Sterker uit de crisis? Dat gaat echt niet vanzelf

Sterker uit de crisis?

Dat gaat echt niet vanzelf

27 juni

Sterker uit de crisis? Dat gaat echt niet vanzelf

1

We leven op de grens van twee werelden.

Het is prachtig weer en de terrassen zijn weer open. Opgelucht stappen we een zonnige wereld binnen, waarin de pandemie blijft dreigen, maar waarin het leven weer vertrouwde trekken krijgt. Het gaat velen te langzaam, maar een paar weken geleden waren de regels nog veel knellender.

Naast de Groninger Martinikerk, dus niet erin, nam ik toen een boekje in ontvangst over een wonderlijke geschiedenis. Die van de arm van Johannes de Doper.

Naar aanleiding daarvan schreef ik een verhaal dat is gepubliceerd in het zomernummer van ‘Het Goede Leven’ (en al eerder op de gelijknamige website).

Een heilzaam relikwie Het gegeven is spannend genoeg voor een boek. In de late middeleeuwen komt een Groningse koopman door een monnik te chanteren in bezit van de arm van Johannes de Doper. Hij brengt dit belangrijke relikwie naar zijn eigen Martinikerk. De arm die Jezus gedoopt heeft!

Toegegeven, er zijn alleen al vijf kerken waar het hoofd van Johannes de Doper ligt. En nog veel meer kerken bewaren zijn gebeente. Voor middeleeuwers was dat geen probleem. En voor Groningen al helemaal niet: de arm van ‘Sint Jan’ bracht wonderbaarlijke genezingen. En zo werkte het relikwie in ieder geval heilzaam voor de stad. Groningen werd een beroemd bedevaartsoord. Er kwamen talloze gasthuizen, herbergen en hofjes om de toestromende pelgrims te huisvesten.

Sinds de middeleeuwen is onze medische kennis sterk toegenomen. En het geloof in de werking van relikwieën nam evenredig af. En al hoor je soms wonderlijke suggesties, niemand stelt voor om een arm van Sint Jan in te zetten tegen Covid19.

Niet dat we kunnen opscheppen over de alternatieven.

Ondanks al die medische kennis is er nog steeds geen medicijn. Daarom vormen we een minimale samenleving, waarin we ons maximaal isoleren en alleen onder strenge voorwaarden de deur uitgaan.

De economie raakt daardoor in een diepe duikvlucht.

De prognoses variëren van apocalyptisch tot gematigd negatief. En media geven veel ruimte aan bespiegelingen over de wereld ‘post corona’.

We zitten midden in de overgang. Regeringsleiders, wetenschappers, belangenorganisaties en gemeenteen provinciebestuurders bezinnen zich erop wat dat is, het ‘nieuwe normaal’, en wat hun rol daarin zal zijn.

Wat moeten we doen? Wat doet de arm van de overheid, nu die van Sint Jan niet meer beschikbaar is? →

27 juni 2020

2

Vanaf nu gaat alles anders.

Echt!

4

21 juni 2020

Drie stappen Het denken daarover is eerlijk gezegd nog maar net begonnen. Maar vaak bestaat het antwoord uit drie stappen. De eerste spreekt vanzelf: doe je werk ondanks alles. Onderwijs- en zorginstellingen vinden zichzelf opnieuw uit. Winkels en leveranciers passen zich aan. Politiemensen, brugwachters, vuilnismannen en vele anderen gaan door omdat het anders een bende wordt. Overheden blijven aanbesteden, zodat aannemers werk houden.

En veel anderen ontdekken dat ze vanuit huis ook kunnen werken. We turen op beeldschermen naar collega’s en klanten en werken zo goed mogelijk door.

Dat moet ook. Want stilstand is achteruitgang.

De tweede stap vergt moeilijke keuzes en voortvarend handelen. Want veel staat al stil en dreigt te verdwijnen. Veel flexwerkers zitten al zonder werk. Maar ook wie ‘vast werk’ heeft, is zijn baan niet zeker. Doordat de overheid salarissen voor bedrijven doorbetaalt, blijven massaontslagen nog uit, maar de werkloosheidscijfers over de afgelopen maanden zijn schokkend. De horeca en de uitzendbranche vingen de eerste klap op. De cultuur, de schoonmaak en de winkels volgden de maand daarna. Veel ondernemers vrezen faillissement en de overheid kan echt niet de hele economie redden.

Dus moeten we harde keuzes maken. Wat redden we?

En wat niet?

De derde stap is strategisch. Als we willen dat de wereld ‘post corona’ anders wordt, dan vergt dat doordacht handelen. Veel van de interviews en opiniestukken in kranten gaan hierover. En ze bevatten verdacht vertrouwde geluiden.

Verdacht vertrouwd Wat staat ons te wachten?

We weten het niet. Doet ons handelen ertoe?

Absoluut, maar hoe dan? Aan meningen geen gebrek.

Bij een wat hardhandige indeling zie je aan de ene kant degenen die hoopvol zeggen dat deze crisis een totale verandering teweegbrengt. Daar tegenover staat de opvatting dat we na het beëindigen van de ‘lockdown’ zo snel mogelijk de bestaande economie moeten reanimeren. Terug naar de orde van de dag.

Keine Experimente!

In de gepubliceerde opvattingen vallen veel vertrouwde geluiden op. Corona lijkt vaak een extra argument voor een bekend verhaal. Huurders bepleiten dat er ‘juist nu’ geen huurverhoging moet worden doorgevoerd. Gemeenten wijzen op hun grote financiële nood, ondernemers dringen aan op minder belasting en minder regels. De milieubeweging ziet in de crisis een bewijs dat het anders moet. Politieke partijen bepleiten zaken die bij nader inzien al in hun verkiezingsprogramma stonden. Variërend van ‘juist nu’ inzetten op de energietransitie tot ‘juist nu’ stoppen met die geldverslindende hobby’s. Legitiem, maar niet per se nieuw.

Vertrouwd zijn ook de betogen dat nu alles anders wordt. ‘Het wordt nooit meer zoals het was’. Dat we straks in een andere maatschappij leven. Dat deze crisis ervoor zorgt dat we kritisch nadenken over ‘de globalisering’. Dat de gemeenschapszin die in de afgelopen maanden is ontstaan, de samenleving zal veranderen. Dat de waardering voor de ‘helpers in de zorg’ leidt tot een betere beloning. En dat digitale ontmoeting veel reizen straks overbodig maakt.

Nee, deze crisis opent ons vast de ogen. Voor onze zorgelijke economie zonder buffers. Want we weten nu immers waar het toe leidt als je geen voorraden meer hebt omdat dat goedkoper is? Als je je mondkapjes uit China moet halen. Er komt ook vast een eind aan die kredieteconomie, waarin je de bank, de bierbrouwer en het toeleveringsbedrijf je hele restaurant financieren. Waarin mensen zo makkelijk torenhoge schulden opbouwen. Vanaf nu gaat alles anders. Echt! →

Sterker uit de crisis? Dat gaat echt niet vanzelf

Een heilzame crisis?

‘Sterker uit de crisis.’

Iemand zei het en het kwam me bekend voor. In mijn eigen computer ontdekte ik waardoor dat kwam: toespraken, blogjes, columns en artikelen van ruim tien jaar geleden. Uit de kredietcrisis. Na deze crisis moest alles anders, betoogde ik. En toen ik het teruglas, bedacht ik dat de toenmalige CNVvoorzitter zijn recepten voor een betere wereld misschien ook al had voordat de kredietcrisis toesloeg. Enfin. We kennen de uitkomst. De economie herstelde. En er veranderde weinig.

Ook veel diepere crises, zoals de wereldoorlogen, brachten wel veranderingen (de Volkenbond, de NAVO, de Europese Gemeenschap), maar niet de ‘doorbraak’ waar velen in Nederland op hoopten. Onze vooroorlogse zuilen bleven.

Het ‘nieuwe normaal’ bouwt altijd voort op het oude. Dat relativeert de beweringen dat verandering onvermijdelijk is. Cultuurverandering komt nooit vanzelf.

Het is een cliché dat het Chinese teken voor crisis bestaat uit twee delen: ‘gevaar’ en ‘kans’. Maar ik vind het goed gevonden. Gevaren moet je afwenden.

En kansen moet je benutten. Als wij denken dat de coronacrisis kansen biedt, moeten we die kansen benoemen en goed nadenken hoe we ze benutten.

Wie droomt van een ‘reset’ waarna alles beter wordt, komt van een koude crisis thuis.

5

De arm van iedereen Vanaf de twaalfde eeuw was de arm van Sint Jan in Groningen een publiekstrekker van jewelste. Doordat zoveel mensen geloofden in wonderen, veranderde het relikwie het leven in en om de stad. Het gaf mensen handelingsperspectief.

En daardoor gingen ze zelf aan het werk. Priesters, herbergiers, zilversmeden en stadsbestuurders verrichtten samen iets groots.

In deze crisis is de sterke arm van de overheid onmisbaar. En eerlijk gezegd ook goed voelbaar.

Maar uiteindelijk vraagt de toekomst meer dan alleen overheidsoptreden. De samenleving is geen project van de overheid. Het vergt de inzet van ons samen.

De toekomst vergt de sterke arm van ons allemaal.

Koop ik lokaal en duurzaam? Moet ik echt met de auto naar Den Haag of kan het ook digitaal? Wil ik echt elke werkdag vol hebben met afspraken, of gun ik mezelf tijd om adem te halen en na te denken?

Als deze crisis een kans is, moeten we persoonlijk de armen uit de mouwen steken. Als de wereld anders wordt, komt dat door ons eigen gedrag.

Voor wie dit te weinig vindt en liever denkt in termen van grote disrupties, citeer ik de Dalai Lama. ‘Als je denkt dat je te klein bent om een verschil te maken, ga dan eens slapen met een mug.’ ·

G e s m m

Ga dan eens slapen met een mug.

7