Schooldomein 4, katern LEESDOMEIN

LEESDOMEIN

Speciale uitgave bij SCHOOLDOMEIN NO. 4, jaargang 34, maart 2022

Het belang van de maatschappelijke bibliotheek 2 INTRODUCTIE SIBO ARBEEK De maatschappelijke bibliotheek leeft!

3 BIBLIOTHEEK OP SCHOOL Lees het zelf en wees jezelf 4 HESTER VAN BEEK De bibliotheek als third place

6 DEBAT OVER DE MAATSCHAPPELIJKE ­BIBLIOTHEEK De bibliotheek als satéprikker 10 STADKAMER ZWOLLE Een plek in mijn stad waar ik rust en woorden vind 13 BIBLIOTHEEK RIJN EN VENEN Dynamische ontmoetingsplek voor alle Alphenaren 16 DE KLINKER EN DE STATIE Huiskamers van de stad 18 PREDIKHEREN STADSBIBLIOTHEEK MECHELEN Een bibliotheek tussen barokke muren 20 FORUM GRONINGEN De wereld van nu en morgen verbinden 22 LIGNE SITTARD Dé ontmoetingsplek van Sittard

SCHOOLDOMEIN SPORTDOMEIN ZORGDOMEIN WIJKDOMEIN

SDO22_TDS_BW_nr4_KATERN LOS.indd 1

24 ’T SAAMDEEL, KINDCENTRUM WIJLAND EN BMV HEERLERBAAN De bibliotheek in MFA’s 26 COLLAGE VAN PROJECTEN

3 11 17 22 27 23-02-22 14:09

LEESDOMEIN

Tekst Sibo Arbeek

De maatschappelijke bibliotheek leeft!

Het belang van bibliotheken is groot voor onze samenleving. Uit onderzoek van het CBS en de Koninklijke Bibliotheek blijkt dat het bezoekersaantal van openbare bibliotheken in 2018 met 5% is gestegen naar 62,6 miljoen gebruikers. De klassieke uitleenbibliotheek wordt steeds meer een brede maatschappelijke bibliotheek die oplossingen biedt voor veel maatschappelijke vraagstukken.

Z “Zo is er in veel bibliotheken tegenwoordig wifi, goede koffie en in sommige biebs zelfs een restaurant”

o is er in veel bibliotheken tegenwoordig wifi, goede koffie en in sommige biebs zelfs een restaurant. Mensen kunnen er werken of studeren, maar ze spreken ook bewust af in de bibliotheek, ook voor zakelijke gesprekken.

Onder studenten is het een populaire plek om in een rustige ruimte te kunnen studeren. Ondanks de verschuiving van de klassieke uitleenfunctie naar de maatschappelijke functie blijft de collectie een belangrijk onderdeel van de lokale bibliotheekvoorziening. Sinds de start in 2014 nemen de omvang van de digitale collectie, het aantal uitleningen en het aantal accounts bij de online Bibliotheek nog steeds toe. De fysieke bibliotheek heeft echter nog steeds het grootste ledenbestand: één op de tien volwassenen en zeven op de tien kinderen in Nederland zijn lid van de lokale bibliotheek. Bezoekers waarderen de maatschappelijke waarde op het gebied van ontspanning & inspiratie, economisch welzijn en persoonlijke ontwikkeling. In wijkvestigingen en kleinere plaatsen komt ook naar voren dat de

Sibo Arbeek

2

SCHOOLDOMEIN

SDO22_TDS_BW_nr4_KATERN LOS.indd 2

bibliotheek vooral moet blijven bestaan en ook in dorpen en wijken open moet blijven.

LEESVAARDIGHEID Voor de doelgroep jeugd zijn de basisschool en de bibliotheek essentiële voorzieningen om laaggeletterd­ heid te voorkomen. Veel scholen bieden lees­onderwijs dat ervoor zorgt dat kinderen goed leren lezen. Wie gemotiveerd is om te lezen houdt vanzelf zijn lees­ vaardigheid op peil, ook nadat hij de school heeft verlaten. Scholen kiezen er daarom voor samen met de bibliotheek in te zetten op lezen in de vrije tijd.

Op die manier maakt de school gebruik van ‘leertijd’ ­buiten school om de taalontwikkeling van kinderen een extra impuls te geven. Kinderen die plezier heb­ ben in lezen, lezen meer en daardoor ook beter.

Een groeiende leesvaardigheid geeft een gevoel van competentie en helpt de leesmotivatie in stand te houden.

De bibl

BASISVAARDIGHEDEN De bibliotheek heeft ook een rol voor laaggeletterden in Nederland. Deze mensen hebben behoefte aan ondersteuning om de basisvaardigheden aan te leren.

Niet alleen voor de laaggeletterden zelf, maar ook voor overheid en werkgever blijft laaggeletterdheid een enorm probleem. Laaggeletterden hebben vaak een grotere afstand tot de arbeidsmarkt en ook kan laaggeletterdheid op de werkvloer negatieve effecten hebben. Naast dat het de doorgroeimogelijkheden van werknemers enorm beperkt, kan het ook letterlijk gevaarlijk zijn wanneer mensen bijvoorbeeld etiketten van gevaarlijke stoffen niet kunnen lezen.

Uit onderzoek blijkt dat de rol van de bibliotheek als netwerkpartner op het gebied van kwetsbare groepen steeds meer wordt gezien. Bibliotheken zijn dus veel zichtbaarder geworden als aanbieder van nonformele educatie basisvaardigheden.

Biblioth

Kindcen

gekozen mee in

Lees verder op https://www.bibliotheekinzicht.nl of www.kb.nl.

maart 2022

23-02-22 14:09

LEESDOMEIN

Tekst Daan Josee

BIBLIOTHEEK OP SCHOOL

Lees het zelf en wees jezelf Telkens wanneer mij iets bereikt over een boek dat ik zelf ook heb gelezen valt me op dat het verslag verschilt van mijn eigen leeservaring. Dat verschil is niet vervelend, maar juist interessant.

“We ontwikkelen niet een persoonlijkheid om een identiteit te verwerven, maar om gehecht te zijn”

De bibliotheek in intergenerationele school de Jutter op Vlieland.

Bibliotheek in de ontmoetingsruimte van Kindcentrum Emmerhout, de plaats is zo gekozen dat het kind er zoveel mogelijk mee in aanraking komt.

O

fschoon de woorden dezelfde zijn komt het gelezene toch anders tot bloei in een ander hoofd. Dat moeten andere mensen ook ervaren hebben. Zelf lezen is dus beter omdat je eigen persoon erbij wordt ingeschakeld. De opgedane kennis krijgt dan de kleur mee van je innerlijke denken en dat tekent je persoonlijkheid.

Kennis opdoen, kennis koppelen en kennis delen zijn de woorden die je vaak hoort als het gaat om te groeien door leren en succesvol samen zijn. De

taal vervult daarin een belangrijke rol. Toch gaat het om meer dan overdracht alleen. Het gaat ook om verwerking en daar speelt taalvaardigheid een belangrijke rol in. Door de kennis binnen de ‘eigen’ taal te situeren kan die worden afgebeeld op de persoonlijkheid en kan die meer werk verrichten in de communicatie met de ander.

Een goede taalvaardigheid is geweldig behulpzaam bij het uitdrukken van je ideeën en denkwijzen. Het geeft je letterlijk meer kans om gehoord te worden.

Een vaardigheid leer je in de praktijk, in dit geval dus door te lezen. Het kan dan ook niet genoeg benadrukt worden wat het belang is van zelf lezen, zelf tot je nemen. Het rendement daarvan is voor de ontwikke­ ling vele malen hoger dan van horen zeggen of van elders vernemen. Waarom is dit zelf lezen zo belang­ rijk? Het antwoord vind je tot diep in ons wezen van leven, wonen en leren terug. Ondanks het populaire geloof in circulariteit keert niets in zichzelf terug.

Het is onmogelijk en in strijd met de fundamentele natuurwetten. Er is altijd een differentieel verschil.

Dat is ook de bron van alle groei en vooruitgang. Het is zelf de motor van de evolutionaire groei. Een klein verschil in het erfelijk materiaal zorgt voor de bloei van een volkomen nieuw en uniek individu. De taal ontwikkelt zich op een vergelijkbare wijze.

In het wegschrijven van ‘objectieve’ kennis ontstaat in de verwerking door een kind die kleine differentie, die opnieuw veruiterlijkt in de taal, een accent­ verschuiving in de beleving van de kennis teweeg­ brengt. Dat wordt weer intersubjectief gedeeld en weer opnieuw talig gemaakt door de ander. Door de taal wordt de kennis beleefbaar en daardoor ­makkelijker assimileerbaar. We ontwikkelen niet een persoonlijkheid om een identiteit te verwerven, maar om gehecht te zijn. Taal en architectuur kunnen ons daarbij helpen, dus wat is er mooier dan een bibliotheek op school!

Daan Josee, architect bij Maas Kristinsson Architecten www.kristinssonarchitecten.nl.

SCHOOLDOMEIN

SDO22_TDS_BW_nr4_KATERN LOS.indd 3

maart 2022

3

23-02-22 14:09

Tekst Sibo Arbeek

DE BIBLIOTHEEK ALS THIRD PLACE

Nieuwe bibliotheek Alphen werkt als community De nieuwe bibliotheek in Alphen werd in 2020 geopend. Het is al snel een plek geworden om te ontspannen en deel uit te maken van het sociale leven. Het is echt de ‘huiskamer’ van de stad, waar ruimte is voor spontane ontmoetingen.

4

SCHOOLDOMEIN

SDO22_TDS_BW_nr4_KATERN LOS.indd 4

maart 2022

23-02-22 14:09

LEESDOMEIN

D

irecteur Hester van Beek heeft sinds 2016 de verantwoordelijkheid over de acht bibliotheken in de gemeenten Alphen aan den Rijn, Kaag en Braassem, Nieuwkoop en Zoeterwoude-Dorp. Ze houdt zich onder andere bezig met de nieuwe huisvesting van de Alphense bibliotheek en daarnaast met nieuwe lokale bieb­ punten. Hester: “Ik zie de bibliotheek als een ‘Third Place’; de derde plek naast je woning en werk, waar je naar toe gaat om te ontspannen en deel uit te maken van het sociale leven. Je moet het zien als een ruimte zoals een park of een plein.

Het zijn de plekken waar je vrienden ontmoet en waar je graag bent omdat het er aangenaam is.”

In de nieuwe locatie is veel aandacht besteed aan het creëren van plekken met een eigen sfeer, waar iedereen zich welkom voelt en graag verblijft.

“Het is eigenlijk de huiskamer van de stad”, vertelt Hester; “daar komt dan de programmering nog eens bij, waardoor het een bloeiende culturele basisvoorziening is geworden. Naast het klassieke aanbod en de uitgebreide collectie (digitale) boeken en tijdschriften, kun je hier ook terecht voor drie thema’s: Taal & Verhaal, Erfgoed en Duurzaamheid. We zijn ook op zondag open met een laagdrempelig cultureel programma. Je wilt dat bezoekers verrast worden door andere dingen dan waar ze in eerste instantie voor kwamen; zodat ze geïnspireerd raken. Het is een plek geworden voor alle generaties.”

ONTMOETING, VERBINDING EN VERRIJKING “We programmeren bij voorkeur in co-creatie; zo werken we samen met lokale historische verenigingen die zich met erfgoed bezighouden. Je kunt hier een bezoek brengen aan het Erfgoedcentrum en het Huis van Duurzaamheid. In het Erfgoedcentrum heeft de studiezaal van het gemeentearchief een plek gekregen. Erfgoed heeft een centrale plek en dat versterken we door middel van programmering: tentoonstellingen, lezingen, cursussen, en educatieve programma’s voor scholen. Binnen het zogenaamde Huis van Duurzaamheid werken we samen met de gemeente en heel veel netwerkpartners die zich met Duurzaamheid bezighouden. Zo programmeren we Duurzaamheidsspreekuren, De Proeftuin, Tegen­ licht Meet-ups, debatten, lezingen, cursussen, de Duurzaamheidsmarkt en educatieve programma’s voor scholen. Binnen het thema Taal & Verhaal hebben we een programmering neergezet voor kinderen en volwassenen, waarbij het vertellen van verhalen en taal een belangrijk uitgangspunt vormt.

Het Taalhuis is een belangrijke pijler waarbij we aandacht besteden aan de ontwikkeling van basis­ vaardigheden. Zowel aan het beter leren spreken,

lezen en schrijven van de Nederlandse taal als aan digitale vaardigheden.”

KUNST EN CULTUUR “Op veel plekken in het gebouw hebben we studie- en leesplekken gemaakt met goede Wi-Fi. We zien dat veel jongeren en studenten maar ook ZZP’ers van de bieb gebruik maken. Lokale organisaties hebben ook een vaste plek gekregen, waaronder de VVV. De boomhut op de verdieping is een kunstobject en een echte blikvanger, waar mensen ook kunnen vergaderen en studeren. Kunst en Cultuur is één van de vijf kerntaken die wij als bibliotheek hebben. Het is belangrijk om met mooie kunstprojecten inwoners te betrekken bij het maken van kunst. Daarom zijn we met een groot community art project gestart genaamd ‘Onderlinge Verbondenheid’. Het is voor alle inwoners belangrijk om een bloeiend cultureel leven te stimuleren in Alphen en daar dragen wij als grootste culturele instelling heel graag ons steentje aan bij.”

OP MAAT FACILITEREN “In de bibliotheek lag het accent altijd vooral op naar behoefte voorzien van informatie aan bezoekers”, vertelt Hester; “nu gaan onze medewerkers actief op zoek naar communities die er vaak al zijn om ze vervolgens op maat te faciliteren. Dat noemen we de community library: een bibliotheek die mede wordt vormgegeven door een (deel van) de loka­ le gemeenschap. Zo sluit je aanbod ook beter aan op de ­behoeftes van die gemeenschap en maak je gebruik van de kennis in die gemeenschap. Het kan om een gedeeld thema als moestuinen of de klimaat­ ontwikkeling gaan, jonge ouders die met elkaar in contact willen komen of jongeren die in hiphop ­geïnteresseerd zijn en iets met taal willen doen. Het is een logische doorontwikkeling van de huiskamer­ functie naar de samenleving. Het is belangrijk dat de bibliotheek ook buiten de muren actief is, bijvoor­ beeld in wijken of kernen waar geen vestiging is.

Ook al hebben we een brede programmering; de collectie is en blijft de basis; lezen en geletterdheid is een kerntaak (wettelijk); daar zijn we van en voor.

We ontwikkelen ook digitale vestigingen, maar ik zie dat de digitale bibliotheek de fysieke niet verdringt.

Het bestaat naast elkaar; de ene lezer kiest voor een e-reader, terwijl de andere graag in boeken wil ­snuffelen. Je vindt hier ook een fijn grand café, zodat je bij je tijdschrift, krant, boek of tablet ook een goede kop koffie en een broodje kunt bestellen. Kom vooral eens langs!”

Voor meer informatie kunt u contact opnemen met Hester van Beek, h.vanbeek@bibliotheekrijnenvenen.nl.

SCHOOLDOMEIN

SDO22_TDS_BW_nr4_KATERN LOS.indd 5

“We program­ meren alleen maar in co-­ creatie, dat wil ­zeggen altijd met minstens een andere ­partner”

maart 2022

5

23-02-22 14:09

Tekst Sibo Arbeek Fotografie Kees Rutten

DE BIBLIOTHEEK ALS SATÉPRIKKER

De kansen van verbinding Waar de bibliotheek tot pakweg tien jaar geleden vooral werd wegbezuinigd, is ze nu niet meer weg te denken in het publieke domein. Vaak als onderdeel van een brede maatschappelijke voorziening of als huiskamer van stad of dorp, waar tal van activiteiten worden georganiseerd. Lang leve de bibliotheek!

Erwin Veneklaas Slots

Kees Wil

L

aaggeletterdheid, elkaar ontmoeten bij een kop koffie of culturele activiteiten organiseren; het is allemaal onderdeel van de nieuwe maat­ schappelijke bibliotheek, waarbij de medewerkers zelf actief op zoek gaan naar communities om te ­faciliteren en te ondersteunen. In het debat ­kwamen experts aan het woord. Hester van Beek opent: “Toen ik tien jaar geleden bij de bibliotheek kwam werken dacht iedereen dat het digitale boek de fysieke boekenkasten zou verdringen.

Nu zie je dat ze naast elkaar bestaan en de biblio­ theek een bredere maatschappelijke doelstelling heeft g ­ ekregen, zowel educatief, maatschappe­ lijk als c­ ultureel. We hebben onszelf opnieuw ­uitgevonden, waarbij we onze expertise breder uitdragen en actief de verbinding zoeken. Dat zie je ook terug in de huisvesting, waar we in samen­ werking met andere partijen de programmering op elkaar afstemmen.” Astrid Vrolijk knikt: “De ­bibliotheek was er altijd al voor de persoonlijke ontwikkeling van burgers. Tot tien jaar geleden ­deden we dat door boeken uit te lenen. Nu zijn er zoveel meer manieren om een bijdrage te leve­ ren aan de persoonlijke ontwikkeling van men­ sen; denk aan een leven lang leren en het helpen aanleren van basisvaardigheden. Voor het geld dat we krijgen creëren we nu veel meer maatschappe­ lijke waarde. Of we daarmee bijdragen aan minder eenzaamheid is lastig in een getal te meten, maar we zien wel dat de verblijfsduur van ouderen ­toeneemt.”

COMMUNITY LIBRARIAN Astrid: “Je ziet dat de functie van de t­ raditionele ­bibliothecaris verdwenen is en de opleiding ­bestaat ook al niet meer. We nemen een nieuw type m ­ ensen aan; leesconsulenten met een pabo-achtergrond, front-office medewerkers die bijvoorbeeld in de hospitality hebben gewerkt. Ik selecteer veel

6

SCHOOLDOMEIN

SDO22_TDS_BW_nr4_KATERN LOS.indd 6

Hester van Beek

Sjoerd G

Astrid Vrolijk

Linda Kr

meer op persoonlijkheid; durf je op mensen af te ­stappen?” Hester: “Dat noemen we de community librarian die zowel kennis kan halen als brengen en ­communities kan vormen.” “In Apeldoorn noemen ze dat de ­wimmer”, reageert Erwin Veneklaas Slots; “en dat staat voor wandelende informatiemede­ werkers.” “Waar andere sectoren problemen hebben om ­nieuwe mensen aan te nemen, hebben wij dat helemaal niet”, eindigt Astrid. “Je hebt bij ons een geweldige baan waarbij je op een creatieve en onder­ nemende manier de gemeenschap kunt dienen. En daarin staat de collectie nog steeds centraal, hoor.

Gelukkig maar.”

BIBLIOTHEEK ALS NIEUWE KERK Astrid verder: “De overheid digitaliseert en wij helpen met belastingaangiften, zaken rond gezond­

maart 2022

23-02-22 14:09

LEESDOMEIN

Kees Willems

Sjoerd Groen

Linda Kröse

Chris de Jonge

DEELNEMERS: JHK Architecten Stadkamer Zwolle Bibliotheek Rijn en Venen Atelier PRO abcnova HEVO ICSadviseurs TenW Schooldomein

Chris de Jonge, partner-architect Astrid Vrolijk, directeur-bestuurder Hester van Beek, directeur-bestuurder Leo Oorschot, architect-urbanist Sjoerd Groen, partner-adviseur Linda Kröse, partner-projectmanager Erwin Veneklaas Slots, adviseur Kees Willems, partner-architect Sibo Arbeek, moderator/hoofdredacteur

Leo Oorschot

heid en life style, participatie of financieel fit zijn.

Wij zijn natuurlijk geen diëtisten, maar kunnen wel iets ­betekenen rond gezond eten of helpen om de ­etiketten te lezen. De samenleving polariseert en mensen leven in hun eigen bubbel. Om mensen uit verschillende bubbels met elkaar kennis te laten ­maken organiseren wij bijvoorbeeld de human library, om mensen op een natuurlijke manier in ­contact te brengen.” Hester knikt: “Ik zie de biblio­ theek als third place, waar je je thuis voelt. Zo zijn we in het oude gemeentehuis in Boskoop een ­bibliotheek gestart, waar we ook het beheer doen. Boskoop is een hechte gemeenschap en het ­monument heeft een emotionele waarde; dan moet je er geen kantoor van maken. We hebben de oude raadzaal in oude luister hersteld en die wordt intensief gebruikt en ook ­verhuurd. Samen met de bewoners gaan we het buitenterrein met groen inrichten en er komt een

terrasje. Op een andere plek ben ik juist weer met ­ondernemers bezig om een TechCampus te maken met een bibliotheek erin. Voor de beroepen van ­morgen is (digitale) geletterdheid enorm belang­ rijk. Je moet lokaal kijken wat de behoefte is.” De ­bibliotheek wordt ook wel de nieuwe kerk genoemd”, reageert Astrid. “Als je vroeger een bibliotheek binnen liep zag je een tafel met boeken; nu drink je koffie in het grand café en zie je overal activiteiten om je heen. De UB in Utrecht zit vol met leerlingen uit de buurt en die worden dan weer weggejaagd omdat de studenten er moeten ­studeren.” Sjoerd Groen lacht: “Het is vaak net een catwalk, waarbij het leren ook een middel is om te zien en g ­ ezien te worden.” ­Hester: “Juist in coronatijd k ­ wamen leerlingen hier om elkaar te ontmoeten en rustig te leren. Soms moet je even handhaven, maar dat valt eigenlijk wel mee.

Hoe meer reuring hoe beter.”

SCHOOLDOMEIN

SDO22_TDS_BW_nr4_KATERN LOS.indd 7

maart 2022

7

23-02-22 14:10

SATÉPRIKKER “De bibliotheek is een aantrekkelijk verbindingspunt om een omgeving weer aantrekkelijker te maken”, voegt Linda Kröse toe, “in Sittard-Geleen vind je een hogeschool, een bibliotheek, een theater en andere maatschappelijke functies. In Vught zit de bibliotheek in een voormalige kerk. De schaal en invulling verschillen, afhankelijk van de omgeving.

Een stadsbibliotheek heeft weer een andere functie dan een dorpsbibliotheek.” “Waren bibliotheken tot voor een aantal jaren vaak solitaire gebouwen, nu zijn ze steeds meer geïntegreerd in bijvoorbeeld ­Kulturhusen en Kindcentra,” signaleert Erwin. “Ik begeleid combinaties met onderwijs, sport, welzijn en cultuur. De kracht van een bibliotheek is dat bezoekers uit alle lagen van de gemeenschap komen.

Door met andere functies te combineren komen bezoekers ook in aanraking met de bibliotheek. Je ziet dan dat muren en poortjes verdwijnen, waardoor het ook weer makkelijker wordt om het beheer te regelen. Overdag is de bibliotheek er voor de school en na schooltijd voor de burgers.” Kees Willems: “Ik heb veel kindcentra ontworpen met een biblio­ theek, zoals in de MFA Kapelle, de BMV Heerlen en het Groningse Middelstum. Een kindcentrum is vaak één van de weinige openbare gebouwen in een wijk, waarbij het bijna vanzelfsprekend is dat er een

8

SCHOOLDOMEIN

SDO22_TDS_BW_nr4_KATERN LOS.indd 8

bibliotheek­functie bij komt.” Sjoerd: “Ik vergelijk de bibliotheek ook wel met een satéprikker die makkelijk verschillende ­functies verbindt.” “Het moet alleen geen ­clubsandwich worden”, reageert Kees. “Het moet behapbaar blijven en dat heeft ook met schaal en de goede plek te maken. In de brede maatschappe­ lijke voorziening (BMV) in Heerlen werken de twee ­scholen samen met de bibliotheek en een jongeren­ organisatie. Het is zaak een gebouw te ontwerpen dat die samenwerking faciliteert.”

PROGRAMMATISCHE SAMENWERKING “De bibliotheek heeft van nature een bredere ­sociale rol, is laagdrempelig en toegankelijk en heeft vanzelf­ sprekend met alle inwoners contact”, stelt Hester; “daarom geven we aan het begin van een proces al aan dat een programmatische samen­werking kansrijk is, maar het onderwijs is vaak nog niet zover. Een ­integraal kindcentrum is daarom nog niet vanzelf­ sprekend, ook al noem je het zo.” Astrid: “Elk bouw­ project moet om die reden met een gezamen­lijke ­visie starten om te voorkomen dat partijen muren gaat optrekken. Wij zijn zes jaren geleden gefuseerd met Muzerie Kunstencentrum en hebben bewust voor de naam Stadkamer gekozen.” Sjoerd knikt: “Ik heb aan het Forum in Groningen mogen werken.

De bibliotheek is niet meer alleen van het boek,

maart 2022

23-02-22 14:10

LEESDOMEIN

maar één van de lagen in de totale p ­ rogrammering.

Het gaat om de ontmoeting en de uitleenfunctie is één van de activiteiten. Juist door die inhoudelijke samenwerking is het nu zo’n succes.”

OPWAARDEREN BESTAANDE PLEKKEN “Ik zie veel kansen voor bibliotheken in bestaand vastgoed”, vertelt Chris de Jonge; “denk daarbij ook aan onverwachte plekken als een parkeergarage of een oud industrieel gebied. Een bibliotheek kan met een grand café een geweldige aanjager zijn om dyna­ miek te krijgen. Ik benader een transformatie als een plug and play model, waarbij je naar behoefte func­ tionaliteiten toevoegt. Het gaat altijd om plekken die potentieel aantrekkelijk zijn. Als architect van Stadka­ mer in Zwolle hebben we het gebied ook een impuls gegeven.” Astrid knikt: “Stadkamer ligt aan de rand van het centrum, waardoor nu een nieuwe verblijfs­ zone is gecreëerd. We konden ook kiezen voor het sta­ tionsgebied, maar daar zouden we tien jaar alleen zit­ ten. De timing is heel erg belangrijk.” Linda: “Bedenk inderdaad dat je niet alles in één gebouw bij elkaar hoeft te brengen. In Sittard is een soort boulevard ontstaan met verschillende aantrekke­lijke functies, waardoor er een natuurlijke flow van mensen is”. Leo Oorschot vult aan: “Op stedenbouwkundig niveau helpt het toevoegen van een bibliotheek om sociaal

“Uiteindelijk gaat het om de persoon­ lijke ont­ wikkeling en daar hoort ook een ­collectie en taalvaardig­ heid bij”

veilig gebied te maken. Het mooist is een kruispunt van langzame verkeerroutes die ook verschillende wijken met elkaar verbindt. Zorg verder dat de bieb op de begane grond zit met een open plint, waardoor je tot tien uur ’s avonds jongeren b ­ ezig ziet, die dan ook niet buiten rondhangen.” Erwin: “In Tilburg zit de bibliotheek in een voormalige werkplaats voor spoorlocomotieven en in Berkel-­Enschot in een klooster, waar een nieuwe wijk omheen werd gebouwd. De ontwikkelaar wilde een trekker hebben en heeft er ook horeca, een c­ ultureel centrum en de ­ emeente in gezet. Een combi­ ­Stadswinkel van de g natie met gemeentehuis zie je ook in Nieuwegein, waar het stadhuis midden in het c­ entrumgebied ligt.

Het lukte maar niet om de begane grond een goede invulling te geven. Nu komt daar de bibliotheek, die eerder op de tweede verdieping lag.” Kees: “Daarom is het zo belangrijk om niet alle delen van de stad gelijk te bestemmen, zodat er ruimte blijft voor kans­ rijke arrangementen. Als je alles dichttimmert lukt dat niet meer. Als je te veel gaat optimaliseren dan wordt het niets meer met het gevoel van dat bruine café, waar iedereen graag wil komen. Dat heeft ook met goede architectuur te maken en aandacht voor kwalitatief goede ruimtes.” Astrid: “Bedenk ook dat het woningtekort verder toeneemt en daarmee ook de behoefte aan makersplaatsen als onderdeel van de deel­economie. Dat zijn de nieuwe plekken waar mensen elkaar ontmoeten en activiteiten delen. Ik zie daar heel veel kansen, waar de bibliotheek een toegevoegde waarde is.”

INTERNE FLEXIBILITEIT Erwin: “In brede voorzieningen is de koppeling met interieurarchitectuur een belangrijk onderdeel van de bouwkundige opgave. Het is belangrijk dat ruimtes en inrichtingen in elkaar overlopen, maar toch herkenbaar zijn. Waar functies in het ontwerp gescheiden worden zie je het in de praktijk vaak fout gaan.” Chris vult aan: “Oneindige flexibiliteit is niet betaalbaar, dus moet je in een ontwerp een beetje overmaat maken, waardoor je ook naar het gebruik flexibel blijft. Daarom begint elke ontwikkeling met een goede fundering en een goede maatvoering. Dat zijn voorwaarden voor gebouwen die aaibaar zijn en een ziel hebben.” Leo knikt: “Een gebouw met meer maatschappelijke functies moet daarom een interne flexibiliteit hebben om in te kunnen spelen op veranderingen.” “Het Forum is geslaagd door de kwaliteit van de binnenruimte omdat de verschillen­ de werelden door de inrichting prachtig verbonden zijn”, vult Sjoerd aan, “als mensen naar buiten komen en zeggen dat het een mooie bibliotheek is geworden hebben we iets niet goed gedaan. Ik durf te stellen dat we inmiddels wel koploper in Europa zijn op het gebied van bibliotheken die stedenbouwkundig en programmatisch prachtig geïntegreerd zijn.”

SCHOOLDOMEIN

SDO22_TDS_BW_nr4_KATERN LOS.indd 9

maart 2022

9

23-02-22 14:10

Tekst Sibo Arbeek Fotografie Marcel van der Burg

GESLAAGDE TRANSFORMATIE TOT KAMER VAN DE STAD

Stadkamer is er voor lezen en leven

Het gebouw aan de Zeven Alleetjes in Zwolle werd voor Stadkamer ontworpen en JHK transformeerde het gesloten volume tot een lichte en verbindende ruimte met toevoeging van een prachtige multifunctionele zaal.

A

rchitect Titia Luiten en Chris de Jonge van JHK Architecten kijken met zichtbaar plezier rond in hun eigen creatie, waar ze al zo’n anderhalf jaar niet geweest waren. Titia: “Een van de speerpunten van de BNA is het a ­ antoonbaar maken van de meerwaarde van architectuur voor mensen. Daarbij maken we gebruik van ‘value cases’ en dit gebouw is eigenlijk een mooi geslaagd voorbeeld daarvan.” Directeur Astrid Vrolijk knikt: “Die fijne gevoelswaarde komt doordat het zo licht, open en laagdrempelig is, met een mooie v ­ erbinding naar de Singel. Omdat het centrum van de stad langzaam uitbreidt liggen we op een perfecte plek. Daarnaast heeft alles met inrichting te maken en ben ik blij dat jullie naast het o ­ ntwerp integraal ook de inrichting hebben gedaan. We w ­ ilden geen bibliotheek bouwen, maar een e ­ ducatief centrum, als een huiskamer voor de stad, gericht op maatschappelijke verbinding. Het voordeel van JHK is dat het vrije denkers zijn en dat zie je aan de inrichting, met bijzondere elementen die zorgen dat het gebouw echt een ontdekkings­

10

SCHOOLDOMEIN

SDO22_TDS_BW_nr4_KATERN LOS.indd 10

tocht is geworden. Normaal vind je in een biblio­ theek op de begane grond tafels met boeken; hier niet. Het budget was niet te ruim dus heeft Chris met een paar ingrepen blikvangers gemaakt, zodat het bijvoorbeeld niet opvalt dat de constructie niet overal even afgewerkt is. Wat wel opvalt is het vele licht en de verdiepingen die heel mooi ruimtelijk verbonden zijn. Tegelijk zorgt dat onaffe ervoor dat het hier als een huiskamer voelt. Het grand café heet dan ook de huiskamer. We willen geen trendy inrichting, je ziet hier hoekjes met strakke meubels en verderop weer chesterfield banken op vloer­kleden. Iedereen kan zijn eigen hoekje kiezen, lezen, studeren en of met elkaar in gesprek gaan.”

maart 2022

23-02-22 14:10

LEESDOMEIN

TRANSPARANTIE EN OPENHEID Het complex uit 1970 is gebouwd in opdracht van de IJsselcentrale en was in gebruik door de GGD, samen met de achterliggende kantoortoren, met sierbetongevel. Op de begane grond zat een publiek toegankelijk informatiecentrum van de IJssel­centrale.

In 1985 werd een tussenlid gebouwd dat de drie bouwdelen aan elkaar verbond. Het bestond uit vier gebouwen, waarbij de GGD zich inmiddels heeft terug getrokken in het meest monumentale gebouw van het complex. De overige drie gebouwen kwa­ men beschikbaar voor Stadkamer, die als organisatie ontstond uit een fusie tussen Bibliotheek Zwolle en Muzerie. De prominente toren is robuust en het entreegebouw is eigenzinnig en kleurrijk ontworpen.

Het bouwdeel uit 1985 was overbodig geworden en sloop ervan gaf ruimte aan een nieuw volume. Het nieuwe bouwdeel is er als contrasterend volume aan toegevoegd en biedt plaats aan een multifunctionele zaal voor het houden van lezingen en optredens.

Dit bouwdeel heeft een voor de functie passende gesloten gevel, maar is bekleed met een translucente huid met een verfijnde verticale belijning. Verlichting achter de translucente huid zorgt ‘s avonds voor een spannend en opvallend spel. De gevel laat zien wat er binnen gebeurt: bij een ­popconcept kleurt de gevel in heftige, wisselende kleuren - terwijl bij een voorlees­ wedstrijd of gala de gevel zacht wit kleurt. Het voorste gebouw, met één van de eerste ­cortenstalen gevels van Nederland, heeft zich ontwikkeld tot een modern monument. Chris: “Ons uitgangspunt in het ontwerp was om transparantie en openheid in het gebouw te brengen. Met enkele grepen hebben we het open gebroken, waardoor de belevingswaarde naar de omgeving toe enorm is verhoogd. Er zat geen kern in, dus die hebben we gemaakt. Door de open plint kregen we bij uitstek de kans om de stad erbij te betrekken. Dit is een heel mooi voorbeeld hoe een heel nuchter ­gebouw getransformeerd kan worden.”

“En dat is ­zeker gelukt”, reageert Astrid, “het is echt

“Er is een plek in mijn stad waar ik rust en woorden vind, waar ik mij kan verliezen dromend als een kind”

vlnr Chris de Jonge, Astrid Vrolijk, Titia Luiten

de huis­kamer van Zwolle geworden, waar iedereen welkom is. Mensen zitten graag op de verdieping boven o ­ mdat ze daar prachtig over de stad kunnen uit­kijken. Daarom hebben we ook de werkplekken langs de ramen gesitueerd.”

BEPERKT BUDGET Astrid verder: “We zijn afhankelijk van subsidie en willen met ons beperkte budget zoveel m ­ ogelijk maatschappelijke waarde creëren. Zeker in de ­culturele sector moet je op zoek naar verdien­ modellen. Wij hebben even onderzoek gedaan naar derde geld stromen, maar dan moet je iets doen wat meer opbrengt dan het kost, dus een commerciële activiteit organiseren. We hebben het omgedraaid; ­iedereen in Zwolle mag onze multifunctionele zaal gebruiken onder twee voorwaarden; wat je er doet moet passen bij de missie en visie van Stadkamer: de

SCHOOLDOMEIN

SDO22_TDS_BW_nr4_KATERN LOS.indd 11

maart 2022

11

23-02-22 14:10

PROJECTINFORMATIE Project Transformatie bestaand vastgoed tot bibliotheek Opdrachtgever Gemeente Zwolle Gebruiker De Bibliotheek, de Muzerie, Kunst & Zo Start Architect JHK Architecten Projectmanagement Gemeente Zwolle Constructeur Alferink-van Schieveen Adviseur installaties Grontmij Adviseur bouwfysica W/E adviseurs Oplevering April 2017

persoonlijke ontwikkeling van mensen. De tweede voorwaarde is dat wat je daar doet voor iedereen toegankelijk moet zijn. Zo hebben we een breed palet van 200 partners die in Stadkamer a ­ ctiviteiten ­verzorgen; van de GGD, spelen met robots, het ­filosofisch café, tot een lezing over euthanasie, exposities en de club van modeltreinen. Kortom; ­activiteiten voor jong en oud. Omdat je ook niet meer de inhoudelijke kennis hebt over al die onderwer­ pen moet je dus samenwerken met andere partners.

Wij doen de publiciteit en faciliteren en vervolgens krijgen we n ­ atuurlijk al die achterbannen van die partners b ­ innen. Daarmee zorg je dat mensen uit de verschillende bubbels in dit gebouw komen. Je wilt vervolgens dat ze elkaar zien en met elkaar in gesprek gaan en elkaar leren begrijpen, waardoor je ook de polarisatie tegen gaat.”

Bruto vloeroppervlakte

HOTSPOTS Astrid: “Het was goed samenspel met de architect, die alle stakeholders heeft betrokken en steeds mijn ­ideeën heeft gewogen. Dan had ik de bibliotheek in Arhus weer bezocht en kwam met nieuwe inzichten thuis. JHK sprak met alle partijen; leden, inwoners, studentenraad, de jongerenraad, de gehandicapten­ raad en medewerkers en kinderen op scholen. Toen we het echt gingen inrichten heeft JHK met MBO-­ studenten de kinderafdeling ontworpen.” Chris:

5.900 m²

12

SCHOOLDOMEIN

SDO22_TDS_BW_nr4_KATERN LOS.indd 12

“Nieuwe vides zorgen voor licht, lucht en zicht en maken een doorlopende en spannende route ­mogelijk. Deze gaten zijn centraal op de vloeren aangebracht, op de meest donkere plek. Boven de grote vide zorgt een daklicht voor natuurlijk daglicht. In de onderste vide, die de begane grond koppelt aan de kelder, liggen ook een tribune en een glijbaan. In de atoomkelder zat de veiligheids­ regio en daar zit nu de kinderafdeling. Heel veilig, zodat opa en oma een kopje koffie kunnen drinken.

Het gebouw is op het maaiveld het meest openbaar toegankelijk en levendig, terwijl het hoger in het ­gebouw steeds rustiger wordt. Op de begane grond is het cultureel café gesitueerd, de multifunctione­ le zaal en de publieke werkplaatsen. De boeken-, dvd- en cd-collectie is ingepast in de kelder en op de eerste en tweede verdieping. Tussen de collectie hebben we bijzondere hotspots ingericht, die passen bij de doelgroep. Zo vind je er een boomhut, een voorlees­tribune, een taalpunt en een filmcabine.”

HYBRIDE VORMEN “Bibliotheken moeten hun mogelijkheden tot ­vernieuwing niet alleen binnen maar vooral ook ­buiten de kaders zoeken,” aldus Astrid. “We ­moeten op zoek gaan naar hybride vormen van dienst­ verlening: combinaties van fysiek en online. Veel mensen ­denken daarbij aan de bestrijding van laaggeletterdheid (leestaal) en af en toe aan het ­verwerven van digitale vaardigheden (digitaal). Wij zien het breder: we gaan aan de slag met techniek­ taal. De wereld om ons heen vraagt ons ons te ­verhouden tot allerlei apparaten: 3D-printers, zorg­ machines, slimme meters, drones – noem het maar op.

Dat vraagt om een passende programmering, waar­ voor wij de samenwerking opzoeken met t­ echnische bedrijven. We zijn samen zoekende. Laten we daarom ook de hulp van kunstenaars, wetenschappers en ­bibliotheekbezoekers inroepen. Als branche zijn we zo sterk als de zwakste schakel. Dit gebouw helpt enorm om partijen te verbinden en ontmoetingen te faciliteren.”

Kijk voor meer informatie op www.jhk.nl.

maart 2022

23-02-22 14:10

Tekst Sibo Arbeek

LEESDOMEIN

NIEUWE BIBLIOTHEEK ALPHEN AAN DEN RIJN OVERTUIGT

Een imperfect ontwerp voor het perfecte thuisgevoel Het centrum van Alphen aan den Rijn heeft een duurzaam combinatiegebouw, dat op een vanzelfsprekende manier stedenbouw, architectuur en inrichting verbindt. Door de brede mix van functies ontstond een dynamische ontmoetingsplek voor alle Alphenaren.

I

n het stedenbouwkundig plan voor de Lage Zijde stond de transformatie naar een dynamisch ­centrumgebied voorop. Een groot parkeerterrein en een vervallen winkelgebied vormden het beeld van dit deel van het centrum. Aan de zuidkant werd een binnenhaven gemaakt met terrassen aan het water. Op deze plek kreeg Alphen haar nieuwe hart en de realisatie van de nieuwe bibliotheek was de sluitsteen in het project. De bibliotheek met parkeergarage is de nieuwe ontmoetingsplek in het transformerende stadscentrum. In schaal

aanmerkelijk groter dan de omgeving, maar dankzij de warme oranje baksteen, de verticale ritmering en de rijkheid van details wordt de aansluiting gemaakt. Hier is de stad van iedereen. Architect Jos van Eldonk: “In de stedenbouwkundige plannen begin jaren 90 was het antimodern om binnen­ stadsplannen te maken waarbij zoveel mogelijk functies gekoppeld werden. Als de winkels om zes uur dicht gingen was het er stil. Wij vonden het toen al belangrijk om ook andersoortige voor­ zieningen op te nemen, waardoor mensen langer in

Een groene bibliotheek als ontmoetingsplek voor de stad

Foto Jeroen Musch

met daarbovenop een parkeergarage.

SCHOOLDOMEIN

SDO22_TDS_BW_nr4_KATERN LOS.indd 13

maart 2022

13

23-02-22 14:10

Foto Jeroen Musch Foto Jeroen Musch

De bibliotheek op een dynamische plek in het vernieuwde centrum.

Ruimtelijk en uitnodigend interieur.

de stad zouden blijven. Je moet energie in p ­ leinen en straten brengen. Wat wij op s­ tedenbouwkundig niveau doen, doet Aat Vos op gebouw- en inrichtings­niveau. Het gaat allemaal over het ­maken van plekken waar mensen zich thuis voelen en over de time well spent.”

PROJECTINFORMATIE Project Nieuwbouw bibliotheek Alphen aan den Rijn Opdrachtgever Gemeente Alphen aan den Rijn Architect Common Affairs, includi (Aat Vos) i.s.m. MARS interieurarchitecten Aannemer De Vries en Verburg B.V. Ingebruikname 2020 BVO 13.778 m²

14

SCHOOLDOMEIN

SDO22_TDS_BW_nr4_KATERN LOS.indd 14

SOCIALE INFRASTRUCTUUR Aat knikt: “Ik geloof in het belang van de sociale infrastructuur. Architectuur gaat vaak over bouwen alleen, maar wij geloven in de inclusieve samen­ leving. Ik ben redelijk gezond, kan m’n huis uit, ben zelf­voorzienend en heb op tijd m’n natje en m’n droogje. Dat geluk heeft niet iedereen. Daarom wil ik met mijn ­inrichtingen bijdragen aan voorzieningen die goed zijn voor de samenleving. Iedereen wordt beter van het mengen van diverse sociale bubbels, waar mensen elkaar op een prettige en ontspannen manier kunnen ontmoeten.” Jos knikt: “We hebben Aat als ontwerper en bedenker van de bibliotheek geselecteerd omdat hij in Nederland dè uitvinder is van die inclusieve inrichting van maatschappelijke voor­zieningen. Wij hebben het gebouw binnen zijn stedenbouwkundige context bedacht en Aat is de bedenker van het concept binnen. Dit is de derde bibliotheek die we hebben gemaakt in combinatie met het stedenbouwkundige plan. Daarbij maken wij ons hard om de bibliotheken op een super promi­ nente plek te zetten in het hart van de samenleving.

Iedereen is er welkom en kan er een kop koffie komen drinken. Dan draag je met je ontwerp bij aan het

beter maken van de wereld. Dat klinkt ouderwets, maar nog niet eens zo heel erg lang geleden wilde een opdrachtgever dat haar bibliotheek een soort Aldi zou zijn, met boeken in schappen die mensen er makke­ lijk uit konden trekken, gericht op efficiëntie en een zo kort mogelijke doorstroming. Gelukkig is die tijd voorbij.”

TIJDREIZEN Aat knikt: “Daarom vind ik het begrip tijdreizen zo mooi. Zo zie ik ons werk ook, waarbij ik liever tijd dan ruimten ontwerp. Het tijdsaspect is heel interessant, omdat het aangeeft hoe mensen een voorziening beleven. De klassieke bibliotheken uit de jaren ’80 waren gericht op efficiency; je boek halen en als de sodemieter er weer uit. Nu maken we plekken die het omgekeerde doen, waarbij mensen zich zo thuis voelen dat ze er langer willen blijven. Wanneer de ­verblijfskwaliteit hoog is krijg je vanzelf een gevoel van eigenaarschap. Als je in een omgeving bent die voor jou gemaakt is en die je een beetje kunt ­veranderen dan zorg je er ook beter voor. Dat kun je als ontwerper sturen door een mooie plek te maken die zichzelf in de tijd regelt. Dat maakt dat je hem ook niet hoeft te programmeren. Dat eigenaarschap van de publieke ruimte leidt vanzelf tot time well spent. Het team dat in die nieuwe bibliotheek werkt moet het vertrouwen hebben en uitstralen dat er een gedeelde verantwoordelijkheid bij de gebruiker ligt.

Dat maakt ook dat je in essentie imperfecte ruimten ontwerpt. De volledige lay-out van de bibliotheek is sterk informeel en in zekere zin imperfect, om het interieur persoonlijker te maken en dichter bij de mensen te brengen. Imperfectie is het succes van het bruine café, terwijl die perfecte wachtkamer van de advocaat aan de Zuidas je juist kleiner maakt.”

LEEFBAARHEID EN SOCIALE COHESIE “We hebben de parkeergarage op de bibliotheek gestapeld die via de hellingbaan in het gebouw en het naastgelegen parkeerdek bereikbaar is”, legt Jos uit; “op deze prominente stedelijke hoek is de open ­garage voorzien van een ventilerende groene gevel.

maart 2022

23-02-22 14:11

Op de zonbelaste gevels is de garage voorzien van PV-panelen. Deze gevels zijn zo ontworpen dat de garage natuurlijk kan ventileren. We hebben stoere frames in industrieel grijsgroen gemaakt, gecombi­ neerd met rijk gedetailleerd oranje metselwerk. De dubbelgekromde erker en de driehoekige bloem­ kozijnen zijn ingezet om de relatie tussen en binnen en buiten nog extra te versterken. De twee enorme gemetselde entreebogen vormen de uitnodigende ingangen naar de bibliotheek en de garage. Het ziet er prachtig uit.”

INSPIREREN EN VERBINDEN VAN INWONERS Naast de bibliotheek biedt het gebouw onderdak aan het Erfgoedcentrum, het Huis van de Duurzaam­ heid, een VVV-kantoor en een arbeidsbureau. Aat: “Door deze functies uitnodigend en transparant op de ­begane grond en eerste verdieping te lokaliseren en zo de meer logistieke functies in te pakken, is het gelukt om hier die dynamische plek in de stad te creëren. Het design reflecteert de missie van de bibliotheekorganisatie: het inspireren en verbinden van inwoners door hun talenten te ontwikkelen en persoonlijke groei te stimuleren. De architectonische basis daarvoor ligt in ruimtelijke compositie van de ruimte met de imposante trap, de getordeerde kolommen en het golvende plafond. Met de drama­ tische entree, de gebogen erker en de reeks geknikte ramen zet het gebouw maximaal in op uitnodigen en ontmoeten. Workshops met het bibliotheekteam en lokale stakeholders, vormen de basis voor het ­interieurconcept. Zo vormt de trap in het hart van het gebouw, samen met de aangrenzende kastenwand, een ‘groen lint’ dat beide verdiepingen verbindt en een organische plattegrond creëert. Binnen deze platte­grond bevinden zich een aantal ‘ankers’ zoals een leescafé, een activiteitenruimte, een historisch archief, een e-lab en een kunstwerk genaamd ‘Het Nest’. Deze opvallende creatie van kunstenares ­Femke van Gemert is gemaakt van gerecycle­ de ­stoffen, aangeleverd door Alphenaren. Zowel ­kinderen als volwassenen kunnen in Het Nest plaats­ nemen om zich terug te trekken. Door de ‘ankers’ een eigen identiteit te geven, nu eens open en dynamisch, dan weer meer gesloten en intiem, komt het ­interieur tegemoet aan de behoeften van de verschillende gebruikers van alle leeftijdsgroepen. Verrassingen werden niet uit de weg gegaan: zo zijn er lage zones waar alleen kinderen kunnen staan.”

WOUD VAN VERWONDERING Om het ‘groene’ karakter van zowel de stad als het duurzame gebouw te versterken, zijn in het i­ nterieur veel groene accenten en natuurlijke materialen gebruikt, waardoor een ‘parkachtig’ karakter ontstaat.

Een hoge dosis natuurlijk licht nodigt mensen uit om dit woud van verwondering te verkennen. De kasten zijn allemaal ongewoon vormgegeven en zien

Het lichte en uitnodigende leescafé is een ideale ontmoetings- en werkplek.

De blokhutten met verlaagd plafond zijn exclusief speelterrein voor de allerkleinsten.

Foto’s Marco Heyda | includi

Foto Jeroen Musch

LEESDOMEIN

Gezellige zithoeken bieden een vertrouwd huiskamergevoel. In het houten ‘schuurhuis’ op de achtergrond is het Historisch Archief gevestigd.

eruit als liggende takken die willekeurig in de ruimte ­liggen. Open zithoeken verwelkomen de bezoekers om te lezen, te vergaderen of een gesprek te v ­ oeren.

Al deze unieke elementen maken de nieuwe bi­ bliotheek tot een aangename third place met een versterkte sociale functie.

Kijk voor meer informatie op www.commonaffairs.nl of op www.includi.com.

SCHOOLDOMEIN

SDO22_TDS_BW_nr4_KATERN LOS.indd 15

maart 2022

15

23-02-22 14:11

Tekst Leo Oorschot

HUISKAMERS VAN DE STAD

Snel internet, gratis wifi, cappuccino

Cultuurhuis De Klinker Foto: Eva Bloem Fotografie

De bibliotheek van nu is geen berg boeken meer maar een multimedia centrum met snel internet, gratis wifi, cappuccino, ruimte om met je laptop te studeren of huiswerk te maken, ruimte om kranten te lezen of info via het web te zoeken.

U

iteindelijk sprokkelen jong en oud de hele dag informatie bij elkaar op de ­smartphone, iPad, of laptop. Kennis is op afroep beschik­ baar geworden, los van plaats en tijd. Maar het meest leert men toch van elkaar. Vooral in de Covid-19 jaren werd duidelijk dat ‘ontmoeten’ centraal staat. Online onderwijs of boeken down­ loaden is een handige aanvulling maar neemt nooit de plaats in van het ontmoeten en kennisdelen. ­Immers kennis is niet wat men aangereikt krijgt ­zoals in de klassieke bibliotheek maar wat men vindt in debat met anderen. Twee mooie voor­ beelden van bibliotheken van atelier PRO. DE STATIE, SAS VAN GENT Het lokale bestuur van Zeeuws Vlaanderen vroeg Woongoed, de grootste corporatie van de regio: “geef Sas van Gent weer een cultureel hart en dorpshuis”.

In 2013 werd het dorpshuis in gebruik genomen. De voorzieningen waren hier aanvankelijk verspreid over

16

SCHOOLDOMEIN

SDO22_TDS_BW_nr4_KATERN LOS.indd 16

de gemeente in oude en weinig duurzame gebouwen.

Er werd een aantrekkelijke locatie aangewezen langs een langzaam verkeersroute tussen het historische centrum en de nieuwbouwwijken. Het gebouw heeft een plastische vorm die precies de route volgt en af­ bakent. De vorm verwijst naar de lunet van het oude vestingwerk dat nog herkenbaar is aan de randen van de stad. De gepotdekselde zwart houten gevel­ delen zijn geolied en van witte kozijnen voorzien, een verwijzing naar de traditionele Zeeuwse schuren.

Er kwamen twee basisscholen, een voorschoolse en naschoolse opvang, een bibliotheek, een café, een GGD-post, een grote sporthal, een grote zaal voor evenementen, een jongerencentrum, ­biljartruimte etc. Daarnaast kwam er nog een woongebouw voor 23 senioren. Het café kwam letterlijk centraal te staan in De Statie. Als theatercafé, als sportcafé, als bibliotheek­café. Eigenlijk was er helemaal geen bibliotheek voorzien, maar uiteindelijk besloot men toch een onbemande bibliotheek in de centrale hal

maart 2022

23-02-22 14:11

LEESDOMEIN

Cultuurhuis De Klinker Foto’s: Eva Bloem Fotografie

De Statie Foto’s: Petra Appelhof

bij het café onder te brengen. Vanuit het café houdt men daar toezicht op. Het café en de centrale hal ­liggen langs de route en worden daardoor overdag veel gebruikt. Hierdoor is de centrale hal – café – bibliotheek een aantrekkelijke plek geworden om elkaar te ontmoeten. Overdag treffen ouders elkaar hier aan de leestafel of in het café en zijn school­ kinderen druk doende met hun project. ’s-Avonds is de ruimte in gebruik als sportcafé voor de sporthal of als theatercafé bij een voorstelling. De centrale hal is dan letterlijk een lampion langs de centrale langzaam verkeersroute in de gemeente. Gratis wifi en snel ­internet zijn vanzelfsprekend. Er worden inmiddels tal van (internet)cursussen gegeven op oefen­computers en burgers worden geholpen met de digitale overheid. Tieners maken zwijgend hun huiswerk als het tentamen dichterbij komt. Verder is de ruimte ook in gebruik voor allerlei exposities.

CULTUURHUIS DE KLINKER, WINSCHOTEN In cultuurhuis De Klinker in Winschoten zijn ­onderwijs, media, cultuur en sport voorzieningen zo geconcentreerd dat ontmoeten niet kan uit­ blijven. Het cultuurcentrum werd in 2015 in g ­ ebruik ­genomen. De locatie van het centrum is geen toeval, het ligt aan een stadsplein op een langzaam verkeers­route die de historische kern verbindt met de naoorlogse wijken. Door zijn plastische vorm en het helderroodoranje metselwerk, is het een duidelijk herkenbaar cultuur icoon. Het gebouw verwijst naar het Gronings expressionisme en is gemetseld met een lokale steen. In het hart van het gebouw ligt de Foyer die alle verdiepingen van het gebouw verbindt en vanuit de hoogte valt het dynamische ­Groningse dag­ licht naar beneden. Aan deze Foyer ligt de grote the­

“In cultuur­ huis De ­Klinker in Winschoten zijn onder­ wijs, media, cultuur en sport voor­ zieningen zo geconcen­ treerd dat ontmoeten niet kan ­uitblijven”

aterzaal, de kleine zaal / bioscoop, radio en tv-studio, muziek- en dansstudio’s, het theatercafé en de biblio­ theek. Overdag is het een soort overdekt stadsplein en ’s avonds is het de Foyer van het theater en bioscoop.

Er staan natuurlijk nog steeds boeken in de biblio­ theek, maar het accent is sterk komen te liggen op het ontmoeten. Oudere bewoners lezen hier de krant aan de leestafel of als de gesprekken te luidruchtig worden trekken ze zich terug naar het theatercafé.

Tieners komen hier samen in de examen­periode voor hun huiswerk. Snel internet en gratis wifi is daarbij noodzaak. Een deel van de boeken ligt in de Foyer op tafels uitgestald, alsof het om een Parijse kade gaat waar men al snuffelend op ideeën komt. In de biblio­ theek gonst het van de activiteiten. Er is het spreek­ uur van het Taalhuis, er is een juridisch spreekuur, bewoners worden geholpen met allerlei ingewikkelde digitale overheidszaken, de formulierenbrigade helpt bewoners met het invullen van ingewikkelde formu­ lieren, er zijn wisselende exposities, schoolkinderen zijn er op zoek naar info voor hun project of er zijn voorleesmiddagen of ­lezingen door schrijvers.

LOCATIE, SYNERGIE EN SOCIALE COHESIE Zowel in De Klinker als in De Statie is de bibliotheek een integraal deel geworden van een voorzieningen­ cluster in een krimpgemeente en versterkt zo de ­sociale cohesie in een duurzaam gebouw. Door gebruik te maken van de synergie-effecten tussen de verschillende culturele activiteiten en door een goede locatie in de gemeente op een centraal punt langs langzaam verkeersroutes te kiezen, ontstaat er een nieuw elan in een duurzaam en herkenbaar gebouw.

Kijk voor meer informatie op www.atelierpro.nl.

SCHOOLDOMEIN

SDO22_TDS_BW_nr4_KATERN LOS.indd 17

maart 2022

17

23-02-22 14:11

Tekst Sibo Arbeek Fotografie Luuk Kramer

EEN BIBLIOTHEEK TUSSEN BAROKKE MUREN

Een plek om op verhaal te komen Mechelen, een stad tussen Antwerpen en Brussel met een grote hoeveelheid kerken, is een stadsbibliotheek rijker. In 2010 werd besloten het barokke Predikherenklooster te restaureren en in te richten als openbare bibliotheek. Het voelt inmiddels als een vertrouwde huiskamer.

H PROJECTINFORMATIE Project Transformatie en restauratie voormalig klooster tot bibliotheek Opdrachtgever Stad Mechelen Architect Korteknie Stuhlmacher Architecten i.s.m. ­Callebaut Architecten & Bureau Bouwtechniek Vloeren Sika® Comfortfloor® PS-65

18

SCHOOLDOMEIN

SDO22_TDS_BW_nr4_KATERN LOS.indd 18

et Predikherenklooster kent een bewogen geschiedenis. Het oorspronkelijke 17e -eeuwse klooster is een vierkant complex rondom een vierkante binnenplaats. Het werd in meerdere fases vanaf 1650 opgebouwd, waarbij de oorspronkelij­ ke bewoners van het klooster zich richtten op het prediken en de introspectie. In de 18e eeuw werd het gebruikt als kazerne, wapenarsenaal, school en militair ziekenhuis. Het leger deed verschillende aanpassingen, soms pragmatisch, soms uit estheti­ sche overwegingen, die nog altijd duidelijk zichtbaar zijn in de gevels en vloeren. Hoewel het klooster en de kerk in 1979 de monumentenstatus kregen, duur­ de het tot 2014 voor de restauratie werd aangepakt door de stad Mechelen. In het kader van de Open Oproep werd er een internationale architectenprijs­ vraag uitgeschreven. Na de herbestemming maakt de nieuwe bibliotheek deel uit van een ambitieus ontwikkelingsgebied aan de rand van het centrum, samen met een nieuw park, nieuwe woningen en het recent gebouwde Holocaust-museum.

SPECIFIEKE EIGENSCHAPPEN Het ontwerp voor de bibliotheek in het klooster ­vertrekt vanuit de specifieke karaktereigenschappen van het ­bestaande gebouw. De heldere structuur van het gebouw met het kenmerkende contrast van introverte en extraverte ruimten laat zich lezen als ruimtelijke ­vertaling van deze tegenstelling.

De binnentuin vormt het eigenlijke centrum van het gebouwencomplex; de pandgang eromheen bestaat uit naar binnen georiënteerde ruimten met fraaie gewelven en pleister­ornamenten; de binnenring. Hieromheen zijn in de buitenring meer extraverte grote ruimten gerangschikt, die voor uiteenlopende functies werden gebruikt, zonder originele versieringen. De kerk is verbonden met de pandgang op de begane grond, maar vormt een zelfstandige ruimtelijke eenheid.

De ruimten die voor de bibliotheek nodig waren lieten zich vanzelfsprekend in het bestaande gebouw inpassen zonder dat ingrijpende veranderingen in de structuur nodig zijn. Het

maart 2022

23-02-22 14:11

LEESDOMEIN

installatieconcept en de manier van r­ estaureren, renoveren en isoleren zijn hierop afgestemd.

OP VERHAAL KOMEN In de projectdefinitie is de bibliotheek in het ­Predikherenklooster omschreven als ‘een plek om op verhaal te komen’. De bibliotheek is verdeeld over drie zones, de zones ‘nabij’, ‘midden’ en ‘diep’. Hierbij staat het begrip ‘nabij’ voor openbare publieks­functies zoals de entreehal, het café, ruimten voor ­lezingen en bijeenkomsten en tentoonstellings­ruimten. Met zone ‘midden’ wordt de algemene bibliotheek bedoeld met een uiteenlopende collectie, lees-, presentatieen werkplekken en de kinder­afdeling en met zone ‘diep’ worden de ruimten omschreven waar in stilte kan worden gestudeerd. De algemene ruimten van de bibliotheek zoals de entreehal, een café en een speelruimte voor kleine kinderen bevinden zich op de b ­ egane grond. De pandgang wordt ingericht als café en ­tentoonstellingsruimte. Het restaurant in de noordvleugel is direct van buiten­af toegankelijk en kan als deel van de bibliotheek of zelfstandig functio­neren.

Het binnenhof dient als terras en veelzijdig bruikbare buitenkamer. De leeszalen hebben een plek gekregen in de voormalige kloostergangen. De nog aanwezige muur­beschilderingen zijn gefixeerd in de staat waarin zij zijn aangetroffen. De m ­ eeste boeken en leesruimtes zijn te vinden onder het ­monumentale dak, dat nooit eerder publiek toe­gankelijk was. Voor dat doel heeft het dak een compleet nieuwe constructie gekregen.

Door alle programmaonderdelen in het klooster onder te brengen, kan de aanpalende 18e -eeuwse kerk een multifunctionele ruimte worden, die zoveel mogelijk leeg blijft. De restauratie laat zoveel mogelijk sporen van de lange geschiedenis van het voormalig klooster zien.

BESTAANDE STRUCTUUR ONTLAST De kap is voorzien van een nieuwe, 177 ton w ­ egende staalconstructie die een vernieuwd leien dak en de nieuwe dakkapellen draagt, terwijl de bestaande structuur wordt ontlast. Zo behoudt de enorme ­houten kap haar karakter en blijven alle houten af­

“De nieuwe bibliotheek is een plek voor informatie, ontspanning en ontmoeting voor iedereen. Het voelt voor veel mensen als huis­kamer en een plek om op ­verhaal te komen” werkingen in het zicht. De niet oorspronkelijke, dak­ kapellen uit de militaire periode zijn ­verwijderd, en vervangen door een eigentijds ontwerp dat verwijst naar historische prenten die losse, grote dakkapel­ len als versiering van het enorme dakvlak ­tonen.

De nieuwe dakkapellen bieden licht en uitzicht, en zorgen voor de afvoer van rook en warmte in het geval van brand.

BIJZONDERE VLOER Een bijzonder gebouw als dit verdient een bij­ zondere vloer. De Sika ® Comfortfloor ® PS-65 zorgt voor een strakke afwerking. Een systeem met zeer goede geluidsisolatie, lage onderhoudsen levenscycluskosten en beschikbaar in een range aantrekkelijke kleuren. De gietvloer ligt vooral op zolder. Daar zorgde Sika in nauw over­ leg met de architect voor een rustige vloer zonder ­materiaalexpressie waarop de vele boeken en het vele hout van de zolderconstructie goed tot hun recht konden komen. Ook leent deze gietvloer zich voor vloerverwarming en vooral vloerkoeling via warmte koude opslag. Het is een gebouw geworden met veel architectonische, conceptuele, bouwtechnische en kunstzinnige kwaliteiten en bijzonderheden. De nieuwe bibliotheek is een plek voor informatie, ontspanning en ontmoeting voor iedereen. Het voelt voor veel mensen als huiskamer en een plek om op verhaal te komen.

Kijk voor meer informatie op www.sika.nl.

SCHOOLDOMEIN

SDO22_TDS_BW_nr4_KATERN LOS.indd 19

maart 2022

19

23-02-22 14:11

FORUM GRONINGEN

Hét bewijs dat ­bibliotheken relevant zijn en blijven In de binnenstad van Groningen staat het Forum, een plek waar je als bezoeker en inwoner van deze stad niet omheen kunt. Het Forum bevat een mix aan functies, zoals een museum, expositieruimte, filmzalen, horeca én een bibliotheek.

H

et Forum Groningen heeft zowat elke prijs die bestaat gewonnen en heeft wereldwijd de aandacht getrokken. Recentelijk won de hele gebiedsontwikkeling Grote Markt Oostzijde, waar­ onder dus het Forum Groningen, de NEPROM-prijs 2021. Maar het is al eerder bestempeld als het Beste Gebouw van 2020, het won de Dutch Design Award, het is het Beste Publieke Gebouw volgens Architectenweb Awards en volgens de vakjury van

de Architectuurprijs, de Beste Bibliotheek van Nederland. Kortom het Nederlandse voorbeeld van de revival van de bibliotheek. Schooldomein toog af naar Groningen om in gesprek met Dirk Nijdam, directeur van Forum Groningen en Sjoerd Groen, partner bij abcnova, te horen hoe zij deze plek hebben gecreëerd.

PLEK VOOR IEDEREEN “De bibliotheek moet een plek zijn voor iedereen”, aldus Dirk, “met het Forum Groningen heeft de ­gemeente een grote stap gezet in het vernieuwen van de bibliotheek. Jarenlang is er niets veranderd in bibliotheekland. Tot ongeveer tien jaar geleden. ­Scandinavië bracht veranderingen aan in de functie van de bibliotheek. Daarna volgde onder andere Nederland. Het Forum is een gebouw waar naast de bibliotheek ook andere functies hun huisvesting ­vinden. De wereld van nu en de mogelijkheden van morgen verbinden; dat staat centraal bij alles wat Forum Groningen doet. Mensen die thuis geen plek hebben om zich te concentreren, kunnen er terecht

Sjoerd Groen (links) en Dirk Nijdam op het dak van Forum Groningen

20

SCHOOLDOMEIN

SDO22_TDS_BW_nr4_KATERN LOS.indd 20

maart 2022

23-02-22 14:11

m op

LEESDOMEIN om te lezen of te studeren. Er worden interessan­ te ­lezingen en debatten georganiseerd. Heb je ­problemen met lezen (in de Nederlandse taal?) dan word je geholpen met bijvoorbeeld het ontcijferen van een brief van de belastingdienst. ‘Digibeten’, waaronder ouderen, krijgen uitleg over digitalisering zoals bijvoorbeeld de omgang met een tablet of smartphone of het online regelen van zaken via DigiD.” FUNCTIEVERMENGING In het Forum komen organisaties en functies ­moderne technologie, cultuur, wetenschap en ­actualiteit samen. Uniek daarbij is ook dat de ­verschillende onderdelen ook zijn gefuseerd tot één organisatie. Kinderen en volwassenen kunnen kennismaken en experimenteren met moderne tech­ nologie in het Smartlab en Medialab. ­Verschillende tentoonstellingen over bijvoorbeeld kunstmatige intelligentie en videogames wisselen elkaar af. Je kunt kennismaken met strips, animatie en games in het museum Storyworld. “Alle functies presteren boven verwachting en het is daarmee echt meer dan een cultureel bedrijfsverzamelgebouw”, aldus Dirk. “We hebben in het programma en aangesloten ­organisaties altijd weloverwogen keuzes gemaakt.

Met dit gebouw willen we ons echt richten op de toekomst. Het stripmuseum paste bijvoorbeeld goed en we hebben het concept van het museum aan­ gepast naar strips, animatie en games. De Art-house bioscoop stond op deze locatie en een plek ín het Forum sloot perfect aan op het concept. Door een écht goede horeca op te nemen in het gebouw, is het ook een plek geworden waar mensen frequent blijven komen. Wethouders van andere steden zeggen wel eens tegen me dat ze ook zo’n ‘ding’ willen, maar zo werkt het niet. De functies zijn specifiek afgestemd op de stad Groningen. Groningen is een jonge stad met veel studenten. Daarnaast heeft het ook een groter verzorgingsgebied dan de meeste steden in Nederland. Zo is Groningen voor veel inwoners van Friesland en Drenthe ook de plek als ze het hebben over ‘ik ga naar dé stad’.

ONDERLING VERTROUWEN abcnova heeft het Forum Groningen bij de ontwikke­ ling ondersteund en stuurde de afbouw en inrich­ ting aan. Dirk: “Het was echt een complex proces.

Het gaat om een gebouw van tien verdiepingen, waarbij elke verdieping totaal anders is ingedeeld en ingericht. We hebben verschillende zijinslagen moeten maken en moesten daardoor echt als één team opereren. Daarin hadden we aan abcnova een hele goede. We zijn eigenwijs en wilden eigen keuzes maken. Het ­onderlinge vertrouwen was er en we begrepen elkaar.” Sjoerd vult aan: “Soms hadden we echt maar een appje nodig om van elkaar te begrijpen wat nodig was. Door de vele belangen, ook buiten

“Het onderlinge vertrouwen was er en we begrepen elkaar. Dat was echt heel belangrijk”

het speelveld, was het een soort van schaken. Ook om te zorgen dat alle stukken op tijd bij de juiste mensen kwamen.” “En we zijn binnen budget gebleven!”, zegt Dirk trots. Sjoerd: “Soms moest er bespaard worden en dit gebeurde altijd op kosten die voor de bezoeker niet zichtbaar zijn. Zo is er bijvoorbeeld bespaard door te kiezen voor een ander houtsoort. Op die manier kon er weer worden uitgepakt in onder andere het interieur.”

WERELDWIJDE AANDACHT Dirk tenslotte: “Vanwege de hoge kosten, kwam er in eerste instantie veel kritiek op de realisatie van het ­Forum. Mensen vonden het een onnodig duur ­gebouw. Het forum is uniek als je kijkt naar de ­exploitatie, waarbij het slechts voor circa 50% van de inkomsten afhankelijk is van subsidies. Dat het ­gebouw nu prijzen wint is natuurlijk geweldig, maar dat de bezoekersaantallen veel beter zijn dan voor­ speld, is de allermooiste prijs. Ondanks de verplichte sluiting door de coronamaatregelen zijn de bezoekers­ cijfers nog even hoog als in de eerste p ­ eriode! “Je ziet echt dat die kritiek nu ­helemaal is omgeslagen in trots.

Trots voor het Forum. ­Groningers willen het gebouw nu aan iedereen laten zien”, zegt Sjoerd lachend.

Kijk voor meer informatie op www.abcnova.nl.

SCHOOLDOMEIN

SDO22_TDS_BW_nr4_KATERN LOS.indd 21

maart 2022

21

23-02-22 14:11

Tekst HEVO | Experts in Huisvesting en Vastgoed Foto’s Gispen, Dols Fotografie

DÉ ONTMOETINGSPLEK VAN SITTARD

Bibliotheek Ligne zorgt voor samenhang Ligne is een modern multifunctioneel complex waarin de bibliotheek een prominente plek inneemt.

De bibliotheek biedt volop mogelijkheden; het is een inspiratiebron voor liefhebbers van lezen en literatuur en een warenhuis voor kennis en informatie.

L

igne biedt een werkplaats voor ontwikkeling en educatie en een podium voor ontmoeting en debat. In een voorheen verwaarloosd gebied net buiten de historische binnenstad, staat nu een multifunctioneel complex dat dé ontmoetingsplek is geworden van Sittard. Ligne ligt aan de rand van het oude centrum van Sittard en bestaat naast de bibliotheek (2.500 m²) uit het filmhuis (500 m²), een museum (2.100 m²), het onderwijsprogramma van Zuyd Hogeschool (12.500 m²) en commerciële ruimten (12.500 m²). Onder het complex ligt een parkeergarage met fietsenstalling. Op het plein tussen de gebouwen is het gezellig vertoeven en vinden tal van evenementen plaats. Deze gevarieerde mix geeft Ligne een geheel eigen en onderscheidend karakter en zorgt voor veel levendigheid.

CENTRALE ONTMOETINGSPLEK De bibliotheek heeft een belangrijke functie als centrale ontmoetingsplek en draagt bij aan ­sociale samenhang en onderlinge binding. Het is een

22

SCHOOLDOMEIN

SDO22_TDS_BW_nr4_KATERN LOS.indd 22

Foto: Clea Betlem

maart 2022

23-02-22 14:11

LEESDOMEIN

­ eelzijdige gastvrije plek waar mensen en ­ideeën v ­samenkomen, een warenhuis voor kennis en ­inspiratie. Het is een uitnodigende plek waar ruimte en gelegenheid is om jezelf te ontwikkelen, om te ontdekken, ontspannen en ontmoeten.

FIJNE PLEK EN STILTEZONE In het gebouw kan men in alle rust lezen/studeren op de vele studie- en leesplekken die gerealiseerd zijn.

Aan de vide-randen zijn grote studietafels, lees­tafels, studiecabines en veel losse zitjes geplaatst waar studenten en overige gebruikers een plek kunnen vinden. De verschillende plekken dragen er aan bij dat alle bezoekers, van jong tot oud, van student tot de allerkleinsten, zich thuis voelen. Denk hierbij aan de voorleestribune voor de jongsten en de stijlkamer voor vergaderingen, bijeenkomsten en de meest bijzondere boeken. Op de vierde verdieping bevindt zich een stiltezone. Op de andere verdiepingen zijn zit- en werkplekken die gebruikt kunnen worden om te bellen, te overleggen, te vergaderen etc.

SAMENWERKEN EN UITWISSELING De functie van bibliotheek ontwikkelt zich in het algemeen in Nederland. En zo ook in Sittard. Tegen­ woordig is de bibliotheek ook een plek waar mensen met vragen op het gebied van zorg en ondersteuning terecht kunnen. Mensen die moeite hebben met taal of niet goed de weg vinden in de digitale wereld, ­kunnen hulp krijgen in de bibliotheek. Het (Digi)­ Taalhuis of het Informatiepunt Digitale Overheid zitten tegenwoordig bij de bibliotheek onder één dak.

Het museum, filmhuis, hogeschool en bibliotheek werken intensief samen. De gebruiksfuncties zijn zo verweven dat voorzieningen kunnen worden

gedeeld. De hogeschool benut bijvoorbeeld overdag de filmzalen als collegezaal. De bibliotheek van Zuyd Hogeschool en de openbare bibliotheek zijn volledig tot één bibliotheek geïntegreerd. Daar waar mogelijk werken ze ook inhoudelijk samen, waardoor Ligne een unieke en dynamische omgeving is met optimale mogelijkheden om elkaar te ontmoeten.

DUURZAAM Ligne is gebouwd voor de toekomst; energiebesparing en duurzaamheid waren belangrijke uitgangspunten.

Denk hierbij aan energiezuinige liften, ledverlichting, het gebruik van zonne-energie, waterloze urinoirs en groen op de daken voor een geleidelijke afvoer van regenwater. Ook is er gekeken naar het doelmatig gebruik van de diverse functies binnen het gebouw.

TOTALE PLAN Het totale plan was een binnenstedelijke inpassing in Sittard waardoor de zichtlijnen op de grote kerk en de schootsvelden werden benadrukt. De oorspronke­ lijke beek is in 2017 opengemaakt. Het plein, dat de gebouwen verbindt, is het cultuurplein dat zorgt voor verdere synergie tussen alle onderdelen die gehuis­ vest zijn aan het plein.

De gemeente Sittard-Geleen, Zuyd Hogeschool en Bouwontwikkeling Zuid werkten intensief samen.

HEVO ondersteunde de gemeente Sittard-Geleen met het Programma van Eisen, kwaliteitscontrole tijdens de ontwerp- en uitvoeringsfase, duurzaamheid, ­onderhandelingen, fase-afrondingen en interieur.

Meer weten? Vraag het Linda Kröse. www.hevo.nl | info@hevo.nl | 073-6409409

SCHOOLDOMEIN

SDO22_TDS_BW_nr4_KATERN LOS.indd 23

“Leren, lezen, cultuur, wonen en horeca op één plek”

maart 2022

23

23-02-22 14:11

Tekst: Kees Willems Fotografie: Thea van den Heuvel | TenW architecten adviseurs

De bibliotheek in multifunctionele accommodaties De rol van de openbare bibliotheek is de afgelopen decennia enorm veranderd. De klassieke uitleenbibliotheek bestaat al lang niet meer. De bibliotheek van vandaag is een ontmoetingsplek geworden, waar mensen uit alle lagen van de bevolking samen komen.

N

atuurlijk worden er nog steeds boeken geleend, maar de laagdrempelige informatie­voorziening die de bibliotheek aanbiedt, is van groot belang. Bezoekers kunnen in de bibliotheek terecht met vragen over de overheid en belastingen, er worden allerlei cursussen op het gebied van digitalisering en taalvaardigheid aangeboden en lezingen, leesclubs en informatie­ bijeenkomsten maken van de bibliotheek een ontmoetingsplek voor jong en oud. Bibliotheken werken samen met culturele instellingen, welzijns­

organisaties en scholen om aan te sluiten bij maatschappelijke behoeften. Het is dan ook een logische ontwikkeling dat de (wijk)bibliotheek steeds vaker een plek inneemt in ­multifunctionele accommodaties, brede scholen en Kindcentra.

De aanwezigheid van een bibliotheek in h ­ etzelfde gebouw als een school bevordert een nauwe samenwerking, wat structureel bijdraagt aan de taalontwikkeling en leesbevordering van kinderen.

De architectuur van het gebouw speelt een grote rol bij de facilitering van deze samenwerking. TenW architecten adviseurs heeft veel ervaring met het ontwerpen van multifunctionele accommodaties en kindcentra, waarbij één van samenwerkings­ partners de lokale bibliotheek is.

Naast de maatschappelijke toegevoegde ­waarde van de bibliotheek in een multifunctionele ­accommodatie of brede school, zijn er ook praktische voordelen om samen van één gebouw gebruik te maken. Gedeelde huisvesting betekent ook gedeelde voorzieningen en ruimtes én gedeelde exploitatie­ kosten.

De transparante bibliotheek van het ’t Saamdeel

De jeugdhoek is een integraal onderdeel van de leeromgeving

24

SCHOOLDOMEIN

SDO22_TDS_BW_nr4_KATERN LOS.indd 24

Interieur bibliotheek ‘t Saamdeel

MFA ’T SAAMDEEL In het Zeeuwse Kapelle is de bibliotheek van het dorp te vinden in ’t Saamdeel. Deze door TenW o ­ ntworpen multifunctionele accommodatie ligt vlak bij een sportvoorziening en het zwembad, en huisvest naast de bibliotheek twee basisscholen, de kinderopvang en een aantal zorgfuncties. In het lineaire gebouw van de MFA heeft de bibliotheek letterlijk en figuurlijk een vooruitgeschoven positie. Zij markeert met haar publieksfunctie de entree. De grote transparantie van de gevel maakt de functie herkenbaar. Aan weers­ zijden van de bibliotheek zijn de scholen gesitueerd.

De bibliotheek fungeert als het hart van het gebouw.

Het dak geeft de nodige hoogte en lucht aan deze grote ruimte, die weldadig veel daglicht krijgt via de vensters rondom en de patio op de verdieping.

De bibl

BMV H

maart 2022

23-02-22 14:12

LEESDOMEIN

Architect Kees Willems: “Multifunctionele accommodaties en Kindcentra zijn één van de weinige openbare gebouwen die tegenwoordig worden gerealiseerd in wijk of buurt. De locatie van deze accommodaties is vaak centraal en goed bereikbaar. Samen met de buitenruimten zijn het de plekken voor ontmoeting, die belangrijk zijn voor de sociale cohesie. Met onze ontwerpen proberen we hier ook aan bij te dragen. Herkenbare en uitnodigende gebouwen, waar de ontmoeting optimaal wordt gefaciliteerd, vormen een bindend hart van de wijk. Onderwijs en bibliotheek zijn ieder op zich een verbindende schakel in een wijk, en wanneer deze twee samen komen, is de verbinding nog mooier omdat jong en oud hierdoor samenkomen. De integratie van de bibliotheek in een Kindcentrum of brede maatschappelijke voorziening zorgt ook voor een grote verrijking van de ontwikkelomgeving van het kind.”

Bibliotheek Middelstum vormt een integraal onderdeel van het hart van het kindcentrum

De geheel te openen wand verbindt de jeugdhoek van de bibliotheek met de twee scholen. Hierdoor speelt de bibliotheek de gehele dag een rol in het onderwijs, waarmee zij ruimtelijk en functioneel volledig is ­geïntegreerd in de MFA. De bibliotheek en de andere gebruikers delen ook een gezamenlijk duurzaamheids­beleid, wat aansluit op het duurzame ontwerp van het energie neutrale gebouw.

KINDCENTRUM WIJLAND Ook in Middelstum in Groningen markeert de ­bibliotheek de entree van Kindcentrum WIJland.

TenW koos in haar ontwerp voor deze ligging om

Bibliotheek Kindcentrum WIJland

De leestafel

het Kindcentrum door middel van de bibliotheek een ruimtelijke verbinding te laten vormen met het ­centrum van het dorp. In Kindcentrum WIJland werkt de bibliotheek samen met twee basisscholen.

Het hart van het gebouw wordt gevormd door de multifunctionele ruimten en de bibliotheek. Rond en in het hart is overmaat ontstaan voor een keuken in combinatie met de personeelscorner, die ook de leestafelfunctie van de bibliotheek heeft.

De bibliotheek van de BMV met het ontmoetingsplein

BMV Heerlerbaan

BMV HEERLERBAAN De Brede Maatschappelijke Voorziening In de H ­ eerlense wijk Heerlerbaan zal een echte ­ontmoetingsplek voor de wijkbewoners worden. In het ontwerp van TenW zijn onderwijs, kinderopvang, zorg, welzijn, een artsenpraktijk, sport en cultuur ­samen onder één dak te vinden. De ideale plek voor de wijkbibliotheek, die met een groot aanbod aan cursussen en informatiepunten bijdraagt aan een ­actieve participatie van de wijkbewoners en ­onderwijs aan de informatiesamenleving.

Kijk voor meer informatie op www.tenw.nl.

SCHOOLDOMEIN

SDO22_TDS_BW_nr4_KATERN LOS.indd 25

maart 2022

25

23-02-22 14:12

foto: René de Wit

HET LIESVELD IN AMEIDE Bijzonder aan brede school Het Liesveld is dat de bibliotheek ruimtelijk is geïntegreerd met de school. Dat betekent dat bezoekers door het gebouw lopen en elkaar vanzelfsprekend ontmoeten. Dat activeert ook de kinderen om te lezen. Het Liesveld is daarom met recht een dorpsgerichte voorzie­ ning waarbij geletterd­ heid onderdeel van het sociale domein is.

MFA DE HEERD IN HEERDE MFA De Heerd is een multifunctioneel gebouw waarin onder andere scholen, het dorpshuis van Heerde, een bibliotheek en het Cultureel Centrum van Heerde zijn gevestigd. Door de open vormgeving en inrichting met de centrale bar en de Foyer en zalen, staat ontmoeting meer dan ooit centraal. Dat stimuleert ontmoeting van alle geledingen van de samenleving, drempelvrij met ruimte voor een ieder in zijn of haar eigenheid.

DE SPIL IN NIEUWLEUSEN In Kulturhus de Spil in Nieuwleusen zijn onder meer de Bibliotheek Nieuwleusen, het Agnieten College, de sporthal en een breed scala aan lokale organisaties gevestigd. OdV interieurarchitecten heeft hier de centrale ontmoetingsruimte, de kantine van de school en de bibliotheek ingericht. Het interieur vormt de verbinding en maakt dat het een uitnodigende voorziening in het dorp is.

26

SCHOOLDOMEIN

SDO22_TDS_BW_nr4_KATERN LOS.indd 26

maart 2022

foto: Ronald Tilleman

foto: Ronald Auée

foto Sibo Arbeek

IKC DE VAART IN TER AAR Bibliotheek Rijk en Venen heeft een vestiging in het nieuwe IKC De Vaart. De school­ bibliotheek is op de eerste verdieping te vinden en is aangevuld met boeken van Bibliotheek Rijn en Venen. Alle kinderen van de school hebben een biebpas. Tijdens schooltijden kunnen zij boeken uitzoeken en scannen op de computer in de school­ bieb. En ook op de dagen en dagdelen dat de bibliotheek niet open is, kunnen de kinderen er terecht. Dat geldt ook voor kinderen die geen leerling van de school zijn.

foto: Ronald Auée

De maatschappelijke bibliotheek is steeds vaker onderdeel van een brede voorziening, waarbij onderwijs een spilfunctie vervult.

Voorbeelden uit de praktijk:

23-02-22 14:12

LEESDOMEIN

foto: Luuk Kramer

DE TREFKOELE+ IN DALFSEN De samenleving verandert, de bibliotheek verandert mee. Zo is het de afgelopen decennia gegaan en zo zal het blijven gaan. De constante factor is dat de Bibliotheek er is voor iedereen die wil meedoen in de maatschappij en zich wil ontwikkelen, (leren) lezen en informeren. De bibliotheek kiest voor een aanpak met drie strategische pijlers: taalontwikkeling, participatie en het faciliteren van lezen en ontmoeting. De bibliotheek werkt samen met maatschappelijke organisaties, het onderwijs en de dorpskernen. Voorbeelden zijn het Taalpunt, de cursussen op het gebied van digitale vaardigheden, de uitleenbibliotheek, De Bibliotheek op School en Boekstart.

foto: Ronald Auée

IEKC LICHTENVOORDE Het nieuwe Integraal Educatief Kind Centrum (IEKC) in Lichtenvoorde biedt ruimte voor vijf verschillende gebruikers. Het credo is dat elk kind uniek is en alle kinderen gelijk aan elkaar. Dat leverde een open en verbindend gebouw op. Door de samenwerking binnen regulier en speciaal (basis)onderwijs met kinderopvang, (jeugd)zorg en het ondersteuningsteam van de gemeente is een unieke plek in de gemeente en regio gemaakt, waar alle disciplines onder één dak samenkomen. De gemeente zit hier met haar ondersteuningsteam in. De dorpsbibliotheek heeft hier haar dependance en in samenwerking met de speeltuinvereniging is een prachtige buitenspeelplaats gemaakt.

foto ICSadviseurs

foto: Ramon Menting

VOORZIENINGENCENTRUM ’T VEENSE HART IN NIJKERKERVEEN Vanaf 2020 is ’t Veense Hart in Nijkerkerveen in gebruik genomen. De huisgenoten van dit voorzieningencluster zijn bassischool De Horizon, Bzzzonder kindercentrum, peuterspeelzaal Triangel, bibliotheek Nijkerk en het Dorpshuis Nijkerkerveen. De sociale onderneming Bijzondere Gasten verzorgt de horeca en verhuur van ruimten. Het is een gebouw voor iedereen en daar hoort natuurlijk een bibliotheek bij.

ESDAL COLLEGE KLAZIENAVEEN Het Esdal College in Klazienaveen en de bibliotheek zitten in een prachtig pand. De bibliotheek wil, ondanks de opmars van internet en de digitale boeken, het lezen bij de jeugd bevorderen. De instellingen maken gebruik van elkaars voorzieningen. Zo hoeft de school geen mediatheek meer te hebben, omdat de leerlingen in de bieb achter de computer kunnen. Ook komen de medewerkers van de bieb soms in de klas, om de leerlingen te vertellen hoe ze het beste informatie kunnen opzoeken. Om de leerlingen daadwerkelijk in de bibliotheek te krijgen, krijgen ze allemaal een abonnement.

Kijk voor meer informatie op www.icsadviseurs.nl.

SCHOOLDOMEIN

SDO22_TDS_BW_nr4_KATERN LOS.indd 27

maart 2022

27

23-02-22 14:12

“Bibliotheek in hart van onderwijsgebouw”

samen beter in bouwen

BM van Houwelingen zet zich graag in, om een omgeving te creëren waar mensen fijn kunnen wonen, werken en zich thuis voelen. Dit doen wij met veel enthousiasme voor de segmenten scholen, zorg en woningbouw. Afhankelijk van de vastgoedvraag biedt ons team een totaal concept bestaande uit ontwikkeling, nieuwbouw en onderhoud.

SDO22_TDS_BW_nr4_KATERN LOS.indd 28

23-02-22 14:12