Topic historie

Afb. 1: Firma Kloosterman wordt opnieuw gebouwd, Broerstraat 68

Jac Maris en de Nijmeegse wederopbouw

De stad Nijmegen lag er na de Tweede Wereldoorlog zwaar gehavend bij. Het bombardement van februari 1944, de acties van de Duitsers bij hun aftocht en de beschietingen tijdens de winter van ’44-’45 hadden grote gaten geslagen in de bebouwing. Bovendien was er in de benedenstad al decennia lang sprake van verwaarlozing. Er kwam een grootscheepse renovatie op gang: de wederopbouw. Architecten leverden plannen voor woonhuizen en winkelpanden en kunstenaars kregen opdrachten om daar decoraties bij te maken. Jac Maris is een van hen.

In 1950 kwam zijn eerste werk tot stand: een reliëf boven de ingang van de bekende boekhandel Kloosterman in de Broerstraat (afb. 1 en 2). We zien een man en een vrouw met aan hun voeten enkele boeken: zij symboliseren proza en poëzie. In kleine reliëfs eromheen diverse figuren en attributen die staan voor religie, cultuur, natuur, gezin en kinderen, onderwerpen die aansloten bij het assortiment van Kloosterman. Het reliëf van Maris sierde de gevel overigens niet zo lang. Toen de winkel in andere handen overging nam de vertrekkende eigenaar het kunstwerk mee. Een tijd geleden vonden we het terug in een tuin in Breda, bij familie van de laatste eigenaar, als een verdwaalde herinnering aan de Nijmeegse wederopbouw.

Een jaar later, op 29 juni 1951, opende Charles Hustinx, burgemeester van Nijmegen, het grote flatcomplex op Plein 1944, op de hoek met de Houtstraat. De burgemeestersvrouw onthulde bij die gelegenheid het kunstwerk dat op de gevel was aangebracht: een Mercurius met de jonge Bacchus gemaakt door Jac Maris (afb. 3).Architect was Roel Rodenburg, een vriend van Maris. Er was voor Mercurius gekozen omdat op Plein 1944 de begane grondetages bestemd waren voor winkels en restaurants en Mercurius was de Romeinse god van de handel. Hij wordt altijd voorgesteld met vleugels aan handen en voeten, omdat handelaren vaak snel beslissingen moeten nemen. In de mythologie is hij ook de opvoeder van Bacchus vandaar dat hij die hier aan de hand heeft.

In 1954 werd in de Burchtstraat het grote modehuis Gerzon heropend. Deze firma is er niet meer maar het gebouw is bewaard gebleven en staat op de gemeentelijke monumentenlijst.

Maris maakte daarvoor een serie van zes gevelreliëfs die alle betrekking hebben op dieren en planten die nuttig zijn voor kleding van man en vrouw (afb. 4).

Een jaar later, in 1955, werd in de Broerstraat op nr. 44 de schoenenzaak geopend van de firma De Mandt. Het is een pand met op drie verdiepingen inpandige balkons waarvan de zijmuren zijn verfraaid met decoraties in graffito. Dat is een techniek waarbij lagen specie in verschillende tinten worden aangebracht waar de kunstenaar later een voorstelling in uitkrast. Het onderwerp is hier vrij gekozen: geen schoenen maar flora en elegante vrouwfiguren (afb. 5). Een werk van Maris waar de ouderen onder ons nog prettige jeugdherinneringen aan kunnen hebben is het carillon boven de juwelierszaak vanVan HoutVervergaard in de Broerstraat (afb. 6). De eigenaar was bevriend met Maris vandaar dat hij de opdracht had gekregen. Vanaf 1955 klonk daar op gezette tijden een carillon waarbij een luikje open ging en een voorstelling met beeldjes langs kwam. Er stonden altijd tal van mensen naar te kijken, vooral ouders met kinderen. Gedurende het jaar zag men dan drie vorsten voorbijkomen die voor Nijmegen belangrijk waren (geweest): keizer Trajanus, keizer Karel en de toen heersende koningin Juliana. Met Kerstmis kwam er een kerstgroepje voorbij en met Sinterklaas de goedheiligman met zijn knecht. Die laatste groep was overigens niet van Maris. De werkjes van Maris maken tegenwoordig deel uit van de collectie van Museum Het Valkhof

Het laatste werk dat we hier presenteren dateert van 1959 en stelt de vier jaargetijden voor (afb. 7). Het bevindt zich op de gevel van het gebouw aan het einde van deSint Jorisstraat, op nr. 72. Centraal een jonge vrouw, die staat symbool voor de zomer. Linksboven kale bomen, het teken van de winter. Rechtsboven vogels die de lente aankondigenen rechtsonder twee jachthonden die herinneren aan de herfst. We presenteren hier enkele werken uit de wederopbouwtijd die zich in het centrum van Nijmegen bevinden. Daar zijn overigens nog tal van andere werken van Maris te zien: reliëfs op het vroegere bankgebouw in de Hertogstraat, heraldische leeuwen op de Veerpoorttrappen en drie oorlogsmonumenten op de Waalbrug, op Plein 1944 en in het stadhuis. Die werken laten we hier echter buiten beschouwing. Meer over dat alles kunt u ieder weekend zien in het pittoreske Ateliermuseum Jac Maris in Heumen.

Afb. 7: Vier seizoenen, pand St. Jorisstraat 72

6. Drie vorsten, carillon, vroeger Broerstraat 49 Afb. 5: Meisje, sgraffitoreliëf, Broerstraat 44

Leo Ewals,

conservator Ateliermuseum Jac Maris