Blog – 'Schnitzelfestival'

16 oktober 2019

Het orgel in de Martinikerk, foto: Gerrit Veldman

2

De slager in de Groningse binnenstad heeft

het bijna begrepen. Voor zijn zaak staat een

groot bord dat de klanten welkom heet. Op het

‘Schnitzelfestival’! Ik vermoed een vette knipoog

van de slager. Mag het iets meer zijn? Cultuur per kilo! Want de kenners in de Martinikerk weten

natuurlijk wel beter. We openen namelijk vandaag de laatste etappe van de Groninger Orgelzomer:

Dat van die zomer is minstens zo apart als het Schnitzelfestival. Want er is immers met het klimaat van alles aan de hand. Maar bij mijn weten beginnen de meeste zomers toch nog gewoon op 21 juni. En ze eindigen op 23 september. De orgelzomer niet. Althans niet die in Groningen. Die duurt veel langer.

16 oktober / ‘Schnitzelfestival’

het Schnitgerfestival.

Arp Schnitger Toch is het goed gevonden, die zomer. Vanuit het idee dat de zomer astronomisch gezien op de langste dag van het jaar begint. Als de zon het hoogste aan de hemel staat. Onze orgels in Groningen staan het hoogst aan de hemel.

Niet alleen hebben we veel orgels. Het zijn ook nog eens orgels ‘die ertoe doen’. En dat komt onder andere doordat er daarvan maar liefst elf zijn gebouwd door Arp Schnitger.

Dit jaar is het 300 jaar geleden dat hij overleed.

En dat is de aanleiding voor deze orgelzomer.

Schnitger reisde rond de jaarwisseling 1718-1719 vanuit zijn woonplaats in Duitsland, Neuenfelde, naar Zwolle om te onderhandelen over de bouw van een groot nieuw orgel in de Michaelskerk.

Ik kan niet vertellen of het die winter erg koud was. Dat valt niet goed meer te achterhalen.

Maar vermoedelijk was zijn gezondheid al niet best en werd deze reis de 71-jarige Schnitger fataal. Zijn zoons bouwden het orgel. → 3

Een hele grote De betekenis en invloed van Arp Schnitger in de wereld van de orgels is te vergelijken met wat Rembrandt van Rijn betekent voor de schilderkunst. Of Antonio Stradivarius voor de viool. Johann Sebastiaan Bach voor de muziek.

Ferdinand Porsche voor de auto-industrie. Steve Jobs en Bill Gates voor de IT. Kortom: Schnitger heeft iets gedaan dat het werk van zijn voorgangers deed verbleken. En waarmee het werk van vakgenoten na hem altijd werd vergeleken. Dan ben je echt een hele grote, zou een sportverslaggever tegenwoordig zeggen.

Helaas is zowel de roem van Schnitger als ons rijke bezit nogal betrekkelijk. Want jammer genoeg hebben maar weinig mensen er weet van. Het is de ambitie van de mensen achter de Groninger Orgelzomer om dat te veranderen.

Het was best druk rondom de Martinikerk in de afgelopen dagen. Maar zou je aan de mensen die er rondliepen vragen wie het orgel in deze kerk heeft gebouwd, dan weet waarschijnlijk niemand het. Terwijl: als je dezelfde vraag zou stellen aan een orgelstudent aan een conservatorium in pak ‘m beet Seoel, Praag, Hamburg of Tokio, dan is de kans groot dat het juiste antwoord er zo uit rolt.

Muziek uit een doosje Toen ik studeerde, braken new wave-bandjes door met elektronische muziek van synthesizers. En in de funk hoorde je direct of de toetsenist op een Yamaha DX-speelde. In die tijd werden mensen als Vangelis en Jean-Michel Jarre en een band als Kraftwerk beroemd.

Zoals wij dus beginjaren ‘80 kennismaakten met wat ik maar even ‘muziek uit een doosje’ noem, zo zullen tijdgenoten van Schnitger verbaasd zijn geweest dat een orgel – nota bene in de sacrale wereld van een kerk – qua klankkleur zo veel verschillende instrumenten tevoorschijn tovert.

Achter de orgelpijpen – sommige in deze kerk zijn langer dan 9 meter – gaat een heel orkest schuil.

4

Wis- en natuurkunde Schnitger was een ambachtsman. We hebben het tegenwoordig vaak over maatwerk. Daarmee bedoelen we dat er geen standaard-aanpak moet komen, maar dat we per geval kijken wat er aan de hand is en daar dan iets voor bedenken.

Een orgelbouwer levert altijd maatwerk. Letterlijk, want het geluid van een orgel moet passen in de ruimte van de kerk. En het geluid van een instrument kan alleen tevoorschijn komen als de juiste combinatie van orgelpijpen - en dan doel ik op lengte en diameter - en de lucht in- en uitlaat.

Een orgelbouwer is dus een vakman, iemand die zijn natuur- en wiskunde kent. Maar ook een kunstenaar. Als je nagaat dat Schnitger zijn wonderen bouwde zonder een pc met allerlei software die voor rekent en ontwerpt, dan kan je alleen maar diep respect hebben. Zoveel rijkdom en tegelijkertijd ongepolijstheid qua klank – petje af.

Ik las laatst een interview met Ton Koopmans, naar aanleiding van zijn 75e verjaardag.

Koopmans zei in dat artikel: ik ken geen slechte stukken van Bach. Ik vertrouw op zijn autoriteit!

Zijn er slechte Schnitgers? Ik denk het niet. En als dat wel zo is, dan komt dat vast doordat het orgel in de loop der eeuwen matig is gerestaureerd.

Schnitger meets Bach: echt?

Tijdens het festival is er een programma dat ‘Schnitger meets Bach’ heet. Dat riep bij mij direct de vraag op, of die twee elkaar tijdens hun leven ook echt hebben ontmoet. Als je erop gaat zoeken, vind je niets. Maar als je hardop droomt, dan zou het best eens kunnen.

Want het is bekend dat Bach in de winter van 1705 van Arnstadt naar Dietrich Buxtehude in Lübeck is gelopen. Een wandeling van 400 kilometer, weten we dankzij Tijl. Bach bewonderde Buxtehude en wilde hem horen en zien dirigeren en orgelspelen onder andere op orgels van Schnitger.

Het beviel Bach zo goed bij zijn leermeester Buxtehude, dat hij zijn verblijf in Lübeck verlengde.

Dat maakt de kans dus alleen maar groter dat hij Schnitger heeft ontmoet. Bach zelf had het natuurlijk veel te druk om van zo’n ontmoeting verslag te doen. Hij had wel wat beters te schrijven!

Nu had Schnitger ook genoeg te doen. En het is bekend dat zijn handschrift heel moeilijk te ontcijferen is. Zijn knechten worstelden er ook mee. Dus ik denk dat dat de oorzaak is dat we tot nu toe geen aantekeningen hebben ontdekt van Schnitgers ontmoeting met Bach.

16 oktober / ‘Schnitzelfestival’

Maar ik weet het zeker. Dat Bach en Schnitger elkaar hebben ontmoet. Alleen kunnen we het in de weerbarstige aantekeningen van Schnitger niet meer goed achterhalen. Laten we de geschiedenis hier eens een handje helpen.

Groningse zomers Hoe dan ook, ik wens iedereen heel veel plezier toe in de staart van deze orgelzomer, bij het Schnitgerfestival. Want er valt veel te genieten.

Er is een wonderschoon programma voor gemaakt.

In geweldige kerken met eersteklas orgels. Buiten regent het, terwijl binnen prachtige muziek klinkt.

Razend knap dat de organisatoren dit allemaal voor elkaar krijgen. Ik gun ze alleen al daarom veel publiek. En zo bewijzen we samen: in Groningen duren de zomers het langst.

En orgelzomers al helemaal. In de stad, maar ook daarbuiten. In de Martinikerk, maar ook in de Nicolaïkerk in Appingedam. Of in Ulrum, Noordbroek, Saaxumhuizen, Oude Pekela, Zeerijp of Farmsum. En zo combineren we prachtige muziek met geweldige kerken en mooie landschappen. Een genot voor ogen en oren.

En anders dan Bach hoeft niemand onze dorpen lopend te bezoeken. Al mag dat natuurlijk wel! •

5