Concerttoelichting | Jupiter-symfonie - 8, 9 en 11 oktober 2020

Concerttoelichting

JUPITER-SYMFONIE DO 8 OKTOBER 2020 • 19.30 UUR VR 9 OKTOBER 2020 • 19.30 UUR ZO 11 OKTOBER 2020 • 15.00 UUR

Muziek van dezelfde planeet Er zitten werelden en eeuwen tussen de Oostenrijker Wolfgang Amadeus Mozart en de Fin Magnus Lindberg. Maar hun muziek valt te scharen onder dezelfde beschrijving: ‘bevredigend voor je intellect, emotioneel geladen en zeer, zeer menselijk’.

Mozart was in menig opzicht een genie, maar misschien nog het meest in zijn balanceer-act tussen publieke verwachtingen en originaliteit. Hij voelde haarfijn aan wat men wilde horen en kwam daarbij steeds weer verrassend voor de dag. Dat bewees hij wederom toen hij als vijfentwintigjarige nieuwkomer in Wenen arriveerde. Het Turksgeïnspireerde libretto Die Entführung aus dem Serail was niet zijn eigen keuze – het was hem min of meer opgedrongen - maar het bood hem wel een kans om een voet achter de deur van het Weense operabedrijf te krijgen. Een Duitstalig zangspel was een pakkend alternatief voor de gangbare Italiaanse opera’s en tegelijkertijd kon hij volop gebruik maken van het exotische slagwerk waarop de Weners zo verzot waren: hun Turkse buren mochten dan militaire vijanden zijn, ze hadden wél imposante trommels en bekkens. Al in de Ouverture creëert Mozart met grote

trom en triangel een quasi-Turkse sfeer; daarna kon de opera eigenlijk al niet meer kapot.

Dialoog met Beethoven Hoe groot de afstand ook is, de muziek van Magnus Lindberg komt wel degelijk van dezelfde planeet.

Zijn werk is, aldus een Amerikaanse

Magnus Lindberg, foto Zacharie Scheurer

eigen zeggen zelfs bang om een melodie te schrijven. Inmiddels is zijn componeerstijl toegankelijker geworden én is het publiek meer gewend. Gebleven is Lindbergs hang naar dramatiek. Het laatste wat je van zijn werk kunt zeggen is dat er niks gebeurt.

In Absence gaat hij zelfs een dialoog

Zo’n dertig jaar geleden had Lindberg het weerbarstige imago van veel hedendaagse componisten in die tijd; hij was naar eigen zeggen zelfs bang om een melodie te schrijven dirigent, ‘bevredigend voor je intellect, emotioneel geladen en zeer, zeer menselijk’ – iets wat je ook over Mozart kunt zeggen. Zo’n dertig jaar geleden had Lindberg nog het weerbarstige imago dat veel hedendaagse componisten in die tijd hadden; hij was naar

aan met Beethoven, de meest dramatische componist van de klassieke periode. Het stuk bevat terloopse citaten uit diens pianosonate Les adieux en twee symfonieën, maar Lindbergs belangrijkste inspiratiebron was de verzameling gespreksboeken waarin de dove

componist zijn bezoekers hun vragen en opmerkingen liet noteren. Het zijn eenzijdige gesprekken, want Beethoven antwoordde verbaal.

Maar juist door die ontbrekende antwoorden wordt de stilte van Beethovens wereld bijna tastbaar.

Wat Lindberg bovenal fascineerde was de grillige onderwerpskeuze: huishoudelijke praat en diepzinnige filosofieën gaan abrupt in elkaar over.

Zulke scherpe contrasten kenmerkten Beethovens karakter en zijn muziek; reden voor Lindberg om in Absence bewust voor plotselinge wendingen en stemmingswisselingen te kiezen. Ook kopieerde hij Beethovens gebruikelijke orkestbezetting. Maar het klankbeeld, vol schrille dissonanten, is volkomen eigentijds.

Donder en bliksem Heel wat meesterwerken vallen bij de première verkeerd en krijgen pas na heftige groeipijnen een plaats op het repertoire. Zo niet bij Mozarts eenenveertigste en laatste symfonie.

Het werk is door de eeuwen heen unaniem de hemel in geprezen; negatieve kritieken zijn zo goed als onvindbaar. Of Mozart die triomf heeft gesavoureerd is niet bekend; het is onzeker of het stuk wel is uitgevoerd in de drie jaar die hem in 1788 nog vergund waren. Een opsteker had hij goed kunnen gebruiken, want zijn aandeel in het Weense concertleven was op dat moment niet meer wat het geweest was. Zelf optreden deed hij nauwelijks nog; zijn focus was inmiddels verschoven van instrumentale muziek naar opera, en dat is niet een genre waarin je elke maand iets nieuws aflevert.

Maar plots waren daar drie nieuwe symfonieën, in één zomer gecomponeerd, en de derde daarvan stelt volgens sommigen alle voorafgaande in de schaduw. Het overdonderende karakter – vooral van de finale – is waarschijnlijk de reden waarom het werk achteraf de bijnaam ‘Jupiter’ kreeg: de Romeinse oppergod die met donder en bliksem smeet zou deze muziek perfect illustreren. En het begindeel heeft tevens een statigheid

PROGRAMMA Dirigent Lahav Shani Wolfgang Amadeus Mozart 1756-1792 Ouverture Die Entführung aus dem Serail, KV 384 [1782] Magnus Lindberg *1958 Absence (wereldpremière) Wolfgang Amadeus Mozart Symfonie nr. 41 in C, KV 551 ‘Jupiter’ [1788] • Allegro vivace • Andante cantabile • Menuetto. Allegretto • Molto allegro Duur concert circa één uur Vorige uitvoering door ons orkest: Mozart Ouverture Die Entführung aus dem Serail: januari 2020, dirigent Jan Willem de Vriend Mozart Symfonie nr. 41: januari 2010, dirigent Frans Brüggen Cover: Mozart rond 1790. Portret van Johann Georg Edlinger die goddelijke associaties oproept.

De twee middendelen zijn intiemer van aard. Hier valt op hoeveel gewicht Mozart aan de houtblazers geeft; zulke ‘ademende’ instrumenten kunnen een goed alternatief zijn voor een operacomponist die even geen menselijke stemmen tot zijn beschikking heeft.

Maar het slotdeel overtreft al het voorafgaande. Het is een strak geregisseerde vuurwerkshow waarin Mozart de ene na de andere melodische pijl afvuurt en ze vervolgens verbijsterend lang in de lucht houdt. Ze kruisen elkaar, vermengen zich en vormen aan het slot een vijfstemmige fuga waarin ze gelijktijdig klinken.

Michiel Cleij

Lahav Shani, dirigent Geboren: Tel Aviv, Israël Huidige positie: chef-dirigent Rotterdams Philharmonisch Orkest; music director Israel Philharmonic Orchestra; vaste gastdirigent Wiener Symphoniker Studie: piano aan de BuchmannMehta School of Music Tel Aviv; piano en directie aan de Hochschule für Musik ‘Hanns Eisler’ Berlijn; mentor: Daniel Barenboim Doorbraak: 2013, na het behalen van de eerste prijs van het Gustav Mahler Dirigentenconcours in Bamberg Daarna: gastdirecties Berliner Staatskapelle, Berliner Staatsoper, Wiener Philharmoniker, Symphonieorchester des Bayerischen Rundfunks, Staatskapelle Dresden, Tonhalle Orchester Zürich, Rundfunk-Sinfonieorchester Berlin, Philharmonia Orchestra, Philadelphia Orchestra, Pittsburgh Symphony Orchestra, Seoul Philharmonic Orchestra, Koninklijk Concertgebouworkest Kamermuziek: als pianist onder meer Festival d’Aix-en-Provence, Kölner Philharmonie en Verbier Festival Debuut Rotterdams Philharmonisch: 2016, als dirigent en pianosolist

AGENDA

ORKESTLEDEN

vr 9 oktober 2020 • 19.30 uur zo 11 oktober 2020 • 15.00 uur dirigent Lahav Shani Mozart Ouverture Die Entführung aus dem Serail Lindberg Absence (wereldpremière) Mozart Symfonie nr. 41 ‘Jupiter’

Chef-dirigent Lahav Shani

do 8 oktober 2020 • 21.30 uur vr 9 oktober 2020 • 21.30 uur dirigent en piano Lahav Shani viool Renaud Capuçon cello Kian Soltani Lindberg Absence (wereldpremière) Ludwig van Beethoven Tripelconcert

Eerste viool Igor Gruppman, ­concertmeester Marieke Blankestijn, concertmeester Quirine Scheffers Hed Yaron Meyerson Saskia Otto Arno Bons Mireille van der Wart Shelly Greenberg Cor van der Linden Rachel Browne Maria Dingjan Marie-José Schrijner Noëmi Bodden Petra Visser Sophia Torrenga Hadewijch Hofland Annerien Stuker Alexandra van Beveren Koen Stapert

do 15 oktober 2020 • 19.30 en 21.30 uur dirigent Duncan Ward Maier Sound Garden (wereldpremière) Mazzoli Sinfonia for Orbiting Spheres (Nederlandse première) Beethoven Vierde symfonie do 22 oktober 2020 • 19.30 en 21.30 uur vr 23 oktober 2020 • 19.30 en 21.30 uur dirigent Gianandrea Noseda viool Lisa Batiashvili Prokofjev Eerste vioolconcert Schumann Vierde symfonie do 19 november 2020 • 19.30 en 21.30 uur vr 20 november 2020 • 19.30 en 21.30 uur zo 22 november 2020 • 13.30 en 15.30 uur dirigent en altviool Pinchas Zukerman viool Fumiaki Miura Mozart Ouverture Le nozze di Figaro Elgar Strijkersserenade Mozart Sinfonia concertante vr 27 november 2020 • 19.30 uur zo 29 november 2020 • 13.30 uur dirigent Lahav Shani klarinet Martin Fröst Mozart Klarinetconcert Schubert Vijfde symfonie vr 27 november 2020 • 21.30 uur zo 29 november 2020 • 15.30 uur dirigent Lahav Shani klarinet Martin Fröst Mozart Klarinetconcert Beethoven Zesde symfonie ‘Pastorale’

Eredirigent Valery Gergiev Yannick Nézet-Séguin

Tweede viool Charlotte Potgieter Cecilia Ziano Frank de Groot Laurens van Vliet Tomoko Hara Elina Staphorsius Jun Yi Dou Bob Bruyn Letizia Sciarone Eefje Habraken Maija Reinikainen Sumire Hara Wim Ruitenbeek Babette van den Berg Melanie Broers Altviool Anne Huser Roman Spitzer Maartje van Rheeden Galahad Samson Kerstin Bonk

Lex Prummel Janine Baller Francis Saunders Veronika Lénártová Rosalinde Kluck León van den Berg Cello Joanna Pachucka Daniel Petrovitsch Mario Rio Gé van Leeuwen Eelco Beinema Carla Schrijner Pepijn Meeuws Yi-Ting Fang Contrabas Matthew Midgley Ying Lai Green Jonathan Focquaert Robert Franenberg Peter Luit Harke Wiersma Arjen Leendertz Ricardo Neto Fluit Juliette Hurel Joséphine Olech Désirée Woudenberg Fluit/piccolo Justine Caillé Hobo Remco de Vries Karel Schoofs Hans Cartigny Anja van der Maten Hobo/Engelse hoorn Ron Tijhuis Klarinet Julien Hervé Bruno Bonansea Jan Jansen

Klarinet/ basklarinet Romke-Jan Wijmenga Fagot Pieter Nuytten David Spranger Marianne Prommel Fagot/contrafagot Hans Wisse Hoorn David Fernández Alonso Cristiana Neves Wendy Leliveld Richard Speetjens Laurens Otto Pierre Buizer Trompet Giuliano Sommerhalder Alex Elia Arto Hoornweg Simon Wierenga Jos Verspagen Trombone Pierre Volders Alexander Verbeek Remko de Jager Bastrombone/ contrabastrombone Ben van Dijk Tuba Hendrik-Jan Renes Pauken/slagwerk Randy Max Danny van de Wal Ronald Ent Martijn Boom Adriaan Feyaerts Harp Charlotte Sprenkels