boeken vóór 1 oktober 2020 via www.benbkasteelammersoyen.nl met kortingscode MG2020KA.

Mooi Gelderland – Herfst 2020 – Geldersch Landschap & Kasteelen

17

80 jaar

Ammersoyen brengt middeleeuwen tot leven Het publiek meenemen in een onvergetelijke beleving van de middeleeuwen. Met die ambitie gaat GLK de komende jaren aan het werk in kasteel Ammersoyen.

Zaken die nu verscholen liggen onder vloeren of achter dicht­ gemetselde muren, worden weer zichtbaar. Verrassingen zijn niet uitgesloten. Dus kom gerust langs! Tekst: Marjolein den Hartog

Kasteel Ammersoyen is een van de best bewaarde middeleeuwse kastelen in ons land. De vierkante waterburcht met hoektorens werd gebouwd in de veertiende eeuw, aan de vooravond van de Gouden Eeuw van Gelre: een machtig en rijk hertog­ dom waarvan de invloed destijds reikte tot buiten de landsgrenzen.

Voor het tastbaar maken van de middeleeuwse geschiedenis van kasteel Ammersoyen maakte GLK een masterplan. Want het gaat om heel veel zaken. Niet alleen wil GLK de bezoekers-

18

Mooi Gelderland – Herfst 2020 – Geldersch Landschap & Kasteelen

presentatie zowel in het kasteel als op het buitenterrein volledig aanpakken. Ook wil GLK verschillende ruimtes die tot nog toe gesloten zijn, toegankelijk maken voor publiek. Dat maakt een kasteelbezoek straks ongetwijfeld nog interessanter.

“Ruim veertig jaar nadat Ammersoyen als kasteelmuseum werd geopend, vonden we het tijd om het kasteel meer van zijn geheimen te laten prijsgeven”, vertelt kasteelmanager Annette Zeelenberg enthousiast. “Omdat het gebouw lange tijd ook in gebruik was als

gemeentehuis, kantoor en feestlocatie, waren de mogelijkheden altijd beperkt. Maar nu willen we het kasteel, van kelder tot zolder, helemaal openstellen voor het publiek.

Spannend, want achter elk luik en elke deur op Ammersoyen zit wel een verrassing verborgen.”

Verborgen brouwoven Voor die ruimere openstelling zijn veel aanpassingen nodig en het bijzondere daarvan is ook dat die niet achter gesloten deuren plaatsvinden. Conservator Marieke Knuijt: “Als het allemaal veilig kan, willen we het publiek het proces zo veel mogelijk laten meebeleven. Dat je als bezoeker dan weleens over een hoopje zand moet stappen, maakt het alleen maar leuker. En wie weet wat we allemaal nog ontdekken!”

De eerste werkzaamheden zijn inmiddels uitgevoerd. Zo kunnen bezoekers al een kijkje nemen in de voormalige brouwkelder. Maar

daar stopt het niet bij, volgens Marieke: “We weten van oude foto’s dat er onder de klinkervloer van de brouwkelder nog een middeleeuwse brouwoven verborgen ligt.

Zou het niet fantastisch zijn als we mensen straks kunnen laten zien hoe we de oven opgraven en deze vervolgens zichtbaar maken door een glasplaat in de vloer?”

Middeleeuwen in scherven Door bouwkundige parels te ontsluiten en moderne presentatietechnieken toe te passen, wil GLK het mogelijk maken om de middeleeuwen echt te ontdekken. Bezoekers kunnen straks bijvoorbeeld naar binnen gluren in een van de torenkamers of het hijsrad op zolder bekijken. Ook gaan de vele scherven die in de gedempte kasteelgracht zijn gevonden, een prominente rol spelen. Ze brengen de roemrijke periode van het hertogdom en de Gouden Eeuw van Gelre tot leven.

Marieke Knuijt: ‘De middeleeuwse brouwoven onder de keldervloer willen we zichtbaar maken’

Foto: Marjolein den Hartog

Foto: Ton Rothengatter

In de gracht gevonden scherven brengen de Gouden Eeuw van Gelre tot leven

Dwalen zonder te verdwalen Volgens het masterplan komt echt iedere bezoeker straks aan zijn trekken. Want of je nu een hele middag wilt vullen en diepgang zoekt of in slechts een uur de highlights van het kasteel wilt ontdekken met het gezin: het moet straks allemaal mogelijk zijn. Het idee is namelijk om één hoofdroute door het kasteel te maken, met daarvan afgeleid een aantal zogeheten ‘ontdek-lussen’. Zeelenberg: “Zo kun je spontaan vanuit bijvoorbeeld de grote zaal een uitstapje maken naar een van de torens, waarna je weer terugkeert op de hoofdroute. Dwalen zonder te verdwalen, dus!”

Partners gezocht!

Het startschot is inmiddels gegeven, de eerste verborgen kasteelgeheimen zijn onthuld. Om de volgende onderdelen te kunnen uitvoeren, hopen we de komende jaren veel partners bij het ambitieuze masterplan te betrekken. Enthousiast over onze plannen? We gaan een inloopdag voor donateurs organiseren waar u meer te weten kunt komen over het masterplan ‘Middeleeuwen in scherven’. Bent u geïnteresseerd in de inloopdag of heeft u tips voor mogelijke partners en sponsors? Laat ons dat weten via donateurs@glk.nl onder vermelding van Masterplan Ammersoyen.

Mooi Gelderland – Herfst 2020 – Geldersch Landschap & Kasteelen

19

Bijzondere donateur

Periodieke giften voor terugkeer huiszwaluw

‘Met bevlogenheid krijg je iets voor elkaar’ Op landgoed Lichtenbeek bij Arnhem staat sinds kort een ‘hotel’ voor huiszwaluwen. GLK hoopt dat de beschermde vogelsoort weer op deze locatie gaat broeden, net zoals vroeger. Een echtpaar uit Twello maakt dit project mogelijk met periodieke giften. En zie : de eerste huiszwaluwen hebben inmiddels ‘een kamer geboekt’.

Tekst: René Bremer – Fotografie: Rob Schouten

Na een sterke terugval neemt het aantal huiszwaluwen in Nederland sinds de jaren negentig weer wat toe. Vroeger was de huiszwaluw ook op de Lichtenbeek een veel geziene gast. Twee enthousiaste medewerkers van GLK, beheerder Bram de Jong en projectleider Ab van Dijk, vatten het plan op de populatie van de beschermde vogel ook hier weer te laten groeien.

In dezelfde periode dat GLK hierover nadacht, sprak een echtpaar uit Twello de wens uit om hun jarenlange donateurschap uit te breiden met periodieke giften. “De manier van werken van GLK spreekt ons aan. Het verdient een groot compliment hoe medewerkers met vrijwilligers zo veel voor elkaar krijgen.

En we hebben ook warme gevoelens over de manier waarop vragen van donateurs

worden beantwoord. Dat merken we tijdens de vergaderingen die we bezoeken.”

20

Mooi Gelderland – Herfst 2020 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Ook onderhoud nodig In overleg met rentmeester Willem van Vliet besloten zij om een aantal jaren een project te ondersteunen. “Heel bewust. Want iets maken is één, daarna moet je het ook onderhouden.

Dat vinden wij belangrijk en daar willen we graag aan bijdragen. Willem kwam met het voorstel voor een zwaluwenhotel op de Lichtenbeek. ‘Een soort ooievaarsnest met een hotelletje’, zei hij. We hadden er nog nooit van gehoord, maar het leek ons meteen leuk.”

Dit voorjaar ging GLK aan het werk om de ideale omstandigheden te creëren voor de huiszwaluw. Behalve het hotel werden aan de muren van de diverse gebouwen op

het landgoed ook een aantal losse nesten bevestigd. Voor de constructie van het nest gebruikt de zwaluw graag leem en klei. Daarom werd naast het hotel ook een poeltje aangelegd met een leembodem en leemoevers.

Bevlogenheid Tijdens een bezoek aan Arnhem zagen de weldoeners met eigen ogen dat de eerste huiszwaluwen de weg naar de Lichtenbeek al hebben gevonden. “In de korte tijd dat we op een bankje zaten te kijken, vlogen er vier zwaluwen naar het hotel. Erg mooi! En het is ook leuk dat de mensen van GLK zo enthousiast zijn. Die bevlogenheid is nodig om zoiets voor elkaar te krijgen.”

Dank u wel

Recente giften

Schenken & nalaten Periodieke gift Bij een periodieke gift gedurende ten minste vijf jaar kan uw belastingvoordeel in 2020 oplopen tot 46 procent. Voor het regelen van uw periodieke gift gaat u naar www.glk.nl/periodieke-gift

In de afgelopen periode mochten we weer buitengewoon gulle giften, (verhoogde) donateursbijdragen, lijfrente-, periodieke en notariële schen­kingen ontvangen. Een donateur uit Amsterdam schonk een bedrag van € 1.400. Vanwege de betrokkenheid van haar overleden man bij landgoed Hoekelum maakte een mevrouw uit Bennekom € 1.000 over. Uit Den Haag ontvingen we een schenking van € 1.500 voor de schaapskudde op de Loenermark.

Mevrouw Noordzij-Boks uit Berkel en Rodenrijs en mevrouw Schotanus sponsorden bankjes op het Wekeromse

Fonds op naam Via het stichten van een fonds op naam kunnen particulieren, bedrijven en instellingen ons werk of een bijzonder onderdeel daarvan (een natuurgebied of een kasteel) steunen.

Nalatenschap Ook na uw overlijden kunt u iets voor het Gelders erfgoed betekenen door GLK op te nemen in uw testament. Over een nalatenschap aan een van onze stichtingen hoeft geen erfbelasting te worden betaald.

Schenken in natura Misschien wilt u een perceel (bos)grond of een bijzonder voorwerp zoals een portret aan GLK toevertrouwen. GLK zal uw schenking zorgvuldig beheren zodat ook toekomstige generaties ervan kunnen genieten.

ANBI

Stichting Het Geldersch Landschap en Stichting Vrienden der Geldersche Kasteelen zijn door de Belastingdienst aangewezen als Algemeen Nut Beogende Instellingen (ANBI). De ANBI-status biedt belastingvoordelen voor zowel de instelling als de gever.

De ANBI-status kent een publicatie­plicht om inzicht te geven in de stichtingen.

De hiervoor aangewezen documenten en informatie over ANBI vindt u op onze website www.glk.nl (Organisatie, Veelgestelde vragen).

We komen ook op plekken zonder postcode.

Foto: Gerrit van Vemde

Voor meer informatie over de mogelijk­ heden kunt u contact opnemen met onze rent­meester Willem van Vliet: w.vanvliet@glk.nl, (026) 355 25 43. www.glk.nl/schenken-nalaten

Zand en de Sysselt met ieder € 550. Van een gulle gever ontvingen we € 750 in een blanco envelop. De heer en mevrouw Heinen uit De Heurne deden een gift van € 500. Stichting Van Tarel Bruins Fonds in Groningen maakte een royaal gebaar met een schenking van € 13.854. We ontvingen weer een jaarlijkse gift van het Bert en Joos Mastenbroekfonds alsook een anonieme schenking ten behoeve van de aankoop van 35 hectare bos bij Emst.

Dankzij extra donaties en schenkingen van diverse donateurs mochten we nog eens € 12.350 bijschrijven op de rekening van onze stichting. Alle gulle gevers heel hartelijk bedankt!

Dankzij u.

Word donateur Als donateur helpt u mee Gelderland mooi te houden. U krijgt er ook veel voor terug, zoals de GLK-gids ‘Beleef!’, het magazine Mooi Gelderland, gratis reguliere toegang tot zeven kastelen, gratis deelname aan veel excursies, voordelen bij de elf andere provinciale Landschappen en gratis toegang bij een aantal buitenlandse collega-organisaties.

U kunt zich aanmelden via www.glk.nl/word-donateur

Mooi Gelderland – Herfst 2020 – Geldersch Landschap & Kasteelen

21

Liefde voor het vak

‘Wijn met een verhaal smaakt beter’ Mariëlla Beukers bestudeert vroegere wijnbouw in Nederland Zeg wijn en je denkt aan Frankrijk. Aan Italië, Spanje, Duitsland, Chili of wellicht Zuid-Afrika. Nederland ligt wat minder voor de hand, al heb je hier wel zo’n negentig producenten. Sterker nog: al in de middel­eeuwen waren er wijngaarden in ons land, onder andere bij de kastelen Rosendael en Cannenburch en misschien ook wel op landgoed Mariëndaal. Een gesprek met wijnhistorica Mariëlla Beukers. Tekst: Kees Jansen – Fotografie: Rob Schouten

22

Mooi Gelderland – Herfst 2020 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Tijdens het interview legt Mariëlla Beukers een historische plattegrond op een terrastafel van Oranje-Rie Rosendael. Vanaf die plek kijk je uit op het kasteel, de schelpengrot bij de Bedriegertjes en zie je de mogelijke locatie van een vroegere wijngaard. Ze wijst: “Net boven de schelpengrot zou volgens deze kaart een wijnberg zijn geweest. Voor zover bekend waren er hier van eind veertiende tot begin zestiende eeuw wijngaarden. In die periode verpandde Karel van Gelre het kasteel aan Gerrit van Scherpenzeel. Mogelijk lagen ze er langer, tot Jan van Arnhem eind

zeventiende eeuw de tuinen van Rosendael opnieuw liet aanleggen.”

Beukers haalt veel informatie over wijnen uit boeken en andere archiefstukken, maar vindt het toch het mooiste als ze ter plaatse kan kijken. “Dan krijg je altijd wat extra’s. Ik vind het nuttig om te weten wat de omstandigheden zijn. Wat zijn de achtergronden? Wijn met een goed verhaal kan er zelfs beter door gaan smaken.”

Wijngeschiedenis Dat Beukers geïnteresseerd is geraakt in de historie van de wijnbouw is niet zo vreemd.

“Ik had geschiedenis gestudeerd en hield van wijn, al kon ik een Bordeaux niet van een Bourgogne onderscheiden. In 1995 ben ik een wijncursus gaan doen. Wat me in wijn aanspreekt, zijn de enorme diversiteit en de verhalen die erachter zitten.”

In 2007 volgde ze een opleiding tot vinoloog bij de Wijnacademie. Ze leerde er veel over wijnen, wereldwijd. Maar de grote wijnlanden hadden niet zozeer haar belangstelling. “Ik hou meer van de randjes. Van landen en streken waar je het niet verwacht, maar waar wijnbouw al heel lang voorkomt.”

De belangstelling voor de historie van het geestrijke vocht in ons land resulteerde uiteindelijk in twee boeken. In 2015 schreef ze samen met Irene de Vette Wijn van eigen bodem, een boek over Nederlandse wijn en wijnbouw, en in 2018 Wijnkronieken, een uitgave over ‘twintig eeuwen Nederlanders en wijn’. Inmiddels is ze begonnen aan een promotieonderzoek naar de geschiedenis van de wijnbouw in Nederland.

Vervalsing Er zijn volgens Beukers wijnkenners die stellig beweren dat de eerste Nederlandse wijnproductie al in 968 plaatsvond, in Limburg. “Daar is ook wel een oorkonde van, maar dat is waarschijnlijk een vervalsing uit 1138. Gerberga van Saksen, dochter van de eerste Duitse koning Hendrik de Vogelaar, schonk in 968 haar landerijen in onder andere Meerssen aan de Abdij van Saint-Rémi in

Volgens een oude kaart bevond zich een wijnberg boven de schelpengrot in park Rosendael

Mooi Gelderland – Herfst 2020 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Wijnbouw op Mariëndaal en in Openluchtmuseum Sinds enkele jaren worden er op GLKgrond (Wijngoed Mariëndaal) weer druiven verbouwd voor het maken van wijn: www.wijngoedmariendaal.nl.

Ook in het Nederlands Openluchtmuseum in Arnhem zal over enige tijd kleinschalige wijnproductie plaatsvinden. Op donderdag 4 juni plantten GLK-directeur Peter van Tweel en museumdirecteur Joop Bergevoet de eerste wijnstokken in de ommuurde tuin naast de witte boerderij. De verwachting is dat de gezamenlijke wijngaard van het museum en GLK in 2023 de eerste dertig flessen met eigen wijn oplevert.

Reims. In die oorkonde staat een keer het woordje vineis (wijngaarden), maar er staat niet vermeld dat die in Meerssen lagen.”

Zo ook noemt ze het verhaal dat de Romeinen in ons land al wijngaarden hadden, een mythe. “Ik heb tot nu toe niets gevonden dat duidt op wijnbouw in de Romeinse tijd. Ze hebben hier wel de wijncultuur gebracht, maar de wijn die zij dronken kwam toch echt uit de amfora’s of kruiken die ze zelf meenamen.”

Soms een enkele stok Zeker is wel dat middeleeuwse kasteel- en landheren wijngaarden hadden, zoals op Rosendael en ook op kasteel Cannenburch in Vaassen. Beukers: “Het waren niet altijd grote percelen. Soms ging het om een enkele stok tegen een zuidmuur. En de opbrengst was bijna zeker voor eigen gebruik. Dat weten we, omdat het meestal geen onderdeel van de landbouw was, maar van de tuin. Ook zou het goed kunnen dat de benaming wijngaard, die je in stukken tegenkomt, hier en daar misleidend is en dat ze van de druiven geen wijn, maar verjus of azijn maakten voor in het eten.”

23

Edward Sturing Voetballiefhebbers ruiken niets liever dan vers gemaaid gras. Maar bij Vitesse-icoon Edward Sturing staat de geur van de Veluwse bossen minstens op gelijke hoogte. “Als ik ’s ochtends van Eerbeek naar Papendal fiets, zie ik van alles: zwijnen, vogels, herten. Er is geen betere manier om de dag te beginnen.” Tekst: Rik Booltink – Fotografie: Dies Goorman

Verbond met voetbal en natuur

‘Een paar dagen niet in de bossen gefietst?

Dan voel ik me slecht’

24

In een tijd waarin Vitesse in handen is van een buitenlandse oligarch zorgt Edward Sturing ervoor dat de club herkenbaar blijft voor zijn achterban. Al sinds 1987 is hij, enkele kortstondige avonturen daargelaten, verbonden aan de Arnhemse club. Eerst als voetballer, later in diverse staffuncties. Hij staat te boek als cultuurbewaker, zoals dat in de vluchtige voetbalwereld vaak heet.

Een zelfde sterke verbondenheid als met het geel-zwart van Vitesse voelt hij met de Gelderse natuur. Hij brengt graag tijd door in het bos. Hardlopen, fietsen, wandelen, mountainbiken − het maakt hem niet uit. “Ik ben ongelooflijk blij dat ik op de Veluwe woon.

Met name de wisseling tussen de seizoenen in de bossen vind ik prachtig.”

Mooi Gelderland – Herfst 2020 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Prachtig uitzicht Samen met zijn vrouw trekt hij er aan het einde van de dag regelmatig op uit. Vooral de Loenermark heeft hun hart gestolen. “Ben je aan het wandelen, sta je ineens oog in oog met vijf herten. Laatst zagen we ook een das oversteken”, zegt hij. “Sommige mensen hebben de neiging om na verloop van tijd de ogen te sluiten voor al het moois in de omgeving. Wij beseffen telkens weer hoe bijzonder het hier is.”

den Zijn favoriete plek op het natuurterrein is een zitbank op een hoger gelegen gedeelte tussen de heide. Onderweg van Vitesse’s trainingscomplex op Papendal naar zijn huis in Eerbeek, fietst hij er weleens heen. Ook zijn hardlooproute gaat erlangs. “Je hebt er een prachtig uitzicht over de Loenermark.

Helemaal mooi is het als de schaapskudde voorbijtrekt. Pas nog heb ik met de schaapsherder staan praten over zijn werk. Ik noem dit weleens gekscherend ‘mijn’ bankje.”

Natuur bewaken Het werk van GLK waardeert hij zeer. “Het is cruciaal dat een organisatie zich inzet om kwaliteit van de natuur te bewaken. In Nederland wordt het alsmaar drukker. Dat mag nooit ten koste gaan van de natuur.

Persoonlijk merk ik hoezeer ik de natuur nodig heb. Als ik een paar dagen niet door de bossen heb gefietst of gelopen, merk ik dat aan mijn lichaam. Dan voel ik me slecht.”

Mooi Gelderland – Herfst 2020 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Mooi portret

‘Ongelooflijk blij dat ik op de Veluwe woon’

Twee jaar werkte Sturing als assistent-trainer in Turkije. “Daar woonde ik in Ankara, de grote hoofdstad waar het nooit rustig is. Ik vergeet nooit meer het moment waarop ik weer thuiskwam. Ik ben meteen gaan hardlopen in het bos, in de motregen. Een geweldige ervaring en ik dacht alleen maar: hè hè, eindelijk weer thuis.” www.glk.nl/loenermark

25

GLK opinie

Interactie met onze achterban vinden we erg belangrijk. Daarom vragen we regelmatig uw mening over vraagstukken en dilemma’s. U kunt uw stem laten horen via www.glk.nl/stelling

Stelling vorige keer

Nieuwe stelling:

“Om wandelaars, schapen, andere dieren en de hond zelf te beschermen, vind ik dat een hond op alle GLK-terreinen moet worden aangelijnd.”

‘Laat maar waaien’ is voor GLK meestal geen optie. Op meer dan 95 procent van haar grondgebied staat GLK een actieve manier van beheren voor. Enkele bosreservaten op de Veluwe vormen een uitzondering. In onze visie zorgt gericht beheer voor goede condities voor natuurontwikkeling en biodiversiteit. Je kunt hierover van mening verschillen, op allerlei manieren. Is de natuur wel maakbaar? Is de mens zelf geen onderdeel van de natuur? Vinden we dat onbeheerde natuur alleen in het buitenland mogelijk is? En is er door verdroging en stikstof überhaupt nog wel een kans voor natuur? We zijn benieuwd naar uw mening:

Kennelijk raakte deze stelling een gevoelige snaar.

Zozeer dat een enkeling de moeite heeft genomen om letterlijk honderden keren ‘eens’ te stemmen. Hierdoor kan een correcte uitslag helaas niet worden gegeven.

Voortaan zullen we u vragen om bij het stemmen uw donateursnummer te vermelden.

Kijkend naar de mensen die ook een toelichting hebben gegeven, lijkt het erop dat een kleine meerderheid het goed vindt dat honden op bepaalde plekken los mogen lopen. “Een hond moet ook van de natuur kunnen genieten.” Anderen wijzen erop dat ‘onder appel’ een illusie is, soms vanwege het baasje maar ook door het instinct van de hond.

De stelling “Zonder ingrijpen van de mens verslechtert de natuur in Gelderland”

Hoe kan ik stemmen?

Graag nodigen we u uit om via www.glk.nl/stelling op deze stelling te reageren. Daar kunt u (na vermelding van uw donateursnummer) ‘eens’ of ‘oneens’ aanvinken en ziet u de stem­verhouding op dat moment. Ook kunt u een opmerking achterlaten.

Stemmen is mogelijk tot en met vrijdag 16 oktober.

Laat u ook uw stem horen? www.glk.nl/stelling 26

Mooi Gelderland – Herfst 2020 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Maatschappelijke borging

Foto: Aafje van de Braak

Een aantal raden en commissies ziet toe op hoe GLK haar werk verricht en adviseert GLK op maatschappelijk, wetenschappelijk en financieel gebied. In

Raad van Toezicht

het voorzitterschap van

De Raad van Toezicht houdt toezicht op het gevoerde beleid en functioneert als adviseur en klankbord voor de directie.

Mevr. M.A.J. van der Tas, voorzitter Mevr. mr. E.C.J. Boerboom MBA Mevr. M. Doornekamp Mevr. drs. P.E. Hielkema EMLE Dhr. R.J.J. Stevens Dhr. F.L.V.P.L. Tierolff Dhr. ir. H.A.A.M. Webers

de Raad van Toezicht.

Raad van Advies

Hier ziet u de actuele

De Raad van Advies geeft gevraagd en ongevraagd advies vanuit het maatschappelijk draagvlak.

Mevr. ir. A. Augustijn-van Buuren, voorzitter Dhr. C.H. van Baak Dhr. dr. W. Bijleveld Dhr. mr. M.L. Dijkstra Taurel Dhr. ing. R.J.M. Franken Dhr. P.A.G. Jansen Mevr. A.C.M. Klein Holkenborg Mevr. drs. A.H. van de Kruijs Dhr. W.F. van Maanen MA Mevr. drs.ir. J.A. Slagt MA Msc. Mevr. prof.dr. T.H.G. Verhoeven

de afgelopen periode hebben enkele perso­ nele veranderingen plaatsgevonden, waar­ onder een wisseling in

samenstellingen per 1 oktober 2020.

Mooi Gelderland – Herfst 2020 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Dhr. drs. R.J. van der Wal Dhr. drs. G.J.H.G. Willems

Beheer Advies Commissie Een onafhankelijke Beheer Advies Commissie borgt de wetenschappelijke kwaliteit van ons werk.

Dhr. prof.dr. K.V. Sýkora, voorzitter Dhr. dr.ir. R.J. Bijlsma Dhr. dr. K.J. Canters Dhr. prof.dr. J.B.H. de Haan Dhr. drs. R.H.M. van Immerseel Dhr. ir. L.J. Keunen Dhr. ing. A.J. Roelofs Dhr. prof.dr. J.C.M. Roelofs Dhr. prof.dr. G.R. de Snoo Dhr. ing. J.G. Streefkerk Dhr. N.W. Willemse

Vermogens Beheer Commissie De Vermogens Beheer Commissie adviseert over vermogens- en beleggingsbeleid.

Dhr. H.C. Berends Dhr. drs. A. Hogervorst Dhr. G.A.D. van der Lubbe RA

27

Mooi beeld

28

Mooi Gelderland – Herfst 2020 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Waaiertje Herkent u dit lichtgekleurde, donsachtige paddenstoeltje?

Vast wel, want het groeit op dood hout in ongeveer elk loofbos ter wereld – zo ook in Gelderland. Toch bijzonder: bij vochtig weer strekt de zwam zich uit en toont hij een bijzondere lamellenstructuur aan de onderzijde. En ook niet te vergeten: het waaiertje (Schizophyllum commune) heeft belangrijke geneeskundige en waterafstotende eigenschappen. Foto: NKI

Mooi Gelderland – Herfst 2020 – Geldersch Landschap & Kasteelen

29

Gelderse paden Online reserveren svp In verband met het coronavirus zijn alle geplande activiteiten onder voorbehoud. Voor actuele informatie over excursies, activiteiten op kastelen en het online reserveren van tickets kijkt u op www.glk.nl/activiteiten of de webpagina van het betreffende kasteel.

Foto: Ton Rothengatter

Beleef de herfst!

Fruitfietstocht Neerijnen De oogsttijd begint. De boswachter neemt u mee door de Betuwe, waar de appels en peren zwaar aan de bomen hangen. Op landgoed Waardenburg en Neerijnen stapt u af voor een korte wandeling. Naast boomgaarden ziet u hier een prachtig parkbos en twee kastelen.

Vanaf de winterdijk bekijkt u de Rijswaard.

Online reserveren. > Zaterdag 26 september 10.00 uur (circa 6 uur) Deelname: € 5, kinderen t/m 12 jaar € 2,50; donateurs gratis Opmerking: zelf uw fiets, lunch en drinken meenemen voor onderweg; eventueel kunt u een fiets huren via De Hoenderik: (0345) 57 67 10 Startlocatie: fruitbedrijf De Hoenderik, Lingedijk 180, 4196 HE Tricht Reserveren: www.glk.nl/activiteiten Paddenstoelwandeling De Ehze Op het kleine landgoed De Ehze bij Almen zijn verrassend veel paddenstoelen te vinden. In alle soorten en maten schieten ze hier uit de grond. De boswachter weet ze te vinden, vertelt hoe ze leven en laat zien hoe mooi ze zijn. Met uw spiegeltje kunt u de paddenstoelen ook van onderen bekijken.

Online reserveren. > Dinsdag 6 oktober 14.00 uur (circa 2 uur) Deelname: € 5, kinderen 4 t/m 12 jaar € 2,50; donateurs gratis Opmerking: neem een spiegeltje mee Startlocatie: parkeerplaats bij kruising 30

Het complete overzicht excursies en evenementen kunt u raadplegen op www.glk.nl/activiteiten of in de gratis app van GLK.

Ehzerallee en Hogenkampsweg tegenover Hotel landgoed Ehzerwold, 7218 BS Almen Reserveren: www.glk.nl/activiteiten

naar de parkeerplaats, 400 m voorbij de brug over het Apeldoorns Kanaal Reserveren: www.glk.nl/activiteiten

Bijzondere bomen in Bruggelen Een mooie wandeling in het normaal niet-toegankelijke arboretum op landgoed Bruggelen. U waant zich hier in het boek De geheime tuin van Frances Burnett: een padenstructuur ontbreekt en er wordt nauwelijks onderhoud gepleegd. Onderweg ziet u zeldzame boomsoorten, merkwaardige bladvormen en prachtige boomschorsen.

Online reserveren. > Vrijdag 9 oktober 14.00 uur (circa 2 uur) Deelname: € 5, kinderen 4 t/m 12 jaar € 2,50; donateurs gratis Startlocatie: GLK-parkeerplaats in de bocht van de Engelanderholt, 7361 CZ Beekbergen Reserveren: www.glk.nl/activiteiten

Fietstocht Staverden In de herfstvakantie maakt u met de bos­wachter een heerlijke fietstocht over landgoed Staverden en door omliggende bossen en heide. U ziet sporen uit het verleden, van prehistorische grafheuvels en raatakkers tot recente landbouwontginningen. Onderweg kunt u uw meegenomen lunch nuttigen en drinken kopen. Deelname vanaf 12 jaar. Online reserveren. > Woensdag 21 oktober 10.00 uur (5 uur) Deelname: € 8; donateurs € 3 Startlocatie: grote parkeerplaats van landgoed Staverden aan de Uddelermeerweg in Staverden Reserveren: www.glk.nl/activiteiten

Kinderwandeling Kloosterbos Neem uw (klein)kinderen mee de natuur in! Samen met de boswachter zoekt u naar vogels, bomen en pootafdrukken van dieren.

Wie kent de namen van de bomen? Hoe bereiden de dieren zich voor op de winter?

Na afloop krijgen de kinderen een presentje.

Geschikt vanaf 6 jaar. Online reserveren. > Woensdag 21 oktober 14.00 uur (circa 1,5 uur) Deelname: € 5, kinderen 6 t/m 12 jaar € 2,50; donateurs gratis Startlocatie: parkeerplaats Kloosterdijk, vanaf de Groteweg (Wapenveld-Hattem) de Kloosterweg op (8191 JB Wapenveld)

Seniorenwandeling Eerbeek Een niet al te lange wandeling (4 km), in rustig tempo en over goed begaanbare paden. In 2020 is het honderd jaar geleden dat kunstschilder Jan Mankes overleed. We wandelen langs het huis waar hij woonde en werkte. De boswachters vertellen ook over Huis te Eerbeek en de geschiedenis van het landgoed. Online reserveren. > Vrijdag 23 oktober 14.00 uur (1,5 - 2 uur) Deelname: € 5, kinderen 4 t/m 12 jaar € 2,50; donateurs gratis Startlocatie: Grand Café De Korenmolen, Kanaalweg 3, 6961 LW Eerbeek Reserveren: www.glk.nl/activiteiten

Zeldzame boomsoorten op landgoed Bruggelen Mooi Gelderland – Herfst 2020 – Geldersch Landschap & Kasteelen

jaar

Geniet van de kastelen!

Kasteel Ammersoyen Rondje Ammersoyen In de Week van het Landschap maakt u een wandeling om het kasteel. Aan de hand van wat u buiten ziet, vertelt de gids over de geschiedenis van deze zeven eeuwen oude waterburcht. Aansluitend bezoekt u op eigen gelegenheid het kasteel zelf. Online reserveren. > 14, 15 en 17 oktober 11.00 en 13.00 uur Deelname: € 5 Entree kasteel: € 11,50, kinderen 4 t/m 18 jaar € 5; donateurs en Museumkaarthouders gratis Informatie: ammersoyen@glk.nl Tickets: www.glk.nl/ammersoyen Kasteel Cannenburch Expositie Glaskunst Wilt u genieten van kleurrijk, modern glas in een rijk, historisch decor? Kom dan naar Vaassen en bezoek ‘Glas natuurlijk… Kijken naar kleur’. De expositie is te zien zowel in het kasteel als in het naastgelegen Bouwhuis.

Online reserveren. > 6 t/m 22 november 11.00-17.00 uur (ma t/m woe gesloten) Entree: € 13,50, kinderen t/m 18 jaar gratis; donateurs en Museumkaarthouders € 2 Expositiecatalogus: € 3 Tickets: www.glk.nl/cannenburch

Foto: Ton Rothengatter

80

Kasteel Ammersoyen

Kasteel Doorwerth Ridderproef in de wind Kun jij tegen weer en wind? En wil jij een echte ridder worden? Kom dan in de herfstvakantie naar kasteel Doorwerth om een ridderproef af te leggen. Als je de raadseltjes oplost, vind je de geheime code en word jij tot ridder geslagen!

Online reserveren. > Woensdag 21 oktober 11.00-17.00 uur Entree: € 11.50, kinderen 4 tot 18 jaar € 8; donateurs en Museumkaarthouders € 3 Informatie: doorwerth@glk.nl Tickets: www.glk.nl/doorwerth Kasteel Rosendael Speuren en spelen in het park Durf jij te rennen over de Bedriegertjes? Kun je een boomhut bouwen? Als je het raadsel oplost, krijg je een speurdiploma en iets leuks!

O ja, neem je ook een kijkje in het kasteel? > Zaterdag 17 oktober 10.00-17.00 uur Parkbezoek: € 6, kinderen 4 t/m 18 jaar € 4 Knapzak: € 5,50 Informatie: rosendael@glk.nl www.glk.nl/rosendael

Kasteel Hernen Hernen weer bewoond Bewoners uit de zestiende eeuw keren terug naar het kasteel en tonen het vroegere leven van alledag. Het huishouden wordt gedaan, vaklieden demonstreren hun ambacht en muzikanten zorgen voor plezier. Danst u mee? > Zaterdag 3 en zondag 4 oktober 13.00-17.00 uur Entree: € 9,50, kinderen 4 t/m 8 jaar € 5; donateurs en Museumkaarthouders gratis Informatie: hernen@glk.nl www.glk.nl/hernen

>

Week van het Landschap Huis Verwolde Laat maar waaien Trek in de herfstvakantie je laarzen aan en doe mee met deze speurtocht!

Je krijgt een knapzak met wat lekkers voor onderweg. Kun jij alles vinden en weet je de antwoorden op de vragen?

Dan hebben we nog een leuke verrassing voor je! > 10 t/m 25 oktober 12.00-17.00 uur Deelname: € 7,50 inclusief knapzak Informatie: verwolde@glk.nl www.glk.nl/verwolde

In de herfstvakantie (10 t/m 25 oktober) is bij GLK van alles te doen en te beleven op en rondom de zeven opengestelde kastelen.Van een paddenstoelenexcursie bij kasteel Hernen tot een September ’44-wandeling rond kasteel Doorwerth.

Van speurtochten op de Cannenburch en Ammersoyen tot een cultuurhistorische wandeling bij huis Zypendaal. En van kindervoorstellingen in huis Verwolde tot Speuren en spelen op kasteel Rosendael. Vanaf elk kasteel start ook een mooie knooppuntenfietsroute.

Voor meer informatie kijkt u op www.glk.nl/weekvanhetlandschap

Mooi Gelderland – Herfst 2020 – Geldersch Landschap & Kasteelen

31

Pronkstuk

80 jaar

Een comfortabel kasteel Kastelen en kou, ze horen bij elkaar. Zelfs vandaag de dag zijn er weinig kastelen waar de kou bij een stevige storm niet door de kieren kruipt. Van oudsher nemen kasteeleigenaren dan ook de nodige maatregelen voor een beetje comfort in huis. Biljoen kreeg in de negentiende eeuw zelfs al dubbel glas! Tekst: Jorien Jas – Fotografie: Rob Schouten Om tocht zo veel mogelijk buiten te houden, zijn veel kastelen voorzien van luiken aan de buitengevel, aan de binnenzijde of in een gecombineerd systeem. Voor de ramen hangen bovendien zware gordijnen met voering en tussenvulling. Ze zijn mooi te draperen en hebben een goede isolerende werking.

Op kasteel Biljoen in Velp is nog een extra maatregel zichtbaar. Naast luiken en gordijnen heeft het kasteel ook een aantal tochtwerende dubbele ramen. De brede tussenruimte van zo’n tien centimeter zorgt voor goede isolatie.

Zoals vaker verbaast de geschiedenis ons ook hier: het dubbel glas is veel ouder dan

Retouradres: Geldersch Landschap & Kasteelen, Postbus 7005 6801 HA Arnhem

gedacht. De ramen werden namelijk geplaatst in opdracht van kasteelheer baron van Hardenbroek. Hij liet Biljoen voor veel geld verbouwen en verfraaien in de jaren vijftig van de negentiende eeuw. Op kosten bespaarde hij ook in het geval van de ramen niet: ze zijn voorzien van fraai verguld beslag.

Over hoe de bewoners van Biljoen comfort in huis haalden, is meer te lezen in het boek Biljoen. Kasteel, bewoners, landgoed, een uitgave van GLK en uitgeverij WBooks. Meer informatie over deze publicatie en een donateursaanbieding is te vinden op pagina 5 in dit tijdschrift.