Model de suzès cun tradiziun y dagni

MODEL DE SUZÈS CUN TRADIZIUN Y DAGNÌ 1972 - 2012 40 AGN DO LA FUJIUN de Renato Andriolo

1

CASSA RAIFFEISEN VAL BADIA

2

“CHËL CHE LE SINGUL N'É NIA BUN DE FÀ VARA DA FÀ SCE AN MËT ADÖM LA FORZA DE DEPLÜ” F. W. RAIFFEISEN

Foto a man dërta: Les autoritês ćiara jö y firma le documënt ofizial dla fujiun.

Da man ciampa: Paul von Guggenberg (diretur Federaziun Raiffeisen), dr. Rainer (presidënt Federaziun Raiffeisen de Südtirol), dr. Morelli (rapresentant de ICCREA da Roma), Silvius Magnago (presidënt dla Junta Provinziala), Nunzio Bombace (capo-departimënt Credit dla Regiun), Alfons Pezzei (presidënt) y Renato Andriolo (diretur general dla Cassa Raiffeisen nöia)

3

IMPRESSUM CONZET Y TESĆ Dr. Renato Andriolo TRADUZIUN TL BADIOT Erika Pitscheider FOTOGRAFIES Archif Cassa Raiffeisen Val Badia Istitut Ladin Micurà de Rü Planinschek Freddy GRAFICA misign.it - San Martin de Tor STAMPARIA Castaldi Grafica - Agordo EDITUR Cassa Raiffeisen Val Badia . Ofize Marketing FOTO COPERTINA Les autoritês pëia ia devers dla sënta nöia do avëi sotescrit le documënt ofizial dla fujiun.

Da man dërta: Paul von Guggenberg (Diretur Federaziun Raiffeisen), Alfons Pezzei (Presidënt dla Cassa), Silvius Magnago (Surastant dla Provinzia), Erich Müller (Assessur regional al credit) y Pider Emil (Presidënt Ass. Turistica Corvara) FOTO A MAN DËRTA: Corvara al tëmp dla fujiun © Düć i dërć é resservà 2015

CASSA RAIFFEISEN VAL BADIA MODEL DE SUZÈS CUN TRADIZIUN Y DAGNÌ 1972 - 2012 40 AGN DO LA FUJIUN de Renato Andriolo

5

agn Raiff eisen tla ValBadia

Prefaziun .............................................. 8

1. Motivaziuns dles 4 Casses

a fà la fujiun .................................. 9

2. Realisaziun contabla

dla fujiun ....................................... 12

7

INDESC 13. Filiales y sënta ............................... 72 14. Svilup dles filiales ........................... 80 15. Reba ................................................ 85 16. San Ćiascian .................................... 88 17. Assiguraziuns ................................. 92 18. Organisaziun dla contabilité ......... 96 19. Sozi, sostëgn finanziar,

3. Prinzip dla fujiun .......................... 16 4. Inćiaries ti organisms zentrai ..... 19 5. Condiziuns economiches-

20. Situaziun dl personal tles cater

finanziares tl scomenciamënt .... 24

reziprozité y solidarieté ................. 97

6. Organisaziun ................................ 34 7. Governance ................................... 38 8. Al vëgn arjigné ca la fujiun .......... 44 9. Personal ........................................ 46 10. Maduraziun dl proiet

21. Filiales nöies ................................. 110 22. Rapines ......................................... 114 23. Prospetives y svilups

de fujiun ........................................ 56

por le dagnì ................................... 116

11. Panorama economich finanziar tl tëmp dla fujiun ......... 62

12. Inauguraziun dla sënta a Corvara ....................................... 64

casses y tla sënta al momënt dla fujiun ....................................... 108

8

PREFAZIUN

Tl 2012 él stè 40 agn da canche al é

Chësc scrit n’ô nia ester ma na

gnü fat la fujiun danter les Casses

cronologia di fać, mo ô presentè

Rurales Ladinia da Calfosch, de Badia

l’avenimënt tl spirit y tl contest sciöche

cun sënta a Pedraces, da La Val y San

al é gnü a s’al dè, portan dant inće

Martin. Plü avisa é la fujiun gnüda

avenimënć che ti agn à fat da cornisc

autorisada dala Banca d’Italia ai 27

ala fujiun.

de mà 1972 y publicada söla Gasëta

Al ne n’ê degügn modei che an ess

Ofiziala ai 17 de jügn dl 1972.

podü surantó, y an ne podô gnanca se

Chëstes dates ne n’à nia na gran

lascè sön na consulënza spezifica dla

importanza, sce an ne tëgn nia cunt

Federaziun Raiffeisen, deache al n’ê

dl gran laûr da pionier fat ti agn

degöna esperiënza de chësc vers. Mëte

da denant. Al é stè n laûr zite, dal

adöm cater Casses cun carateristiches

momënt che chësta é stada la pröma

dassënn desvalies ê na operaziun

fujiun danter Casses Raiffeisen -

scialdi complicada. Gnanca la Banca

Raiffeisenkassen (da śëgn inant ti

d’Italia n’ê buna de pité n model avisa

dijarunse Casses Raiffeisen o BCC)

da podëi ti jì do. Tan che un o dui di

de nosta Provinzia, avisa sciöche la

ispeturs che s’â presentè de jenà dl

Cassa da Rina, metüda sö tl 1889

1973, n’orô atira do les operaziuns de

sön iniziativa de Siur Ujöp Dasser y

fujiun nia lascè avarëi che la prozedöra

lasciada sö tl 1942, é stada la pröma

foss bëgn gnüda fata sciöche al alda.

Cassa Raiffeisen che é gnüda metüda

Dal’atra pert â pö la Banca d’Italia dè

sö te nosta Provinzia. Dër gonot gnô

pro de ne se dè nia jö cun la consulënza

les casses Raiffeisen metüdes sö sön

mo cun le control. Dal momënt che

iniziativa de proi.

la fujiun ê gnüda autorisada tl 1972 dal punt de odüda legal, y che nos àn l’intenziun dla portè a fin inće aministrativamënter tl medemo ann, messâ la contabilité ai 31 de dezëmber 1972 gnì metüda adöm, por podëi se presentè cun n bilanz su, deache orôn che les cater Casses deventass ai 31 de dezëmber 1972 concretamënter la nöia „Cassa Rurala dla Val Badia“ da vigni punt d’odüda.

Denant che arjigné ca la fujiun

nos bacans“. Chëstes porsones ne odô

messân ponsè sura co che an ess

pa gnanca de bun edl che ostis metô

podü superè les gröm de dificoltês nia

scioldi tla Cassa deache al ê la tëma

ma d’organisaziun y economiches.

che chisc ultimi ti ess tert o adora tut

Imprömadedöt êl inće da verifiché la

sü scioldi.

desponibilité da pert dles cater Casses.

Cun n bun laûr de coordinaziun ê le

Al ê da ti fà capì che al n’ê nia na

dr. Mussner stè bun da baié sö düć

alternativa ala fujiun.

canć. Le dr. Mussner â tut pert -

Chësta ê stada da impröma insö na

deboriada cun Alfons Pezzei - a

cossa nia tan scëmpla, dal momënt che

vigni sentada dles singoles casses,

ara se tratâ de na iniziativa nöia

te chëres che an â tut les dezijiuns

y che dötes les Casses - a pert Calfosch

fondamentales. Ala fin â les cater

- ê gnüdes gestides cun n spirit

Casses confermè süa desponibilité.

efetivamënter rural. An se impuntâ

Les adejiuns al proiet ê gnüdes

cuntra na te’ iniziativa, tan moderna

formalisades cun deliberes da pert di

y cun conseguënzes tan inovatives

gremium che fej man man na cörta

y al gnô sö dër tler na politica de

descriziun di protagonisć. La Cassa

ćiampanilism.

Rurala Ladinia â ciafè la funziun de

A La Val, Cassa sterscia, gestida

capofila tles operaziuns de fujiun,

relativamënter bun (en proporziun

deache al ê bele odü danfora che la

ai mesi a desposiziun) se temôn che

sënta foss stada a Corvara.

al foss l’Alta Badia che adorass la

A San Martin n’êl degügn dër decuntra.

fujiun por finanzié le turism y che

Bunamënter deache San Martin ê plü

chësc ess podü orëi dì le trasferimënt

dalunc dal’Alta Badia, n’odôn nia prighi

de ressurses devers dla pert alta dla

mo ma vantaji.

valada. An l’odô n pü’ sciöche n svantaje.

Por la Cassa de Badia varôl n pü’ le medemo, inće sce al ê tl Consëi d’Aministraziun imprenditurs, porsones bunes de capì ite le debojëgn, sciöche al é spo inće gnü desmostrè, dan süa desponibilité. A Badia êl dan la fujiun tl Consëi d’Aministraziun porsones che minâ: „La Cassa messunse se tignì por

9

1. MOTIVAZIUNS DLES 4 CASSES A FÀ LA FUJIUN

10

LA FUNZIUN DLA CASSA LADINIA/CALFOSCH

La Cassa Rurala Ladinia/Calfosch â na

L’ultima sentada dl Consëi

portina tl pröm partimënt dl fabricat

d’Aministraziun y l’ultima sentada

che minân che foss dla Cassa, mo che

di Revisurs di Cunć ê gnüda tignida

an é spo gnüs sura che ê tres ćiamò

ai 12 de aurì 1972 y tl Consëi

de proprieté dla Fraziun da Calfosch,

d’Aministraziun êl gnü lité Alois

deache al ê gnü fat sö sön so terac

Declara, Luigi Thaler, Rudi Granruaz,

mo al n’ê mai gnü scrit ala Cassa.

Hubert Pescosta y Alfons Pezzei che

An ê gnüs sura canche an â orü

ê deventè presidënt. Sciöche Revisurs

amortisé la ćiasa y an â messü

di Cunć êl gnü metü Johann Dapunt y

fà la iscriziun tl cataster.

Josef Pizzinini.

La portina ê daverta vigni dé

La contabilité gnô fata a man cun

regolarmënter dales 8:30 ales 12:30 y

le sistem che por todësch dijôn

dales 16:00 ales 16:45. Tratan la sajun

„Durchschreibebuchhaltung“.

podôn la sabeda y la domënia baratè

D’otober êl spo gnü cumprè na mascinn

ite scioldi dales 10:00 ales 12:00.

„Kienzle“, cumprada de secunda man

Calfosch: odüda cuntra Corvara

11 Cun la fujiun devënta Corvara sënta dla Cassa Raiffeisen y ciafa insciö inće na portina.

dala RAIKA de Ćiastel, olache Hans

Te chësta Cassa jô döt inant bindebò

Perathoner ê diretur. Inće ël â fat l’ITC

snel y cun convinziun devers dla

a Urtijëi cun Alfons Pezzei y Renato

fujiun. Bele ai 31 de merz 1969, propi

Andriolo.

en previjiun dla fujiun, â le Consëi

I dependënć de setëmber 1972 ê

d’Aministraziun deliberé de daurì na

Marlene Clara, en proa dal 1. de aurì

portina a Corvara cun la prospetiva

1967 y definitivamënter dal 1. de

de fà chilò la sënta de chëra che foss

messè dl medemo ann y Raimund

deventada la Cassa Rurala dla Val Badia.

Irsara, tut sö ai 20 de messè 1969 sciöche cassier en proa y confermè a

Le presidënt Alfons Pezzei che â la

tëmp indeterminé al 1. de setëmber

suravijiun dl proiet, se rendô cunt che

1969. Laôta ê Raimund pro i soldâs,

por fà la fujiun ne bastâl nia ma les

sorvisc che al ess rové ai 12 de jenà

pratiches burocratiches mo an messâ

1973. Impò êl tres en contat cun la

inće se arjigné ca materialmënter, o dì

Cassa y cun Renato Andriolo, tan che

contabilmënter y aministrativamënter

al â damanè de dezëmber dl 1973 na

y organisé la strotöra.

lizënza por podëi daidé arjigné ca la fujiun. Mo madër che tl momënt plü critich àl messü jì a stlüje jö i cunć dla „Fureria del Battaglione Bolzano“ da Porsenù.

12

2. REALISAZIUN CONTABLA DLA FUJIUN A Corvara dlungia a Renato Andriolo

LA VAL

y Raimund Irsara êl inće gnü tut sö

- Giovanni Moling

Eusebio Sottara, mo impormò dai 13 de

S. MARTIN

jenà 1973 inant, deache denant êl pro

- Oswald Pitscheider

la firma Gatterer a Bornech a laurè. Al

(part- time, trëi dis al’edema)

n’ê ćiamò gnü tut sö dui de nüs: Paul Feichter y Alessandro Irsara, le pröm ê

Cun chësc organich ala fin dl 1972

a Badia y le secundo a Calfosch. Ala fin

messân ester bugn da portè inant

dl 1972 ćiarâ la situaziun dl personal

l’ativité ordinara de portina, che n’ê

fora insciö:

pa nia tan ordinara, dal momënt che an messâ daurì tröc cunć nüs, cossa

CORVARA

che da scialdi plü da laûr. Por gauja

- Renato Andriolo

dla fujiun êl inće tres plü domandes

- Raimund Irsara

de credit y al ê inće da stlüje jö la

(danter la fin dl ann y le

contabilité. Da osservè él che laôta gnô

scomenciamënt dl ann nü,

i fić sön i cunć corënć calcolà a man y

periodicamënter a daidé fora)

che por podëi stlüje jö ala fin dl ann

- Eusebio Sottara

messâ i fić ester dan man, registrà

(pro la portina mo sciöche dit,

y tuć ite tla contabilité anter i 31 de

impormò dai 13 de jenà 1973 inant)

dezëmber, inće deache al 1. de jenà

CALFOSCH

messâ i cunć corënć ester ajornà.

- Marlene Clara

Ai 31 de dezëmber 1972 ê la mesanöt

(che laurâ bele denant a Calfosch) - Alessandro Irsara

gnüda festejada te banca cun na picera palsa y n gote de spumante. An po

(impormò gnü tut sö, mo cun

propi dì festejada, deache an â fat n

esperiënza sajonala te banca)

vare important devers dl dagnì dla

BADIA

Cassa Raiffeisen Val Badia. I fić gnô

- Paul Feichter

calcolà a man inće ti agn dan la fujiun,

(impormò gnü tut sö; ex dependënt

ćina ch’an n’â nia ćiamò stromënć

dla Scora de Schi da Corvara)

eletronics. Por ejëmpl, inće tla Banca

- Oswald Pitscheider (part-time, trëi dis al’edema)

de Trënt y Balsan gnô la fin dl ann passada t’ofize.

Tles filiales (ô dì, vedles Casses) messâ la formaziun di singui bilanc gnì coordinada da Raimund Irsara che saltâ da öna na filiala al’atra.

A Corvara messân mëte averda da ne

proieć de investimënć imobiliars y de

moscedè nia la contabilité dl dé cun

daurida de filiales che ê bele odüdes

chëra che reverdâ la fujiun; cossa nia

danfora dal scomenciamënt incà.

tan saurida sce an conscidra la püćia

Śëgn ciafa l’organn de control atira les

lerch a desposiziun. Tla sostanza ân

informaziuns che reverda la banca.

döes mëses, cumpedan inće chëra dla

Laôta messân fà döt cun la mascinn

„direziun“, y n banco por i tliënć, püch

da scrì y döta la corespondënza gnô

plü lunch co dui metri.

menada y ciafada tres la posta. Por

Ai 31 de dezëmber y ti pröms dis de

s’arjigné na mascinn da scrì aposta,

jenà êl porchël söla mësa dla direziun

scialdi plü leria, por podëi scrì fora

a Corvara n müdl de documënć che

periodicamënter la contabilité che

reverdâ la fujiun, implü, sciöche dit,

rovâ spo tl sistem de segnalaziun

döta la documentaziun dl laûr da

PUMA. Dantadöt jôra dla contabilité

vignidé da contabilisé sambëgn döt

trimestrala, che an messâ scrì fora te

despartì. Por ći che reverda i dui

cin’ copies, adoran formulars dër gragn

ispeturs dla Banca d’Italia, che à danter

de papier bindebò incompri. Sambëgn

l’ater desmostrè gran desponibilité, êl

ê inće le papier por fà les copies dles

stè le capo ispeziun dr. De Matteis che

medemes dimenjiuns. Canche an menâ

s’ê stè mal n valgügn dis do che ai ê

inant le papier cun la mascinn da scrì,

rovà adalerch y le colegh â telefonè a

sbrisciâl, inće por gauja dl papier por

Balsan dijon che al ê tomè ia. Nos se

fà les copies y ara ne jô nia da le fà

cruziân dër, deache i se temôn che chi

stè indërt. Al ê dër rî da fà stè ite i dać

da Balsan se ponsass che al foss tomè

avisa tles caseles de dötes cinch les

ia dala spordüda. Mo ara n’ê nia stada

plates. An messâ tres indô mëte indërt

insciö y al ê defata indô revegnü.

les plates y sce an se falâ, messân

I recordun cun plajëi chësc ispetur che

cancelè y scrì danü sön dötes cin’ les

cun süa buna colaboraziun à daidé

copies. Chësc ê da fà canche an n’â

do dassënn por che i ésson de bun

nia da fà pro portina: daurida de cunć,

raporć cun la Banca d’Italia; raporć

consulënzes, domandes de credit y

che à spo inće doré inant. Chësc ê ma

sambëgn tignon ite i terminns dla

stè le pröm di gröm de contać che ân

Banca d’Italia.

albü cun la Banca d’Italia. Al ê porchël

Chisc ê problems che reverdâ inće les

dër important che al jiss bun, nen jôra

atres Casses mo nos ên tl laûr de fà la

pö dla reputaziun de nosta Cassa.

fujiun de cater Casses sön na spersa

Chisc gröm de contać n’orô nia ma dì

de apëna 50 metri cuadrać y cun dui

ispeziuns periodiches mo inće vijites

dependënć y mez.

a Balsan, de nosta iniziativa o sön cherdada, por dè cunt söl andamënt de nosta realté (l’informatica ê laôta bëgn dalunc da chëra da śëgn) y portè dant

13

la Banca d’Italia unse laôta messü

I ispeturs dla Banca d’Italia che ê

ćina tl mëteman di agn’70. Laôta â n te’

dan dala pröma fujiun danter les

liber na validité de n valgügn dejenars.

singoles Casses Raiffeisen ê tl

La pröma ediziun dl „Goisis“ ê dl 1947.

pröm particolarmënter avisa. Chi

Al dédaincö cun la deregolamentaziun

profescionalmënter n pü’ plü vedli ê

y cun la munt de desposiziuns de

dër competënć y cun na personalité

control che müda tresfora ne fóssel nia

sterscia y porchël valutâi la situaziun,

meso da s’imaginé val’ de te’.

14

iudicâ y tolô dezijiuns zënza ponsè sura massa. Cun chi che ê impormò

Ći che nos ân imënt cun la fujiun

gnüs tuć sö êl n pü’ n ater raport. De

ê la daurida de filiales nöies, la

düć canć se recordunse ćiamò i inoms.

costruziun de sëntes nöies, la cumpra

Di pröms unse dër n bun record.

de atrezatöres y de sistems de gestiun adatà. Chësc orô dì fà de gran

Le bilanz messâ ala fin dl ann gnì

investimënć. Nosc comportamëent

„unifiché“ y nia consolidé sciöche un di

ê orientè aladô. Al ê na iniziativa che

ispeturs „jogn“ dla Banca d’Italia minâ.

se damanâ coraje, deache, sciöche

Mo le dr. De Matteis â les idees tleres.

inće la Banca d‘Italia dij dles fujiuns:

Le bilanz consolidé é n documënt

la uniun de deplü forzes debles ne

consuntif dl’ativité cun chël che an ô

fej nia adinfora na potënza. Te nosc

rapresentè la situaziun economica,

caje gnôl metü adöm cater aziëndes

patrimoniala y finanziara de n grup

relativamënter debles, mo adöm ê le

de aziëndes. Chësc vëgn metü

potenzial scialdi maiù. Mo laôta ê les

adöm dala sozieté che é a će, tres

Banches de Credit Cooperatif scialdi

na prozedöra particolara. Por les

avantajades fiscalmënter, cossa che é

cooperatives gnìssel fat ma tl caje che

stada dassënn de ütl por mëte adöm le

na cooperativa controlëia na sozieté

patrimone.

de capitai. Le bilanz unifiché é ma contabilmënter unifiché deache al vëgn metü adöm da cunć gestionalmënter despartis. Ai â n ater significat dal punt d’odüda aministratif/contabl.

Odü da dopormez, pêl döt dër scëmpl.

Mo les alternatives a desposiziun ê laôta desvalies y püch tleres y an messâ atira chirì fora la dërta, y en pert messân inće s’la inventè. Öna dles fontanes teoriches che ê gnüdes adorades dër tröp ê le „Goisis“, n liber de tecnica bancara che é stè por la Banca de Trënt y Balsan le Vangele

15 Dr. Renato Andriolo

Rag. Raimund Irsara

16

3. PRINZIP DLA FUJIUN Les gaujes che à portè ala fujiun é

situaziun; en particolar odôn danfora la

stades deplü. Dantadöt êl la nezescité

licuidaziun dles Casses da San Martin

de salvè y spo razionalisé y modernisé

y Badia sce al ne foss nia atira gnü tut

la vita de cater de piceres aziëndes

mosöres straordinares. Dantadöt do

bancares por les adatè ala nezescité dl

chëstes constataziuns deventades

svilup dl’economia che laôta jô inant

plü stersces tles ultimes ispeziuns,

dassënn.

à Alfons Pezzei y le dr. Ferdinand

Por döes de chëstes cater Casses

Mussner odü le debojëgn de fà val’.

n’êl degöna prospetiva da suravire, y gnanca les atres döes, scebëgn che plü stersces y manajades damì, ne foss nia stades bunes da sores da ti tignì bot

CASSA RURALA LADINIA, PROMOTURIA

ales esigënzes dl’economia turistica en espanjiun. An ê dla convinziun

La Cassa Ladinia â tl scomenciamënt

che indere adöm ésson albü chësta

süa sënta tla scora elementara da

poscibilité.

Calfosch basìte y spo plü tert tla

Dales relaziuns fates dala Federaziun

dependance dl Hotel Sport. Alfons

Raiffeisen y dala Banca d’Italia ti ultims

Pezzei à metü man chilò süa ativité.

agn dan la fujiun gnôl fora tler chësta

Tl 1965 s’à Alfons Pezzei y la Cassa

Foto storica da Calfosch, paîsc plü alalt tla Val Badia che à inće albü n gran svilup turistich.

Mariangelo Pezzei ê aministradù dla

ann a Calfosch, chël olache al é śëgn

Cassa y por ne restè nia zënza cassier,

nosta filiala y olache al ê plüdadî inće

dal momënt che Heini Declara messâ

l’ambulatore dl dotur. Sce an se falâ jö

jì pro i soldas, âl damanè Alfons sce al

porta, rovân ite dal dotur.

ess orü to ite so post provisoriamënter.

La Cassa Rurala Ladinia n’à nia albü

Alfons â dit de no, deache al â d’atri

d’atri problems de logistica, ater co chël

proieć.

de lascè scrì la proprieté che resultâ

Mo spo, por ne ti fà nia n tort a so pere

ćiamò dla fraziun.

âl azetè, dijon: „Ne stede pa a ponsè

Laôta podôl sozede che sce le banchier

ch’i stais chilò döta la vita!“.

messâ jì demez por val’ gauja - magari

Le capital ê laôta de 50 miliuns de lires

por jì tla posta - spo metôl n scrit sön

y les deponüdes de sparagn ê la sora

üsc: „i röii defata zoruch“, dal momënt

operaziun che la Cassa fajô. Spo êl

che al ê su. O, val’ iade tacâl sön porta

gnü i cunć corënć, i libri dai sceć y les

domisdé dan na sentada dl Consëi

cambiales finanziares y comerziales

d’Aministraziun „i ne röii nia adalerch, i

y d’atri sorvisc. L’ann 1965 ê inće stè

n’à nia dlaurela“.

l’ann che Alfons Pezzei â tut sö contać

Alfons Pezzei à metü man süa

de colaboraziun cun Renato Andriolo

presënza lungia tl monn Raiffeisen

y la Banca de Trënt y Balsan. Man

tla portina dla dependance dl Hotel

man che la Cassa chersciô, y man

Sport, mo al é da dì che al n’ê pa tl

man che an podô odëi progresc, s’à

pröm daldöt nia entusiast. So pere

Alfons Pezzei afezionè y é restè, tan da

Aiüt finanziar y solidarieté: la Cassa Raiffeisen mët man de sostignì les assoziaziuns y le monn dl volontariat tla Val Badia

17

Ladinia trasferì tl edifize fat sö en chël

avëi ćiamò śëgn na inćiaria do chësc

d’organisaziun ne va nia bun por les

percurs:

dimenjiuns dl’aziënda“, cossa ch’à

- dal 1965 al 1969 dependënt

sciöche conseguënza inće bindebò de

- dal 1969 al 1972 presidënt dla

gran straufunghes.

Cassa Ladinia

I s’ân metü fins tan ambiziusc y an

- dal 1972 incà (y dötaurela ćiamò)

odô danfora svilups importanć por

presidënt dla Cassa Raiffeisen

le dagnì, che ên dla convinziun che

Val Badia

al ê indespensabl inće corì inćiaries

18

ti organisms di grups de secundo y Canche Alfons Pezzei ê deventè

de terzo livel por podëi influenzè les

presidënt tl 1969, âl damanè Raimund

politiches y les strategies y daidé pro a

Irsara sc’al ess orü fà le cassier. Te n

cherié n contest general che jiss bun por

pröm momënt â Raimund Irsara capì

nüsc proieć. Al ne bastâ nia ma gestì le

cassier tla conditoria Martagon dl Hotel

miù che ara jô les idees ite ti confins dla

Col Alto de proprieté dla familia Pezzei.

Val Badia, al intern de nosta Cassa.

Mo les cosses ê jüdes atramënter.

Le prinzip de Raiffeisen dl’iniziativa

Efetivamënter se tratara dl post

ê la orentè de renforzè les Casses

da cassier pro la Cassa Ladinia da

tres la fujiun por ester bugn de

Calfosch, post spo inće surantut da

realisé i prinzips de reziprozité, aiüt

Raimund Irsara.

finanziar y solidarieté, che é i elemënć

An ponsâ de ti dè ala fujiun n percurs

fondamentai dl prinzip Raiffeisen;

tla tradiziun de Rina, pröma Cassa dla

prinzips che i ésson desmostrè spo de

Provinzia, valorisan la cooperaziun

mëte en pratica te na manira sterscia,

tl prinzip de Raiffeisen, mo cun n

ma che i tëmps ê mudà respet a dan

spirit imprenditorial, deache le fin

da 150 agn. Nos orôn ti dè forma

concret dl’iniziativa ê chël de sostignì

a chisc prinzips slarian fora nosta

le turism che chersciô tres deplü

rëi söl teritore cun filiales te düć i

y de conseguënza chersciô inće

Comuns por podëi insciö ti pité a döta

l’artejanat. An orô y messâ renovè

la valada sorvisc bancars moderns,

les sëntes che ê bele, se slarié fora

na organisaziun efiziënta che podess

söl teritore cun la daurida de filiales

ti dè chisc sorvisc nia ma al ambiënt

nöies, fà investimënć imobiliars, chirì

rural mo a na strotöra economica che

colaboradus competënć, mëte a jì n

ê tl laûr da se svilupé cun imprenditurs

sistem d’organisaziun adatè ala realté

tres plü competënć, mo che ghirâ inće

nöia cun prozedöres nöies. Porchël jô

tres deplü.

i obietifs bëgn scialdi sura le conzet

Chësta ê por nos la forma concreta

originar dla solidarieté fora.

de solidarieté, mo por fà chësc êl

Al basta ponsè che la Banca

debojëgn de manajè döt cun mentalité

d’Italia à do sües ispeziuns gonot

imprenditoriala, ćiaran sön le davagn y

fat l’osservaziuns che: „le sistem

fajon patrimone.

Ales intenziuns ti él jü do i fać.

particolarmënter important podëi fà

Dai pröms agn do la fujiun incà, y

pert deboriada cun le diretur Palla,

dötaurela ćiamò, unse corì dötes les

deache i ân insciö l’ocajiun de podëi

inćiaries poscibles ti organisms zentrai

confrontè tles sentades nostes vijiuns

de düć i livì:

cun chëres dla Federaziun Raiffeisen

Alfons Pezzei

y dles organisaziuns de suramunt y

ti Consëis d’Aministraziun de

de podëi baié de argomënć desvalis

Federcasse y de Iccrea a Roma,

che nes reverdâ diretamënter. Canche

ti Consëis d’Aministraziun dla Zentrala

ara se tratâ de to sö chëstes inćiaries,

Raiffeisen y dla Federaziun Raiffeisen

ne s’à Alfons Pezzei mai trat zoruch.

a Balsan.

Al é inće sozedü che por to pert ales

Renato Andriolo é stè vizepresidënt

sentades di Consëis d’Aministraziun de

dl RVD por tröc agn alalungia. Ël é

Federcasse y Iccrea jôl a Roma y gnô

atualmënter mëmber dl comitê di

derevers le medemo dé.

esperć dles assiguraziuns tla Holding

Raimund Irsara é stè gonot te comitês

Assimoco a Milan, do ester stè deplü

y te grups de laûr che s’à dè jö

agn vizepresidënt. Dla Holding fejel

dantadöt cun contabilité.

pert les döes compagnies operatives

Le diretur da śëgn Hubert Obwegs é

Assimoco Vita y Assimoco Dagns.

tres tl Consëi d’Aministraziun di RVD y

Renato Andriolo é inće stè mëmber dl

implü fejel inće pert dl comitê de esperć

Consëi d’Aministraziun de IGA (Institut

dles banches dla Federaziun Raiffeisen,

für Genossenschaftsforschung im

y é mëmber dl WIFI, istitut por la

Alpenraum) cun sënta a Desproch. L’IGA

promoziun dla formaziun, che fej pert

é metü adöm da Federaziun Raiffeisen

dla Ćiamena de Comerz.

de Südtirol y Federaziun Raiffeisen

La sora Cassa, che al intern de nosc

dl Tirol. Deboriada cun le diretur

Grup, se porvâ tan co la nosta - inće sce

Palla é Renato Andriolo stè tl CDA en

tl scomenciamënt nia tan dassënn - ê

rapresentanza de Südtirol. Tl Consëi

chëra da Bornech. So impëgn é chersciü

d’Aministraziun él inće rapresentanć de

cun le tëmp y śëgn àra inćiaries

Bayern, dl raiun de Viena y dl’Université

importantes a düć i livì y te düć i

da Desproch. Chësc nes à dè la

organisms. Cun la Cassa da Bornech

poscibilité de slarié fora nüsc orizonć

unse dagnora albü de buniscimi

inće sura i confins fora, tl interès dl

raporć de colaboraziun. Chësc n’é pa

Grup, nia ma de nosta Cassa. Por ći

nia n fat tan normal, deache Bornech

che reverda l’IGA él da dì che al é stè

ne se lasciâ pa nia sciampè l’ocajiun

19

4. INĆIARIES TI ORGANISMS ZENTRAI

20

de ti to tliënć ales Casses plü dlungia

Raimund Irsara ne la tolô pa nia tan ala

Puster. Le diretur Tony Costa afermëia

lisiera.

te vigni ocajiun che chësc n’é mai

Mo nosc impëgn n’ê pa nia ma chël de

sozedü o che al é sozedü dër dainré

corì inćiaries ti Consëis d’Aministraziun

cun i tliënć dla Cassa Rurala dla Val

desvalis. I sun sta gonot, y i sun

Badia, inće sce tl scomenciamënt ài

ćiamò, (dantadöt le diretur Hubert

porvè. Por ël êl demorvëia da odëi tan

Obwegs), inće ti comitês che se da jö

che i Badioć ê lià a süa tera y a sües

cun l’organisaziun dl Grup. Por ejëmpl

istituziuns. Y chësc varô inće por i

sunse dal scomenciamënt incà tl grup

„Badioć“ che viô a Bornech. Mo nia ma,

de laûr che s’à cruzié de mëte sö n

tl medemo momënt „pretendônse“

Zënter de Elaboraziun Dać (sistems

(cun les bunes) che la Cassa da

informatifs Raiffeisen R.I.S.) incër la

Bornech trates bun nüsc tliënć che

fin di agn ‘70. Le grup de laûr à laurè

â debojëgn de val’ sorvisc te cité, i

deplü agn cun sentades regolares a

manacian de daurì na nosta filiala

Balsan. Chilò me tómel ite n bel record.

a Bornech y dijon che ésson fat jì te

Tl mëteman êl te chësc grup de laûr

n’atra banca i tröc scioldi che jô dala

danter l’ater inće rapresentanć da

Val Badia a Bornech. Tony Kosta ti le

Bornech, dla Valada de Türesc, Sterzing,

dëida recordè a Renato Andriolo vigni

Renato Andriolo y Stroblmair. Chësc

iade che ël l’incunta. I raporć danter

ultimo é spo deventè le diretur mitich,

les döes Casses, danter Kosta (diretur

la mënt dl Zënter de Elaboraziun Dać,

dla Cassa Raiffeisen da Bornech) y

nia da desmentié por sües capazitês,

Andriolo, śëgn Obwegs, Nicolussi

por la sbürla che al ti à dè y le livel sön

(Presidënt dla Federaziun Raiffeisen a

chël che al l’à mantignì, mo inće por

Balsan ćina al scomenciamënt dl 2015)

i cosć che ël s’ess spo dedô cacè sö.

y Pezzei é dagnora sta tan bugn, che

Incër la fin di agn ‘70 à chësc comitê

pro vigni incuntada vëgnel baié de val’

fat n iade te na banca a Bregenz, y inće

avenimënt simpatich. Kosta é inće stè

nosc presidënt Alfons Pezzei ê jü por

revisur pro la Federaziun Raiffeisen

odëi ći sort de Zënter de Elaboraziun

denant co deventè diretur a Porsenù y

Dać che podô ester adatè por nosc

spo a Bornech y cun chësta inćiaria àl

grup. Al ê Carnescè y söl iade da gnì

fat n valgönes revijiuns te nosta Cassa

zoruch ên storć pro a St. Anton am

y porchël se conesciôl dër bun. Val’

Arlberg (al ê tert) te n local olache

picia stritaria dôl ca cun Raimund Irsara

l’atmosfera da Carnescè ê sö pro. Düć ê

che ne soportâ nia che chi da Balsan

tan de buna vëia che n valgügn dl grup

se conscidrass na Cassa de Puster,

n’orô nia plü gnì fora. Defora dal local

deache i fajôn pert dl Raiun de Puster.

êl dui jandarms y deache al gnô tres

Al batô sön le fat che nos sun Val Badia

plü tert, ti â Renato Andriolo splighé a

y nia Puster. Chëstes piceres beghes se

chisc dui che al ê n valgügn elemënć

desfantâ ia simpaticamënter, inće sce

sospetusc tl local, fajon na descriziun

él les sozietês che rapresentëia i colosc

fora y an â podü jì inant.

che conesciun. Les somes reportades

Por desmostrè che la partezipaziun

fej referimënt ales provijiuns trates ite

ti organisms de grup n’ê nia ma na

dales agenzies dles compagnies che

rapresentanza formala, mo che ara

laora a Balsan. Sce i ajuntun ala soma

â fins concreć, n ejëmpl: al sozedô

de nosta agenzia les provijiuns trates

gonot che nos - dal momënt che

ite dales singoles casses, rovunse

nosta licuidité jô sö y jö - se metesson

sciöche Grup Raiffeisen a na soma de

al sigü por la fin dl ann, damanan n

19 miliuns de euro.

credit a Iccrea, olache Alfons Pezzei ê

- Raiffeisen Versicherungsdienst

tl Consëi d’Aministraziun. Le credit nes gnô conzedü atira, zënza problems.

Datrai bastâl na telefonada al ultimo momënt y dedô gnôl spo sambëgn fat na domanda regolara. Tl pröm se gnôl damanè da Roma na lëtra de responsabilité, nia na fideiussiun, da pert di sozi dl Consëi d’Aministraziun.

La Zentrala Raiffeisen de Südtirol ê tla fasa de costituziun y ne n’â nia ćiamò le potenzial de Iccrea.

La presënza de Alfons Pezzei tl Consëi d’Aministraziun dla „Cassa Zentrala“ à daidé do nia püch al fat che al vëgnes fat na sënta tl zënter a Balsan.

Cumpran öna na partezipaziun unse inće nos daidé do al finanziamënt, cossa che nia dötes les Casses à fat.

Mo śëgn ne podess degöna Cassa fà a manco de na te’ istituziun.

Tl capitul assiguraziuns odarunse spo ći che al à orü dì ester tl Consëi d’Aministraziun de Federaziun Raiffeisen y Assimoco.

Odun n iade ći posiziun che la RVD à arjunt te ca. 20 agn tla tlassifica dles prömes 15 agenzies che pîta assiguraziuns tla Provinzia.

I fajun na lista de dötes les 15 sozietês por mostrè sö les desfarënzies. Tla lista

4.419.585 - Südtirol Vita & Danni Gmbh 3.313.760 - Assibroker International 3.075.645 - Alps Optmima 1.998.059 - Multilife 1.520.847 - Eisendle 1.441.948 - Assoglobal 1.182.418 - Prima 1.148.948 - Eurobroker 1.017.782 - Assimeran 949.592 - Klapfer e Pattis 914.539 - Plusminus - Brokerservice 908.055 - Südtiroler Versicherungsdienst 777.447 - Itas 742.648 - Assicurazioni Lorenzi 550.682

21

avisa. Insciö êsi spo tla finada gnüs

22

Por gauja de n comportamënt critich

propostes costrutives.

de n valgönes porsones (dagnora les

N valgönes de chëstes porsones che

medemes, direturs y presidënć) ê laôta

rapresentâ val‘ püćes Casses Raiffeisen

le tlima tla Federaziun Raiffeisen y i

che ê contrares ala realisaziun

raporć danter Zentrala y Federaziun

materiala (fabricat), operativa y

Raiffeisen döt ater co bugn. Datrai gnôl

funzionala dla Cassa Raiffeisen

fora n te’ sotissura danter presidënć y

Zentrala, à spo plü tert albü dificoltês

direturs che an n’ê nia bugn da rové ala

cun sües Casses y é spo stades

fin dl ordinn dl dé dles sentades. Odü

contëntes de avëi le sostëgn di dui

da dopormez ne n’ê chësc nia iustifiché,

istituć. Mo nosc comportamënt à inće

inće sce en pert da capì: la „Cassa

albü conseguënzes negatives por nos.

Zentrala“ ê te na fasa de costituziun

Nos ùn desmostrè la fedelté, te chësc

y organisaziun, y tl Grup êl tröp che se

caje ala Zentrala, meton a desposiziun

mudâ. Dan la costituziun dla „Cassa

nosta licuidité y nüsc sorvisc, deache

Zentrala“ metô les Casses i scioldi te

ara â debojëgn de sostëgn por crësce

banches concorëntes, y denant che

y s’afermè. Nosta Cassa fajô porchël

Iccrea deventass operativa daldöt,

püć investimënć te titui che ess portè

scriôres fora sceć zircolars.

deplü de ći che ne foss stè nezesciar

Inće dedô, canche Iccrea ê en funziun,

por la stabilité tecnica. Chi che „ê

à tröpes Casses lascè inant por agn

decuntra“ à indere albü atira vantaji

alalungia i scioldi pro la concorënza,

economics, mo n’à nia contribuì ala

se refodan de scrì fora sceć zircolars

chersciüda dla „Zentrala“ y n’à gnanca

a Iccrea. Pro chësta concorënza êl

daidé fà plü sterscia la Federaziun

inće la Cassa dl Sparagn. Scrì fora

Raiffeisen, organisms nia da ponsè

sceć de d’atres banches concorëntes

demez dantadöt te chësta fasa de

ê val’ dër de negatif y jô cuntra l’imaja

crisa. N valgönes de chëstes porsones

dl Grup che an ê tl laûr da mëte sö.

à spo paié sura instësses por chësc so

Dantadöt al dédaincö fóssel dër negatif

comportamënt.

scrì fora sceć zircolars dla Cassa dl Sparagn. Che ess pa dit che les cosses s’ess mudé tan dassënn. Baié sö les Casses a passè ala „Cassa Zentrala“ é stè dër rî. La Federaziun Raiffeisen messâ coordiné döt. An po ester braui che nosta Cassa é dagnora stada n elemënt de balanza, dan sostëgn a trami i organisms provinziai mo inće a chi nazionai, Iccrea y Federcasse, zënza resserves, cuntra chi che ê dagnora bele por prinzip decuntra, zënza mai fà

23 Le fabricat dla Federaziun Raiffeisen a Balsan tla strada Raiffeisen.

Le fabricat dla Cassa Raiffeisen Zentrala a Balsan tla strada Laurin.

24

5. CONDIZIUNS ECONOMICHES-FINANZIARES TL SCOMENCIAMËNT Sciöche i ùn bele dit, ê la strotöra

economica/finanziara por che an pois

patrimoniala tl mëteman debla. En

se pormëte chëra che la Banca d’Italia

sostanza, sciöche i dijun tres indô:

dij: „na gestiun sana y prudënta“.

nos orôn investì tröp y le plü debota

Nos ti sun sta bugn, meton averda

che ara jô, mo cun en proporziun n

cun la gestiun finanziara y economica,

pice patrimone a desposiziun. Chësc

mosoran avisa les ressurses,

ô dì che orôn y messân tl medemo

l’esecuziun di proieć, le porcënt di

tëmp investì, avëi n ütl y cöie adöm

fić y le raport danter investiziuns/

patrimone. Al ne basta nia che le

deponüdes.

patrimone corespognes ales balanzes tecniches odüdes danfora dai organns de control. Le patrimone dess dantadöt ester n stromënt de balanza

SVILUP DI CREDIĆ EN MILIUNS DE EURO 350

300

289

300 301 298 296

268 248

250 222 224 200

191 163

150 123

206

174

135

100

50

38

0 0,4 1,1

6,3 8,3

45

53

65

75

18 2014

2013

2012

2011

2010

2009

2008

2007

2006

2005

2004

2003

2002

2001

2000

1996

1995

1994

1993

1992

1988

1984

1976

1980

1972

demografica de nosc teritore, orô na

determinanta por le resultat dl’ativité,

cuota de marćé di credić sura n cer’

messâ gnì gestì sciöche al alda, deache

livel dì automaticamënter n aumënt

la domanda de credit ê laôta dër grana

dl risch y n smëndrimënt de seletivité

y, sce i credić é da öna na pert na

dles domandes. Na cuantité de scioldi

fontana de davagn por na banca, spo

dassënn instabila, acompagnada da

ési dal’atra pert inće la maiù fontana

massa na gran desfarënzia danter

de risch. Ara ne jô nia ma da valuté

investiziuns y deponüdes, fajô lovè sö

la cuantité dles posiziuns singoles,

n ater fenomenn prigorus: i tliënć metô

mo inće la balanza danter la dorada

tres plü gonot sü scioldi ma plü söi

dles investiziuns y chëra di credić.

cunć corënć.

Nosta economia é caraterisada da na

N’avëi nia tres a desposiziun la

monocultura turistica. Le turism porta

medema cuantité de scioldi orô inće dì

adalerch tratan la sajun alta na gran

avëi problems d’organisaziun y laôta

cuantité de scioldi che n’ê nia na cossa

gnô les aziëndes por le plü menades

tan saurida da gestì.

inant cun na gestiun nia dër calcolada.

De nüsc credić messân inće monitoré

Döt chësc orô dì por nos damanè

la cuota de marćé che aumentâ por

credić a tëmp mesan y a tëmp lunch

gauja dla fujiun. Conscidran la sort de

a Iccrea, Cassa Zentrala Raiffeisen,

strotöra produtiva y la carateristica

Mediocredito y Credito Fondiario.

25

Chësc parameter, che à na funziun

SVILUP DLES DEPONÜDES EN MILIUNS DE EURO 397

400

350 327 300

337

349

361

373

291 291 264

250 213 200

181

226

243

194

150 124 100

50

0

38 45 6,3 8,3 0,6 1,1

53

65

75

17,7 2014

2013

2012

2011

2010

2009

2008

2007

2006

2005

2003

2004

2002

2001

2000

1996

1995

1994

1993

1992

1988

1984

1980

1976

1972

26

Nos daidân do cun prefinanziamënć

Casses en general n raport scialdi

a tëmp cört, influenzan inće le raport

plü bas. Śëgn é inće pro nos le raport

investiziuns/deponüdes.

investiziuns/deponüdes plü bas, por

Laôta podôn bëgn dì che ên feter

gaujes desvalies: la crisa, nosta ativité

da ćiasa pro le Mediocredito (tla Via

de intermediaziun, na gestiun plü

Paradisi, 1) y pro le Credito Fondiario

programada da pert dles aziëndes (inće

(tla Via Calepina, 1) olache i ân na rëi de

deache al vëgn damanè plü gonot na

contać che ejaminâ les domandes te n

consulënza). Al é stè momënć, olache

cört tëmp.

le raport foss en teoria stè zënza credić

Tla „Zentrala“ jôra ćiamò damì,

tres intermediars dl 130%.

deache Alfons Pezzei ê tl Consëi d’Aministraziun dal 1972 incà. Alfons Pezzei se recorda che canche le Consëi â tratè nosta pröma domanda d’intermediaziun, s’â i atri aconsiadus fat demorvëia, damanan ćiodìche ne dôn nia diretamënter l’imprëst.

An mëss savëi che laôta â les atres

SVILUP DL PATRIMONE EN MILIUNS DE EURO

60 M 56.256.000

49.154.000

45.360.000

40.000.000

37.000.000

31.000.000

16.000.000

13.000.000

7.200.000

2014

2013

2012

2011

2010

2009

2008

2007

2004

2001

1997

1995

1993

1989

1981

4.500.000

507.160

1978

1987

176.412

1975

2.300.727

64.169

1972

1984

21.687

0

1.235.386

10 M

25.000.000

20 M

34.500.000

30 M

41.800.000

40 M

52.515.000

50 M

27 Corvara tl ann 1969

SVILUP DL ÜTL DLA CASSA RAIFFEISEN VAL BADIA DAL 1973 AL 2014 EN MILIUNS DE EURO 4,0 3,6 3,4

3,5

3,2 2,9

3,0 2,6

2,6

2,7

2,6

2,4

2,5

2,2

2,1

2,2

2,3

1,9

2,0 1,7 1,5 1,2 1,0

0,8

0,5

0,3

0,4

0,05 0,1 0,0 2014

2013

2012

2011

2010

2009

2008

2007

2006

2005

2001

1997

1993

1989

1985

1981

1977

1973

SVILUP DLES PRESËNZES TURISTICHES TLA VAL BADIA DAL 2002 AL 2014

2.900.000 2.692.602

2012

2013

28

2.706.925

2011

2.584.494

2.698.303

2.642.887

2.525.551

2.423.302

2.300.000

2.290.609

2.400.000

2.486.691

2.435.679

2.500.000

2.453.456

2.600.000

2.588.847

2.700.000

2.718.084

2.800.000

2.200.000 2.100.000 2.000.000 2014

2010

2009

2008

2007

2006

2005

2004

2003

2002

Le paîsc da San Ćiascian fotografè da Piz La Ila jö.

SVILUP DLES PRESËNZES TURISTICHES A REBA / FODOM DAL 2002 AL 2014

315.000

319.815

320

29

341.946

339.195

334.470

330

335.045

344.221

350 340

369.263

360

363.741

358.082

370

372.625

370.539

380

377.400

390

310 300 290 280 2014

2013

2012

2011

2010

2009

2008

2007

2006

2005

2004

2003

2002

Reba odüda da Ćiaulunch, fraziun dl Comun de La Pli de Fodom che à registré le plü gran svilup.

SVILUP DLES DITES TLA VAL BADIA DAL 1971 AL 2011

2000

SVILUP DL NUMER DI LAURAN TLES DITES DLA VAL BADIA DAL 1971 AL 2011

8000 7179

1592

1440

1229

30

6000

1311

1500

7000

4206

4250

5000

3266

4000

1000

3000 467

2000

1347

500

1000

0

0

2011

2001

1991

1981

1971

2011

2001

1991

1981

1971

Zona artejanala da Pidr么.

SVILUP DL NUMER DE CHI CHE LAORA TL SETUR TURISTICH DAL 1971 AL 2011

1000

4500

4107

SVILUP DLES STROTÖRES TURISTICHES DAL 1971 AL 2011

4000 3500

31

717

759

803

800

3000 600 2280

2500 2000

400

1355

1500 208

200

1000

0

517

500 0

2011

2001

1981

1971

2011

2001

1981

1971

San Ćiascian cun le Hotel Rosa Alpina y le Sport Franz plüdadî.

SVILUP DI LAURAN RESIDﾃ起 TI COMUNS DAL 1971 AL 2011 6000 5121

5000 4085

4066

1991

2001

4000

32

3184

2776

3000

2000

1000

0 2011

1981

1971

Tres plﾃｼ jﾃｫnt dl post ciafa ocupaziun, soradﾃｶt te profesciuns liades al turism.

33 Corvara ti agn ’70.

Festa de inauguraziun dla ütia Kostner sön Valun.

Le svilup se lascia inće odëi tl mudamënt dles üties da munt (a man ciampa la ütia de Boè ti agn ’70 y a man dërta le nü Piz Boè Alpine Lounge).

34

6. ORGANISAZIUN Döt chësc é sozedü aladô de na

abitanć y teritore nia gnüda a s’al dè

intenziun y de n program avisa, döt

tan te n iade, lascian insciö plü lerch

definì bele dal mëteman insö. Por la

por le svilup dl’agricoltöra y tratan

realisaziun àn messü mëte dër averda

s’à spo inće svilupé d’atres ativitês

ala gestiun, mosoré fora bun les

sciöche l’artejanat y le turism.

dezijiuns de spëises y de davagns. Le

Ćina a n cer’ punt plü co le turism.

savëi de messëi se möie te nüsc limić

Bornech â seturs economics desvalis

geografics y economics caraterisà da

y stersc, dal comerz dl lignan, ala

na monocultura turistica (l’artejanat

mecanica (che fej mecanica de

y le comerz chilò da nos taca adöm

prezijiun por les industries di auti

feter ma cun le turism) y i obietifs

plü importantes d’Europa), al’edilizia,

che s’ân metü dant, se sburlâ a chirì

al’agricoltöra (che n’é nia ma de

ossessivamënter n potenziamënt

sostentamënt sciöche tla Val Badia).

dl patrimone. Por les Casses nostes

Implü à la Cassa da Bornech inće i

vijines ê la situaziun atramënter.

scioldi che vëgn dales valades incërìa

Gherdëna â i medemi limić geografics

por sorvisc che dites da Bornech fej.

mo ara â bele laôta n artejanat dl

Por se fà na idea bàstel odëi ći capital

lëgn che jô zoruch ala fin dl 1600, che

che va dala Val Badia ala Cassa da

esportâ te döt le monn y che contribuî

Bornech. Zoruch vëgnel praticamënter

ala formaziun dl Pil dla valada te na

ma chël dl lat.

manira determinanta.

I dijun ćiamò n iade che chësta realté

Al é da dì che Gherdëna â incër la fin

s’à sforzè a gestì döt cun lezitënza, por

dl 1600 arjunt la saturaziun tl ecuiliber

valorisé le miù che ara va les piceres

danter teritore y abitanć y al ne n’ê

ressurses y limité i risć. Al n’ê nia

porchël plü degöna prospetiva de svilup

ćiamò dan man programs organics

por l’economia agricola. Porchël â i

por le control dla gestiun y por mëte

Gherdënes messü s’inventè de nöies

jö n budget che foss jü bun por nostes

fontanes de davagn, les ciafan tla

esigënzes da laôta y por nosta strotöra.

conesciüda „chiena“ (de te’ pici laûrs

Gnanca la Federaziun Raiffeisen ne i â

de lëgn y jüć), che ai â - sciöche dit

tl scomenciamënt, n’êl pö laôta gnanca

- metü man da esportè bele laôta te

n Zënter de Elaboraziun Dać.

döta l’Europa. Chësc é ći che an po odëi

Informaziuns sura les Casses ne

da na mostra metüda fora a Urtijëi

n’êl porchël nia, scenìa chëres che

(mà 2015). Le numer di abitanć tla

la Federaziun Raiffeisen coiô adöm

Val Badia y te Gherdëna ê feter anfat,

canche al gnô ćiarè jö i bilanc y chëres

mo deache la Val Badia é plü slariada

dles copies canche al gnô fat controi.

fora, n’é la saturaziun tl raport danter

I ùn nos messü se mëte adöm n

sistem, che s’à spo desmostrè efiziënt.

stè i organns de control che à portè

Al ê metü adöm aladô de n model fat

ite limitaziuns de chësc vers. De

da Federcasse y é gnü presentè en

conseguënza ê le risch söi fić scialdi

ocajiun de n seminar tl Hotel Guncina,

mënder.

n’ân tan debojëgn, ara jô de tan tröp

La mudaziun intenzionada dl porcënt

y i ân nüsc limić, che ùn ćiarè che an

di fić â conseguënzes sön döt le capital

capiss dala presentaziun che al ê

y söla maiù pert dles investiziuns y

adatè por nostes esigënzes.

porchël söl cunt economich. Implü ân

Al parô fat aposta por na cassa

pö Raimund Irsara che conesciô a funz

tlermënter definida te sü prinzips

la contabilité y che se porvâ cun pîsc y

sciöche la nosta y ân tan na gran

mans. Sciöche al ê gnü fora i pröms PC

convinziun, che - deboriada cun

söl marćé, n’unse atira cumprè un dala

Federcasse - unse atira

dita Dator da Bornech, cun l’intenziun

metü a jì le proiet.

de reportè döt le sistem dal papier al

Tl scomenciamënt gnôl scrit döt

computer.

sön papier, cossa bindebò da laûr

Renato Andriolo se recorda de ester jü

mo razionala y tlera. Vigni zifra gnô

personalmënter dal ing. Guariello, che

reportada a man dala contabilité che

â metü sö y ê le proprietar dla dita, por

n’ê nia ćiamò tan analitica y complicada

imparè da adorè n pröm program de

sciöche al dédaincö. Al gnô calcolè a

calcolaziun denant che al gniss adorè

man i resultać da arjunje amesa l’ann

Excel.

y inće les previjiuns gnô calcolades

Inće Guariello l’adorâ bele por gestì

a man. La pröma operaziun gnô fata

i proieć de süa aziënda cun gran

cun le scomenciamënt dl ann cun i

entusiasm. Nos instësc ùn reportè

dać verificà ala fin dl ann da denant,

döt dal papier al computer, sambëgn

cun les previjiuns dl porcënt di fić,

cun l’aiüt de n tecnich dla Dator che

dles investiziuns y di credić y porchël

s’à dantadöt mostrè sciöche an adorâ

inće dla cuantité de scioldi, mëis por

les formules dles tröpes tabeles che

mëis, por döt l’ann. Sce an odô tratan

messâ dötes cantes gnì coliades.

l’ann che i resultać n’ê nia sciöche

Inće söl PC messâ döt cant gnì dè ite

odüs danfora dales previjiuns, podôn

a man, mo cun le vantaje che sce an

mudé val’ söl porcënt o söles atres

metô ite n ater dat o sce an fajô val’

condiziuns, ćiarè do ćiamò n iade

variaziun te öna dles tabeles, jô chësc

les previjiuns söi atri dać, sciöche la

automaticamënter a mudé atira le

licuidité che ê rapresentada da püćes

resultat final.

categories de investiziun.

Sciöche dit, an piâ ia cun i dać ajornà

Inće sce le sistem ê bindebò

ala fin dl ann da denant, y cun le

compliché, podôn baratè le porcënt

scomenciamënt dl ann fajôn les

zënza problems. Ultimamënter él

previjiun trimester por trimester dles

35

olache Renato Andriolo à tut pert. I

36

investiziuns, dl porcënt di fić y dles

dla Banca d’Italia. I ân porchël cumprè

atres condiziuns. Spo ia por l’ann

n so program de control che ê bëgn

baratân fora i dać dla previjiun cun chi

sön PC mo olache i dać messâ gnì dà

efetifs y sce al ê debojëgn gnôl mudé

ite a man. Al gnô dè ite en pert i dać

les previjiuns por le rest dl ann. Les

de nosc budget y al gnô danter l’ater

condiziuns y l’investimënt de capital

valorisé le laûr che ân fat ćina śëgn.

dependô da nosta orentè, deperpo che

I ên tres en contat cun le titolar dla

al ê plü rî fà previjiuns söla racoiüda

dita y al ê dantadöt Raimund Irsara

de capital y de licuidité, che dependô

a se dè jö cun chësc laûr. Man man

dassënn da sciöche la sajun foss jüda,

che jôn inant podônse inće portè dant

por gauja dla monocultura turistica.

nostes esigënzes particolares, sciöche

Chësc fenomenn reverdâ por ejëmpl

chëra de despartì sö deplü i resultać.

trö’ demanco les döes Casses

Cun chësta proposta n’unse nia albü

nominades dessura, sciöche Gherdëna

n gran suzès, deache, sciöche dit, le

y Bornech, olache l’economia â d’atres

program ê gnü fat da chësta dita en

fontanes de davagn stabiles tratan döt

colaboraziun cun la Banca d’Italia y tolô

l’ann.

ite sistematicamënter la normativa

Dal momënt che al ê na gran oscilaziun

nöia. Le program analisâ la gestiun,

tla racoiüda de licuidité, podôn cun

dan na valutaziun nia ma di dać ciafà

les informaziuns che an â bele dan

fora ala fin dl ann, mo inće söles

man ma en pert odëi danfora sciöche

proieziuns trimestrales tratan l’ann,

la racoiüda foss stada, deache tl

cun na valutaziun trata adöm te cin

scomenciamënt gnôra influenzada fora

punć, che ê en sostanza la valutaziun

dl normal dala chersciüda (nia da odëi

che la Banca d’Italia do ales banches

danfora) de nostes cuotes de marćé.

cun le sistem Puma. Pro vigni punt gnôl ćiamò n iade fat osservaziuns

Bunamënter sunse nos sta i susc a

critiches y al gnô inće fat propostes

fà y a adorè n te’ sistem, pian ia cun la

de sciöche an â da se comportè cun

presentaziun tl Hotel Guncina, deache

licuidité, produtivité, reditivité, risch

i ispeturs dla Federaziun Raiffeisen

da conzede credić. Por ći che reverda

ne le conesciô nia. Mo chësc sistem ê

le risch, gnôl por ejëmpl gonot dit:

ma ütl por fà previjiuns economiches/

üsc tliënć é apost, mo sëise sigüsc de

finanziares, y n’ê nia n sistem de

avëi valuté assà i risć, ponsan inće

control de gestiun.

a chi credić che la banca à ćiamò da

Por avëi inće n sistem de control de

sblochè o ai credić ćiamò da incassè?

gestiun organich, dlungia chël de

Al gnô valuté positivamënter inće

budgeting fat da nos, unse laôta metü

nosta produtivité mo deache por fà

man na colaboraziun cun na dita da

la valutaziun gnôl dantadöt tut ca la

Rorëi che laurâ cun le Casses Rurales

proporziun dependënć y conzesciun

dl Trentin y aladô dles prescriziuns

de credić (caraterisada da n gran

ma öna na portina. Atualmënter

fat l’osservaziun: „por podëi gestì le

n’àra trëi, cuntra les nostes nü. Por

credit él feter massa püć dependënć;

na coriosité: chësta Cassa é gnüda

chësc podess ester negatif por na dërta

metüda sö l’ann 1897, d’agost dl 1971

gestiun dl risch“.

él gnü daurì la filiala a Santa Cristina,

Nos s’ùn dè jö tröp cun chësta chestiun

tl 1973 él gnü fat sö la sënta legala

dla gestiun, deache, sciöche bele

che é gnüda ampliada sön trëi alzades

dit, nos ùn tres albü l’ossesciun de

dl 1988; de otober dl 1987 él gnü

n sistem de previjiun y de control

daurì la filiala a Urtijëi, tl 1995 él gnü

de gestiun afidabl che â sciöche fin

metü tl statut che düć trëi i Comuns

chël de cöie adöm capital, tignon

mëss ester rapresentà tl Consëi

dagnora cunt - dal scomenciamënt

d’Aministraziun. De messè dl 2002 él

insö - di limić de nostes poscibilitês

gnü laurè fora la sënta legala y d’aurì

economiches finanziares pormez a

dl 2013 é la Cassa Rurala de Sëlva

nüsc proieć de espanjiun ambiziusc.

deventada „Cassa Raiffeisen

N iade à n diretur de na cassa cun

Gherdëina - Ciastel“.

chël che ân de bugn raporć fat jì en

A Bornech é la „Raiffeisenkasse

depresciun Renato Andriolo. Canche

Bruneck“ d’al dédaincö nasciüda,

le diretur à damanè Renato Andriolo

deache la Cassa da San Laurënz

sce al ê bele gnü fat le budget por le

à ai 19.10.1971 fat na delibera de

proscimo ann, àl dit de scê, ti spligan

fujiun danter les Casses da Falzes y

sciöche al ê gnü fat y le diretur à tut

Rasun-Antholz (che ê en dificolté),

fora de gofa na plata da cadrì, öna

cun la previjiun de daurì na portina a

sciöche chëres de n gran sföi da scora,

Reischach, por ti dè insciö vita a chëra

döt scrit fora a man. …. Al ê le diretur

che do deventè la „Raiffeisenkasse

de na cassa laôta maiù co la nosta, cun

des Mittleren Pustertales“ o

ma öna na filiala, un n edifize che tolô

„Raiffeisenkasse Bruneck“.

inće ite la sënta, restrotorada incër

L’autorisaziun dla Banca d’Italia é de

la fin di agn ‘80 y cun degun program

mà dl 1973 y la delibera dla sentada

d’espanjiun. Al é impò stè dër n bun

Generala dles trëi Casses é de jügn dl

diretur, che à portè cun sü sistems

medemo ann. Chësc ô dì che chësta

süa Cassa a n bun suzès. Inće sce i ne

fujiun é gnüda fata n ann do la nosta.

savun nia canche chël budget che al à

Tles deliberes pon inće chilò lì dla tëma

mostrè é stè anfat sciöche le consuntif.

che les forzes gniss massa azentrades y che ma les Casses plü stersces ess

Te chël momënt ênse la Cassa cun la strotöra plü tlermënter definida te sü prinzips de döta la provinzia y tl medemo momënt inće bindebo debla.

La Cassa Rurala de Sëlva â por ejëmpl

vantaji.

37

raport investiziuns/deponüdes) gnôl

38

7. GOVERNANCE La governance s’à svilupé aladô de n

che vëgn fat. Mo por che i dependënć

organigram avisa, che messâ tres indô

se sintiss ćiamò plü trać ite, êl do nosta

gnì adatè al numer dles filiales y al

minunga ćiamò debojëgn de d’atres

numer di dependënć y inće aladô de n

iniziatives y de d’atres ocajiuns por

organich avisa, a chël che al ê debojëgn

s’incuntè. Chësc é gnü realisé dantadöt

da surandè y descrì les funziuns y

cun la costituziun dl Club Raiffeisen,

les mansciuns, tignon cunt che tröc

finanzié diretamënter da sü sozi

compić che ess messü pordërt gnì

(döt le personal), y cun n contribut

fać tla Sënta, messâ gnì dezentrà (la

dla Cassa. So fin ê chël de organisé

maiù pert dl personal ê dales perts

momënć d’incuntada y culturai, cun

fora), por la situaziun teritoriala y por

jites anuales te döta l’Europa y d’atres

le volum d’afars che gnô tres maiù. Mo

manifestaziun fora por döt l’ann.

chësta ê ma la governance operativa

Mo inće fora dl Club êl tröpes ocajiuns

gerarchich-funzionala che ne odô

d’incuntada, sciöche por ejëmpl i

nia ite la nezescité y nosta intenziun

„aćiampamënć da d’isté“, n pü‘ sciöche

de tignì informà düć i organisms

i soldas: dormì te tenda, alzabandira,

aziendai, por i trà ite te nüsc obietifs.

y dedô „arpizada da snait“. Da recordè

Insciö êl gnü metü sö dui organisms

él en chël iade sön Senes y spo sön

interns, paralelamënter a organich

Sas dla Porta. Implü s’incuntânse

y organigram, mo nia organisà te na

inće sön Piz Sorega cun partides de

manira tan stara, che é gnüs metüs

jüch al palê, olache al ê datrai inće i

ite tl’area dla Cualité y plü avisa dla

ispeturs dla Banca d’Italia che, denant

Comunicaziun. A chisc dui organisms

che confermè süa adejiun, dijô: sce le

ti unse metü inom Cdc, Comitê de

resultat dl’ispeziun é positif. Datrai

cualité y Rgc, reuniun generala de

s’incuntânse inće cun i ispeturs dla

cualité. Pro le pröm aldîl, y al alda

Federaziun Raiffeisen.

ćiamò tres laprò i colaboradus che tol ite inćiaries prinzipales, y pro le secundo düć i dependënć. Les reuniuns gnô y vëgn tignides regolarmënter, almanco n iade al mëis. Le pröm vëgn coordiné dal diretur, deperpo che por la coordinaziun dl secundo se barata jö düć i colaboradus, anfat de ći livel che ëi é. Te chëstes sentades vëgnel baié de argomënć desvalis, mo dantadöt vëgn düć i dependënć informà sön ći

39 Foto storica dl „aćiampamënt da d’isté“ do ester stà sön la piza de Sas dla Porta.

Palsa do na partida de palê cun i revisurs dla Federaziun Raiffeisen sön Piz Sorega.

„Aćiampamënt da d’isté“ sön Senes cun la tenda dla presidënza y dla direziun.

Foto de grup sön Sas dla Porta do le lovè dl sorëdl.

Palsa do ester jüs sön Sas dla Porta (da man ciampa: Leo Crepaz, Hubert Frontull, Gilbert Irsara).

Foto dl „aćiampamënt da d’isté“ do la discesa dl Sas dla Porta.

42

Palsa do na partida de palê cun i revisurs dla Banca d’Italia (dot. Piccoli y colegh) sön Piz Sorega.

Foto de grup cun le Club Raifffeisen söl confin cun l’Ungaria, dlungia le Neusiedlersee.

43

Foto de grup dla “incuntada anuala te ütia 2014” .

Grup de laûr “incuntada anuala te ütia 2014” che s’à dè jö cun le plann strategich.

44

8. AL VËGN ARJIGNÉ CA LA FUJIUN A chësta manira messâ döt mëte man

Chësc fat à magari inće daidé renforzè

al 1. de jenà 1973 cun l’aziënda nöia.

i raporć de crëta che ê bele danter

Ara ne jô nia da fà atramënter. N’atra

la Cassa Ladinia y la Federaziun

poscibilité foss stada chëra de stlüje

Raiffeisen, olache Adolf Pezzei é

jö normalmënter i bilanc dles cater

dai 18 de aurì 1970 incà te Consëi

casses ai 31 de dezëmber 1972, jì inant

d’Aministraziun. Inće chësc à daidé do

vignöna cun süa ativité tratan le 1973

che la Federaziun Raiffeisen dais so

y les mëte adöm aministrativamënter

sostëgn ala fujiun dal scomenciamënt

ia por l’ann, deache l’autorisaziun dla

incà. Dantadöt Ferdinand Mussner,

Banca d‘Italia dl 1972 n’odô nia danfora

che â fat l’ITC a Urtijëi deboriada cun

l’oblianza dla fujiun aministrativa

Renato Andriolo y Alfons Pezzei, é stè

anter l’ann. Mo inće chësta prozedöra

de chësc vers na porsona importanta.

ess portè complicaziuns, dantadöt tl

Chisc bugn raporć é ćiamò deventà

ressanamënt dla situaziun economica-

mius tl tëmp „Palla“ che s’à dagnora

finanziara, y spo inće d’imaja y de

sostignì zënza resserves te nostes

credibilité ti confrunć di sozi y di tliënć,

iniziatives, inće sce datrai cun d’atres

do che chisc â ai 13 de mà 1973 tut

minunghes.

pert ala festa en onur dla fujiun che ê

Ferdinand Mussner â na posiziun

gnüda retlamisada dassënn. Te chësc

primara tla direziun dla Federaziun

caje ne n’essi tl 1973 nia salpü avisa

Raiffeisen. L’idea de na fujiun é

cun che ch’ai â da nen fà. Danter l’ater

madurida propi dilan ai contać regolars

êl tratan bele gnü arjigné le material

danter Ferdinand Mussner y Alfons

d’ofize cun l’intestaziun nöia. I ân fat

Pezzei. Ferdinand Mussner é stè n

a na manira che la stlüta dles vedles

sostëgn determinant tl percurs dla

Casses jiss adöm cun le mëteman dla

fujiun. Dlungia ales incuntades cun

nöia. Insciö êl i pröms diesc dis de jenà

Alfons Pezzei tla sënta dla Federaziun

1973 rové adalerch dui ispeturs dla

y a Corvara, àl inće albü incuntades cun

Federaziun Raiffeisen por se „daidé

i esponënć dles atres cater Casses, inće

fà la fujiun“. Do che ai s’â ćiarè jö la

te süa ćiasa a Sëlva.

situaziun âi telefonè a Balsan dijon leteralmënter: „pu chisc à bele fat döt cant“.

particolar por la contabilité, sciöche al

impröma da stlüje jö la contabilité ai

à inće desmostrè cun le passè di agn.

31 de dezëmber 1973 y fà i bilanc dles

Al basta ponsè che al gnô inće dant

cater casses singolarmënter.

che al ê ël a interpretè diretamënter

Chësc ô dì che ai 31 de dezëmber él

les desposiziuns dla Banca d‘Italia en

gnü fat 5 bilanc, de chisc un n unifiché.

materia de contabilité, zënza passè

Döt é gnü fat tla sënta nöia a Corvara,

tres le filter dla Federaziun Raiffeisen,

la Villa Edit, sön na spersa de 50 metri

y datrai pretendôl ćinamai che la

cuadrać, arjignada ite alabuna. De

Federaziun se adatass ala forma che ël

chësc vers s’à cruzié dantadöt Renato

aratâ dërta. Le fat che Raimund Irsara

Andriolo deboriada cun Raimund Irsara

s’à dè jö cun competënza y pasciun cun

canche al â dlaurela, dal momënt che

la contabilité ti à dè a Renato Andriolo

chi dis messâl inće se dè jö cun la

la poscibilité de se dè jö cun plü liberté

contabilité dl „Battaglione Bolzano del

cun i proieć che an â tl laûr y chi sön le

6. Reggimento Alpino“ a Porsenù y

program.

messâ porchël inće stlüje jö so bilanz.

Raimund Irsara à dagnora albü n talënt

Corvara tl 1969.

45

Tla soluziun che nos ân chirì fora, êl

46

9. PERSONAL Tl 1971 â Alfons Pezzei tut sö contat

Ala fin à Renato Andriolo azetè y

cun Renato Andriolo, sön consëi dl

al 1. de merz 1972 (cun delibera di

dr. Ferdinand Mussner, compagn de

29.02.1972) él gnü tut sö por daidé y

scora de tramidui a Urtijëi. Ferdinand

dal 1. de otober 1972 él spo gnü tut

Mussner y Alfons Pezzei ê gnüs al

sö definitivamënter sciöche diretur,

savëi che Renato Andriolo â metü sö tl

propi tla fasa püch dan la fujiun.

1965 la Banca de Trënt y Balsan a La

I colaboradus nüs che s’arjignâ a

Ila, olache al ê diretur. Tl 1970, do indöt

mëte en pratica concretamënter la

10 agn pro la Banca, âl messü dè sö le

pröma fasa dla fujiun ê Paul Feichter,

laûr, do che al ê gnü trasferì a Balsan.

tut sö ai 20 de novëmber 1972 y

Chilò êl stè prësc n ann sciöche diretur

denant dependënt dla Scora de Schi,

de na filiala te cité, cun de bunes

Alessandro Irsara, tut sö ai 18 de

poscibilitês de fà cariera. Tl medemo

dezëmber 1972 y Eusebio Sottara, tut

tëmp êl tl laûr da se fà sö na ćiasa a

sö ai 8 de jenà 1973.

San Ćiascian.

Sides Alfons Pezzei co Renato Andriolo

Por la cronaca: tla Cassa da Calfosch

se recorda tres ćiamò dl’incuntada,

à Giuvani Pescoller laurè dai 29 de

stada incër la fin dl 1970, por odëi sce

novëmber 1971 al 1. de agost 1972

Andriolo foss stè a öna da se dè jö

en sostituziun de Fortunato Flatscher

cun la fujiun. Trami é restà a öna che

che â dè les demisciuns ai 31 de merz

Andriolo ess metü man da to sö contat

dl 1972. Renato Andriolo se recorda

cun la Cassa Ladinia l’ann do, tl 1971,

che Giuvani Pescoller deperpo che al ti

por se fà na idea dla situaziun, dla

mostrâ sciöche an tignî la contabilité a

natöra de na banca de credit cooperatif

man, ti mostrâl da vider fora na via söl

y dl monn Raiffeisen.

parëi sud-est dl Sassongher che ël â daurì d‘ invern püćes edemes denant.

Renato Andriolo à te chësc tëmp

Giuvani Pescoller ê inće n fotograf y n

dediché buna pert de so tëmp ala

arpizadù apascionè. Tosc dedô àl dè

letöra di verbai d’ispeziun di agn da

les demisciuns por jì a fà le secretêr de

denant, dal scomenciamënt insö,

Comun a La Val.

sides dla Cassa da Calfosch che dles atres. I verbai dla Banca d‘Italia y dla

La pröma fasa dl’ativité de Renato

Federaziun Raiffeisen pitâ na buna

Andriolo, dal 1971 al 1972, impröma

vijiun söla situaziun dles Casses, mo

a Calfosch y spo a Corvara, é stada

inće n panorama dl’economia dla

caraterisada da na gran colaboraziun

valada de chi tëmps y ti dejenars da

cun Alfons Pezzei por la pert strategica y

denant.

cun Raimund Irsara por chëra operativa.

indespensabl por ti ester ala

aministrativa êl inće da se cruzié dl

concorënza dla Cassa Ladinia. N iade â

aredamënt y di implanć por la sënta,

le diretur general, stüf de gnì tres indô

dles mascinns y dl material da ofize, y

damanè, conzedü n fit straordinar sön

da organisé le laûr di artejans.

na deponüda vincolada cun l’anotaziun

Alfons Pezzei y Renato Andriolo ê bele

(tl dialet trentin, deache chël ê le lingaz

jüs deboriada a scora tl ITC Rezia a

ofizial de chë banca):

Urtijei y la colaboraziun danter i dui â

„Ći orëis pa che i Ves diji, déi mefo

bele metü man denant co s’incuntè

chësc fit, mo recordesse che sce ara va

por baié dla fujiun. Le pröm ê diretur

inant insciö, spo va le cunt economich

dla Cassa Ladinia y le secundo dla

do l’ega fora“. L’ispetorat ê dër rigorus.

filiala dla Banca de Trënt y Balsan a

Canche i ispeturs gnô a fà na ispeziun,

La Ila y ai s’â gonot incuntè por laûr.

êsi bele dales set da doman dan porta

Inće sce an mëss dì che Alfons Pezzei

che ai aspetâ, por odëi sce la tlé de

ti fajô tl medemo momënt na gran

porta y dl armè de segurëza ê bëgn

concorënza (da val’ punt d’odüda

tles dërtes mans y por ćiarè che la

„sleala“) a Renato Andriolo che porvâ

contabilité foss bele apost denant co

de afermè süa banca tla valada.

mëte man le dé. Chësc ma por portè

Dantadöt por ći che reverda la racoiüda

dant les döes sort de casses metüdes a

de capital podô la Cassa Rurala, aladô

confrunt tres Renato Andriolo y Alfons

dla normativa en forza, pité fić plü alć

Pezzei. Da öna na pert êl la Banca

söles investiziuns; laôta êl le „cartello

de Trënt y Balsan de carater privat y

bancario“ (incö conesciü por avëi dër

comerzial, cun le fin de ütl, dal’atra pert

na stleta reputaziun) che scriô dant

la Cassa Ladinia da Calfosch, de carater

les condiziuns che la banca podô fà ai

cooperatif, plü „democratich“.

tliënć.

La Banca de Trënt y Balsan ê na

Laôta êl tla Cassa dl Sparagn a La Ila

banca organisada dër bun, mo cun na

ma n dependënt su y danter la Banca

organisaziun zentralisada; sides le

de Trënt y Balsan y la Cassa dl Sparagn

diretur general da laôta Pallaoro (mort

êl pordërt gnü fat na sort de acordanza

dan da n valgügn agn cun passa 100

de fat, por na sort de „clearing“, y plü

agn), sides le capo dl ispetorat Sartori,

avisa gnôl baratè fora vigni dé i sceć

â laurè (chësc ultimo pro le Credito

paià. N iade êl le dependënt dla Cassa

Fondiario) tl’eté asburgica. Inće ma por

dl Sparagn che jô da misdé tla Banca de

de piceres iniziatives messân damanè

Trënt y Balsan y le dé do le contrar.

l’autorisaziun al diretur general a Trënt.

Sce la desfarënzia n’ê nia grana, spo

Insciö inće por dè val’ fit straordinar,

gnôl paié fora en contanć, y scenò gnôl

47

Al ê döt da arjigné ca; dlungia la fujiun

dè le „bëgnstè bancar“ di sceć che ê le

bunes manires, dagnora vistì de scür.

medemo. Chësc gnô inće por ejëmpl fat

Al â cuntè de na spediziun mo zënza

sön plaza a Balsan.

jì ite ti particolars. Por n valgügn agn

48

alalungia â De Lazzer laurè tla Cassa Renato Andriolo é stè a La Ila dal

dl Sparagn a La Ila, y inće cun ël êl dër

1965 al 1970. Chësc sozedô incër la

n bun raport. N ater dependënt, che

fin di agn ‘60 (1968 o 1969), canche

scebëgn che al foss scialdi söl banch

le dependënt dla Cassa dl Sparagn ê

dan la Cassa dl Sparagn a lì la Gazzetta

Günther Messner (fre de Reinhold), stè

dello Sport, âl impò dlaurela de fà chisc

impröma a La Ila y spo a Corvara. Te

sorvisc.

chi agn s’arjignâ Günther Messner ca al’aventöra söl Nanga Parbat y al gnô cuntè che al dormî datrai defora tla nëi por s’alenè. Da doman l’incuntân che al gnô dlun saltan da Pedraces sö, olache al â na ćiamena. Al ê dër resservè y de

La Ila ala fin di agn ’60 - scomenciamënt di agn ‘70 Le local dla Cassa dl Sparagn ê n fabricat de na sora alzada, sciöche evidenzié tla foto.

49 Gita dl personal dl Club Raiffeisen tl 2014 a Varsavia .

Danter Renato Andriolo (BTB) y

Por scri fora chëstes copies êl iadedô

Alfons Pezzei (Cassa Ladinia) êl na

n gröm de ores de laûr, da fà do che

colaboraziun te seturs desvalis, mo

an â stlüt la portina. Por vigni scech

dantadöt por ći che reverda la valüta

messân dè dant (cun la mascinn da

estera. Le davagn söl ingiamié la

scrì): l’inom dla banca de referimënt, la

valüta ê n fatur important por le cunt

data de emisciun, l’inom dla porsona

economich.

che à dè jö le scech, l’inom dla porsona ch’à scrit fora le scech y le numer dl

Te n cer’ momënt à la Cassa Rurala

scech. Chësta ê la condiziun fata fora

Ladinia tut la dezijiun da ti surandè

danter Alfons Pezzei y Renato Andriolo,

la valüta estera ala Banca de Trënt y

por avëi en cuntraprestaziun n miù

Balsan impede ala Cassa dl Sparagn.

curs dla valüta. Chëstes listes gnô

La valüta estera ê laôta en gran pert

fates da Raimund Irsara a Calfosch.

rapresentada da sceć, che ti gnô

Canche Renato Andriolo ê rové n iade

surandà ala banca autorisada adöm a

a Calfosch y â odü che Raimund Irsara

na lista de n gromun de copies.

passâ nöts intieres a fà listes, ti àl

50

damanè le porćiodì. Raimund Irsara ti

N iade êl sozedü che chi dla Banca

â respognü che la BTB orô insciö. Mo

Popolara ne podô nia passè por gauja

datrai po les cosses inće se mudé y

de na lovina che ê gnüda jö sura

Andriolo â dit che sce la Banca de Trënt

Calfosch y al n’ê insciö nia meso da

y Balsan orô la valüta estera dla Cassa

rové ćina Corvara. Nos messân s’un

Rurala, spo messâra se fà instëssa les

desgatié por gaujes de assiguraziun

listes. Chësc ti à sambëgn sonè dër

y porchël â Raimund Irsara y Renato

bun a Raimund Irsara. L’ingiamié valüta

Andriolo tut l’auto y ê jüs ćina sö

ê na operaziun che portâ tröp por les

pormez ala lovina a dè jö le cufer cun

Casses Rurales dles zones turistiches,

la valüta laìte. La surandada dl cufer é

mo dal momënt che chëstes n’â nia

gnüda fata söinsom la lovina.

contać direć cun l’estero, messâres jì da na banca autorisada. Por n strüf, do la

Chi dla Banca Popolara ê ma

fujiun, unse fat n’acordanza de fat por

dependënć dla banca, nia dependënć

la valüta estera cun la Banca Popolara

de na firma che trasporta valurs.

(che ê laôta ćiamò la Banca Popolara

Dan la fujiun se recorda Alfons Pezzei

da Balsan). Chësta banca se cruziâ de

d’ester jü n iade a Badia a marćé

gnì a s’la tó, surantolon les spëises de

da San Francësch y d’avëi incuntè

trasport y d’assiguraziun.

Raimund Irsara, da püch diretur.

NUMER DI DEPENDËNĆ DLA CASSA RAIFFEISEN VAL BADIA DAL 1973 AL 2014 80 68

70 63 60

66

69

71

69

69

68

68

68

55

50

47 42

40

27

30 19

1985

10

19

1981

20

14 8

0 2014

2013

2012

2011

2010

2009

2008

2007

2006

2005

2001

1997

1993

1989

1977

1973

manira o l’atra sintîl che döt foss jü

demorvëia canche Raimund Irsara ti

fora positivamëner, inće deache te düć

â dit che por ël êl val’ de normal tignì

i agn passà tla Cassa Raiffeisen êl stè

stlüt en chësc dé de festa. Raimund dij

na buna colaboraziun, zënza de gran

che al ê n dé de festa nazionala. A vigni

stritoc y deache te na certa manira

manira, al ê d’atri tëmps.

sintîl che Hubert n’ess nia tan saurì

Sciöche dit, al 1. de jenà 1973 ân indöt

renunzié ala Val Badia, por la familia

8 dependënć por 5 portines. Śëgn, ala

mo inće por gaujes de comodité y de

fin dl 2014 unse 60 dependënć y 68 sce

logistica. Y belavisa insciö éra stada; do

tignun cunt dles ëres che fej val‘ ora

avëi ćiamò n iade fat na esperiëza da

por puzenè les 9 filiales.

diretur, él gnü zoruch. Renato Andriolo à dagnora sintì chësc, deache Hubert

Tl 1998, do che Renato Andriolo é jü

Obwegs n’à mai rot ia daldöt i contać ti

en ponsiun, à Raimund Irsara (ćina

agn che al é stè demez. Al tolô pert ales

ilò vizediretur) tut sö l’inćiaria da

sentades generales cun n gran interès.

diretur. Tl 2009 é chësta inćiaria gnüda

Por chësta gauja él stè le Consëi

surantuta da Hubert Obwegs.

d’Aministraziun che à tut la dezijiun

Ël à studié economia aziendala a

da le to indô sö y da ti dè l’inćiaria da

Desproch dal 1982 al 1987 y dal 1987

diretur. Tratan él sozedü na cossa dër

al 1992 àl laurè tla Banca de Trënt y

grave; Bruno Morlang s’à amarè, y

Balsan, tla sënta a Balsan, tles filiales

porchël unse nos pordü na porsona che

de Urtijëi y de Poza de Fascia y sciöche

â dötes les cualitês por deventè diretur.

diretur dla filiala da Lana. Tl 1992 él

Danter düć nüsc funzionars nen

gnü tut sö te nosta Cassa sciöche

fóssel stè laôta plü co un che ess albü

diretur dla filiala da Pedraces ćina al

les cualitês por deventè diretur, mo

2001. Implü êl inće responsabl dla

l’esperiënza de Hubert Obwegs é stada

revijiun, dl’organisaziun y dla formaziun

l’elemënt determinant. Hubert Obwegs

tla sënta a Corvara. Tl 2001 àl dè les

s’à indô laurè ite danü te nosc ambiënt,

demisciuns por deventè diretur dla

che ël instës â daidé mëte impé, zënza

Raika Welschnofen. Chësta inćiaria

fà lovè sö problems interns, inće sce

àl corì dal 2001 al 2006 y dal 2006 al

an à tl scomenciamënt messü stlarì

2009 àl spo fat le diretur dla Raika da

avisa cun le Consëi d’Aministraziun la

Vandoies ćina tl 2009.

sort de politica che an orô fà. A vigni

Tl 2001, canche ël â dè les demisciun,

manira, al n’é nia stè de gran problems

êl stè n bur momënt por nos, deache

y le personal é gnü valorisé te sües

al jô a perde na porsona competënta

posiziuns sciöche i ân bele albü fat

che â fat esperiënza inće fora dl monn

fora. Chëstes é stades les porsones

Raiffeisen. Dantadöt Raimund s’à dër

che à laôta albü inćiaries importantes

cruzié. Renato Andriolo deperpo ne

tl organigram y che é stades laprò da

s’l’à pa nia tan tuta sö, deache te na

impröma insö:

51

Alfons Pezzei s’â bëgn fat dassënn

52 Direturs dla Cassa Raiffeisen (dr. Hubert Obwegs – rag. Raimund Irsara – dr. Renato Andriolo)

- Agostino Trebo, che é rové adalerch

capësc fora dër bun. I bugn resultać

tl 1978, s’à da imprömainsö

arjunć ti bilanc di ultimi agn (olache

dantadöt dè jö cun le setur di credić

i fić ê scialdi basc) é en gran pert so

da vigni punt d’odüda, tolon sö les

mirit. Deboriada cun Agostino Trebo

domandes y dajon consulënza sön

él un di dui vizedireturs.

credić straordinars. Ël é dagnora stè

- Hansjörg Valentin che à stlüt jö

la porsona che à albü le contat cun

sü stüdi universitars canche ël

Credito Fondiario y Mediocredito

laurâ bele tla banca, é responsabl

y inće cun Allianz, deache tl

dl setur risk-management, revijiun

scomenciamënt venô la Cassa

interna, raporć cun i Revisurs di

Raiffeisen chëstes polizes. Dedô él

Cunć, control (por chël che al à n

gnü potenzié le setur di credić. An à

talënt particolar). Ël é dër lezitënt y

metü sö n ofize de control di credić,

avisa. Chësta é na funziun olache

che an ti à surandè a Manfred Vanzi

ël po adorè deplëgn süa laurea en

y an à inće injuntè n ofize por credić

lege. Al é na cossa fondamentala

straordinars, che an ti à surandè a

y tres plü importanta te n tëmp de

Erwin Clara.

crisa sciöche chël da śëgn, olache

- Franco Bertoldi: vizediretur y

le barizënter dl’ativité dla banca se

responsabl dl setur finanza y titui

sposta tres deplü dala „produziun“

(nüsc y de d’atri), olache al s’un

devers dl control y dl’osservaziun

dl’area marketing y cominicaziun

gnü tut jö dal scomenciamënt di

esterna é impormò rové pormez plü

agn ’90 incà tröpes normes y tröc

tert te nosc organigram. Por passa

regolamënć surpassà y nia adatà

15 agn él stè responsabl dla portina

che reverda l’ativité bancara, spo

da Corvara. Ël n’é nia ma dër n bun

pon dì che al é sozedü le contrar

consulënt, mo ël à da imprömainsö

por l’ativité de control. Chësta é tres

desmostrè n gran talënt por la

plü regolamentada da autoritês

comunicaziun. Śëgn él responsabl

nazionales y europeiches. Deache

por le marketing, la comunicaziun y

l’Autorité de control porta ite tres

les relaziuns esternes dla Cassa.

plü controi, él odü danfora che

- Alessandro Irsara é stè por deplü

l’ativité de control di risć tolarà ite te

agn a će dla Filiala da La Ila y tl

n cört tëmp passa le 50% de döt le

medemo tëmp inće responsabl dl

laûr dl personal.

Setur Assiguraziun y intratan él jü

- Thomas Pescollderungg responsabl

en ponsiun.

Dependënć dla Cassa Raiffeisen Val Badia - 2 de mà 1989

53

dl risch. Sce al é da öna na pert

- A Corvara à Raimund Irsara

Düć é dagnora sta a öna - inće ti

ciafè cun Otto Oberbacher n bun

momënć plü rî - da to sö responsabilité

suzessur, cun la medema pasciun y

y da fà düć i laûrs che ti gnô dà. Por

lezitënza.

gauja dla fujiun êl da fà tres d’atri laûrs.

54

Da alzè fora particolarmënter él düć Sce la storia dla Cassa Raiffeisen

chi che s’à dè jö cun les assiguraziuns,

Val Badia é na storia de suzesc, spo

sce an pënsa che nos se baratun jö cun

mësson bëgn dì che i pilastri de chisc

Bornech danter le pröm y le secundo

suzesc é dantadöt sta i colaboradus,

post a livel provinzial por ći che reverda

nia ma chi tla sënta, düć canć y de düć i

volum d’afars y provijiuns.

livì dl organigram.

Dependënć dla Cassa Raiffeisen Val Badia - 24 de aurì 2015

Tl setur „dagns“, che é le setur

regolamentè dër bun: le nost.

fondamental dl’assiguraziun, sunse -

Mo canche dijun che düć i colaboradus

tröp dan dai atri - al pröm post, zënza

à azetè atira les mansciuns ciafades,

ofëne nosc compagn Tony Kosta

n’él nia daldöt vëi. Deplü é sta chi che

diretur dla Raika da Bornech. Do da nos

s’à stentè da s’adatè a nosc ambiënt y

vëgnel Casses sciöche Porsenù, Balsan,

à dè les demisciuns.

Renon, Lana. Kosta é dla minunga che Bornech à trö’ na maiù concorënza. Ma Badia. Döt chësc sozedô te n ambiënt

55

che süa concorënza laora inće tla Val

10. MADURAZIUN DL PROIET DE FUJIUN LADINIA

Ai 24 d’otober 1970 êl gnü fat la delibera

Dles Casses Ladinia unse scrit tröp te

de fujiun en presënza de Ferdinand

döt le liber.

Mussner. Denant ê les porsones

56

nominades dessura jüdes a sciacarè BADIA

cun Ferdinand Mussner te süa ćiasa ia

Ti agn che an ê tl laûr de fà proieć por la

en Sëlva. Ai 7 de dezëmber 1972 êl gnü

fujiun, êl tla Cassa de Badia n valgönes

lité le comitê de credit dla Cassa Rurala

porsones cun spirit imprenditorial

dla Val Badia.

sciöche Iaco Frenademetz, Franz

Danter le 1971 y la fin dl 1972 êl gnü

Nagler, Giuseppe Thaler y Albert

tut d’atres dezijiun importantes, gonot

Piccolruaz, che â surantut la direziun

deboriada cun Ferdinand Mussner. Mo

(al dédaincö dijésson che â la

nia dötes n’ê passades saurì.

governance), en sostituziun de chëres

La Cassa de Badia â süa portina a San

da denant che ê plü co ater liades al

Linert, tla ćiasa de Oswald Pitscheider

monn da paur.

che ê inće le cassier.

Bele ai 2 de agost 1970 êl gnü ejaminé

Inće chilò â la Cassa do la fujiun messü

chël che foss spo deventè le statut

gnì spostada, mo de chësc baiarunse

definitif dla Cassa Rurala dla Val Badia.

plü inant, tla pert dedicada al frabiché,

Badia cun Pedraces y San Linert

ales filiales y al’organisaziun nöia.

Al ê d’atri tëmps, n ater conzet

L’ultimo Consëi d’Aministraziun ê metü

de marketing y comunicaziun, de

adöm dal presidënt Albert Piccolruaz,

networking y global quality.

y dai aconsiadus Angelo Pitscheider

LA VAL

y Luigi Castlunger. Revisurs di Cunć ê

Por la Cassa da La Val él sozedü plü o

Franz Nagler, Paolo Pizzinini y Felice

manco le medemo. Chësta â la portina

Flatscher. Sciöche bele dit, le cassier

te calonia, sciöche a Rina, olache le

ê Oswald Pitscheider, che laurâ dai

ploan ê instës le cassier. I sozi porchël

dui ai trëi dis al’edema, por n valgönes

se sintî bele por tradiziun lià ala dlijia.

ores al dé. I atri dis laurâl a San Martin,

Chësc ê n fat normal, sce an conscidra

inće ilò sciöche cassier por n valgügn

che tröpes Casses Rurales ê gnüdes

dis al’edema. Implü fajôl inće ćiamò le

metüdes sö sön iniziativa di proi.

sartù.

Cun chisc dui laûrs âl ti ultimi tëmps

So ultimo Consëi d’Aministraziun ê

dan la fujiun dër tröp da fà (al dédaincö

metü adöm da Johann Moling sciöche

dijésson che al ê stressè). N iade che

presidënt, Josef Videsott sciöche

degügn ne respognô al telefonn a San

vizepresidënt, Angelo Frenes, Paolo

Martin, s’â Renato Andriolo cruzié tan

Frenes y Albert Vallazza. Di Revisurs

da pié ia da Calfosch por jì a San Martin

di Cunć fajô pert Peter Tolpeit sciöche

a odëi ći che al ê sozedü, mo al ê döt

presidënt, Peter Pescollderungg y

apost. Al é bëgn da capì; ël ê bel su y

Paolo Complojer sciöche sozi efetifs. Le

implü ma val’ dis al’edema.

contabl-cassier ê Giovanni Moling cun

I locai dla portina dla Cassa Raiffesen a Pedraces

57

dal vizepresidënt Iaco Frenademetz,

58

n contrat a tëmp indeterminé. La Cassa

Sciöche dit ê la portina te na stüa dla

Rurala ê menada inant bun da Giovanni

calonia y al ê ma un n tliënt al iade

Moling, y ara ê inće relativamënter

che podô jì ite. Che che jô ite stlujô la

solida. La portina ê daverta cater iadi

porta, n pü’ sciöche te n confescional

al’edema: lönesc, mercui y vëndres

y i atri aspetâ defora, tl gran porte che

döt le dé y la domënia dales 10:00 ales

condejô inće tla stüa dl prou, plëna de

12:00.

chedri de sanć tacà sö.

Ai 24 d’otober 1970 â le Consëi deliberé

La domënia jô i tliënć diretamënter

la fujiun y ai 7 de otober 1971 êra

dala dlijia ala calonia-banca zënza

gnüda metüda söl ordinn dl dé dla

baratè daldöt ambiënt y porchël se

Sentada Generala. Ai 2 de dezëmber

sintî i tliënć te chël ambiënt inće sigüsc

1972 êl gnü nominé i aconsiadus che

te sü afars finanziars. Implü êl gonot

ess fat pert dl Consëi d’Aministraziun

le ploan che passâ do mëssa fora por

dla Cassa nöia. Mo la sentada di

porte por baié n pü’ cun ëi (na sort

15 de otober 1971 n’â nia arjunt le

de confesciun) y chësc trasmetô na

quorum porchël n’â la fujiun nia podü

sensaziun de segurëza y de garanzia

gnì deliberada te chësta sentada, mo

etica.

impormò plü tert.

La Val zënza lifć à al dedaincö n turism sostenibl y é deventè ofizialmënter tl 2015 le pröm paîsc zertifiché por jì a pé te Südtirol (Wanderdorf 2015)

Ara ne se tratâ nia ma de n prou a caje,

tan püch che i prinzips fondamentai

mo de un cun n carisma sterch, che

se destanziëia dai prinzips de Rina y

à śëgn de bunes probabilitês de gnì

de Raiffeisen, ô dì de 150 agn denant.

beatifiché. Inće nos ân n gran respet.

Al é pa propi chisc valurs che s’à portè

Al dédaincö messass la etica

inće por le suzès tl dagnì, sce savun

gnì garantida da de vigni sort de

da i valorisé cun convinziun y cun

desposiziuns normatives de control

les inovaziuns nezesciares, śëgn che

a livel nazional y europeich y da

sun dan da n gran cambiamënt cun la

provedimënć nazionai y internazionai.

banca telematica, la poscibilité d’anuzé

Laôta gnôl mudé la manira de manajè

zelulars y PC por les operaziuns

les banches y al metô man n’ativité

bancares y cun l’aumënt di sorvisc.

bancara nöia, dër importanta, che foss

Aladô de n valgügn stüdi conesciüs

spo rovada tla deregolamentaziun

(danter l’ater dla Deutsche Bank)

formala dl sistem bancar di agn ‘90 y

vëgnel fora che inće ti tëmps de na

spo de conseguënza tla globalisaziun

gran inovaziun informatica y dla

che à spo mudé döt ći che ê ćiamò

banca telematica, sarà la presënza

restè de vedl. Ćina ilò ê le sistem

söl teritore l’elemënt plü important

bancar tla Talia gnü controlè avisa

por le Credit Cooperatif, sambëgn

dantadöt cun le control dl curs dla

ma sce ara gnarà acompagnada y

valüta.

integrada da na inovaziun tecnologia che les generaziuns nöies s’aspeta

Dan da tan de gran inovaziuns, pon

tres la reforma dl Sistem Bancar. Le

bëgn veramënter capì che la fujiun

Credit Cooperatif sarà la sora sort de

n’ê nia da ponsè demez. La fujiun â

banca cun chëstes carateristiches.

inće desmostrè, po ester plü cun i

Savëi chësc, nes da ćiamò na maiù

fać che cun nostes intenziuns, che

motivaziun. Dan da n valgügn mëisc

ćiarân plü inant tl tëmp. Inće dal

é le Grup Raiffeisen svizer rové al

punt d’odüda material, aministratif-

cuarto post tla tlassifica dles banches

contabl y d’organisaziun êl stè na

plü importantes dla Svizera, do UBS,

cossa dër ria, mo che s’â dè n gröm

Credite Suisse y Banca Cantonala

de sodesfaziuns. Al basta ponsè che

Svizera. Le Grup Raiffeisen tla Svizera

cun la fujiun êl gnü metü sö la basa

é organisé altramënter co le nost.

por sostignì le svilup economich dla

Chësc à scialdi plü podëi y à na maiù

valada, valorisan tl medemo momënt

importanza söla governance dles

i prinzips de cooperaziun. I statuć é

singoles Casses. Mo impò, le fat che

cun le tëmp gnüs mudà, por i adatè

Raiffeisen sides al cuarto post tl „Paîsc

ales leges bancares che ê mudades,

dles Banches“ nes dà crëta por le

y por i adatè inće al Test unich dles

dagnì.

Casses Rurales. Al fej impresciun odëi

59

al suzès, che sarà punć determinanć

60

SAN MARTIN

se svilupé, ânse arjigné ite nüsc locai

Laôta, canche i ên tl laûr de fà la

a man ciampa, lascian l’ofize a man

fujiun, ê la Cassa Rurala da San

dërta dl’entrada por la Pro Loco. Da na

Martin tla ćiasa de Giuseppe Flöss.

porta rovân dala Pro Loco te nüsc ofizi y

L’orar de daurida fat fora dal Consëi

chësc n’ê nia val’ dër de sigü.

d’Aministraziun ai 5 de setëmber 1971

L’ultimo Consëi d’Aministraziun ê metü

ê de trëi dis al’edema: le mertesc dales

adöm da Giovanni Verginer, Giuseppe

8:00 ales 11:00, la jöbia y la domënia

Tavella, Guglielmo Clara, Albert

dales 13:30 ales 16:00. Inće a San

Conrater, Pietro Rives y i Revisurs di

Martin gnô la contabilité tignida a man,

Cunć ê Richard Prada, Giovanni Vanzi y

cun le sistem american.

Serafino Irsara. Al ê dessigü porsones

Sciöche i ùn bele dit, êl dal 1. de agost

sciöche al alda, mo che n’â nia i mesi

1971 incà Oswald Pitscheider che

d’informaziun, d’organisaziun y gnanca

laorâ sides a San Martin co tla Cassa a

finanziars por ti ester manëcia ala

Badia y implü fajôl inće ćiamò le sartù.

situaziun y podëi mudé val’. Mo al ne

Chëstes döes casses gnô menades

dependô nia döt ma dales porsones,

inant da un n dependënt su. Denant ê

inće le contest economich ê dër limité.

la Cassa da San Martin inće stada te

L’ultima sentada ê stada ai 30 de jügn

n local dla scora. Do la fujiun ê l’ofize

1972.

gnü trasferì tla ćiasa de Giuseppe Flöss,

L’iter dla fujiun é stè sciöche chël dles

basìte, olache al é śëgn la botëga de

atres trëi Casses.

Kassl tl local de proprieté dl Comun.

Dal ultimo control fat tratan l’isté

Bëgn tosc ân odü ite che chësc local

dala Federaziun Raiffeisen êl gnü fora

ê massa pice y an â metü man de

che an ess stlüt jö le bilanz cun na

sciacarè cun le Comun por ciafè i locai

pordüda. Renato Andriolo s’â intenü

tl’alzada dessura (1. alzada cun azès

lion le verbal dla Federaziun Raiffeisen.

sön strada). Mo inće chësc local ê

Insciö âl atira organisé na sentada dl

defata stè massa pice y an â indô metü

Consëi d’Aministraziun. Ël instës â

man de sciacarè cun le Comun (por

inće tut pert. Te chësta ocajiun êl gnü

le plü ê Richard Prada la porsona de

comedé le porcënt di fić por sistemé

contat) por ciafè inće l’alzada dessura.

la situaziun al ultimo momënt. La

Le Comun â dè pro, mo an â messü fà

sentada ê stada tl vedl local basìte.

laûrs de restrotoraziun. Tratan chisc

Al scomenciamënt dla sentada êl rové

laûrs ênse jüs provisoriamënter tla

adalerch n tliënt, s’â sentè jö pro mësa

ćiasa de Franz Zingerle, vis a vis la filiala

y â metü man da se baudié di fić. I ân

da śëgn. Canche i laûrs ê sta rovà sunse

messü fà dles dötes por le fà jì demez

indô jüs zoruch tla ćiasa de proprieté

y podëi mëte man la sentada.

dl Comun, mo deache i ân intratan inće

Laôta podôn cun na mudaziun dl

surantut la gestiun dla Pro Loco por ti

porcënt di fić mirada (śëgn él gnü metü

dè na sbürla al turism che ê tl laûr da

limić), atira avëi na faziun sön n pice

che sozed dainré, mo al é tres na

deponüdes y dles investiziuns ê ma

cossa sceria. Tla situaziun atuala

püćes.

éson baldi tl laûr da s’ausé ite bel

N bilanz negatif por na Cassa Rurala ne

plan a chëstes cosses. Inće tl’Austria,

n’ê laôta nia da s’imaginé, y al ess albü

olache la strotöra dl grup Raiffeisen y

de gran conseguënzes economiches

i raporć istituzionai danter Federaziun

y d’imaja, y porchël inće de stabilité

Raiffeisen y Casses é atramënter,

por döt le Grup. Atualmënter, en

y sciöche inće tla Svizera, ne n’é n

conseguënza dla crisa, él tröpes

bilanz negatif nia na cossa ezezionala.

gestiuns nia „sanes y prudëntes“,

Al é spo la Federaziun Raiffeisen

sciöche ares vëgn definides dala

che salta ite, mo dedô strënjera ite

Banca d‘Italia, y tröpes Casses cun

l’independënza operativa dla Cassa.

„organisaziuns nia sön mosöra por les dimenjiuns arjuntes“. Al basta ćiarè la dimenjiun che nosta Cassa à arjunt.

Sce an ćiara la dimenjiun che nosta Cassa tl scomenciamënt, vëigon che al é stè na gran organisaziun doìa.

Porchël s’unse nos dè jö dër tröp cun l’organisaziun. Na Cassa cun n cunt economich negatif n’é nia val’

Odüda da Jù cuntra San Martin cun la zona artejanala

61

cunt economich. Les categories dles

62

11. PANORAMA ECONOMICH - FINANZIAR TL TËMP DLA FUJIUN Tl 1973, propi tl tëmp incër la fujiun,

debit di debiturs dla Cassa mënder por

él saltè fora, por gauja dla vera

gauja dl’inflaziun. Por chëstes gaujes,

araba-israeliana, la crisa dl petröre.

mo inće por le turism, êl laôta n pü’ la

L’inflaziun che ê ti agn 1970 y 1972

tendënza da fà debić.

stada incër le 5% é rovada tl 1973 al 14%

Tl 1992 êl spo stè n’atra gran crisa:

y tl 1974 sura le 21%, y an é rovà a na

chëra dla valüta di scioldi. Sön la lira

proibiziun da jì cun l’auto.

êl gnü spicolé tan dassënn che ara é

Tl 1976 él stè la plü gran crisa dla lira

ćinamai gnüda sciurada fora dl SME

di agn do la vera y l’inflaziun é stada dl

(Sistema Monetar Europeich). Cun la

17%.

sterlina êl sozedü le medemo. Nos se

La crisa é spo indô stada danü tl 1979

cruziân sambëgn inće n püch, deache

cun la revoluziun tl Iran.

chësc fat se reverdâ pö inće nos.

Al ê i agn olache i fić ê sura le 20% y

Dal 1987 al 1992 ê le curs dla valüta

le valur de marćé dles „carteles de

europeica val’ de fis, cun na oscilaziun

credit“ (na sort de obliaziun) dl Credito

dl 2,25%. Na ezeziun ê sambëgn indô

Fondiario cun n valur nominal de 100

la Talia, cun na oscilaziun dl 6%. Dai

ê jü jö a 70. Chësc fat se fajô n pü’ stè

31 de dezëmber 1989 â inće la Talia

cun fistidi, deache nos dôn pö inant

messü s’adatè al 2,25% y ara â inće

tröc credić dl Credito Fondiario, por ne

messü tignì inant i fić alć, por fà a

messëi nia massa se lascè ite söi credić

na manira che al ne gniss nia portè

a tëmp lunch. Te chëstes condiziuns

capital al èster y inće por defëne la

un s’indebitâ de 100, ciafâ 70 y messâ

parité d’ingiama tl SME. Ćina te chësc

dè zoruch 100. Val’ iade, por daidé le

momënt êra jüda da controlè le risch

tliënt, canche le Fondiario n’ê nia bun

d’ingiamia. Implü ê i fić ti Paîsc Todësc

da mëte les carteles söl marćé o a prisc

plü basc y porchël êl la tendënza da fà

massa basc, les cumpranse nos. Mo al

debić en march. Dan le 1992 ê le valur

ê na conjuntöra che podô inće avëi efeć

dl march fis söles 750 lires. Danter la

positifs, sce an metô n pü’ averda. Les

fin dl 1992 y le 1996 s’â la lira svaluté dl

banches assestâ le porcënt di fić zënza

50% ćina a rové a n valur de prësc 1200

de gran problems. Val’ ostis ê jüs sö

lires por march y an se temô che ara

cun i prisc de trëi iadi tan por la sajun

rovass a 1.400, le dopl co dan le 1992.

da d’invern, deache la lira ê tan debla

Le vëndres, ai 11 de setëmber 1992 ê

ti confrunć dl march. Deperpo gnô le

i fić söl marćé monetar rovà a arjunje

ërta dl garage a Aunejia, àl risćé de se

por nos che ân - en confrunt ales atres

rosedè dofora. Dala corespondënza

banches - relativamënter tröc imprësć

resultëiel che nos dôn inant pert de

en march. Le cuntravalur dl debit en

chësta monëda a d’atres casses.

march jô sö dër debota y an ne savô

Por ti sciampè al problem à ingalin

nia tan insö che al foss rové. Sce al foss

les banches metü man da scrì fora

rové a 1400 lires sciöche an se temô,

sceć zircolars (cossa ofizialmënter

foss i debić en march radoplà, superan

proibida) cun n pice import, dantadöt

le valur dles garanzies y dles capazitês

da 100 Lires y da 50 Lires. I foresć

de retüda. Mo spo, por fortüna, ê le curs

coienâ bëgn dër dassënn. I todësc ti

indô jü jö a 990 lires y la lira revalutada.

dijô „Alpendollar“. N gromun de chisc

Al contrar de ći che se temôn, n’ânse

sceć n’é mai gnüs incassà, cun de gran

nia albü de gran problems cun i tliënć.

vantaji por les banches, sce an pënsa

Canche ai â fat l’imprëst êsi gnüs avisà

che al n’é gnü scrit fora por n valur de

sön le risch, y implü ê pert dla pordüda

200 miliarg de lires. Y spo te n iade, él

söl curs (che ala fin ê stada manco

madër indô gnü a löm monëda de fer.

catastrofica de ći che an se temô) gnüda compensada dal vantaje söi fić.

N ater problem di agn ‘70, dantadöt tl 1975, canche n foliet costâ 150, n cafè 100 y le benzinn 300 lires, é stè chël dla manćianza de monëdes de fer. Al ê n pice problem, mo che an messâ porvè d’eliminé, deache al tignî sö l’ ativité de portina, dantadöt chëra cun i tliënć da foradecà canche ai orô ingiamié scioldi.

Te sü confrunć fajônse na burtiscima figöra. An n’à mai capì cara che ê la gauja por chësta ćiarestia. Por rové pro monëdes messânse s’les lascè tomè ite dötes. I ùn la copia de na lëtra di 14 de messè 1977, olache ti comunicân ala Cassa Rurala de S. Elena (PD) che „tl’ultima spediziun“ manćiâl 116.000 Lires“. Chësc ô dì che jôn tres indô da chësta banca. A to la monëda jônse nos instësc, cun nosc auto. Gonot jô le presidënt. Sce n’ân tröpa, êl inće le problem dl pëis. Le presidënt sa da cuntè che n iade, gnon sö por la rampa

63

le 40%. Chësc ê stè n momënt dër zite

64

12. INAUGURAZIUN DLA SËNTA A CORVARA Ai 13 de mà 1973 él gnü festejé la

Silvius Magnago (Presidënt dla Junta

fujiun cun n’incuntada tl salamënt

Provinziala), l’Assessur Regional al

dl cinema a Corvara, olache al à tut

credit Müller cun so capo-departimënt

pert dötes les porsones importantes

Bombace, le Presidënt de Federcasse

tl setur dl credit a livel provinzial,

y le diretur dla Banca d‘Italia. Le

regional y inće nazional. Laôta ê le

salamënt ê plëgn de sozi y tliënć.

credit de competënza dla Regiun.

Ala fin dl’incuntada ê düć jüs a pé a ti

Dlungia a nüsc presidënć, al diretur y al

ćiarè ofizialmënter ala sënta nöia che

Consëi d’Aministraziun che ê intratan

ê püch dalunc. Le dr. Silvius Magnago

gnü metü sö y ê operatif (Alfons

s’â conscidré jö avisa i locai, i laldan

Pezzei, Angelo Frenes y Richard Prada

dassënn. An dij locai, tan por dì; chi

sciöche vizepresidënć, Lois Declara,

dui daverć al publich ê tan pici che al

Giovanni Dapunt, Iaco Frenademetz,

â apëna lerch cater porsones laìte. Un

Franz Nagler, Giovanni Verginer,

de chisc dui locai ê la direziun, de zirca

Sepl Videsott) y ai Revisurs di Cunć

9 metri cuadrać, olache al gnô inće

(Albert Piccolruaz presidënt, Albert

lascè ite i tliënć por la consulënza o por

Conrater, Giuseppe Nagler) êl inće

operaziuns particolares.

Corvara incër le 1970 cun le fabricat dla sënta nöia (sciöche evidenzié tla foto)

65 At ufizial dla fujiun dles Casses Raiffeisen: Corvara, ai 13 de mĂ 1973

Festa de inauguraziun dla fujiun dles Casses Raiffeisen dla Val Badia (1972) tignida a Corvara tl Salf dl Cinema Ladinia ai 13 de mĂ 1973.

Franz Kostner (ombolt da Corvara), Robert Rainer (presidĂŤnt Federaziun Raiffeisen), Alfons Pezzei (presidĂŤnt Cassa Raiffeisen Val Badia), dr. Silvius Magnago (surastant dla Provinzia) y Vincenzo Frena (ploan da Calfosch)

Nunzio Bombace (diretur dipartimënt credit dla Regiun), Erich Müller (assessur regional al credit), Emil Pider (presidënt assoziaziun turistica Corvara), Franz Demez (vizepresidënt provinzial, rapresentant di Ladins) y Hermann Pescollderungg (ombolt de Badia)

68

An s’â stentè da ciafè la lerch por na

dè, inće tles cosses che pê secondares,

gran mascinn da scrì che an adorâ

l’intusiasm y l’impëgn di colaboradus,

por scrì fora i documënć te n format

che se rendô cunt che propi les cosses

bindebò gran, deache al ê sön öna na

che pê manco importantes, ê en realté

plata düć i dać economics y patrimoniai

les plü importantes por les svilup y le

dla Cassa. Chisc gnô scrić fora te deplü

suzès.

copies y menà periodicamënter ala

An mëss dì che le Presidënt Alfons

Banca d‘Italia.

Pezzei, che â metü man sciöche cassier

Por capì deplëgn le spirit de

a Calfosch, s’à dagnora sintì y s’à

renovamënt dla fujiun ne bàstel nia

comportè sciöche pert integranta dl

ma ejaminé autorisaziuns, dates, listes

grup inće dal punt d’odüda operatif.

de porsones, deliberes, zifres. An mëss

Al n’é porchël dessigü nia por nia, sce i

capì avisa sciöche ara é gnüda a s’al

baiun de de „mëndri“ avenimënć.

Foto storica dla sentada dla fujiun tl 1972 tl salf dl Cinema Ladinia a Corvara

gnü la telescrivënta che ê atira gnüda

Edith, o damì, te mesa la Villa Edith

sostituida dal fax.

(despartida verticalmënter), che ê pö

Mo la sënta â inće na entrada de

bele dër na picia ćiasa. Tla pert a nosta

sorvisc dancà a man dërta dla entrada

desposiziun êl tl’alzada dessura le

prinzipala olache an rovâ ti locai di

salf dl Consëi. Chësta lerch ân abiné

proprietars. Tres n porte y na stiga

fora meton adöm döes ćiamenes che i

podôn jì tl saf dl Consëi. Tl salf dl

proprietars afitâ ia ai sciori. Chilò êl inće

Consëi rovân inće passan dala direziun

chëres per de mascinns che ân, sciöche

tres na porta de metal, olache an rovâ

la mascinn da dupliché, che podô ma

ia tl medemo porte.

gnì adorada da Paul Feichter che ê dër

Chësta picia lerch jödapé de stiga

gelus de chësta mascinn. Al stô por

pon confruntè cun na paladina de n

gnì fora le fax y le fotocopiadù. Tosc êl

teater, olache al sozedô dl döt. Itamez

Sentada generala ai 24 d’aurì 2015

69

I locai dla sënta ê adinfit tla Villa

êl na sort de cuert da daurì sö, olache

picia botëga che venô tesciüs d’ert.

i dui vedli proprietars atempà â la

Chësta botëga â na süa entrada, ca

stiga por jì jö te ćianoa, olache al ê so

dant en linea cun les nostes döes.

70

apartamënt. Te chësc porte incuntân datrai i dependënć che jô tl’alzada

Mo por fortüna ê la sënta defata gnüda

dessura, tliënć che gnô ite por jì te

massa picera, y, deache ara ne jô nia da

direziun, i vedli proprietars, che inće

se mëte a öna cun les proprietares dla

sce al ê n’atra entrada, jô impò ćiamò

botëga por podëi inće to ite chë lerch,

datrai chilò ite y fora. Sce valgügn ê

êl gnü tut adinfit la Villa Juve, dlungia

sön le cuertl, ne n’êsi nia bugn da gnì

nosta sënta dala pert dl Hotel Italia.

fora. Incër les önesc danmisdé gnôl

Chilò ân tl pröm l’ofize por baratè ite

datrai dales sfësses dl cuertl sö n tof

scioldi, che â laôta na gran importanza.

da tutres, che rovâ ćina sö ti ofizi y tl

Tres n’acordanza cun le Skipass

salf dl Consëi. Implü êl vignitant le će

gnôl inće chilò paié fora i schiadus

dl proprietar che picâ da chël büsc sö,

che s’â fat mè y che â na süa poliza

por damanè do Raimund Irsara. Sce

d’assiguraziun. Le responsabl ê Paul

Raimund Irsara n’ê nia dalunc, spo se

Feichter. Le vëndres y la sabeda êl chilò

stôl saurì. Ia dal’atra pert dla ćiasa, dala

dagnora na coda de porsones cun n

pert dl Piz da Lec êl tl’alzada a tera na

ghips che aspetâ na indenisaziun.

Corvara ti agn ‘70 ai tëmps dla fujiun

71 La fujiun é aprovada dala Banca d’Italia y é gnüda publicada

13. FILIALES Y SËNTA Do da chësta fasa metôl man chëra dl’organisaziun y dl svilup: fà de

72

beles sëntes, te posć saurisc da ti

- por cumprè dui frabicać a Pedraces por trasferì la filiala da San Linert - por ciafè dal Comun da San Martin

rové pormez, daurì filiales nöies, to sö

n so local sot le Hotel Dasser

personal, ciafè tliënć nüs pitan cualité

- por daurì na filiala a Fodom, cun i

y sorvisc nüs, colaborè cun i organisms

fodomi che damanâ tres indô do,

de secundo y terzo livel, fà funzioné

dantadöt tres Ugo De Battista,

döta la strotöra aziendala por ne fà nia

deache te chël Comun êl bele stè na

pesè la situaziun nöia sön i sozi y sön i

Cassa Rurala dal 1894 al 1942

tliënć. Bele tl statut êl odü danfora che

- por ciafè da Fritz Mutschlechner dl

vigni Comun foss rapresentè da döes

Ostaria Posta a Al Plan le bëgnstè

porsones, a pert Corvara, che â bele

por anuzé le tòch de terac che ân

laôta döes portines y che messâ gnì

cumprè dlungia süa ostaria, por fà

rapresentada da trëi porsones. Porchël

sö na filiala. Chëstes tratatives ê

êl önesc aconsiadus. Daimpröma ne

gnüdes fates plü tert, nia ti agn dla

n’ê la Banca d‘Italia nia a öna cun chësc

fujiun

critêr de rapresentanza teritoriala,

- por podëi trasferì la filiala fora

deache i aconsiadus ess pordërt messü

de Calonia y jì adinfit te n local dl

gnì chiris fora por süa profescionalité

Comun da La Val

y nia aladô dl teritore. Mo ala fin ê

- por cumprè da Loise Rottonara la

impò inće la Banca d‘Italia stada a

Caserma di Carabinieri, olache orôn

öna. Deache i n’orôn nia fà pesè la

spo fà sö la filiala da La Ila che orôn

strotöra teritoriala nöia sön les filiales,

daurì.

dantadöt sön les cater che â formè la Cassa nöia, é les reuniuns dl Consëi d’Aministraziun gnüdes tignides n iade te un y n iade te n ater Comun. Olache la Cassa n’â nia ćiamò de sü locai, gnô les reuniuns tignides ti locai publics, dagnora cun resservatëza. Le medemo valô por les sentades generales.

Tl medemo tëmp portânse inće inant deplü tratatives: - por podëi to adinfit le local dla botëga y ingrandì i ofizi dla sënta - por cumprè döta la Villa Edith - por cumprè la Villa Juve

73 LA VAL: La Cassa Raiffeisen é tla Ćiasa de Comun in afit

AL PLAN: filiala dla Cassa Raiffeisen daurida tl 1976

SAN MARTIN:

74

filiala dla Cassa Raiffeisen cina le 2006

SAN MARTIN: dal 2006 inant en proprieté tl fabricat nü

LA VAL: filiala dla Cassa Raiffeisen dô le trasferimënt te i nüs locai bas ite tla Ćiasa de Comun tl‘aisciüda dl 2009

75 PIDRĂ”: filiala dla Cassa Raiffeisen daurida tl 1993

PEDRACES: filiala dla Cassa Raiffeisen

LA ILA: filiala dla Cassa Raiffeisen daurida tl 1992

76 CALFOSCH: filiala dla Cassa Raiffeisen

REBA: filiala dla Cassa Raiffeisen daurida tl 1991

CORVARA: dal 1972 sĂŤnta dla Cassa Raiffeisen Val Badia

77 CORVARA: ai 30 de aurì 1978: inauguraziun dla sënta ingrandida y laurada fora

CORVARA: portines

CORVARA: l’edifize dla sënta denant che al gniss ingrandì y laurè daite fora

78 CORVARA: sënta do che ara é gnüda ingrandida y laurada daite fora tl 2013

CORVARA: portines dla Cassa Raiffeisen

CORVARA: ofize dla Direziun Generala

79 CORVARA: salf dl Consëi d’Aministraziun

CORVARA: ofize dla Presidënza

Por jì zoruch a Corvara: nosc fin ê,

realisé le proiet messân da öna na pert

dal scomenciamënt insö, chël de fà

ćiarè de to y jì la botëga, dal’atra pert

n frabicat su, meton adöm les döes

messâ i vijins (Villa Linda) ester a öna

ćiases Villa Edith y Villa Juve. Te n pröm

da renunzié a so azès che ê danter la

momënt êra jüda da cumprè la Villa

sënta nöia, ex Villa Juve, y la Villa Edith.

Juve, deache le proprietar ê tl laûr da

Na indenisaziun ê stada la soluziun

se fà sö na ćiasa ia Pescosta. Tl 1978

por le pröm problem. Por le secundo

êl gnü fat sö la pröma verjiun dla sënta

problem êl stè n prozès y i ân metü a

olache an â podü mëte jö düć i ofizi.

desposiziun di proprietars dl garnì n

Deperpo jô les tratatives por cumprè

ater azès, iadô la Villa Edith.

la Villa Edith inant. Inće chëstes ê

Ala fin dl 1984 éra jüda da realisé le

ala fin jüdes a bun fin, do che ân

proiet y fà sö la sënta. I ne podun nia dì

daidé i proprietars da rové pro n tòch

la sënta da śëgn, deache chëra é gnüda

de terac dla fraziun da Corvara, por

fata sö ćiamò dui iadi, tl 1995 y l’ultimo

podëi ingrandì süa pension. Śëgn ân

iade, radicalmënter tl 2013.

les döes ćiases mo denant che podëi

80

14. SVILUP DLES FILIALES A Badia, sciöche bele recordè, ê la filiala

de cumprè la ćiasa, sciöche la signura

tla ćiasa de Oswald Pitscheider a San

Frenademetz orô.

Linert. La intenziun ê chëra de trasferì

Chësc proiet dependô da trëi

la filiala a Pedraces. L’ocajiun nes ê

condiziuns:

gnüda dada da Loise Frenademetz,

- che la Banca d‘Italia se dess

che s’â metü a desposiziun la ćiasa

l’autorisaziun, daimpröma al

dlungia l’Albergo Posta, a condiziun che

trasferimënt y spo ala cumpra

l’ésson spo cumprada. Ćina ilò ê chësta

- che cumpràsson inće la ćiasa dlungia,

stada la sënta dla Cassa dl Sparagn.

tres cun l’autorisaziun dla Banca

N’atra condiziun ê inće chëra de messëi

d‘Italia,

cumprè le fabricat a öna na alzada che

- che fósson impröma bugn de to y jì la

ê dlungia, dan la ćiasa Dariz y ch’ê gnü

botëga che ê tla ćiasa dlungia.

fat sö sciöche lavandaria y che ê te chël

I ân insciö tut sö contat cun la Banca

momënt n ofize de mini computers

d‘Italia, portan dant nosc proiet: le

adinfit.

trasferimënt dla filiala da San Linert

Porchël podônse śëgn atira trasferì la

a Pedraces, la cumpra dl frabicat

filiala a Pedraces, mo nosc fin ê chël

prinzipal y dl frabicat dlungia.

Badia - ćiasa „Corradini“ che ti à dè alberch ala Cassa Raiffeisen

81 Pedraces, ai 01.08.1982: benedisciun y inauguraziun dla filiala

La cumpra strategica de bĂŤgns imobiliars por fĂ sĂś la filiala da Pedraces

82

Bele tratan les tratatives ê la resposta

po o ne po nia, depënd dai dać y dales

al telefonn stada n no por ći che

normes de control varëntes. Al é trö’

reverdâ la cumpra dla lavandaria.

manco poscibilitês por tratatives. Laôta

Mo, dal momënt che i ne podôn nia

gnôl scialdi tut sö contat tres lëtres,

cumprè le frabicat prinzipal zënza la

tres telefonn o cun incuntades y pro

cumpra dla lavandaria, se joman insciö

vigni domanda gnôl metü n gröm de

ia l’ocajiun de podëi se lascè jö te na

injuntes stampades. An ne controlâ

posiziun ezelënta, saurida da rové

nia tan tl menü y an ti lasciâ inće lerch

pormez, söla incrujada danter Pedraces

al’interpretaziun. Les tratatives gnô

y San Linert, cun na plaza da parchè i

fates personalmënter dai interessà y

auti a desposiziun, ânse respognü ala

la reputaziun, la solidité dla Cassa, le

Banca d‘Italia te na manira tlera: „nos la

carater di interlocuturs y süa abilité de

cumprun impò“.

baié sö ê de gran importanza.

Laôta ê la Banca d‘Italia ćiamò plü

Nosta resposta ess podü avëi de burtes

rigorosa co śëgn, ma che śëgn vëgnel

conseguënzes, mo la Banca d‘Italia s’â

scialdi tratè tres via telematica.

comportè te na manira costrutiva. Do

L’Organn de Control conësc al momënt

n valgügn stlarimënć ânse tla finada

la situaziun dles Casses y ći che an

ciafè l’autorisaziun y an â insciö podü

PEDRACES: filiala dla Cassa Raiffeisen

de dezëmber dl 2013 canche al é gnü

programs. Le capo dl Control da Balsan,

restrotoré la sënta nöia a Corvara.

cun chël che ân albü da strité, ê spo

Por l’aredamënt y l’atrezatöra dla filiala

deventè plü tert n sostenidù dla Cassa

da Pedraces êl gnü miné da fà dërt da

Rurala dla Val Badia. Renato Andriolo

damanè dites dl post, ma che chëres ê

à dötaurela ćiamò contat cun chësc

spezialisades tl setur dla hotelaria y nia

ispetur. Ala fin dl ann 2014 à chësc

tl setur bancar. Le proiet ê gnü fat da

ispetur recordè tles audanzes sciöche

dui architëć da Balsan che â apëna fat

al é datrai gnü strité, mo se comportan

le plann urbanistich dl paîsc, ponsan

dagnora te na manira iüsta.

che chisc ess sfruté le miù che ara jô

Por ći che reverda l’aredamënt y

les poscibilitês de costruziun. Al ê gnü

l’atrezatöra da ofize dla sënta a Corvara

fat deplü fai, che ê spo gnüs comedà

êl gnü sciacarè cun le sign. Kirchmair,

fora man man inće cun l’aiüt dla Dreika.

laôta responsabl dl setur venüdes

Atira do la fujiun ânse a Pedraces

dla dita „Amonn Mebli por Ofize“.

n’atra chestiun da mëte apost. Ara

Kirchmaier à spo metü sö tl 1978 la

se tratâ dla ćiasa dlungia l’albergo

Dreika. Cun ël unse dagnora albü na

Cavallino, olache al ê n valgügn

buniscima colaboraziun, da laôta ćina

apartamënć afità ia. La Cassa de Badia

PEDRACES: filiala dla Cassa Raiffeisen

83

se dediché ala realisaziun de nüsc

minâ che chisc apartamënć foss de

tratan messân le fà cun la nöia Cassa

süa proprieté, mo n iade che ên jüs

Raiffeisen Val Badia, desmostran

te Comun por chestiuns che reverdâ

cun n gröm de documënć vedli y

chësta ćiasa, â le secretêr dit: „Ćiarede

nüs che la Cassa Rurala Val Badia

che chësta ćiasa n’é nia osta“.

ê la continuaziun dla Cassa Rurala de Badia y porchël dla „Spar- und

Y bel avisa, ara ê scrita al inom dla

Darlehenskassenverein“.

„Spar- und Darlehenskassenverein“

84

de dërt austriach y la Cassa de Badia minâ de ester la suzessuria legitima y proprietara, mo ara n’ê nia insciö. N valgügn agn denant â la Cassa fat le tët danü, che gnô dant dassù tl bilanz y tl liber dles amortisaziuns. I ân porchël messü se lascè scrì la ćiasa, ma che

BADIA: ćiasa storica tl zënter de San Linert che ti à dè alberch ala Cassa Raiffeisen

Śëgn ênse sta bugn de invié ia y en

Tl 1992 él stè la Cassa Raiffeisen de

pert realisé na gran pert di proieć. Tl

Nöia Ladina (Welschnofen) che à orü

1973, deperpo che ên tl laûr de se dè

daurì na filiala tla Val de Fascia, mo döt

jö cun düć chisc proieć y porvân da

restâ tl teritore dla Regiun. De jenà dl

renforzè la fujiun organisan l’aziënda

1992 s’à le diretur Neuliched menè na

nöia, ânse, sön domanda de n gröm de

lëtra por damanè consëis de co s’astilé

abitanć de Fodom, particolarmënter

te n te’ caje. Nos ti ùn porater menè

de Ugo Debattista y dl ombolt Bruno

la copia dl’ultima lëtra cun dötes les

Trebo, metü man concretamënter de

injuntes che ùn menè ala Banca d‘Italia

ponsè de daurì na filiala a Fodom.

ai 23 de novëmber 1990.

Do che ân daurì la sënta a Corvara tl

Tl statut dla vedla Cassa da Fodom

1973 êl gnü damanè do tres plü gonot

êl na tlausola che odô danfora che le

y insciö ânse albü tres plü contat cun

patrimone messâ - tl caje che la Cassa

nüsc vijins. A Fodom - sciöche bele

foss gnüda lasciada sö - gnì deposité a

dit - êl bele stè na Cassa Rurala ćina dl

Desproch, pro la Junta Provinziala, tan

1942, metüda sö tl 1894 (porchël püć

dî ćina ch’an ess indô metü sö na te’

agn do chëra da Rina).

sort de sozieté. Chësc é plü o manco

La vedla Cassa da Fodom ê gnüda

ći che é odü danfora dala legislaziun

metüda sö cun n statut cun la data

atuala.

dl 1. de agost 1984, söla basa dla

Por n valgügn agn alalungia,

lege austriaca dl 1873 cun l’inom

bunamënter ćina ite por i agn ‘20,

Cassa Rurala di Prestiti, registrada

ê la Cassa gnüda controlada dala

cun garanzia ilimitada cun sënta a

Federaziun Raiffeisen de Balsan.

La Pli de Fodom. Le statut y döta la corespondënza cun les autoritês ê por

Cun la pratica por daurì na portina a

talian.

Fodom ânse mëtü man ti pröms mëisc

I prinzips dla Cassa n’ê en sostanza

dl 1973 por jì inant zënza interuziun

nia atramënter co chi ch’é ti statuć

ćina ala daurida che ê stada ai 8 de

da śëgn. Interessant él da odëi che

dezëmber 1991.

la Cassa ê gnüda lasciada sö por rajuns politiches y nia por dificoltês

Le percurs n’ê nia dagnora stè saurì. Al

finanziares o internes dla Cassa. Ara ê

ê gnü scrit desënes y desënes de lëtres

gnüda stlüta cun n avanz de gestiun.

y de domandes, y al ê gnü porvè plü

Le fat de daurì na filiala fora dla

iadi da ti fà prescia ala Banca d‘Italia

Provinzia y fora dla Regiun ê inće val’

de Balsan y de Belun. Te prësc vint agn

defin de nü. I ên la pröma Cassa Rurala

ânse sides nos che le Comun fat tres

dla Provinzia de Balsan a fà chësc vare.

indô danü deliberes, y an ê jüs n gröm

85

15. REBA

de iadi a Reba y a Andrac tla ćiasa dl

chi agn, é deperpo scrić por todësch.

86

ombolt por chirì n local adatè.

Nosta pröma domanda ala Banca

La Federaziun Raiffeisen che ti ê tres

d‘Italia d’agost dl 1973 ânse motivé

stada do a chësc fat, l’â ingalin minada

insciö:

buna da s’informè che la daurida

„Al reverda: domanda de autorisaziun

de na filiala fora dla Regiun ess orü

de na filiala tl Comun de Fodom“

dì perde la carateristica de banca

I sun motivà a daurì na filiala tl Comun

regionala, cun la conseguënza che al

de Fodom, deache i sun sigüsc che

foss stè complicaziuns tla gestiun che

chësc teritore rapresentëia por nos na

ess por deplü gaujes messü s’adatè

poscibilité unica y naturala d’espanjiun,

ala regolamentaziun nazionala, inće

deperpo ch’i aratun che d’atres

por ći che reverda les agevolaziuns.

banches ôis se lascè jö tla Val Badia,

Datrai êl les agevolaziuns provinziales

olache le raport abitanć/portines é de

y regionales che stlujô fora chëres

ma 700 unitês. Bele al scomenciamënt

statales y le contrar.

dl 1973 à l’Aministraziun de Comun

Cun le tëmp ânse ciafè l’autorisaziun

damanè sce i ésson daurì na portina,

da fà le sorvisc da tesorier por le

o, sce ésson almanco fat le sorvisc da

Comun, che fajôn tla filiala a Pidrô. Düć

baratè ite scioldi, le sorvisc de trà ite les

i sorvisc da tesorier gnô fać a Pidrô da

cutes y chël da tesorier por le Comun

Gilbert Irsara, che ê inće stè le pröm

instës. Les domandes d’autorisaziun

dependënt a Reba, cun Elisabeth

menades ala Banca d‘Italia de Balsan y

Penazzi y Raimund Pescoll.

Belun, mo che é spo gnüdes sciurades zoruch, ê gnüdes fates sön domanda dl

Tla finada ânse inće ciafè l’autorisaziun

Comun.“

por daurì la filiala a Reba. Ara ne se

A nia n’â jovè les gröm de domandes

tratâ nia de n’autorisaziun spezifica,

fates dedô y te chëres che al gnô baié

mo al ê stè la conseguënza dles

de n spirit patriotich: identité culturala

desposiziuns generales nöies por ći

y storica, medemo lingaz, vijinanza

che reverdâ les banches y i credić,

geografica y de na maiù integraziun

gnüdes fora cun le DL dl 1. de setëmber

turistica dantadöt danter Reba y

1993, y che odô danfora che sce al ne

Corvara por le carossel dai schi dla

gnô nia dit de no por scrit, spo orôl dì

Sella Ronda.

l’aprovaziun. Danter la documentaziun

Ingalin â le Comun da Fodom tut la

che reverda Reba n’unse nos nia n

dezijiun de damanè la Cassa Rurala da

documënt dla Banca d‘Italia che se

Cortina, che n’â nia azetè, deache ara

da l’autorisaziun da daurì na portina.

ê tl laûr de daurì na portina a San Vito

Da recordè él che, söla basa de na

tl Ćiadura. Interessant él da odëi che i

delibera dl CICR, unse nos tl 1984 ciafè

documënć che baia dla fondaziun dla

l’abilitaziun da laurè te chël teritore.

Cassa Rurala da Cortina, metüda sö te

Nos ùn ma n documënt (mod. 137 Vig.

Tla lëtra scrìel danter l’ater:

olache nos ti lasciun al savëi ala Banca

„ .....L’iniziativa che ora si realizza con

d‘Italia, che i ésson daurì la portina tl

l’apertura di questa nuova dipendenza

mëis de dezëmber 1991 y na resposta

si inserisce validamente nel quadro

dl diretur De Grandi, che nos recordun

di una strategia costantemente

cun plajëi. Ël ê inćiaria canche nos ên

imperniata su una attenta stabilitá

tl laûr da fà sö y da daurì la filiala da

delle esigenze del mercato, cui

La Ila. Cun plajëi se recordunse inće dl

si é accompagnato il conforto dei

dr. Enzo Poznasky, le pröm ispetur dla

lusinghieri risultati raggiunti.

Banca d‘Italia che à fat na ispeziun plü

Nella convinzione che le affermazioni

avisa te nosta Cassa. Ël ê dër avisa, mo

sin qui raggiunte dalla Cassa Rurale

iüst.

della Val Badia - testimoniate dalla

Tla lëtra reconësc le dr. De Grandi le

soliditá degli equilibri tecnici e

valur de nostes strategies, nes lalda

dall’apprezzabile opera svolta per

por avëi tut en conscideraziun les

lo sviluppo economico della zona di

esigënzes de marćé por se svilupé

competenza - costituiscano la migliore

teritorialmënter, aprijëia i resultać che

garanzia di successo anche per la

ùn arjunt, dantadöt la solidité dles

Filiale di Arabba.“

balanzes tecniches.

FODOM: tl 1991 ciafa Reba indô na filiala dla Cassa Raiffeisen

87

cun la data di 2 de dezëmber 1991),

88

16. SAN ĆIASCIAN Dan le 2006, le 2007 y le 2008 ânse

podü se trasferì tl frabicat nü. Porchël

portè a fin na buna pert de nüsc

â nosta Cassa inće bele cumprè n

proieć. I n’ân mai ponsè sceriamënter

post da lascè jö n auto tl Park Center,

de daurì na filiala a San Ćiascian, che

diretamënter sot al museum, che foss

cun 1000 abitanć â bele döes filiales

spo gnü colié cun n lift ćina tla pröma

dla concorënza sön plaza. Mo bele dî

alzada dl museum. An â valuté sce

alalungia gnôl baié a San Ćiascian dla

daurì a San Ćiascian n ofize destachè

costruziun de n museum nü, sciöche

da chël da La Ila. Al foss stè n ofize de

continuaziun dl Pic Museo Ladin,

60 metri cuadrać, tla pröma alzada dl

olache Renato Andriolo ê presidënt.

frabicat nü, da podëi ti rové pormez o

Le frabicat nü ess messü gnì fat sö

cun le lift dal garage sö, o dala porta

tl zënter dl paîsc, danter la Calonia y

prinzipala dl museum. Tla pröma

la furnaria Ploner (olache al ê adinfit

alzada ésson podü mëte le bancomat

la BTB y l’Assoziaziun Turistica) sön

y d’atri aparać a desposiziun dl publich.

terac dla Fraziun da San Ćiascian,

Al foss stè dër n bun post: garage por

cun Thomas Pescollderungg sciöche

i auti sotìte, plaza da lascè jö i auti

presidënt. An se temô che inće un di

atira sot le museum, museum dlungia,

dui ofizi adinfit tla furnaria Ploner ess

assoziaziun turistica nia dalunc.

SAN ĆIASCIAN: „Museum Ladin Ursus Ladinicus“

da lascè jö n auto. Mo le museum é

costruziun é gnüda fata sö atramënter

gnü fat sö cun gran entusiasm dala

de co che an ne minâ, nia dainultima

Fraziun da San Ćiascian, che, cun na

por gaujes finanziares. Tratan êl gnü

convenziun cun la Provinzia de Balsan

la crisa dl 2007-2008 che ne incorajâ

ti à surandè la gestiun dl museum

nia a se slarié fora deplü. An à insciö

„Museum Ladin Ursus Ladinicus“ al

renunzié al proiet y an à venü le post

Museum Ladin Ćiastel de Tor.

SAN ĆIASCIAN: proieć por locai de consulënza bancara

SAN ĆIASCIAN, ai 30 de messè 2011: inauguraziun dl Museum Ladin

89

Mo les cosses é jüdes atramënter. La

90

91

92

17. ASSIGURAZIUNS Canche i ên tl laûr de chirì fontanes

compagnia ti Paîsc Todësc) tres les

de davagn nöies y orôn pité sorvisc de

agenzies da Bornech y Porsenù.

ütl por i sozi, êl al scomenciamënt di

N iade al’edema gnô n so inćiarié a

agn ‘80 gnü ponsè ales assiguraziuns.

Corvara a se to les ghiranzes di tliënć

Chëstes podô ester na fontana de

y l’edema do portâl spo les polizes.

davagn plü stabila en confrunt ala

Tl mëteman êl Agostino Trebo che

spana di fić che depënd dal andamënt

coordinâ por le Sorvisc d‘Assiguraziuns

dl porcënt di fić, dal raport de

dla Cassa Raiffeisen chësta ativité.

deponüdes/investiziuns, y porchël

Ël ê da püch gnü tut sö, y süa ativité

dala cuantité de imprësć conzedüs,

prinzipala ê chëra di credić, n setur colié

che é danterater le maiù fatur de risch

cun chël dles assiguraziuns.

por na cassa. Implü mësson pro les

Mo nos orôn danterater inće ti pité ai

deponüdes tignì cunt cun les gran

sozi la poscibilité de stüje jö polizes

oscilaziuns danter na sajun turistica y

d’assiguraziuns söla vita, sanitares y

l’atra. A desfararënzia de ći che sozed

de previdënza, te so interès y te chël

pro les deponüdes, ênse dla minunga

dla Cassa. Chësta ativité ê ütla sciöche

che pro les polizes d’assiguraziun

sorvisc ai sozi.

fóssel dër rî che ares cambies le curs

Mo le svilup cun chësc sistem n’ê nia

n iade che an les à cumprè. Da tignì

jü tan debota sciöche nos s’ân imaginé

cunt él che tla Val Badia él 14 portines

y ara ne jô porchël nia da tignì ite i

por zirca 10.000 abitanć, che ô dì zirca

tëmps de realisaziun de nüsc obietifs

700 abitanć por portina. Nos ân a

economics.

desposiziun 9 portines davertes vigni

I ân cherdè ite le rag. Zavarise,

dé, che s’ess adatè a na te’ ativité.

presidënt dla Cassa Zentrala da Trënt

O che les compagnies d’assiguraziun

y referënt dl MOCRA. Deplü iadi s’ânse

che laorâ tla Val Badia n’â nia

incuntè a Corvara por ti splighé nosta

agenzies söl post, o che ares laorâ ma

idea y por baié dla poscibilité de daurì

ocajionalmënter.

- tres nosta Cassa - n’agenzia tla Val

Al ê bele na compagnia che â inom

Badia.

MOCRA (Movimento Casse Rurali ed

Zanvarise foss stè a öna, mo por nos ê

Artigiane), metüda sö tl 1972, mo che

n’agenzia MOCRA val’ nia tan de sigü.

n’â nia ćiamò agenzies chilò incërch

I ésson podü porvè de fà chësc vare

y gnanca tla Provinzia. Ara se do jö

deboriada cun d’atres Casses de nosc

dantadöt cun i risć dles Casses. Nos

raiun, mo inće te chësc caje odônse

orôn mëte man cun les assiguraziuns

problems. Un n problem foss dessigü

pornache ara jô, y ân porchël tut

stè chël dl lingaz: les polizes foss dötes

sö contat cun Allianz (la plü gran

stades ma por talian y i ne savôn nia

y inće chilò ênse nos sta i pioniers.

te nüsc programs d’informatica. I ân

Al ê na soluziun ideala, deache tla

spo porvè da tra ite la Federaziun

sozieté nöia RVD podôn portè ite

Raiffeisen, ti portan dant nosta idea,

les esigënzes dl grup y les Casses

mo zënza suzès. Mo nos ti ân na gran

instësses podô gnì trates ite tla

crëta a nosc proiet y te n cer’ momënt

gestiun y portè dant sües nezescitês.

ânse menè do ite a Balsan de daurì

Śëgn êl ma plü da odëi ći Casses che

n’agenzia al intern de nosc Grup,

ê a öna de fà pert y tan inant che

magari a livel provinzial. Al ess podü

ares ê arjignades da se dè jö cun

ester na compagnia de concorënza

l’organisaziun de chësta ativité. Ara

por le MOCRA, fora de chëra che al

se tratâ sambëgn inće de arjigné ca

se ess spo svilupé l’Assimoco, inće

le personal. Nos ân les idees tleres y

metüda sö tl 1972. Al ê gnü sciacarè

odôn danfora che la orentè da se dè jö

cun le diretur dla Federaziun Raiffeisen

foss stada dër desvalia danter Cassa y

rag. Palla y ân organisé na incuntada

Cassa. Nos piân ia cun l’intenziun de se

te na ütia sön Piz Sorega. Chilò â

dè jö deplëgn bele dal scomenciamënt

inće rapresentanć de d’atres Casses

insö. Te öna dles prömes sentades

interessades tut pert. Canche chisc â

danter Casses interessades â le

odü nosta determinaziun, êl gnü baié

rapresentant dla Federaziun Raiffeisen

de n proiet de mascima y i presënć

dit che nos ne ésson nia podü s’aspetè

s’â desmostrè interessà. Tosc dedô

de partì fora provijiuns por deplü

ê Alfons Pezzei jü ala sentada dl

agn, deache i ésson impröma messü

Consëi d’Aministraziun dla Federaziun

s’organisé y s’afermè. Sön na tara â

Raiffeisen, olache al ê gnü destiné

Renato Andriolo respognü che cun

na bela soma por mëte sö le RVD

chëstes condiziuns n’êl gnanca da

(Raiffeisen Versicherungsdienst -

mëte man. Chësta iniziativa ê dantadöt

Servizi Assicurativi Raiffeisen - Sorvisc

ponsada por avëi na fontana de davagn

d’Assiguraziun Raiffeisen), sciöche

alternativa y stabila. Ël â porchël portè

agenzia dl’Assimoco por la Provinzia

dant n model de strotöra, partin sö les

de Balsan.

Casses aladô de süa desponibilité da se

Dedô à le diretur Palla dit plü iadi de

dè jö, te trëi categories:

ester feter gnü sforzè da fà chësc dala

1. Casses a öna de s’atrezè y

Cassa Raiffeisen Val Badia. De un n

s’organisé de plëgn sciöche nos,

vers êl n lalt, mo an podô capì che le

arjignan ca le personal aladô, fajon

fat ne ti â nia dè püćes preocupaziuns.

söl post döta l’ativité, o dì: to sö

Śëgn dessigü nia plü, sce an vëiga i

contat cun i tliënć, dè consulënza,

resultać.

se limitan da ciafè l’assistënza de n consulënt dl RVD che foss passè

Chësta ê stada la nasciüda dl’ativité d’assiguraziun pro les Casses Rurales

regolarmënter.

2. Casses a öna de colaborè, mo ma a

93

sciöche ara foss jüda da les integrè

öna de to sö les domandes di tliënć,

vizepresidënt); śëgn él ma plü Hubert

deperpo che les polizes foss spo

Obwegs da su.

gnüdes fates da n rapresentant

Nos ùn dagnora conscideré le R+V

dl RVD, che ess inće surantut la

n elemënt nia da ponsè demez por

consulënza.

nosc dagnì tles assiguraziuns y i ùn

94

3. Casses che se limitâ da ti lascè al

inće dagnora aratè important spostè

savëi al RVD l’interès da pert de n

le barizënter da Roma (olache tröc

tliënt, zënza fà nia.

ess orü le lascè) a Milan. Intratan à le

Les provijiuns de competënza dles

R+V cumprè la maioranza dles aziuns

Casses ess messü gnì partides fora en

Assimoco Holding.

manira proporzionala aladô de chësc

Te so percurs à l’Assimoco messü

schema.

superè deplü problems, mo i Todësc

An s’â spo metü a öna sön chësc

ne s’à mai trat zoruch. Te vigni ocajiun,

sistem y an â atira metü man, inće

sciöche tles sentades Generales

sce al ê tres indô stè debojëgn de fà

Assimoco Holding, Vita y Dagns, a

adatamënć.

chëres che Renato Andriolo à inće tut

Tla fasa dedô â la Federaziun

pert, à düć i organns plü importanć de

Raiffeisen y les Casses (nia dötes)

R+V presënć sotlinié la intenziuns da

cumprè aziuns dl’Assimoco. N

se tignì les partezipaziuns Assimoco

gran vantaje ê stè le podëi fà pert

y da restè so partner stabil. La R+V é

dl’Assimoco Holding, de chëra che al

na potënza finanziara y à n gran savëi

fej pert Assimoco Dagns e Assimoco

suradöt por ći che reverda n credit

Vita dla R+V, compagnia dles Banches

cooperatif.

Raiffeisen y Banches Popolares di

Le Sorvisc d’Assiguraziun Raiffeisen é

Paîsc Todësc, la maiù compagnia di

val’ che s’à metü apost cun le tëmp, mo

Paîsc Todësc. Tl Consëi d’Aministraziun

al resta tres n „work in progress“:

dl Grup Assimoco êl stè da laôta incà,

1. I messun valuté danü le model de

sciöche vizepresidënt dla Holding n

destribuziun dles provijiuns, deache

esponënt dla Cassa Raiffeisen Val

nosta Cassa y chëra da Bornech por

Badia (Renato Andriolo), śëgn mëmber

ejëmpl, é chëres che à investì tröp

dl Comitê di esperć. Presidënt êl

deplü tles assiguraziuns y se barata

laôta y al é ćiamò, n esponënt R+V.

jö al pröm post sciöche venüda de

Esponënć dla Cassa Raiffeisen da

polizes, volum d’afars y provijiuns

Bornech y dla Federaziun Raiffeisen

trates ite y porchël él dërt che ares

é tl Consëi d’Aministraziun y pro i

sides avantajades tla destribuziun

Revisurs di Cunć ti seturs operatifs dl

dles provijiuns.

Grup. I sun sta da impröma incà inće

2. Śëgn che i bilanc dles sozietês

tl Consëi d’Aministraziun dl Sorvisc

Assimoco mët man da stlüje jö en

d’Assiguraziun Raiffeisen a Balsan.

positif y les balanzes tecniches

Dîalalungia él stè Renato Andriolo

é apost, mësson ciafè na forma

y Hubert Obwegs (Andriolo inće

por partì fora l’ütl por nostes partezipaziuns.

SVILUP DI CONTRAĆ D’ASSIGURAZIUN DAL 2005 AL 2014 14.000

12.914

13.060

13.175

13.133

13.328

2010

2011

2012

2013

2014

11.606

11.110

10.003

10.593

10.000

12.168

12.000

95

8.000

6.000

4.000

2.000

0

2009

2008

2007

2006

2005

Le sorvisc d’Assiguraziun dla Cassa Raiffeisen se tol dant da assiguré bun düć i valurs patrimoniai y personai por se stravardè da conseguënzes da inzidënć y desgrazies.

96

18. ORGANISAZIUN DLA CONTABILITÉ Denant che al gniss metü sö le Zënter

dal Zënter de Elaboraziun Dać, mo la

de Elaboraziun Dać dla Federaziun

maiù pert di iadi él jü döt bun.

Raiffeisen, orôl ester na organisaziun

Na gran scemplificaziun êl stè tl

particolara por podëi tignì la contabilité

1986, canche vigni portina â ciafè

unificada dles cin Casses. Ćina tl

so computer colié cun la sënta da

1983, canche vigni portina â ciafè n

Corvara, che ê coliada cun le Zënter de

so computer, êl nosc curier che jô da

Elaboraziun Dać. Chësta é stada na

misdé a se fà la roda dles filiales por

gran scemplificaziun. Te chësta ocajiun

cöie adöm le plates de contabilité che

unse inće ponsè da ajuntè le lingaz

messâ rové por tëmp y ora a Corvara

ladin, dlungia a chël todësch y talian,

por gnì batüdes ite söl computer, che

te düć i scrić laorà fora dal Zënter de

n’ê nia colié „online“ cun le Zënter de

Elaboraziun Dać y destinà ai tliënć. Mo

Elaboraziun Dać. La contabilité tolô

al n’é nia stè na buna idea, deache i

porchël ite le domisdé dl dé denant.

tliënć ne l’à nia aprijé y por i dependënć

Döta la contabilité gnô memorisada

él stè na complicaziun en plü. An â

sön na dischëta, de chëra che an fajô

laôta messü s’inventè n lingaz tecnich

na copia, y dedô gnô i dać menà ite

ladin tan artifizial che n estrat cunt n’ê

eletronicamënter tres na conesciun

nia da capì. Döt é spo gnü lascè ester.

telefonica al Zënter de Elaboraziun Dać.

Da chësc capëscion ćiodì che al vëgn

Por na sigüda gnô la dischëta ćiamò n

baié de n laûr da pionier, canche an

iade menada al Zënter de Elaboraziun

baia de nosta fujiun.

Dać cun n curier che gnô a s’la to.

Les Casses che s’à metü adöm do da

An po capì tan avisa y tan debota che

nos, à podü fà referimënt a modei bele

döt messâ jì. Les filiales messâ stlüje

dan man, y implü àres a desposiziun

jö y arjigné ca la contabilité zënza

stromënć y prozedöres nöies.

s’intardié (chësc orô dì che döt messâ stimené). Le curier messâ fà la roda dles filiales zënza s’intardié, sides d’isté co d’invern. A Corvara gnô spo la contabilité laurada fora digitalmënter.

Impröma êl Marlene Costa che fajô chësc laûr y dedô Waltraud Ferdigg. Ëra aspetâ bele dagnora denant che i ofizi dauriss. N valgügn iadi êl sozedü che an â messü condüje la dischëta ite

I sozi s’aspeta dantadöt vantaji söi

söles polizes d’assiguraziun, é de

fić o söles atres condiziuns che é i

500.000 Euro. Sce an mët laprò

elemënć plü tlers y saurisc da controlè,

500.000 Euro partis fora por

y che vëgn metüs en relaziun cun l’aiüt

sponsorisaziuns y retlam y 100.000

finanziar. Gonot se fej i sozi ert da

Euro dà en benefiziënza dal Consëi

capì che na strotöra organisada tan tl

d’Aministraziun é le vantaje por i

detail, cun strotöres y sorvisc moderns,

sozi dër evidënt, mo an vëiga inće le

studiada avisa sön mosöra por le

vantaje por la comunité. Tl medemo

teritore, mëss inće gnì finanziada.

momënt unse portè le patrimone de

I ùn por ejëmpl metü deplü bancomać

scioldi a passa 51.000.000 de Euro,

inće ti paîsc olache i n’ùn nia de nostes

soma plü co adeguada por corì düć i

filiales (La Pli de Mareo, La Pli de

parametri odüs danfora dal Control

Fodom, Longiarü, Rina y Antermëia).

(Banca d‘Italia) por les categories

Tl interès di sozi i tignunse en funziun,

de risch desvalies. Mo nia ma; tl

inće sce i ùn vigni ann pordüdes de

medemo momënt unse inće investì

zirca 35.000 Euro.

te bëgns imobiliars cun na valüta

Le vantaje fiscal che ti gnô dè tl

atuala (porchël do la crisa dl 2007-

scomenciamënt ales Casses Rurales

2008) de passa 10 miliuns de Euro.

(y nia ales atres Casses), ê n contribut

Ara se trata de bëgns imobiliars

por sostignì i cosć. Chësc s’â avantajè

te de bunes posiziuns. Chësc röia

nia püch da cöie adöm patrimone.

- inće sce al n’é nia patrimone de

Cun les parores pêl che i sozi se

scioldi da podëi adorè tla gestiun -

stëntes n pü’ da le capì, mo cun i fać ài

tres tl bilanz dala pert positiva.

desmostrè da le capì indortöra, sce an

La continuité tla chersciüda dl numer

tol en conscideraziun che:

di sozi dla Cassa Raiffeisen desmostra che la politica di sozi é impostada söi

da na inrescida fata dala Federaziun

valurs che ma le monn dla cooperaziun

Raiffeisen en ocajiun dl’ultima ispeziun

po ti dè y garantì a sü sozi.

bienala söl bilanz 2013, resultëia che: - le vantaje di sozi tla gestiun ma finanziara, ô dì por ći che reverda i porcënć di fić, sce an confrontëia ći che an ess ciafè cun n porcënt di fić mesan dl rest dl sistem bancar, tolon ite inće le vantaje

97

19. SOZI, SOSTËGN FINANZIAR, REZIPROZITÉ Y SOLIDARIETÉ

SVILUP DL NUMER DI SOZI DLA CASSA RAIFFEISEN VAL BADIA

2500

98

2000

1500

1000

500

2014 2013 2012 2011 2010 2009 2008 2007 2006 2005 2004 2003 2002 2001 2000 1999 1998 1997 1996 1995 1994 1993 1992 1991 1990 1989 1988 1987 1986 1985 1984 1983 1982 1981 1980 1979

0

Nos ùn dagnora tignì alalt le significat

Te chisc 40 agn unse dagnora porvè de

de cooperaziun, solidarieté y aiüt

promöie iniziatives de chësc vers:

finanziar y nia ma tres vantaji finaziars fondamentai, sciöche i ùn desmostrè

SOLIDARIETÉ:

avisa dessura. I ùn dagnora porvè

- Iniziatives por daidé diretamënter i

da sostignì i sozi en dificolté y i ùn

sozi tl setur di credić, tres la cumpra

dagnora metü a desposiziun di sozi

de titui de davagn y de credit, por

y dla comunité strotöres y sorvisc

evité la lizita iudiziara (olache al

efiziënć. Al é rî da mëte nostes

foss gnü trat ite tröp demanco en

iniziatives te öna de chëstes döes

confrunt al dër valur) o ćinamai le

categories, deache ares s’intrëcia ite

falimënt y ùn pité assistënza da

öna tl’atra.

reorganisé les aziëndes tocades.

Te tröc caji à chëstes fases de assestamënt doré deplü agn. Nos ùn dagnora messü iustifiché te val‘ manira nosc comportamënt dan dal organn de Control.

- Val’ iade, canche an odô che la

situaziun podô gnì ressanada, él

fin dl 2014 de 72 miliuns de euro.

gnü blochè por n pez (anter i limić

Tl 1997 ê le Credito Fondiario gnü

odüs danfora dala desposiziuns

tut ite tles Casses dl Sparagn de

de control) i fić sön imprësć por i

Trënt y Balsan, y n’ê porchël nia plü a

adebité sön n cunt a pert, aspetan le

desposiziun por nostes operaziuns.

dër momënt por i amortisé.

Tl medemo ann â nosc Grup albü l’oportunité de to ite na posiziun

locala, sciöche l’istituziun de n fonds

strategica tl Mediocredito, tolon pert

por l’assiguraziun di tiers, olache

a n aumënt de capital, danterater tres

nos dun n contribut.

la cumpra de na sort de obligaziuns

- Archirida te deplü fases de dër

che po gnì paiades zeruch cun titui de

finanziamënć por aziëndes en

n’atra sort mo cun le medemo valur.

dificolté, ćiaran de ciafè la dërta

Nosc Grup ê bele tl Consëi

forma che vais a öna cun le svilup

d’Aministraziun de Mediocredito, mo

dl’aziënda.

aladô de nosta minunga, cun massa püch podëi por to dezijiuns. Laôta ê

FINANZIAMËNĆ

l’avocat Brandstätter le presidënt.

- Por nos él dagnora stè important

La Federaziun Raiffeisen ê cuntra

abiné capitai nia ma te nosc

chësta iniziativa, deperpo che le

ambiënt, tres l’intermediaziun de

Presidënt dla Junta Provinziala Luis

finanziamënć o tres operaziuns

Durnwalder ê dassënn por. Te na

„en pool“, canche la nezescité de

lëtra di 28 de jenà 1997, menada inće

nosc marćé cun l’edilizia tla fasa

a nos, racomanëiel chësta iniziativa

de espanjiun ê maiù co nostes

por mantignì l’ecuiliber cun les Casses

poscibilitês, o canche la sort de

dl Trentin, bele dassënn atives tl

imprësć damanà n’ê nia danter chi

Mediocredito, che ê la Cassa leader tla

odüs danfora dal Control por nosta

Regiun tl setur dl credit de na dorada

sort de Cassa.

mesana y lungia. A desmostraziun

Ma l’intermediaziun blota y scëmpla

él le fat che la Federaziun Veneta y

n’ê por nos nia assà. Ala fin dl 2000 ê

la Federaziun Raiffeisen da Salzburg

nosc raport deponüdes/investiziuns

ê interessades al’operaziun y la

- ô dì la cuantité di imprësć conzedüs

Federaziun Trentina, nia zite cun ći

respet ales deponüdes – de 113%,

soma. Na cassa da Milan ê a öna de

y al foss stè dl 122% sce i ésson tut

cumprè döt le Mediocredito, pitan na

en conscideraziun i imprësć tres

gran soma. An ess podü slarié fora i

intermediars da Mediocredito, Credito

orizonć: racoiüda fora dla Regiun, tl

Fondiario y nosta „Zentrala“. (Chisc

Veneto (fenomenn bele conesciü laôta),

imprësć muntâ sö ala fin dl 1996 prësc

poscibilité de mëte man sinergies

15 miliarg de Lires). Le debit total di

cun l’ambiënt austriach te seturs

imprësć tres intermediars ê ćiamò ala

particolars sciöche le „Bausparen“,

99

- Iniziatives por sostignì l’economia

100 La Cassa Raiffeisen Val Badia compëda aldédaincö passa 2.000 sozi

che é de dorada lungia. Por ti sciampè

preodüda por i 7 de forà tla sënta dla

al impedimënt Federaziun Raiffeisen

Junta Provinziala. A chësta incuntada â

ânse ponsè de svilupé l’iniziativa te n

inće le Presidënt Durnwalder y l’avocat

grup cun d’atres Casses interessades,

Brandstätter tut pert y al ê gnü baié de

danter chëstes Bornech, Algund,

details dl proiet. Le numer di presënć

Balsan, Lana, Überetsch, Ćiastel. Cun

che ê a öna ê tres deplü. Dan da

chëstes s’unse incuntè deplü iadi. Por

Durnwalder s’â spo i presënć detlarè a

capì damì, portunse dant l’incuntada

öna da s’impegné insciö:

di 5 de forà 1997, stada tla Zentrala

- Bornech 3 miliarg de Lires

Raiffeisen, tres le verbal de Andriolo:

- Lana 2 miliarg de Lires

„Al scomenciamënt dla reuniun êl

- Algund 2,5 miliarg de Lires

minunghes desvalies; ma la Val Badia

- Balsan 1,5 miliarg de Lires

ê deplëgn a öna y â motivaziuns

- Überetsch 2 miliarg de Lires

avisa. Dales 11:00 ê le grup jü dal

- Val Badia 1 miliard de Lires

Presidënt dla Junta Provinziala

Indöt prësc 12 di 20 miliarg a

Durnwalder cun l’avocat Brandstätter

desposiziun. Cun chësta cumpra

presidënt de Mediocredito. Chilò metô

podônse rové pro na partezipaziun dl

les minunghes man de jì te öna na

20% y deventè azionisć de referimënt

direziun, tan che al ê spo gnü tut la

do la Provinzia (50,5%), che lasciâ

dezijiun de jì tla RLB por to na dezijiun“.

alsavëi tres Durnwalder de n’avëi

Mo döt ê gnü sburlé a na sentada

nia l’intenziun d’orëi fà le banchier.

Por podëi splighé tl menü nosc

Credito cooperativo regionale ha dato

comportamënt: tratan â la RLB ciafè

il via libera all’iniziativa. Le „Casse

düć i recuisić por podëi laurè a tëmp

Rurali – Raiffeisenkassen“ saliranno a

lunch, mo nos se temôn che dal

oltre il 50% di Mediocredito attraverso

momënt che süa licuidité depënd

l’acquisizione della quota della

diretamënter da chëra dles Casses,

Regione.“

s’ess la crisa de licuidité de chëstes

Porchël ânse rajun.

RLB y le marćé finanziar svilupé te na

INIZIATIVES PARTICOLARES DE

manira che la RLB à n gröm de bunes

AIÜT FINANZIAR, REZIPROZITÉ Y

poscibilitês por rové pro licuidité y

SOLIDARIETÉ

sorvisc da ti dè inant a sües Casses.

I aratân che cun chësta prospetiva

La Cassa Raiffeisen à dagnora ćiarè y à

(azionist de referimënt cun le 20% y n

ascutè sö i debojëgns y les domandes

ënt publich che n’orô nia fà le banchier),

de aiüt finanziar, reziprozité y

impede intermedié finanziamënć,

solidarieté tla Val Badia y ite a Fodom.

ésson podü i conzede diretamënter

I orun chilò cuntè sö n valgönes

tres le Mediocredito (y chësc varô

iniziatives che à albü nosc sostëgn:

por döt le Grup). Dal momënt che la

- I ùn metü a desposiziun

Federaziun Raiffeisen restâ sön la

dl’Assoziaziun di Artejagn LVH-APA

süa, s’à öna dles Casses interessades

n local, olache n so responsabl da

(Algund) fat la proposta de jì inant

consulënza.

diretamënter, lascian sön na pert

- I ùn metü a desposiziun i locai

la Federaziun Raiffeisen, y de fà la

por l’organisaziun y la gestiun dla

proposta a Mediocredito de mëte n

Maratona dles Dolomites.

aconsiadù che ess messü ester n

- I ùn porvè por deplü agn alalungia

rapresentant dla Val Badia. Mo nos

da sostignì la „stala soziala“ a

por coretëza n’ùn nia orü jì cuntra la

Corvara, deventan sozi y surantolon

Federaziun Raiffeisen y döt é restè

la gestiun. I ùn damanè consulënzes

chit.

por ejëmpl da pert dla Federaziun

L’idea n’é nia jüda a perde; süa validité

Raiffeisen y dl’ex-direturia dla

é gnüda confermada do prësc 20

Senni, signura Giannotti y ùn

agn, canche ara é gnüda trata ca da

porvè da colaborè cun la lataria da

n’operaziun copia de chëra che ùn

Fodom. Sce nos ésson albü na maiù

descrit dessura y che le foliet Alto

convinziun, y sce i sozi dla stala ess

Adige di 23 de dezëmber 2014 à

albü na miù organisaziun, éssera

intitolé: „Nasce la superbanca, 7 miliardi

podü funzioné. Al basta odëi le

gestiti, al via la fusione Mediocredito

suzès di lüsc da paur che laóra sö

– Cassa Centrale. Un vertice tra le

le lat y fej ćiajó y vënn ćern frësca

province di Trento e Bolzano e il

diretamënter. Incër Corvara ne

101

respidlé söla RLB. Mo tratan s’à la

vëigon śëgn gnanca plü dër vaćes

(olache i todësc à śëgn la maioranza)

sön pastüra, cun na faziun negativa

à na faziun dopla. Propi por chësc à

söl imaja turistica.

la direziun de R+V tut pert gonot (te

- A San Martin unse metü a

20 agn), deboriada cun la Federaziun

desposiziun n local por la Pro Loco

Raiffeisen de Südtirol y les Casses

surantolon inće la gestiun.

diretamënter interessades, ales

102

incuntades che nos metôn a jì vigni isté Öna dles iniziatives plü importantes

sön Piz Sorega cun la presentaziun dl

che ùn daidé realisé y che fej pert

elicoter en dotaziun. Pro les incuntades

sides de aiüt finanziar co de solidarieté

êl dagnora Raffael Kostner y Willy

- dl vers che nos ùn daidé mantignì

Costamoling y Gino Giacomelli che

n sorvisc nia da ponsè demez por

cuntâ di intervënć straordinars y dles

nosta zona en gran pert turistica - é

tecniches adorades. Chësc por motivé

stè le sostëgn che ti ùn dè al Aiüt

la Federaziun Raiffeisen, les Casses

Alpin Dolomites (Aiüt Alpin) por podëi

y dantadöt i todësc che s’à spo metü

suravire incër la fin di agn ’80. L’Aiut

a desposiziun por daidé sponsorisé

Alpin fej n sorvisc de socurs ti confrunć

stabilmënter l’Aiut Alpin.

dla popolaziun. La nasciüda ofiziala dl

Al é certes periodes de tëmp olache

Aiut Alpin é dl 1990, mo l’idea va zoruch

la televijiun mostra feter vigni dé

al 1985.

i intervënć de socurs dl „elicoter cöce“ cun nüsc loghi bel da odëi

Ara se trata de na istituziun

y che se identifichëia oramai cun

formalmënter onlus, porchël de

„Raiffeisen“. I organisadus dla gara

n’assoziaziun de volontariat zënza fins

de schi dla Copa dl Monn „Sasslong“

de davagn, mo che porta por so ütl y

ia en Gherdëna à calcolè che la faziun

por süa efiziënza na faziun positiva

promozionala dla trasmisciun dla gara

nia da ponsè demez por nosc turism.

söla televijiun (che vëgn mostrada sura

Deache an po l’odëi dër bun, vëgnel a

döt le monn) vêl 700 Euro al secund.

s’al dè por nos, Raiffeisen y Assimoco,

An po porchël fà fora, do avëi fat les

na faziun economica direta. L’elicoter

proporziuns, tan che na sponsorisaziun

che nos sponsorisun à da trames les

regolara y nia ma episodica (sciöche

perts i loghi „Raiffeisen“ y „Assimoco“

la sponsorisaziun de n evënt), l’odëi

bel da odëi. La faziun n’é porchël

l’elicoter dl Aiüt Alpin cun nüsc loghi,

nia ma por la Val Badia, mo por döt

por le plü tles trasmisciun plü ćiarades

le Grup. Implü à „Raiffeisen“ inće n

sciöche i notiziars y söla stampa po

significat por i sciori todësc y porchël

valëi.

él inće indiretamënter na faziun por la R+V (Raiffeisen und Volksbanken

L’efiziënza y ći che desfarenziëia

Versicherung) ti Paîsc Todësc. Le fat

l’Aiut Alpin da d’atres organisaziun

che al vëgn inće dant le logo Assimoco

de socurs é dantadöt l’esperiënza de

103 Sënta logistica dl Aiüt Alpin Dolomites a Pontives

Raffael Kostner - che é stè l’ideadù

dles scuadres dl C.N.S.A.S., B.R.D.,

– y de Willy Costamoling y Gino

S.A.G.F. (soccorso alpino della Guardia

Giacomelli sü colaboradus, mënacrëp y

di Finanza), dla Polizia de Stat y di

respetivamënter presidënć dl Aiüt Alpin

Carabinieri. Dal mëis de forà 2015 incà

dla Val Badia y dla Val de Fascia. Ëi mët

vëgnel fat i intervënć cun l’elicoter nü,

adöm la pasciun por l’ativité de socurs

model EC 135 T3, ćiamò plü efiziënt y

y l’amur por les munts, y, deboriada cun

saurì da manajè.

i dui piloć Marco y Gabriel (fredesc de

Les cherdades de socurs al Aiüt Alpin

Raffael) conësci vigni picia valada y vigni

gnô plüdadî fates diretamënter ala

canalun dles Dolomites sciöche sües

basa, laôta sö dala Ütia Sanon de

gofes. L’efiziënza é inće dada dilan ala

Raffael sön Munt de Suc. L’elicoter piâ

colaboraziun preziosa y insostituibla

ia diretamënter aladô dles cherdades,

cun les 17 scuadres dl socurs

zënza l’intervënt de mediaturs, da

alpin dl C.N.S.A.S. (corpo nazionale

n’altëza de 1850 m, che ascurtâ

soccorso alpino dl C.A.I.) y dl B.R.D.

dassënn le tëmp de jore. Plü tert, por

(Bergrettungsdienst tl Alpenverein).

rajuns ecologiches y ambientales, é

La sënta logistica dl Aiüt Alpin

la basa gnüda trasferida jö tla valada,

Dolomites a Pontives à n team

a Pontives, nia dalunc da Urtijëi a

d’intervënt metü adöm da: n pilot, n

n’altëza de plü o manco 1.100 metri.

dotur anestesist, un che laora cun la binda, sciöche inće da n mëmber dl Aiüt

Implü à la Provinzia che à instëssa

Alpin metü a desposiziun da öna dles

dui elicoteri „Pelikan“ ingalin tut la

17 scuadres locales. Implü, d’invern y

dezijiun che les cherdades messâ gnì

tl caje de lovines, vëgnel inće metü a

fates tres le 118 y de conseguënza gnôl

desposiziun – a turnus – ćians da pert

tut a Balsan la dezijiun sön la priorité

104

y ći elicoter che ê da menè. A Balsan êl

Inće chilò sunse sta i promoturs.

scialdi la tendënza de menè i „Pelikan“

Intratan àn spo inće a livel provinzial

y porchël ê i intervënć dl Aiüt Alpin jüs

capì l’importanza da menè le team che

dassënn zoruch, tan da le mëte te na

é le plü dlungia al post dl intervënt,

gran crisa finanziara. N pez alalungia

partin sö le teritore provinzial te trëi

â Raffael y Willi instësc paié cun sü

zones.

mesi. Willy, Alfons, Renato y Raffael

I reportun chësc por desmostrè

ê gonot en contat y canche al ê gnü

l’importanza dl contribut promozional

fora chësta situaziun, êl gnü ponsè da

che l’Aiüt Alpin ti à dè al turism de nosc

se dè da fà cun n sostëgn dles Casses

raiun.

Raiffeisen.

Nia da desmentié n’é le reclam por

Incër la fin di agn ’80 â Renato n

Raiffeisen y Assimoco. Tl 2014 à

iade incuntè Raffael a Balsan che ti

Assimoco paié fora ales Casses dl Grup,

â cuntè de chësta situaziun. Dedô ê

tla Provinzia, por l’ativité d’assiguraziun

Raffael y Willy jüs da Alfons (che ê

fata tres le Sorvisc d’Assiguraziun

inće mëmber dl Aiüt Alpin da Corvara)

Raiffeisen (che sciöche dit dessura é

por fà na reuniun tl Hotel Col Alto. Plü

al pröm post tla lista dles 15 sozietês/

tert êl spo gnü organisé na incuntada

agenzies che laora tla Provinzia):

ofiziala te na ütia sön Piz Sorega

9.250.000 Euro de comisciuns, cun

olache al ê inće rové adalerch sozi dla

n aumënt de 900.000 euro respet al

Federaziun Cassa Raiffeisen y dles

2013.

Casses Raiffeisen dl raiun interessades

Por ći che reverda nosta Cassa,

al’ativité dl Aiut Alpin. Inće Raffael y

sperunse de rové defata a 1.000.000

Willy ê rovà adalerch cun l’elicoter y â

de euro de comisciuns. I se baratun

portè dant la situaziun. Insciö ê spo

jö regolarmënter cun Bornech al

döt pié ia. An â metü a desposiziun

pröm post, tla tlassifica che tol ite les

n contribut che é spo deventè na

comisciuns incassades dales Casses.

sponsorisaziun regolara. Insciö àn

Al é tler ći importanza che nosta

podü salvè la situaziun.

iniziativa (da se dè jö cun les

La desponibilité dla sponsorisaziun da

assiguraziuns y da les promöie) à albü

pert de Assimoco é gnüda a s’al dè tres

tla creaziun de valur por nos y por le

la presënza dl diretur dla Federaziun

Grup.

Raiffeisen signur Konrad Palla, Anton Kosta diretur dla Cassa Raiffeisen

L’ativité dl Aiüt Alpin y süa faziun

da Bornech y de Renato Andriolo

promozionala é trata adöm ti dać chilò

diretur dla Cassa Raiffeisen Val Badia.

dessot:

Düć à menè do ti organisms a Milan,

- Intervënć tl 2012 indöt 698, de chisc:

deboriada cun i rapresentanć de R+V.

- 196 te Gherdëna

N gran mirit de chësc vers à le diretur

- 118 tl’Alta Badia

Palla.

- 3 a La Val

- 20 a Al Plan

- Intervënć tl 2014 indöt 707, de chisc:

- 116 a Suc y söla Munt de Suc

- 182 te Gherdëna

Total 453 tles zones che s’interessëia

- 93 tl’Alta Badia

te na manira particolara. De düć i

- 4 a La Val

intervënć, 406 é stà cun desfortunà de

- 23 a Al Plan

nazionalité taliana, 165 de nazionalité

- 109 a Suc y söla Munt de Suc

todëscia y 127 de atres naziuns.

- Total 411 tles zones che s’interessëia

- Intervënć tl 2013 indöt 669, de chisc:

intervënć, 449 é stà cun desfortunà de

- 161 te Gherdëna

nazionalité taliana, 167 de nazionalité

- 116 tl’Alta Badia

todëscia y 91 de atres naziuns.

- 7 a La Val - 11 a Al Plan

Tl 2015 cina mez agost à l‘Aiüt Alpin

- 118 a Suc y söla Munt de Suc

Dolomites fat 628 intervënć.

- Total 414 tles zones che s’interessëia te na manira particolara. De düć i intervënć, 415 é stà cun desfortunà de nazionalité taliana, 162 de nazionalité todëscia y 92 de atres naziuns.

Aiüt Alpin Dolomites

105

te na manira particolara. De düć i

106 Sponsoring campionat palê VSS „scuadra U13”

Contribut por le ressanamënt dl tët dla dlijia Lungiarü

Sponsoring ativitês joniles invernales

Sponsoring gares de Copa Europa y Copa dl Monn

Contribut por le tru de meditaziun a San Martin

Contribut por laurs prò la dlijia da La Val

Sponsoring Tennisclub Ladinia

Concurs internazional de dessĂŤgn

Contribut ala Musiga de San Martin de Tor

107

Sponsoring Badiamusica

108

20. SITUAZIUN DL PERSONAL TLES CATER CASSES Y TLA SËNTA AL MOMËNT DLA FUJIUN Les cater casses, protagonistes tl

svilup teritorial cun la daurida de filiales

arjigné ca la fujiun, â indöt cater

nöies cun döt ći che aldî laprò, ćina ala

dependënć:

daurida dl’ultima filiala. I baiarun inće dl

- Calfosch: dui

Consëi d’Aministraziun y di Revisurs di

- Badia: 1 a mez tëmp

Cunć te chësc tëmp.

- La Val: un

I metun man cun Calfosch y lasciun

- San Martin: 1 a mez tëmp

Corvara por ultima, deache al ê tler che a Corvara fóssel restè le personal

Le laûr por unifiché les Casses, chël

„de rest“ nia indespensabl por les

por la daurida dla sënta a Corvara,

filiales i ultimi dis dl ann y spo por le

l’intenziun de tignì daverć düć i ofizi

funzionamënt di ofizi.

döta l’edema, la nezescité de tignì

A Calfosch êl ala fin dl ann Marlene

te vigni ofize incër la fin dl 1972 la

Clara, y, dai 19 de dezëmber 1972 inant

contabilité nezesciara por podëi stlüje

Alessandro Irsara, che â laurè pro le

jö la contabilité definitiva, la formaziun

Credito Romagnolo. I se recordun che

di bilanc da mëte adöm te un su, la

Alessandro Irsara â dè jö i documënć

contabilité da vigni dé y l’ativité de

por l’assunziun te na coperta ghela

portina, à orü dì to sö personal (che â

intestada al Credito Romagnolo. Paul

bele laurè tla banca o almanco che â

Feichter, tut sö a Calfosch de setëmber

laurè te n ofize) por ester bugn de pié ia

dl 1972 por fà pratica, ê gnü menè incër

cun na sora aziënda ai 2 de jenà 1973.

la fin de dezëmber a Badia. Giuvani

Canche al gnô arjigné ca la fujiun, â les

Pescoller â dè les demisciuns por jì a fà

cater Casses interessades, indöt cater

le secretêr tl Comun da La Val.

dependënć.

Da d’altonn êl rové a Calfosch na

Ćiarun plü avisa ći personal che

mascinn Kienzle, cumprada de secunda

al ê y olache al laorâ. I tolarun en

man dala Raika de Ćiastel, porchël

conscideraziun le personal che laorâ

ân podü arbandonè le vedl sistem de

tla fasa dan y do la fujiun, sciöche inće

contabilité.

de chël personal che diretamënter

Paul Feichter â porchël ćiamò podü

o indiretamënter â daidé pro la

porvè fora la contabilité a mascinn,

consolidaziun dla fujiun y dedô pro le

por podëi spo adorè la mascinn che ê

daverta al publich ai 2 de jenà 1973.

ćiamò pordejü da insigné jö Alessandro

I ultimi dis dl ann s’â Renato Andriolo,

Irsara che ê gnü tut sö ai 19 de

deboriada cun Raimund Irsara (che â

dezëmber. Sciöche an po odëi:

intratan rové le soldà) dantadöt dè jö

al ê dër püch tëmp.

cun l’organisaziun dl ofize dla sënta y

I ultimi dis dl ann â Paul Feichter

cun la gestiun. I pröms dui dis dl ann,

surantut le laûr a Badia, impede

ai 2 y ai 3 de jenà, â Raimund Irsara

Oswald Pitscheider, che laorâ a mez

messü jì zoruch a stlüje jö la contabilité

tëmp y che ê spo rové a San Martin a

dl Battaglione Bolzano. Chisc dui dis

tëmp plëgn. L’ofize a Badia ê tla ćiasa

ê Renato Andriolo restè su a Corvara,

de Oswald Pitscheider a San Linert.

deache Eusebio Sottara, che ê apëna

Al é da recordè, y chësc vêl por düć i

gnü tut sö, â metü man so sorvisc ai 8

ofizi cun ma un n dependënt su, che

de jenà. Canche Raimund Irsara ê gnü

le tëmp por fà la contabilité dependô

zoruch, y cun Eusebio Sottara t’ofize,

dal’ativité de portina. L’orar da lascè

êson indô rovà ite te n ritm normal,

vëies da sëra ê porchël dër flessibl.

tan por dì.

A La Val ê döt jü inant sciöche denant,

Pié ia cun chëstes condiziuns é stada

cun Giovanni Moling che ê bele da

na gran sfidada.

deplü agn dependënt.

I messun bëgn dì che ùn abiné

A San Martin â Oswald Pitscheider

colaboradus dër orentis, che é sta bugn

ciafè le laûr a tëmp plëgn tla filiala che

da s’adatè, da colaborè y é dagnora

ël conesciô bele dî.

sta a öna da imparè ite y azetè tres

Al ê ma plü da organisé, gestì y fà pié

indô compić nüs. Al é stè meso insciö

ia Corvara te chësc momënt critich.

da mëte adöm n grup che tignî adöm y

Renato Andriolo che s’â dantadöt dè

portâ responsabilité.

jö cun la realté y le funzionamënt dles Casses Raiffeisen a Calfosch dal 1. de merz 1972, s’â dantadöt cruzié dl’organisaziun dla sënta, deboriada cun Alfons Pezzei che ê dagnora presënt. Gonot êsi jüs deboriada a Balsan a to mascinns, atrezatöres, aredamënt, l’armè de segurëza y ćinamai le material d’ofize. Feter döt ê gnü tut da Amonn, olache Kirchmair ê responsabl por les venüdes. Plü tert àl metü sö la Dreika, cun chëra che colaborun dötaurela. Sciöche an po odëi, ne jôra nia ma de contabilité y aministraziun. La sënta messâ gnì

109

intratan inće tl ofize a Badia. Ël â inće

21. FILIALES NÖIES

110

AL PLAN De mà dl 1972, tratan la festa por

Carlo Tamers, tl frabicat tl zënter.

l’inauguraziun dla sënta, ê le signur

Chilò â metü man les tratatives che â

Anton Feichter da La Pli de Mareo jü a

acompagné la daurida dles filiales y

baié cun le dr. Silvius Magnago, dijon

spo la costruziun y la restrotoraziun.

de se dejidré la daurida de na Cassa tl

I locai nominà dessura ê en pert tuć ite

Comun de Mareo. Feichter â albü na

dala botëga de na certa signura Walde.

funziun primara tla Raiffeisen de so

Al n’ê nia saurì da sciacarè impara,

paîsc; cassa che ê spo gnüda stlüta por

mo ëra ê tl medemo momënt inće dër

les gaujes storiches che i conesciun.

valënta deache pro vigni incuntada

Le dr. Magnago â reagì positivamënter,

ciafânse ega de vita. Les incuntades

impormeton da se dè jö cun la cossa.

dorâ feter dagnora scialdi dî y ala fin

Nos n’ân aprofité y ite por i agn ‘70

êra jüda da se mëte a öna, mo an ne sa

ânse menè ite la domanda y tl medemo

nia sce por mirit dl’ega de vita o deache

tëmp êl gnü metü man da chirì n local.

ên stà bugn da la baié sö. Nia de

Do avëi tut en conscideraziun deplü

importanza secondara n’ê stè l’import

poscibilitês, ânse chirì fora i locai de

che ân messü paié.

AL PLAN: filiala dla Cassa Raiffeisen Val Badia daurida tl 1976

Do che ara ê jüda bun por n pez sön chësta plaza de paîsc, inće sce nia düć s’odô de bun edl, ânse ponsè de chirì fora n frabicat de proprieté. L’ocajiun ê gnüda a s’al dè, canche i ân ciafè le toch de terac dlungia le Hotel Posta.

Deache nos ân interès, s’â le signur Mutschlechner, proprietar dl Albergo ciafè la poscibilité de frabiché dlungia so confin, a condiziun che ël pois fà sö na ćianoa che é spo deventada sënta dla Scora de Schi. Mo ara ne jô nia da ciafè n’acordanza por döt y les tratatives s’â trat en lunch, ćina che ara é jüda da fà sö n frabicat tl post olache al é śëgn la cassa.

I ofizi é gnüs partis sö bun y arjignà ite cun l’atrezatöra moderna. Al é gnü fat n salf por les sentades, a desposiziun dles uniuns dl paîsc.

AL PLAN: festa de inauguraziun por l’amodernamënt di locai dla Cassa tl dezëmber dl 2011

111

Posta ponsè da sfruté la situaziun. I ân

112

LA ILA A La Ila n’êl mai stè na Cassa

Carabinieri s’un foss jüs. I orôn spo nos

Raiffeisen. I orôn daurì na filiala,

fà sö n frabicat da partì sö te trëi perts:

deache cun la fujiun s’ânse tut dant

öna na pert por nosta filiala, che foss

de corì bun le teritore. La filiala messâ

spo deventada nosta proprieté, öna na

ester te na posiziun strategica, a na

pert por la Caserma di Carabinieri che

manira da abiné inće i tliënć da San

restâ de proprieté dla fam. Rottonara

Ćiascian. Le post ideâl ê la Caserma

y n’atra pert destinada a fins comerziai,

di Carabinieri, söl incrujada por jì

tres de proprieté dla fam. Rottonara.

a San Ćiascian. Mo sciöche an sa,

Fat fora chësc, messânse fà fora avisa

tles Casermes di Carabinieri él inće i

co partì sö le frabicat y i posć por lascè

Carabinieri. I ân impröma tut sö contat

jö i auti, en relaziun ai cosć che nos ân

cun la signura Loise Rottonara, che

por fà sö döt le frabicat y stabilì tan che

ê atira stada a öna, mo che ne savô

le fit nü por na Caserma di Carabinieri

nia dër olâ mëte man. I ân spo tut sö

plü grana y moderna fajô fora. Chësc

contat cun i Carabinieri, y deboriada

problem ê dla fam. Rottonara, mo al

cun Loise Rottonara sunse jüs deplü

pesâ sön le tëmp de realisaziun.

iadi a Balsan dal Colonel dl CC da

Ala fin ê döt jü bun y an â podü fà sö

Balsan. Le frabicat ê en malester

le frabicat.

y porchël ê le Colonel, che sperâ te

Diretur de filiala é deventè Alessandro

na Caserma moderna y funzionala,

Irsara cun Günther Fistill y Elisabeth

interessè. Cun Loise Rottonara ânse

Penazzi.

baié de trà jö la caserma canche i LA ILA: filiala dla Cassa Raiffeisen Val Badia daurida tl 1992

Tl 1991 êl gnü metü man de fà la zona

2 comerziales. Les atuales 60 dites

artejanala a Pidrô. La dezijiun ê gnüda

artejanales dl Comun ti dà laûr a 260

tuta dal Comun, do che al ê gnü fat n

dependënć sön 1.344 abitanć.

referendum, olache la popolaziun podô

En previjiun dl svilup de Pidrô â

chirì fora danter le svilup turistich che

nosc Consëi d’Aministraziun tut la

ess orü dì fà lifć, bunamënter fóssel

dezijiun de daurì na filiala, che é spo

gnü fat lifć de coliamënt cun Al Plan.

efetivamënter gnüda daverta al publich

De conseguënza fóssel dessigü stè

al 1. de setëmber 1993.

tröp trafich y al foss gnü roviné le paîsc. Al ê gnü chirì fora de mantignì

Dal 1993 al 1999 êl ma un n dependënt.

l’economia locala da paur/artejanala,

Tl 1999 é spo i dependënć deventà

cun la poscibilité da se slarié fora

dui, dal momënt che chësta filiala â

a Pidrô. Laôta êl 12 dites a Pidrô,

ciafè le compit da fà le tesorier por i

al dédaincö n’él 55 y de chëstes;

ënć publics. En chël ann ê i dependënć

40 é artejanales, 5 turistiches y 10

danter Pidrô y La Val deventà cinch.

comerziales.

Ciafè n local a Pidrô n’ê nia stè ri.

Tl paîsc da La Val êl laôta 20 dites

Le sorvisc da tesorier y le svilup dla

artejanales, 24 turistiches, de chëstes

zona s’à damanè cun le tëmp na

16 „bed&breakfast“ y 20 d’agriturism,

restrotoraziun interna dla filiala.

PIDRÔ: filiala dla Cassa Raiffeisen Val Badia

113

PIDRÔ

114

22. RAPINES Inće sce an à dagnora ćiarè de tignì

- La Val, otober 1987

alt le livel de segurëza y la cualité di

Ala fin d’otober dl 1987, püch denant

sistems d’alarm y segurëza, unse

co stlüje la Cassa, salta ite na porsona

dagnora ponsè che al ne foss nia dër

cun na ćialza foscia sura le će jö, y,

stè le prigo de na rapina, ma bele

manacian cun na pistola, fejera pone

sce an pënsa ala conformaziun dl

jö sön funz i trëi tliënć presënć, se

teritore, cun les strades por jì ite y fora

fej dè i scioldi te cassa y inće chi te

ti paîsc. Mo i se falân. Inće sce ân a

tresor. Mo le dependënt é bun da ne

desposiziun mesi de prevenziun, unse

ti dè nia les zetoles da 100 y da 50

dal 1987 inant albü rapines, de chëres

mile che ê ascognüdes. Le malvivënt

che baiarun chilò dessot. Por fortüna

sciampa spo cun n auto parchegé dan

é le dann ma stè finanziar, a pert la

l’albergo Rosalpina zënza lascè na

spordüda che i protagonisć s’à dè.

pedia. N valgügn mëisc dedô à döes porsones che l’â odü tla müsa - dan

- San Martin, ai 13 de jenà 1987:

la Cassa - dan y do la rapina, conesciü

Na porsona mascherada va ite ti locai

sön n foliet sciöche chël responsabl

dla filiala, jon diretamënter devers dl

dla rapina söl Renon. Ara se tratâ de n

titolar Bruno Morlang. Le dependënt

jonn da Kaltern.

Oswald Pitscheider é stè bun da fà pié ia l’alarm tratan che le rapinadù se

- Calfosch, 28 de aurì 1994:

fajô dè 100 miliuns de lires y stlopetâ

Trëi porsones mascherades se

cun süa pistola daìte tl local. Defora

presënta danmisdé ia, y cun pistoles

êl n complize che tignô sot a control

se feji dè i scioldi, zirca 35 miliuns.

n grup de porsones che tolô pert a

Arjignà da sciampè, vëighi canche ai

na sopoltöra, stlopetan sura sü ćes

é por jì da porta fora, i Carabinieri sön

fora, sö por le mür dl‘ostaria Dasser.

plaza. I leri va zeruch tla filiala y tol na

Dedô ési debota sciampà cun na jeep,

tliënta sciöche ostaje. Le dependënt

resultada arobada, sö cuntra Anvì (Ju

Arnold Alton se pîta cun gran coraje

da Picolin) olache ai é jüs fora de strada

da jì para impede la tliënta. A chësc

y da da olache i dui leri é spo sciampà y

punt comana i dui delincuënć i trëi

n’é nia plü sta da afustié. I dependënć

dependënć da jì para, mo canche ai

arata che un di dui foss n conesciü

s’intënn che t’auto n’él nia lerch por

preiudiché da Porsenù, arestè n gröm

düć, feji ma sentè ite Arnold Alton y

de iadi por rapina.

Ottavio Mussner y pëia ia döt dassënn devers de Corvara, jon spo cuntra La Ila y spo ite a San Ćiascian.

- San Martin, ai 27 de otober 2000:

strada ê la strada por rové a La Ila ma

Dales 9:50 da doman va dui ëi cun le

daverta da un n vers por n valgügn

müs corì - impröma un y spo l’ater - ite

cënć metri. Ai é bugn da superè chësc

tla filiala. Le pröm dij val’ de n valia, tira

ostacul (an ne sa nia co), va spo inant

fora n cortel, salta sura le banco ite,

cuntra San Ćiascian y fej gnì fora i

sbürla i dependënć te bagn y se fej dè

ostaji ite dal ćiamp dal sport. L’auto

i scioldi te cassa, zirca 70 miliuns de

va inant y vëgn spo ciafè sön Ju de

lires. La soma ess ćiamò podü ester

Valparola. L’archirida di leri, fata

maiù, sce al ne foss nia te chël momënt

inće cun l’elicoter, n’à portè a degun

gnü ite n tliënt che à insciö sciuré

resultat.

sotissura le plann di dui delincuënć che à portè a fin la rapina inće sce al ê na porta dopla blindada. Döt é sozedü te n cörtiscimo tëmp, por fortüna zënza

Articui dles rapines fora dl foliet “Alto Adige”

violënza.

115

Al é da tignì cunt che por laûrs sön

116

23. PROSPETIVES Y SVILUPS POR LE DAGNÌ Mai sciöche śëgn é le monn dl credit

l’efiziënza y la capazité da se

tl laûr da se svilupé dër dassënn, sot

patrimonialisé, n’él nia da podëi ponsè

a vigni punt d’odüda. Al é tl laûr da

che la situaziun por les BCC restes

nasce danter l’ater na assoziaziun

anfat.

bancara europeica, che tolarà sö les

Le sistem dles BCC é aladô de na

desposiziuns dla BCE (Banca Zentrala

inrescida dl’Antitrust le cuarto grup

Europeica), dles banches zentrales

bancar dla Talia y al é en espanjiun.

nazionales, dla Comisciun Europeica,

La inrescida confermëia che les BCC se

di guerns nazionai y regolarà danü

dà jö dantadöt cun l’aiüt finanziar, o

la strotöra dles singoles banches, di

dì che ëres laora dantadöt cun i sozi y

grups y di raporć danter ëi. Sce l’ABI

cun sües partezipaziuns. Chësc o dì che

(Assoziaziun Bancara Taliana) se tol

ëres fej süa ativité aladô de ći che é odü

dant de promöie prinzips ispirà ala

danfora dai statuć y dala lege. Chësc

imprenditorialité y ala realisaziun

é ći che les desfarenziëia en sostanza

de n marćé lëde y de concorënza tl

dala manira de laurè dles banches

sistem bancar a livel nazional, a livel

popolares.

dl’Uniun Europeica, che tl dagnì arà la

Le grup ti da laûr a 37.000 dependënć,

prevalënza, messaràn tignì cunt de

cöi adöm dai tliënć passa 160 miliarg

messëi mudé i statuć por i adatè ales

de Euro y nen investësc 135.000

strotöres nöies sides dles banches che

miliarg dantadöt pro les families, i

di grups, cun le fin dl control di risć,

artejagn y dites piceres y mesanes.

dla governance y dla capazité da se

Le patrimone superëia i 20 miliarg

patrimonialisé.

de Euro y ai 30 de jügn 2014 él gnü

De chësc vers va inće la trasformaziun

registré n „Tier 1“ mesan dl 16%, che é

dles Banches Popolares de na certa

dër bun, respet a na mesaria dl 11-12%

dimenjiun: da sozieté cooperativa te

dl rest dl sistem di credić. Mo la soma

sozieté por aziuns, sciöche odü danfora

di credić da sblochè - che é stada ćina

dal Guern.

püch denant scialdi plü bassa respet a

Les BCC ne toma por le momënt nia ite

chëra dl rest dl sistem de credit - ti röia

sot a chësc provedimënt, mo an sa bele

tres plü pormez. Le „Tier 1“ mosöra la

che inće por ëres éson tl laûr da ponsè

solidité finanziara de na banca, metüda

a na trasformaziun radicala.

adöm dal raport danter patrimone y

Dl ater vers, sce al vëgn odü danfora

atif de bilanz, metü en relaziun al risch

por les Banches Popolares les

de credit. Ćiamò n iade vëigon tan

mudaziuns che i ùn odü, por aumentè

indespensabl che le patrimone é.

117 Consëi d’aministraziun y Revisurs di cunć - 27.04.2012 dr. Fortunato Verginer, raj. Alfons Pezzei, dr. Hubert Obwegs dr. Paolo Vanzi, p.i. Georg Mutschlechner, raj. Bruno Castlunger, dr. Renato Andriolo, dr. Artur Conrater, Angelo Frenes, Christian Thaler, raj. Pasquale Verginer

Le grup é organisé te na rëi de 400

Banca d’Italia ai 2 de forà 2014, odô

BCC - Casses Rurales (bele ma te nosta

Carmelo Barbagallo - chef dl Control

regiun n’él 100) cun 4.500 portines,

- la soluziun poscibla tla costituziun

passa n miliun de sozi y 5 miliuns de

de na holding che toless ite dötes les

tliënć. Mo chësc o inće danter l’ater dì

Casses, a livel nazional, lascian to pert

400 Consëis d’Aministraziun y inće tan

inće aziëndes che ne fej nia pert dl

d’aministraziuns.

monn cooperatif, che söla basa de ći

Chësta strotöra despartida sö, é -

che an à aldì, podess ćinamai avëi la

aladô dla Comisciun Europeica -

maioranza de capital dla holding.

n elemënt de deblëza tl contest dl

Chësc por dì püch, desfajess le

sistem bancar. Al é porchël tler che

carater de credit cooperatif.

tl scenar europeich nü, gnaràl tut

Nosc Grup (tres la Federaziun

provedimënć por razionalisé chësta

Raiffeisen) s’impunta cuntra na te’

situaziun. Bunamënter gnaràl fat

operaziun fata a livel nazional, y prô

na restrotoraziun dla rëi dl sistem,

da la realisé a livel provinzial, tolon ite

metüda adöm atualmënter da BCC,

ma les Casses Raiffeisen, tignon cunt

Federaziuns, Iccrea, Casses Zentrales,

dl bun livel de patrimonialisaziun atual,

por n’avëi nia tan na gran despartiziun

tignon cunt che le bilanz consolidé dl

y aumentan insciö l’integraziun

2014 é positif por ca. 90 miliuns de

por superè i limić dla dimenjiun y

Euro y tignon inće cunt dla validité de

razionalisaziun dla „governance“.

süa governance.

Te n convëgn metü a jì a Balsan dala

118

Le fat che le medemo dé, ai 12 de forà,

Chisc elemënć é, aladô de n valgügn

a Milan, à le diretur dla Banca d’Italia

stüdi conesciüs (danter l’ater

dr. Visco dè pro che l’integraziun

dla Deutsche Bank), sce ai vëgn

podess gnì fata por grups, lascia sperè

acompagnà da inovaziun tecnologica

en bun. An podess porchël ponsè a na

sciöche le mobile banking y la

holding a livel provinzial, che te nosc

multicanalisaziun (podëi s’anuzé de

caje podess ester la „Zentrala“.

tecnologies eletroniches/telematiches,

L’art. 45 dla Costituziun reconësc

en particolar cun i „smart phones“,

„la funziun soziala dla cooperaziun a

por les operaziuns y i sorvisc dla

carater de aiüt finanziar zënza fins

banca) na garanzia de suzès. Nosta

de speculaziun privata“, y sce por aiüt

Cassa é organisada dër bun de chësc

finanziar vëgnel miné dantadöt l’ativité

vers, éra pö sostignida da n Zënter

cun i sozi, mësson dè pro che chësc po

de Elaboraziun Dać modern, che se

ma gnì fat sce an é presënć söl teritore

renovëia tres danü.

y sce an é lià al teritore.

N articul gnü fora da püch sön na revista spezialisada dij:

Consëi d’aministraziun y Revisurs di cunć - 24.04.2015

De chësc vers ti ćiarunse a nosc dagnì

mescolare tradizione, mutualità

cun na certa trancuilité, signüsc de

e innovazione è immortale e ciò è

nos instësc y dër motivà inće sce se

talmente evidente che in un paese

rendun cunt che i messarun afrontè na

notoriamente avanzato come gli

revoluziun.

USA si sta rilanciando il ruolo delle

La presënza sön le teritore dla Val

„banche di prossimità“ (come vengono

Badia y Fodom se darà inće tl dagnì

chiamate le banche locali) perchè

l’oportunité da ti stè dlungia a nüsc

considerate cinghia di trasmissione

tliënć y sozi por n svilup dl’economia

insostituibile per lo sviluppo locale,

locala sann, sterch y balanzè.

tra economia finanziaria ed economia reale. Ecco perchè qualsiasi modello di ristrutturazione del credito cooperativo non potrà prescindere dalla salvaguardia delle sue caratteristiche fondamentali.”

119

“Un credito cooperativo, capace di

NOTES SÖN L’ AUTUR Dr. Renato Andriolo

Nasciü a Urtijëi (Gherdëna) tla provinzia de Balsan, ai 25 de merz dl 1940, residënt a San Ćiascian,

120

tla strada Glira, 40.

Do avëi fat la scora elementara, mesana y alta a Urtijëi, àl ciafè le diplom da rajonier tl ann 1960, cun le sistem de stüde paritetich taliantodësch odü danfora por les döes

Tl 1970 làscel l’ativité bancara por

valades Ladines de Südtirol.

se dediché ales ativitês de familia y

Stüde universitar de economia

en particolar dal 1970 al 1972, se dàl

aziendala ti agn ‘60.

jö cun so hotel y cun d’atres ativitês

Laurea de soziologia, direziun de

privates.

stüde antropologia culturala tl 1996

Tl 1972 röiel tla Cassa Rurala Ladinia

tla Université da Urbino, cun na

da Calfosch, cun le fin d’organisé la

dissertaziun söla storia, cultura

fujiun cun les atres trëi casses dla Val

y mîć y usanzes te Südtirol.

Badia. La fujiun vëgn a s’al dè cun gran

Tl 1960 mëtel man l’ativité bancara

suzès y devënta operativa bele en chël

pro la Banca de Trënt y Balsan, inćiaria

ann. Ara se trata dla pröma fujiun tla

che döra ćina tl 1970, tolon ite por na

storia dles Casses Rurales de Südtirol.

buna pert l’inćiaria da diretur de filiala.

Danter l’ater é la pröma Cassa Rurala

Amesaìte él stè na interuziun, dal 1962

de Südtirol gnüda metüda sö tla Val

al 1963 por fà le soldà sciöche ofizier di

Badia tl 1889.

„Alpini“ a Aosta y te Südtirol.

121

122