อารยธรรมสุดยอด

หนังสือ อารยธรรมสุดยอด ผู้เขียน ศ. ดร. สุทัศน์ ยกส้าน © สงวนลิขสิทธิ์โดยส�ำนักพิมพ์สารคดี ในนามบริษัทวิริยะธุรกิจ จ�ำกัด ห้ามการลอกเลียนไม่ว่าส่วนหนึ่งส่วนใดของหนังสือ นอกจากจะได้รับอนุญาต พิมพ์ครั้งที่ 1 ตุลาคม 2558 จ�ำนวนพิมพ์ 3,000 เล่ม ราคา 240 บาท ข้อมูลบรรณานุกรม สุทัศน์ ยกส้าน. อารยธรรมสุดยอด.--กรุงเทพฯ : สารคดี, 2558.

256 หน้า.

1. ประวัติศาสตร์และอารยธรรมโลก. I. ชื่อเรื่อง.

930 ISBN 978-616-7767-60-4

คณะผู้จัดท�ำ บรรณาธิการเล่ม : ปณต ไกรโรจนานันท์ ผู้ช่วยบรรณาธิการ : นฤมล สุวรรณอ่อน ออกแบบปก/จัดรูปเล่ม : ชาญศักดิ์ สุขประชา พิสูจน์อักษร : นวลจันทร์ ทองมาก ควบคุมการผลิต : ธนา วาสิกศิริ จัดพิมพ์ บริษัทวิริยะธุรกิจ จ�ำกัด (ส�ำนักพิมพ์สารคดี) จัดจ�ำหน่าย บริษัทวิริยะธุรกิจ จ�ำกัด 28, 30 ถนนปรินายก แขวงบ้านพานถม เขตพระนคร กรุงเทพฯ 10200 โทร. 0-2281-6110 (อัตโนมัติ) โทรสาร 0-2282-7003 เพลต เอ็นอาร์ฟิล์ม โทร. 0-2215-7559 พิมพ์ บริษัททวีวัฒน์การพิมพ์ จ�ำกัด โทร. 0-2720-5014 ส�ำนักพิมพ์สารคดี ผู้อำ� นวยการ : สุวพร ทองธิว ผู้จัดการทั่วไป : จ�ำนงค์ ศรีนวล ที่ปรึกษากฎหมาย : สมพจน์ เจียมพานทอง ผู้อำ� นวยการฝ่ายศิลป์/ฝ่ายผลิต : จ�ำนงค์ ศรีนวล ผู้จัดการฝ่ายตลาด : พิเชษฐ ยิ้มถิน ที่ปรึกษาส�ำนักพิมพ์ : สุดารา สุจฉายา บรรณาธิการส�ำนักพิมพ์ : สุวัฒน์ อัศวไชยชาญ หนังสือเล่มนี้ใช้หมึกพิมพ์ซึ่งมีส่วนผสมของน�้ำมันถั่วเหลือง ช่วยลดการใช้วัตถุดิบจากน�้ำมันปิโตรเลียม ช่วยลดผลกระทบต่อสุขภาพและสิ่งแวดล้อม

จ า ก สํ า นั ก พิ ม พ์ ปี ค.ศ. 2015 เป็นปีแห่งการสูญเสียครัง้ ยิง่ ใหญ่ทชี่ าวโลกทุกคนจะต้องจดจ�ำ อารยธรรมเก่าแก่นับพันปีในดินแดนเมโสโปเตเมียหลายแห่งถูกกลุ่มรัฐ อิสลาม (ไอเอส) ท�ำลายย่อยยับ นับตั้งแต่ก�ำแพงเมืองนิเนเวห์ เมือง นิมรุด เมืองเฮตรา และล่าสุดวิหารแห่งเทพเบลที่เมืองพัลมีราในประเทศ ซีเรียปัจจุบัน เพราะอารยธรรมเหล่านี้นับถือพระเจ้าคนละองค์กับพวกเขา จริงอยู่ ไม่มีสิ่งใดจีรังยั่งยืน อารยธรรมไม่ว่าที่ใดในโลกเมื่อรุ่งเรือง สุดขีดแล้ว ย่อมล่มสลายไปตามกาลเวลา บ้างเพราะภัยธรรมชาติ บ้าง เพราะเกิดโรคภัยไข้เจ็บระบาดจนผู้คนต้องละทิ้งถิ่นฐานไป บ้างเพราะถูก รุกราน บ้างเพราะการสู้รบแย่งชิงอ�ำนาจกันเอง แต่หลักฐานความยิ่งใหญ่ ของอารยธรรมโบราณเหล่านี้ยังคงยืนหยัดข้ามกาลเวลามาได้นับพันปี จน มาสูญสิ้นเป็นผุยผงในยุคเรา โดยน�้ำมือคนในยุคเรานี้เอง ดังนั้นการบันทึกว่าอารยธรรมยิ่งใหญ่ต้องล่มสลายไปตลอดกาล เพียงเพราะความเชื่อที่แตกต่างกัน จึงน่าเศร้าใจยิ่งนัก หนังสืออารยธรรมสุดยอดนี้ ศ. ดร. สุทัศน์ ยกส้าน ได้เรียบเรียง ประวัติความเป็นมาของอารยธรรมระดับสุดยอดของโลก เช่น อารยธรรม บนเกาะอีสเตอร์ อารยธรรมขอม อารยธรรมมายา อารยธรรมนัซกา รวมทัง้ จารีตประเพณี ความเชื่อและจิตส�ำนึกของผู้คน และที่ส�ำคัญคือ จุดจบ ของอารยธรรมเหล่านั้น เรามาเรียนรูแ้ ละเข้าใจอารยธรรมระดับสุดยอดเหล่านีก้ นั เถอะ เพราะ หากวันใดเกิดเหตุการณ์ที่ส่งผลให้สิ่งที่อารยธรรมเหล่านี้ทิ้งไว้ให้เราศึกษา ต้องล่มสลายไปอีกครั้ง เราก็จะมีความรู้ไว้ถ่ายทอดให้แก่ลูกหลานต่อไป ไม่ว่าจะเล่าขานกันปากต่อปาก หรือบันทึกเป็นลายลักษณ์อักษร

ส�ำนักพิมพ์สารคดี 3

ส า ร บั ญ

ถ�้ำลัสโกและถ�้ำโชเว ห้องภาพของจิตรกรยุคก่อนประวัติศาสตร์ บาบิโลน นครบุญหรือเมืองบาป คนอสซอส อารยธรรมมีโนนที่สาบสูญ ทรอย ต�ำนานสงครามบันลือโลก จารึกแห่งเดดซี ผู้บันทึกเรื่องราวสมัยพระเยซู เรือโนอาห์ เมื่อพระเจ้าต้องการนับหนึ่งใหม่ โมไอ อนุสาวรีย์หินลึกลับบนเกาะอีสเตอร์ นัซกา ธรณีศิลป์ลึกลับกลางทะเลทราย มายา อารยธรรมที่ก�ำลังจะสาบสูญเป็นครั้งที่ 2 สุสานทหารดินเผา กองทัพ “ใต้ดิน” ของจิ๋นซีฮ่องเต้ ไวกิง โจรสลัดผู้พบอเมริกาก่อนโคลัมบัส เมืองพระนคร ศาสนสถานมโหฬารที่สุดในโลก

6

อารยธรรม สุดยอด

8 28 50 68 88 108 124 144 164 186 208 232

ศ. ดร. สุทัศน์ ยกส้าน

ถ�้ำลัสโกและ

ห้องภาพของจิตรกร

ถ�้ำโชเว

ยุคก่อนประวัติศาสตร์

การค้นพบทางโบราณคดีที่ส�ำคัญชิ้นหนึ่งของโลกเกิดขึ้นในยาม บ่ายของวันที่ 12 กันยายน ค.ศ. 1940 เมื่อเด็กหนุ่มสี่คน คือ มาร์เซล ราวีดา (Marcel Ravidat) วัย 17 ปี ชากส์ มาร์แซล (Jacques Marsal) วัย 15 ปี ชอรจส์ อาแญล (Georges Agnel) วัย 16 ปีจากมงติญาก (Montignac) และ ซิมง โกอองกาส (Simon Coencas) วัย 15 ปีจากปารีส ก�ำลังเดินส�ำรวจป่าในบริเวณลัสโก (Lascaux) หมู่บ้านมงติญาก จังหวัดดอร์ดอญ (Dordogne) ซึ่ง ตั้งอยู่ทางทิศตะวันตกเฉียงใต้ของฝรั่งเศส และมีแม่น�้ำเวอแซร์ (Vezère) ไหลผ่าน ท�ำให้สองฝั่งมีถ�้ำหินปูนมากมาย เด็กทั้งสี่รู้สึกสงสัยมากเมื่อเห็นโพรงดินขนาดใหญ่อยู่ใต้โคน ต้นไม้ใหญ่ต้นหนึ่ง ประสบการณ์ที่เคยได้ยินผู้อาวุโสในหมู่บ้าน เล่าให้ฟังว่าลึกลงไปใต้ดินมีเส้นทางลับให้คนสามารถเดินไปถึง ปราสาทโบราณได้ เด็กทั้งสี่จึงทดลองโยนก้อนหินลงไปในโพรงดิน นั้ น เพื่ อ ฟั ง เสี ย งก้ อ นหิ น ตกกระทบพื้ น หลั ง จากที่ ไ ด้ ยิ น เสี ย ง 10

อารยธรรม สุดยอด

ศ. ดร. สุทัศน์ ยกส้าน

ภาพวัวออร็อกส์ในถ�้ำลัสโก

ดังกล่าวจึงไถลตัวตามกันลงไปในโพรงดินจนถึงพื้นดินเบื้องล่าง จากนั้นก็จุดตะเกียงน�้ำมัน แล้วเงยหน้าดูเพดานโพรงโดยรอบพวก เขารู้สึกประหลาดใจมากที่เห็นภาพวัว กวาง และม้ามากมาย ปรากฏที่เพดานและผนังถ�้ำ เมื่อไม่รู้ว่าใครคือผู้วาดภาพเหล่า นี้ วาดเมื่อไร และเพื่อจุดประสงค์อันใด รวมถึงไม่เข้าใจว่าเหตุ ใดศิลปินจึงลงมาวาดภาพในถ�้ำใต้ดิน เด็กทั้งสี่ที่ต่างก็งุนงงมาก จึงให้ค�ำมั่นสัญญากันว่า จะเก็บข่าวการเห็นภาพวาดในถ�้ำใต้ดิน เป็นความลับ โดยไม่แพร่งพรายให้ใครอื่นรู้ ในวันรุ่งขึ้นคณะส�ำรวจกลับไปเยือนถ�้ำใต้ดินลึกลับนั้นอีก ครั้ง และพยายามเดินลัดเลาะเข้าไปตามทางเดินแคบๆ ภายใน ถ�้ำ ครั้นเมื่อได้เห็นภาพวาดรูปสัตว์เพิ่มอีกเป็นจ�ำนวนมาก จึง คิดว่าพวกตนไม่ควรเก็บความลับคับอกนี้อีกต่อไป และคิดจะไป รายงานการพบจิตรกรรมผนังถ�้ำให้ เลอง ลาวาล (Léon Laval) ผู้เป็นอาจารย์ใหญ่ทราบ เพื่อเชิญอาจารย์ลงไปส�ำรวจถ�้ำด้วย 11

เรือโนอาห์

เมื่อพระเจ้าต้องการ

นับหนึ่งใหม่

แม้โลกจะมีต�ำนานของแต่ละชาติที่แตกต่างกัน แต่ก็มีต�ำนานหนึ่ง ที่มีในแทบทุกอารยธรรม นั่นคือ ต�ำนานเรื่องน�้ำท่วมโลก ซึ่งมี เนื้อเรื่องคร่าวๆ ว่า โลกถูกน�้ำท่วมครั้งมโหฬารและมีเพียงไม่กี่คน ทีร่ อดชีวติ โดยเฉพาะในคริสต์ศาสนาทีม่ คี มั ภีรป์ ฐมกาล (Genesis) ซึ่งทุกคนรู้จักดี ส่วนต�ำนานกรีกและโรมันโบราณ ก็มีเรื่องดิวคา- เลียน (Deucalion) กับพีร์รา (Pyrrha) ที่ช่วยชีวิตลูกๆ และสัตว์ เลี้ยงโดยให้เข้าไปอยู่ในเรือที่มีลักษณะคล้ายกล่องเมื่อเกิดน�้ำท่วม ใหญ่ ต�ำนานของชาวไอริชมีการกล่าวถึงราชินีซีแซร์ (Cesair) กับข้าราชบริพารซึ่งแล่นเรือไปเจ็ดคาบสมุทรรอบโลก เมื่อเกาะ ไอร์แลนด์ถูกน�้ำท่วม พระนางจึงทรงรอดพ้นจากการจมน�้ำตาย คัมภีร์อัลกุรอานของศาสนาอิสลามได้กล่าวถึงเรือขนาดใหญ่ที่ช่วย ชีวิตผู้คนไว้เมื่อน�้ำท่วมโลก และเรือได้ไปลงจอดบนยอดเขาอัลจูดี (Al Judi) ในตุรกีเมื่อน�้ำลด อย่างไรก็ตามต�ำนานน�้ำท่วมโลกที่นับว่าโบราณที่สุด คือ 110

อารยธรรม สุดยอด

ศ. ดร. สุทัศน์ ยกส้าน

เรือของโนอาห์ในจิตรกรรม Noah’s Ark โดย เอ็ดเวิร์ด ฮิกส์ เมื่อ ค.ศ. 1846

มหากาพย์กิลกาเมช (Gilgamesh) ของชาวสุเมเรียนที่เคยตั้ง รกรากอยู่ในดินแดนเมโสโปเตเมียเมื่อ 5,000 ปีก่อน มหากาพย์นี้ได้กล่าวถึงเจ้าชายกิลกาเมชแห่งนครอูรุกว่า เมื่อ พระองค์ประสูติ เทพเจ้าได้ประทานพรให้พระองค์ทรงมีสติปัญญา เฉลียวฉลาดสุดยอดและทรงมีความทะเยอทะยานสูง พระพรนี้ ท�ำให้เจ้าชายกิลกาเมชทรงไม่เคยรู้สึกพอพระทัยในอะไรเลย จน บรรดาข้าราชบริพารและประชาชนพากันเดือดร้อนอย่างถ้วนหน้า จึงได้ร่วมกันสวดมนต์อ้อนวอนขอให้พระผู้เป็นเจ้าทรงประทานบท เรียนมาสัง่ สอนเจ้าชายให้ทรงตระหนักในความพอเหมาะพอควรบ้าง พระผู้เป็นเจ้าจึงเนรมิตชายคนหนึ่งชื่อ เอนกิดู (Enkidú) ให้ เ ป็ น คนที่ มี อุ ป นิ สั ย ดี ง ามและมี จิ ต ใจเมตตาปรานี ซึ่ ง เป็ น บุคลิกภาพที่ตรงข้ามกับเจ้าชายกิลกาเมชทุกประการ เอนกิดูจึง มีเพื่อนคนและเพื่อนสัตว์จ�ำนวนมากมาย และสอนเหล่าสัตว์นานา ชนิดให้รู้วิธีหลบหนีศรพิษและบ่วงดักของนายพราน รวมถึงให้รู้ 111

ไวกิ ง โจรสลัดผู้พบอเมริกา

ก่อนโคลัมบัส

เมื่อพูดถึงไวกิง ทุกคนจะนึกถึงโจรสลัดจากดินแดนแถบสแกน- ดิเนเวียในยุโรปเมื่อปลายคริสต์ศตวรรษที่ 8 ซึ่งมีใจคอโหดร้าย กระหายเลือด ชอบปล้นฆ่าชาวบ้านที่ตั้งถิ่นฐานอยู่ตามชายฝั่ง ของดินแดนซึง่ ปัจจุบนั เป็นประเทศอังกฤษ ฝรัง่ เศส เยอรมนี รวมถึง ชอบฉุดคร่าหญิงชาวบ้านไปขายเป็นทาสด้วย พฤติกรรมที่โหด เหี้ยมและผิดศีลธรรมนี้ท�ำให้ผู้คนในสมัยนั้นเมื่อเห็นขบวนเรือไวกิง ปรากฏที่ ข อบฟ้าก็จ ะพากัน หนีเอาตัว รอด คนร�่ ำ รวยจะรี บฝั ง กลบทรัพย์สมบัติไว้ใต้ดินเพื่อกลับมาขุดคืนในภายหลัง หมู่บ้าน ต่ า งๆ ต้ อ งจั ด ยามให้ ค อยลั่ น ระฆั ง เตื อ นภั ย ไวกิ ง ก่ อ นที่ ค นทั้ ง หมู่บ้านจะถูกฆ่าตาย แต่ในเวลาเดียวกันทุกคนก็รู้ว่า ชาวไวกิงมีความสามารถใน การเดินเรือมาก สามารถแล่นเรือข้ามมหาสมุทรไปตั้งถิ่นฐานบน เกาะไอซ์แลนด์และกรีนแลนด์ได้ และยังได้เดินทางถึงเกาะทาง เหนือของประเทศแคนาดาในปัจจุบันก่อนโคลัมบัส (Columbus) 210

อารยธรรม สุดยอด

ศ. ดร. สุทัศน์ ยกส้าน

เกาะลินดิสฟาร์น สถานที่แรกที่มีบันทึกเกี่ยวกับการปล้นสะดมของไวกิง

ประมาณ 500 ปีด้วย นีค่ อื ความสามารถสองด้านทีต่ รงข้ามกันของชาวไวกิงทีท่ กุ คน รู้ แต่ก็มีธรรมชาติอีกด้านหนึ่งซึ่งเป็นด้านการพาณิชย์ที่แทบไม่มี ใครรู้ นั่นคือเมื่อชาวไวกิงบางกลุ่มอพยพไปปักหลักตั้งถิ่นฐานใน ยุโรป เช่น อังกฤษ ฝรั่งเศส และอิตาลีแล้ว ผู้อพยพได้ประกอบ อาชีพเป็นพ่อค้าล่องเรือไปตามแม่น�้ำวอลกา (Volga) เข้าทะเลด�ำ และทะเลสาบแคสเปียน จนถึงอาณาจักรไบแซนไทน์ (Byzantine) เพื่อซื้อขายแลกเปลี่ยนสินค้า ได้แก่ ทาส ขนสัตว์ เครื่องเงิน และ ผ้าไหม กับพ่อค้าชาวอาหรับในตลาดกรุงแบกแดดด้วย ยุคไวกิงถือก�ำเนิดขึ้นเมื่อปลายคริสต์ศตวรรษที่ 5 ซึ่งเป็น ช่วงเวลาที่ทางตอนเหนือของยุโรปประสบภาวะแห้งแล้งและอากาศ หนาวจัดจนการท�ำกสิกรรมไม่ได้ผล เมื่อภาวะทุพภิกขภัยมา ถึง ชาวสแกนดิเนเวียโบราณหรือที่เรียกอีกชื่อหนึ่งว่า ชาวนอร์ส (Norse) จึงต้องแยกย้ายกันอพยพลงไปทางใต้สู่ดินแดนต่างๆ 211

ป ร ะ วั ติ ผู้ เ ขี ย น ศ. ดร. สุทัศน์ ยกส้าน การศึกษา ปริญญาตรีฟิสิกส์ B.Sc. (Hons), A.R.C.S. มหาวิทยาลัยลอนดอน ประเทศ อังกฤษ ปริญญาโทฟิสิกส์ M.Sc. และ D.I.C. มหาวิทยาลัยลอนดอน ประเทศอังกฤษ ปริญญาเอกฟิสิกส์ Ph.D. มหาวิทยาลัยแคลิฟอร์เนีย ประเทศสหรัฐอเมริกา การท�ำงาน ศาสตราจารย์ระดับ 11 มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ นักวิทยาศาสตร์ดีเด่น นักวิจัยดีเด่นแห่งชาติ นักวิจัยแห่ง Abdus Salam International Centre for Theoretical Physics ประเทศอิตาลี เมธีวิจัยอาวุโส สกว. นักวิจัยอาวุโส สวทช. นักเรียนทุนรัฐบาลดีเด่น ราชบัณฑิต ส�ำนักวิทยาศาสตร์ ประสบการณ์เขียน บทความรวมเล่มของส�ำนักพิมพ์สารคดี นักเขียนประจ�ำคอลัมน์ “โลกวิทยาการ” ในผู้จัดการออนไลน์ และบทความจากนักวิทยาศาสตร์ดีเด่นในนิตยสาร สสวท 256

อารยธรรม สุดยอด

ศ. ดร. สุทัศน์ ยกส้าน

ISBN 978-616-7767-60-4