Tijdschriftattendering nr 5 2018 2019

20182019 Reinwardt Academie Amsterdamse Hogeschool voor de Kunsten

Reinwardt Academy Amsterdam University of the Arts

[TIJDSCHRIFTATTENDERING NR.5] Inhoudsopgaven van recent verschenen tijdschriftnummers

Jitgave van de Koninklijke Vereniging van Archivarissen in Nederland

Inhoud 04 Van de redactie 05 De archiefervaring 06 Een uitgestorven beeldbank? De gevolgen van de AVG voor online beeldcollecties, Eva van den Hurk-van 't Klooster 10 Erfgoed eenvoudiger zoeken en vinden. Samen bouwen aan een netwerk van erfgoedinformatie, Marian Hel/ema 14 Het dekoloniseren van archiefbeheer en historisch onderzoek in Nederland, Thomas Dresscher 20 Vlot vooruit bij Beeld en Geluid: analoge achterstanden aanpakken, Arnaud Gaas 22 Omgaan met auteursrecht: een praktijkvoorbeeld, Roosje Keijser en Hannahjansen 25 Colum . amenwerken is een werkwood. Puck Huitsing 26 Van eenvoudige hoogleraararchievennaar complexe onderzoeksomgevingen, Mart van Duijn en Charles jeurgens 29 Archiefeducatie en presentatie: schakel tussen archieven en mensen, Anneke van Waarden-Koets 32 In memoriam Bert Kรถlker (1930-2018), Marianne Loef 33 In memoriam Hans Brokken (1940-2018), Dick Kaajan 34 Column I Europa en een paleis met 1200 kamers, Peer Baselie 35 Archiefmonument 36 Uitgelezen 38 Burgerlijke Stand I 'Er is duidelijk een gemeenschappelijk doel.' In gesprek met Roosmarijn Ubink, Bernadine Ypma

nummer 9 2018

โ ข

3

Inhoud 04 05 06 09 10 12 16 18 20 23 24 28 30 32 36 37 38 42

Van de redactie De archiefervaring 'Geschiedenis helpt om te groeien.' Archivering bij Nationale Opera & Ballet, Bernadine Ypma Speculatief Design Archief, Het Nieuwe Instituut Innovatie: hoe en wat?, Robbert-jan Hageman en Con Sadée De virtuele archivaris: voorsorteren op de archiefsector van de toekomst, julia Romijn-Wixley, Can Sadée, Marc Schuil en Ruud Yap Het belang van klantenkunde - toen en nu, Vera Weterings Waar gehakt wordt vallen spaanders. Dienstverlening is experimenteren, Anna van der Meulen en Vera Weterings Honderd jaar Archiefwet. Van archiefwezen naar overheidsinformatie, Noor Schreuder Column I Verdwalen, Puck Huitsing Op welke wijze is de huidige Archiefwet te completeren tot een sluitende wet voor digitale vraagstukken?, Yvonne We lings Congresverslag 'Preventive Conservation, the state of the art', Gabriëlle Beentjes Klip-en-klaar bestaat niet bij de AVG. Leergang Privacy helpt omgaan met persoonsgegevens, teroen Padmos De mythe voorbij: stichter Lieve Vrouwe Broederschap bestond echt, jan Sanders Column I Samen sneller en verder!, Bert de Vries Archiefmonument Uitgelezen Burgerlijke Stand I 'Bronnenkritiek is belangrijker dan ooit.' In gesprek met Lise Koning, Bernadine Ypma

nummer 10 2018

•

3

ISSN

0960-6556 12>

FOR MORE NEWS ~~AULYSIS,V1SIT theartnewspaper.com INTERNATIONAL

9

EDITION

770960

655183

THE ART NEWSPAPER

UK £8.S0/US $14.99/RoW £10.50

U. ALLEMAND! & CO. PUBLISHINGLTD. EVENTS, POLITICS AND ECONOMICSMONTHLY. EST. 1983, VOL. XXVIII, NO. 307, DECEMBER2018

RESTITUTION

CENSORSHIP

Two decades after a landmark agreement on Nazi-looted art, how much progress has been made?

IN SHANGHAI

THE YEAR IN REVIEW

Dealers at Chinese fairs fear market slowdown thanks to stringent rules

We look back at the highs and lows ofa turbulent 2018

REVIEW PAGES7-ll

Would the 'royal' Salvator Munili~ please stand up?

Pushkin Museum's Giampietrino painting may be the one listed in inventory of Charles I's collection, rather than the Abu Dhabi work MOSCOW. Fresh doubts are emerging over the English royal provenance of Leonardo da Vinci's Salvator Mundi (dated around 1500), which was bought a year ago for Abu Dhabi. New evidence has revealed that another painting of the same subject, now in Moscow's Pushkin State Museum of Fine Arts, is more likely to be the one recorded in the historic inventories.

Desmond Shawe- Taylor, the surveyor of the Queen's Pictures at the Royal Collection, admits that it is far from certain that the recently sold Salvator Mundi is the one once owned by England's kings. He tells The Art Newspaper: "There are several references in inventories of the time of Charles I and Charles II to a Leonardo that might well be a Salvator Mundi, but it is unclear whether they refer to the painting recently sold by Christie's, the one now attributed to Giampietrino in the Pushkin Museum or another, unidentified picture."

Dürer puts his hands to some early advertising VIENNA. Albrecht Dürer's Praying Hands (1508) was not, as has been assumed for centuries, a preparatory drawing for a painted altarpiece, but a finished work made as an advertisement for the master's talent. This revolutionary theory will be put forward by the chief curator of Vienna's Albertina in a major Dürer exhibition late next year (Albrecht Dürer, 20 September 2019-6 January 2020).

The Albertina's Christof Christof Metzger argues that Dürer's drawing shows the artist's own hands

Metzger also argues that the drawing depicts the actual hands of the artist. If so, this raises intriguing physiological questions about the hands of the greatest artist of the northern Renaissance.

Praying Hands is now among the most famous drawings of all time. Metzger suggests that it is more widely recognised than any other, with the possible exception of leonardo's Vitruvian Man (around 1490).

More than five centuries later, reproductions of the work still adorn the homes of millions of people, as a religious icon.

Since the 19th century, it has been assumed that the work was made as a study for an apostle in the lower-right corner of the central panel of the Heller altarpiece (completed 1509), named after the Frankfurt merchant who ordered it. The original panel was destroyed by fire in 1729, but a good copy

by Jobst Harrich survives and is now at the Historisches Museum in Frankfurt.

Art historians have always believed that Praying Hands was a preliminary study for the altarpiece. This argument was CONTINUED ON PAGE 14 f)

Giampietrino's Salvator Mundi bears the branding "CR" on the reverse

The provenance of the Abu Dhabi painting is problematic

The Pushkin's Salvator Mundi is on a panel that has a "CR" (Charles Rex) mark with a crown branded into the back of the poplar, which proves that it was once owned by Charles I. This evidence, which was overlooked when the Abu Dhabi picture was sold by Christie's, was noted by Ben Lewis, who is writing a book, The Last L~onardo, due to be published

by Harper Collins next ApriL He is convinced that the Pushkin painting raises serious doubts as to whether the Abu Dhabi picture is the one recorded in royal inventories.

Most of Charles I's art collection was sold off during the Civil War. In the 19th century, when the Russian Salvator Mundi was owned by the Moscow-based Mosolov family, it was attributed to Leonardo. The picture was acquired by the Pushkin in 1924 CONTINUED ON PAGE 10 f)

J 4

~

THE ART NEWSPAPER Number 307, December 2018

Contents THEAHT NEWSPAPEH

Issue 307, December 2078

REVIEW

Review A new report recommends the restitution by French museums of African objects taken "without consent". See pll

FEATURES

4 ELIZABETH PRICE The Turner Prize-winner on her new works for a US museum show

.......................................................

7-11 YEAR IN REVIEW We look back on 2018, from the artist Vik Muniz's thoughts on the situation in Brazil to a rundown of the people, places and things that had years to remember-or forget

.......................................................

DIARY 12 LOUISA BUCK'S LONDON Victoria Sin plumbs watery depths for a Gasworks fundraiser and beauty meets history as the 2018 Alternative Miss World pageant is held at Shakespeare's Globe

Heritage Sites in the Mediterranean

LEADERS 5

37

COMMENT

CONSERVATION

V&A director Tristam Hunt says museums must confront the big issues and former Whitney director Maxwell L. Anderson asks if we must always privilege original works of art

V&A invites visitors inside its 19th-century plaster cast of Trajan'scolumn

ART MARKET 39-

NEWS 8

UNITEDSTATES

UNITED KINGDOM Outcry over Ben Uri Gallery's sell-off plans to support new life as dementia charity

11

Proposed money-laundering legislation prompts concerns about onerous regulations for art and antiquities dealers

.......................................................

42 UNITEDSTATES

EUROPE

The highs and lows of New York's "gigaweek" auctions

Report commissioned by Emmanuel Macron says that France should give Africa its art back

44 ASIA

13

Increased censorship poses problems for dealers planning exhibitions in mainland China

US & AMERICAS How California's devastating fires have affected artists

14

46-47 INTERNATIONAL

MIDDLE EAST Austrian glass manufacturer goes bust after non-payment of louvre Abu Dhabi dome

As the market becomes ever-more financially sophisticated, more collectors are borrowing big against works of art

50 DIGITAL

MUSEUMS & HERITAGE 23

Art dealers turn to apps to close sales

INTERNATIONAL Twenty years after the Washington Principles, restitution of Nazi-looted art is still a work in progress

REGULARS 17

13

At the end of a tumultuous year, we present our comprehensive review of the highs and lows of 2018. See Review, pp7-11

LINDAYABLONSKY'SNEW YORK Donna De Salvo's Warhol show at the Whitney wows the crowds, while Dia honours Nancy Holt with minimal fuss, maximum feeling

EXHIBITIONS 19 INTERNATIONAL

BOOKS

The largest ever Pieroîlella Francesca exhibition opens in St Petersburg, and we look back on a year in which some of the world's greatest collections were reunited

14 RENAISSANCEART Polidoro da Caravaggio comes to the fore

20

15

EUROPE Female artists come out from behind the Iron Curtain in Dresden, while the fantastical designs of Jean-Jacques lequeu are back in fashion in Paris

NINETEENTH-CENTURYART Pictures of social misery

16

22-23

ISLAMIC ART The extraordinary 16th-century Qur'an at the Chester Beatty library in Dublin

17

UNITED KINGDOM Judy Chicago and AfriCOBRA shows open in Miami Beach as the art world flies in for Art Basel, and a major retrospective of Vija Celmins opens in San Francisco

BRITISH ART Catalogues raisonnés of the artists William Coldstream and Peter lanyon

CALENDAR 25-30 Our pick of exhibitions around the world

ENDNOTE 31 PHOTO FINISH Mark Wallinger's horse mannequins engaging in sodomy head to the Tate

LETTERS

24 RUSSIA

Why foreign visitors to UK museums deserve betterand how starting prices could make auctions more fair

Staff of State Russian Museum take legal action to halt controversial renovation

18-19 INTHEFRAME

31 MIDDLE EAST Meet three of the powerhouse women leading the art scene in the Gulf

All you need for the culture vulture in your life this festive season, from novelty Frida Kahlo socks to arty Christmas cards

54

34-35

OBITUARY

HERITAGE We analyse the climate-change risks to ten Unesco World

The young French artist and society figure Elliot Dubail

A fragment of Piero della Francesca's Saint Julian (145154). Russia opens a historic show of his work this month.

5ee Review, p19

Collisart,

ILYA BOLOTOWSKY Paintings from 1935-1980

LLC Frederick D. Hill Daisy Hill Sanders

November 2 - December 22

Specialists in American Art by appointment New York 212,396.0099 www.collisart.com

WASHBURN 177 Tenth Avenue, New York, NY, 100 II (212) 397-6780 I jwashburn@earthlink_net

I washburngallery.corn

.

~

---

-

-

-

-

------------

---

leesvoer voor lekkerbekken Winter 2018 zestiende jaargang 18.00euro

-_ -

• _~---41---------'-------------------------------------------------------------------------------

58 De cover

k k- tenenkok_kookboekenschrijver-tvkokNaast meester 0 s . A éli ue Schmeinck gewoon lady-chef-of-the-y~ar ~sn e~~ m~rkant fotograaf. Haar werk ook een lieve vnen m. d ten Onze coverfoto komt heeft als onder~etP Ulte~~~e~nis~ die ze in 2016 maakte. uit de collectie u mary boezem smaakvrienden, vandaar Makreel e~ rod?L~~~ ~fhaar galerie in Velp organiseert de naam ea o. . unieke Art&Eat smaakexposItIes en ze vahnaf feebnrufOa~~~~~; in geen enkel restaurant zouden daar ang en! misstaan Ga maar eens een "IJ"Je net;1 . www.schmeinck.n\lculinaire-galene

Grote kans dat het varken is begonnen aan een opmars in de vaderlandse gastronomie. Lees bijvoorbeeld Joël Broekaert in Je bent wat je leest. Jurriaan Geldermans wordt gulzig als hij gebraden varkensvlees ruikt Zoals hij erover schrijft m Het heilige varken, loopt je het water uit de mond. Lees smakelijk!

l,"l,'

94 Tieme Hermans trottert globe op zijn fietsie.

Glibberend over smalle paadjes en wankele bruggetjes. Door zijn boek Noosh-e-Jaan (eet smakelijk) over zijn fietsreis van Zwolle naar Bali zijn we meteen fan geworden. Nu doorkruist hij de Mekong Delta en geeft de Bouillon-lezers een exclusief verslag in Curry op zijn Vietnamees.

25

36

Praktisch bij ons om de hoek zit ijssalon Roberto Gelato, de !)s-hotspot van Utrecht Al jaren lezen we gretig hun meuwsbnef Geen idee waarom we Carlina De Lorenzo niet al veel eerder hebben gevraagd om over haar Italië te vertellen Nu dus ~el en daardoor weten we: De lekkerste pistache komt uit Bronte.

Sinds enige tijd proeft. drinkt. pritst en beschimpt Nicolaas J<le\ voor Cote de Bouillon! wijnen UIt alle windstreken. Toen hij voor ons begon te schrijven, was er een man die zijn abonnement per onmiddellijk .' opzegde omdat die Klei dure wijnen à priori afkeurt (wat echt niet waar IS, hij waarschuwt alleen maar voor humbug). Die man bleek ook nog eens geen abonnee, dus biJ ons m de keuken hebben we hartelijk Çjelad1en om zoveel stoer gedoe. WIJ ZIJn blij met Klei en wat een j~wee~~Je ook nu weer, zijn artikel Toet]esw\]nen.

68

Als je praat met aardappelteler Arnold van Woerkom uit Bant bij Emmeloord, raak je in de ban van zijn hoopvolle, allesomvattende visie op het nieuwe boeren. wm Jansen ging bij hem op bezoek en kreeg uitgelegd waarom de over misoogst klagende aardappelboeren zo dramatisch uit hun nek kletsen. Eigen schuld. dikke bult en dus weinig piepers. Lees er Aan de knoppen staan van je eigen gezondheid maar op na.

Wordt onze hoofdredacteur door goede vrienden een wandelende boekenkastgenoemd,Jacques Meerman is een wandelende biblietheek. De kennis van deze veelschrijver is oneindig en zijn visie wereldbreed. Om de historische achtergrond van onze keuken bloot te leggen. duikt hij diep in de Arabische wereld. Zo ook bij Ziryab en het moderne menu, een verhaal uit zijn nieuwste boek, dat begin 2019 klaar is.

En verder: > 6 Berichten> 14 Lekker eten zonder fratsen - tekst een melkvocabulaire ? H haalt uit -

Kreeftenkoninkrijk

Guernsey -

>

28 Bestaat er

34 Kikkererwten - tekst Knstien Spooren

43 De Zelftemmer

tekst Will Jansen>

-

>

tekst Kees Sterrenburg

52 Tequila, sexo y marihuana

naar de volkskeuken

-

Oyevaar >

- tekst Norbert Mergen>

tekst Will Jansen>

Bouillon! \Vinlfll' 20tH WWW.bolljltullmagazine.nl

44

-

tekst

100 Geef mij nog wat wijn, want het leven is

106 Het Perceel-

tekst Will Jansen>

118 Broccoli is niet spannend

122 Bouillon Leest >127 De Bouillonambassadeurs>

128 Wie

werkten er mee Bouillon! \Vintm 2018 www.bouillonmagazine.nl

4

40 La >

64 De natuuris een levende spiritualiteit - tekst Ee\co Schaap> 78 Heimwee

Juniaan van Eerten >

niets - tekst Ingrid

tekst Susette Brabander>

tekst Kees Sterrenburg

Will Jansen>

5

Cultuurkrant

NL

VOOR PROFESSIONALS DIE WERKEN VOOR CULTUUR OP SCHOOL OF IN DE VRIJE TIJD

Paul Röttger 'Ik ben niet van de zorg, ik maak kunst' p 4

Jeroen Stultiens Filmleraar van het Jaar p 15

Nemen de verbeeldingskracht en originaliteit van leerlingen af?

Kim spreekt van een 'creativity crisis' en zoekt naar verklaringen.

Komt het doordat kinderen en jongeren meer tijd doorbrengen achter hun iPads - waar voor bijna alle problemen oplossingen te vinden zijn, zodat ze die niet meer zelfhoeven te verzinnen?

Leidt het drukke bestaan van ouders tot een afname van tijd om vrij te spelen? Komt het doordat scholen steeds meer nadruk leggen op standaardisatie en tests, en weinig creatieve uitdaging bieden? Creativiteitsonderzoeker Mark Runco zoekt de verklaring ergens anders: volgens hem doden sociale media de creatieve potenties van gebruikers, omdat ze aanzetten tot conventioneel denken. Of krijgen kinderen en jongeren te weinig tijd om te lummelen en niksen - volgens MIT-hoogleraar Alan Lightman de oorzaak van deze 'crisis'?

Toegenomen bewustwording

ILLUSTRATIE JOSIEN VOGELAAR

Zoë Zernitz laat haar licht schijnen op een van de meest felbegeerde vaardigheden van deze tijd: creativiteit. Wat kunnen we concluderen uit Nederlands en internationaal onderzoek?

Door Zoë Zernitz

INHOUD ~-----

r

Ik probeer er alles aan te doen om mijn verbeeldingskracht - het beetje dat ik nog heb - te stimuleren. Maar ik kan er niet onderuit dat ik nu een slee op wielen zie, waar ik als vijfjarige nog een paard zag. Verschillende onderzoeken bevestigen mijn ervaring dat de verbeeldingskracht met de jaren minder sterk of dominant kan worden. Maar waar ik nog geen antwoord op kan vinden is de vraag of ik, als kind van de jaren 'go en opgegroeid tussen

laptops en iPads, ook minder verbeeldingskracht heb dan mensen die in de decennia voor mij zijn opgegroeid. De reden dat ik me dat afvraag is een onderzoek dat al in 2011 is uitgevoerd, maar nog steeds nagalmt. Ik bedoel het onderzoek van Kyung Hee Kim. Kim analyseerde de resultaten van 272.599 Amerikaanse scholieren en volwassenen die sinds de jaren '60 de Torrance Test of Creative Thinking hebben gedaan.

Deze test omvat meerdere

aspecten van creativiteit, waaronder 'ideational fluency' - het aantal ideeën dat iemand genereert - en originaliteit. De uitkomst van Kims analyse is opvallend. Tot de jaren 'go stijgen de scores op creatieve vermogens van Amerikaanse scholieren en volwassenen gestaag, maar in de periode daarna daalt een aantal significant. De daling van creativiteitsscores is het meest significant voor kinderen van 3 tot 8 jaar oud.

De hamvraag: is er in Nederland ook sprake van een creativiteitscrisis? Deze kwam bij me op toen onlangs uit de Monitor Cultuureducatie primair onderwijs 2017-2018 bleek dat er volgens basisscholen iets minder leerlingen zijn die beschikken over verbeeldingskracht en originaliteit dan twee jaar geleden.

Hoewel het gaat om het oordeel van scholen, en we er geen conclusies over de leerlingen zelf aan mogen verbinden, is het toch een opvallende uitkomst. Die daarom ook een Kamervraag opriep: hoe moeten we deze bevinding beoordelen?

Lees verder op pagina 3

2 Column: Sanne Scholten 6 Visual Thinking Strategies 6 Column: Frank van der Hulst 10 Column: Piet van der Ploeg 10 Amateurkunstkoepels 11 Kunst op Recept 13 Daniel Robert Silva 14 Speciaalonderwijs 16 Nieuwe publicaties, agenda

DIT IS EEN UITGAVE VAN HET LANDELIJK KENNISINSTITUUT CULTUUREDUCATIE EN AMATEURKUNST • LKCA.NL • INForaLKCA.NL • POSTBUS 452, 3500 AL UTRECHT·

, ..

,

16 •

Nieuwe publicaties

Kg, Cultuurkrant NL is een

Nynke Feenstra

SING ME IN Samen zingen om de integratie te bevorderen

oe kun je met zingen de integratie bevorderen van jonge migranten en vluchtelingen? De drie handboeken en repertoirebundel van Sing Me In bieden didactische tips en methoden. Sing Me In is ontstaan op verzoek van de koorwereld. Tien organisaties uit Europa, waaronder ZIMIHC uit Utrecht, werkten eraan mee.

UITGEVER: EUROPEAN CHORAL ASSOCIATION - EUROPA CANTAT.

2018.4 DELEN WWW.5INGMEIN.EU

Colofon

·NONDER \WOORDE VOORDEN JBRENGEN 1'-" '_""." ("" ~rl'l .. .,., ..._&o!'<"",·",,:t>IPJo~n c- I,.,t~' " .......~';b~,~U .. ~,~t...-

ONDER WOORDEN BRENGEN

PODIUMKUNSTEN IN DE CULTUREELMAATSCHAPPELIJKE INFRASTRUCTUUR

ZURE BOMMEN & BONBONS

Nynke Feenstra biedt de museumsector een Nederlands jargon om het gesprek over inclusiviteit aan te gaan. Inclusie is een weloverwogen keuze: door een woord als 'diversiteit' binnen de organisatie te overdenken en te toetsen aan de huidige en ideale situatie, ontstaat een eerste aanzet richting inclusiviteit. Onder woorden brengen is een goed begin.

Studio i is een initiatief van het Stedelijke Museum Amsterdam en het Van Abbemuseum in Eindhoven.

oe positioneren de professionele podiumkunstgezelschappen zich binnen kunstzinnige en de cultureel-maatschappelijke infrastructuur? Welke functies dichten zij zich toe? Deze vragen vormen het uitgangspunt van een onderzoek van het LKCA en de UvA. Geïnterviewd werden Maas TD, Wunderbaum, Theater Utrecht, DOX, Artemis, Toneelgroep Oostpool en Het Houten Huis. Naar aanleiding hiervan is met alle deelnemers gesproken over onder meer artistieke waarde, publieksbereik, participatie en educatie, en diversiteit.

N. FEENSTRA,

C DIELEMAN,

Wat betekent inclusie?

Handboek theatermaken met mensen met een verstandelijke beperking

andboek om theater te maken met mensen met een verstandelijke beperking, geschreven voor mensen die wél een opleiding binnen het sociale domein, maar geen drama- of theateropleiding hebben gevolgd, en tóch met een groep aan de slag willen gaan met drama.

ANKE PURMER EN CARA STOLP. PRIJS €35, BESTELLEN VIA INFOIa KIEMTHEATERCOM. WWW.KIEMTHEATERCOM

UITGEVER:

S VAN GEMERT-

STUDIO

I,

2018, 17 P

TE DOWNLOADEN VIA

P EVERSMANN,

M. VAN MIERT- UITGEVER: LKCA,

72

2018,

P. TE DOWNLOADEN VIA LKCA.NL

STUDIO-INCLUSIE.NL

Agenda

AC uitgave van het Landelijk Kennisinstituut Cultuureducatie en Amateurkunst (LKCA) De krant is voor professionals die werken voor cultuur op school of in de vrije tijd. Postbus 452,3500 AL Utrecht • www.lkca.nl· Tel.030 711 51 00 • cultuurkrantnlralkca.nl Je kunt kosteloos een abonnement nemen op de Cultuurkrant NL via www.lkca.nl/cultuurkrantnl De opinies in deze krant geven niet noodzakelijkerwijs de mening of het beleid van het LKCA weer.

Artikelen mogen alleen na toestemming van de redactie en de auteur worden overgenomen.

Hoofd- en eindredactie Marianne Selie Basisontwerp & vormgeving Marinka Reuten Druk Flevodruk Harlingen Oplage 6.500 En verder werkten mee Sofie Cerutti, Petra Faber, Paulien Franken, Leontine Herschoe, Frank van der Hulst, Freek de Meere, Arno Neele, Piet van der Ploeg, Sanne Scholten, Bas van der Schot, Miriam Schaut, Francine van der Wiel, Josien FSC Vogelaar. Kirwww.fsc.org sten Vogd, MIX Papier van Eeke Wervers, verantwoorde herkomst Jet Wiechers FSCe C015620 Zoë Zernitz

iJ

Neem nu kosteloos een abonnement op de Cultuurkrant

NL en blijf op de

hoogte van ontwikkelingen

in je vakgebied.

www.LKCA.nl/cultuurkrantnl 11 januari 2019 Voor de Klas in het Speciaal Onderwijs Training van zes bijeenkomsten voor kunstenaars en docenten met ervaring in het ontwerpen van lessen en lesgeven in het reguliere onderwijs die graag hun horizon verbreden naar het werken met kinderen in het (voortgezet) speciaalonderwijs. kc-r.nl/cultuureducatie/training-voor-deklas-in-het-speciaal-onderwijs

25 januari 2019 MBO-bijeenkomst in het Rijksm'useum Het Rijksmuseum Amsterdam, Kennispunt MBO Burgerschap en het LKCA organiseren een inspiratiemiddag over burgerschap in een museale context voor docenten burgerschap en educatoren van culturele instellingen.

Ikca.nl/overzicht-agenda

14 februari 2019 Cultuurdebat Provinciale Statenverkiezingen Wat doet cultuur voor de provincie en hoe kunnen provincies hun rol daarin zo goed mogelijk vormgeven? Ga in debat met gedeputeerden, culturele instellingen, cultuurfondsen, kunstenaars, ambtenaren van provincies en gemeenten, adviseurs en particuliere partijen. lkca.nl/overzicht-agenda

l

14 maart 2019 Onderwijsavond 'Voor magie in spel is samen nodig' . GiJs Scholten van Aschat geeft een lezing over het thema 'Spelen, leren, maken'. nivoz.nl/nll voor-magie-in-spel-is-samen-nodig

15 en 16 maart 2019 Nascholing Make! Do Tweedaagse nascholing over 'leren door te maken'. Vol workshops en lezingen: onderwijs voor en door makers. kc-r.nl/events/make-do

Waarmee kunnen we je helpen?

Wil je weten ...

• • • • •

waar je de cursus icc kunt volgen in jouw regio? waar je literatuur kunt vinden voor je onderzoek? hoeveel muziekscholen er in Nederland zijn? of CKV ook verplicht is in het speciaal voortgezet ondervvijs? bij wie je in Gelderland terecht kunt voor advies over fondsenwervinq? Of in Noord-Holland?

10 april 2019

NEXT STOP: Onbeperkt kunst en cultuur Dé conferentie voor iedereen die meer wil doen met kunst en cultuur voor mensen met een beperking. Met ruimschoots aandacht voor cultuur in het speciaalonderwijs.

Ikca.nl/overzicht-agenda

Of heb je een hele andere vraag?

Tob niet Langer, maar belons.

Of maiL ons. Daar zijn we voor.

Voor jou. Samen met jou.

030-7115100

25 mei - 1 september 2019

vraaqfêlkca.nl

ZomerExpo 'Visie op Europa'

www.lkca.nL

ZomerExpo is de grootste kunsttentoonstelling met open inschrijving en anonieme selectie voor (amateur]kunstenaars. Aanmelding vóór 15 maart 2019 zomerexpo.nl,

voor professionals die werken voor cultuur op school of in de vrije tijd

Inhoud

Coverfoto: De Onze Lieve Vrouw Ten Hemelopneming kerk is een voormalige Rooms-Katholieke Kerk te Voorburg. Sinds 2008 wordt de kerk niet meer voor de eredienst gebruikt.

Op dit moment staat het kerkgebouw leeg. Er is sprake van achterstallig onderhoud - met name het dak is in slechte staat. Momenteel wordt er gezocht naar een nieuwe bestemming voor de kerk en naastgelegen pastorie. [foto: Just Justa Fotografie (www.just-justa.nll].

,

11

Rinse Tjeerdsma,

architect bij ZEEP

Architects en architect/fotograaf

,. .

16

De plek van ...

bij Studio

Wim Eijk deed onlangs

Column Lucas van Zuijlen

28

Stolpenbehoud

Hemelse perspectieven voor abdij Rolduc Week van het Lege

Stolpen komen vanaf de Haarlemmer-

De zesde editie van de

meer tot aan Texel voor, maar vooral

Gebouw vond plaats in abdij Rolduc te

in het noorden van de provincie. De

Kerkrade.

Boerderijenstichting

en congrescentrum,

De Steenkolen

Eeuwen Ijzeren Eeuw

de voorspelling dat er volgens hem

materiaal dat ongedachte

binnen tien jaar in het bisdom Utrecht

De twintigste

Withuis (Zuid-Limburg).

22

hebben hun naam verworven door het

Hoed, kiest zijn favoriete plek: het Caltex

welvaart bracht.

eeuw ligt inmiddels

al ge-~

Noord-Holland

De abdij fungeert deels als hotel maar de vleugel van

"Vanwege zijn waarde en zijn architectoni-

nog 15 kerken 'open' zullen zijn. Op

ruime tijd achter ons en daarin heeft niets

werkt aan behoud van de 5500 over-

het voormalige schoolgebouw (4.500

sche kwaliteit vind ik het van groot belang

dit moment zijn dat er nog 280. Als dat

zoveel welvaart gebracht als het materiaal

gebleven stolpen. Zelfredzaam als

m-) staat nog leeg. Zes multidisciplinaire

om dit gebouw te redden, te restaureren

waar is zouden er in theorie 28 kerken

beton.

de vaak zeer ondernemende

teams bedachten

en te herbestemmen.

per jaar leeg komen te staan binnen

Betonnen

Daarom zou een

status en daaropvolgende

restauratie een goed volgend hoofdstuk zijn in de 'levensloop' hij verdient het!"

ERFGOEDMAGAZINENR 4, 2018

Aartsbisschop

21

tankstation,

beschermde

4

De scheiding van kerk en staat anno nu

Hoe gaan we om met erfgoed uit de

stolpei-

in vijf dagen een haal-

genaren zijn, kunnen ze zelf een heel

baar herbestemmingsplan

het bisdom. Hoeveel kunnen we er

eind komen met de ontwikkeling van

teerden dit op de slotdag aan de jury en

daarvan behouden en hoe?

'hun' erfgoed.

publiek.

Eeuw?

en presen-

van dit tankstation,

Verder in deze editie.» 26 NMO-portal. 33 Boeken· 34 Beeldreportage Monumentencongres • 36 Nieuws

ERFGOEDMAGAZINENR 4, 2018

5

Inhoud

Aan de einder

door Sara Keijzer

3

In Memoriam Tineke de Ruiter

Beeld van een landschap

(1952 - 2018)

door Maartje van den Heuvel

Dolph Kesslers Sublieme Oceaan I----~-~~-~---~----~----------------------------------

4

6

Fotoserie The Wave, Crossing the Atlantic

door Laura Stoop

------------

Speuren in digitale archieven

Materialiteit

door Ingeborg Leijerzapf

Horizon

door Rose leneke van Kalsbeek

18

en abstractie: beleefd landschap en waargenomen landschap

Nederland volgens Harm Botman en Witho Worms

door Ali Shobeiri

~~

22

-----------

Frank Scholten: landschap in het Brits Mandaat Palestina

Fotobijschriften

31

Omslag: 96.001. Dolph Kessler. Uit de serie

The Wave, Crossing the Atlantic,

2006 - 2011

door Sary Zananiri

26

12

. training informeelleren

detachering

+ Loopbaanontwikkel ing Overheid stimuleert studie

Erasmus+ Innoveren met EC-subsidieprog ramma

Learning on the job Verhalen uit de praktijk

Zelfhulpboeken Help jezelf met een bestseller

2018109

human skills

WERK-APK

-

COLOFON

INHOUD

lP is samen met InformatieProfessionál.nl het onafhankelijke platform voor de informatiespecialist van vandaag en morgen. De lezers werken in de informatie-, bibliotheek-, archief- en erfgoedwereld.

m

Jan Rotmans over wendbaarheid

ISSN: 1385-5328 lP is een uitgave (22ste jaargang) van Uitgeverij lP Charlotte van Pallandtlaan 18 2772 TR Voorburg tel. 06-44 09 19 85 www.informatieprofessional.nl

Volgens hoogleraar duurzaamheid en transities Jan Rotmans kunnen alleen diegenen die wendbaar genoeg zijn overleven. Wat vraagt dat van informatieprofessionals?

redactieadres lp, Charlotte van Pallandtlaan 18, 2772 TR Voorburg, tel. 06-44 09 19 85, e-mail redactie@informatieprofessional.nl. redactie Maarten Brinkerink, Wilbert Helmus, Frank Huysmans, Dafne Jansen, Vincent M.A. Janssen, Alice de Jong, Evelien de Jonge, Andrea Langendoen, Leen Liefsoens, Edwin Mijnsbergen, Ronald de Nijs (eindredacteur), Matthijs van Otegem, Vincent Robijn, Eric Sieverts, Sjors de Valk en Daniël de Vette.

m

Iedereen moet zich tijdens zijn loopbaan blijven ontwikkelen, vindt de overheid.

En dus komt zij met een actieplan voor een leven lang leren.

Coen Wilders (UB Utrecht) neemt deel aan een netwerktraject voor talentvol personeel.

Wat zijn zijn ervaringen?

Dafne Jansen

.

Vincent M.A. Janssen

Innoveren met Erasmus+

Lessons learned uit de praktijk

Een training volgen of bijvoorbeeld een kijkje nemen bij buitenlandse collega's? Het subsidieprogramma Erasmus+ biedt hiervoor mogelijkheden.

Een leven lang leren kan op vele manieren, bijvoorbeeld door een opleiding te volgen, maar ook door 'informeel leren'.

Zes ervaringen op een rij.

in

nemend aantal zijinstromers, die daarmee het actieplan als het ware direct in praktijk brengen. Als informatieprofessional kun je bijna niet om een leven lang leren heen, maar wat verstaan we er precies onder, en nog belangrijker: hoe ziet het er in de praktijk uit?

In deze special belichten we het onderwerp van diverse kanten. We spraken met transitie-expert Jan Rotmans over hoe een leven lang ontwikke-

Academische verdieping: hoe doe je dat als je geen tijd hebt voor een studie? Ga naar een summerschool.

Dafne Jansen

m

BMI-bijscholing

De Commissie Bij- en Nascholing van biomedisch informatiespecialisten (BMI) kent een lange traditie van scholing door en voor vakgenoten. Een terugblik.

len volgens hem de nieuwe norm wordt. Verder besteden we aandacht aan Erasmus+, het Europese subsidieprogramma voor onderwijs en training, en aan de bijscholingsactiviteiten van de Biomedische Informatiespecialisten (BMI).

Zes informatieprofessionals vertellen hoe zij op uiteenlopende manieren 'bijleren'.

Meer praktische tips vind je in een drietal zelfhulpboeken en een overzicht van inte-

Irma van Houts

Ronald de Nijs

Ronald de Nijs

rive in a 00 Much

m

Help jezelf met een bestseller

abonnementen Voor abonnementsprijzen en andere informatie zie InformatieProfessional.nl.

Zelfhulpboeken kunnen leiden tot nieuwe inzichten, weet Matthijs van Otegem. Hij presenteert zijn favorieten.

advertentieverkoop Voor informatie over adverteren in blad of op de site: Rajin Roopram, e-mail rajin.roopram@kbenp.nl, tel. 06-15201724.

2

Hartje zomer de collegebanken

Netwerktraject voor talenten

m

medewerkers aan dit nummer Marieke van Delft, Jos Damen, Irma van Houts, Marietje Schaake, Raymond Snijders, Dieter Suis en Theo van Veen

m

m

Overheid presenteert actieplan voor een leven lang leren

Dafne Jansen

vormgeving Eric van den Berg, egfvdberg@upcmail.nl, Tom van Staveren, graphicisland@upcmail.nl.

Het verlenen van toestemming tot publicatie in dit tijdschrift strekt zich tevens uit tot het in enigerlei vorm elektronisch beschikbaar stellen.

fgelopen april maakte de Tweede Kamer bekend dat ze een algemene periodieke keuring (apk) voor werkenden wil. De veranderingen op de arbeidsmarkt gaan snel en volgens de regeringspartijen VVD en D66 vraagt dat om regelmatig inzicht in kennis, vaardigheden én mogelijkheden voor verdere ontwikkeling. Het bijbehorende actieplan leven lang leren wordt in dit themanummer toegelicht.

In ons vakgebied zijn er steeds minder formele opleidingen. Met als gevolg een toe-

l

RUBRIEKEN

~ ~

lP I vakblad voor informatieprofessionals I

09/2018

m

Foto van de maand

KB Onderzoekskroniek

Aileen in het donker

Namen in historische kranten herkennen

m

m

Business

lP lingo

20 jaar lngressus

Schermabolitie

1m

Q&A

Reem Weda

de mogelijk een ander pad in te slaan.

Want ook dat laatste valt onder een leven lang leren. <

Matthijs van Otegem

I

~

ressante summerschools.

Tot slot de ervaringen van Coen Wilders (UB Utrecht) die deelneemt aan een 'netwerktraject voor talenten'. Hij benoemt de behoefte om op verschillende momenten in je carrière stil te staan bij je keuzes én

m

m

Oude bronnen

Opinie

Oude drukken gaan digitaal

Kruideniersmentaliteit

m

__ m

m

Wisselcolumn

Juridische kwesties

Deepfakes

Over smaak valt wel te twisten

m

m

Standplaats

Lifehacking

Column

Antwerpen

Social media op een rijtje

Dezinformatsija in optima forma

lP I vakblad voor informatieprofessionals

I 09/2018

Nalatenschap De erfenis van kunstenaar Luis Fileer Willem Hussem: een nalatenschap van wereldniveau Multitalent Maja Bolier over oude erotica Schenkers van het Rijksmuseum De eervolle erfenis van Nel Klaassen en

f

I'u-

-.

~(J/ (Ă ._

1

~/Z/p.-

co

o N

sc

~~

r

(

ap.B,ouhuys

,.

Nalatenschap

,

Heb jij als kunstenaar al eens nagedacht over je

Filcers erfenis. Anton Staartjes

4

kM 1083

Redactioneel

Inhoud

nalatenschap? Over de wijze waarop je jouw

Cees Streep 'redde' de collectie van de Mexicaanse kunstenaar Luis Fileer

oeuvre en archief nalaat?ln

deze kM benaderen

we dit onderwerp vanuit diverse invalshoeken

22 Hybride erfgoed. Monika Auch Remy Jungerman verbindt Europese kunst met de Afro-Surinaamse nalatenschap

-

om het belang van het nadenken over je nalatenschap, en de mogelijkheden die er zijn, voor het voetl icht te brengen.

25 Overal en nergens- Edith Rijnja Multitalent Maja Bolier overoude erotica en opgroeien in twee werelden

We openen met een artikel van Miriam Windhausen waarin zij een actuele casus be-

Kunstenaars, denk alvast over later.

32

schrijft. Als onderzoeker is zij betrokken bij de

Harald Schole

nalatenschap van kunstenaarsechtpaar Nel

Adviezen over nalatenschap van notaris Maarten Meijer

Klaassen en Jaap Bouhuys, waarvan het beheer is overgedragen aan een jonger, bevriend echti.j

!

paar. Voor welke uitdagingen zien zij zich ge-

34 Schilderen met cijfers. Monica Rotgans Het duizelingwekkend kleursysteem van Ferdinand Bauer

steld?

Voorts spreken we Cees Streep, eigenaar van Arts and Crafts Holland. Van de kinderen van de onlangs overleden Mexicaanse kunstenaar Luis

8

De kunst van het nalaten.

Fileer kreeg hij het verzoek om diens in een

Miriam Windhausen

Noord-Hollandse boerderij opgeslagen oeuvre

Vraagstukken en ontwikkelingen rondom kunstenaarsnalatenschappen in Nederland

in beheerte nemen. Hoe pakt hij ditaan?

10 Eervolle zorgen· Miriam Windhausen De nalatenschap van het Zandvoortse kunstenaarsechtpaar Nel Klaasen en Jaap Bouhuys

Dat niet alleen een oeuvre maar ook een archief

13 Het archief als kern van de nalatenschap. Ton Geerts Het RKD-Nederlands Instituut voor Kunstgeschiedenis beheert ruim 700 kunstenaarsarchieven

chief van Sybren Valkema "verdiept ontsluiten"

-

het behouden waard kan zijn, blijkt uit het artikel van Anna Carlgren. Als curator wil zij het arom zo de autonome glaskunst "te inspireren en stimuleren" met de talloze praktische en nog

14 Behoud van een bijzondere erfenis- Harald Schole Hoe Amsterdam omgaat met het werk van beeldhouwer André Volten

steeds actuele adviezen die deze glaskunstenaar gedurende zijn leven in zijn lesmateriaal en correspondenties gaf.

16 Pleidooi voor nalaten . Anna Carlgren Curator Anna Carlgren over de nalatenschap van glaskunstenaar Sybren Valkema 26

Hoe zorg je er ten slotte voor dat je nalatenschap zichtbaar blijft en beschermd wordt?

Voorbeelden hiervan zien we bij Stichting André

Nalatenschap van wereldniveau . Edith Rijnja

Volten (die meerdere keren voorkwam dat diens

Een jonge Haagse galerie beheert het werk van Willem Hussem

werk uit het straatbeeld zou verdwijnen), de

28 Schenkers van het Rijksmuseum. Suzanne van Leeuwen en Jorien Huisman De sieradencollectie van Marjan en Gerard Unger

schenking van de sieradencollectie van Marjan Unger aan het Rijksmuseum (en de route die deze aflegde door de organisatiestructuur), en

38 Tussen huizen Wat doet het BPD?

en in kantoren.

de jonge Haagse galerie Dürst Britt & Mayhew

Anton Staartjes

(die zich over de nalatenschap van beeldend kunstenaar Willem Hussem ontfermde).

Verheugd zijn we ook met het interview met

19

Remy Jungerman, die in zijn werk Europese

Kunst & Media

20 Who's afraid of the Het archief als kunstenaarsmateriaal

kunst verbindt met de Afro-Surinaamse culturele nalatenschap, en die in 2019 samen met

archive? . Harald Schole

kunstenaar Iris Kensmil en curator Benno Tempel het Nederlandse paviljoen op de Biënnale van

31 Waar kan ik terecht?

Op heel wat plekken in Nederland houdt men zich bezig met nalatenschap. kM zette de adressen op een rijtje 36

Waarom blijft mijn vernis langdurig kleverig?

37

Draagt acrylverf bij aan de pi stic soep? . Pieter van Broekhuizen

Chris Herenius

Venetië zal inrichten.

Wouter de Vries wouter@dedoelenpers.nl

40 Maken wat je wilt- Anton Staartjes Drie kunstenaars over hun grote verlangen naar vrijheid Colofon kM is een uitgavevan Uitgeverij De Doelenpers: Havinghastraat 32, 1817 DA Alkmaar, T 072-5275527, F 072-527 55 28, E info@dedoelenpers.nl,

www.kunstenaarsmateriaal.nl

Uitgever&

hoofdredactie:Wouter de Vries Eindredactie: Hedda Treffers Redactie: Monika Auch, Harald Schoie, Anton Staartjes, Sanneke Stigter Medewerkers: Anna Carlgren, Chris Herenius, Jorien Huisman, Suzanne van Leeuwen, Edith Rijnja, Monica Rotgans, Miriam Windhausen Advertenties: Wouter de Vries, T 072-5275527, E wouter@dedoelenpers.nIAbonnementen: Prijzen voor vier nummers per jaar, incl. verzendkosten: Nederland: € 32,50, België: € 35,50, elders: € 45,-. Instellingen Nederland en België: € 50,50, instellingen elders: € 63,-. Abonnementen worden tot wederopzegging genoteerd. Opzeggen kan schriftelijk, telefonisch en per e-mail Nabestellingen: € 9,- + verzendkosten Basisontwerp: Frits Deys Vormgevingen druk: MarcelisDekave, Alkmaar. Hoewel aan de uitvoering van deze publicatie de grootste zorg is besteed, zijn onvolkomenheden

niet uitgesloten.

Aan de inhoud kunnen geen rechten worden ontleend. Niets uit

deze uitgave mag zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever openbaar worden gemaakt ofverveelvoudigd. Van werken van beeldende kunstenaars aangesloten bij een

CISAC-organisatie is het auteursrecht geregeld met Pictoright te Amsterdam. © Pictoright Amsterdam 2018 ISSN: 0927-1058 Foto omslag: Brieven uit de nalatenschapvan Nel Klaassen en Jaap Bouhuys.

-

NOVEMBER/DECEMBER

i

2018

~~~~,~~~i CONTE NTS DEPARTMENTS

FEATURES 16

The Quest for Excellence Small museums really do have the resources to pursue accreditation.

5

From the President and CEO

6

By the Numbers

8

First Look

12

Point of View A Work in Progress

38 Alliance in Action 44 Tributes and Transitions

48 Reflection

By Dennis Pierce

22

If You Build It Fundraising success will come to museums that implement these best practices.

By Karen L. Daly

28 Cover:

iSlock.com/Orla

Time to Partner Up Reach your full potential by building relationships within your community.

I

COMING IN MUSEUM JAN/FEB 2019 •

Digital Literacy in Museums • The Latest on Mobile Devices • Accessibility and Technology • Virtual Reality

By E. Michael DiPaolo

34

Set Your Superpower Free!

10 tips to help small museum professionals tap into their creativity.

By Linda Norris

2

~~~ MUSEUM / November-December

2018 / aam-us.org

American Alliance of Museums

L

A PUBLICATION

ON THE FLOOR: MUSEUM TEACHING TECHNIQUES IN THE 21ST CENTURY

OF THE

IIMUSEUM EDUCATION ROUNDTABLE KNOWLEDGE

INACTIONTOI

ON THE FLOOR: MUSEUM TEACHING TECHNIQUES IN THE 21ST CENTURY

Guest Editors: Elisabeth Nevins and Cynthia Robinson EDITORIAL 283

From the Editor-in-Chief Cynthia Robinson

FROM THE GUEST EDITORS 287

On the Floor: Museum Teaching Techniques Elisabeth Nevins

in the 21st Century

291

Learning from Doing: The Evolution of a Dialogue-Based Jason Porter and Sydney S. Garcia

299

A Polyphonic Experience and a Mute Technology Kamma Lauridsen

306

Visitor to Visitor Learning: Setting up Open-Ended Inquiry in an Unstaffed Space Phillippa Pitts

316

Combining Art with Science to Go Beyond Scientific Facts in a Narrative Environment Petra Bättig-Frey, Monica Ursina Jäger and Regula Treichler Bratschi

325

Thinking about How We Think: Promoting Museum Literacy Skills with Metacognition Sarah Sims

334

ArtlnSight A Contemplative Approach to Museum Gallery Teaching and Learning Laura Dickstein Thompson and Amanda Tobin

342

Empathy and Analogy in Museum Education William Crow and David Bowles

349

Drawn to Nature: A Developmentally Based Exploration of Art and Science Katherine Aragon and Rebecca Hirschwerk

356

Developing Close Looking, Creativity, and Community Mary HaU Surface and Nathalie Ryan

365

Constructing Knowledge Together: Collaborating Adults with Autism Sam Theriault and Beth Redmond Jones

375

Empowering Identity Through Art: Bilingual Co-Teaching at the Blanton Museum of Art Meredith Lehman, Sabrina Phillips and Andrea Saenz Williams

385

Immigration Et Change in Rhode Island's Golden Age: A Program for Adult English Language Learners Cathy Saunders and Samantha Hunter

394

Be the Change: A Mindset for Museum Teaching Mariruth Leftwich and Amanda McAUen

Program about Race

Through Writing and Art

with and Understanding

Young

A PUBLICATION

OF THE

IIMUSEUM EDUCATION ROUNDTABLE KNOWLEDGE IN ACTION T"

•

•

el

51

winter 2018

INHOUD 06

18 'De trigger tot

29

verandering? Vaak een bedreiging'

Brighton keert terug naar. .. 7873 Frédéric Jonckheere

Franklin van der Pols in gesprek met Luc Eekhout, directeur Kasteel Heeswijk

Forum van debat, lieu de mémoire Patrick De Rynck in gesprek met Guido Gryseels, directeur van het AfricaMuseum

20 Avondfeesljes als redding?

Frédéric Jonckheere

30

FeliXart Museum: abstracte kunst en een hoeve in het Brusselse groen Frédéric Jonckheere sprak met directeur Sergio Servellón

34 Stadsmuseum Lokeren en de veranderende bevolking 22

Frédéric Jonckheere

Een dna met hedendaagse ambities: Bokrijk

09

35

~I

Uit de boeken Kijk! Boeken over museumkijken

'Museain transitie; wat betekent dat?

Uit de boeken, Vera Weterings

36

Olga Van Oost

13

:::----------------------------

~

Inge Geysen in gesprek met Liesbeth Kees en Hilde Schoefs

'We geven het museum terug aan de gemeenschap' Griet Van Opstalover het stadsmuseum Lier

Met de 'comm' van commerciële blik Sarah-Jane Earle over het nieuwe COMM in Den Haag

25

Intensief, creatief en collectief Vera Weterings over het vernieuwde Rijksmuseum Boerhaave

15

De revolutie van Harderwijk Aimée Streefland in gesprek met Corien van der Meulen, directeur Stadsmuseum Harderwijk

28

'Koester kleine musea' Franklin van der Pols in gesprek met Kees Plaisier

32 Relevantie, urgentie en impact Aimée Streefland in gesprek met Kris Callens

In het volgend' nummer van Museumpeil ... gaan we voort op ons elan en belichten we een opmerkelijk fenomeen: musea, klein en groot, gaan in een snel tempo nieuwe bondgenootschappen en partnerships aan, met partners waar tien tot twintig jaar geleden zelfs niet aan werd gedacht Hoe doe je dat?

Wat zijn de valkuilen en de kansen?Alweer een nummer vol praktijkverhalen en food for thought

Opdecover In het AfricaMuseum in Tervuren bij Brussel werd de voorbije jaren en maanden hard gewerkt aan een transitie om u tegen te zeggen.

I

1-

4

Museumpeil51

Museumpeil

51

5

Museums & Social Issues Volume 13

Number 1

April2018

CONTENTS Editorial From the Editor

David B. Allison

2

Articles Beyond gallery walls and performance halls: five essential steps museums and other cultural institutions must take to center people, communities, and cultivate effective societal change

Stephanie Johnson-Cunningham 8

The artist as social worker vs. the artist as social wanker

Anthony Schrag 24

Collaborative tool and training design for social action

Rebecca Joy Norlander, John C. Anderson, John Fraser and Kate Flinner

Ito,

ion, cuss ons, ~d a

lWW.museumsassociation .org I Decembe

r2018

Contents

Features Rethinking railway heritage

Features On the right track Railway museums are having to rethink their offer to make themselves relevant to new audiences, says Deborah Mulhearn

20

Go figure 26 The place of statues in public life is coming under the spotlight as people start to question what they stand for. By Holly Black Cultural exchange 32 Skinder Hundal, the chief executive of New Art Exchange, talks to Eleanor Mills about a venue that celebrates diversity Glenstone, Potomac, Maryland, US 36 A five-year expansion has transformed the visitor experience at this private art collection, says Simon Stephens 'If Museums Journal, 42 Clerkenwell Close, London

ECIROAZ journal@museumsassociation.org Editorial 020 7566 7820 Advertising 020 7566 7830 Subscriptions 020 7566 7800 Fax 020 7566 7836 www.museumsassociation.org

Main coyer image: the Edward Colston statue in Bristol that was subject to a protest against

Colston'saffiliationwith the slave trade. Photo Kirk Sides This page: Ulster Folk and Transport Museum's railways gallery. © National Museums Northern Ireland

Reviews

Regulars

World Gallery, Horniman Museum 44 and Gardens, London Alex Fairhead goes on a whirlwind tour of continents and their cultures featuring the Horniman's anthropology collection

News in brief

4

News analysis

6

Comment and letters

14

Within and Without: Body Image and the Self, Birmingham Museum and Art Gallery Dan Vo finds out how social, historical and cultural factors affect identity in this exhibition in Birmingham Museum's experimental Story Lab gallery

Museum of ...

39

Trendswatch

41

Books and digital

56

In practice: Storage

60

Spellbound: Magic, Ritual & 52 Witchcraft, Ashmolean Museum, Oxford Katie Birkwood finds herself spirited away to a magical realm in the Ashmolean's exploration of belief and ritual over eight centuries

The List

64

Best in Show

66

Editor Simon Stephens Deputy editor Eleanor Mills Website editor Patrick Steel Events and content programmer Alex Stevens Staff writer and researcher Geraldine Kendall Adams Sub-editors Tara Srinivasan, Darron Kirkby Listings Louise Gray Display sales manager Nazneen Musafir Recruitment advertising Emma Mitchinson

Museums Journal is published by the Museums Association (reg charity no 313024) and is editorially independent. Nothing should be taken to be the view of the MA unless stated.

Museums Journal strives to avoid inaccuracies: if readers have a query or complaint they should contact the editor.

48

Design Esterson Associates Printed by Wyndeham Roche Limited Subscription rates £110 UK; £170 overseas Contributors Katy Barrett, Danny Birchall, Katie Birkwood, Holly Black, Philippa Charles, Brian Crowley, Mike Ellis, Alex Fairhead, Heledd Fychan, Louise Gray, Jasper Hart, Sharon Heal, John Holt, Rachael Minott. Deborah Mulhearn, Caroline Parry, Elizabeth Scott, Rob Sharp, Robert Storrie, Dan Va, Kirsty Young

For editorial values and submission guidelines see: www.museumsassociation.org/ museum-practice/16072013editorial-values-and-submissionsmp ISSN 0-027-416·X © Museums Association 2018 All rights reserved Vol118 No 12

December 20181 Museums journallä

.Jan Sluijters Wild. kleurig en vol temperament

Dale Chihuly Magische sprookjes van glasvirtuoos Tervuren. BelgiĂŤ

. AfricaMuseum Nieuwe blik op ,.. koloniaal verleden r

Beeld omslag: Dirck van Baburen, 'Jongen met mondharp', 1621, olieverf op doek, 65 x 52 cm, Utrecht, Centraal Museum, © CMU/Ernst Moritz

INHOUDmuseumtijdschrift.nl nr. 8 / november-december

2018

OUDE KUNST

22 Caravaggio en Europa Dramatisch spel met licht en schaduw veroorzaakte een sensatie door Erik Spaans

INTERVIEW

38

AfricaMuseum Hoe vindt een voormalig koloniaal bolwerk zichzelf opnieuw uit? door Edo Dijksterhuis MODERNE

13-20

MUSEUM - KORT

KUNST

42 Jan Sluijters Zijn vroege werk is oogverblindend temperament door Stefan Kuiper

30 Museumtijdschrifttips: de mooiste tentoonstellingen in binnen- en buitenland.

en vol

OUDE El MODERNE KUNST

51 Winterse wandelingen

79-85

Achter de kunstenaars aan, in Domburg, Amsterdam en Rijsoord door Marina de Vries

MUSEUM&MEER hetatelier Femke Herregraven de criticus Sacha Bronwasser de kunstenaar Breure S: Van Hulzen boeken & meer

HEDENDAAGSEKUNST

58

Boegbeeld van de cultcinema blijkt vooraleerst kunstenaar door Sophia Zuretier FOTOGRAFIE

64 Je bent wat je eet Geschiedenis van de voedselfotografie, smakelijk opgediend door Vera Ros

COLUMNS

34

Oek de Jong Vader en zoon

63

Maria Barnas Monet in Zaandam

David Lynch

HEDENDAAGSEKUNST

68

Tomás Saraceno Grootschalige toekomstvisioenen, wetenschap en kunst door Nanda

tussen Janssen

Jacoba van Heemskerck, 'Bild (Bomen in de sneeuw)', 1915, tempera en goudverf op paneel van mahonie, 39 x 55,5 cm, coil. Zeeuws Museum/particuliere bruikleen (foto: Ivo Wennekes, Middelburg) seumtijdschrift museumtijdschrift /

OUDE KUNST

22

Caravaggio en Europa Dramatisch spel met licht en schaduw veroorzaakte een sensatie door Erik Spaans HEDENDAAGSE

~~",,,_""--~~~ilit

28

KUNST

Dale Chihuly De magie van virtuoze glassculpturen in groot overzicht door .Jeroen Junte INTERVIEW

38

AfricaMuseum Hoe vindt een voormalig koloniaal bolwerk zichzelf opnieuw uit? door Edo Dijksterhuis MODERNE

13-20

MUSEUM-KORT 30 Museumtijdschrifttips: de mooiste tentoonstellingen in binnen- en buitenland.

79-85

42

63

Oek de Jong Vader en zoon Maria Barnas Monet in Zaandam

en vol

OUDE EI MODERNE KUNST

51 Winterse wandelingen Achter de kunstenaars aan, in Domburg, Amsterdam en Rijsoord door Marina de Vries HEDENDAAGSEKUNST

58

David Lynch Boegbeeld van de cultcinema blijkt vooraleerst kunstenaar door Sophia Zürcher FOTOGRAFIE

64

Je bent wat je eet Geschiedenis van de voedselfotografie, smakelijk opgediend door Vera Ros

COLUMNS

34

Jan Sluijters Zijn vroege werk is oogverblindend temperament door Stefan Kuiper

MUSEUM&MEER hetatelier Femke Herregraven decriticus Sacha Bronwasser de kunstenaar Breure 6: Van Hulzen boeken & meer

KUNST

HEDENDAAGSE

68

KUNST

Tomás Saraceno Grootschalige toekomstvisioenen, tussen wetenschap en kunst door Nanda Janssen

museumtijdschrift /

N°4

december 2018

museum • • vIsie , Persoonlijk contact wordt belangrijker dan massamedia' Davida de Hand

~.

c:.< _ -

.::

;.--

,.Ii\;.,--., .•.. "'i . .J:

-t!_t~ • ... "",.0 ~

~.:__

/inhoud\

'BIED MENSEN DE KANS HUN VERHALEN TE DELEN'

Spraakmaker Davida de Hand Programmamaker bij CODA Museum

DOSSIER NIEUWE MEDIA 32 34 36 38

Mediawijsheid het museum omarmt nieuwe media Hoogstandje persberichten voldoen niet meer Nieuwswaarde de toekomst met video's en podcasts Druk op start de mogelijkheden van big data

PROFIEL STADSMUSEUM LIER Nieuwe naam en andere koers op één locatie

OP ZAAL EEN OP EEN Een enkel werk per zaal voor meer impact

/inhoud\

04 MUSEUMVERENIGING De juiste strategie voor kinderen

Museumvisie is een publicatie voor museumprofessionals en

ARTDIRECTION EN GRAFISCH ONTWER

wordt vier keer per jaar uitge-

Zoe Bar-Pereg

geven door:

07 BESTE KOOP Zegelstempel van Stede Broec

09 OMWEG WAARD Van een bunker naar een zwembad

10 LASTIGE VRAGEN

Museumvereniging Rapenburgerstraat

AAN DIT NUMMER HEBBEN BIJGEDRAC

123

Postbus 2975

John Bezold

1000 CZ Amsterdam

Maartje den Breejen Micha Cluysenaer

T 020 551 2900 museumvereniging.nl info@museumvereniging.nl

Edo Dijksterhuis Jean-Paul Forier Jeroen Junte

UITGEVER

David Keuning

Museumvereniging

Rosanne Kropman Eric Nederkoorn

ABONNEMENTEN

Karin Overmars Vera Ros

Sabine Huls over vernieuwing

13 DIGITAL UPDATE Eye zet de volgende digitale stap

14 WAT IK HEB GELEERD

Voor vragen over uw abonnement kunt u bellen naar 0251 25 79 24 Abonnementenland

Brigitte Timmermans Emy Vesseur

Postbus 20 1910 AA Uitgeest

Tommy Wieringa Anneke van Wolfswink

aboland.nl

Marjo van Schaik over bezuiniging

17 COLUMN Tommy Wieringa in de trein

COVER LOSSE NUMMERS

Cindy Baar

Lopende jaargang, oudere en/of

met speciale dank aan de Hortus Botanicus L,

meer exemplaren kosten € 12,50, inclusief porto en 6% btw.

PRE PRESS

19 ONDERNEMEN Meike Prollius bundelt krachten

20 BOUWWERK Amos Rex Museum in Helsinki

23 TEAMWORK Het COBBRA-netwerk

WEBSITE

Edward de Nijs

museumvereniging.nl

en

museumcontact.nl Discussieer mee via Linkedln/ Museumvereniging

Virtu media Klaartje Grol

Groep.

Lees op museumcontact.nl

ADVERTENTIES

ook

kgrol@virtumedia.nl

over dagelijks museumnieuws.

T 030 307 2248

Visies en standpunten in Museumvisie weerspiegelen alleen

DRUK

die van de vereniging als daar uitdrukkelijk

melding van wordt

Drukkerij Tuijtel, Hardlnxveld-Giessend:

gemaakt. Auteurs en redactie

54 ON TOUR Design Museum Den Bosch strikt Ikea

werken op persoonlijke titel mee, nooit vanuit hun verbondenheid aan een instelling of bedrijf.

COPYRIGHT © 2018 Museumvereni Frame Publishers en s( vers. Niets uit deze uit

58 DE KWESTIE Een Europese Museumkaart?

MUSEUMVISIE WORDT GEMAAKT DOOR Frame Publishers Luchtvaartstraat

60 DE WINKEL Keurig winkelen in Singer Laren

4

1059 CA Amsterdam frameweb.com T 020 423 3717

mag worden verveeivo of openbaar gemaakt, op elektronische wijze. dat de uitgever daarvo toestemming

heeft vel

Niet altijd kunnen aute rechthebbenden

op ge

afbeeldingen achterha

62 GRENZq;!tOOS De selfie als kunst of public relations

68 LAATSTE WOORD Els Kloek over vrouwen

DIRECTEUR

Betreft dat u, neem da

Robert Thiemann robert@frameweb.com

op met de redactie.

HOOFDREDACTIE Femke de Wild femke@frameweb.com

REDACTIE Marlous van Rossum-Willems

EINDREDACTIE Merel Kokhuis

standbein

'" -. ft) --aft) -. =

~

3: e III ID

e

3 III

"0

1»: Q. I»

IC

o ~

IC

I»

~ c: ~ !'oJ !'oJ

g

co

~~

~UNDESVER.AND

USEUMSPÄDAGOGIK

e.V.

------

--

~:J.~~1'1

,

Inhalt AUS DER PRAXIS 77 Alke Vierck, ANITATANZT! Kunstvermittlung zwischen Stillstand und Bewegung 83 S. Bresky/ J. Haverkamp/ A. Krug/ B. Wagner, Sprachanlässe vor Objekten 88 Susanne Kieseistein, BilderBuchSonntage in den Museen der Stadt Köln 93 Lea Juliane Lutz, BiziM BERLiN 89/90 - eine wachsende Ausstellung

AUS DER FORSCHUNG 100 Corinna Hammer, Chancen und Herausforderungen des Förderprogramms Kultur macht stark - Bündnisse für Bildung 109 Rezensionen

THEMA

Impressum Herausgeber: Bundesverband Museumspädagogik e.V. www.museumspaedagogik.org Geschäftsstelle: c/o Museum Schwedenspeicher Hans-Georg Ehlers Wasser West 39 21682 Stade Chefredaktion: Romy Stein meier Eidelstedter Weg 63a 20255 Hamburg Email: romy.steinmeier@gmx.de Redaktioneller Beirat: Dr. Matthias Hamann und Dr. Hannelore Kunz-Ott Themenredaktion: Anja Hoffmann, Dr. Esther Gajek, Sophia Kippes, Dr. Hannelore Kunz-Ott Redaktion Forschung: Prof. Dr. Tobias Nettke Gestaltung: typografik, Michael Schulz, Hamburg Druck: Dräger und Wullenwever print+media Lübeck GmbH & Co. KG

6 Esther Gajek, Von den Senior*innen zur Altersavantgarde 10 Nora Wegner, Warum und wie besuchen ältere Menschen Museen?

14 Annett Meineke/Simone Mergen, Erinnerungsexpert*innen im Museum für Zeitgeschichte

Erscheinungsweise: 2x jährlich Jahresabo 22,- €/ Ausland 24,50 € Einzelheft 11,50 €/ Ausland 12,50 € Für Mitglieder des Bundesverbands Museumspädagogik e.V. ist der Bezug der Zeitschrift im Mitgliedsbeitrag enthalten. Nach einem Jahr erscheint die Ausgabe online unter www.museumspaedagogik.org

18 Kerstin Wiese, Ältere Menschen als Nutzer*innen inklusiver Angebote 22 Sybille Kastner, Museen, Kunst und Demenz 28 Anja Hoffmann, Ganz schön viel Maloche 32 Interview mit Birgit Tellmann, Themenführungen für Besucher*innen mit Demenz

ISSN 0936-6644 © BVMP e.V. Die Artikel geben nicht notwendigerweise die Meinung des Herausgebers und der Redaktion wieder. Alle veröffentlichten Beiträge sind urheberrechtlich geschützt.

34 Ester Gajek, Die neue Freiheit im Alter 39 M. von Assel/ A. Hoffmann/H. Kunz-Ott, Generation 50+Kunst 42 Beatrice Trost, Die eigenen künstlerischen Fähigkeiten entdecken

Die nächste Ausgabe erscheint im Mai 2019.

Redaktions- und Anzeigenschluss ist der 15. Februar 2019.

45 Karin Ruhmöller, Kein Museumsbesuch ohne Bewegung!?

50 Interview mit Sophie Voets-Hahne, Kunst nachgestellt Vermittlung im Alter

Umschlagfoto: Teilnehmer*innen eines Erzählcafés im Zeitgeschichtlichen Forum Leipzig 2016.

Foto: PUNCTUM/ Alexander Schmidt

53 Interview mit Ruth Trautmann, Kunst getanzt e

55 Rita Klages, Potenzial60plus 59 Interview mitTheresia Kiefer, Ehrenamt blüht auf 63 Susanne Richter, Das Ehrenamt im Museum für Druckkunst Leipzig

MIX

F SC

Papier eue verantwortungsvollen Quellen

_.t.o . .,

FSC" C019580

r.~ KLimaneutraL

\ ~

[!J,

Druckprodukt

CllmatePortner.com/10595-1811-1001

67 Ingrid Fisch, Dialog zwischen den Genrationen statt Separierung 73 Franziska Dürr Reinhard/ Jessica Schnelle, Auf Augenhöhe

4

Standbein Spielbein 110

I

2 2018

Inhalt

Inhalt

Standbein Spielbein 110

I

2 2018

5