Plan van aanpak _DEEL1

NORG+ De gasopslag bij Langelo , Sigrid Bekkema 1GMD PGED Assesment

1

Inhoudsopgave

2

1

I n l e i d i n g Voor mijn assessment voor de module Geo Design ga ik een infographic maken over een actueel milieu en klimaat vraagstuk. Het vraagstuk moest afgebakend worden door een casus, ik had de keuze uit: Klimaat en energiebeleid, waterveiligheid, waterkwaliteit, landbouw en voedsel en als laatste natuur.

Omdat je de keuze had om te kiezen uit deze afgebakende casussen had ik besloten om mijn onderzoek te focussen op een vraagstuk dichtbij mijn ouderlijk huis. Tevens bedacht ik mij wat interessant zal zijn voor mij en waar bekenden nog wat aan zouden hebben als ik dit assessment afrond.

Na een korte research kwam ik al gauw op het gebied in Langelo terecht omdat daar gasopslag plaats vind. Ik kwam hier mede dankzij mijn zwager die zelf is opgegroeid in Langelo. Ik heb hem horen zeggen dat er veel onduidelijkheid heerst momenteel en dat er plannen zijn om de gasopslag te verhogen. Dit wekte duidelijk mijn interesse en ik hoop dan ook dat niet alleen ik, maar met name anderen waarde aan mijn infographic zullen hechten.

Voor mijn, maar ook voor jouw, de lezer van het verslag, duidelijkheid zal ik puntsgewijs mijn onderwerp en keuzegebied benoemen in de hierop volgende pagina’s. Tevens verzamel ik informatie die ik nodig heb om mijn infographic tot een succes te maken.

Ik wens jou, heel veel leesplezier toe.

2

3

Plan van aanpak Deadlines: 19/2 Plan van aanpak 29/3 Concept en logboek presenteren 10/5 Portfolio en pitch 23/5 Centrale infographic 30/5 Assessment: Infographic + documentatie 07/6 Assessment: Presentatie

A c t i v i t e i t e n : Leertaak 1: Vooro n d e r z o e k Leertaak 1: Plan van aanpak maken (tijdsplanning, doelstelling, opdrachtgever, activiteiten) Leertaak 1: Plan van aanpak inleveren Leertaak 2 : Onderzoeksvraag bepalen doelstelling finetunen Leertaak 2: Kernwaarden uitschrijven Leertaak 2: Deskresearch onderwerp Leertaak 2: Vijf concepten infographic layout Leertaak 2: Logboek deel 1 finetunen Leertaak 2: Logboek deel 1 en vijf concepten inleveren Leertaak 3: Vijf concepten infographic uitwerken voor portfolio Leertaak 3: Portfolio bijwerken Leertaak 3: Pitch v o o r b e r e i d e n Leertaak 3: Portfolio inleveren en pitch houden Leertaak 4: Finetunen gekozen infographic Leertaak 4: Centrale infographic inleveren Leertaak 4: Documentatie bijwerken en finetunen Assesment: Documentatie en infographic inleveren Assessment: Presentatie infographic

4

Kaders D e a d l i n e s : 17 februari 2016 19

februari

2016

19

februari

2016

28

februari

2016

28

februari

2016

6

maart

2016

22

maart

2016

23

maart

2016

29

maart

2016

26

maart

2016

3

mei

2016

9

mei

2016

10

mei

2016

21

mei

2016

23

mei

2016

27

mei

2016

30

mei

2016

7

juni

2016

Onderwerp: NORG+ de gasopslag bij Langelo Keuzegebied: Klimaat en energiebeleid (de gevolgen van..)

Aanleiding: Ik heb voor dit onderwerp gekozen omdat er veel discussies gaande zijn over de verhoging van de gasopslag. De omwonenden van dit gebied staan pal tegenover de mensen van de NAM wiens verantwoordelijkheid bij deze gasopslag ligt. Tevens ligt dit gebied redelijk in de buurt van mijn ouderlijk huis.

Doelstelling: Ik wil een passende oplossing creĂŤren die zowel de omwonenden als de NAM tevreden houdt met dit besluit.

Onderzoeksvraag: Wat is er nodig om zowel de omwonenden en de NAM tevreden te houden met het besluit om de gasopslag in Norg te vergroten?

Startformulering: Hoe ga ik passende oplossing benoemen voor het gasopslagprobleem wat beide partijen tevreden houdt?

Opdrachtgever: de gemeente Noordenveld Doelgroep: De stugge boeren in de omgeving van de gasopslag

5

Onderzoek In het begin van mijn zoektocht ga ik eerst opzoek naar wat informatie van het dorp Langelo zelf.

Al gauw kwam ik terecht op de website van de enceclopedie van Drenthe.

Langelo is een esdorp in de gemeente Noordenveld (tot 1998 Norg) ten noorden van Norg en ten zuiden van Roden. Ten westen ervan liggen de Langelosche Stukken ten oosten van Aa of Groote Diep, ten zuiden de Langeloërduinen, een bosgebied (sinds 1900) en zandverstuivingsterrein met veel toerisme en recreatie en het Langeloër Hof, het restant van een groot eikenbos. Ten oosten liggen de Looakkers (vnl. bouwland, ook grasland en houtwallen) met ten noorden daarvan de Oosterweg, een vroegere schapendrift.

Het dorp ligt ingebed in een 600 ha groot natuurreservaat van het Norger esdorpenlandschap.

Onderaardse opslagplaats voor aardgas van de NAM. (zie: Gasopslag Langelo) Bron: http://www.encyclopediedrenthe.nl/Langelo&highlight=langelo Later ook een stuk over de Gasopslag in Langelo.

Ondergrondse opslag van aardgas. Dient voor de opvang van een tijdelijke grote vraag naar huishoudelijk gas.

De druk in het grote gasveld van Groningen is inmiddels zo laag geworden, dat deze op dagen van strenge kou niet meer voldoende is. Er kan dan niet meer voldaan worden aan de zogeheten piekvraag. Om dit op te lossen, zijn er in Nederland drie gasvelden geschikt gemaakt voor gasopslag onder hoge druk die hierin kunnen voorzien. De andere twee velden waarin gas wordt opgeslagen liggen bij Grijpskerk in Groningen (industrieel gas) en bij Alkmaar in Noord-Holland (van de maatschappij Amoco). Bovengronds is in Langelo een grootschalig industrieel complex gerealiseerd.

In opdracht van de NAM hebben Architectenbureau Cor Kalfsbeek uit Borger en Bureau Alle Hosper, landschapsarchitectuur & stedebouw b.v. uit Haarlem, daarvoor een ontwerp gemaakt dat de confrontatie tussen grootschalige industriële uiting met het beekdal van het Groote Diep en het esdorp Langelo niet ontkent door deze weg te stoppen achter ‘schaamgroen’, maar er een nieuw ruimtelijk element aan toevoegt met een hoge architectonische en landschappelijke kwaliteit. Het bindende element is een ‘strip’ van 60 m breed en 580 m lang. Deze strip fungeert als as, geaccentueerd door een groene uitzichtpiramide aan de dorpszijde en een fakkel aan de andere kant. Langs de strip ligt een talud waarin de controlegebouwen en de entree tot het complex zijn opgenomen.

Om verwarring te voorkomen tussen de benaming van het gasveld gaan we even terug naar de geschiedenis van Langelo. Tot 1998 heette de gemeente waar Langelo deel van uitmaakt Norg.

Omdat het gasveld in deze gemeente ligt is daarom ook voor de benaming gekozen. Echter heet de gemeente nu Noordenveld en doelt Norg voor de meesten op een dorp verder op. Vandaar staat dit gasveld in de streek beter bekend als gasopslag Langelo, en bij de NAM als gasopslag Norg.

Op de website van de NAM wordt duidelijk informatie gegeven over het project waar ik mij mee bezig houdt. Dit project heet NORG+.

De ondergrondse gasopslag Norg is een van de twee ondergrondse gasopslagen van NAM. Naast deze opslag heeft NAM ook een gasopslag in Grijpskerk. De ondergrondse gasopslag in Norg bestaat sinds 1997 en maakt gebruik van een voormalig gasveld. ‘s Zomers injecteert NAM aardgas in het lege gasveld, in de winter levert NAM dit aardgas zodra dat nodig is. Dat kan zelfs binnen een uur!

Als het ’s winters ineens gaat vriezen, draaien we met z’n allen tegelijk de thermostaat hoger.

Ook gebruiken we meer heet water. Op dat moment komt er niet voldoende gas uit onze kleine velden en het Groningen-gasveld om aan die piekvraag te voldoen. Daarom slaan we in Norg en Grijpskerk gas ondergronds op in lege gasvelden. Dat doen we ‘s zomers, want dan wordt er minder gas verbruikt dan gemiddeld. Ook als de gasproductie om een andere reden uitvalt, kan NAM gas leveren uit de gasopslagen.

Uitbreiding Het is nodig om de capaciteit van de gasopslag Norg uit te breiden omdat het Groningen-gasveld steeds leger wordt. Als er bij consumenten een piekvraag naar gas ontstaat, haalt NAM allereerst gas uit de kleine velden en uit het grote Groningen-gasveld. Maar omdat dit veld steeds minder kan leveren, moet de gasopslag Norg vaker bijspringen. Het gas uit het Groningen-gasveld en de gasopslag hebben dezelfde samenstelling dat geschikt is voor gebruik in huishoudens.

Het gas dat wordt opgeslagen in de gasopslag Grijpskerk is meer geschikt voor de industrie door de hogere calorische waarde.

Bron: http://www.nam.nl/nl/our-activities/norg/about-norg.html

Het complex heeft in 2000 de Drentse Welstandsprijs gekregen. Deze prijs werd uitgereikt door Margreet de Boer, als Commissaris van de Koningin in Drenthe tegenstander van de locatie bij Langelo, later als minister verantwoordelijk voor de aanwijzing van de locatie.

Bron: http://www.encyclopediedrenthe.nl/Gasopslag%20Langelo#

6

7

De uitbreiding van de gasopslag Norg is inmiddels in volle gang. In 2012 heeft NAM een extra put geboord. Ook is er een nieuw meetstation gebouwd, waardoor de in- en uitgaande gasvolumes nog nauwkeuriger worden gemeten. Tussen 2013 en 2014 werden er meer putten geboord en een extra compressor geïnstalleerd. Alles voor een goed doel: de zekerheid van het beschikbaar zijn van aardgas wanneer dat nodig is!

De gasopslag Norg had bij aanvang van het project 6 gasputten en 2 compressoren en er kan zowel gas worden geïnjecteerd als geproduceerd. Er kon tot op dat moment 3 miljard m3 gas worden opgeslagen en 50 miljoen m3 per dag worden geproduceerd. Met de voornoemde extra putten en compressor wil NAM de productiecapaciteit uitbreiden tot 76 miljoen m3 gas per dag en het opslagvolume vergroten tot circa 7 miljard m3.

Bron: http://www.nam.nl/nl/our-activities/norg/planned-work.html

NAM wil grotere drukverschillen Het gasveld Norg bestaat als het ware uit vier blokken, ook wel compartimenten geheten. Als het gas er in de zomer wordt gepompt stijgt de druk en die daalt in de winter als het er uit wordt gehaald. Er zijn wettelijke bepalingen voor de druk: maximaal 327 Bar en minimaal 235 Bar. De NAM wil nu voor het blok met het meeste gas een maximum van 347 Bar en een minimum van 225 Bar. Als dat niet mag, kan er veel minder gas opgeslagen worden of zoals de NAM het omschrijft, leidt het tot “een significante reductie van de mogelijke inzet van de ondergrondse gasopslag.”

De wettelijke bepalingen zijn opgelegd, erkent de NAM, vanwege mogelijke aardbevingen.

De NAM vermeldt dat er bij Norg twee aardbevingen zijn geweest: op 3 mei 1995 met 1.5 op de schaal van Richter (dat was in de laatste fase van de gaswinning) en op 7 juni 1999 met 1.1 op de schaal van Richter (bij ingebruikname als gasopslag). Daarna, dus de afgelopen 16 jaar, waren er geen aardbevingen. Dat is voor de NAM een doorslaggevend argument om aan de regering te vragen drukverhoging en -verlaging toe te staan.

De NAM is overigens blijkbaar zelf verbaasd over dat er niet meer aardbevingen zijn geweest en weet ook niet goed hoe dat kan. Een mogelijke verklaring hiervoor is volgens de NAM dat de wisselende drukken “elastische deformatie veroorzaken”, waarbij spanningen als het ware opgevangen worden door het gesteende zonder dat het gaat beven. Toch zijn volgens de NAM in de toekomst bevingen krachtiger dan 1.5 op de schaal van Richter niet uit te sluiten. Dat zijn dus aardbevingen krachtiger dan zich tot nu toe hebben voorgedaan bij Norg.

Nu zou men kunnen verwachten dat minister Kamp het plan van de NAM afwijst, gegeven de twijfels die de Tcbb heeft. Maar dat is niet het geval. De minister heeft de gasopslag in Norg immers hard nodig. In Norg kan gas opgeslagen worden dat van oorsprong van elders komt (bijvoorbeeld kleine velden of Rusland). Dan hoeft er minder gas uit het Groningen-veld gehaald te worden. Extra risico´s bij Norg moeten we dan maar voor lief nemen.

Zorgen om nieuw gasopslagplan Langelo: ‘Maar wat moet je beginnen tegen de hoge heren?’

LANGELO - De inwoners van Steenbergen maken zich steeds meer zorgen over de gevolgen van de ondergrondse gasopslag bij Langelo, nu het ministerie van Economische Zaken de normen hiervoor heeft verruimd.

Door die verruiming mag er meer gas worden opgeslagen worden. Hierdoor kunnen er grotere drukverschillen ontstaan in de bodem, met mogelijk meer en zwaardere aardbevingen tot gevolg.

Meer risico Volgens inwoner Karel Wassink van Steenbergen houdt de NAM zich niet aan afspraken.

“Ons is gezegd dat de bevingen in ieder geval niet heviger zouden worden. En nu gaan we kennelijk veel meer risico lopen dan nu al het geval is.”

Wassink hecht weinig waarde aan de conclusie van de NAM dat grotere drukverschillen nauwelijks gevolgen zullen hebben. “Dat hebben we in het begin ook in Noord-Groningen gehoord. Maar de realiteit is toch echt wel anders.”

Hoge heren Inwoner Klaas Hulshof is ook niet blij met de nieuwe ontwikkeling. “Het is allemaal niet zo mooi. Je krijgt op deze manier alleen maar grotere drukverschillen”, stelt hij bezorgd vast.

Om er vervolgens aan toe te voegen: “Maar wat moet je beginnen tegen de hoge heren?”

Grotere problemen Raadslid Pierre Baas van de Lijst Groen Noordenveld kent de zorgen in Steenbergen. “De praktijk heeft al uitgewezen dat er schade is ontstaan door onverklaarbare scheuren in woningen. Hierover loopt nog een onderzoek. Als je de druk nu verder gaat opvoeren, dan worden de schommelingen uiteraard groter. Net als de problemen die hieruit voortkomen.”

Baas vraagt zich af waarom opeens binnen veertien dagen een besluit is genomen over de ruimere normen voor de opslag.

Door: Peter Vegter , dinsdag 11 augustus 2015 Bron: http://www.rtvdrenthe.nl/nieuws/98432/Zorgen-om-nieuw-gasopslagplan-LangeloMaar-wat-moet-je-beginnen-tegen-de-hoge-heren

Bron: http://www.co2ntramine.nl/uitbreiding-gasopslag-norg-vergroot-kans-zwaardere-aardbevingen/

8

9

> Retouradres Postbus 20401 2500 EK Den Haag Directoraat-generaal Energie, Telecom & Mededinging Directie Energie en Omgeving

De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 2513 AA ’s-GRAVENHAGE

Bezoekadres Bezuidenhoutseweg 73 2594 AC Den Haag Postadres Postbus 20401 2500 EK Den Haag Factuuradres Postbus 16180 2500 BD Den Haag Overheidsidentificatienr 00000001003214369000

Datum Betreft

15 januari 2016 Beantwoording vragen over mogelijke aardbevingen door uitbreiding van de gasopslag in gasveld Norg

Geachte Voorzitter, Hierbij stuur ik uw Kamer de antwoorden op vragen van het lid Dik-Faber (ChristenUnie) over mogelijke aardbevingen bij Langelo door uitbreiding van de gasopslag in gasveld Norg (ingezonden 12 november 2015, kenmerk 2015Z21358).

T 070 379 8911 (algemeen) www.rijksoverheid.nl/ez Ons kenmerk DGETM-EO / 15168510 Ons kenmerk 2015Z21358

1 Bent u bekend met het bericht ‘Frustraties groeien rond gasopslag bij Langelo’?1 Antwoord Ja. 2 Waarom zijn de inwoners tot op heden niet geïnformeerd over de vergroting van de gasopslag, terwijl daar wel op is aangedrongen, bijvoorbeeld via een brief van de Gedeputeerde Staten in Drenthe? Waarom zijn bewoners niet geïnformeerd, laat staan betrokken bij de besluitvorming, terwijl de Onderzoeksraad voor Veiligheid heeft geadviseerd2 om complexe en onzekere risico’s als uitgangspunt te nemen van het handelen van partijen en om de communicatie richting bewoners te verbeteren? Waarom zijn bewoners niet eens geïnformeerd, terwijl u hebt toegezegd om bewoners een grotere rol te geven bij besluitvorming rondom mijnbouwactiviteiten?

3 Bent u bereid om bij de NAM aan te dringen op tijdige en zorgvuldige communicatie met bewoners en ook het betrekken van bewoners bij de besluitvorming?

Antwoord 2 en 3 Het is belangrijk een onderscheid te maken tussen de realisatie van de feitelijke uitbreiding van de gasopslag en de aanpassing van het opslagplan Norg.

1

10

http://www.rtvdrenthe.nl/nieuws/101943/Frustraties-groeien-rond-gasopslag-bij-Langelo http://www.onderzoeksraad.nl/nl/onderzoek/1991/aardbevingsrisico-s-in-groningen/publicatie/1620/veiligheidgeen-rol-bij-gaswinning-groningen#fasen 2

11

12

13