กลไกทางการเงินในการสนับสนุนเกษตรกรให้เข้าสู่เกษตรอินทรีย์

สัมมนา “ในแวดวงเกษตรอินทรียไทย 2558 – 2559”

กลไกทางการเงินในการ สนับสนุนเกษตรกรใหเขาสูเกษตรอินทรีย สฤณี อาชวานันทกุล บริษัท ปาสาละ จํากัด

31 กรกฎาคม 2559

หัวขอสัมมนา • • • • • • •

วัตถุประสงคโครงการวิจัย สถานการณเกษตรอินทรียไทย ประโยชน และอุปสรรค กลไกสนับสนุนทางการเงินตางประเทศ กลไกสนับสนุนทางการเงินในประเทศ การทดสอบกลไกสนับสนุนทางการเงิน ผลการวิจัย สรุปผลการวิจัย และขอเสนอแนะ 2

วัตถุประสงคโครงการวิจัย • เพื่อสํารวจกลไกทางการเงินที่เปนไปไดสําหรับการ สนับสนุนการทําเกษตรอินทรียในประเทศไทยสําหรับ เกษตรกรรายยอย • เพื่อทดสอบกลไกทางการเงินที่เปนไปไดกับชุมชนเกษตรกร สองแหงในประเทศไทย ซึ่งสมาชิกโดยรวมยังขาดแรงจูงใจ ในการเปลี่ยนไปทําเกษตรอินทรียในระยะยาว 3

พื้นที่เกษตรอินทรียขยายตัวตอเนื่อง แตตลาดในประเทศเล็กมาก 1.43 ลานลานบาท มูลคาตลาดอาหารในประเทศ

คิดเปนนอยกวา

0.0004% !

514 ลานบาท

มูลคาตลาดสินคาออรแกนิก ในประเทศ

ทีม ่ า: กรีนเนท, http://www.greennet.or.th/sites/default/files/Thai%20OA%2015.pdf 4

ตราเกษตรอินทรียหลักๆ ที่ใชในประเทศไทย เกษตรกร

ตลาดในประเทศ

กลุมเกษตรกร

ตลาดสงออก 5

ประโยชนของเกษตรอินทรีย:

มิติทางเศรษฐกิจ

• ผลผลิตสูงขึ้น แตปกติตองรอหลัง “ระยะเปลี่ยนผาน” (transition period) ไปแลว

6

ประโยชนของเกษตรอินทรีย:

มิติทางเศรษฐกิจ (ตอ)

• ตนทุนดานปจจัยการผลิต เชน ยากําจัดศัตรูพืช ปุย ฯลฯ ต่ํากวาระบบ เกษตรเคมี และแตกตางกันตามชนิดของพืชและเวลาในการเพาะปลูก (Setboonsarng, Leung, and Cai, 2006) • ตนทุนดานแรงงาน อาจสูงกวา ต่ํากวา หรือเทากับเกษตรเคมี • ราคาสวนเพิม่ (price premium) จากเกษตรอินทรียทําใหเกษตรกรได กําไรดีกวาเกษตรเคมี แตตองผานการรับรอง • กรณีที่ภาครัฐมีนโยบายสนับสนุนเกษตรเคมีจนกลไกตลาดบิดเบี้ยว เกษตรอินทรียก็อาจใหผลตอบแทนนอยกวา (Rasul & Thapa, 2004) 7

ประโยชนของเกษตรอินทรีย:

มิติดานสุขภาพ

• ระบบเกษตรอินทรียจะหลีกเลี่ยงการใชสารเคมีตางๆ ในกระบวนการ เพาะปลูก สงผลใหเกษตรกรมีแนวโนมสุขภาพดีกวา • การศึกษาในจังหวัดมหาสารคาม ประเทศไทย ในป 2010 พบวาเกษตรกร ที่เคยประสบปญหาสุขภาพมีแนวโนมที่จะหันมาทําเกษตรอินทรียเปน พิเศษ (Thapa & Rattanasuteerakul, 2010) • การศึกษาคาใชจายของเกษตรกรในภาคเหนือ และภาค ตะวันออกเฉียงเหนือในไทย พบวาคาใชจายในการรักษาพยาบาลของ ชาวนาเคมีสูงกวาของชาวนาอินทรียกวารอยละ 56 (Setboonsarng, 2008) 8

ประโยชนของเกษตรอินทรีย:

มิติดานสิ่งแวดลอม

• ภาคเกษตรทั่วโลกปลอยกาซคารบอนไดออกไซดเทียบเทาประมาณ 10-12% ของกาซเรือนกระจกทั้งหมด (IPCC, 2007) • สําหรับประเทศไทย จากผลการศึกษาขององคการบริหารจัดการ กาซเรือนกระจก (องคการมหาชน) ในป 2012 พบวา ภาคเกษตร ปาไม และการใชประโยชนที่ดิน ปลอยกาซเรือนกระจกเทากับ 55.71 ลานตันคารบอนไดออกไซดเทียบเทา คิดเปน 15.89% ของปริมาณการปลอยกาซเรือนกระจกทั้งหมดของไทย 9

ประโยชนของเกษตรอินทรีย:

มิติดานสิ่งแวดลอม (ตอ)

• เกษตรอินทรียมีศักยภาพในการบรรเทาภาวะโลกรอน • เกษตรอินทรียปลอยกาซเรือนกระจกนอยกวาเกษตรเคมี เชน

ใชเครื่องจักรกลนอยกวา ใชพลังงานจากเชื้อเพลิงฟอสซิลต่ํากวา และไมใช ปุยเคมี จึงทําใหใชพลังงานนอยกวาเกษตรเคมี (Panyakul, 2012; Hepperly et al., 2008)  โดยเฉลี่ย ปุยที่ใชในระบบเกษตรอินทรียจะมีปริมาณไนโตรเจนนอยกวา ปุยเคมีรอยละ 36 จึงชวยลดการเกิดกาซไนตรัสออกไซด (Hepperly and Setboonsarng, 2015)  หลีกเลี่ยงการเผาอินทรียวัตถุ ชวยลดการปลอยกาซมีเทน (Niggli, Schmid, and Fliessbach, 2007) 

10

ประโยชนของเกษตรอินทรีย: กิจกรรม

ใชเครื่องจักรนอยกวา สนับสนุนการเพาะปลุกแบบปลูกถั่วผสม (Legumes) สนับสนุนการเพาะปลูกหมุนเวียน หลีกเลี่ยงปจจัยการผลิตที่กอใหเกิดการปลอย GHG (เชน ปุยเคมี) หลีกเลี่ยงการปลูกพืช/เลี้ยงสัตวแบบหนาแนน หลีกเลี่ยงการเผาอินทรียวัตถุ ลดการไถพรวนดิน

มิติดานสิ่งแวดลอม (ตอ) CO2

N2O

CH4

 















 





• ชวยคงอินทรียวัตถุในดิน (FAO, 2007) เชน การปลูกพืชหมุนเวียนทําใหปริมาณ ชีวมวลของพืชที่อยูใตดิน (รากพืช) มีมากกวาชีวมวลที่อยูบนดิน (ตนพืช) คารบอนใน ดินจึงเพิ่มขึ้น 11

ประโยชนของเกษตรอินทรีย:

มิติดานสิ่งแวดลอม (ตอ)

• เกษตรอินทรียชวยฟนฟูนเิ วศบริการ (ecosystem services) เชน

อนุรักษความหลากหลายทางชีวภาพ: เกษตรอินทรียมักเลือกใชพันธุพืช พื้นบานที่มีความเหมาะสมกับสภาพนิเวศทองถิ่น มีการผสมเปด (Open Pollination) ทําใหเมล็ดพันธุมีความหลากหลายทางพันธุกรรมคอนขางสูง การหามใชสิ่งมีชีวิตดัดแปลงพันธุกรรม (Genetically Modified Organisms) และอนุรักษพืชพื้นถิ่น  ชวยทําใหทรัพยากรน้ําสะอาดขึ้น เนื่องจากเกษตรอินทรียหลีกเลี่ยงการใช สารเคมี จึงสามารถชวยลดการปนเปอนของสารประกอบไนโตรเจนและ ฟอสฟอรัสในแหลงน้ํา 

12

อุปสรรคในชวงเปลี่ยนผาน:

บทเรียนจากตางประเทศ

• ความเสี่ยงดานผลผลิต: ผลผลิตในชวงเปลี่ยนผานอาจไดนอยกวาผลผลิตจาก เกษตรเคมี เนื่องจากสภาพดินยังไมไดรับการฟนฟู เกษตรกรกําลังอยูระหวาง การเรียนรูวิถีการเกษตรอินทรีย • ความเสี่ยงดานราคา: ในชวงที่ยังไมไดการรับรองเกษตรอินทรีย เกษตรกรอาจ ยังไมสามารถขายผลผลิตไดในราคาสวนเพิม่ • ความเสี่ยงดานสถาบัน: ความไมแนนอนของนโยบายสนับสนุนจากภาครัฐ หรือนโยบายที่ลดแรงจูงใจใหทาํ เกษตรอินทรีย • ความเสี่ยงดานการเงิน: สถาบันการเงินยังเขาใจผิด เชน เชื่อวาไดผลผลิตต่ํา กวาเกษตรเคมี, การรับรองมีคาใชจา ยสูง 13

อุปสรรคในชวงเปลี่ยนผาน:

บทเรียนจากประเทศไทย

• ปริมาณผลผลิตตอไรของเกษตรอินทรียในชวงเปลี่ยนผาน (3 ปแรก) ลดลงเมื่อเทียบกับเกษตรเคมี ทําใหเกษตรกรมีรายไดจากการทําเกษตร ลดลง รวมทั้งมีปญหาในการหาเงินทุนหมุนเวียน • เกษตรกรหลายรายมองวาเงื่อนไขในการขอรับรองสินคาเกษตรอินทรียยัง เขมงวดเกินไป (ADBI Survey Result, 2006; Bello. W. B, 2008) • คาใชจายในการรวบรวมและขนสงคอนขางสูง • เกษตรกรยังเขาไมถึงเทคโนโลยีการแปรรูปในขนาดที่เหมาะสม • นโยบายรับประกันราคาหรือจํานําสงผลบิดเบือนแรงจูงใจ 14

กลไกทางการเงินภายใต

Rural Development Policy (ยุโรป)

ตัวอยางมาตรการภายใต RDP ซึ่งนํามาใชสนับสนุนเกษตรอินทรีย • การฝกอบรม (มาตรการ 111) • เงินสนับสนุนพิเศษ (organic bonus) สําหรับเกษตรกรอายุนอยกวา 40 ป ที่เปลี่ยนมาทําเกษตรอินทรีย (มาตรการ 112) • เงินสนับสนุนการลงทุนในอุปกรณการเกษตร (มาตรการ 121) • เงินชดเชยคาใชจายสําหรับเกษตรกรทีอ่ นุรักษปา อัตราสูงสุด 100% ไมเกิน 3 ป (มาตรการ 124) • เงินอุดหนุนผูที่เปลี่ยนไปทําเกษตรอินทรีย (มาตรการ 214) ทีม ่ า: Pohl, 2009 15

Area Payment อยางเดียวไมเพียงพอ

ที่มา: Sanders, Stolze, & Padel, 2011 16

ตลาดคารบอนกับเกษตรอินทรีย • ยังไมมีระเบียบวิธีคํานวณสําหรับเกษตรอินทรียโดยเฉพาะ เพื่อซื้อขายใน ตลาดคารบอนเครดิต • อยางไรก็ดี มีระเบียบวิธีในบางตลาดซึ่งนํามาปรับใชกับเกษตรอินทรียได อาทิ ระเบียบวิธีวัดการกักเก็บคารบอนในดิน (carbon sequestration soil) ของ IPCC AFOLU 2006 • โครงการที่มีลักษณะการใชที่ดินบางสวนใกลเคียงกับเกษตรอินทรีย อาทิ โครงการเกษตรที่ไมไถพรวน (no-till) และการจัดการพื้นที่วางเปลา การปลูกพืชคลุมดิน เปนตน มีการซื้อขายคารบอนเครดิตในตลาด Chicago Climate Exchange (CCX) 17

กลไกสนับสนุนเกษตรอินทรียในไทย:

ภาครัฐ

• งบประมาณ 4.8 พันลานบาท ในแผนยุทธศาสตรการพัฒนาเกษตร อินทรียแหงชาติ ฉบับที่ 1 พ.ศ. 2551-2554 เนนการสงเสริมสนับสนุน การวิจัย ถายทอดความรูในการผลิตเกษตรอินทรียตามโครงการตางๆ เชน ขาวอินทรีย และผักอินทรีย • เนนการสนับสนุนใหเกษตรกรเขารวมโครงการเกษตรอินทรียที่ เฉพาะเจาะจงและดําเนินการโดยภาครัฐ ไมใชการใหสิทธิประโยชนแก เอกชนหรือชุมชนโดยตรง และยังไมมีการสนับสนุนเงินทุนโดยตรงแก เกษตรกร 18

กลไกสนับสนุนเกษตรอินทรียในไทย:

คารบอนเครดิต

• Thailand Voluntary Emission Reduction Program (T-VER) คือ โครงการลดกาซเรือนกระจกที่องคการบริหารจัดการกาซเรือนกระจก (อบก.) พัฒนาขึ้นเพื่อสนับสนุนใหทุกภาคสวนมีสวนรวมในการลดกาซ เรือนกระจกในประเทศโดยสมัครใจ และสามารถนําเครดิตคารบอนหรือ "TVER" ไปขายในตลาดคารบอนภาคสมัครใจในประเทศได • เกษตรอินทรียนาจะเขาขายระเบียบวิธี “การใชปุยอยางถูกวิธีในพื้นที่ การเกษตร” และ “การกักเก็บคารบอนและลดการปลอยกาซเรือนกระจก ในสวนผลไม” 19

กระบวนการของกลไก T-VER

20

กลไกสนับสนุนเกษตรอินทรียในไทย:

LESS

• อบก. จัดทําโครงการ Low Emission Support Scheme (LESS) เพื่อ เชิญชวนใหทุกภาคสวนมีสวนรวมในการลดกาซเรือนกระจกผานการทํา กิจกรรม “การแสดงความรับผิดชอบตอสังคมของธุรกิจ” (Corporate Social Responsibility) • องคกรธุรกิจสามารถสนับสนุนเกษตรอินทรีย และขอให อบก. พิจารณา รับรองผลการประเมินการลดกาซเรือนกระจกจากโครงการ และออก Letter of Recognition – LoR ให เพื่อเปนการประกาศเกียรติคุณให แกองคกร 21

กลไกสนับสนุนเกษตรอินทรียในไทย:

สินเชื่อดอกเบี้ยต่ํา

• “Green Credit” ของ ธกส. มีวัตถุประสงคเพื่อสงเสริมการผลิตทาง การเกษตรที่สะอาด ปลอดภัย โดยจะคิดดอกเบี้ยกับเกษตรกรหรือบุคคล ธรรมดาในอัตรา MRR (7%) และนิติบุคคลในอัตรา MLR (5%) ทั้งนี้ ธนาคารจะลดอัตราดอกเบี้ย (Rebate) ใหปละ 1% จนเหลืออัตรา ดอกเบี้ยปละ 4% หากผูกูสามารถปฏิบัติตามเงื่อนไขพิเศษได ดังนี้ • ผานการตรวจสอบการดําเนินงานโดยธนาคาร • ไดรับการรับรองมาตรฐานอาหารปลอดภัยหรือเกษตรอินทรีย • สามารถชําระเงินตนและดอกเบี้ยไดตามกําหนด

22

กลไกสนับสนุนเกษตรอินทรียในไทย:

Forward & Grant

• อีกสองกลไกที่ยังไมมีในไทย แตทีมวิจัยเห็นวาควรคาแกการทดลองสํารวจ ความสนใจจากเกษตรกรและองคกรตางๆ ไดแก สัญญาซื้อขายลวงหนา (forward) และเงินใหเปลา (grant) • Forward: องคกรจะเจรจาตกลงราคาผลผลิตกับเกษตรกร และชําระเงินใหแก เกษตรกรอินทรียลวงหนา จากนั้นเกษตรกรจะสงมอบผลผลิตเกษตรอินทรียใ น อนาคตตามเงื่อนไขที่ตกลงลวงหนา • Grant: หนวยงานภาครัฐหรือเอกชนสนับสนุนเงินใหเปลาแกเกษตรกร โดย อาจกําหนดเงื่อนไข เชน ตองเขารับการอบรมเกี่ยวกับเกษตรอินทรีย, ตองทํา ตอเนื่องไมต่ํากวา 3 ป ฯลฯ 23

ผลการสํารวจความสนใจจากองคกร

(ฝงอุปสงค)

• องคกรธุรกิจสวนใหญสนใจ T-VER และ LESS เนื่องจากมองวาสามารถ เชื่อมโยงกับกิจกรรมทีอ่ งคกรจะตอง ทําอยูแลว (ตามแผนการลดกาซ เรือนกระจก และการทํา CSR) • ภาครัฐมองวาควรทําโครงการขนาด ใหญเพื่อใหได scale มากพอ และควรสนับสนุนเงินทุนและองค ความรูในการแปรรูป 24

โจทยวิจัยเชิงคุณภาพ

(qualitative research) ฝงอุปทาน

• เก็บขอมูลลักษณะพื้นที่การเกษตร กระบวนการเพาะปลูกขาว และการจัดหา เงินทุนของเกษตรกร เปรียบเทียบระหวางเกษตรกรทีท่ ําเกษตรอินทรีย กับ เกษตรกรที่ทาํ เกษตรเคมี • สอบถามทัศนะเรื่องอุปสรรคในการทําเกษตรอินทรียจ ากเกษตรกรทัง้ สองกลุม • คนหาปจจัยที่เกษตรกรคํานึงถึงในการกูย ืมเงินสําหรับการเกษตร • เรียงลําดับความสนใจ และศึกษาความกังวลที่เกษตรกรมีตอกลไกทางการเงิน เพื่อสนับสนุนเกษตรอินทรีย 5 รูปแบบ ไดแก T-VER, LESS, สินเชื่อดอกเบี้ยต่ํา, สัญญาซื้อขายลวงหนา และเงินใหเปลา 25

ต.หนองแสง มหาสารคาม: ตนทุนการผลิตขาวเคมี

1. เตรียมดิน 2. เมล็ดพันธุ 3. แรงงาน-หวานเมล็ด 4. ปุยเคมี 5. ฮอรโมน 6. น้ํา 7. แรงงาน-เก็บเกี่ยว 8. แรงงาน-ไถพรวน รวมตนทุนขาวเคมี รายได: ราคา 9.94 บาท/กก. x ผลผลิต เฉลี่ย 307.7 กก. ตอไร กําไรสุทธิตอไรจากขาวเคมี

รายได vs. คาใชจายเกษตรกร

บาท/ไร

650 223 599 199 650 375 2,696

ตนทุนการผลิตขาวอินทรีย*

1. เตรียมดิน 2. เมล็ดพันธุ 3. แรงงาน-หวานเมล็ด 4. ปุยอินทรีย 5. ฮอรโมน 6. น้ํา 7. แรงงาน-เก็บเกี่ยว 8. แรงงาน-ไถพรวน รวมตนทุนขาวอินทรีย รายได: ราคา 11.5 บาท/กก. x ผลผลิต 3,059 เฉลี่ย 377 กก. ตอไร 362 กําไรสุทธิตอไรจากขาวอินทรีย

บาท/ไร

650 40 1,150 50 199 650 450 3,189 4,336

1,147

*หมายเหตุ: ไมรวมคาใชจายในการรับรองเกษตรอินทรีย 26

เกษตรกรเคมี 64%“สนใจ”จะเปลี่ยน

แตเห็นอุปสรรคมาก

เหตุผลที่สนใจเกษตรอินทรีย 14

จํานวน (จาก 32 ราย)

12 10 8 6 4 2

12

11 9 7 5 3

3

2

2

2

1

1

1

1

0

27

เกษตรกรเคมี 64%“สนใจ”จะเปลี่ยน

แตเห็นอุปสรรคมาก (ตอ)

ปจจัยที่มองวาเปนอุปสรรคตอการเปลีย่ นไปทําเกษตรอินทรีย จํานวน (จาก 32 ราย)

12

11

10 8 6 4 2

6

5

4

3

3 1

1

1

1

0

28

ปจจัยที่สําคัญที่สุดในการหาเงินกู: ปจจัย อัตราดอกเบี้ยต่ํา มีหลักทรัพยไปใชเปนหลักประกัน ความจําเปน (ตองกูหรือไม) ความยืดหยุน (เชน สงชาไดบางเดือนถาหมุนไมทัน) ความเปนมิตร / ความนาเชื่อถือของเจาหนี้ ขนาดเงินผอนตองวด ความสะดวก อายุสินเชื่อ (ยิ่งยาวยิ่งดี)

เกษตรกร ต.หนองแสง ระดับความสําคัญ (1=สําคัญที่สุด) เกษตรอินทรีย เกษตรเคมี 2 1 1 1 2 3 3 4 4 5 6

29

กลไกทางการเงิน เหตุผลที่สนใจ มีรายไดเพิ่ม สนใจถาไมมีเงื่อนไข เหตุผลที่สนใจ มีรายไดเพิ่ม อินทรียจะชวยปรับปรุงดิน

เหตุผลที่สนใจ ลดภาระหนี้ คิดวาจะไดราคาสวนเพิ่ม

เรียงตามลําดับความสนใจ และเหตุผล 1. เงินใหเปลา

จํานวน (จาก 36) เหตุผลที่ไมสนใจ 24 (67%) ไมคิดวาครอบครัวจะเห็นดวย 2 (5%) ยากเกินไป

2. T-VER

จํานวน (จาก 32) เหตุผลที่ไมสนใจ 11 (34%) ยากเกินไป 6 (19%) ไมคิดวาครอบครัวจะเห็นดวย ที่นาคุณภาพต่ําเกินไป ไมเขาใจกลไก

3. สินเชื่อดอกเบี้ยต่ํา

จํานวน (จาก 32) เหตุผลที่ไมสนใจ 20 (63%) ที่นาทําอินทรียไมได ดินไมดี 1 (3%) ไมคิดวาครอบครัวจะเห็นดวย

จํานวน (จาก 14) 3 (21%) 3 (21%) จํานวน (จาก 18) 5 (28%) 2 (11%) 2 (11%) 2 (11%) จํานวน (จาก 18) 3 (17%) 2 (11%) 30

กลไกทางการเงิน

เรียงตามลําดับความสนใจ และเหตุผล (ตอ) 4. LESS

เหตุผลที่สนใจ ชัดเจนวาขายไดแนๆ คาดวาจะขายไดราคาดีกวาตลาด รูสึกดีกวาไปขายใหโรงสี

จํานวน (จาก 32) เหตุผลที่ไมสนใจ 12 (38%) ไมคิดวาจะสงได ผลผลิตนอยไป 4 (13%) ไมคิดวาครอบครัวจะเห็นดวย 3 (9%) ที่นาทําอินทรียไมได ดินไมดี

จํานวน (จาก 18) 4 (22%) 3 (17%) 2 (11%)

5. สัญญาซื้อขายลวงหนา เหตุผลที่สนใจ มีรายไดเพิ่ม

จํานวน (จาก 22) 15 (68%)

เหตุผลที่ไมสนใจ กลัวเปนหนี้มากกวาเดิม กลัวสัญญาแลวสงมอบไมได

จํานวน (จาก 28) 9 (32%) 8 (29%)

31

ต.นิลเพชร นครปฐม: ตนทุนการผลิตขาวเคมี

1. เตรียมดิน 2. เมล็ดพันธุ 3. แรงงาน-หวานเมล็ด 4. ปุยเคมี 5. แรงงาน-ใสปุย 6. ยาฆาแมลงและฆาหนอน 7. น้ํา 8. เชื้อเพลิง 9. แรงงาน-เก็บเกี่ยว 10. ขนสง รวมตนทุนการผลิคขาวเคมี รายได: ราคา 6.92 บาท/กก. x ผลผลิตเฉลี่ย 781.67 กก. ตอไร

กําไรสุทธิจากขาวเคมี

รายได vs. คาใชจายเกษตรกร บาท/ไร

335 545 50 647 100 1,328 40 261 300 91 3,697 5,409

ตนทุนการผลิตขาวอินทรีย

1. เตรียมดิน 2. เมล็ดพันธุ 3. แรงงาน-หวานเมล็ด 4. ปุยอินทรีย 5. แรงงาน-ใสปุย 6. สมุนไพร 7. น้ํา 8. เชื้อเพลิง 9. แรงงาน-เก็บเกี่ยว 10. ขนสง รวมตนทุนการผลิตขาวอินทรีย รายได: ราคา 7 บาท/กก. x ผลผลิตเฉลี่ย 655 กก. ตอไร

1,712 กําไรสุทธิจากขาวอินทรีย

บาท/ไร

470 325 50 680 100 110 40 360 325 91 2,551 4,585

2,034

*หมายเหตุ: ไมรวมคาใชจายในการรับรองเกษตรอินทรีย 32

ปจจัยที่สําคัญที่สุดในการหาเงินกู: ปจจัย อัตราดอกเบี้ยต่ํา ความยืดหยุน (เชน สงชาไดบางเดือนถาหมุนไมทัน) ความนาเชื่อถือของเจาหนี้ ความถี่ของงวดการผอน มีหลักทรัพยไปใชเปนหลักประกัน มีเงินกูฉุกเฉิน ความจําเปน (ตองกูหรือไม)

เกษตรกร ต.นิลเพชร ระดับความสําคัญ (1=สําคัญที่สุด) เกษตรอินทรีย เกษตรเคมี 2 1 1 2 2 2 3 3 4

33

กลไกทางการเงิน ลําดับ 1 2 3 4 5

เรียงตามลําดับความสนใจ

เกษตรอินทรีย T-VER เงินใหเปลา สินเชื่อดอกเบี้ยต่ํา สัญญาซื้อขายลวงหนา LESS

เกษตรเคมี สินเชื่อดอกเบี้ยต่ํา LESS สัญญาซื้อขายลวงหนา T-VER เงินใหเปลา

• เกษตรกรที่ทํานาเคมีมีความเห็นตอกลไกทางการเงินทั้ง 5 รูปแบบ แตกตางจากเกษตรกรที่ ทําเกษตรอินทรียอยางมีนยั สําคัญ ไมเหมือนกับมหาสารคามซึ่งเกษตรกรมองคลายกัน • เกษตรกรอินทรียสนใจ T-VER ที่สุด เพราะมองวาเปน “โบนัส” ของกิจกรรมที่ทําอยูแลว เกษตรกรเคมีสนใจสินเชื่อดอกเบี้ยต่าํ ที่สดุ เพราะมองวาจะมาชวยลดภาระหนี้ 34

สรุปความสนใจของฝงอุปทาน อันดับ 1 2 3 4 5

พื้นที่วิจัย จ.นครปฐม

และฝงอุปสงค พื้นที่วิจัย จ.มหาสารคาม

เกษตรอินทรีย

เกษตรเคมี

เกษตรอินทรีย

เกษตรเคมี

T-VER

สินเชื่อดอกเบี้ยต่ํา

เงินใหเปลา

เงินใหเปลา

เงินใหเปลา

LESS

T-VER

สินเชื่อดอกเบี้ยต่ํา

Forward

สัญญาซื้อขาย ลวงหนา

T-VER

LESS

เงินใหเปลา

LESS & สินเชื่อ ดอกเบี้ยต่ํา สัญญาซือ้ ขาย ลวงหนา

ฝงอุปสงค T-VER & LESS

T-VER & สินเชื่อ เงินใหเปลา & ดอกเบี้ยต่ํา & LESS สินเชื่อดอกเบี้ยต่ํา สัญญาซื้อขาย สัญญาซื้อขาย ลวงหนา ลวงหนา

35

การสรางแบบจําลองทางการเงิน • Base case: ใชสมมุติฐานตามจริง โดยใหครัวเรือนมีรายไดทั้งหมดจากการปลูกขาวเทานั้น ใช ตัวเลขคาใชจายในครัวเรือน 6,600 บาทตอเดือนตอครัวเรือน • Best case: goal seek เงื่อนไขทางการเงินที่จะทําใหเงินสดสุทธิแตละปไมติดลบ กลไกทางการเงิน สมมุติฐานหลัก

Base Case – สมมุติฐาน Best Case – goal seek ตนทุนการเพาะปลูกและรายไดจากการขายขาวอินทรียในปที่ 1 – 7 เทากันหมดไมมีการ เปลี่ยนแปลงใดๆ T-VER 606,450 (มหาสารคาม) 200 ราคา (บาท/ตันคารบอน) 616,676 (นครปฐม) สินเชื่อดอกเบี้ยต่ํา : % วงเงินตอ 60% 60% ตนทุนการเพาะปลูกทั้งหมด LESS ใหงบ CSR LESS ในปที่ 1 เพียงปเดียวใน ใหงบ CSR LESS ในชวงปที่ 1 ในอัตรา 100% อัตรา 100% ของตนทุนการเพาะปลูกและ และปรับลดลงปละ 15% ในชวงปที่ 2 – 5 และ คาใชจายในครัวเรือน สนับสนุนงบในปที่ 6-7 ที่อัตรา 40% 247% ราคาสวนเพิ่มจากราคาตลาด สัญญาซื้อขายลวงหนา 20% ราคาสวนเพิ่มจากราคาตลาด ใหเงินสนับสนุนในสวนตนทุนการเพาะปลูก ใหเงินสนับสนุนในสวนตนทุนการเพาะปลูกและ เงินใหเปลา คาใชจายในครัวเรือน โดยใหในปที่ 1 - 5 ใน อยางเดียว โดยใหในปที่ 1 - 3 ในอัตรา อัตรา 100% ของตนทุนการเพาะปลูก 100% ของตนทุนการเพาะปลูก

36

ผลแบบจําลองทางการเงิน:

base case มหาสารคาม

*หมายเหตุ: CA = เกษตรเคมี, OA = เกษตรอินทรีย, CF = กระแสเงินสดสุทธิของครัวเรือน 37

ผลแบบจําลองทางการเงิน:

base case นครปฐม

*หมายเหตุ: CA = เกษตรเคมี, OA = เกษตรอินทรีย, CF = กระแสเงินสดสุทธิของครัวเรือน 38

สรุปผลแบบจําลองทางการเงิน

กรณีฐาน (base case)

• กระแสเงินสดทุกกลไกทางการเงินติดลบ ยกเวน LESS ที่เริ่มติดลบในปที่ 1.75 และในชวงปที่ 2 – 7 ทุกกลไกทางการเงินติดลบทั้งหมด เนื่องจากลําพังรายไดจาก การขายขาวอินทรีย ไมเพียงพอตอตนทุนการเพาะปลูกและคาใชจายในครัวเรือน • T-VER: ราคาคารบอนเครดิตในตลาดอยูที่ 200 บาทตอตันคารบอน พื้นที่ตําบล หนองแสง จังหวัดมหาสารคาม ไดปริมาณคารบอน 4.70 ตันตอป ตอพื้นที่ 220.75 ไร และพื้นที่ตําบลนิลเพชร จังหวัดนครปฐม ไดปริมาณคารบอน 1.49 ตันตอปตอ พื้นที่ 38 ไร ไมเพียงพอตอตนทุนการเพาะปลูกและคาใชจายครัวเรือน

39

สรุปผลแบบจําลองทางการเงิน

กรณีฐาน (base case) (ตอ)

• LESS: บริษัทตองสนับสนุนเฉลี่ย 116,300 บาท (มหาสารคาม) หรือ 106,900 บาท (นครปฐม) ตอครัวเรือนในปแรก แตหลังจากนั้นกระแสเงินสดสุทธิของเกษตรกรจะ ติดลบ • สินเชื่อดอกเบี้ยต่ํา: สวนตางดอกเบี้ยที่ลดลงชวยแบงเบาภาระดอกเบี้ยของเกษตรกร ไดนอยมาก ประกอบกับรายไดจากการขายขาวอินทรียไมเพียงพอตอคาใชจาย ครัวเรือนอยูแลว • สัญญาซื้อขายลวงหนา: ราคาสวนเพิ่ม 20% จากตลาดไมพอ • เงินใหเปลา: ให 100% ของตนทุนการเพาะปลูกเทานั้น (27,700-37,100 บาทตอ ครัวเรือนตอป) สามปแรก ไมเพียงพอ 40

ผลแบบจําลองทางการเงิน:

best case มหาสารคาม

*หมายเหตุ: CA = เกษตรเคมี, OA = เกษตรอินทรีย, CF = กระแสเงินสดสุทธิของครัวเรือน 41

ผลแบบจําลองทางการเงิน:

best case นครปฐม

*หมายเหตุ: CA = เกษตรเคมี, OA = เกษตรอินทรีย, CF = กระแสเงินสดสุทธิของครัวเรือน 42

สรุปผลการวิจัย และขอเสนอแนะ • การจัดทําแบบจําลองทางการเงินคอนขาง “อนุรักษนิยม” o สมมุติวาเกษตรกรไมมีรายไดอื่นใดนอกจากการขายขาว, โครงสราง รายไดและคาใชจายของเกษตรอินทรียไมเปลี่ยนแปลงตลอด 7 ป และ รายจายอื่นไมเปลี่ยนแปลง (เชน รายจายดานสุขภาพ ซึ่งมีงานวิจัยระบุ วาลดลงหลังจากทําเกษตรอินทรีย) • กลไก T-VER และ LESS เปรียบเสมือนเปนการจาย “เงินโบนัส” เพื่อชดเชย ใหเกษตรกรทีม่ ีสวนชวยสรางผลกระทบในเชิงบวกตอสิ่งแวดลอม ในอนาคตจึง ควรมีการศึกษาเกี่ยวกับกลไกทั้งสองในเบื้องลึก 43

สรุปผลการวิจัย และขอเสนอแนะ (ตอ) • พื้นที่ “อุดมคติ” สําหรับ T-VER:

o พื้นที่การเกษตรรวมของโครงการควรมีขนาดใหญมากพอ (อยางต่ํา 1,000 ไร) o พืน้ ที่เกษตรเดิมเคยใชปุยเคมีในปริมาณมาก และมีดินคุณภาพต่ํา

• ควรมีการศึกษาเพิ่มเติมเกี่ยวกับการตรวจวัดปริมาณอินทรียวัตถุในดิน ในระยะยาว เพื่อนําขอมูลไปพัฒนาสูตรการคํานวณปริมาณกาซเรือน กระจก • ราคาคารบอนเครดิตของ T-VER และ LESS อาจมีราคาสูงกวาคารบอน เครดิตในโครงการอื่นๆ ซึ่งเปนไปไดเนื่องจากเปนการซื้อขายแบบ overthe-counter

44

สรุปผลการวิจัย และขอเสนอแนะ (ตอ) • แมยังไมมีแรงจูงใจทางการเงินใดที่เปน “ยาวิเศษ” แตแนวทางหนึ่งที่เปนไปคือ การรวมแรงจูงใจทางการเงินหลายๆ รูปแบบเขาดวยกัน และอาศัยความรวมมือ จากผูมีสวนไดเสียหลายกลุม • ภาครัฐสามารถสนับสนุนการทําเกษตรอินทรียโดยทั่วไป มากกวาที่จะเลือก สนับสนุนอยางจําเพาะเจาะจงเปนรายโครงการ และควรกําหนดหลักเกณฑและ เงื่อนไขการสนับสนุนที่เขาใจงาย • การเกษตรลวนตองเผชิญกับความไมแนนอน ดังนั้นเครื่องมือทางการเงินที่สามารถ ชวยบริหารจัดการความเสี่ยงของเกษตรกร จึงสามารถสนับสนุนการทําเกษตร อินทรียในประเทศไทยไดอยางมีประสิทธิภาพมากขึ้น 45

ปาสาละคือใคร?

“Sustainable Business Accelerator” ปาสาละเปนบริษัท “ปลูกธุรกิจที่ยั่งยืน” แหงแรกในประเทศไทย เปาหมายของเราคือ จุดประกายและดําเนินวาทกรรมสาธารณะเกี่ยวกับธุรกิจที่ยั่งยืน ผานการจัดสัมมนา อบรม ประชุมเชิงปฏิบัติการ ผลิตสื่อสิ่งพิมพและออนไลน รวมทั้งผลิตงานวิจัยใน ประเด็นความยั่งยืนในประเทศไทย และสงเสริมการวัดผลตอบแทนทางสังคม 46

บริการของปาสาละ อบรม

การเผยแพร ความรูเกี่ยวกับ ธุรกิจที่ยั่งยืน

หนังสือ ทัวร

วิจัย

การสรางความรู เกี่ยวกับธุรกิจที่ ยั่งยืน

การสราง เครือขาย เกี่ยวกับธุรกิจที่ ยั่งยืน

วางระบบ ประเมิน ผลลัพธ

สัมมนา 47

ลูกคาและผูใหทุนวิจัย (บางสวน)

48

ทําความรูจักเราที่ www.salforest.com http://www.facebook.com/SalforestCo สนใจติดตอ info@salforest.com 02 258 7383 บริษัท ปาสาละ จํากัด 2 สุขุมวิท 43, คลองตันเหนือ เขตวัฒนา กรุงเทพฯ 10110

49

50