Mooi Gelderland herfst 2015

Geldersch Landschap & Kasteelen

Mooi Gelderland Herfst

2015 Jaargang 12 nummer 3

Herfst, seizoen van overvloed Herstel gloort voor de Duno!

Matthijs van Nieuwkerk

Verzamelen!

Herbouwen?

Colofon >>> Kwartaaltijdschrift van Geldersch Landschap & Kasteelen, Postbus 7005, 6801 HA Arnhem, T (026) 355 25 55, info@glk.nl, www.glk.nl. Oplage 49.000 exemplaren. Mooi Gelderland wordt gedrukt op FSC-gecertificeerd papier en verpakt in composteerbare biofolie. Gratis voor donateurs, losse nummers € 3,40 (rekening­ nummer NL57 RABO 0121 3407 91). Redactieraad: Louis van de Geijn, Ine Haanappel, Jeanine Perryck, Ton Roozen. Hoofdredacteur: Ine Sanders. Eindredactie: René Bremer, tijdschrift@glk.nl. Vormgeving: Harald Slaterus. Nieuwe donateurs, afmeldingen, wijzigingen, bezorging tijdschrift: donateurs@glk.nl, T (026) 355 25 33. Coverfoto:Rode eekhoorn (Sciurus vulgaris) Foto: Ernst Dirksen

2

4

Mooi & nieuw Herstel gloort voor landgoed Duno

6

Herfst, seizoen van overvloed

8

#GLK

9

Vroeger & nu

10 Gelderse familieportretten

Als kasteelbezoeker zelf een beetje specialist zijn

6

Foto: Ton Rothengatter

Is er een goede reden om de donjon van kasteel Hernen te herbouwen? Wij hebben daarover onze ideeën, maar we willen ook graag weten wat anderen ervan vinden: deskundigen, betrokkenen en omwonenden. Afgelopen zomer organiseerden we een sympo­ sium en spraken binnen de kasteelmuren met deskundigen. Via Twitter en Facebook discussieerde ‘de buitenwereld’ mee. Een prachtige ervaring! Eind achttiende eeuw maakte noodweer een eind aan de donjon. Bij de overdracht van het kasteel aan onze organisatie in 1940 werd herbouw als wens geuit. Maar de beschikbare middelen waren nodig voor de kasteelrestauratie zelf, en de lege plek bleef zoals die was.

De donjon staat nu toch weer op de agenda.

De eerste reden is de ontdekking van de oor­ spronkelijke locatie waar de stenen voor het kasteel werden gebakken. Daarnaast hebben we ons jubileumproject ‘Hernen 1544’, waarbij je de zestiende eeuw kunt herbeleven. En dan wordt één en één twee: willen we met ‘middeleeuwse’ stenen de donjon weer opbouwen?

Op het symposium heb ik interessante dingen gehoord: restauratie is herstel van wat er was, maar ook een nieuwe bouwfase. De overwegingen en het bouw­ proces zijn mogelijk belangrijker dan het eindproduct. Herbouw levert kennis op over middeleeuws bouwen en zorgt voor werkplekken. Een herbouwde donjon maakt de oorsprong van het kasteel zichtbaar en versterkt de regionale identiteit. Daartegenover: herbouw verstoort de rust en schoonheid van een gewaardeerde plek. En iets wat incompleet is, kan een waardevolle getuigenis zijn van de geschiedenis van een monument.

Er is een goed pleidooi te houden vóór herbouw, maar ook ertegen.

Dat leert mij dat je niet krampachtig aan standpunten moet vast­ houden, maar dat je wel een doel moet stellen. De komende twee jaar zullen we daarom nadenken over een mogelijke terugkeer van de donjon. Dat doen we met deskundigen en met de samenleving.

Winst is gegarandeerd, want het levert aandacht op voor cultureel erfgoed. Ik verheug me erop, en wens u een kleurrijke herfst!

Peter van den Tweel directeur-bestuurder Geldersch Landschap & Kasteelen

Herfst 2015

Nummer 3

In de herfst is de natuur royaal!

13 Locatie GLK

Biologische wijnbouw op landgoed Mariëndaal 14 Project onder de loep

Beheren is vooruitzien 16 Mooi meegenomen

14

10

Waarom we onze bossen verjongen.

Met een vernieuwde digitale presentatie wil GLK kasteelbezoekers meer betrekken bij de bijzondere collectie Gelderse familieportretten.

17

Groot & klein

18 Geen voedsel ging verloren 20 Bijzondere donateur

‘Prettig dat het bij elkaar blijft’ 21 Dank u wel 22 Liefde voor het vak

GLK-rentmeester Willem van Vliet 24 Mooi Portret 26 GLK tot de kern 28 Mooi beeld

Download de gratis app

Mooi Gelderland – Herfst 2015 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Volg onze boswachters op Twitter glk.nl/twitter

Volg GLK op Facebook Geldersch Landschap Kasteelen

30 Gelderse paden

24

32 Pronkstuk

Matthijs van Nieuwkerk komt in Gelderland tot rust.

Mooi Gelderland – Herfst 2015 – Geldersch Landschap & Kasteelen

3

Mooi & nieuw

Kijk voor meer en de meest actuele berichten ook op www.glk.nl

Kalender 2016

Op zaterdag 12 en zondag 13 september openen veel van onze monumentale huizen en kastelen weer eenmalig hun deuren. Grijp de unieke kans om een kijkje te nemen in bijzondere gebouwen die normaal voor publiek niet toegankelijk zijn. Bezoek bijvoorbeeld het statige huis Aerdt of het kasteelachtige huis Schaffelaar. Of ga naar kasteel Waardenburg dat dit jaar 750 jaar bestaat. Het volledige overzicht van onze opengestelde locaties vindt u op www.glk.nl/evenementen

Herstel gloort voor landgoed Duno

Foto: Nico van Haastrecht

het middeleeuwse kasteel Doorwerth, de rol van het landgoed in de oorlog - dit alles maakt landgoed Duno tot een zeer bijzondere locatie. En tot een geliefde pleisterplaats voor fietsers, wandelaars, planten en dieren.

Maar die locatie vertoont wel wat slijt­ plekken. Als we niets doen, verdwijnt het fraaie uitzicht, raken de cementrustieke elementen in verval en herinnert straks niets meer aan de rijke geschiedenis.

Vandaar ons initiatief tot een project, met als doel landgoed Duno zijn grandeur terug te geven. Met het herstellen van het landgoed willen we bereiken dat huidige

partners en donateurs. Het landgoed ten westen van Arnhem is een ware icoon van Gelderland. De ligging op een stuwwal aan de Nederrijn, de spectaculaire vergezichten, het cascadedal met trappen en rotspartijen,

Foto’s: Ton Rothengatter

In 2016 is landgoed Duno (Doorwerth) 85 jaar bij ons in beheer. Een mooie aanleiding om dit prachtige maar hier en daar vervallen landgoed te herstellen. We willen de Duno weer laten stralen, met hulp van onze

4

Mooi Gelderland – Herfst 2015 – Geldersch Landschap & Kasteelen

en toekomstige generaties er weer van kunnen genieten. De verbeteringen zullen bovendien een positief effect hebben op het leefklimaat van flora en fauna.

Belangrijke onderdelen van het project zijn: het herstel van de uitzichten vanaf de Hunnenschans en het Dunoplateau, restauratie van het cascadedal en het verbeteren van de leefomgeving van planten en dieren.

Open Monumentendagen 2015

Hij komt er weer aan: onze prachtige jaarkalender. Met uw bestelling doet u niet alleen uzelf of een ander een plezier met een mooi en praktisch cadeau. U onder­ steunt er ook de natuur en cultuur in Gelderland mee. Want de gehele op­ brengst van de jaarlijkse kalender­verkoop komt rechtstreeks ten goede aan ons werk. De kalender kost € 14,50 (inclusief verzend- en administratie­kosten). Als u vóór 16 oktober bestelt, heeft u de kalen­der(s) in elk geval vóór 1 december in huis. De kalender is vanaf begin oktober ook voor € 12,50 te koop in onze kasteel­ winkels en in ons bezoekers­centrum Staverden. U bestelt de kalender via de kaart in dit magazine of via www.glk.nl/webwinkel

Website GLK verbeterd!

Onze nieuwe website bevat een aantal belangrijke verbeteringen. Allereerst een overzichtelijke en uitnodigende vormgeving. Op de hompagina ziet u meteen de knop Ontdek Gelderland. Daarmee kunt u op de kaart van Gelderland gemakkelijk een gebied zoeken om te wandelen, fietsen of een kasteel te bezoeken. Daaronder vindt u een overzicht van belangrijke actuele onderwerpen, excursies en evenementen. En onderaan staan alle manieren om met GLK in contact te komen en te blijven: Twitter, nieuws­ berichten, de nieuwsbrief en een link naar onze app. Een andere verbetering is de pagina Service & vragen. Daar kunt u gemakkelijk adreswijzigingen en andere zaken direct regelen.

Dit najaar krijgt de vernieuwing nog een vervolg met aantrekkelijke pagina’s voor onze zeven opengestelde kastelen. Kijk op www.glk.nl

Mooi Gelderland – Herfst 2015 – Geldersch Landschap & Kasteelen

5

In de herfst is de natuur royaal. Ze blijft maar uitdelen. Het is het seizoen van overvloed: massa’s vruchten en noten zijn klaar om geplukt of geraapt te worden. Mens en dier weten er wel raad mee. Het is de tijd om te oogsten.

Tekst: Frans Bosscher

Egels en vleermuizen zorgen voor alle zekerheid ook dat ze een speklaagje krijgen, al gaan ze op een vorstvrije plek in winterslaap.

Eekhoorns, muizen en hamsters – waar zou het woord hamsteren toch vandaan komen?

– zijn echte verzamelaars. Zij vullen hun voorraadschuurtjes met eikels en zaden, vaak veel meer dan ze op kunnen.

Blijven of vertrekken?

Vogels kunnen kiezen: blijven of naar het Zuiden vertrekken. Welke keus ze ook maken, er moet gegeten worden. De blauwe reiger blijft en vreet zich helemaal ongans – hij wordt twee keer zo zwaar in de herfst – omdat zijn voedsel (vis, amfibieën, mollen) in de winter moeilijk of niet bereikbaar is. De boomklever en de gaai blijven ook. Zij leggen voorraadjes noten en zaden aan. Maar heel veel vogels kiezen voor een reis richting Afrika, een reis die veel energie vergt. Dat betekent dus eten en nog eens eten.

Tonnetje rond Ook dieren oogsten volop in de herfst.

Zwijnen, herten en dassen vreten zich tonnetje rond met gras, heide, boomschors,

Ranja en jam Het besef dat de herfst het seizoen van over­ daad is, leeft bij ons nauwelijks meer.

Door supermarkten beschikken we ook ‘s winters volop over producten afkomstig uit alle uithoeken van de wereld. Toch is het leuk en lekker om er zelf op uit te trekken en te

knollen, wortels, vruchten, zaden en bladeren van bomen en struiken. De vetlaag die ze daarmee opbouwen, maakt dat ze tegen een stootje kunnen als schraalhans straks keukenmeester is. Ze kunnen in de winter wel twintig tot dertig procent van hun lichaamsgewicht verliezen, zonder dat ze in problemen komen. Om zich te wapenen tegen de kou, krijgen de dieren een vacht met dikkere, langere haren. Deze wintervacht is bovendien donkerder van kleur dan de zomervacht. Vossen gaan als het om voedsel gaat, onvoorbereid de winter in.

Opportunisten als ze zijn, weten ze altijd wel wat te vinden. Om de kou te weren, krijgen ze een dikke ondervacht. Die duwt de dekharen omhoog, zodat het lijkt alsof ze veel dikker zijn geworden.

Herten, zwijnen en dassen bouwen een vetlaag op.

Foto: Jelger Herder

6

Mooi Gelderland – Herfst 2015 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Plukken?

In de herfst kunt u volop genieten van het mooie dat de natuur ons te bieden heeft.

Zoals de overvloedig aanwezige bessen en bramen, heerlijk om ze zelf te plukken.

De paddenstoelen zijn ook verleidelijk maar die moet u laten staan. Er zitten fraaie, zeldzame en ook giftige soorten tussen. Door ze met rust te laten, heeft iedereen bovendien de kans om van hun schoonheid te genieten.

Tip: maak een paddenstoelenwandeling met de boswachter op landgoed Bruggelen! www.glk.nl/evenementen

gaan verzamelen. Met vlierbessen maak je de heerlijkste ranja. Bramen en rozenbottels zijn geweldige vruchten voor jam. Je kunt er ook de brandewijn mee op smaak brengen, net als met vossenbessen en sleedoornbessen.

Tamme kastanjes kun je pureren of poffen, waardoor ze lekker zoet gaan smaken.

Hazelnoten, walnoten en beukennootjes zitten vol zetmeel en gezonde olie.

Ook kun je er natuurlijk mooie slingers van maken om het huis sfeervol te versieren.

Zelfs bladeren lenen zich daar goed voor.

Met de gele van de berk, de rode van de Amerikaanse eik, de lichtbruine van de beuk en de donkerbruine van de inheemse eik hang je je huiskamer vol met natuurlijke kleuren.

Eigenlijk is de herfst net zo leuk als de zomer!

Foto: Eline Verwoerd

overvloed

Herfst, seizoen van

>

Het einde van de zomer, het begin van de herfst. Voor velen een tijd van weemoed, van afscheid. We ruilen aangename warmte in voor kilte en grauwheid. Het leven verplaatst zich weer naar binnen.

Maar wacht even! Kijk nog eens goed. En zie hoe de bomen verkleuren, de ene soort na de andere. Een zonnige herfstdag is ineens een dag van ongekende uitbundigheid.

Al dat groen is vervangen door geel, rood, paars en bruin. En kijk nog eens verder naar al die paddenstoelen, de massa’s eikels, bessen en noten.

De herfst is de tijd dat de natuur voor over­ vloed zorgt. Ze geeft ons de gelegenheid om ons voor te bereiden op de winter, de periode van voedselschaarste en kou.

De boeren rijden het graan, de bieten en de aardappels in hun schuren. Mensen met een moestuin vriezen de oogst in. Appels en peren worden geplukt. Niet voor niks is november slachtmaand: er moet een wintervoorraad vlees aangelegd worden. Bovendien betekent een geslacht dier een kostganger minder in de winter.

Mooi Gelderland – Herfst 2015 – Geldersch Landschap & Kasteelen

7

Een greep uit de reacties op Facebook en Twitter: à Roelof Verouden: “Doen, maar dan wel helemaal zoals het hoort. En maak er een ambacht-leerplek van, zoals men dat doet bij de bouw van het Franse kasteel Guedelon.” à Adrie van Kuilenburg: “Deze kans mag je niet laten liggen, gewoon doen.” à Ina Wiegers: “Mijn mening: als er geld is, gebruik dat dan om het kasteel te onderhouden. Niet om er iets bij te bouwen wat ook weer onderhoud nodig heeft.” à Rik Wassenaar:”‘Herbouw van de donjon is historische vormpjes bakken, zonder sfeer en geschiedenis. Stop de verpretparkizering van erfgoed.” à Marc van Hasselt: “Herbouwen donjon Hernen zeker doen. Met een degelijk plan, goede pr en voldoende lokale support betaalt het zichzelf terug.”

Schatzoeken met geocaching Beginpunt is de website www.geocaching.com.

Daar kunt u zoeken op geolocaties.

De namen van de geocaches per kasteel: Ammersoyen: De dolende jonkvrouwe Cannenburch: Het feestmael Doorwerth: Het ridderlijk leven Hernen: Kasteelambachten Rosendael: Het geschenk van de barones Verwolde: De rentmeester Zypendaal: Het mannetje van de Zyp

Op zoek naar een leuke manier om het Gelders erfgoed te beleven? Wellicht is geocaching iets voor u. Sinds dit voorjaar doen onze zeven opengestelde kastelen eraan mee. “Geocaching is een soort schatzoeken met GPS”, zegt Nicole Goossen van GLK. “Er wordt letterlijk een schat verstopt en aan de hand van vragen en aanwijzingen vinden mensen hun weg.

De tocht vertelt een verhaal over de locatie.”

8

Vroeger & nu

Foto: Ton Rothengatter

Eind juni organiseerden we voor het eerst een discussie op de sociale media. Het onderwerp: de mogelijke herbouw van de donjon van kasteel Hernen. Iedereen mocht zich voor en tijdens een speciaal symposium over dit onderwerp laten horen op Facebook en Twitter. Dat pakte goed uit: even was de donjon trending topic in Nederland. Dat betekent dat het een van de meest besproken onderwerpen op de sociale media was. In totaal werden er 362 berichten verstuurd; het merendeel reageerde positief op een eventuele herbouw. In totaal leidde dit tot 280.000 impressies: het aantal keren dat een bericht met #donjonhernen aan iemand is getoond. Met name op Twitter was het bereik groot.

Foto: Rob Schouten

Loopt u wel eens door een natuurgebied van GLK? Maak dan een foto voor onze nieuwe webpagina ‘Spelen in de natuur’.

“We willen meer aandacht geven aan de ‘ongeorganiseerde beleving’. Als kinderen een zandkasteel bouwen in het stuifzand of als een gezin een fietstocht maakt door het bos, is het leuk om daarvan een foto te hebben. Het gaat ons om de manier waarop mensen zelf de natuur ervaren”, zegt Ine Haanappel van de afdeling Communicatie GLK. U kunt uw foto’s delen via sociale media (#GLK) of e-mail (info@glk.nl). Foto’s van alle seizoenen zijn welkom en het maakt niet uit of ze met een professionele camera of smartphone zijn gemaakt. De makers van de mooiste foto’s belonen we met een GLKkalender 2016.

Prent: GLK

Hoe ervaart u de natuur?

Mooi Gelderland – Herfst 2015 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Zee van orchideeën Van boerenland tot nieuwe natuur. Seniorbeheerder GLK André Abbink schetst de metamorfose van Wittebrink, een van onze terreinen bij Zelhem.

Het Achterhoekse coulisselandschap in een notendop: je loopt in een maïsveld, steekt een sloot over en het volgende moment sta je in een koeienweiland of een stukje bos.

Tot de laatste eeuwwisseling bestond ook Wittebrink uit zulke ‘postzegels’. “Los van elkaar had je hier een gedeelte grasland, een elzenbroekbosje en een weiland. Elk in gebruik bij keuterboeren voor het oogsten van hooi en hakhout en om hun koeien te laten grazen.”

Een ruilverkavelingsproject luidde de grote verandering in. De boeren op Wittebrink kregen elders grotere stukken land aangeboden, het terrein zelf bleef over. Een buitenkansje. Dienst Landelijk Gebied en Bureau Beheer Landbouwgronden bekeken de mogelijkheden voor natuurontwikkeling, het beheer brachten ze daarna onder bij GLK. De lage ligging van Wittebrink, in combinatie met diep in de ondergrond liggende verticale leemplaten, zorgt ervoor dat kwelwater net voor de aangrenzende Grote beek aan de oppervlakte komt. Hieraan dankt het terrein zijn unieke potentie. Vooral de vochtige, veenrijke stukken zijn rijk aan vegetatie: “De ratelaar schept hierop de con­dities voor een ongekende zee van orchideeën.” Ook het elzenbroekbosje is volgens Abbink bijzonder: “Zomer en winter staan de bomen met ‘de voeten’ in het water. Reeën en hazen vinden er mooie schuilplekken.”

De natuur gaat sinds 2000 op Wittebrink haar fraaie gang, met dank aan intensief beheer: “Als we niets doen, krijg je hier vijftien hectare bos. Maar we willen juist de verschillende kenmerken van het terrein tot hun recht laten komen. Dat doen we door gefaseerd te maaien en poelen aan te leggen. Dat kost tijd en geld, maar zo houden we deze parel in de Achterhoek wel in stand.”

2015

Foto: Ina van der Vlist

#GLK

1995

Donjon Hernen trending topic

Mooi Gelderland – Herfst 2015 – Geldersch Landschap & Kasteelen

TIP Combineer een bezoek aan natuurgebied Wittebrink met een wandeling door Hagen en Breukinkheide en ontdek de contrasten: www.glk.nl/hagen

9

Nieuwe digitale presentatie: publiek meer betrekken bij familieportretten Sabine Craft-Giepmans, hoofd afdeling oude kunst bij het RKD, steekt haar enthousiasme over de circa zevenhonderd familieportretten die GLK en de Brantsen van de Zyp Stichting samen beheren, niet onder stoelen of ban­ken.

“Het Gelderse karakter, de omvang en de consistentie maken deze collectie waardevol.

De portretten vertellen je zoveel; door te kijken naar kleding, sieraden en pruiken kom je van alles te weten over de status en de

Volgens Craft-Giepmans heeft de collectie nog niet al haar kwaliteiten prijsgegeven: “Juist doordat het vaak om minder beken­de kunstenaars gaat, zijn er nog veel ontdekkin­ gen te doen en verbanden te leggen tussen de portretten onderling en met portretten in andere collecties. Het feit dat de kunstwerken in hun oorspronkelijke context - ingerichte kastelen - hangen, geeft een extra dimensie.

En er zitten ook echte topstukken tussen,

Als kasteelbezoeker zelf een beetje

specialist zijn

Een groot publiek dat actief betrokken is bij de collectie Gelderse familieportretten uit de zestiende tot en met de twintigste eeuw: dat is waar GLK van droomt. Het Rijksbureau voor Kunsthistorische Documentatie in Den Haag (RKD) helpt een handje om die droom waar te maken. “Met een nieuwe online presentatie gaan we mensen uitdagen, nieuwsgierig maken.”

Tekst: René Bremer - Fotografie: RKD en GLK

10

Mooi Gelderland – Herfst 2015 – Geldersch Landschap & Kasteelen

‘De familiecollecties zijn goed bij elkaar gehouden en geregistreerd.’

entourage van de families. Vaak gaat het om invloedrijke geslachten waaruit ministers, gouverneurs en weldoeners voortkwamen.

De collectie omvat tal van microgeschiede­ nissen die een prachtig tijdsbeeld geven.”

Kwaliteiten nog niet prijsgegeven Haar fascinatie voor de Gelderse familie­ portret­ten begon twee jaar geleden, toen ze namens het RKD bestuurslid van de Brantsen van de Zyp Stichting werd. “Kunsthistorisch gezien is de collectie interessant door de regionale schilderstijl. Die Gelderse signatuur kun je mooi afzetten tegen de meer landelijk werkende portretschilders van toen.

Daarnaast blinkt de verzameling uit door volledigheid. De familiecollecties zijn goed bij elkaar gehouden en geregistreerd en bovendien zitten veel werken nog in de originele lijst.”

Mooi Gelderland – Herfst 2015 – Geldersch Landschap & Kasteelen

zoals het portret van Ermgard Elisabeth van Dortheen op kasteel Rosendael, gemaakt door Paulus Moreels.”

Uitdagen, nieuwsgierig maken De Gelderse familieportretten nodigen uit tot kijken en ontdekken. En dat is precies wat GLK en de Brantsen van de Zyp Stichting samen met het RKD willen bereiken. Craft-Giepmans: “Door de kunstwerken op internet anders te presenteren en door verhalen toe te voegen, willen we mensen uitdagen, nieuwsgierig maken. We gaan de portretten ook per kasteel groeperen. Daardoor kun je thuis op elk moment van de dag de familieportretten bekijken en je ook goed voorbereiden op een kasteelbezoek.”

Inspelen op grote interesse Het doel is helder, de weg ernaartoe zal enkele jaren in beslag nemen. “Als eerste stap zijn we 11

nu bezig de familieportretten in de kastelen uitvoeriger te documenteren. We halen elk schilderij van de muur en maken kleurenfoto’s van de voor- en achterkant. Daarbij letten we ook op mogelijk interessante details op de achterzijde waar vaak allerlei tekens te vinden zijn met informatie over de herkomst van het

nog bij het forensisch onderzoek naar het schilderij van Rembrandt, ‘Saul en David’.

Diezelfde betrokkenheid willen we hier ook bereiken. Dat doen we door bezoekers gereedschap aan te reiken waarmee ze zelf ook een beetje specialist kunnen zijn.”

> Mooi Gelderland – Herfst 2015 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Proefproject De nieuwe digitale presentatie van de collectie Gelderse familieportretten krijgt de komende jaren geleidelijk vorm. Nog dit jaar verwacht GLK een proefproject met de familieportretten van Van Pallandt (kasteel Rosendael) en de verhalen eromheen te kunnen aankondigen. De Gelderse portretten zelf zijn nu al digitaal te bekijken via www.glk.nl/brantsen-van-de-zyp (klik op de link onderaan).

Biologische wijnbouw op landgoed Mariëndaal

Een fles uit eigen wijngaard Landgoed Mariëndaal, een van onze absolute parels, doet met zijn gooiende hellingen en steile randen on-Nederlands aan. Van de middeleeuwen tot aan de kleine ijstijd (zes­tiende eeuw) werd hier de heerlijkste wijn verbouwd. Niet zo vreemd dus dat juist op deze zuidhelling tussen Arnhem en Ooster­ beek in 2014 weer een wijngoed is opgezet.

Natuurlijke teelt Wijngoed Mariëndaal kenmerkt zich door natuurlijke teelt. Door het jaar heen wordt de grond verrijkt met bloemrijk mengsel en schimmels (Mycorrhiza). Dit levert ‘s zomers een spectaculaire bloemenzee met bijen en vlinders op. Maar het zorgt vooral voor een gezonde bodem met veel organisch mate­ri­aal waarin insecten de strijd aanbinden met plaagsoorten zoals de Suzuki fruitvlieg. De Mycorrhiza draagt ook bij aan een goede opbrengst en een verfijnde smaak van de wijn. Dit komt doordat de wortels van de wijnplanten dankzij de schimmels meer mineralen opnemen.

TIP De druiven op het biologische wijngoed Mariëndaal zijn grotendeels eigendom van mensen uit de omgeving; zij hebben wijnstokken geadopteerd. Het adopteren van een wijnstok is een bijzondere belevenis: je ziet je product groeien en drinkt er vervol­ gens ook echt van. Adoptie geeft recht op vijf keer een jaarlijkse fles wijn uit ‘eigen wijngaard’.

Afgelopen voorjaar kwamen de eerste bezitters van een eigen wijnstok bijeen op een adoptantendag. Ze zagen ter plekke dat

>

12

>

Samenwerking GLK en de Brantsen van de Zyp Stichting beheren samen een van grootste portretcollecties van Nederland. Jorien Jas, conservator GLK: “De Brantsen-stichting verzamelt en beheert vooral deelcollecties met meerdere stukken. Als GLK hebben we in de loop der tijden daarnaast nogal wat losse kunstwerken verworven. Door als stichtingen samen te werken, brengen we Gelderse familieportretten terug naar de huizen waarvan ze afkomstig zijn, of geven we ze een andere passende bestemming.” Bij het documenteren van de collectie werkt GLK al geruime tijd samen met het RKD. Beide zijn vertegenwoordigd in het bestuur van de Brantsen van de Zyp Stichting.

Het RKD steekt regelmatig de helpende hand toe om de documentatie van de Gelderse portretten te verbeteren. Jorien Jas: “Zij beschikken over ongelooflijk veel deskundigheid en halen tal van bijzondere verhalen over onze familieportretten boven water. Dat geeft de op zichzelf al waardevolle collectie een mooie extra dimensie.”

Locatie GLK

>

Als eerste stap op weg naar een nieuwe digitale presentatie van de collectie worden alle portretten opnieuw gefotografeerd, in kleur. Bijvoorbeeld dit achttiende-eeuws portret van Jacoba Maria van Wassenaer van Duivenvoorde, geportretteerd door Mattheus Verheyden, in huis Zypendaal.

Brantsen van de Zyp Stichting De eerste die zich het lot van het Gelderse familieportret aantrok, was de Leidse jurist en kunsthistoricus Adolph Staring. Nadat hij naar de Wildenborch (Vorden) was verhuisd, begon hij zich te interesseren voor het Gelders portret. Als bestuurslid van de in 1940 opgerichte Stichting Vrienden der Geldersche Kasteelen stelde hij voor om het pas verworven kasteel Cannenburch met familieportretten in te richten. Hij wilde ook een stichting in het leven roepen die zich moest bekommeren om collecties van Gelderse familieportretten die uiteen dreigden te vallen. In de persoon van Alwina gravin von der Goltz-Brantsen vond hij een medestander. Zij zocht in 1951 juist naar een goede bestemming voor onder andere 45 familieportretten van de Arnhemse regentenfamilie Brantsen die tot 1926 in huis Zypendaal hadden gehangen: een omvangrijke verzameling met kwalitatief hoogwaardige stukken. In samenspraak met Vrienden der Geldersche Kasteelenvoorzitter Van Heemstra richtten zij in februari 1951 de Brantsen van de Zyp Stichting op.

Behalve de collectie Brantsen werden in de stichting ook collecties ondergebracht van andere Gelderse families zoals Van Spaen, Van Voorst tot Voorst, Van Hugenpoth tot Aerdt, Van Reede, Van Pallandt en Van der Heyden. De Brantsen van de Zyp Stichting beschikt zelf niet over financiële middelen.

Verwerving, restauratie en onderhoud zijn mogelijk dankzij particuliere fondsen, schenkingen en samenwerking met GLK. Van de circa zevenhonderd portretten zijn de mooiste werken te bezichtigen in onze zeven opengestelde kastelen. De portretten van de familie Brantsen zijn grotendeels teruggekeerd op huis Zypendaal. www.glk.nl/brantsen-van-de-zyp

Foto’s: Nico van Haastrecht

schilderij. Vervolgens zullen we de portretten per kasteel gaan clusteren en presenteren.”

Craft-Giepmans rekent erop dat de nieuwe digitale presentatie tot meer toeloop naar de kastelen zal leiden. “Heel veel mensen zijn geïnteresseerd in kunst. En niet alleen in de afbeeldingen zelf, maar ook in de maker en het jaartal van het schilderij. Zelfs over de lijst, de achterzijde en de restauratiegeschiedenis willen ze vaak alles weten. Dat zag je onlangs

>

> Rijksbureau voor Kunsthistorische Documentatie Het RKD in Den Haag maakt kennis en informatie over Nederlandse kunst wereld­ wijd toegankelijk voor wetenschap, kunst­ handel en publiek. Vooral westerse kunst vanaf de late middeleeuwen documenteert het RKD. Grote delen hiervan zijn gedigi­ taliseerd en beschikbaar via www.rkd.nl.

Oogstfeest in oktober Op 17 oktober vindt op Wijngoed Mariëndaal een oogstfeest plaats. Daarbij is het weer mogelijk om wijnstokken te adopteren.

Zie ook de lezersaanbieding op pagina 16.

Meer informatie over het wijngoed en het oogstfeest vindt u op www.wijngoedmariendaal.nl

Mooi Gelderland – Herfst 2015 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Wandelen op Mariëndaal Combineer een bezoek aan Wijngoed Mariëndaal met een mooie wandeling.

Er is een gemarkeerde wandelroute van drie kilometer. Landgoed Mariëndaal is gelegen op een zuidhelling van de Veluwse stuwwal. Het landschap kenmerkt zich door grote hoogteverschillen met uitkijkpunten en verrassende doorkijkjes in het groene coulisselandschap. Het meest bekend is de ‘Groene Bedstee’, een romantische tunnelvormige beukenhaag.

Ook op de omliggende terreinen van GLK vindt u mooie wandelroutes. Download de wandelfolder Mariënborn via www.glk.nl/mariendaal

het wijngoed er mooi bijligt en dat het door de nieuwe eigenaar, Boudewijn Sanders, vakkundig beheerd en geëxploiteerd wordt.

Wijngoed Mariëndaal is een aanwinst voor Gelderland!

13

Project onder de loep

‘Beheerverhaal moet je goed uitleggen aan publiek’

Kraamkamer midden in het bos Terwijl Van Beek dit vertelt, rijden we stapvoets dwars door het dicht gebladerde bos van landgoed Lichtenbeek bij Arnhem. Plotseling doemt een kale plek op in het bos en houdt hij halt. We staan bij een bosvak met kleine Douglassparretjes. Krap een halve meter hoog, keurig in het gelid. Een kraamkamer midden in het bos. “Op dit perceel stonden vier jaar geleden nog reuzenzilversparren. Maar die hadden geen lange levensverwachting meer.

Na de kap hebben we opnieuw aangeplant.

Zeg je bosverjonging, dan zeg je ook houtkap – en dat ligt gevoelig. Brian van Beek begrijpt dat. Ook hij houdt van oude bomen en het gaat hem aan het hart als die gekapt worden.

“Maar als we de natuur haar gang laten gaan en niets aan onze bossen doen, dan houden we uiteindelijk een bos over met alleen maar beuken en Amerikaanse eiken. Dat zijn de sterkste soorten die de andere verdringen.

Terwijl we juist variatie nodig hebben voor een grotere soortenrijkdom. Hoe gevarieerder onze bossen, hoe meer dieren en planten er een geschikte leefomgeving vinden. Wist je bijvoorbeeld dat er in, op en rond een zomereik zo’n driehonderd verschillende organismen leven?”

vooruitzien

kleinkinderen ook kunnen genieten van gevarieerde bossen en oude bomen, moeten we voortdurend zorgen voor bosverjonging.” Van Beek is beheerder van de Zuid-Veluwe, waartoe ook de landgoederen Doorwerth, Lichtenbeek, Warnsborn en Mariëndaal behoren.

Hij kan goed uitleggen wat bosverjonging inhoudt, en vooral: waarom het nodig is.

Tekst: Karlijn van Onzenoort - Fotografie: Rob Schouten

14

Mooi Gelderland – Herfst 2015 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Natuurlijke verjonging of aanplant Na verloop van jaren kan het zijn dat in een bosvak nog slechts een handjevol bomen over is. Dat is het moment voor bosverjon­ ging, aldus Van Beek. “Dat betekent dat we na het kappen de grond bewerken om natuurlijke verjonging een kans te geven. De eerste jaren steken grassen en mossen de kop op, in de jaren erna verschijnen boompjes, meestal overgewaaid vanuit een aangrenzend perceel. Als dit proces te lang duurt of niet naar wens gaat, planten we opnieuw aan.”

Omdat de parkbossen van een landgoed een aangelegde structuur hebben, kiest Van Beek daar eerder voor aanplant dan in een ‘echt’ bos. “Tien jaar niks doen aan een kale plek past niet bij een landgoed.”

>

Voor beheerder Brian van Beek is het klip en klaar. “Als we willen dat onze kinderen en

Geïntegreerd bosbeheer Het beheren van bossen is geen natte­vinger­ werk. Bij GLK gebeurt het door middel van de methode geïntegreerd bosbeheer. “Die houdt in dat we alle bomen checken op drie functies: natuurwaarde, recreatiewaarde en hout­ waarde”, zegt Van Beek. “Elk bosvak ga ik eens in de vijf jaar in om te zien hoe elke boom afzonderlijk hierop scoort. Een bepaalde boom kan voor de houtproductie geen waarde hebben, maar vanwege de holen wel waardevol zijn voor dieren. Of mooi zijn om te zien en bijdragen aan de recreatieve waarde.”

Bomen die goed scoren, zijn de ‘toekomst­ bomen’. Bomen die daaromheen staan en minder goed scoren, worden weggehaald.

Op die manier krijgen de toekomstbomen alle ruimte om te groeien.

Foto: Rob van ‘t Zelfde

Beheren is

Over dertig jaar staat het hier vol met metershoge Douglasbomen.”

Dit beheerverhaal moet je goed uitleggen aan het publiek, zegt Van Beek. “En dat kan het beste door het te laten zien. Als we op een terrein dunningswerkzaamheden gaan uitvoeren, organiseren we daar vaak wandelingen met de boswachter. Ook hangen we informatiesheets op waarin we uitleggen wat er gebeurt. Dat we bezig zijn met de toekomst van het bos.”

Actuele bosverjongingswerkzaamheden Ook op andere terreinen van GLK vindt momenteel bosverjonging plaats, zoals op de Sysselt, Hoekelum, Staverden, De Haere, het Wekeromse Zand, Kieftskamp, Bergharen, Majuba en Petrea. GLK streeft ernaar om per jaar één procent van haar bossen te verjongen, meestal op natuurlijke wijze, soms door aanplant. Dat laatste is kostbaar: één hectare aanplanten kost zo’n tienduizend euro. Het gaat daarbij om 4.500 boompjes per hectare, waarvan uiteindelijk een gedeelte overblijft.

Mooi Gelderland – Herfst 2015 – Geldersch Landschap & Kasteelen

15

Adopteer een wijnstok

Ambachtelijke likeurwinkel De Witte Lelie, gevestigd in boerderij De Struker op ons natuurterrein Hijink bij Winterswijk, verzorgt een leuke workshop ‘likeur maken’. Carla en Ronald Mullié vertellen u alles over het productieproces, de kruiden, specerijen en vruchten.

U gaat zelf aan de slag. En u gaat naar huis met een fles zelfgemaakte likeur. Duur: circa 2,5 uur. Kosten: € 27,50 per persoon. Lezers van Mooi Gelderland krijgen € 5 korting. www.dewitteleliefood.nl

Tekst: Laura Thuis – Fotografie: Rob Schouten

Reserveren vanaf zes personen van 18 jaar of ouder.

Bel of stuur een e-mail naar: De Witte Lelie T 0543-750260 E de.witte.lelie@hotmail.com Op het biologische wijngoed Mariëndaal, gelegen op ons fraaie landgoed nabij Arnhem, kunt u eigenaar worden van uw eigen wijnstok. Als u een wijnstok adopteert, ontvangt u vijf jaar lang een fles wijn (rood, wit of rosé) uit de wijngaard.

Adoptie kost normaal € 87,50. Met deze actiebon krijgt u op een wijnstok € 10 korting. www.wijngoedmariendaal.nl Stuur uw bestelling samen met de actiebon naar: Wijngoed Mariëndaal p/a Brinksestraat 12 6842 AP Arnhem Of stuur een e-mail naar info@wijngoedmariendaal.nl ovv ‘lezersaanbieding’

MOOI MEEGENOMEN

16

Groot & klein

MOOI MEEGENOMEN

Workshop likeur maken

Adopteer een wijnstok

€ 22,50 pp (ipv € 27,50)

€ 77,50 (ipv € 87,50)

bij reservering vanaf 6 personen

Maximaal 12 wijnstokken per

ovv ‘lezersaanbieding’

bestelling

Mooi Gelderland – Herfst 2015 – Geldersch Landschap & Kasteelen

‘Knoop in je knapzak’

op landgoed Staverden

“Kijk eens, Krijn: je knapzak.”

“Kan dat kapot knappen dan?”

“Dat is een goeie, Krijn! Maar nee, daar verzamelen we de bosmaterialen in. Ga jij maar eens zoeken.”

“Hè, wat is dat? Een drol? Oh nee, een dennenappel.”

“Die kan er mooi in. En wat denk je, zouden hier ook kriebelbeestjes zitten? Haal die tak maar eens weg, misschien komen ze dan tevoorschijn.”

“Een pissebed! En deze grote tak, die neem ik zo mee, oma.”

“Dan volg ik jouw spoor, Krijn.”

>

Mooi meegenomen

Zelf likeur maken

Onder begeleiding van boswachter Helena van ’t Veer deed Krijn (4) samen met zijn opa en oma mee aan de familie-excursie ‘Knoop in je knapzak’.

In het park en aangren­zende bos van landgoed Staverden verzamelden ze bosmaterialen die ze vervolgens meenamen voor een creatieve knutselactiviteit in het bezoekers­ centrum.

Ook deelnemen aan ‘Knoop in je knapzak’?

Kom dan op vrijdag 23 oktober naar landgoed Staverden (startlocatie: Bezoekerscentrum Staverden, Staverdense­weg 289, 3852 NV Staverden). Reserveren is niet nodig.

De excursie begint om 14.00 uur en duurt tot ongeveer 16.00 uur, inclusief knutselen. Geschikt voor kinderen vanaf 4 jaar. Deelname: € 5 voor volwassenen, kinderen 4 t/m 12 jaar € 2,50. Bent u donateur? Dan is deelname gratis op vertoon van uw pas. Meer informatie via Helena van ’t Veer: (0341) 56 07 60.

Mooi Gelderland – Herfst 2015 – Geldersch Landschap & Kasteelen

17

Geen voedsel ging

Boomgaard De boomgaard was van zichzelf een voorraadplek. Bijvoorbeeld op de kastelen Doorwerth en Waardenburg en op landgoed Brakel werden fruitbomen geselecteerd op bewaartijd en oogsttijd.

Er was fruit dat tot diep in de winter aan de boom kon blijven hangen.

verloren

Voorraadkamer op kasteel Rosendael Bouwen ging eeuwenlang als het ware met een kompas. Op kastelen, zoals Rosendael, lagen voorraadkamers altijd aan de noord­ kant van een gebouw. Daar is geen zon.

De werkkamers lagen aan de zonkant waardoor er minder stookkosten waren.

Wie in culinaire magazines bladert, leest steeds vaker over eerlijke,

onbespoten producten, het tegengaan van verspilling, de naam kennen van de boer van wie je het vlees en de melk krijgt, lokale producten in het seizoen gebruiken. Het zijn kwaliteiten die we weer gaan waarderen. Het zijn dezelfde kwaliteiten die in de kasteelkeuken door de eeuwen heen heel gewoon waren.

Hoe deden ze dat zonder de keukengemakken van nu? En hoe werd er eten bewaard voor de schaarse maanden? Tekst: Rolf de Boer

Vers en onbespoten Teruggaan in de Nederlandse culinaire geschiedenis is een ontdekkingsreis waarbij Albert zijn vingers kan aflikken. Uit de veer­ tiende eeuw zijn recepten bewaard gebleven van kasteelkeukens die een gevarieerd aanbod hadden van groenten, fruit, vlees, wild en vis van het landgoed en de directe omgeving. Vers en onbespoten. Op het menu stonden reigers, snippen, patrijzen, eenden, runderen, varkens, schapen, snoeken, paling, schol, roerdomp, pluvier, kreeft met brood, wijn en bier!

Foto: Pieter Ouddeken

Chef-kok Albert Kooy begon een paar jaar geleden met het uitdragen van zijn ideeën over voeding onder de titel ‘De Nieuwe Nederlandse Keuken’. Hij brengt zijn kennis over op de koksschool waar hij lesgeeft aan toekomstige lichtingen chefs, en vorig jaar publiceerde hij een handzaam boekje voor huisvrouwen en -mannen met de basisregels voor een gezonde, verse, lokale, eerlijke en duurzame keuken. Je kunt heel lekker koken en televisie kijken tegelijk, is zijn antwoord op het moderne excuus van tijdgebrek. Zijn missie is om alle kennis over voedsel en koken, die vroeger zorgvuldig overging van moeder op dochter en die in één generatie is overgenomen door de grote supermarkten en voedingsindustrie, terug te veroveren.

Bierkelder kasteel Doorwerth Water was vaak niet veilig dus iedereen dronk bier. Ook kinderen. De productie van het laag-alcoholische vocht vond plaats op gespecialiseerde productielocaties.

Sommige kastelen hadden een eigen brouwerij. Tot in de zeventiende eeuw was er ook kleinschalige wijnproductie maar die verdween na de kleine ijstijd en een verwoestende druifluis.

Zelfvoorzienende voedselketen En wat Albert zeker kan waarderen: niets ging verloren. Tot de laatste druppel bloed ging in de worst om er de kasteelheer en zijn

personeel de winter mee door te helpen.

Kasteelheren hadden met personeel en omliggende dorpen een geheel zelfvoor­ zienende voedselketen die de perioden van overvloed in de herfst en schaarste in het voorjaar kon overbruggen. Zij betaalden hun personeel zelfs voor een deel met voedsel.

En met kerst was er het konijn. Landheer zijn betekende dat je voor je mensen moest zorgen. Dat was zijn plicht want ze hoorden bij hem. Maar het waren natuurlijk de kasteel­vrouwen die de leiding hadden in de keuken. Zij hadden de sleutels van de voorraadkamers.

18

Mooi Gelderland – Herfst 2015 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Spieker op het Wekeromse Zand Een spieker is een voorraadkast buiten op poten. Tussen de poot en de voorraad zat een horizontale constructie die voorkwam dat muizen bij het voedsel konden komen. In 2012 herbouwde GLK bij de celtic fields op het Wekeromse Zand een boerderij met spieker uit de ijzertijd.

Pekelen op kasteel Doorwerth Pekelen en drogen was de gangbare manier om vlees te conserveren. De dieren werden in de herfst geslacht. Dat bespaarde voedsel in de winter.

Gepekeld en gedroogd vlees bleef zeker drie jaar goed. Dat drogen ging eenvoudig aan een spijker naast de haard in de keuken, hier te zien op kasteel Doorwerth. Ook werden groenten geconserveerd in zout en ook in zuur en zoet.

Bakhuis Bakhuizen stonden vaak buitens­ huis vanwege het brandgevaar. Eén keer per week werd ’s ochtends de oven opgestookt. Dan ging eerst het brood erin, daarna volgden de cakes en dan de koekjes.

IJskelders Warnsborn en Staverden IJs uit de grachten en vijvers ging in de ijskelder, bijvoorbeeld op onze landgoederen Warnsborn en Staverden (foto). Deze natuurlijke koelkasten onder de grond voldeden tot ruim in de zomer. Een meer eenvoudige oplossing was de bovengrondse ijsberg die vaak gebruikt werd voor vis uit het water op het landgoed.

19

Bijzondere donateur

Dank u wel

fotografeerde ze en schreef er boeken over.

Als ik op een kasteel kwam, keek ik altijd mijn ogen uit bij de porseleinkasten. Dan dacht ik: dat wil ik ook. Ik kocht bij antiquairs, op veilingen en als ik op reis was. Nooit een hele set, maar twee van elk. Ik hou van symmetrie en daarom vind ik het nu ook zo mooi opgesteld.”

Rode kleur teruggebracht Jorien Jas haakt in: “Symmetrie past helemaal bij de porseleinkabinetten die in de loop van de zeventiende eeuw zijn ontstaan: vertrekken, geheel gedecoreerd met het kostbare keramiek in een strakke opstelling. Hier op kasteel Cannenburch is het Margaretha van Isendoorn-Van Reede geweest die na 1702 opdracht heeft gegeven het kabinet in Chinese stijl uit te voeren. Tot 1726 was het rood van kleur. Bij de restauratie van het kasteel in 1976-1981 is die rode kleur weer teruggebracht. Hetzelfde geldt voor de consoles, gebaseerd op de aftekeningen die in de wand zijn aangetroffen. Het enige wat nog ontbrak om er een echt porseleinkabinet van te maken, was voldoende porselein!”

Tegen Harenberg: “We zijn verguld met uw schenking. Als je bijvoorbeeld ziet hoe

Recente giften

‘Mijn huishoudelijke hulp zwaaide de plumeau soms langs het porselein...!’

mooi uw zeldzame pullen van blauwwit achttiende-eeuws porselein uitkomen op de consoles links en rechts van het portret van Frederik Christiaan van Reede.” Harenberg: “Ik heb er geen spijt van. Nu kunnen heel veel mensen ervan gaan genieten!”

In de afgelopen periode mochten we weer de nodige giften, verhoogde donateursbijdragen, lijfrente-, periodieke en notariële schenkingen ontvangen.

Stichting Gewin-Storm de Grave Fonds maakte € 20.000 naar ons over voor de aankoop van bos- en natuurterreinen.

Een stichting uit De Bilt schonk € 5.189 euro voor kasteelvoorzieningen in het kader van ons project ‘Hernen 1544’. Een mevrouw onderstreepte haar warme gevoelens voor onze organi­satie met een schenking van € 100.000. De heren Hoekstra en Boeijink uit Nijmegen gaven € 120 in verband met een jubileum. ‘Uit dankbaarheid en in herinnering aan een dierbare’, zo luidde de omschrijving bij een gift van € 80. Andere recente donaties betreffen € 1.530 ter gelegen­ heid van een feest en € 1.000 door een donateur uit Epe. Alle gulle gevers heel hartelijk bedankt!

Jan Harenberg schenkt Chinees porselein

‘Prettig dat het bij elkaar blijft’ Kasteel Cannenburch, bij Vaassen, is dankzij kastelenkenner en porseleinverzamelaar Jan Harenberg (82) een buitengewone collectie Chinees porselein rijker: de collectie Harenberg. Door de donatie kon het rode kabinet opnieuw worden ingericht. Tekst: Laura Thuis - Fotografie: Arie de Knegt Mijn huishoudelijke hulp zwaaide de plumeau soms langs het porselein…!”

Blauwwit porselein Onze collectiebeheerder Sander Wolterink voltooide onlangs de tijdrovende registratie van de meer dan driehonderd blauwwitte porseleinen koppen, schotels, penseelpotten, stempelinktdozen, Kangxi-borden en andere kostbare voorwerpen. Vervolgens werd het geheel met hulp van conservator Jorien

Jas zorgvuldig opgesteld in het kabinet. Nu is het klaar en aanschouwen broer en zus Harenberg de collectie voor het eerst op kasteel Cannenburch. Harenberg: “Ik ben opgelucht dat het niet meer bij mij thuis staat.

20

Mooi Gelderland – Herfst 2015 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Verzamelgeschiedenis “Aah, wat heeft het een goede bestemming gekregen!”, reageert Harenberg als we het vertrekje binnenlopen. Ook zijn zus is onder de indruk: “Zo mooi gedaan!” Harenberg: “Zie je die kandeelbekers? Ik wist niet hoe gauw ik ze moest kopen toen de handelaar er slechts honderd gulden per stuk voor vroeg! En kijk die Wanli-schotel, het is een van de weinige erfstukken. Dit bordje is echt Kangxi; het glazuur voelt anders bij moderne bordjes.”

Een omvangrijke verzamel- en familie­ geschiedenis komt in vogelvlucht voorbij.

Harenberg: “Ik heb veertig jaar porselein verzameld en ben ook sinds mijn veertiende geïnteresseerd in historische gebouwen. Ik

foto: Rob van ’t Zelfde

Jan Harenberg: “Een kennis zei laatst: ‘Het is toch idioot om al je porselein weg te geven.

Als je het laat veilen bij Christie’s, kun je ervan op wereldreis! Maar ik ben al bijna 83 en heb genoeg gereisd. Ik vind het bovendien prettig dat de collectie bij elkaar blijft. Toen ik via GLK-conservator Jorien Jas hoorde dat ze hier op kasteel Cannenburch het Chinese kabinet opnieuw wilden inrichten, besloot ik mijn collectie te schenken.”

We komen ook op plekken zonder postcode.

Geldersch Landschap & Kasteelen beheert 150 natuurgebieden en 30 kastelen in ons mooie Gelderland. Zodat iedereen, nu en later, kan genieten van prachtige bossen, heide- en rivierlandschappen. Geldersch Landschap & Kasteelen is onderdeel van

De12Landschappen, dat dit jaar een bijdrage van € 11,3 miljoen ontving. Deelnemers van de Postcode Loterij: bedankt! Dankzij u kunnen wij ook De12Landschappen financieel ondersteunen.

Samen voor een betere wereld: postcodeloterij.nl

Dankzij u.

Adv Gelders Landschap _P207_188x125_01.indd 1

Mooi Gelderland – Herfst 2015 – Geldersch Landschap & Kasteelen

30-06-15 21 12:36

Liefde voor het vak De liefde voor zijn vak steekt hij niet onder stoelen of banken, noch onder zijn klassieke Engelse bureau. Willem van Vliet is de rentmeester van GLK en noemt het ‘een voorrecht om deze bijzondere functie te mogen vervullen’.

Wat doet een rentmeester eigenlijk? Tekst: Karlijn van Onzenoort – Fotografie: Rob Schouten

Heer met de heren,

boer met de

boeren

Kijkers van de alom geliefde Britse serie Downton Abbey zijn bekend met de rol van een rentmeester. In het vierde seizoen van dit televisiedrama wordt Tom Branson door Lord Grantham aangewezen als nieuwe ‘estate manager’. In die functie voert hij het beheer over de roerende en onroerende goederen van de eigenaar van Downton. Natuurlijk, de tijden zijn sindsdien veranderd – en ook het vak van rentmeesterschap is daarin meegegaan. “Maar het uitgangspunt is nog hetzelfde,” zegt Willem van Vliet, “namelijk dienstbaar zijn aan je principaal.”

Van lepel tot landgoed Is Branson in zijn tijd nog iemand die rechtstreeks het beheer aanstuurt, Van Vliet heeft de taak om de directeur-bestuurder van GLK te adviseren over het algemeen beheer.

“Tegenwoordig beschikt onze organisatie over gespecialiseerde medewerkers die zeer deskundig zijn op hun vakgebied. De rentmeester is echter iemand die van veel 22

Mooi Gelderland – Herfst 2015 – Geldersch Landschap & Kasteelen

GLK-rentmeester Willem van Vliet maakt zich er sterk voor dat het regionale erfgoed, bijvoorbeeld het scholtegoed Hesselink bij Winterswijk, zo goed mogelijk aan de volgende generaties wordt doorgegeven.

zaken een beetje weet en op die manier de grotere verbanden in het oog kan houden.

Van de verwerving van een zilveren lepel tot het verhuren van een heel landgoed, van het veilen van een meubel uit een nalatenschap tot aan het verpachten van een van onze huizen – als rentmeester mag ik over al deze onderwerpen meepraten en adviezen geven.”

Aanwezig bij vreugde en verdriet Bij algemeen beheer horen natuurlijk vooral zaken als huur, pacht, erfpacht en aan- en verkoop. Ook is Van Vliet aanspreekpunt bij GLK voor nalatenschappen en schenkingen.

“Het aangaan en beëindigen van contracten is dagelijks werk van een rentmeester. En ja, daar horen ook contractgeschillen bij”, voegt hij eraan toe. “Gekscherend zeg ik vaak dat ik alleen kom bij vreugde en verdriet. Bij het sluiten van een overeenkomst is iedereen blij, maar dat is niet altijd het geval bij

beëindiging.” Van Vliet voert de gesprekken en onderhandelingen met huurders, pachters, kopers en verkopers, schenkers en erflaters veelal zelfstandig, maar uiteraard binnen de kaders die GLK hem geeft.

bijvoorbeeld heel anders dan inwoners van de Betuwe. Als je iets wilt bereiken, moet je respect voor alle soorten gesprekspartners tonen. Zoals mijn vader al zei: ‘Wees heer met de heren, en boer met de boeren.’”

Dienstbaar aan toekomstige generaties Centraal bij al zijn werkzaamheden staat het dienstbaar zijn, vindt rentmeester Van Vliet.

“Dienstbaar aan de directeur-bestuurder, maar ook dienstbaar aan de doelstelling van GLK en vooral aan toekomstige generaties.

Ik zie het als mijn taak om, samen met anderen, het regionale erfgoed dat aan ons is toevertrouwd, zo goed mogelijk door de tijd te loodsen en aan de volgende generatie door te geven.”

Het rentmeesterschap is bij uitstek mensen­ werk, aldus Van Vliet. “En dat maakt het soms moeilijk. Je moet de sociale structuren van de regio goed kennen. Achterhoekers zijn

Hoe ouder, hoe beter Tom Branson maakt aan het eind van het vijfde seizoen plannen om Downton Abbey achter zich te laten en naar Amerika te vertre­kken. Van Vliet heeft dergelijke plannen niet. “Een rentmeester wint, naar­mate hij ouder wordt, aan degelijkheid en betrouw­ baarheid. Dat heeft allereerst te maken met de vertrouwensrelatie die met de jaren groeit tussen opdrachtgever en rentmeester.

Daarnaast krijg je steeds meer (levens) ervaring. Hierdoor ben je in staat beslissingen makkelijker te overzien. En kun je ook aan anderen het vertrouwen geven om beslis­ singen goed te nemen.”

Mooi Gelderland – Herfst 2015 – Geldersch Landschap & Kasteelen

23

Mooi portret

Matthijs van Nieuwkerk Bij de naam Matthijs van Nieuwkerk denkt u misschien aan zijn rollende ‘r’ in de razendsnelle aankondiging van De Wereld Draait Door. Zo snel en dynamisch als het er in de studio aan toegaat, zo rustig is het bij hem thuis in Eefde. De geboren Amsterdammer vindt op landgoed De Voorst, vlakbij Zutphen, de rust waar hij naarstig naar op zoek was. Tekst: Rik Booltink Fotografie: Rob Schouten

‘De Achterhoek is overal

meesterlijk’

“Als je bekend wordt, verandert dat je leven.

Je wordt ineens overal herkend. Dat is best raar, probeer het je maar eens voor te stellen.

‘Hé, daar heb je hem’. In Amsterdam werd het me te druk, daar houdt het nooit op. Die achtergrond was ik zat, die begon me te verlammen. Ik zocht een nieuwe vrijheid en die hebben we hier gevonden.”

Van Nieuwkerk en zijn vrouw Karin huurden al een jachthuisje in de Achterhoek, naast huis De Voorst op het door GLK beheerde landgoed. Ze kwamen er terecht via de ouders van een jeugdvriend van zoon Kees. “Hij had, als hij met hen mee was geweest, de mooiste verhalen over de ruimte, de bossen en het zwemmen in de Berkel. Op een gegeven moment vroegen de ouders van zijn vriend of we interesse hadden het jachthuisje te delen.”

Ze zagen direct de charme van het huisje en de streek. En besloten na enkele genoeglijke jaren zelfs een optrek helemaal voor zich­ zelf te zoeken. “De Achterhoek is overal meesterlijk, Borculo of Hengelo was ook goed geweest. Het werd echter deze oude schapenboerderij, hemelsbreed vijfhonderd meter van het jachthuisje. De boerderij was met geen tang aan te pakken, zo vies. Ze was onbewoonbaar. Maar we zeiden ‘ja’.”

Bezoekje aan de rentmeester Er werd volop gebroken en verbouwd, altijd met instemming van GLK waarvan Van Nieuwkerk de grond pacht. “We moesten in het begin bij de rentmeester komen. Die wilde weten wat onze plannen waren. Het was een soort ballotage. Begrijpelijk, want je hebt het toch over erfgoed. Het moet hier uniform zijn, daar zijn we vóór. Dan blijft de omgeving zo mooi als die is. Het is uitstekend hoe de organisatie dat doet”, zegt Van Nieuwkerk.

“De muren en het dak waren nog goed. De rest hebben we er allemaal uitgehaald, voor zover dat mocht en kon. De boerderij is helemaal opnieuw ingericht. En ook buiten hebben we veel aangepakt. Er is een zwemvijver gekomen en de tuin is zo aangelegd, dat hij past in het typische coulisselandschap van deze streek.”

24

Mooi Gelderland – Herfst 2015 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Fruitoogst delen met buren Voor Van Nieuwkerk is Eefde intussen zijn thuis. “In het begin ben je in zo’n dorpje een attractie: wat doet hij hier nou?” Hij burgerde in, maakte contact met de mensen in het zwembad en op de tennisbaan en bezocht afgelopen zomer voor het eerst de Zwarte Cross, hét festival van de streek. De oogst van

de fruitbomen wordt gedeeld met de buren.

Doordeweeks verblijft hij in Amsterdam, vooral uit praktische overwegingen. De studio is niet al te ver van zijn grachtenpand vandaan. “Het is gekkenwerk om elke dag vanuit Eefde op en neer te gaan. De reistijd is een uur en een kwartier”, zegt hij. “Maar ik zou hier makkelijk kunnen wonen.”

Vooralsnog brengt hij de weekenden en

vakanties door in de Achterhoek. “We wan­ delen veel, ik loop graag hard en we fietsen ook regelmatig. Dan maak je de kring groter.

Met de fietsknooppunten ontdek je de mooiste plekken van de Achterhoek, er zit geen lelijke meter tussen. Wonderbaarlijk.

Elke week kijk ik ernaar uit. Meteen na de uitzending op vrijdag ga ik als een speer hierheen.”

TIP Op landgoed De Voorst, met een statig zeventiende-eeuws huis, parkbos, cultuurgronden en fraaie waterpartijen kunt u heerlijk wandelen.

Kijk op www.glk.nl/huisdevoorst

Mooi Gelderland – Herfst 2015 – Geldersch Landschap & Kasteelen

25

GLK maakt Gelderland mooier door natuurgebieden en cultureel erfgoed in stand te houden. Achter de schermen creëren betrokken professionals de randvoorwaarden door middel van onderzoek, lobby, beleidsontwikkeling en marketing.

gegeven aan monumenten. Voorbeelden hiervan zijn de restauraties van de door de oorlog getroffen kastelen Ammersoyen, Nederhemert en Waardenburg en het verkommerde kasteel Cannenburch.

Het accent is geleidelijk verschoven van reconstruerende naar conserverende restauraties: we restaureren alleen als het onvermijdelijk is, en dan nog zijn we terughoudend met vernieuwing en grote ingrepen.

Foto: Ton Rothengatter

GLK TOT DE KERN

Beter beeld van bedoelingen Staat een mogelijke herbouw van de donjon van kasteel Hernen haaks op deze restauratiefilosofie? Het antwoord is nee.

We hebben immers ook, op basis van tekeningen, bijvoorbeeld de oranjerieën van de Schaffelaar en Rosendael en ook de kassen bij de oranjerie van Warnsborn gereconstrueerd. Een belangrijke overweging daarbij was dat herbouw een beter beeld geeft van de bedoelingen van de oorspronkelijke bouwers dan een lege plek. Bovendien werd bij de restauratie van parken en tuinen het ontbreken van deze oranjerieën steeds meer als een gemis ervaren.

We gaan actief in gesprek om ervoor te zorgen dat een restauratiebesluit verantwoord is.

Van restauratie naar instand­houding Naar aanleiding van het idee om de donjon van kasteel Hernen te herbouwen, is het goed om onze restauratiefilosofie hier nog eens voor het voetlicht te brengen. Ons belang­ rijkste uitgangspunt is dat we het karakteristieke natuur- en cultuurhistorische erfgoed in onze provincie willen behouden en beschermen, zodat iedereen er nu en in de toekomst van kan genieten. Als officieel erkende organisatie voor monumenten­ behoud nemen we besluiten rondom het beheer zeer zorgvuldig. En we zoeken daarbij ook steeds meer het contact op met betrok­

kenen. Zeker als het gaat om een visie op zoiets als de mogelijke herbouw van een donjon, gaan we actief in gesprek om ervoor te zorgen dat een besluit verantwoord is en ook echt breed maatschappelijk wordt gedragen. Onlangs maakten we daar een begin mee, door middel van een symposium op kasteel Hernen.

mentale gebouwen en collecties, door beheer, onderhoud en housekeeping, heeft onze eerste prioriteit. Dat verklaart ook waarom we vaak sporen van verschillende tijdvakken zichtbaar laten. We kijken niet alleen naar het oorspron­kelijke monument maar vinden ook de woon- en bouwgeschiedenis ervan belangrijk.

Sporen zichtbaar laten In onze visie moet je restauraties en grote ingrepen zo veel mogelijk zien te vermijden.

Het duurzaam in stand houden van monu­

Terughoudend met vernieuwing In de loop van een halve eeuw hebben we ongeveer twintig restauratieprojecten voltooid en nieuwe, passende bestemmingen

26

Mooi Gelderland – Herfst 2015 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Spectaculaire volgende stap?

De komende tijd gaan we kijken of er goede argumenten zijn voor herbouw van de donjon, en of daar op allerlei niveaus voldoende draagvlak voor is.

Vervolgens moeten nog keuzes worden gemaakt over de verschijningsvorm, het bouwproces en eventueel een passende functie. Een gereconstrueerde donjon zou een spectaculaire volgende stap zijn in het project ‘Hernen 1544’. Daarnaast zou het kunnen aansluiten bij initiatieven om leerlingbouwplaatsen te creëren, met als doel het restauratieambacht in stand te houden.

U bent van harte uitgenodigd om met ons mee te praten en denken.

Keurmerk duurzaam bosbeheer Ook zonder certificering voldoet onze natuuren cultuurorganisatie ruimschoots aan alle regels en opvattingen omtrent duurzaam beheer. Zo is het beheer van onze bossen van oudsher gericht op volledige instandhouding van het bos voor toekomstige generaties.

En bij het bestrijden van onkruid waken we er altijd al voor dat er geen schadelijke stoffen in het oppervlaktewater terechtkomen.

Toch vinden we het dragen van keurmerken erg belangrijk. Het maakt zichtbaar waar we voor staan en hoe we ons streven naar duurzaamheid in de praktijk brengen.

Bovendien onderschrijven we ermee het belang van keurmerken wereldwijd.

Ecosystemen in stand houden Als bosbeheerder zijn we sinds het begin van de 21ste eeuw gecertificeerd volgens de regels van de Forest Stewardship Council (FSC). We beheren ons bosbezit, een kleine zevenduizend hectare, volgens

de FSC-standaard. Dit betekent dat we het zodanig onderhouden dat het bos en alle daarin voorkomende ecosystemen duurzaam in stand blijven. Daar hoort bijvoorbeeld bij dat we planmatig werken, een bepaalde hoeveelheid dood hout in onze bossen achterlaten, toezicht houden op alle activiteiten in het bos en ongevallen registreren. Door middel van audits controleert FSC regelmatig we ons aan al deze zaken houden. Verder voldoen de bedrijven die voor ons het hout oogsten, aan de regeling Erkenning Bosaannemers (ErBo). Deze regeling ziet toe op de kwaliteit en professionaliteit van de bosaannemers.

Bij het onderhoud en de restauratie van onze gebouwen wordt natuurlijk ook veel hout toegepast. Hout dat we daarvoor inkopen en dat niet afkomstig is uit onze eigen bossen, is ook altijd FSC-gecertificeerd. Daarmee is ook ons gebouwenbeheer weer een stukje duurzamer geworden.

Het FSC-keurmerk maakt zichtbaar hoe we ons streven naar duurzaamheid in de praktijk brengen.

Over welke thema’s zou u graag meer willen weten? Mail uw suggesties naar tijdschrift@glk.nl. Wie weet komt uw onderwerp in een komende editie van Mooi Gelderland aan de beurt!

Mooi Gelderland – Herfst 2015 – Geldersch Landschap & Kasteelen

27

Mooi beeld

Zinsbegoocheling Ook deze schoonheden van paddenstoelen vindt u op de terreinen van GLK. Lang, sierlijk en zwart? Dit lijkt maar zo.

Ze behoren tot het geslacht van de fopzwam­men, en dat is wat hier gebeurt: zinsbegoocheling. Zwart is in het echt paars.

En wat groot lijkt, is nauwelijks hoger dan een centimeter of zes. Alleen door de lens van een fotograaf kan de amethist- of rode­koolzwam majestueuze trekken krijgen.

En van kleur verschieten. Foto: Paul van Hoof Waar?

Zolang er nog blaadjes aan de bomen zitten, vindt u amethist- of rodekoolzwammen gemakkelijk onder beuken en eiken. Daarna gaan ze, klein als ze zijn, kopje onder in het herfstblad. Maar dan kunt u nog van allerlei andere soorten paddenstoelen genieten.

28

Mooi Gelderland – Herfst 2015 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Mooi Gelderland – Herfst 2015 – Geldersch Landschap & Kasteelen

29

Bustocht door de Achterhoek De boswachter neemt u op zaterdag 17 oktober mee op reis door de Achterhoek. U verkent de mooie omgeving van het buurtschap Brinkheurne en bezoekt imkerij Beskers, de bijenstal en de landschapstuin. Daarna voert de bustocht over de land­goederen Aarnink, Hijink en De Haar richting de Bekendelle, waar u bij Berenschot’s Watermolen een lunch nuttigt. De reis gaat verder richting de fraaie buurtschappen Miste en Corle en het Korenburgerveen. Na een laatste stop in Corle wordt u weer teruggebracht naar het station. > Zaterdag 17 oktober Vertrek om 08.45 uur vanaf station Zutphen of 10.00 uur vanaf station Winterswijk.

Einde 16.45 uur (Winterswijk) of 18.00 uur (Zutphen).

Deelname: € 55 (donateurs € 49,50) Betaling vooraf naar rekening NL38RABO0381606295 tnv Geldersch Landschap, ovv datum en locatie bustocht.

Informatie: Frits de Bruijne, (06) 53680644 Reserveren: www.glk.nl/evenementen of (026) 355 25 55

Foto: Eline Verwoerd

Natuurwerkdag: handen uit de mouwen Tijdens Natuurwerkdag 2015 kunt u ook op drie terreinen van GLK de handen uit de mouwen steken: in natuurgebied Tongerense Heide in Epe, op landgoed Hagen in Doetinchem en in het Nonneven, onderdeel van natuurgebied de Borkense Baan in Winterswijk Woold. Help de boswachter bij het verwijderen van ongewenste bomen en struiken op de heide en het opsnoeien van beplanting. Deelnemen kan individueel of als groep. Voor koffie/thee, werkhandschoenen en gereedschap wordt gezorgd. U neemt zelf

Herfsttips kastelen

30

Mooi Gelderland – Herfst 2015 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Griezelen op Rosendael Vreemde verhalen, rare geluiden en enge gebeurtenissen. Durf jij met ons mee op pad door het duistere kasteel en het donkere park?

De griezeltocht duurt een uur. Vanaf 6 jaar (minder leuk voor angstige kinderen).

Vooraf reserveren. > zaterdag 31 oktober, 18.30-22.30 uur (diverse starttijden) Deelname: € 8 (donateurs € 7) Reserveren: (026) 364 46 45 of rosendael@glk.nl www.glk.nl/rosendael

Oogstfeest kasteel Doorwerth In september worden traditioneel de rijpe vruchten geplukt en de groenten klaarge­maakt voor de bewaarkelder. Daarna is het tijd voor het oogstfeest! Op 27 september beleeft u dit op de binnenhof van kasteel Doorwerth. Met producten uit de moestuin, de boomgaard en de imkers van kasteel Doorwerth. Maar ook met andere oogstproducten zoals biologische wijnen, jams, chutneys, honingproducten, crèmes, sauzen, kazen, biologisch vlees, schapenproducten, azijn, tuinboeketten en zeepjes. > Zondag 27 september, 11.00-17.00 uur Deelname: toegang markt € 2; parkeren € 2.

Kasteelbezoek tegen gereduceerd tarief (donateurs gratis) www.glk.nl/doorwerth

>

Landgoedfestijn Zwaluwenburg In de herfstvakantie vindt op ons landgoed Zwaluwenburg een landgoedfestijn plaats voor jong en oud. Kinderen kunnen naar hartenlust genieten van kaboutertochten en andere activiteiten op het landgoed.

Volwassenen mogen bloemen plukken en kunnen inschrijven voor excursies en workshops. In kramen bieden de organisatoren (BioHorma, Zorgboerderij Westbroek en GLK) diverse producten aan. > 21 en 22 oktober, 10.00-16.00 uur Deelname: entree gratis, activiteiten tegen kleine vergoeding www.glk.nl/zwaluwenburg

een lunchpakketje mee. Geschikt voor jong en oud, vooraf aanmelden is noodzakelijk. > Zaterdag 7 november, 10.00-15.00 uur Deelname: gratis Reserveren: www.natuurwerkdag.nl/locaties

Herfstknutselmiddag In de herfst kun je heerlijk knutselen. Kom naar huis Verwolde. De tuinman heeft van alles uit het park verzameld om mooie dingen mee te maken. Voor kinderen van 5 t/m 10 jaar. Breng je zelf een glazen pot of fles mee?

Vooraf reserveren. > 21 en 28 oktober, 14.00-15.30 uur Deelname: € 5 inclusief iets lekkers Reserveren: (0573) 401825 of verwolde@glk.nl www.glk.nl/verwolde

Arnerijntje op Zypendaal Prinses Arnerijntje is weer thuis. Kom op bezoek, ontdek de mooie kasteelkamers en laat u verrassen door de verhalen.

-> zondag 25 oktober, 10.00-16.00 uur Deelname: volwassenen en kinderen 3 t/m 12 € 4 (donateurs € 3) www.glk.nl/zypendaal

TIP Cannenburch: Licht in duister November, diepe herfst. De dagen zijn kort en kasteel Cannenburch in Vaassen hult zich in duisternis. Maar van 4 tot en met 18 november brandt er binnen licht. Tientallen lampjes schijnen op fonkelend glaswerk.

Kunstenaars uit Duitsland en België stellen hun mooiste glascreaties ten toon, met als thema: Licht in duister! > 4 t/m 18 november Deelname: volwassenen € 9,50, kinderen € 5,25 (donateurs € 2 korting) www.stichtingglaskunst.nl www.glk.nl/cannenburch

Koken op kasteel Hernen Bij een bezoek aan kasteel Hernen waant u zich in een andere tijd. Wilt u ervaren hoe er in de zestiende eeuw gekookt werd, welke ingrediënten men gebruikte en wat er zoal rondom het kasteel groeide? Beleef het in kasteel Hernen tijdens onze maandelijkse demonstraties. > 10 en 11 oktober, 13.00-17.00 uur Deelname: volwassenen € 7,50, kinderen 4 t/m 12 € 4,50 (donateurs gratis) www.glk.nl/hernen Kruidig Ammersoyen Op zaterdag 26 en zondag 27 september staat kasteel Ammersoyen in het teken van historisch eten en drinken. Elk uur start een rondleiding over eetgewoontes in vroeger tijden. In de vertrekken van het kasteel zijn fraai gedekte tafels te vinden met producten uit de middeleeuwen, de gouden eeuw en de negentiende eeuw.

Beleef ze alle 7! www.glk.nl/kastelen Foto: Louw Visser

Eropuit in de herfst

> 26 en 27 september, 11.00-17.00 uur (elk uur een rondleiding) Deelname: € 10 (donateurs € 9) www.glk.nl/ammersoyen

Foto: Rob Schouten

Gelderse paden

Op deze pagina’s geeft GLK tips voor excursies, evene­menten en activiteiten. Het complete overzicht vindt u op www.glk.nl/evenementen

Mooi Gelderland – Herfst 2015 – Geldersch Landschap & Kasteelen

31

Pronkstuk

Verborgen in de bossen van landgoed Duno, nabij Arnhem, liggen de restanten van een zeer bijzonder park met veel cementrustiek: nagebootste rotsen, takken en boomstammen.

Om cementrustiek te maken, werden dunne lagen cementmortel op een wapening van kippengaas aangebracht en kunstig gemodelleerd.

Tekst: Ciska van der Genugten Foto: www.weekbladbuiten.net

Cementrustiek op

de Duno Eind negentiende en begin twintigste eeuw was cementrustiek zeer populair. Beton was een nieuw product, dus een ‘rotsblok’ in je tuin of park was helemaal hip. De Duno spande de kroon: daar waren tal van nagemaakte trappen, watervallen, bruggetjes, vijvers en rotsen te vinden. In en rond het cascadedal lagen de mooiste objecten, waaronder een natuurlijke beek die aan een rotspartij ontsproot. Via twee grote watervallen

stortte het beekwater in een vijver aan de Fonteinallee, onderaan de helling. Boven het cascadedal bevond zich een terras waar vandaan je een prachtig uitzicht had. Rondom het terras was een balustrade van nagemaakte takken, en via twee cementrustieke trappen (waarvan één afgebeeld op de foto) kon je afdalen in het beekdal. Rond de vijvers trof je kunstig gemodelleerde rotsen aan en onder in het dal een kleine, cementrustieke

32

Mooi Gelderland – Herfst 2015 – Geldersch Landschap & Kasteelen

brug over de beek.Cementrustiek werd niet gemaakt voor de eeuwigheid. Na honderd jaar weer en wind is het kippengaas roestig en laten de cementlagen los. Ook de oorlog heeft veel schade toegebracht. Desondanks is er nog veel over, het is alleen dringend aan herstel toe. GLK wil hier met haar partners en achterban snel mee aan de slag.