Blog – De maand na Westerwijtwerd

22 juni 2019

Een live-interview vanuit de slootkant in Westerwijtwerd

2

Vanmorgen om tien voor zes was de klap

bij Westerwijtwerd precies een maand geleden.

Inmiddels kunnen we terugkijken op een

maand waarin veel gebeurde. In deze (lange) blog probeer ik helder te maken hoe we te

werk gingen, wat we wilden bereiken en hoe

ver we daarmee kwamen. Een terugblik op een

bewogen maand die begon met een harde klap.

En waar mogelijk voorzien van hyperlinks naar 22 juni / De maand na Westerwijtwerd

de oorspronkelijke documenten.

I

k word niet letterlijk door de aardbeving uit mijn bed geslingerd, maar drie kwartier daarna is het wel raak. 3,4! Dat is een dikke!

Uit bed. Bellen. Met collega-bestuurders.

Met media. En met ministers.

Aan iedereen die het maar wil horen – en dat zijn er veel die dag – maak ik duidelijk dat de beving laat zien dat Groningen nog steeds niet veilig is.

Het gaat niet snel genoeg. Niet met de schade.

Niet met de versterking. Niet met de afbouw van de gaswinning. Ondanks forse druk vanuit de regio. En ik ben niet de enige die roept dat dat nu snel anders moet. ‘Onorthodoxe maatregelen’ wordt het buzzword van de dag. Wij roepen het.

Kamerleden roepen het. De minister zegt het.

RTV Noord maakt er een grappige compilatie van.

In een slootkant in Westerwijtwerd sta ik ’s avonds voor een camera van 1Vandaag. Een voor mij onzichtbare Suzanne Bosman verwijst naar de vorige grote klap, die bij Zeerijp. Na die klap was er snel een schadeprotocol. Ze vraagt: ‘Wat moet de betekenis van deze aardbeving zijn?’

Mijn antwoord gaat over snelheid. → 3

Snelheid geen nieuw vraagstuk Nee, snelheid is op de ochtend van de klap bepaald geen nieuw thema. We waren al maanden in taai overleg met het rijk over het beschikbare aantal medewerkers voor de versterkingsoperatie. 2019 zou immers het jaar van de uitvoering worden?

Ook voor de klap bij Westerwijtwerd was het bestuurlijk overleg - dat gepland stond voor 5 juni al een belangrijke en beladen bijeenkomst.

De dag na de klap vegen de ministers Wiebes en Ollongren hun agenda’s leeg en rijden naar Westerwijtwerd. Ze spreken met bewoners. Ze spreken met het college van B&W van Loppersum. Ze spreken op het provinciehuis met burgemeesters uit de regio en met maatschappelijke organisaties.

De emoties knetteren door de GS-kamer.

Maar zoveel verschil van mening hebben we niet met de ministers. Ook zij vinden dat onze geloofwaardigheid afhangt van de snelheid die we veroorzaken. Bij de versterking. Bij het herstel van de schade. En ook bij de afbouw van de gaswinning. Vóór het overleg van twee weken later moet er een overtuigend pakket tot stand komen. Snelheid, snelheid, snelheid. Bij de geïmproviseerde persconferentie op de stoep van het provinciehuis vertellen de ministers en ik dat we het daarover eens zijn. Ik hoor hoe minister Wiebes zich verspreekt en het heeft over een ‘bevinkje’. Wat we verder zeggen is al snel vergeten, maar dat ene woordje blijft plakken.

Grimmig, vastberaden De vrijdag erna zitten we als regiobestuurders bij elkaar in een vergaderzaal in het provinciehuis. De stemming is grimmig. We laten de agenda maar even voor wat-ie is . Alles komt toch op hetzelfde vraagstuk neer: wat moeten we bereiken om hoop te houden en onze inwoners hoop te bieden op een goede afloop? We komen tot de conclusie dat dat alleen kan, wanneer belangrijke dingen vanaf nu heel anders gaan. Het moet radicaal sneller en veel eenvoudiger. Weg met de bureaucratie. Aannemers rechtstreeks aan de slag. En veel sneller merkbare resultaten voor bewoners.

Bestuurlijke afspraken vergen veel voorwerk.

Ambtenaren van rijk, provincie en gemeenten gaan voortvarend aan het werk. Van twee kanten overtuigd dat het menens is. Net als anders. Maar deze keer toch meer.

SodM: 12 miljard kuub en crisisaanpak De dinsdag daarop krijgen we steun uit onverwachte hoek. Het Staatstoezicht op de mijnen brengt een advies uit. Zes dagen na de klap. En inmiddels tweeduizend schademeldingen later.

Hoewel de ministerraad vorig jaar het duurste besluit van de hele regeerperiode nam en besloot te stoppen met de gaswinning in Groningen, wordt volgend jaar volgens de planning nog 15,9 miljard kubieke meter gas uit het Groninger veld gehaald.

Het SodM adviseert nu dat dit niet meer dan 12 miljard kuub mag zijn. De volgende dag kiezen Provinciale Staten van Groningen de nieuwe gedeputeerden. Maar vanzelfsprekend wordt ook een Statenbrede motie aangenomen waarin dit getal wordt omarmd.

Maar het SodM zegt meer. Want dat de versterkingsoperatie niet opschiet, is ook een veiligheidsrisico. Daarom adviseert het SodM een crisisaanpak. Gedupeerde Groningers moeten sneller en veel beter worden geholpen.

Dat vindt ook de Nationale ombudsman, in een brief van 5 juni.

4

Die inzet in de mail en in de media lijkt natuurlijk als twee druppels water op de dingen die onze ambtenaren ook op tafel leggen bij hun rijkscollega’s. En op de dingen die we bespreken in telefoontjes met ministers, ambtenaren en Kamerleden. Het weekend van Hemelvaart staat in het teken van het bestuurlijk overleg van de week erna. Er groeit in vele telefoontjes een maatregelenpakket. Het is nog niet klaar, maar het begint wel ergens op te lijken: De balans opgemaakt Het bestuurlijk overleg is gepland voor woensdagmiddag 5 juni. Maar het Kamerdebat is al dinsdagavond. En dus komen de Groninger bestuurders maandagmorgen bij elkaar, in het gemeentehuis van Appingedam. De ambtenaren die het grootste deel van de onderhandelingen hebben gevoerd, vertelden hoever ze in het afgelopen weekend zijn gekomen.

We houden secuur bij waar we resultaat in zicht hebben en waar nog wat moet gebeuren.

De minister zal diezelfde middag nog een brief aan de Tweede Kamer sturen, ter voorbereiding op het debat. We kennen die brief dan nog niet, maar de inhoud van de voorbereidende gesprekken wel. En wij willen ook op maandag duidelijk maken (aan de minister die het al weet, aan Kamerleden en aan geïnteresseerde anderen) wat er nog nodig is.

Ik geef daarover die maandag nog een paar interviews en stuur diezelfde dag ook namens de regio een mail met plussen en minnen.

We zijn maandag al blij met een radicaal gewijzigde aanpak van de versterking met een centrale rol voor aannemers, minder technici maar praktijkdeskundigheid en waarbij inwoners de regie over hun woning terugkrijgen. We kunnen tevreden zijn dat er één uitvoeringsorganisatie zou komen met ruim (financieel) mandaat. We zijn ook positief over de mogelijkheid om aannemers rechtstreeks aan de slag te laten gaan: daar hebben we lang op aangedrongen. En met het voorstel van de Tijdelijke Commissie Mijnbouwschade Groningen om een duizenden mensen met schade in één keer 5000 euro te bieden. En we zijn blij met de boete voor overheden die zich niet aan hun beloftes houden.

22 juni / De maand na Westerwijtwerd

Ondertussen besluit de Tweede Kamer een spoeddebat te wijden aan de gaswinning na de klap bij Westerwijtwerd. Op de avond voor ons bestuurlijk overleg. We besluiten aan alle woordvoerders in de Tweede Kamer een mail te sturen met onze zorgpunten en onze inzet, vrij snel daarna in de media bekend als ‘noodkreet’. En ik geef een aantal interviews (NRC, DvhN, Buitenhof), waarin ik duidelijk maak wat Groningen precies nodig heeft. Op deze manier wordt de inzet van de bestuurders uit de regio voor iedereen zichtbaar.

“Wij zijn blij met deze maatregelen, maar we zijn er nog niet. Ik breng u daarom namens de regio de volgende aanvullende maatregelen onder de aandacht”, schrijf ik in de mail aan de Kamerleden.

En dan gaat het over de terugdringing van de gaswinning tot 12 miljard kuub volgend jaar. Over de garantieregeling voor woningeigenaars. Over het voorschot op de waardedalingsregeling (omdat de definitieve vast nog even op zich laat wachten).

En op een ruimere regeling voor Groningers met schade.

Ook deze, aanvullende maatregelen zijn voor ons belangrijk om in het bestuurlijk overleg van woensdag te bereiken. En voor veel Groningers zijn ook dit signalen dat het langzaam de goede kant uitgaat. Er moet - ook als deze afspraken worden gemaakt - nog steeds veel worden uitgewerkt. En deze afspraken verhelpen echt niet alle problemen. Maar ze zijn wel nodig om het vertrouwen te herstellen. →

5

Excuses, toezeggingen en moties De Tweede Kamer laat zich die dinsdagavond van zijn beste kant zien. Vertegenwoordigers van (bijna) alle politieke partijen zetten zich voluit achter de noodzakelijke versnelling. En ze dienen daarvoor ook moties in. Op de tribune zit een rijtje Groningers: bestuurders, ambtenaren en andere betrokken inwoners. Het duurt uren, maar het is de moeite waard.

Na de schorsing loop ik nog even langs de wc. En zo komt het dat ik de tribune oploop, terwijl de premier al aan het woord is. Ik hoor wat hij zegt.

Omstandig maakt hij excuses aan Groningers. Het voelt ineens ongepast om daarbij gewoon door te lopen, dus ik blijf een tijdje staan luisteren. Maar de excuses duren zo lang, dat ik na een aantal minuten toch maar doorloop naar mijn plaats op de tribune.

Op mij maakt het indruk. Uitvoerige excuses in het parlement, dat heeft betekenis. Na afloop vragen journalisten me natuurlijk wat Groningers daar eigenlijk voor kopen, excuses. En dan is net net als thuis: niets als je het gedrag niet betert. Maar excuses zijn betekenisvol wanneer ze het begin zijn van verandering.

Is dat zo? Komt er verandering? Het debat levert niet precies op wat we vragen, maar biedt opnieuw vooruitgang. Minister Wiebes verklaart dat hij graag naar 12 miljard kuub toe wild, maar dat hij moet uitzoeken of het echt kan. De opkoopregeling zou voldoende geld bevatten om zekerheid te bieden. De voorschotten voor de waardevermindering zouden ‘zo snel mogelijk’ betaald worden.

Maar wanneer is dat? De grens voor de afhandeling van de schade met een contant geldbedrag?

Als het juridisch kon, wilde de minister ook wel naar juni. Maar kan het?

De volgende ochtend lezen we het stenogram van het debat nog eens secuur door. Want in het bestuurlijk overleg willen we ons concentreren op de dingen die in het Kamerdebat nog onvoldoende scherp zijn geworden.

6

Doorbraak in de Blauwe Kamer ‘Bestuurlijke overleggen’ met ministers zijn in Groningen eigenlijk altijd in de GS-kamer.

En ook het Ministerie van EZK heeft een zaal waar we altijd zitten. Eerst meldt de Groningse delegatie zich voor een vooroverleg in een keurig vergaderzaaltje middenin het ministerie. En dan lopen we in optocht naar de ‘Blauwe Zaal’, op de ministersgang. Alles is daar houtkleurig, zo ver het oog reikt. De tafels, de stoelen, de lambrisering.

Dus alleen de naam al is verbazingwekkend.

22 juni / De maand na Westerwijtwerd

We zijn meestal met veel. Dat ligt meer aan de Groningers dan aan de ministers. Want aan onze kant zitten niet alleen bestuurders en ambtenaren, maar ook het Gasberaad en de Groninger Bodembeweging. Dus wordt het vanzelf warm en benauwd in de Blauwe Zaal.

De resultaten tellen. In de twee uur durende sessie maken we afspraken over het pakket waar we sinds de klap bij Westerwijtwerd steeds intensiever over onderhandelden. Vastbesloten om de vastgelopen versterking en de afhandeling van de schade weer vlot te trekken. Toegegeven: waar de ministers gisteravond bij de Kamer ruimte vroegen, vragen ze dat ook bij ons. De minister denkt dus nog na over de datumgrens voor de oplossing van het stuwmeer: wordt het januari of juni? Wordt het 12 miljard kuub in 2020? De uitkomst lijkt op die van het Kamerdebat: de minister wil graag, maar onderzoekt de mogelijkheden.

Toch kunnen we bij de uitgang melden dat we een doorbraak hebben bereikt. En dat komt vooral door de concrete afspraken waarover vooraf intensief is onderhandeld en waarover ook de Kamerbrief ging. Die bevatten goed nieuws voor iedereen die in het Gaswinningsgebied woont.

Een snellere versterking, meer aannemers, minder ingenieursbureaus. Zekerheid voor wie zich zorgen maakt om zijn huis. En goed nieuws voor wie al veel te lang wacht op de afhandeling van de schade. Het stuwmeer wordt aangedweild.

Onorthodoxe maatregelen. Inderdaad. →

7

Het stuwmeer en Garrelsweer Eerste Pinksterdag is er opnieuw een relatief zware beving. Deze keer bij Garrelsweer. En waar de klap bij Westerwijtwerd aanleiding gaf tot duizenden schademeldingen, leidde ook deze aardbeving tot een flink aantal meldingen. Het stuwmeer groeit weer. En de behoefte aan duidelijkheid dus ook.

De behoefte aan duidelijkheid wordt op zijn vriendelijkst gezegd niet kleiner als er een brief uitgaat van de TCMG dat wie zijn schade heeft gemeld, rekening moet houden met een twee keer zo lange wachttijd. Die boodschap - ik krijg hem mee uit de media - verrast ons allemaal.

En de cynische reacties laten niet lang op zich wachten: ‘o, dus dit was de doorbraak waar jullie het over hadden!’

De duidelijkheid komt in de ochtend van donderdag 13 juni. Minister Wiebes maakt bekend dat alle Groningers die vóór die dag hun schade hebben gemeld bij de TCMG, gebruik kunnen maken van de ‘stuwmeerregeling’. Dat betekent dat wie dat wil een vergoeding kan krijgen van 5000 euro, zonder dat er een beoordeling van de schade plaatsvindt. De TCMG gaat er van uit dat daarmee aan zo’n 19.000 mensen een aanbod kan worden gedaan. En dat daarmee de meeste schades kunnen worden afgehandeld. De kans is groot dat daardoor ook voldoende capaciteit beschikbaar is voor een snellere afhandeling van een schade die groter is dan 5000 euro.

Daarmee is één van de dingen waarover de minister nog moest nadenken duidelijk geworden.

Is het ideaal? Nee, natuurlijk niet. Op de dag na de bekendmaking was er al weer een aardbeving.

Deze keer bij Appingedam, kracht 1,9. Ook dat leidt ongetwijfeld tot nieuwe schademeldingen.

En die vallen dus niet onder de regeling. Maar het stuwmeer was zo extreem geworden, dat een extreme maatregel noodzakelijk was. En het goede nieuws voor mensen met nieuwe schade (die dus niet onder deze regeling vallen) is dat door deze aanpak in ieder geval de kans op een snelle afhandeling een stuk groter is geworden.

8

Gaskraan kan sneller dicht Minister Wiebes sprak over een ‘duivels dilemma’ om volgend jaar op 12 miljard kuub te zitten.

Vanwege de leveringszekerheid. Daar gebruikte hij een vertrouwd argument. Mijn persoonlijke ervaring met ‘leveringszekerheid’ is dat dat een rekbaar begrip is. Leveringszekerheid is van elastiek: als je er heel hard aan trekt, geeft het mee. De Minister-president waarschuwde een paar weken geleden nog voor doodvriezende bejaarden in Limburg als de levering van gas niet gegarandeerd kon worden. Dat is een volstrekt theoretisch risico. En de dreiging door aardbevingen is reëel.

Dus kom met feiten.

Afgelopen maandag maakt minister Wiebes in een brief aan de Tweede Kamer bekend dat de gaswinning mogelijk toch sneller omlaag kan dan tot nu toe werd aangenomen. Het SodM adviseerde om voor een ‘aanvaardbaar’ risico volgend jaar op 12 miljard kuub te gaan zitten. Provinciale Staten van Groningen namen er een motie over aan. En de regio nam het over als zijn inzet. Minister Wiebes schrijft nu dat hij aanvullende maatregelen laat uitwerken, die samen moeten zorgen voor een forse extra daling. We zagen het al een beetje aankomen, want de Gasunie adviseerde vorige week al over de maatregelen die de minister kan nemen om de productie van Gronings gas te verminderen.

Het toverwoord is ‘stikstof’. Aardgas uit andere velden dan het Groningenveld moet worden vermengd met stikstof om dezelfde kwaliteit te krijgen als Gronings gas. En gelukkig is er voldoende stikstof in de handel om ruim drie miljard kuub lager te kunnen zitten: van 15,9 naar 12,8 miljard kuub. Dat is het goede nieuws.

Op die manier kan het dus: 12,8. Maar het SodM adviseert 12. Kortom: nog 0,8 miljard te gaan.

En daar laat de brief van de minister zien dat het lastig wordt. Maar ook als het lastig wordt, zijn de Raad van State en het Staatstoezicht op de Mijnen glashelder in hun teksten. Het systeem mag niet zijn dat de leveringszekerheid altijd bepaalt hoeveel ruimte er is voor de veiligheid van Groningers. Wij willen dat de minister een afweging maakt die wij kunnen volgen. Het is echt niet onze ambitie om heel Nederland in de kou te zetten of massale fabriekssluitingen te veroorzaken. Maar wij willen zien dat de risico’s van een beperking van de leveringszekerheid netjes worden afgewogen tegen de risico’s die Groningers lopen.

22 juni / De maand na Westerwijtwerd

Overigens. Het gaat niet alleen over 12 miljard kuub in het volgende gasjaar. Het gaat er om dat de winning van aardgas in het Groningerveld zo snel mogelijk helemaal stopt. Zo snel mogelijk naar nul dus. Wordt vervolgd.

Conclusie: de maand na Westerwijtwerd In de afgelopen maand is zoveel gebeurd, dat het ook mij moeite kost om me alles precies te herinneren. En het is een lang verhaal als je het opschrijft. Maar als ik er op terugkijk, is de vraag van 1Vandaag-presentatrice Suzanne Bosman tenminste voor een deel beantwoord. Ze vroeg: ‘Wat moet de betekenis van deze aardbeving zijn?’

Het antwoord ging over snelheid. Meer snelheid in de versterking. Meer snelheid in de schadeafhandeling. Meer snelheid in de afbouw van de gaswinning.

Toegegeven: het is de werkelijkheid van vergadertafels. En die moet altijd nog werkelijkheid worden aan tienduizenden keukentafels in het gaswinningsgebied. Er is geen enkele reden om te verwachten dat dat moeiteloos gaat. Maar ik heb goede hoop dat een doorbraak in het overleg zal leiden tot de hogere snelheid waar iedereen naar snakt. •

9