Concerttoelichting | Yuja Wang ontmoet Lahav Shani - 30 september, 1 & 3 oktober 2021

Concerttoelichting

YUJA WANG ONTMOET LAHAV SHANI DO 30 SEPTEMBER 2021 • 20.15 UUR VR 1 OKTOBER 2021 • 20.15 UUR ZO 3 OKTOBER 2021 • 14.15 UUR

PROGRAMMA dirigent Lahav Shani piano Yuja Wang Mathilde Wantenaar *1993 Meander (2021, wereldpremière) Dmitri Sjostakovitsj 1906-1975 Concert voor piano en orkest nr. 2 in F, op. 102 [1956-57] • Allegro • Andante • Allegro Pauze Sergej Rachmaninov 1873-1943 Symfonische dansen, op. 45 [1940] • Non allegro • Andante con moto. Tempo di valse • Lento assai – Allegro vivace Einde concert circa 22.00/16.00 uur

Vorige uitvoeringen door ons orkest: Wantenaar Meander: eerste uitvoering Sjostakovitsj Tweede pianoconcert: feb 2014, piano Lars Vogt, dirigent Stéphane Denève Rachmaninov Symfonische dansen: feb 2021, dirigent Lahav Shani Een uur voor aanvang van het concert geeft musicoloog Emanuel Overbeeke een inleiding op het programma, toegang € 5. Kaartjes zijn aan de zaal te verkrijgen tegen pinbetaling. Voor Vrienden is de inleiding gratis.

Cover: Meander. Foto Jeremy Bishop.

Portret van Sergej Rachmaninov. Foto Edward Steichen, New York 1936.

Meanderen, portretteren en citeren Een portret van een natuurverschijnsel, een portret van een geliefde zoon, en een zelfportret, dat zijn de ingrediënten van dit concertprogramma. En als componisten iets willen portretteren, iets uitbeelden, dan kunnen we maar beter goed luisteren. Bijvoorbeeld naar de tegenstrijdigheden die aan het licht komen.

Vorig jaar nam Mathilde Wantenaar de feestelijke aftrap voor het nieuwe seizoen na de eerste lockdown voor haar rekening en zette ze het speelse Fanfare to Break the Silence op de lessenaars van de orkestmusici. Dit jaar bestendigt de jonge componiste haar band met het Rotterdams Philharmonisch met een nieuw orkestwerk: Meander.

Stroming Het begon met water: een golfje, een heel eenvoudig themaatje, een uitdijend beweginkje dat zo graag wilde meanderen. Componiste Mathilde Wantenaar voelde dat ze iets wilde schrijven dat zou stromen.

Ze kwam uit bij de rivier. Wat haar daaraan fascineert is de grote min of meer constante vorm die meanderend maar heel langzaam verschuift, terwijl het water in de rivier eindeloos doorstroomt. ‘Ik voelde me geïnspireerd door de geleidelijk toenemende kracht van de stroming die uiteindelijk barst in de meanderdoorbraak. Dat is de vorm van het stuk geworden.’

Wantenaar: ‘Het begint in harmonisch opzicht heel statisch, met het motiefje dat zich langzaam ontvouwt, met kleine golven die nieuwe golven in gang zetten die steeds groter, hoger en langer worden. Met daaronder bijvoorbeeld de harp die ook steeds sneller begint te stromen. Het is een aaneenschakeling van uitdijen, aanzwellen en weer wegebben.’

Na de rustige opbouw vindt de eerste duidelijke kleurverandering in de harmonie plaats wanneer de ambitus van het motiefje met een halve toon wordt vergroot waardoor we een pentatonische klankwereld binnengaan die veel lichter en warmer aanvoelt dan het broeierige begin.

Alsof de zon plotseling op het water schijnt, zo omschrijft Wantenaar het verloop. ‘Soms is het heel lichtvoetig en bevinden we ons aan de glinsterende oppervlakte van de rivier, speels en onschuldig. Soms ook dalen we af naar een meer donkere, dreigende stroom die daaronder schuilgaat. Die kanten zijn allebei aanwezig.’

In het derde deel zitten de door leerlingpianisten zo gehate Hanonvingeroefeningen verstopt. Pesterig grapje van de vader aan het adres van de nog studerende zoon die zijn vingeroefeningen graag oversloeg

Verjaarscadeautje Lichtvoetigheid met een onderstroom vinden we ook in Dmitri Sjostakovitsj’ Tweede pianoconcert. Hij schreef het onstuimige en energieke concert in de periode van relatieve ontspanning na de dood van Stalin. Het stuk heeft geen artistieke verdiensten, oordeelde de componist nadat hij het voltooid had. Maar of je hem hier op zijn woord moet geloven, valt te betwijfelen.

Een verjaarscadeautje was het, voor zijn zoon Maksim die negentien werd.

De vader hoopte dat de zoon pianist zou worden, maar hij werd uiteindelijk dirigent, en een warm pleitbezorger van het oeuvre van zijn vader, ook van de minder bekende stukken.

Maksim bracht het verjaarcadeau succesvol in première tijdens zijn eindexamen piano aan de Moskouse muziekschool, de vooropleiding van zijn conservatoriumstudie. Hoe dat eindexamen geklonken heeft weten we niet, maar op YouTube is wel een opname te horen van het Tweede pianoconcert gespeeld door de componist zelf. En die opname bevestigt wat wel vaker wordt

beweerd: dat het stuk is op te vatten als een portret van Maksim.

Bitterzoet In een parmantig, snaaks eerste deel vol speelse thema’s en marsdeuntjes stuiten we zomaar op het zeemansliedje What shall we do with the drunken sailor? – welbewust erin gecomponeerd wellicht, want de componist hield van populaire liedjes en had al eerder Britse en Amerikaanse volksliederen bewerkt.

Het langzame middendeel heeft een voor Sjostakovitsj ongekend open lyriek waaruit de ontroering van de vader voor zijn kind spreekt.

De strijkers zetten in met een koraalachtige passage waarop de piano een kinderlijk eenvoudige en stralende melodie neerzet. Eenvoudig, maar niet eenduidig. Er klinkt een bitterzoete weemoed doorheen.

In het derde deel, droog en ironisch zoals we juist wel van Sjostakovitsj kennen, zitten de door leerlingpianisten zo gehate Hanonvingeroefeningen verstopt. Pesterig grapje van de vader aan het adres van de nog studerende zoon die zijn vingeroefeningen graag oversloeg.

Het deel eindigt in een wervelende dans. En zo vormt het Tweede pianoconcert een vanzelfsprekende brug naar de volgende compositie op dit programma: Rachmaninovs Symfonische dansen.

Geestesoor Symfonische dansen is het orkestwerk waarmee Sergej Rachmaninov aan het eind van zijn leven net geen furore maakte. Want het succes van deze compositie kwam pas later, de componist heeft het niet meer beleefd.

Ook Rachmaninov stond een portret voor ogen, maar dan een portret van zichzelf. Hij schreef de Symfonische dansen in 1940, tegen het eind van zijn leven – een zeer bewogen leven, met een vader die het familiekapitaal erdoorheen joeg, een jonggestorven zusje, miskenning als componist, verdrijving uit

Rusland na de Revolutie, vlucht voor de Tweede Wereldoorlog naar de Verenigde Staten. Hij had zijn leven in drie fases willen vangen onder de deeltitels ‘Middag’, ‘Schemering’ en ‘Middernacht’. De titels zijn niet gebleven, maar de drie-deligheid wel, en de muzikale citaten uit zijn oeuvre in die delen lijken het beeld van een zelfportret wel te bevestigen.

Motieven uit zijn beladen Eerste symfonie, kleuren het eerste deel, dat genoteerd staat met de nogal ambigue tempoaanduiding: non allegro. Het is de symfonie die na een verpeste uitvoering door een beschonken dirigent zo slecht werd ontvangen dat het de componist in een depressie dreef en hij een tijd lang geen noot meer uit zijn pen kreeg.

De tweede dans, een wat wrange wals, bevat verwijzingen naar zijn vroege Serenade voor pianosolo.

Het door hem vaak gebruikte Dies Irae-motief uit de Latijnse Dodenmis staat naast een opvallend hoopgevend citaat uit zijn Vespers in het laatste deel. En zo trok zijn eigen muzikale leven nog eens aan zijn geestesoor voorbij.

Dat dit zijn laatste compositie zou worden – Rachmaninov stierf twee jaar na de première – wist hij niet, maar hij realiseerde zich wel dat hij nooit meer zo’n groot orkestwerk zou componeren. Het vuur doofde.

‘De Dansen zijn waarschijnlijk een laatste opflakkering,’ wist hij zelf. Een opflakkering waarvan hij – anders dan de aanvankelijk lauw reagerende pers – meteen de waarde inzag. ‘Ik dank U, Heer,’ schreef de niet eens zo heel gelovige Rachmaninov onder de laatste maten van de partituur.

Joke Dame

Yuja Wang, Piano Geboren: Beijing, China Studie: Conservatorium van Beijing; Curtis Institute of Music in Philadelphia bij Gary Graffman Prijzen: Musical America’s Artist of the Year 2017 Debuut: 2003 bij het Tonhalle-Orchester Zürich onder leiding van David Zinman

Foto Marco Borggreve

Lahav Shani, dirigent Geboren: Tel Aviv, Israël Huidige positie: chef-dirigent Rotterdams Philharmonisch Orkest; music director Israel Philharmonic Orchestra Eerder: vaste gastdirigent Wiener Symphoniker

Doorbraak: 2007 met Tsjaikovski’s Eerste pianoconcert als invaller voor Martha Argerich bij het Boston Symphony Orchestra onder leiding van Charles Dutoit Gesoleerd bij: de grote orkesten van Los Angeles, San Francisco, Philadelphia, Washington, New York, Staatskapelle Dresden, Berliner Philharmoniker, Münchner Philharmoniker, Koninklijk Concertgebouworkest Artist in residence: onder meer Carnegie Hall New York, Wiener Konzerthaus, Orches tre Philharmonique Luxemburg; Rotterdams Philharmonisch Orkest in seizoen 2021/22 Kamermuziek: met cellist Gautier Capuçon en klarinettist Andreas Ottensamer Debuut Rotterdams Philharmonisch: 2018

Studie: piano aan de Buchmann-Mehta School of Music Tel Aviv; piano en directie aan de Hochschule für Musik ‘Hanns Eisler’ Berlijn; Mentor: Daniel Barenboim Doorbraak: 2013, na het behalen van de eerste prijs van het Gustav Mahler Dirigentenconcours in Bamberg Daarna: gastdirecties Berliner Staatskapelle, Berliner Staatsoper, Wiener Philharmoniker, Symphonieorchester des Bayerischen Rundfunks, Staatskapelle Dresden, Tonhalle Orchester Zürich, Rundfunk-Sinfonieorchester Berlin, Philharmonia Orchestra, Philadelphia Orchestra, Pittsburgh Symphony Orchestra, Seoul Philharmonic Orchestra, Koninklijk Concertgebouworkest Debuut Rotterdams Philharmonisch: 2016, als dirigent en pianosolist Foto Norbert Kniat

AGENDA vr 15 oktober 2021 • 20.15 uur dirigent John Adams piano Katia en Marielle Labèque Reich Three Movements Glass Concert voor twee piano’s Adams Naive and Sentimental Music (Nederlandse première herziene versie) vr 29 oktober 2021 • 20.15 uur zo 31 oktober 2021 • 14.15 uur dirigent Edo de Waart fagot Pieter Nuytten Dvořák Blazersserenade Weber Andante e Rondo ongarese Dvořák Negende symfonie ‘Uit de Nieuwe Wereld’ za 30 oktober 2021 • 19.00 uur Griezelconcert Halloween (6+) dirigent Adam Hickox acteur Michel Sorbach regie/tekst Bart Oomen filmanimatie Sebastiaan de Ruiter muziek van Moesorgski, Saint-Saëns en Dukas do 4 november 2021 • 20.15 uur vr 5 november 2021 • 20.15 uur zo 7 november 2021 • 14.15 uur dirigent Lahav Shani cello Nicolas Altstaedt Bloch Schelomo Mahler Eerste symfonie vr 12 november 2021 • 20.15 uur dirigent Jukka-Pekka Saraste sopraan Helena Juntunen bariton Tommi Hakala koor YL Male Voice Choir Sibelius Kullervo zo 14 november 2021 • 14.15 uur dirigent Jukka-Pekka Saraste sopraan Helena Juntunen bariton Tommi Hakala Sibelius Orkestliederen Sibelius De bard Sibelius Lemminkäinen-suite

ORKESTLEDEN Chef-dirigent Lahav Shani Eredirigent Valery Gergiev Yannick Nézet-Séguin Eerste viool Igor Gruppman, concertmeester Marieke Blankestijn, concertmeester Quirine Scheffers Hed Yaron Meyerson Saskia Otto Arno Bons Mireille van der Wart Shelly Greenberg Cor van der Linden Rachel Browne Maria Dingjan Marie-José Schrijner Noëmi Bodden Petra Visser Sophia Torrenga Hadewijch Hofland Annerien Stuker Alexandra van Beveren Koen Stapert Tweede viool Charlotte Potgieter Cecilia Ziano Frank de Groot Laurens van Vliet Tomoko Hara Elina Staphorsius Jun Yi Dou Bob Bruyn Letizia Sciarone Eefje Habraken Maija Reinikainen Sumire Hara Wim Ruitenbeek Babette van den Berg Melanie Broers

Altviool Anne Huser Roman Spitzer Maartje van Rheeden Galahad Samson Kerstin Bonk Lex Prummel Janine Baller Francis Saunders Veronika Lénártová Rosalinde Kluck León van den Berg Cello Emanuele Silvestri Joanna Pachucka Daniel Petrovitsch Mario Rio Gé van Leeuwen Eelco Beinema Carla Schrijner Pepijn Meeuws Yi-Ting Fang Contrabas Matthew Midgley Ying Lai Green Jonathan Focquaert Robert Franenberg Harke Wiersma Arjen Leendertz Ricardo Neto Fluit Juliette Hurel Joséphine Olech Désirée Woudenberg Hobo Remco de Vries Karel Schoofs Hans Cartigny Anja van der Maten Hobo/althobo Ron Tijhuis Klarinet Julien Hervé Bruno Bonansea Jan Jansen

Klarinet/ basklarinet Romke-Jan Wijmenga Fagot Pieter Nuytten Marianne Prommel Fagot/contrafagot Hans Wisse Hoorn David Fernández Alonso Cristiana Neves Wendy Leliveld Richard Speetjens Laurens Otto Pierre Buizer Trompet Giuliano Sommerhalder Alex Elia Simon Wierenga Jos Verspagen Trombone Pierre Volders Alexander Verbeek Remko de Jager Bastrombone/ contrabastrombone Ben van Dijk Tuba Hendrik-Jan Renes Pauken/slagwerk Randy Max Danny van de Wal Ronald Ent Martijn Boom Adriaan Feyaerts Harp Charlotte Sprenkels