Mooi Gelderland voorjaar 2016

Geldersch Landschap & Kasteelen

Mooi Gelderland Voorjaar

2016 Jaargang 13 nummer 1

Welkom op Heerlijkheid Beek Helen Ghosh: wees moedig!

Henk Lubberding speelt met de natuur

Mooi en schoon Gelderland!

Mooi en schoon Gelderland

Foto: Rob Scholten

Zelden had ik zo vroeg last van lentekriebels als dit jaar, u ook? Dat kwam natuurlijk door die historische 15 graden op 25 januari. Bomen en struiken begonnen al uit te lopen. Narcissen, krokussen, sneeuwklokjes staken hun kopjes boven de grond. Bijen vlogen zelfs uit - alsof het al maart was! Nu is het dan echt zover: lente! Het seizoen waarin gezinnen traditioneel grote schoonmaak hielden. In de arbeiders­ huisjes (het ‘tijdstraatje’) in het Nederlands Openlucht­ museum kunt u prachtig zien hoe dat eraan toe­ging.

In onze opengestel­de kastelen is deze voorjaars­ traditie nog realiteit. We reinigen de meubels en poetsen het zilver om u weer gastvrij te kunnen ontvangen. Dit keer grijpen we het voorjaar ook aan voor een bijzondere campagne.

Onder de titel ‘Mooi en schoon Gelderland’ willen we mensen bewust maken dat afval niet in de natuur thuishoort, maar in de afvalbak. Dat scheelt veel dieren­ leed, vervuiling en overlast. We nodigen u graag uit om deze campagne samen met ons uit te voeren, want met 43.000 donateurs kunnen we een vuist maken.

Deze aanpak past overigens goed in hoe we als GLK willen werken aan het behoud van ons mooie Gelderland. In onze strategie voor de komende tien jaar staat samenwerking met hoofdletters geschreven.

We willen samenwerken met andere organisaties, en ook met aanwonenden van onze natuurgebieden en kastelen. Door het plaatsen van een campagnesticker met de boodschap ‘Mooi en schoon Gelderland’ op uw afval­container geven we samen een krachtig signaal af.

Hopelijk gaan mensen zich realiseren dat afval achterlaten in de natuur niet normaal en wenselijk is.

Laat u ook uw afvalbak spreken?

Nummer 1

Peter van den Tweel directeur-bestuurder Geldersch Landschap & Kasteelen

Colofon >>> Kwartaaltijdschrift van Geldersch Landschap & Kasteelen, Postbus 7005, 6801 HA Arnhem, T (026) 355 25 55, info@glk.nl, www.glk.nl. Oplage 49.000 exemplaren. Mooi Gelderland wordt gedrukt op FSC-gecertificeerd papier en verpakt in composteerbare biofolie. Gratis voor donateurs, losse nummers € 3,40 (rekening­ nummer NL57 RABO 0121 3407 91). Redactieraad: Louis van de Geijn, Herma van Eijk, Ine Haanappel, Jeanine Perryck, Ton Roozen.

Hoofdredacteur: Ine Sanders. Eindredactie: René Bremer, tijdschrift@glk.nl. Vormgeving: Harald Slaterus. Nieuwe donateurs, afmeldingen, wijzigingen, bezorging tijdschrift: donateurs@glk.nl, T (026) 355 25 33. Coverfoto: Pimpelmees, foto: Michel Geven

2

10 Download de gratis app

Mooi Gelderland – Voorjaar 2016 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Campagne voor een mooi en schoon Gelderland.

Volg onze boswachters op Twitter glk.nl/twitter

Volg GLK op Facebook Geldersch Landschap Kasteelen

Voorjaar 2016 4

Mooi & nieuw

6

Landgoed met een ziel

8

#GLK

10 Campagne

Mooi en schoon Gelderland

6

De natuurlijke rijkdom van Heerlijkheid Beek.

13

Locatie GLK Batenburg klaar voor roze tricot

14

Project onder de loep Stille waters met schone gronden

16

Mooi meegenomen

17

Paaseieren zoeken

18 Wees moedig!

18 ‘Wensen en goede raad’ van Helen Ghosh, directeur van de National Trust in Engeland.

Laat uw afvalcontainer spreken!

20 Bijzondere donateur

’Zuinig zijn op de natuur’ 22 Liefde voor het vak

De Monumentenwacht 24 Mooi portret 26 GLK tot de kern 27 Uitnodiging donateursexcursie 28 Mooi beeld 30 Gelderse paden 32 Pronkstuk

24 Volg GLK op Instagram @gelderschlandschapkasteelen

Henk Lubberding is Gelderland altijd trouw gebleven

Mooi Gelderland – Voorjaar 2016 – Geldersch Landschap & Kasteelen

3

Mooi & nieuw

Kijk voor meer en de meest actuele berichten ook op www.glk.nl

Opbrengst Landgoedveiling goed besteed De tweede editie van onze Landgoed­ veiling, gehouden op 20 november 2015 op kasteel Doorwerth, heeft € 31.500 opgebracht. Het bedrag komt geheel ten goede aan ‘Doorwerth Spelenderwijs’. Via dit project worden kinderen van 4 tot 12 jaar spelenderwijs betrokken bij ons erfgoed. Een jaar eerder organiseerde GLK een Landgoedveiling voor het bouwen van een nieuw onderkomen voor de pauwen van Staverden. De pauwen verhuizen dit voorjaar naar hun splinter­ nieuwe en duurzaam gebouwde verblijf.

4

bedrag van ruim € 76.000 beschikbaar; het streefbedrag van € 50.000 is daarmee ruim­schoots gehaald! Voor deze betrok­ ken­heid en steun zijn we u zeer dankbaar!

We zullen u uiteraard de komende tijd op de hoogte houden.

Een van ‘s werelds belangrijkste wielerronden, de Giro d‘Italia, start dit jaar in Gelderland. De ronde begint met een tijdrit in Apeldoorn, daarna zijn Arnhem en Nijmegen aan de beurt als start- en finishlocatie. Op zaterdag 7 mei gaan de renners van Arnhem naar Nijmegen en passeren daarbij onder andere kasteel Hernen en Ruïne Batenburg . Bij ons landgoed Heerlijk­ heid Beek worden de eerste punten voor het bergklassement verdeeld.

Een dag later rijdt het peloton van Nijmegen naar Arnhem, via de Achterhoek en onze landgoederen Lochemse Berg, De Voorst en Rosen­ dael. Met duizenden toe­schouwers langs het parcours en miljoenen televisiekijkers zorgt de Giro voor een ongekende exposure voor Gelderland en onze bezittingen! Kijkt u ook? www.girogelderland.nl

Foto: Ton Rothengatter

In oktober 2015 stuurden we u een brief met de vraag of u als donateur extra wilde bij­dragen voor het herstel van landgoed Duno. In 2016 gaat GLK aan de slag met de zo noodzakelijk reparatie van het Cascade­dal en het herstellen van een aantal uitzichten.

Dankzij de gulle giften is inmiddels een

Giro d’Italia: spot op Gelderland

Jacob Kelffken in vol ornaat De Nijmeegse Jacob Kelffken is voorgesteld in een lange zwarte mantel met bontkraag, in de zeventiende eeuw een tabberd genoemd. Sinds de restauratie is te zien dat niet alleen de mantel, maar ook de plooikraag en mouwen met veel detail zijn uitgewerkt. Het is een kundige, maar onbekende meester die dit portret in 1621 heeft geschilderd. Na de tijd­ rovende restauratie werd het paneel in een klimaatdoos geplaatst: een luchtdichte doos van glas en kunststof. Zo hebben klimaatschommelingen minder invloed op het kwetsbare paneel. Het portret van Jacob, in vol ornaat, is weer te zien in de zaal van kasteel Ammer­ soyen. Zijn echtgenote ondergaat op dit moment een even uitvoerige restauratie.

Mooi Gelderland – Voorjaar 2016 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Foto: Claudia Peri

Foto: Ton Rothengatter

Herstel landgoed Duno gloort!

GLK heeft meegewerkt aan de boeken­ reeks Gelders Arcadië: Geschiedenis in verhalen. Speciaal opgeleide ‘verhalen­ vangers’ (vrijwilligers) zijn op pad gegaan om persoonlijke herinneringen van mensen aan landgoederen en buitenplaatsen in Rheden, Rozendaal, Wageningen, Renkum en Arnhem op te tekenen. In de verhalen komen ook GLKbezitingen zoals Rosendael, Zypen­daal, Biljoen, Lichtenbeek, Mariëndaal, Duno en Doorwerth aan bod. Het resultaat is een boek over Rheden, vijf kleinere boekjes met verhalen en fietsroutes en een app (Gelders Arcadië) met extra info en filmpjes. De filmpjes zijn gemaakt door jongeren met een afstand tot de arbeidsmarkt. GLK geeft tien exem­plaren van de boekenreeks Gelders Arcadië weg.

Zie pagina 16.

Trouwen in een kasteel?

Tijdens de landelijke Open TopTrouw­ locatie Route op 17 april (11.00-17.00 uur) openen de zeven opengestelde kastelen van GLK hun poorten voor aanstaande bruidsparen. Op elk van deze Gelderse pareltjes kan getrouwd worden en kunnen huwelijksfestiviteiten plaats­ vinden. Van kleinschalig diner tot groot swingfeest en van stijlvol en klassiek tot eigentijds en modern. Bij het ene kasteel trouwt u in een authentieke kapel, bij het andere in de kasteeltuin tussen de geurende rozen. Ook de bijgebouwen (koetshuis, oranjerie) zijn te boeken. Alle kastelen hebben professionele cateraars in huis. Meer informatie over de trouw­ mogelijkheden vindt u op www.glk.nl/kastelen

Europese rivierkreeft op schema Het project ‘Europese rivierkreeft’ ligt op schema. Mede dankzij financiële bijdragen van onze donateurs konden we de leefomgeving en de waterkwaliteit van een vijver op land­goed Warnsborn geschikt maken voor het met uitsterven bedreigde dier. De eerste, in mei 2015 uitgezette rivierkreeften worden sindsdien goed in de gaten gehouden. GLKbeheerder Ben Oosting: “We zien elke maand weer exemplaren. Ze zitten er dus nog en dat is hartstikke goed nieuws!” Oosting spreekt van een goede start. “Dit voorjaar voegen we weer 50 tot 100 kreeften toe en dat herhalen we nog eens in 2017. Daarna zien we of het diertje zichzelf kan handhaven.”

Foto: Fabrice Ottburg

Geschiedenis in verhalen

Prijs ruimtelijke kwaliteit: stem op een project met passie!

Twee projecten waarin GLK samenwerkt, ‘De Goudsberg, middelpunt van Nederland’ en ‘Park Scherpenzeel’, zijn genomineerd voor de Gelderse prijs voor ruimtelijke kwaliteit. Deze prijs wordt uitgereikt aan een project dat een inspi­ rerende bijdrage levert aan de ruimtelijke kwaliteit van de Gelderse leefomgeving.

Naast een vakprijs van de jury (onder leiding van Jan Terlouw) wordt ook een publieksprijs uitgereikt, een geld­ bedrag van € 10.000. Op 21 april wordt het winnende project bekendgemaakt.

Als donateur kunt u GLK en haar partners helpen de publieksprijs te winnen, door uw stem uit te brengen op ‘De Goudsberg, middel­punt van Nederland’ of ‘Park Scherpen­zeel’. Stemmen kan tot en met 10 april via http://maakgelderlandmooier. gelderland.nl

Mooi Gelderland – Voorjaar 2016 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Ruiterpaden op kaart gezet In twaalf terreinen van GLK bevinden zich ruiterpaden. Het gaat om de gebieden Hernen en Bergharen, Regulieren, Order­­bos, Hoekelum, Loenermark, Staverden, Bruggelen, Zwaluwenburg, Mariënborn, Wekeromse Zand, De Haere en Hagen. Op veler verzoek zijn de paden per terrein op kaart gezet. De kaarten zijn te downloaden via www.glk.nl/servicevragen/routes.

5

Indrukwekkende rijkdom aan natuur en cultuurhistorie op Heerlijkheid Beek

Landgoed met Ingeklemd tussen Nijmegen, Beek Ubbergen en Berg en Dal ligt Heerlijkheid Beek. In een paar uur loop je hier door een prachtige dwarsdoorsnede van wat ons land aan natuur

een ziel

en cultuurhistorie te bieden heeft: bossen, beken, bronnen, akkers, weilanden, tuinen, steile hellingen, holle wegen en tal van sporen uit het verleden.

Tekst: Frans Bosscher – Fotografie Ton Rothengatter

6

Boven het water zijn libellen aan het jagen; de felgekleurde insecten flitsen heen en weer.

Hommels en de eerste bijen zoemen tussen de wilgenstruiken. Langs en in het water laten de gele sleutelbloem, paarbladig goudveil met z’n groengele bloemen, de witte bosanemoon en de felgele dotterbloemen weten dat de lente is begonnen. In de vijver vinden drie salamandersoorten domicilie: alpensalaman­ der, kleine watersalamander en kam­sala­ mander. En in een hoek van het gebied bouwt een bever ijverig verder aan z’n dam.

Welkom in het Bronnenbos. Het bos ligt Mooi Gelderland – Voorjaar 2016 – Geldersch Landschap & Kasteelen

tussen het nieuwe gebouw van de Notre Dame des Anges, een zelfstandige havo, en De Refter, waar de school begon als Franstalig, rooms-katholiek meisjespatronaat. Samen met de school heeft Geldersch Landschap & Kasteelen (GLK) dit waterrijke bos een paar jaar geleden ingericht. De betrokkenheid van de school is nog steeds groot. Er is een buiten­lokaal aan de rand van het natuur­ gebied, de leerlingen onderhouden bos­ gedeeltes en bij verschillende vakken wordt een relatie gelegd met de natuur.

Mezen maken zich druk Het Bronnenbos is onderdeel van Heerlijkheid Beek, het landgoed aan de noordkant van de Nijmeegse stuwwal, op de drempel van de polders langs de Waal. Het terrein heeft niet te klagen over natuurwaarden. Boven de bossen en tussen de bomen jagen haviken, sperwers en buizerds. In het donker hoor je bosuilen naar elkaar roepen. Grote bonte en zwarte spechten roffelen op de bomen.

Boomkruipers- en klevers spurten over stammen heen en weer op zoek naar voedsel.

Mezen maken zich druk om partners te vinden en concurrenten op afstand te houden.

Wezels en hermelijnen schieten tussen de struiken door om muizen te vangen. Dassen zijn blij met het jongvee dat graast in de weilanden; ze doen zich te goed aan de massa’s insecten en wormen die op de verse mest afkomen.

Romeinse kastanjes De status van heerlijkheid verwijst naar de feodale middeleeuwen. De geschiedenis van het landgoed gaat echter veel verder terug.

Er zijn sporen uit de ijzertijd. En tweeduizend jaar geleden lag hier een Romeins legioen.

Ze legden een prachtig aquaduct aan dat water naar Nijmegen bracht. De bron van de waterleiding, die een lengte had van vijf kilometer, ligt op Heerlijkheid Beek.

Vrijwilligers van GLK namen recentelijk de tuin van Huys te Schengen onder handen.

De bron van een Romeins aquaduct De Kabouterboom is de dikste boom van ons land.

Dat is niet het enige wat de Romeinen na­ lieten. Verzot als ze waren op tamme kastanjes plantten ze bomen bij hun legerplaatsen.

Ook op Heerlijkheid Beek. De nakomelingen ervan zijn nog overal op het landgoed te vinden en het Kastanjedal dankt er zijn naam aan. De beroemdste nazaat van de Romeinse kastan­­jes is de Kabouterboom. Met een om­vang 8,5 meter is het dikste boom van ons land. Hij is naar schatting 450 tot 500 jaar oud.

Binnenkort neemt GLK maatregelen om de boom te verstevigen, zodat hij nog tientallen jaren indruk kan maken.

Mooi Gelderland – Voorjaar 2016 – Geldersch Landschap & Kasteelen

>

Muurtjes van wijnflessen Een meer recent overblijfsel van menselijke ingrepen is de tuin van Huys te Schengen, in 1873 gebouwd door toenmalig burgemeester van Ubbergen C.M. van der Goes en door hem vernoemd naar het Schengen, een riviertje in Zeeland waar zijn familie vandaan kwam. Met een tussenpoos was Van der Goes eigenaar van de buitenplaats tot de overdracht aan GLK in 1955. Park en tuin zijn een mengeling van

de landschapsstijl met natuurlijke vormen en de formele stijl met geometrische vormen.

De terrassen met geschoren taxus- en buxus­­­figuren zijn van dit laatste een duidelijke illustratie.

Vrijwilligers van GLK hebben de afgelopen jaren de tuin flink onder handen genomen.

De borders op de terrassen zijn opnieuw ingeplant met wit- en paarsbloeiende planten, zoals chrysanten, steenanjers en herfstasters.

De randen met rododendrons, hortensia’s en azalea’s zijn uitgedund. Ook zijn de vrij­ willigers begonnen aan de restauratie van de twee flessenmuurtjes langs de terrassen. Deze zijn vóór de Tweede Wereldoorlog door de tuinman aangelegd en bestaan uit op elkaar gestapelde wijnflessen. Het moeten er duizen­den zijn. Allemaal hebben ze een ziel, dat wil zeggen een diepe instulping in de bodem. Om maar te onderstrepen dat ze door kenners zijn leeggedronken…

Aan de hand van de folders Heerlijkheid Beek en Huys te Schengen kunt u heerlijke wandelingen maken: www.glk.nl/heerlijheidbeek

7

#GLK Houd de natuur schoon!

De lente is de tijd dat iedereen er weer opuit trekt in de natuur. Er zijn nog altijd volop mensen die onderweg hun rommel laten slingeren, zo blijkt ook weer uit deze foto van een boswachter.

Afval hoort niet in de natuur. Met de campagne ‘Mooi en schoon Gelderland’ wil GLK wandelaars en andere recrean­ ten hiervan bewust maken.

Houd Facebook en Twitter in de gaten!

Bevers gesignaleerd!

Bevers in de polder!

In twee uiterwaarden onder beheer van GLK worden weer bevers gesignaleerd. Foto rechts: in de Goilberdingerwaarden, boven Culemborg in een flauwe bocht van de Lek, viel het onze beheerder Gerard van Griensven op dat de bever in het gebied is terug­ gekeerd. Hij plaatste er een foto van op Twitter. “Mooi om te zien”, schreef hij erbij. Onder de titel ‘Bevers in de polder’ plaatste onze boswachter Ben Oosting een foto (links) waarop duidelijk te zien is dat de bever het ook in de Rosandepolder bij Oosterbeek weer naar zijn zin heeft.

Video: zo beheert GLK de kastelen en parken In een nieuwe video leggen medewer­ kers van GLK uit hoe zij al 75 jaar tien­tal­­ len kastelen en landhuizen met kost­bare interieurstukken beheren.

Hovenier Patrick Dekkers zoomt in op de verzor­ging van kasteeltuinen en -parken en timmerman Jan Mensink legt uit hoe hij reparaties uitvoert en eigendommen in de oorspronkelijke staat terugbrengt.

Een door GLK ingehuurde restaurator vertelt hoe ze schilderijen behoudt voor de toekomst. De video is te zien op YouTube (zoek op ‘75 jaar Geldersche Kasteelen’) en is op Facebook al meer dan zeventig maal gedeeld.

Uitwerpselen op het bureau Wat het kantoor van GLK en uitwerpselen met elkaar gemeen hebben? “Soms liggen er gewoon drollen op het bureau”, schrijft beleidsmedewerker Marjan Visscher in een van haar blogs. Het laat volgens haar iets zien van de passie, betrokkenheid en nieuwsgierigheid van personeel en vrijwilligers van GLK. “Wat blijkt namelijk: iemand heeft een vreemd hoopje gevonden in een schuur bij Lichtenbeek.

Misschien huist er wel een bijzonder beest. Een boom- of steenmarter, bijvoorbeeld. Het maakt nogal uit welke van de twee het is, want vooral de boommarter is bijzonder zeldzaam en kwetsbaar.” En dat moet dus onderzocht en geregistreerd, schrijft ze in haar blog.

“Zo ontstaat een landelijk beeld van waar bepaalde soorten voorkomen.”

Onder het menu ‘Actueel’ (www.glk.nl) zijn regelmatig interessante blogs van GLK-medewerkers te vinden. Ze maken duidelijk wat de organisatie doet om het erfgoed en de natuur in Gelderland in stand te houden.

8

Mooi Gelderland – Voorjaar 2016 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Weer een lust voor het oog!

2016

Foto: Arie de Knegt

Bij de herstelwerkzaamheden van het park en kasteelterrein van kasteel Cannenburch, enkele jaren geleden, viel ons oog ook op de moestuin achter het koetshuis. Een parel, zij het wat dof en verscholen. We besloten haar flink op te poetsen en de tuin vervolgens open te stellen voor bezoekers.

De nostalgische naam van de moestuin, De Warmoezenier, doet vermoeden dat er eeuwenoude groenterassen worden geteeld, en dat is ook zo. Kardoen, pastinaak, aardperen en natuurlijk warmoes zijn er te vinden. Al groeien die er nog lang geen eeuwen, maar pas sinds de metamorfose in 2009.

In de zestiende eeuw had kasteeleigenaar Marten van Rossem al een tuinman in dienst: Martijn ‘de gardeneer’. Die had onder meer de zorg voor een moestuin of ‘kruethoff’, waarin ook een druivenrank te vinden was. De tuin voorzag Van Rossem, zijn gasten en het personeel van voedsel. Later verdween deze functie en daarmee ook de glans van de moestuin.

Bij de recente herinrichting van het voorterrein vergrootten we de moestuin tot 25 bij 50 meter, en creëerden we een fraaie vijverpartij.

Voor het tuinontwerp raadpleegden we Jan Zoer, voormalig kasteel­beheerder van kasteel Doorwerth, waar zich eveneens een historische moestuin bevindt. Hij nam de tuincoördinator van Cannenburch, Dirk van Alphen, en zijn vrijwilligers mee op ‘werkbezoek’ naar Doorwerth en landgoed Brakel.

Deze bezoekjes inspireerden hen tot de aanplant van de genoemde oude groenterassen. Daarnaast kregen ook kruidenplanten zoals lavendel en hysop en kleurrijke bloemen, waaronder dahlia’s, een plek. In 2014 kleedden Van Alphen en zijn collega’s de moestuin verder aan met een rozenprieel op het eilandje in de vijver.

Met dank aan onze vrijwilligers die de moestuin met liefde onder­ houden, glanst De Warmoezenier als nooit tevoren. Waar het in vroeger tijden om de oogst ging, is het nu een plek om te genieten.

Kruiden uit de tuin worden gebruikt in het restaurant ‘t Koetshuis en bloemen verfraaien het kasteel. Maar voor bezoekers is de moestuin vooral een lust voor het oog en een bezoekje meer dan waard.

Vroeger & nu

2007

Mooi Gelderland – Voorjaar 2016 – Geldersch Landschap & Kasteelen

TIP Genieten in de moestuin van kasteel Cannenburch in Vaassen? www.glk.nl/cannenburch

9

Afval hoort niet in de natuur!

‘Laat uw afvalcontainer spreken’

doen aan het probleem ‘afval

Campagne voor een mooi en schoon Gelderland

in de natuur’. Bij deze editie van Mooi Gelderland ontvangt u een brief over de campagne ‘Mooi en schoon Gelderland’.

U kunt speciale stickers bestel­ len voor op uw afvalbakken.

Op die manier maakt u uw steun op een vriendelijke manier zichtbaar. U laat uw afvalcontainer ‘spreken’ en zet andere mensen wellicht aan het denken. Tekst: René Bremer – Fotografie: Ruud Knol

10

Maak uw steun op een vriendelijke zichtbaar.

Samen met u willen we wat

Mooi Gelderland – Voorjaar 2016 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Onderzoek afvalvervuiling in Gelderland Het achterlaten van afval in de natuur is al jaren een probleem. Actuele schattingen wijzen op meer dan 50 miljoen kilo op jaarbasis in Nederland. Stichting Groennetwerk, waar ook boswachters van GLK bij betrokken zijn, verrichtte onlangs onderzoek naar illegale afvalvervuiling in Gelderland.

Het werkgebied van Stichting Groennetwerk, de regio’s Apeldoorn, Achterhoek en NoordVeluwe, herbergt een concentratie van natuurgebieden van nationale en internatio­ nale betekenis. In 2015 voerde de stichting het onderzoeksproject ‘Zwerfvuil en afvaldum­ ping’ uit. Medewerker Peter Pfaff: “We wilden de omvang van de problematiek zichtbaar maken en ook de kosten in beeld brengen voor het opruimen van illegaal gestort afval.

Daarmee doen we concreet iets aan een probleem dat veel mensen een doorn in het oog is.”

Ook gevaarlijke stoffen Volgens Pfaff worden groen- en wegbeheer­ ders vaak geconfronteerd met zwerfvuil en afval dat in buitengebieden wordt gedumpt.

Naast ‘gangbare’ zaken zoals papiertjes, blikjes en huisraad gaat het ook steeds vaker om drugs- en bedrijfsafval en gevaarlijke stoffen.

“Tot voor kort speelde dit laatste vooral in zuidelijk Nederland, maar we zien het nu ook in ons werkgebied.”

Veel kwalijke effecten Het dumpen van afvalstoffen heeft kwalijke gevolgen. “Afval trekt vaak meer afval aan.

Iets wat in hoog gras, struiken of water belandt, is bovendien vaak moeilijk te traceren. Veel stoffen zijn slecht afbreekbaar en richten jarenlang schade aan. Chemisch afval, zoals accu’s of XTC-resten, leidt tot verontreiniging en brengt risico’s met zich mee voor voorbijgangers, dieren en planten.

Het beïnvloedt ook de landschappelijke

Geregistreerde overtredingen onderzoek Groennetwerk april t/m september 2015 Aantal overtredingen

Wilde bloemen op landgoed Neerijnen.

Dagelijks spannen boswachters, beheerders en tal van vrijwilligers van GLK zich in om ons geliefde Gelders landschap mooi te houden.

Dit tot grote waardering van veel mensen.

Helaas beschouwen sommigen de natuur echter als vuilstortplaats. Regelmatig stuiten onze boswachters en beheerders op afval dat niet in de natuur thuishoort. Daarbij gaat het niet alleen om papiertjes die bezoekers uit het autoraam gooien, of een achtergebleven bierflesje. Vaak betreft het ook illegale zaken zoals bouwpuin, huisraad, tuinresten en soms zelfs chemisch afval. De gevolgen voor dieren zijn bijzonder ernstig: ze raken verstrikt, stikken in plastic of krijgen gif binnen.

Ook raken de bodem en het grondwater aangetast. Met de campagne ‘Mooi en schoon Gelderland’ kunnen we samen op een positieve manier duidelijk maken dat afval niet in de natuur thuishoort. Doet u mee?

Totale hoeveelheid

Tijdsbesteding in uren

APV gerelateerd afval* 93 Afval divers 44 22 m3 22 Autowrak 1 8 m3 8 Folders/papier 30 7,5 m3 15 Dump fiets, bruingoed, banden 8 8 m3 16 Groenafval 43 129 m3 172 Huishoudeljk afval 18 36 m3 72 Hennepafval 25 50 m3 150 Sloopafval (puin, zand, etc.)

44 132 m3 352 Gevaarlijk afval 2 4 m3 4 Asbest 4 4 m3 8 Afvalverbranding 13 6,5 m3 6,5

Totaal 325 407 m3 825,5 uren *APV staat voor Algemeen plaatselijke verordening; hierbij gaat het bijvoorbeeld om het niet-juist aanbieden van afval, verontreiniging van het wegdek of opslag van afvalstoffen op openbare plekken. Bron: Verslag afvaldumpingen 2015, Groennetwerk Noord Veluwe, Apeldoorn en Achterhoek

Peter Pfaff: ‘Afval beïnvloedt het beeld dat toeristen van een gebied hebben.’

Mooi Gelderland – Voorjaar 2016 – Geldersch Landschap & Kasteelen

11

Boswachter John ter Horst:

‘Het moet tussen de oren zitten’ John ter Horst (64) is ‘natuurmens’ in hart en nieren. In augustus hangt hij zijn functie bij GLK als educatief boswachter en toezicht­houder Oost-Veluwe en Achterhoek aan de wilgen, maar niet zijn bevlogenheid. Wat hij allemaal aan afval in bos en terreinen aantreft, vindt hij ‘onvoorstelbaar’. Tekst: René Bremer - Fotografie: Nico van Haastrecht

waarden en het beeld dat toeristen van een gebied hebben. Tot slot brengt het zoeken en verwijderen van afval hoge maatschappelijke kosten met zich mee.”

Overtredingen geregistreerd In de periode april tot en met september 2015 legden toezichthouders van de deelnemende natuurbeheerders in Groennetwerk samen 325 overtredingen vast. De registraties liepen uiteen van het storten van tuin- en hennepafval tot het dumpen van fietsen en zelfs een autowrak. De totale geregistreerde hoeveelheid bedroeg 407 kuub, al is de werkelijke omvang volgens Pfaff nog flink hoger: “Het is gewoon onmogelijk om alle overtredingen waar te nemen.”

Veel geld en uren De kosten voor het afvoeren en verwer­ken van de afvalstoffen die in het onderzoeks­ gebied (deels GLK-terreinen) werden aange­ troffen, schat Groennetwerk voorzichtig in op € 65.000. Daarbij is nog geen rekening gehouden met containers voor tijdelijke opslag of kosten voor afvoer van gevaarlijke stoffen. Pfaff: “Ook hier liggen de werkelijke bedragen een stuk hoger. Feit is dat het ten koste gaat van de tijd en het budget voor regulier natuurbeheer.” www.groennetwerk.nl

Waar loop je in het bos zoal tegenaan?

“Kinderen laten snoeppapiertjes en chipszakken achter. Bij op- en afritten van wegen wemelt het van de blikjes en flesjes. We zetten er blikvangers neer maar eigenlijk zouden we, net als in Zweden, camera’s moeten plaatsen en bekeuringen uitdelen. In het voorjaar, als de tuinen worden opgeknapt, tref je afgedankte coniferen, stoeptegels, houten schuttingen en plastic stoelen in het bos aan. Ook als keukens en badkamers worden vervangen, belandt er wel eens wat in de natuur. Nog erger is het dumpen van afgewerkte olie en autobanden.

En helaas stuiten we ook steeds vaker op overjarige hennepplanten en chemicaliën.

Het is onvoorstelbaar.”

Hoe vaak lukt het om ‘de dader’ te pakken?

“Binnen GLK hebben vijf boswachters een opsporingsbevoegdheid. Daarnaast hebben we een aantal vrijwillig toezichthouders, die zaken bij ons melden. Ook onze fauna­ beheerders houden hun ogen en oren open.

De pakkans is echter gering. Een ‘heterdaadje’ is al helemaal zeldzaam. Bovendien, als je ziet dat het bijvoorbeeld om XTC gaat dan moet je voorzichtig zijn. Daar zit meestal een crimineel tintje aan, dus dat laat je liever aan de politie over.”

Wat verwacht je van de campagne ‘Mooi en schoon Gelderland’?

“Veel! Want het gaat erom dat mensen er zelf over gaan nadenken en elkaar op verkeerd gedrag aanspreken. Het moet tussen de oren zitten. Hopelijk krijgt de campagne in heel Nederland navolging, want afval in de natuur is natuurlijk niet alleen een Gelders probleem.”

>

Foto: Stichting Groennetwerk

deze Bestel nurs en fleur ke fraaie sticw straat op ook u

12

Mooi Gelderland – Voorjaar 2016 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Locatie GLK

Wilt u overnachten in historisch erfgoed? GLK verhuurt markante vakantiewoningen zoals het oude sluishoofd bij de Ruïne Batenburg, het koetshuis Verwolde (Laren), het boswachtershuis op landgoed Zwaluwenburg (Elburg) en het poorthuis van kasteel Doorwerth. Boek uw (fiets- of wandel-) vakantie via www.buitenlevenvakanties.nl.

Batenburg klaar voor roze tricot In de voorbije winter is bij het jaarlijkse onderhoud de prominente Bronckhorstertoren van Ruïne Batenburg in de steigers gegaan.

Stenen die los lagen, zijn opnieuw opgemetseld en hebben een laag stucmortel gekregen om de afwatering te verbeteren.

Het bijzondere landmark in het beschermde stadgezicht van een van de kleinste en tegelijk oudste steden van Gelderland is weer optimaal voorbereid op het nieuwe bezoekersseizoen!

Tekst: Rolf de Boer - Fotografie: Ton Rothengatter

Aan de dijk ligt de ruïne van het kasteel Batenburg. Een bijzonder monument. Het zijn de restanten van iets wat geweest is. Zo op het eerste gezicht is er niet veel over van een van de oudste kastelen van Gelderland, maar wie iets verder kijkt naar de details en de plattegrond, ontdekt genoeg interessante zaken om zich een voorstelling te maken van dit icoon uit het verleden.

Beschermd als ruïne Het kasteel werd nooit herbouwd en veranderde in in een soort groeve met stenen die gebruikt werden om huizen te bouwen.

In 1953 kwam het als ruïne onder beheer van GLK en begin jaren negentig is de eerste grondige restauratie gedaan. Net op tijd.

Van de kasteelmuur, die enkele meters dik behoorde te zijn, was langs de waterlijn van de slotgracht door erosie op sommige plekken nog maar tien centimeter over. Sindsdien wordt jaarlijks onderhoud verricht. Volgens de Monumentenwet is het kasteel beschermd als ruïne en GLK houdt het als zodanig in stand.

Buitendiner Een bezoek aan de ruïne is proeven van de geschiedenis. De historische collectie kweeperen op de donjon, de sierlijke toren, de kelders en de waterput binnen die gebruikt werd in tijden van oorlog. Opzichter en vrijwilliger Adriaan Strik, die al tientallen jaren in het naastliggende huis woont, opent de poort voor bezoekers. De donjon in het Mooi Gelderland – Voorjaar 2016 – Geldersch Landschap & Kasteelen

midden van de ruïne is ook een perfectie locatie om een bruiloft te vieren of een buitendiner aan lange tafels te organiseren.

GLK verzorgt excursies in Ruïne Batenburg: zie www.glk.nl/evenementen.

Als u een bijzondere locatie zoekt voor uw evenement, belt u (026) 355 25 55.

Pal naast de ruïne verhuurt GLK een comfortabel vakantiehuis: www.buitenlevenvakanties.nl

>

Vrijheidsideaal In geschriften wordt halverwege de twaalfde eeuw voor het eerst melding gemaakt van het kasteel dat in handen was van het geslacht Van Batenburg. Het was gebouwd op een kunstmatige heuvel achter de dijk op resten van een Romeinse tempel. Eeuwenlang bood het onderdak aan heren en vorsten. Tot de Fransen het in 1794 in brand staken. Vijf jaar na de Franse Revolutie vielen de Fransen

Nederland binnen om ook in de Lage Landen hun ‘vrijheidsideaal’ te verspreiden.

Giro d’Italia Batenburg en haar ruïne krijgen in 2016 bijzondere gasten. Op 7 mei waaieren de wielrenners van de Giro d’Italia voorbij tijdens de tweede etappe van Arnhem naar Nijmegen. Onder hen wielerrevelatie Tom Dumoulin. Misschien wel in de roze leiderstrui aangezien een dag eerder, op 6 mei, een tijdrit wordt verreden en dat is de specialiteit van Dumoulin. In elk geval wapperen 7 mei de vlaggen van GLK boven op de trotse Ruïne Batenburg.

13

Project onder de loep

Beken en vijvers op landgoed W born zijn schoongemaakt.

Vijvers opgeschoond op vijf GLK-locaties

Stille waters met Wie onlangs op landgoed Warns­ born bij Arnhem rondliep, heeft het al gezien: de beken en vijvers zijn schoongemaakt, waardoor je tot op de bodem kunt kijken. Ook is hier en daar nieuwe beschoeiing

schone

aangebracht. Ab van Dijk, projectleider bij GLK, vertelt over het hoe en waarom van de werkzaamheden.

Tekst: Karlijn van Onzenoort

14

Zo’n 700 kuub zwarte smurrie is van de bodems van de Warnsbornse waterpartijen opgelepeld. “Bladeren die in het water vallen, vergaan na verloop van tijd en hopen zich op tot een dikke laag organisch materiaal. Het is nodig om die sliblaag eens in de pakweg twintig jaar van de bodem weg te halen”, aldus Van Dijk. “Het resultaat van dat opschonen is Mooi Gelderland – Voorjaar 2016 – Geldersch Landschap & Kasteelen

verbetering van de waterkwaliteit. Niet alleen mooier om te zien, maar ook leefbaarder voor de bewoners zoals vissen en amfibieën.

Bovendien beter voor de floradiversiteit, want sommige planten groeien graag op een schone, schrale vijverbodem, bijvoorbeeld fonteinkruid, hoornblad en waterranonkel.”

Grootschalig onderhoud Waterpartijen vormen een karakteristiek onderdeel van historische landgoederen.

“Sprengbeken waren een van de econo­ mische dragers van een landgoed”, vertelt Van Dijk. “De koren-, koper- en oliemolens van een landgoed draaiden erop. Daarnaast gaven vijvers, grachten en beken de nodige flair aan een buitenplaats. Vanuit cultuurhistorisch, ecologisch én landschappelijk oogpunt willen we de water­partijen op onze landgoederen in stand houden. Daarom is af en toe grootschalig onderhoud nodig.”

Baggerspecie als bodemverbeteraar Niet alleen op Warnsborn zijn waterpartijen opgeschoond. Op de GLK-locaties landgoed Mariëndaal, landgoed Hoevelaken, Klein Noordijk in Twello en De Kieftskamp in Vorden zijn dezelfde werkzaamheden uitgevoerd, mede dankzij de steun van de

Zodra de specie daar is ingedroogd, wordt die met de grond gemengd. Daarna wordt de akker geëgali­seerd en weer ingezaaid. Een mooie vorm van bodemverbetering met organisch materiaal, zegt Van Dijk. De ervaring heeft immers geleerd dat in de jaren erna op dergelijke akkers tien procent meer opbrengst kan worden genoteerd.

Hap-slik-wegsnack Het opschonen vindt bij voorkeur plaats in het najaar. “Dankzij het warme water zijn de amfibieën dan nog actief. En dat is voor hen van levensbelang. Want als kikkers en salamanders met de baggerspecie worden opgelepeld en uitgestort, kunnen ze zelf hun weg terugvinden naar het water.” De vissen die in de vijvers op Warnsborn aanwezig waren (karpers, rietvoorntjes, baars, snoek en zelfs paling), zijn vooraf gevangen en elders uitgezet. “Dat hebben we gedaan omdat de Om bij het opschonen kosten te besparen, krijgt natbaggeren vaak de voorkeur boven droog-baggeren, hoewel dat laatste zorgt voor een beter resultaat.

Als ook de beschoeiing wordt aangepakt, is droogbaggeren de aangewezen methode.

> Ruimte voor de rivierkreeft

Baggerwerkzaamheden op De Kieftskamp in Vorden

gronden provincie Gelderland (project ‘Kwaliteits­ impuls hydrologie binnen de bolletjeslijn’) en de Nationale Postcode Loterij. Op alle locaties is een monster van de baggerspecie van tevoren onderzocht. Gelukkig bleek de kwaliteit goed, zodat dat de sliblaag niet hoefde te worden afgevoerd, maar op een naburige akker kon worden gedeponeerd.

vijvers van Warnsborn zijn ingericht als kraamkamer van de Europese rivierkreeft”, laat Van Dijk weten. “Het is niet de bedoeling dat kreeftenlarfjes als hap-slik-wegsnack verdwijnen in een vissenmaag.”

Mooi Gelderland – Voorjaar 2016 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Een eeuw geleden was de Europese rivierkreeft een normaal verschijnsel in beken, rivieren en vijvers in ZuidoostNederland. Maar vijf jaar geleden was de laatste populatie van dit schaaldier te vinden in een van de vijvers van landgoed Warnsborn. Daarom startte GLK met onderzoeksinstituut Alterra Wageningen UR een kweekprogramma. Enkele mannetjes en vrouwtjes uit die populatie werden gevangen en in kweekvijvers geplaatst. Een geslaagde giftenactie onder donateurs zorgde mede voor de benodigde middelen om een andere vijver op Warnsborn als nieuw biotoop in te richten: schoon water in een ‘gesloten systeem’ (zodat hongerige vissen geen larven aan de haak kunnen slaan) en voldoende begroeiing langs de oevers (zodat de kreeften schuilplaatsen kunnen maken). De eerste nieuwe generatie werd op 11 mei 2015 te water gelaten.

Het streven is om de gekweekte Europese rivierkreeft in de nabije toekomst op meerdere plekken in Gelderland en andere delen van Nederland uit te zetten.

15

Mooi meegenomen

Geschiedenis in verhalen

Ammersoyen Middeleeuws Bewoond De hertog van Gelre en zijn hofhoudig nemen hun intrek in kasteel Ammersoyen. Ervaar hoe het was om rond 1400 in een kasteel te wonen!

Zowel binnen als buiten is veel te beleven,

Bekijk met

Bekijk met

1503 GiV Cover Hoofdboek Rheden_OL.indd 1

zoals een historische markt, een uitgebreid kinderprogramma, een roofvogelshow en

20-10-2015 08:27

Bekijk met

Cover Brochures_OL.indd 1

20-10-2015 08:23

Cover Brochures_OL.indd 2

middeleeuwse keukens.

Zondag 15 en maandag 16 mei (Pinksteren),

20-10-2015 08:23

11.00-17.00 uur

Bekijk met

Deelname € 10 (donateurs € 9) , kinderen t/m

Bekijk met

Cover Brochures_OL.indd 3

12 jaar € 8,50 (donateurs € 7,50)

20-10-2015 08:23

Cover Brochures_OL.indd 4

www.glk.nl/ammersoyen

20-10-2015 08:23

Gelders Arcadië: Geschiedenis in verhalen is een reeks van 1 groot boek en 5 kleine boekjes met persoonlijke herinneringen aan land­ goederen en buiten­ plaatsen in Rheden, Rozendaal, Wageningen, Renkum en Arnhem.

Op vertoon van het bonnetje ontvangt u

Bekijk met

tijdens ‘Middeleeuws Bewoond’ een tweede

Cover Brochures_OL.indd 5

20-10-2015 08:24

kopje koffie of thee gratis in de taveerne van kasteel Ammersoyen.

Het boek Rheden, inclusief klein boekje met fietsroute, kost € 27,50 De boekjes Rozendaal, Arnhem, Renkum en Wageningen kosten per stuk € 6 Te koop bij de plaatselijke boekhandel of via de uitgever: www.diepenmaat.nl GLK geeft tien gratis exemplaren weg van de complete boekenreeks Gelders Arcadië. Maak kans op een gratis exemplaar!

16

MOOI MEEGENOMEN

MOOI MEEGENOMEN

Mail Gelders Arcadië naar

Gratis 2e kop koffie of thee in de

tijdschrift@glk.nl

taveerne, 15 en 16 mei 2016

Mooi Gelderland – Voorjaar 2016 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Groot & klein Tekst: Laura Thuis - Fotografie: Gerard van Bree

Paaseieren zoeken in park Rosendael > “Max, houd de telefoon maar voor de QR-code op het ei. Dan lees je vanzelf waar jullie naartoe moeten.”

Luuk: “We hebben ‘m! Als ’t schemert, fladdert de vleermuis.

Overdag is dit z’n thuis.”

Max: “Ik denk dat ze de vleermuizenkelder bedoelen.”

“Goed zo, jongens. En wat staat er op jullie ei, Aimée en Demi?”

Demi: “Onze baron mocht graag een beetje liegen om zo zijn gasten te bedriegen…” Aimée: “Die weet ik. Dat zijn de bedriegertjes! Die bedriegen je ook, dan word je nat gespetterd. Kom, we gaan ernaartoe, Demi!”

Park Rosendael Paaseieren speuren in park Rosendael? Kom dan in het paasweekend (zondag 27 maart of maandag 28 maart 2016) tussen 12.00 en 17.00 uur naar kasteel en park Rosendael (Rosendael 1, 6891 DA Rozendaal).

Voor een bezoek aan het park en kasteel betaalt u € 9,50 per persoon, kinderen van 4 t/m 12 jaar € 5,25 (op zondag gelden gereduceerde tarieven, zie www.glk.nl/rosendael). Bent u donateur? Dan heeft u gratis toegang op vertoon van uw pas. De speurtocht zelf is gratis, reserveren is niet nodig. Geschikt voor kinderen vanaf 4 jaar.

Meer informatie: (026) 364 46 45 of rosendael@glk.nl

Max (10) en Aimée (8) gingen samen met hun overburen en beste vriendjes Luuk (8) en Demi (8) paaseieren zoeken in park Rosendael.

De jongens kozen voor de QR-tocht (met een smartphone ontcijferden ze de aanwijzingen die hen naar de eieren bracht) terwijl de meiden voor de tekstversie kozen. Ze deden het zo goed, dat er een verrassing op hen wachtte in de museumwinkel…

Ammersoyen en Doorwerth Ook op kasteel Ammersoyen en kasteel Doorwerth kun je met Pasen eieren zoeken (en op Ammersoyen ook schilderen). Op Doorwerth serveert kasteelcafé De Zalmen beide dagen een paasontbijt. www.glk.nl/evenementen

Mooi Gelderland – Voorjaar 2016 – Geldersch Landschap & Kasteelen

17

‘Wees

Foto: Marc Pluim

Helen Ghosh, directeur National Trust:

moedig!’

Afgelopen november was Helen Ghosh, directeur van de veelgeprezen

National Trust in het Verenigd Koninkrijk, bij ons te gast. Zij sprak in Arnhem op het symposium ter afsluiting van het jubileumjaar ’75 jaar Geldersche Kasteelen’ en bezocht de kastelen Biljoen en Cannenburch. Ghosh moedigt GLK aan om brave te zijn. Tekst: René Bremer

18

Mooi Gelderland – Voorjaar 2016 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Foto links: In gezelschap van GLK-medewerkers Jeanine Perryck (links) en Jorien Jas (rechts) bekeken Helen Ghosh en Catherine Leonard (secretaris-generaal International Trusts Organisation) enkele bezittingen van GLK waaronder de oude eetkamer van kasteel Biljoen met zijn unieke zeventiende-eeuwse wandtapijten.

Foto onder: ‘Het is essentieel om het publiek bij je werk te betrekken.’

Leven in de brouwerij De boodschap richting GLK is helder. “Blijf de terreinen en historische huizen op een goede manier beheren. Laat zien wat je doet en durf soms ook je nek uit te steken. Ga contro­ versiële elementen niet uit de weg, maar maak ze juist bespreekbaar; het levert respect en draagvlak voor je werk op. Wees moedig en creatief als William Wallace. Be brave!” www.nationaltrust.org.uk

Foto: Ton Rothengatter

‘Conservation in action’ Ze noemt een voorbeeld: Dyrham Park. “Toen het kasteeldak daar vervangen moest worden, plaatsten we steigers zodat publiek nu het dak op kan. Bovenin kun je de werkzaam­heden volgen, maar ook genieten van het geweldige uitzicht over park en tuin. Het project scoort enorm in de sociale media (‘conservation in action at Dyrham Park!’) en de steigertour trekt veel bezoekers.”

Ook maakt de National Trust er een sport van om het erfgoed zelf aantrekkelijk te maken.

“We brengen historische gebouwen tot leven, op een manier die aansluit bij de spirit of place.

Dat kan met een kleurrijk verhaal, maar we maken iets niet mooier dan het is. Het moet eerlijk en oprecht zijn.”

Het verhaal van Penrhyn Castle heeft bijvoor­ beeld zwarte bladzijden. “Het kasteel is gebouwd met opbrengsten uit slaven­ plantages in Jamaica en leisteenmijnen in Wales. De mijnwerkers leden destijds erg onder slechte omstandigheden en velen zijn jong gestorven. Tot voor kort was dit deel van de geschiedenis taboe, nu betrekken we de lokale gemeenschap erbij en vertellen we het hele verhaal. Je spreekt andere emoties aan en daarmee misschien ook een andere doelgroep.”

>

Prachtige term: brave. Het Nederlandse woord ‘braaf’ lijkt erop, maar zo bedoelt Helen Ghosh het juist niet. Veeleer refereert zij aan de betekenis zoals in Braveheart, de film waarin onverschrokken held William Wallace de Schotse clans verenigt in hun strijd tegen de Engelse koning Edward I. William was niet braaf, hij was slim en dapper!

Acht eeuwen na Wallace beheert de National Trust veel erfgoed in Engeland, Wales en Noord-Ierland. Jaarlijks genieten miljoenen mensen van kastelen en buitenplaatsen met prachtige tuinen, glooiende landschappen en fraaie kust. De Trust zoekt daarbij steeds meer de interactie met het publiek, een bewuste keuze.

Directeur Ghosh is groot voorstander van transparantie en schuwt zelfs niet om de randjes op te zoeken. “Natuurlijk, net zoals bij GLK is het conserveren voor ons een basisactiviteit. Maar het is essentieel om je publiek daarbij te betrekken. We merken dat als je je werk deelt met je bezoekers, er draagvlak ontstaat. Daarom stellen we onze bezittingen zoveel mogelijk open en denken we out of the box. We creëren emotionele, educatieve en inspirerende ervaringen. Dat vergt soms wat moed, maar het werkt!”

Wensen en goede raad Helen Ghosh riep op om brave te zijn, ook andere prominente gasten op het symposium van 26 november 2015 gaven GLK ‘wensen en goede raad’.

Clemens Cornielje, commissaris van de Koning: “Wees niet te bescheiden, laat zien wat je bent en kunt. Ga mee met de tijd, maar blijf ook een bron van continuïteit en betrouwbaarheid als het om ons fraaie Gelderse erfgoed gaat!”

Nelleke Noordervliet, schrijfster: “Wanneer GLK het evenwicht tussen belevenis en kennisverwerving weet te bewaren, zal de schoonheid van Gelderland haar zegenende werk voor de visueel geplaagde randstedeling kunnen blijven doen, maar zal ook een belangrijke bijdrage worden geleverd aan het behoud van kennis!”

Foto: Ton Rothengatter

Harry Voigtsberger, voorzitter NordrheinWestfalen-Stiftung: “In een verenigd Europa kunnen National Trust, GLK en mijn organisatie van elkaar leren, ervaringen met elkaar delen en samen nieuwe doelen bereiken. Laat deze bijeenkomst daarvoor de aftrap zijn!”

Mooi Gelderland – Voorjaar 2016 – Geldersch Landschap & Kasteelen

19

Bijzondere donateur

Odo Olthoff wekelijks op pad met zijn vrijwilligers

‘Zuinig zijn op de natuur’ Dit voorjaar is Odo Olthoff (72) uit Lochem twintig jaar GLK-vrijwilliger: elke dinsdag en donderdag steekt hij de handen uit de mouwen om bos en terreinen mooi en schoon te houden. Hij doet dit samen met een tiental andere vrijwilligers in de West-Achterhoek. Een gesprek met een bijzondere donateur. Tekst: Laura Thuis - Fotografie: Gerard van Bree Toen GLK ruim twintig jaar geleden begon met het inzetten van vrijwilligers raakte Odo Olthoff meteen enthousiast: “Van jongs af aan heb ik een voorliefde voor de natuur. Ik wist ook al snel dat ik later óf iets met natuur óf iets met techniek wilde gaan doen. Het werd het laatste - ik heb op de grote vaart gevaren - maar die andere liefde bleef. Door dit vrijwilligerswerk ben ik weer terug bij de natuur. Ik ben me steeds bewuster geworden van het ingenieuze en de schoonheid ervan.

We moeten er zuinig op zijn.”

Het gelijk van de koffiekeet Terwijl Olthoff vertelt, praten de andere vrij­ willigers elkaar bij in de mobiele werkkeet die vandaag in het buitengebied van Vorden is gestationeerd. Het is koffiepauze. Een belang­ rijk onderdeel, blijkt al gauw. “Wij kennen hier het gelijk van de koffiekeet”, klinkt er lachend uit de groep. “Alles wordt hier opgelost. We vormen op zijn tijd zelfs een schaduwkabinet.”

Olthoff: “Het is een fijne, gemêleerde groep.

De gezelligheid is belangrijk, maar we presteren ook. Nou en of!”

20

Mooi Gelderland – Voorjaar 2016 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Wandelpaden vrijmaken Aan de slag dan maar. We wandelen naar de werklocatie van vandaag, een aftakking van de Vordense Veengoot. “Als coördinator heb ik eerst contact met André Abbink, de GLK-beheerder van dit gebied. Hij geeft aan wat er moet gebeuren: wilgen knotten bij de Kiefskamp, opslag weghalen op de Lochemse Berg, wandelpaden vrijmaken, rommel opruimen in het Kapperse Bos… Ik zorg er vervolgens voor dat het gereedschap op orde is. De werkkeet verhuist steeds met ons mee.”

Een beek moet stromen “Dit is de beek die we onder handen gaan nemen”, klinkt het dan. “Met ons handgereed­ schap kunnen we op plekken komen, waar machines van de vakmensen moeilijk bij kunnen. Je ziet dat er nog allerlei stronken en takken in het water liggen. Die moeten eruit,

Dank u wel ‘We zijn rijk dat we dit mogen doen in zo’n mooi stukje Gelderland’ Bijna één miljoen van Postcode Loterij

We boeken resultaten Zijn vrijwilligers vallen hem bij: “Het is toch geweldig om ineens een ijsvogel te zien wegvliegen. Of neem die reekalfjes die we laatst tegenkwamen.” Een ander: “We krijgen regelmatig complimenten van voorbij­ gangers. Het werk wordt gezien, we boeken resultaten.”

Olthoff, met een glimlach: “We genieten ervan, maar geven ook veel terug.” Hij wijst: “Kijk daar eens, de beek stroomt weer een stuk beter door!”

GLK ontvangt net als vorig jaar ruim € 935.000 van de Nationale Postcode Loterij. Deze schenking maakt deel uit van een totale gift van € 13,5 miljoen aan LandschappenNL als bijdrage aan het behoud van het Nederlandse landschap. Dit werd in januari bekendgemaakt op het jaarlijkse Goed Geld Gala.

Directeur Hank Bartelink van LandschappenNL (rechts op de foto) kreeg op het gala de cheque overhandigd door Michiel Verboven van de Postcode Loterij. Op 1 januari 2016 fuseerden de koepelorganisaties van De12Landschappen en Landschapsbeheer Nederland met elkaar tot LandschappenNL. De provinciale Landschappen ontvangen sinds 1996 bijdragen en zijn de Loterij en haar deelnemers hiervoor zeer dankbaar.

Foto: Roy Beusker

want een beek moet juist een beetje stromen.”

Iedereen gaat direct aan de slag: oude bladeren worden uit het water geharkt en overhangende takken met een stokzaag verwijderd. Olthoff: “Je hoeft niet meer naar de sportschool hoor! Dit is goed voor lijf en leden. Je bent lekker buiten, ik kan het iedereen aanraden. Bovendien zijn we natuurlijk rijk dat we dit mógen doen in zo’n mooi stukje Gelderland.”

Recente giften

In de afgelopen periode mochten we weer de nodige giften, verhoogde donateurs­ bijdragen, lijfrente-, periodieke en notariële schenkingen ontvangen. Uit Den Haag ont­vingen we een bijzondere donatie van € 50.000 ten behoeve van de restauratie van de tuinornamenten van kasteel Rosendael. Voor het project Rosandepolder kwamen twee gulle giften binnen: € 4.000 van Stichting Dinamo Fonds uit Berkel en Rodenrijs en € 1.507,37 van KV Tuinstad uit Arnhem. Als bijdrage in het kader van ‘Support For Nature’ maakte Toercommissie AR & TV De Adelaar uit Apeldoorn € 3.000 naar ons over. Rob en Ria van der Velde uit Vriezenveen schonken € 500. Naar aanleiding van zijn vijftigste verjaardag trakteerde de heer Tieken uit Ede ons op € 40. Van een donateur uit Apeldoorn ontvingen we een bedrag van € 2.000, een echtpaar uit Doetinchem schonk € 200 vanwege hun gouden bruiloft en ter gelegenheid van het jubileum van onze Kasteelen stortte een mevrouw uit Velp € 50 op onze rekening.

Alle gulle gevers heel hartelijk bedankt!

Periodiek schenken > Vrijwilligers onmisbaar In de afgelopen jaren is het aantal vrijwil­­ ligers bij GLK tot ruim zevenhonderd toegenomen. Vrijwilligers zijn een onmis­­ bare factor. Behalve bij werkzaam­heden in het groen zijn ook velen van hen betrokken bij activiteiten in de zeven opengestelde kastelen. GLK waardeert de inzet van vrijwilligers dan ook zeer. Zij spelen een belangrijke rol in het mooi en toegan­ kelijk houden van onze Gelderse natuur­ gebieden, landgoederen en kastelen.

Wilt u meer weten over de mogelijkheden om periodiek aan GLK te schenken?

Op www.glk.nl/help-mee/schenken-nalaten vindt u hierover informatie. De folder kunt u downloaden via www.glk.nl (service & vragen). Voor een persoonlijk advies kunt u zich wenden tot onze rentmeester Willem van Vliet: (026) 355 255 43 of w.vanvliet@glk.nl.

ANBI Stichting Het Geldersch Landschap en Stichting Vrienden der Geldersche Kasteelen zijn door de Belastingdienst aangewezen als Algemeen Nut Beogende Instellingen (ANBI).

De ANBI-status heeft belastingvoordelen voor zowel de instelling als de gever.

De ANBI-status kent een publicatieplicht om inzicht te geven in de stichtingen. De hiervoor aangewezen documenten en informatie over ANBI vindt u op onze website www.glk.nl.

Mooi Gelderland – Voorjaar 2016 – Geldersch Landschap & Kasteelen

21

Liefde voor het vak

De meerwaarde van de

Monumenten Van onze donateurs en bezoekers krijgen wij vaak het compliment dat onze gebouwen er zo verzorgd bij staan. Dat is natuurlijk mooi, maar het gaat niet vanzelf. Onderhoud is het sleutelwoord, want zonder onderhoud gaat een monument op den duur verloren. En zeg je onderhoud, dan zeg je ook: een planning maken, zodat je de werkzaamheden uitzet in de tijd. Hierbij maakt GLK gebruik van de deskundigheid van de Monumentenwacht Gelderland. Tekst: Karlijn van Onzenoort – Fotografie: Rob Schouten Inspecteren is kerntaak Als een moderne Ed en Willem Bever gaan de twee dagelijks ‘met de bus’ op pad. Met behulp van ladders, klimtuigen en allerlei gereedschappen onderzoeken ze historische woonhuizen, boerderijen, molens, kastelen, kerken en andere objecten. Inspecteren is de kerntaak – het exterieur, maar ook het interieur, voor zover aard- en nagelvast.

Grofweg een kwart van de tijd besteden ze aan schoonmaken en repareren. Daarbij gaat het bijvoorbeeld om dakpannen recht leggen of een stukje lood inkloppen. “Als je toch op Sjon Willemsen en Patrick de Jong

22

>

Even voorstellen: Sjon Willemsen (55 jaar) en Patrick de Jong (31 jaar). Samen vormen ze een van de acht regionale teams van de Monumentenwacht Gelderland. Sjon is naar eigen zeggen als monumentenwachter geboren. Als jochie keek hij gefascineerd naar ‘Van gewest tot gewest’ en zei tijdens een reportage over de Monumentenwacht tegen zijn moeder: “Dat ga ik doen.” Ook bracht kleine Sjon menig kruiwagen vol bouwfrag­ menten naar zijn ouderlijk huis in Duiven.

“Toen al werd ik gedreven om te behouden wat we hebben”, verklaart Sjon achteraf.

Patrick werkte aanvankelijk als timmerman in de nieuwbouw, maar vond al snel dat “daar geen eer te behalen viel”. Daarom stapte hij over naar het restauratie­werk en later naar de Monumentenwacht.

Meerwaarde voor GLK “Voor ons ligt de meerwaarde van de Monumentenwacht Gelderland in hun onafhankelijke adviezen die onder­ steuning geven bij het opstellen van onze onderhoudsplannen”, aldus Menno Tillema, hoofd Bouwkunde van GLK. “Met behulp daarvan kunnen wij ons onder­­houd planmatig en zo veel moge­ lijk preventief aanpakken, en daardoor op lange termijn flinke kosten besparen.

Door kleine gebreken tijdig te laten herstellen, vermijden we onver­wachte, grote herstelwerkzaam­heden en staan onze gebouwen er permanent goed bij.”

Mooi Gelderland – Voorjaar 2016 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Patrick de Jong: ‘Op kasteel Doorwerth hebben we leien vervangen en muurlood aangebracht.’

wacht > Monumentenwacht Gelderland

het dak bent, neem je die werkzaamheden even mee,” aldus Sjon, “vooral omdat wij op plaatsen komen die voor anderen niet zo eenvoudig te bereiken zijn.”

Prioriteiten aangeven “Onze bevindingen en adviezen leggen we vast in een rapport dat we mondeling toelichten aan de opdrachtgever”, vertelt Sjon. “Daarbij geven we prioriteiten aan, zodat duidelijk is welke werkzaamheden hoogst noodzakelijk zijn en welke kunnen wachten. Bij huis Zypendaal bijvoorbeeld constateerden we dat de kwaliteit van de gootbedekking matig is. Om gevolgschade te voorkomen, adviseren we dan om die binnen drie jaar te herstellen of te vervangen.”

En als de monumentenwachters sporen van bijvoorbeeld de houtwormkever of bonte knaagkever signaleren, vraagt dat vaak om direct ingrijpen.

Beoordelen van werk Monumentenwacht Gelderland inspecteert ook alle kastelen van GLK. Onlangs was kasteel Doorwerth aan de beurt. “Daar hebben we kapotte leien op het dak vervangen en hier en daar muurlood aangebracht”, vertelt Patrick. “Ook hebben we het schilderwerk van het afgelopen jaar gecontroleerd.” Dat is eveneens een belangrijke taak van de monumentenwachters: het beoordelen van de kwaliteit van het uitgevoerde werk. “Maar we willen ook graag vooraf erbij betrokken worden,” vervolgt hij, “namelijk op het moment dat de opdrachtgever afspraken maakt over de uit te voeren werkzaamheden.

We denken graag mee met onze klanten en soms hebben we vanuit onze ervaring nog een nuttige tip.” www.monumentenwacht-gld.nl

Mooi Gelderland – Voorjaar 2016 – Geldersch Landschap & Kasteelen

De Monumentenwacht Gelderland is een van de elf (Flevoland en Overijssel worden door één organisatie bediend) Monumentenwachten in het land. Ze dragen op een praktische manier bij aan het behoud van cultuurhistorisch waardevolle gebouwen. Ernst van de Grijp, directeur van de Monumenten­ wacht Gelderland: “Sinds de start van de Gelderse Monumentenwacht in 1979 zijn we gegroeid naar bijna 3000 abonnees die samen tegen de 4000 objecten beheren. Ongeveer 70 procent van de inspecties vindt plaats bij particulieren en 30 procent bij beherende instellingen zoals GLK. De komende tijd willen we ook inspecties van monumentaal groen en van archeologie uitvoeren.

Bijzonder is ons bouwfragmentendepot, een ver­zamel­plaats van historische bouwmaterialen die op een bepaalde locatie zijn afgedankt, maar elders prachtig hergebruikt kunnen worden.”

23

Henk Lubberding In een trainingsronde met 34 kilometer per uur het snot voor de ogen rijden? Of rustig toeren, onderweg stoppen en genieten van de omgeving?

Voormalig wielrenner uit de TI Raleigh-ploeg Henk Lubberding uit Voorst hoeft er niet over na te denken. “Ik ga voor het laatste. Met dat afzien ben ik helemaal klaar.” Tekst: Rik Booltink - Fotografie: Gerard van Bree

Spelen met de natuur Lubberding woont nog altijd in de vijftiendeeeuwse boerderij waarin hij is opgegroeid. Hij heeft het huis de laatste jaren zo veel mogelijk in de oude staat teruggebracht. Vroeger hing er een barometer in de gang. “Die was bepalend voor de werkzaamheden op de boerderij én voor mijn trainingsprogramma.

Was er regen op komst, dan gooide ik mijn schema om.”

Zijn fameuze ploegleider Peter Post belde hem ooit op, het liep al tegen zessen. “Hij kreeg mijn vrouw aan de lijn. ‘Is Henk er ook?’, vroeg hij. ‘Nee, die is trainen’. Hij schrok: ‘Nu nog?’ Bij een volgende samenkomst zei hij voor de hele groep: ‘Nu hebben we er eentje in ons midden, die is om zes uur ’s avonds nog aan het trainen!’ Hij zat me te jennen.”

Wat woon ik hier mooi Gelderland was voor Lubberding de ideale trainingslocatie. Verhuizen naar Italië of Spanje, zoals veel van zijn collega’s deden, was nooit een optie. De landschappen, hoe mooi ook, zouden het nooit kunnen winnen van de Loenermark, het Imbos en de Posbank, meende hij.

“Als ik vroeger thuis kwam van een trip naar Italië – prachtige omgeving hoor, mooie bergen ook – en ik draaide hier van de snel­ weg richting Voorst dacht ik meteen: wat woon ik hier toch mooi. En dan was ik nog niet eens thuis.”

Zijn trainingen deed hij vaak op een crossfiets.

“Ik ging er bij de Loenermark in en kachelde door naar de Posbank. Gedurende vijf of zes uur kwam ik dan niet één keer langs hetzelfde plekje. Soms werd het al schemerig en hoorde ik ineens geknor. Rammelden er plots zes wilde zwijnen voor mijn fietsje langs. Als ik daar nu nog aan denk... Wie had me daar gevonden?”

‘Verhuizen naar Italië of Spanje was nooit een optie.’

Verharde schelpenpaadjes Nog altijd fietst hij op zijn trainingslocaties van toen, nu vaak samen met anderen. “Vrienden uit het westen, mijn zus, mijn zwager – ik laat ze de mooie plekjes zien. De Loenermark met de schaapskooi is prachtig. Als je met de trekkingfiets bent, pak je ook de verharde schelpenpaadjes mee. In de uitgestrekte bossen kan ik zo ergens links of rechts afslaan omdat ik iets moois zie.”

24

Mooi Gelderland – Voorjaar 2016 – Geldersch Landschap & Kasteelen

‘Ik ging er bij de Loenermark in en kachelde door naar de Posbank.’

Lubberding ‘speelt’ ook graag met de natuur.

“Als het begint te druppen en ik kom van de Posbank, dan ga ik naar het Sterrebos, onder de bomen. Daar is het droog, dat scheelt me een poetsbeurt. Dat soort trucs haal ik uit, heerlijk vind ik dat.”

Mooi portret >

> Fietsen met Lubberding

Giro in Gelderland

Henk Lubberding begeleidt groepen en organiseert clinics en teambuildings­activi­ teiten (www.teambuildingmetlubberding.nl). Hij neemt deelnemers vaak mee naar mooie locaties in Gelderland. “Bij Oosterbeek heb je de Holleweg, daar wil iedereen tegenop, maar er ligt ook nog wat anders naast. Als ik daar nu kom, bijvoorbeeld met een bedrijf, dan neem ik ze mee naar ‘het andere’. En ik merk: als ik iets een mooie fietslocatie vind, dan kan het vaak ook anderen bekoren.”

Op 7 en 8 mei start de Giro d’Italia in Gelderland.

De karavaan met profrenners en materiaalwagens trekt langs verschillende van onze bezittingen, zoals kasteel Hernen, Ruïne Batenburg, Heerlijkheid Beek, Lochemse Berg, De Voorst en Rosendael.

Komt u kijken?

Mooi Gelderland – Voorjaar 2016 – Geldersch Landschap & Kasteelen

25

GLK TOT DE KERN

GLK maakt Gelderland mooier door natuurgebieden en cultureel erfgoed in stand te houden. Achter de schermen creëren professionals daarvoor de randvoorwaarden door middel van onderzoek, beleidsontwikkeling en marketing.

Visie op stinsenplanten

Krokus

Bij het woord stinsenplanten denkt u misschien aan de prachtige bollen en knollen die in het voorjaar spontaan groeien bij kastelen en op andere historische plekken. Ze lijken erbij te horen, maar er zijn ook genoeg plekken waar juist geen planten groeien.

Regelmatig krijgt GLK verzoeken om ze daar weer te mogen introduceren. GLK zegt daarop nooit zomaar ja of nee. Zoals we ons ook bij restauraties van een tuin of park standaard de vraag stellen of planten onderdeel van het herstel moeten zijn.

Er is geen handboek met een overzicht van ‘historische locaties en hun planten’.

Bovendien gaat het niet alleen maar om bollen en knollen; alle siergewassen die in vroeger tijden zijn aangeplant en zich zonder ons beheer redden, zijn als stinsenplanten te betitelen. Onze specialist natuur- en cultuurhistorie, Ciska van der Genugten, dook onlangs verder in de materie.

De aanduiding stinsenplanten hangt samen met de plekken waar ze voor het eerst zijn beschreven, namelijk op stinzen en states in Friesland. Maar ze komen uiteraard ook op andere oude locaties voor. De eerste planten (lenteklokje, sneeuwklokje, maarts viooltje) waren afkomstig uit Centraal- en ZuidEuropa. Later brachten ontdekkingsreizigers

Keizerskroon

26

ook soorten uit andere werelddelen mee.

Na 1750 nam het aantal sierplanten sterk toe en veranderde de toepassing ervan. Ze werden niet langer individueel tentoongesteld, maar voeren mee in de trend om landschapsparken en tuinen met bloeiende planten te verfraaien – op een manier alsof de natuur het zelf had bedacht.

In tuinen en parken die later in verval raakten, bleven alleen die soorten over die in staat waren zichzelf te redden en te verwilderen.

Al deze soorten, dus veel meer dan alleen de bollen en knollen, noemen we nu stinsenplanten.

Winterakoniet

Als planten nu op een historische locatie niet voorkomen, heeft dat volgens Van der Genugten meestal een goede reden: ze zijn er nooit aangeplant of hebben zich niet kunnen handhaven. Het is daarom altijd zaak de specifieke tuingeschiedenis goed te bekijken. Wat is er eventueel door eigenaren aangeplant? Wat waren hun overwegingen?

En zijn er soorten in de loop der tijden verdwenen?

Pas na een dergelijke studie is de vraag te beantwoorden of er planten op oude locaties geïntroduceerd moeten worden. In het geval van nieuwe locaties kunnen overigens ook moderne siergewassen in aanmerking komen. Het moeten dan soorten zijn die het in zich hebben om te verwilderen en in enkele decennia uit te groeien tot een nieuwe generatie stinsenplanten.

Mooi Gelderland – Voorjaar 2016 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Adviescommissie zoekt versterking GLK wordt in haar werk bijgestaan door een Beheers Advies Commissie, kortweg BAC. Deze breed samengestelde commissie adviseert GLK, gevraagd en ongevraagd.

Daarbij gaat het om beleidsnota’s, beheer­ visies, restauraties en projecten. En daarnaast om de programmering en planning van het beheer of van beheermaatregelen. In de BAC is expertise aanwezig op het gebied van bos- en natuurbeheer, ecologie, archeologie en historische geografie, hydrologie, histo­ rische bouwkunst en historische interieurs.

Op de volgende kennisvelden is op dit moment aanvulling gewenst: · Inventarissen en interieurs van historische gebouwen · Behoud en beheer van historische gebouwen, tuinen en parken Als u voor (een van) deze vakgebieden gekwalificeerd bent en graag samen met de andere leden van de BAC onze organisatie wilt adviseren, nodigen wij u uit om contact met ons op te nemen. In ruil voor uw inbreng bieden wij u een beperkte onkosten­vergoe­ ding en - wellicht relevanter - een direct contact met een organisatie die concrete invulling geeft aan het beheer en behoud van het natuurlijke en culturele erfgoed in Gelderland.U kunt uw reactie tot 30 maart richten aan de directie van Geldersch Landschap & Kasteelen, Postbus 7005, 6801 HA Arnhem. Meer informatie over onze organisatie kunt u onder andere vinden op www.glk.nl

Uitnodiging donateursexcursie 2016

Unieke blik achter de schermen van kasteel Cannenburch.

En bezoek aan zeldzame natuur!

Graag nodigt GLK u uit om deel te nemen aan onze jaarlijkse donateurs­excursie. Op zaterdag 4, maandag 6 of dinsdag 7 juni kunt u met ons kasteel Cannenburch (Vaassen) bezoeken en nemen we u daarna mee naar enkele nabijgelegen, zeer bijzondere natuurgebieden!

Cannenburch Wandelend langs de grachten en vijvers in tuin en park proeft u iets van de vroegere rijkdom op Cannenburch. In het oorspronkelijk door Marten van Rossem gebouwde kasteel ziet u hoe zijn nazaten daar hun sporen nalieten, tot de Tweede Wereldoorlog een einde maakte aan het particuliere eigendom. Cannenburch werd in 1952 als eerste kasteel in ons bezit opengesteld als een ‘bewoond edelmanshuis’.

Dit met de bedoeling een beeld te geven van de bewoningsgeschiedenis van Gelderland en van ons werk. Sindsdien zijn het kasteel en de bouwhuizen gerestaureerd, is het interieur weer verrijkt met objecten die tot de oorspronkelijke inventaris behoorden, en zijn het park met de waterlopen en de vijvers gerevitaliseerd. Tijdens de excursie krijgt u een unieke blik achter de schermen. U ziet hoe collega’s, specialisten en vrijwilligers werken aan het beheer en behoud van het hele landgoed - van de collectie meubels, porselein en schilderijen tot het park en de moestuin.

Nieuwe natuur Langs de oostrand van de Veluwe, op de overgang van de beboste Veluwe naar het

Welk verhaal schuilt er achter dit detail van een kunstwerk in kasteel Cannenburch? Dit en nog veel meer komt u te weten tijdens de donateursexcursie.

IJsseldal, is water verantwoordelijk voor een aantal bijzonderheden op het gebied van natuur, landschap en cultuurhistorie.

De enorme zoetwatervoorraad onder de ‘droge’ Veluwe zorgt ervoor dat juist hier aan de rand het water aan het oppervlak komt en benut en beleefd kan worden. Zo zijn daar de sprengbeken die watermolens aandrijven en visvijvers en grachten van edelmanshuizen van water voorzien. Maar denk ook aan het schone grondwater dat op veel plaatsen uit de grond kwelt en de voorwaarde schept voor

zeer bijzondere natuurwaarden. GLK heeft in dit gebied de afgelopen jaren gewerkt aan natuurherstel. Zo is in het Wisselse Veen, het Korte Broek en het Vossenbroek landbouwgrond omgevormd tot natuur.

Tijdens de excursie laten we u het resultaat zien van deze natuurherstelprojecten, waarvan er enkele alweer twintig jaar geleden zijn uitgevoerd. We nemen u mee naar natuurgebieden die u maar zelden zult zien!

Schrijf u in!

Inschrijven kan tot 11 april via www.glk.nl/excursie, het tabje Service & vragen op onze website of de antwoord­kaart in dit blad. De excursie start om 10.00 uur en eindigt om 17.00 uur bij station Nunspeet (Gelderland). Maximaal 200 deelnemers per dag, maximaal 1 introducé per persoon. Toewijzing gebeurt op volgorde van binnenkomst. Schrijf dus snel in! Excursiekosten € 47,50 p.p, inclusief vervoer per touringcar, lunch, koffie en thee. Uiterlijk week 20 ontvangt u bericht en bij deelname een betalingsverzoek. Bij annulering na 23 mei ontvangt u de helft van het bedrag terug c.q. bent u de helft van de deelnamekosten verschuldigd. Lenie Burgers (026) 355 25 37 of Anne van den Hul, (026) 355 25 33, beantwoorden graag

Nat grasland in het Korte Broek

uw eventuele vragen. Ook per e-mail via donateurs@glk.nl.

Mooi Gelderland – Voorjaar 2016 – Geldersch Landschap & Kasteelen

27

Mooi beeld

28

Mooi Gelderland – Voorjaar 2016 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Lenteboom In de lentemaanden april en mei toont de grauwe wilg zijn vrolijkste gezicht. Voordat hij bladeren krijgt, verschijnen er katjes.

Mannelijke (zoals op deze foto) en vrouwelijke, maar nooit tegelijk in dezelfde boom. De masculiene katjes zijn eerst zilverbehaard maar kleuren daarna opvallend geel. Evenals de meeste wilgensoorten vind je ook de grauwe niet snel in het droge bos. Hij houdt zich graag op langs de waterkant en is daar een trekpleister voor hommels en bijen.

Foto: Ruud Knol

Mooi Gelderland – Voorjaar 2016 – Geldersch Landschap & Kasteelen

29

Gelderse paden

Het complete overzicht excursies en evenementen kunt u raadplegen op www.glk.nl/evenementen of in de gratis app van GLK. Om het excursieoverzicht vier keer per jaar digitaal toegestuurd te krijgen, stuurt u een e-mail met als onderwerp ‘excursie­ overzicht’ naar donateurs@glk.nl

Beleef mooi Gelderland!

Ervaar de rust en het duister Een bijzonder evenement: overnachten met de boswachter in de Veluwse natuur! Het avontuur start op vrijdag 20 mei op natuur­ kam­peerterrein De Dellen nabij Epe. Hier zet u uw tent, camper of caravan neer. Om 14.00 uur start het programma met een informa­ tieve wandeling over landgoed De Dellen.

Eind van de middag stappen we op de fiets voor het avondeten bij restaurant de Ossen­ stal. Daarna volgt een mooie avond­wandeling naar de wildobservatiepost om herten, reeën of wilde zwijnen te spotten. Na een drankje bij kaarslicht overnacht u op het kampeerterrein.

De volgende dag begint met een bosontbijt.

Daarna volgt een fietstocht van 45 kilometer langs de GLK-terreinen Zwaluwenburg (’t Harde), Vuursteenberg (Wezep), Wiesen­ berger Kolk, Algemene Veen en Hoenwaard (Hattem) en Kloosterbos en Petrea (Wapen­ veld). De boswachter vertelt onderweg over het landschap, de natuur en de historische ontwikkeling van de Noord-Veluwe.

Na terugkomst op De Dellen kan iedereen naar huis of op eigen gelegenheid nog een nachtje blijven staan. > Vrijdag 20 mei 14.00 uur, tot zaterdag 21 mei 16.00 uur Deelname: € 77,50 (donateurs € 10 korting) Alles is inbegrepen, m.u.v. avondeten bij restaurant de Ossenstal Reserveren via www.glk.nl/evenementen Informatie: Aleid Bosch, (038) 376 94 82 of Nicole Burgers 06 53269547

Wandeling voor senioren op het scholtegoed Gossink, bij Winterswijk

Bloesembustocht rivierengebied Een bustocht door het westelijk rivieren­gebied met aandacht voor het ontstaan van het rivierenlandschap. De boswachter neemt u mee langs bloeiende boomgaarden, rivieren, dijken, stroomruggen, vluchtheuvels en kastelen. De bus vertrekt vanaf station Velp en daarna vanaf station Geldermalsen.

We rijden door de Bommelerwaard en maken een eerste tussenstop bij kasteel Ammersoyen.

Hier krijgt u koffie/thee en informatie over de geschie­denis van het kasteel. De volgende halte is landgoed Waardenburg en Neerijnen.

In Stroomhuis Neerijnen wordt de lunch genuttigd. Na de lunch een korte wandeling door het Parkbos naar kasteel Neerrijnen.

Mensen die slecht ter been zijn, gaan met de bus en worden rondgeleid in de kruidentuin van het kasteel. De dag eindigt met een bezoek

Natuurkampeerterrein De Dellen

30

Mooi Gelderland – Voorjaar 2016 – Geldersch Landschap & Kasteelen

aan de Hoenderik, een fruitbedrijf in Tricht.

Hier nuttigen we een glaasje zelfgeperst sap en een kleine versnapering. Hierna vertrekt de bus terug naar station Geldermalsen en vervolgens naar station Velp. Vooraf reserveren. > Zaterdag 30 april Deelname: € 55 (donateurs € 49,50) Startlocatie: 09.00 uur station Velp, 09.45 uur station Geldermalsen (terrein P en R) Informatie: Bert Idsingh of Piet van Wesemael, 06 25073821 Reserveren: www.glk.nl/evenementen of (026) 355 25 55 Korte seniorenwandelingen Speciaal voor natuurliefhebbers die geen grote afstanden meer willen lopen, organiseert GLK elke maand een korte wandeling.

De wandelingen duren 1,5 uur (rustig tempo) en gaan door prachtige Gelderse terreinen.

Deelname € 5 (donateurs gratis). Reserveren niet nodig. > Zaterdag 9 april 14.00 uur ‘t Gossink Start: Gossinkweg ter hoogte van nr. 1, Winterswijk-Henxel Informatie: Harry Wisselink, 06 10161291 > Woensdag 11 mei 14.00 uur, Vuursteenberg Start: carpoolplaats Keizersweg (A50 afslag 30 richting Hattem, na 50 m rechts) Informatie: Aleid Bosch, 06 49632166 > Dinsdag 14 juni 14.00 uur, Den Eng Start: parkeerterrein Streekmuseum Baron van Brakell, Provincialeweg 21, Ommeren Informatie: Jan Taat, 06 83086024 of Bert Vos, 06 19717255

Kastelen zijn weer open!

Dag van het Kasteel GLK neemt deel aan de landelijke Dag van het Kasteel, op maandag 16 mei (tweede pinksterdag). Laat u meenemen op een interessante rondleiding, ontmoet ridders en hofdames of doe mee aan een speurtocht. Onze opengestelde kastelen (Ammersoyen, Cannenburch, Doorwerth, Hernen, Rosendael, Verwolde, Zypendaal) heten u van harte welkom! > Maandag 16 mei Informatie over activiteiten, openings­ tijden en kosten voor entree en/of deelname vindt u op www.glk.nl/evenementen

Terug naar het dagelijks leven in een middeleeuws dorp tijdens Middeleeuws Festijn Cannenburch.

Foto: Ton Rothengatter

Hernen opent zijn poort Tijdens de paasdagen zwaait de poort van kasteel Hernen weer open voor publiek met een presentatie van het programma voor 2016. Naast de rondgang met de ‘pratende lamp’ kunt u genieten van ambachts­ demonstraties, kinderactiviteiten, exposities, speciale rondleidingen en nog veel meer.

geld zit op zwart zaad’. De eerste voorstelling is op 1 mei in huis Zypendaal in Arnhem.

Vooraf reserveren via de website van het betreffende kasteel. > Zondag 1 mei t/m zondag 26 juni 11.00-12.00 uur Deelname: € 12,50 (toegankelijk vanaf 10 jaar) www.glk.nl/evenementen

Middeleeuws Festijn Cannenburch Terug naar het dagelijks leven in een middeleeuws dorp. Met ridders en jonkvrouwen, een ambachtsmarkt en een veldslag met kanonnen, boogschutters en zwaardvechters. Leuk voor jong en oud! > Zaterdag 30 april en zondag 1 mei 11.00-17.00 uur Deelname € 6, kinderen t/m 12 jaar € 4 Informatie: (0578) 57 12 92 www.glk.nl/cannenburch

Brunch & turbotour Rosendael Na een kopje koffie of thee wacht in de oranjerie van het kasteel een prachtig opgemaakt buffet met lekkernijen waaruit u zelf een selectie kunt maken. Aansluitend op de brunch wordt u opgehaald voor een korte (turbo-)rondleiding in het schitterende kasteelmuseum. Vooraf reserveren > Zondag 15 mei en zondag 19 juni 11.00 uur (2 uur) Deelname: € 25,50 (donateurs € 24,50), kinderen 4 t/m 12 jaar € 15,50 Informatie/reserveren: (026) 364 46 45 of rosendael@glk.nl www.glk.nl/rosendael

Huize Adeldom op zes kastelen Zes van onze kastelen vormen in mei en juni het decor voor Huize Adeldom, een wervelende, komische voorstelling over ‘oud

> Zondag 27 en maandag 28 maart (Pasen) 13.00-17.00 uur Deelname: € 7,50, kinderen 4 t/m 12 jaar € 4,50, donateurs gratis www.glk.nl/hernen

Fototentoonstelling op Verwolde De fototentoonstelling Verstild Verleden brengt aan de hand van oude fotoalbums de geschiedenis van Verwolde op bijzondere wijze in beeld. De tentoonstelling is de hele maand mei te bezichtigen in huis Verwolde, in het Gelderse Laren. > 1 tot en met 31 mei 12.00-17.00 uur (niet op maandag en vrijdag) Entree: € 8,50, kinderen t/m 12 jaar € 5 www.glk.nl/verwolde Foto: Erica Bastiaanse

Hamlet op kasteel Doorwerth To be, or not to be (that’s the question).

Engelstalige uitvoering van de tragedie Hamlet, een van William Shakespeares beroemdste toneelstukken. Vooraf reserveren. > Donderdag 26 en vrijdag 27 mei 19.30-22.30 uur Deelname: € 25, kinderen t/m 14 jaar € 18 Informatie/reserveren: (026) 339 74 06 of doorwerth@glk.nl www.glk.nl/doorwerth

Kinderkasteel Ammersoyen Speciaal voor kinderen en hun (groot)ouders zijn er in de meivakantie rondleidingen door het middeleeuwse kasteel Ammersoyen. Met een spannend verhaal op de verhalenzolder.

Na afloop kun je knutselen in de taveerne! > 30 april t/m 8 mei (Meivakantie) 14.00 uur Deelname: € 8,50 (donateurs € 7,50) www.glk.nl/ammersoyen

Beleef ze alle 7!

De voorstelling Huize Adeldom beleeft haar try-out op 1 mei in huis Zypendaal.

Mooi Gelderland – Voorjaar 2016 – Geldersch Landschap & Kasteelen

www.glk.nl/kastelen 31

Pronkstuk

Feestelijke Vier seizoenen lang heeft de tuin van huis Verwolde, bij het Gelderse Laren, ons iets bijzonders te bieden. In de winter vormen de onalledaagse naaldbomen opvallende verschijningen. In de zomer zijn de bloeien­de borders een lust voor het oog. In het najaar zorgen de esdoorns voor een kleurrijke herfsttooi.

Tekst: Jorien Jas – Fotografie: Frank Peters

32

voorjaarstuin Maar het mooist is Verwolde in het voorjaar.

Bomen en heesters komen in bloei, zoals de judasboom met roze bloempjes die zelfs aan de stam ontspringen. De zakdoekjesboom krijgt bloemen die als lapjes tussen de bladeren hangen. En de tulpenboom heeft exotische bloemen die we hoog boven in de boom moeten zoeken.

De meest uitbundige bloeiers van Verwolde zijn de rododendrons. In 1926, naar het nieuwe ontwerp van tuinarchitect Poortman, zijn de heesters aangeplant. Vakkundig snoeien zorgt jaarlijks voor een weelderige bloei. Telkens weer is het een feest als de rododendrons hun bloemen ontvouwen.

Mooi Gelderland – Voorjaar 2016 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Op Verwolde zijn de paarse variëteiten te vinden, die steevast in mei beginnen te bloeien. Een lange, koude of juist extreem zachte winter heeft op de bloeitijd schijnbaar geen invloed. Ook de lengte van de bloei lijkt onveranderlijk: altijd kunnen we zo’n vier weken genieten van de bloemenzee.

Vier weken feest op Verwolde!

TIP Bezoek huis Verwolde bij Laren: www.glk.nl/verwolde