Concerttoelichting | Yuja Wang en Lahav Shani: Fantastique - 3 december 2021

Concerttoelichting

YUJA WANG EN LAHAV SHANI:

FANTASTIQUE

VR 3 DECEMBER 2021 • 20.15 UUR

PROGRAMMA dirigent Lahav Shani piano Yuja Wang Sergej Rachmaninov 1873-1943 Concert voor piano en orkest nr. 2 in c, op. 18 [1900-01] • Moderato • Adagio sostenuto • Allegro scherzando Pauze Hector Berlioz 1803-1869 Symphonie fantastique, op. 14 [1830] • Rêveries - Passions • Un bal • Scène aux champs • Marche au supplice • Songe d’une nuit du sabbat Einde concert circa 22.15 uur Vorige uitvoeringen door ons orkest: Rachmaninov Tweede pianoconcert: apr 2017, piano Nelson Goerner, dirigent Sir Mark Elder Berlioz Symphonie fantastique: mrt 2020, dirigent Vasily Petrenko Een uur voor aanvang van het concert geeft componist Sam Wamper een inleiding op het programma, toegang € 5. Kaartjes zijn aan de zaal te verkrijgen tegen pinbetaling. Voor Vrienden is de inleiding gratis.

Cover: De beheksing (El conjuro), schilderij van Francisco Goya (1797-98), collectie Museo Lázaro Galiano, Madrid

Sergej Rachmaninov, circa 1901

Vooruit stormen en kalm nagloeien De werken van vandaag brengen ons naar begin en einde van de Romantiek. Hyper-romantisch is de individualistische Symphonie fantastique van Berlioz, zeer modern en vol excessen, terwijl Rachmaninovs Tweede pianoconcert zich bedient van edele romantische harmonieën die op het moment van schrijven bijna passé waren. De stukken ontstonden onder bijzondere omstandigheden.

‘De zeven plagen van Egypte…’

‘Dit brengt de inwoners van de Hel in verrukking!’ De nog jonge Rachmaninov was gebroken: de première van zijn Eerste symfonie had een daad van betekenis moeten zijn, en nu oordeelde de pers zó. Zelf was hij, geschrokken, halverwege de uitvoering weggeslopen. Waarom was het een fiasco? Was er iets mis met de partituur niet of deugde de uitvoering niet? Het had er alle schijn van dat het laatste het geval was – de dienstdoende dirigent dronken – maar de pas 24-jarige Rachmaninov had nog niet het zelfvertrouwen het daaraan te wijten.

Hypnose Het oordeel kwam hard aan.

Rachmaninov verviel in een toestand van apathie. Drie jaar lang kreeg hij geen noot uit zijn pen terwijl hij, stom genoeg, aan Londen een

tweede pianoconcert had beloofd.

Zijn familie was wanhopig. Riep de hulp van de schrijver Tolstoj in. Maar Tolstojs woorden vielen verkeerd in het onzekere jongemannengemoed: ‘Je moet werken. Denk je dat ik zo tevreden met mezelf ben? Werk.

Elke dag.’ Dan maar een andere truc. Een zekere Dr. Nikolai Dahl scheen over bijzondere psychiatrische geneesmethoden te beschikken.

Hypnose. En dit leek te werken bij Rachmaninov. Gedurende een periode van vier maanden, tijdens lange sessies, praatte de arts op hem in. Wat hij precies zei, is niet bekend.

Misschien was de enthousiaste amateurmusicus Dahl simpelweg zeer stimulerend. Nog zwerven verhalen rond als zou hij eindeloos tegen zijn patiënt hebben gezegd: ‘U zult een pianoconcert schrijven. U zult er prettig aan werken’ enz. – maar dat is fictie.

Voorzichtig ging Rachmaninov weer aan de gang en mocht beleven dat in de zomer van 1900 de dammen van drie jaar opgehoopte energie in steeds hoger tempo braken. In de herfst waren het tweede en derde deel van een nieuw pianoconcert af. Op 2 december betrad in Moskou, hoewel snotverkouden en heel nerveus, een heropgestane Rachmaninov het podium en droeg met verve deze delen van het Tweede pianoconcert voor. ‘De klassieke helderheid van de vorm, de allesoverkoepelende melodie, de glans en de kracht van de harmonie […] in elk opzicht wonderbaarlijk.’ Zo sprak ditmaal de pers. Het succes moedigde Rachmaninov aan ook het eerste deel te voltooien. Op 27 oktober 1901 speelde hij het hele concert.

Het succes was ditmaal nog groter: Rachmaninovs doorbraak.

ook ik een dramatisch kunstenaar ben’.

Een gedurfde daad en aanvankelijk lag de directeur, de Italiaan Cherubini, dwars. Berlioz: ‘Het enige doel is: mijn naam bekendheid geven…’ Cherubini: ‘Et ies elemaal niet nodig dat u bekend wordt…’ Toch ging het concert door.

Maar Harriet zat niet in de zaal.

In no time Tweede poging. Tijdens een benefietvoorstelling waar Harriet iets voordroeg, zorgde Berlioz dat er van hem een ouverture klonk. Maar die ging in publieksgeroezemoes ten onder en ontging ook Harriet.

Poging drie. In no time, tussen februari en april 1830, schreef Berlioz een symfonie. Thema: Het reilen en zeilen van een romantisch genie.

Titel: Symphonie fantastique. Een revolutionair werk. Met als ondertitel ‘Épisode de la vie d’un artiste’ is het een geromantiseerde muzikale

Een groot concert in het conservatorium, met werken van alleen hemzelf, zodat ze zou zien ‘dat ook ik een dramatisch kunstenaar ben’ Gedurfde daad 11 september 1827 was de dag. Toen werd de 23-jarige Hector Berlioz onsterfelijk verliefd. In het Odéon in Parijs zag hij de 20-jarige Ierse actrice Harriet Smithson als Ophelia in Shakespeare’s Hamlet, en bezweek. ‘Ik herkende de ware grootheid, de ware schoonheid, de ware waarheid…’ Wat te doen? Zij een beroemd actrice, hij een onbekende musicus… Hij schreef haar hartstochtelijke brieven maar zij gaf haar kamermeisje opdracht deze niet in ontvangst te nemen. Dan maar andere methoden om de aandacht op zich te vestigen. Een groot concert in het conservatorium, met werken van alleen hemzelf, zodat ze zou zien ‘dat

autobiografie. Elke gemoedstemming komt langs, waarbij Berlioz voor de meest originele orkestrale effecten kiest. Bijvoorbeeld: aan het slot van de ‘Scène aux champs’ klinkt weemoedig de althobo begeleid door de verre donder van vier (!) pauken in verschillende stemming, dissonant ook nog. Berlioz’ grootste vinding is echter de ‘idée fixe’, een melodie die gedurende het werk een ontwikkeling doormaakt, steeds in nieuwe variaties verschijnt en zo de vijf delen met elkaar verbindt. Berlioz: ‘De geliefde vrouw zelf is voor de kunstenaar een melodie en een soort dwangvoorstelling geworden, die hij overal ontmoet en waarneemt.’

Van de componist Berlioz schreef zelf een toelichting bij zijn symfonie. Sterk bekort: I. De hartstochtelijke aanbidding van de geliefde. – II. De jonge kunstenaar verschijnt met haar op een bal; uitbeelding van haar lieftallige verschijning. – III. Te midden van de stilte van de natuur steekt jaloezie de kop op: als zij hem eens bedroog!

Donkere voorgevoelens; donder in de verte. Dan weer eenzaamheid en stilte. – IV. De kunstenaar weet zijn liefde miskend, vergiftigt zich met opium, droomt dat hij zijn geliefde vermoordde en ziet hoe hijzelf op het schavot wordt terechtgesteld.

Een noodlottige bijlslag van de beul onderbreekt de idée fixe. – V. Tijdens een afschuwelijke heksensabbat verschijnt de geliefde, niet langer lieflijk en zich onder vreugdegehuil mengend in de duivelse orgie. Een doodsklok, het Dies irae en met groteske gebaren dansen de geesten om het versgedolven graf.

Het kwam tot een chaotische generale repetitie, het concert durfde men niet aan. Berlioz echter was een volhoudertje en op 5 december 1830 beleefde de Fantastique dan toch zijn première in het conservatorium. Tussen het publiek zat de gevierde Franz Liszt, die de jonge componist na afloop overlaadde met zijn enthousiasme.

En Harriet? Langzamerhand was ze zich toch gaan interesseren voor die bezeten jongeman. Het kamermeisje mocht haar zijn brieven voortaan overhandigen. En op 3 oktober 1833 was het dan zover: Berlioz en Harriet trouwden. Hij had zijn Ophelia. Ze stichtten een gezin. Deelden wel en wee. Berlioz werd verliefd op een ander; Harriet bleef van hem houden.

Ze werden samen ongelukkig. Ze scheidden. Maar de Symphonie fantastique was er.

Stephen Westra

Lahav Shani, Dirigent Geboren: Tel Aviv, Israël Huidige positie: chef-dirigent Rotterdams Philharmonisch Orkest; music director Israel Philharmonic Orchestra Eerder: vaste gastdirigent Wiener Symphoniker Studie: piano aan de Buchmann-Mehta School of Music Tel Aviv; piano en directie aan de Hochschule für Musik ‘Hanns Eisler’ Berlijn; mentor: Daniel Barenboim Doorbraak: 2013, na het behalen van de eerste prijs van het Gustav Mahler Dirigentenconcours in Bamberg Daarna: gastdirecties Berliner Staatskapelle, Berliner Staatsoper, Wiener Philharmoniker, Symphonieorchester des Bayerischen Rundfunks, Staatskapelle Dresden, Tonhalle Orchester Zürich, Rundfunk-Sinfonieorchester Berlin, Philharmonia Orchestra, Philadelphia Orchestra, Pittsburgh Symphony Orchestra, Seoul Philharmonic Orchestra, Koninklijk Concertgebouworkest Debuut Rotterdams Philharmonisch: 2016

Foto: Julia Wesely

Yuja Wang, Piano Geboren: Beijing, China Studie: Conservatorium van Beijing; Curtis Institute of Music in Philadelphia bij Gary Graffman Prijzen: Musical America’s Artist of the Year 2017 Debuut: 2003 bij het Tonhalle-Orchester Zürich onder leiding van David Zinman Doorbraak: 2007 met Tsjaikovski’s Eerste pianoconcert als invaller voor Martha Argerich bij het Boston Symphony Orchestra onder leiding van Charles Dutoit Gesoleerd bij: de grote orkesten van Los Angeles, San Francisco, Philadelphia, Washington, New York, Staatskapelle Dresden, Berliner Philharmoniker, Münchner Philharmoniker, Koninklijk Concertgebouworkest Artist in residence: onder meer Carnegie Hall New York, Wiener Konzerthaus, Philharmonie Luxemburg; Rotterdams Philharmonisch Orkest in seizoen 2021/22 Kamermuziek: met cellist Gautier Capuçon, violist Leonidas Kavakos en klarinettist Andreas Ottensamer Debuut Rotterdams Philharmonisch: 2018

Foto: Marco Borggreve

AGENDA vr 17 december 2021 • 19.30 uur za 18 december 2021 • 19.30 uur zo 19 december 2021 • 13.30 uur dirigent Jonathan Cohen sopraan Emöke Baráth countertenor Andreas Scholl tenor Andrew Staples bariton Matthew Rose koor Groot Omroepkoor Händel Messiah wo 29 december 2021 • 13.15 en 15.00 uur do 30 december 2021 • 13.15 en 15.00 uur De notenkraker (4+) dirigent Adam Hickox acteurs Eric Jan Lens, Christiaan Koetsier en Sanne Franssen scenografie Kathelijne Monnens en Cynthia Borst regie Fons Merkies Tsjaikovski De notenkraker (selectie) vr 7 januari 2022 • 20.15 uur zo 9 januari 2022 • 14.15 uur Nieuwjaarsconcert: Musical Meets Opera dirigent Dirk Brossé vocale solisten Katrien Baerts, Alice Fearn, Jonathan Andrew Hume, Bror Magnus Tødenes Hoogtepunten uit het musical- en operarepertoire do 13 januari 2022 • 20.15 uur vr 14 januari 2022 • 20.15 uur zo 16 januari 2022 • 14.15 uur dirigent Han-Na Chang cello Truls Mørk Prokofjev Sinfonia concertante Prokofjev Vijfde symfonie

ORKESTLEDEN Chef-dirigent Lahav Shani Eredirigent Valery Gergiev Yannick Nézet-Séguin Eerste viool Igor Gruppman, concertmeester Marieke Blankestijn, concertmeester Quirine Scheffers Hed Yaron Meyerson Saskia Otto Arno Bons Mireille van der Wart Shelly Greenberg Cor van der Linden Rachel Browne Maria Dingjan Marie-José Schrijner Noëmi Bodden Petra Visser Sophia Torrenga Hadewijch Hofland Annerien Stuker Alexandra van Beveren Koen Stapert Tweede viool Charlotte Potgieter Cecilia Ziano Frank de Groot Laurens van Vliet Tomoko Hara Elina Staphorsius Jun Yi Dou Bob Bruyn Letizia Sciarone Eefje Habraken Maija Reinikainen Sumire Hara Wim Ruitenbeek Babette van den Berg Melanie Broers

Altviool Anne Huser Roman Spitzer Maartje van Rheeden Galahad Samson Kerstin Bonk Lex Prummel Janine Baller Francis Saunders Veronika Lénártová Rosalinde Kluck León van den Berg

Klarinet Julien Hervé Bruno Bonansea Jan Jansen

Cello Emanuele Silvestri Joanna Pachucka Daniel Petrovitsch Mario Rio Gé van Leeuwen Eelco Beinema Carla Schrijner Pepijn Meeuws Yi-Ting Fang

Fagot/contrafagot Hans Wisse

Contrabas Matthew Midgley Ying Lai Green Jonathan Focquaert Robert Franenberg Harke Wiersma Arjen Leendertz Ricardo Neto

Trompet Giuliano Sommerhalder Alex Elia Simon Wierenga Jos Verspagen

Fluit Juliette Hurel Joséphine Olech Désirée Woudenberg Hobo Remco de Vries Karel Schoofs Hans Cartigny Anja van der Maten Hobo/althobo Ron Tijhuis

Klarinet/ basklarinet Romke-Jan Wijmenga Fagot Pieter Nuytten Marianne Prommel

Hoorn David Fernández Alonso Wendy Leliveld Richard Speetjens Laurens Otto Pierre Buizer

Trombone Pierre Volders Alexander Verbeek Remko de Jager Tuba Hendrik-Jan Renes Pauken/slagwerk Randy Max Danny van de Wal Ronald Ent Martijn Boom Adriaan Feyaerts Harp Charlotte Sprenkels