Pas op, de exoten komen

Pas op, daar komen de exoten...

Door: Marian Henderson

Planten en dieren vanuit de hele wereld vestigen zich in Nederland. Vaak zijn ze als verstekeling meegekomen met een schip of vrachtauto, soms komen ze op eigen houtje over de grens en soms zijn ze geïmporteerd en vervolgens ontsnapt of losgelaten. Wetenschappers roepen ach en wee. De overheid grijpt in en zint op verdere maatregelen. Jaarlijks kost de bestrijding van de nieuwkomers miljoenen. Hoe gegrond is die angst voor nieuwe soorten? En kunnen we er niet gewoon een beetje blij mee zijn? Welkom in de wereld van de exoten.

Invasieve exoten, worden ze genoemd, of zelfs: gevaarlijke exoten. Planten en dieren die van buiten de grenzen ons landje binnentrekken en zich hier geweldig thuis voelen. Ze vermeerderen zich tegen de klippen op. Hoe komen we aan al die vreemdelingen? Soms zijn ze meegenomen door een toerist, losgelaten door een gedesillusioneerde dierenbezitter, maar in de meeste gevallen zijn ze meegelift op een handelsmissie. Momenteel is tien procent van de dieren in Nederland van buitenlandse origine en van de planten is dat zestien procent. Toch is er weinig nieuws onder de zon, want ook de lijster, de karper en de snoekbaars komen van ver, net als de fazant en de bruine rat. Wie denkt dat de tulp zo typisch Hollands is, vergeet dat-ie oorspronkelijk uit Turkije komt. Is dat prakje aardappels een gerecht van eigen bodem? Nee, absoluut niet, want de pieper komt uit Zuid-Amerika en werd meegenomen door de Spaanse ontdekkingsreizigers. Soorten verhuizen met mensen mee. En als hun komst maar lang genoeg achter ons ligt, beschouwen we ze als van eigen bodem. Wanneer een soort zich tien jaar weet te handhaven, noemen we hem tegenwoordig inheems. We krijgen er steeds meer soorten bij, dat wel.

Global Village

Ons water-, weg- en luchtverkeer omspant de hele aarde, net als onze handelsroutes. Menige lading kisten of kratten bevat behalve het bestelde spul ook wat ongenode gasten. Ooit kwam de Aziatische boktor mee met pallets uit China. Nu vreet hij zich door onze vaderlandse bomen. Zo wordt de tijgermug geïmporteerd als larve in het water van de Lucky Bamboo. Niet zo erg lucky als je hem treft, want het diertje kan onder meer knokkelkoorts verspreiden. De paalworm die we sinds 1730 huisvesten, heeft het voorzien op de kustverdedigingswerken en wordt dus als een grote bedreiging voor de veiligheid gezien. Dat geldt ook voor de muskusrat, die we trouwens zelf voor zijn bontje hebben binnengehaald. Enkele dieren die ontsnapten uit een bontfarm hebben zich mega voortgeplant en inmiddels kost de bestrijding van dit dijken ondermijnende dier zo'n 45 miljoen per jaar. Allemaal om droge voeten te houden. Hooitransporten leverden het zwartsprietdikkopje op, een gezellig oranje vlindertje met zwarte zoompjes aan zijn handsopje, dat inmiddels bezit heeft genomen van heel Europa. Zoals wij mensen migreren, doen dieren dat ook! Door bezorgde mensen wordt dit wel ''de schaduwzijde van de globalisering'' genoemd.

Op eigen houtje

Sommige planten en dieren komen gewoon op eigen houtje. Zij worden of cieel niet tot de invasieve exoten gerekend en zijn in de meeste gevallen ook niet schadelijk. Zij verhuizen vaker naar noordelijke streken, omdat de temperatuur bij ons gemiddeld hoger wordt. Volgens Arnold van Vliet van de Universiteit Wageningen is de gemiddelde temperatuur in Nederland nu hetzelfde als die dertig jaar geleden in Zuid-Frankrijk was, en verandert de inheemse natuur daarom in een hoog tempo. Dus kregen we

de sabelsprinkhaan en de kleine roodoogjuffer en ook de geel met witte tijgerspin is op eigen kracht in Nederland gearriveerd. Helaas kwam ook de processierups op zijn vele voetjes geheel zelfstandig binnen marcheren. Inmiddels is de rups zelfs tot in de noordelijke provincies doorgedrongen. Geen reden tot blijdschap, want met zijn irriterende brandharen is hij een regelrechte bedreiging voor de volksgezondheid. De overheid is van mening dat het niet mogelijk is, en vaak ook niet noodzakelijk, om dieren tegen te houden die hier zelfstandig komen. Al maken ze voor de eikenprocessierups graag een uitzondering.

Expansie

Waarom is het toch vaak zo'n probleem met die nieuwe exoten? Dat komt omdat ze hun natuurlijke vijanden en parasieten hebben thuisgelaten. Zo is de zonnebaars een prachtig gekleurd vijvervisje, dat losgelaten in poelen en vennen vaak geen enkele vijand ontmoet. Het richt daar een slachting aan onder de aanwezige planten en dieren. Door zijn expansie (het dier komt inmiddels in vrijwel heel Nederland voor) verdwijnen de kno ookpad, de kamsalamander en de boomkikker. De Amerikaanse ribkwal, met zijn fraaie discokleuren, is meegekomen in het ballastwater van schepen uit Noord- en Zuid Amerika. In ons land doet hij het geweldig. Hij eet plankton en eitjes en larven van andere dieren. Niet alleen bedreigt hij daarmee collega-waterbewoners, hij neemt ook voedsel voor grotere dieren weg, waardoor bijvoorbeeld het aantal dol jnen en zeehonden afneemt.

Verrijking?

Hoe erg is dat nu eigenlijk? Een nieuw dier erbij is toch een verrijking van onze inheemse natuur? Laten we blij zijn dat er geen grenspaaltjes staan, die het blafhert uit India en de grijze eekhoorn (nu vaak gehouden als huisdier, maar ook al waargenomen in de vrije natuur) tegenhouden. Is het niet prachtig dat we kunnen genieten van de felgekleurde halsbandparkiet, die in een aantal steden grote kolonies heeft? En wat is er mis met de mandarijneend? Is het niet een vorm van vreemdelingenhaat om alles wat niet Hollands is te willen weren? Laten we blij zijn met de nijlgans. Over honderd jaar weten wij immers niet beter meer. Dan zijn we ongetwijfeld diersoorten kwijt, maar zijn daar andere prachtige exemplaren voor in de plaats gekomen. Dan vinden we het doodnormaal om wasberen en wasbeerhonden in ons landschap te zien, en is de rode eekhoorn waarschijnlijk allang verdwenen om plaats te maken voor anders gekleurde eekhoorns. In de natuur is het nu eenmaal een komen en gaan. En als je de evolutie in zijn geheel beschouwt, gaan er doorlopend soorten verloren.

McDonalds effect

Nee, zeggen de tegenstanders, er is geen sprake van een grotere biodiversiteit, maar juist van een kleinere. De invasieve dieren roeien de bestaande populaties uit en dat geeft een verschraling van soorten. Dat doen ze niet alleen door ze op te eten, maar ook bijvoorbeeld door ze te besmetten met ziektekiemen waar ze niet tegen bestand zijn (dit gebeurt met name door de komst van de Amerikaanse rivierkreeft met de inheemse kreeftensoorten), of door met ze te paren, waardoor er hybriden komen en de oorspronkelijke soorten niet langer voortbestaan. Zo dreigt bijvoorbeeld de witkopeend te verdwijnen, omdat hij zich afgeeft met de rosse stekelstaart. Het overblijven van minder soorten, waarbij de dominante soorten op steeds meer continenten voorkomen, wordt wel het ''Mc Donalds effect'' genoemd.

Volksgezondheid

Soms is er een werkelijke bedreiging voor de volksgezondheid. De ambrosia (met zijn gele bloemen) is afkomstig uit NoordAmerika en hier als zaadje in het vogelvoer beland. Deze plant is een bedreiging voor hooikoortspatiënten en verlengt voor hen het hooikoortsseizoen. De burger heeft daarom de opdracht gekregen om de ambrosia uit te rukken als hij hem tegenkomt. De tijgermug heeft verschillende gevaarlijke besmettingen op zijn naam staan, de Borrelia Burgdorferi is een bacterie die de ziekte van Lyme veroorzaakt. Ook dierziekten zoals de varkenspest en de vogelgriep komen ongevraagd de grens over. De varraomijt richt bijenvolken ten gronde en blijkt ook nog eens resistent te worden voor bestrijdingsmiddelen.

Economische schade

Sommige waterplanten zijn een bedreiging voor onze waterhuishouding. Neem de grote waternavel, een aardig plantje, maar een buitensporige groeier. Hij stremt de doorstroming en neemt licht en zuurstof weg voor andere waterplanten en vissen. Hele velden van dit groen moeten machinaal worden opgeruimd. En daarna begint de plant gewoon opnieuw. De overheid kwam daarop met de folder: 'Geen exoot in de sloot', om te voorkomen dat mensen overtollig groen in openbaar water dumpen. In de landbouw kent men het probleem in de vorm van schadelijke bacteriën en mijten. Vaak is chemische bestrijding noodzakelijk, maar ook die brengt natuurlijk milieuschade met zich mee.

zwartsprietdikkopje

Wat doet de overheid?

De overheid probeert de problematiek in wetten te vangen, zoals bijvoorbeeld de Flora en Faunawet, die het uitzetten van huisdieren en dierentuindieren verbiedt en ook de handel in bepaalde exotische planten en dieren. Ook zijn er verdragen met andere landen, zoals het Biodiversiteitsverdrag dat de teruggang van de biodiversiteit gezamenlijk aan wil pakken, en bijvoorbeeld ook de Fytorichtlijn, Europese regelgeving over schadelijke organismen, en een ''Verdrag Ballastwater''. Van nieuwe binnendringers wordt een quickscan gemaakt om te zien wat de risico's zijn en hun kans op vermeerdering en vestiging.

Leven is verandering

Toch denk ik dat je de globalisering niet tegenhoudt en er gewoon mee moet zien te dealen. Op termijn komen er natuurlijk steeds meer ''nieuwe'' planten en dieren naar ons toe, en met de verdere opwarming van de aarde zullen er ook allerlei ons nu bekende diersoorten verdwijnen. Het hoort bij een veranderingsproces dat alle natuurlijke processen kenmerkt. Stilstand is dood. Leven is verandering. Er is een periode geweest dat Nederland een steppegebied was, waarop hyena's, edelherten, wisenten en reuzenmammoets rondzwierven. Mis je ze nog dagelijks?

Alles voor dolfijnen

Door: Arjan van Sorge

Geïnspireerd door het boek Dolphins Into The Future maakte de Belgische muzikant en schrijver Lieven Martens onder die en elektronica een vloeiend geheel vormen.

Nu vindt L.R.J. Martens het boek van Joan Ocean niet meer zo bijzonder, maar toen triggerde het hem tot nieuwe inzichten. “En hoe dieper ik in de dolfijnenthematiek groef, hoe dieper en vooral hoe ‘anders’ mijn muziek werd.” Lieven verbleef een tijdje op Hawaï om zich te specialiseren in de informatieoverdracht tussen de mens en de bijzondere onderwaterzoogdieren. “Hawaï is ook een hotspot voor de Cetacean Nation, een organisatie van mensen, professoren, breinchirurgen, schrijvers en kunstenaars die zich inzetten voor de verdieping van de communicatie tussen mens en dolfijn. Ze ijveren ook voor het aanzien van dolfijnen als ‘non human persons’.”

Vorig leven

“Hawaï heeft al enkele jaren een bijzondere invloed op me. Ik heb er in een soort van vorig leven ook gewoond denk ik, want toen ik Big Island bezocht, herkende ik plaatsen zonder ze ooit op foto gezien te hebben. Als ik bijvoorbeeld lang kijk naar foto’s van Kealakekua Bay hoor ik plots muziek spelen. Nieuwe composities die ik nog nergens heb gehoord. Dan probeer ik deze na te spelen.” Op de twee tracks op Ke Ala Ke Kua hoor je ook vaak vogelgeluiden, want Lieven vindt de compositie en de klank daarvan zo prachtig. “Het is alsof je luistert naar abstracte muziek. Als je daar veldopnamen van maakt creëer je een soort van muzikale score, gemaakt door een niet menselijke bron. Fantastisch.”

Geen blower

Anders dan je misschien zou verwachten is Lieven geen blower: “Mijn psyche resoneert niet zo met wiet, meer met andere middelen. Ik ben fan van vele dingen uit de smartshops; van Baby Woodrose heb ik waarschijnlijk al kilo’s geslikt. Ik heb salvia gerookt, en gebruikte ook een tijd Kanna en Kratom voor het creëren van mijn muziek. In combinatie met alcohol gaven die dingen me een geconcentreerde buzz die heel inspirerend kon werken.

Het is ook leuk dat je die zaken tegenwoordig via internet kan bestellen! Dan wordt het ons vanuit Nederland per pakje toegezonden; dat bespaart dan weer een autorit naar de smartshop in Nederland. Die middelen zijn zaken die niet doorslaggevend zijn voor mijn muziek, maar soms helpt het wel om dingen uit te diepen, dingen te overstijgen. Daarnaast kan kof e - maar dan natuurlijk wel in hoge / sterke hoeveelheden - inspirerend werken om te spelen. Of andere zaken...”

Space Traveller

“Ik wil vooral GEEN Greenpeace-achtige artiest zijn. Hun organisatie is natuurlijk fantastisch, maar je mag mijn werk niet zien als een oproep tot meer mens-dier respect. Ik maak geen anti-statements of doe niet aan politiek met mijn kunst, dat vind ik voor mezelf te beperkend. Ik hou van lms van Jaques-Yves Cousteau, maar ook het zien van Werner Herzog lms hielp me groeien naar een nieuw niveau in muziek. Hoe hij landschappen en sferen creëert is zo intens! Cousteau was ook een soort van space traveller, maar in plaats van naar de maan te reizen ging hij op exploratietocht naar de inner space, de diepste gebieden van de oceaan.”

Obsessie

Het werk van Lieven Martens verschijnt onder verschillende namen in kleine oplages op vrij onbekende labels. Commercieel ingesteld is de artiest zeker niet: “Ik doe geen zak moeite voor lobbywerk en dergelijke. Ik heb eigenlijk meer angst dat ik plots mijn inspiratie kwijtraak. Een nieuw album maken is telkens een strijd met mezelf. Aan de ene kant voel ik me dan super hoog resoneren, maar het is ook een soort van obsessie. Ik krijg die muziek & ideeën dan niet meer uit mijn hoofd. Dan kan ik me wel eens voor een tijdje terugtrekken uit de wereld rondom mij. Helaas werkt deze obsessie soms ook contraproductief; het blokkeert me.” Lieven is nu een lp aan het afronden met muziek voor kunstwerken van Ada Van Hoorebeke, en er staan nog wat albums en tours te wachten.

www.cetaceannationcommunications.blogspot.com