Tijdschriftattendering nr 2 2018-2019

2018‐ 2019

Reinwardt Academie Amsterdamse Hogeschool voor de Kunsten

Reinwardt Academy Amsterdam University of the Arts

[TIJDSCHRIFTATTENDERING NR.2] Inhoudsopgaven van recent verschenen tijdschriftnummers

INNOVATIE

Inhoud 04 Van de redactie 05 De archiefervaring 06 Op zoek naar de mogelijkheden van Machine Learning. Experimenteren met een zelflerende informatiehuishouding, Mette van Essen 09 Identiteit en het collectieve geheugen van de samenleving. Op weg naar de toekomst (slot), Roland Bisscheroux 12 Archivaris gaat over grenzen, Richard van den Belt 16 Een landkaart van digitale archieven in Nederland. Netwerk Digitaal Erfgoed (1), joost van der Nat en Moreel Ras 20 Anne-Marie Mreijen: 'Historische bronnen brengen je in contact met het verleden', Wouter van Dijk 24 Welmoed en Lise: twee kersverse Jonge Archivarissen van het Jaar, JONG archivarissen 26 Moderniseren van de Archiefwet 1995: ook voor het depotklimaat!, janien Kemp 28 Open tenzij - een gepasseerd station? Doe mee met de Grote KIA Essay Prijs 2018, jeroen Padmos 31 Vroegmoderne kronieken ontsluiten: een oproep, Erika Kuijpers en judith Pol/mann 32 In memoriam Arend van Giessel (1924-2018), Eric Ketelaar 34 Lezersbrief I De Gelderse Verbondsbrief van 1418, Gerrit Kouwenhoven 35 Column 37 Archiefmonument 38 Uitgelezen 40 Burgerlijke Stand I 'Ik droom van een archief-tomtom.' In gesprek met Pieter Koenders, Floortje Tuinstra

nummer

7

2018

•

3

ISSN

0960-6556 09>

FOR MORE NEWS AND ANALYSIS, VISIT

theartnewspaper.com 9

INTERNATIONAL EDITION

770960

655183

THE ART NEWSPAPER

UK £8.50/US $14.99/RoW £10.50

U. ALLEMAND! & CO. PUBLISHINGLTD. EVENTS, POLITICS AND ECONOMICSMONTHLY. EST. 1983, VOL. XXVII, NO. 304, SEPTEMBER 2018

FIGHTING FORM

AGENTS PROVOCATEURS

OFF THE WALL London's Foundling Museum celebrates its female supporters by removing men

Ten years on, how the art market bounced back from the global financial crisis

From Prada to populism: Elmgreen & Dragset on politics and commodification

ART MARKET

REVIEW

REVIEW

PAGE45

PAGES2-3

PAGES4-5

Salvator Mundi: expert uncovers 'exciting' new evidence Did Louvre Abu Dhabi's $450m painting belong to an English nobleman who followed Charles I to the scaffold in 1649? the question of how the LONDON. As Louvre Abu picture could be in two Dhabi unveils Leonardo's painting of the Salvator places at once: Hamilton's Mundi this month, fresh Chelsea house and Henrietevidence has emerged ta's Greenwich closets. that throws into question Margaret Dalivalle, the early whereabouts whose expertise on the of the painting and its Salvator Mundi's proveroyal pedigree. nance is one of the pillars Until now, it was of connoisseurship that thought that the painting underline the attribution was "possibly" made for to Leonardo, spotted the Leonardo's patron King importance of Wood's Louis XII of France and "exciting discovery" in his his consort Anne of Britessay (Buying and Selling tany, who "most likely" Art in Venice, London commissioned it from the and Antwerp ... c.1637-52, artist soon after the French recently published by the conquest of Milan, around Walpole Society), which 1500 (according to the sale presents an inventory of James Hamilton (painted by catalogue published by the paintings in HamilVan Dyck in 1640) owned a Christie's in November ton's home from around work similar in description to 2017). The Leonardo Salva- Leonardo's Salvator Mundi 1638 to 1641. tor Mundi next emerges in DaIivalle says: "I imme17th.çentury England, as the diately recognised the sigproperty of Charles I, at the height of the Civil nificance of one item hanging in the Lower War. It is a richly suggestive narrative: made Gallery: 'Christ: with a globe in his hande for a king and fit for a king. done by Leonardus Vinsett" - the artist now Scholars propose that when the French known uniformly as Leonardo da Vinci. princess Henrietta Maria married King "The precision of the description in the Charles I in 1625, she may have brought the Hamilton inventory is itself vanishingly rare picture with her, and that it remained in her in a 17th-century English document, as is a painting attributed to Leonardo," Dalivalle Greenwich apartments - as royal propertysays. "[The inventory entry] sounds feasible until the king's execution in 1649. It has been to me ... given the company it kept; it was identified with "A peece of Christ done by Leonardo" (recorded in the Commonwealth placed among paintings of prestigious Della Nave and PriuIi [both notable Venetian collecSale of 1651).

But now, new research by the 17th.çentury tions] provenance." specialist Jeremy Wood situates a Salvator There are 20 painted variants of the Salvator Mundi by an assortment of Leonardo's Mundi by Leonardo in the Chelsea home of James, 3rd Marquis, later 1st Duke of Hampupils and followers. If the pictures can both ilton, between 1638 and 1641, rather than be identified as the Salvator Mundi in Abu in Queen Henrietta's chambers. This raises CONTINUED ON PAGE 9 f)

The wrong figures "Human error" blamed for National Portrait Gallery's disastrous recent visitor numbers Data suggests that visitor numbers almost halved between 2015/16 and2017/18

LONDON. The National Portrait Gallery's dramatic fall in visitor figures since early last year was the result of serious counting errors by an external company.

The data, produced by Ipsos Retail Performance, "significantly undercounted visitors through the main entrance", according to a spokeswoman for the gallery. The Art Newspaper can reveal that faulty equipment, which was then incorrectly monitored, was the cause of the errors.

The figures appear to show that visitor numbers have

halved at London's National Portrait Gallery (NPG) in the past three years. The company recorded that the gallery had 2.1 million visitors in 2015/16, 1.9 million in 2016/17 and 1.1 million in 2017/18. During the first three months of 2018/19 (April to June), the number plunged 28% on the same period last year. These figures have been damaging to the gallery's reputation and have caused concern to its largest funder, the government's department for culture.

It should be stressed that the gallery does appear to have suffered a fall in attendance, although the drop has not been as large as that shown CONTINUED ON PAGE 8 f)

THE ART NEWSPAPER Number 304, September 2018

4

Contents Issue 304, September 2078

Review Did Bernadino Luini, who painted Madonna of the Rose Bush (1500-10; detail), have a hand in Leonardo's Salvator Mundi?

See Review, p6

FEATURES 2 ELMGREEN& DRAGSET The Scandinavian duo address the post-Brexit landscape

4 LADIES OF QUALITYAND DISTINCTION The aristocratic women who supported the establishment ' of the Foundling Hospital

U .• , ...... "",.CO''''.U.H'''''.TO.

""' ...... roun""'NDocot<""'C>OIOI<mLT...... I .. ~""L .. V1I.... _ ......

.,tlI'(.,...

6 LEONARDOOR LUINI?

Dulwich Picture Gallery brings Jusepe de Ribera's "extreme violence" to London. See Review, p17

The Salvator Mundi attribution revisited

DIARY 8

EXHIBITIONS 17

LOUISA BUCK'S LONDON Blenheim Palace gets the blues after Trump's visit and William Kentridge's performance is a cut above the World Cup

LEADERS 5

CONSERVATION 37

COMMENT

EUROPE

Contemporary art is overshadowing other eras and cultures, while National Lottery funding of the arts in the UK risks saddling the arts sector with a gambling problem

Prado conservators clean Bruegel's danse macabre before one-off loan to Vienna

38

UNITED KINGDOM The ups and downs of London's National Portrait Gallery

40

10

Is Bergamo's rediscovered Mantegna linked to Uffizi triptych?

EUROPE Why Italy is revoking its export licence for the Frick's portrait

by Gérard of Prince Camillo Borghese -

12

UNITED KINGDOM The V&A delves into the world of video-game design

UNITEDSTATES

Painting's role in the rise of 19th-century nationalism

11

CALENDAR 24-30 Our pick of exhibitions around the world

The interaction ofthe arts in the creation of Russian Modernism

ENDNOTE 31

.......................................................

12

ART MARKET 45

18

Artists tackle the world of conspiracy theories at Met Breuer

DANCE

EUROPE

Venice celebrates Tintoretto's SOOth anniversary. while London welcomes the violent scenes of Jusepe de Ribera

20

BOOKS HISTORICISM

Expert on the conservation of portrait miniatures tells us how Hilliard painted gemstones

8

LINDA YABLONSKYIN ARLES Take your pick of the many messiahs in a Provençal photography festival. while critics snipe at Maja Hoffmann's new arts complex

10

UNITED KINGDOM

NEWS

9

EUROPE

MIXED FORTUNES

PHOTO FINISH

A fascinating account of the neglected Joseph-Benoit Suvée

Coldwar Steve's vision of Brexit Britain

INTERNATIONAL

US & AMERICAS Ayear on from Charlottesville, Canada addresses its own monuments problem

14

From boom to bust and back: taking stock of the post-Lehman decade in the art market

Why arts journalism matters:

52 EUROPE

RUSSIA "Genuine" Da Vinci painting "sold" for more than €12m on Russian classified ads website

Two years on, new cultural heritage laws are damaging Germany's art market

54-55

beca use a rt matters ft

Last month, hundreds of newspapers across the us published editorials about President Donald Trump's inflammatory rhetoric against the American press, which he regularly calls the "enemy of the people",

MUSEUMS 23

INTERNATIONAL Blockchain unpacked: revolution or a flash in the pan?

V

UNITED KINGDOM

REGULARS 17

THE ART NEWSPAPER posted

British Museum will not reopen basement of ancient treasures

24

LETTERS

UNITED KINGDOM V&A Dundee signals Scottish city's big ambitions

Trump's proposed tariff on Chinese art will hurt US dealers, and arts education is suffering in the US as well as the UK

26

18-19

• UNITED STATES

INTHEFRAME

Whatthe Museum of Contemporary Art. Los Angeles needs now. according to its longest-serving director

Next stop the Colosseum? Beyoncé eyes Roman landmark after world goes Apeshit for her trip to the Louvre

30

62

MIDDLE EAST

OBITUARY

Head of Israel's only Islamic art museum speaks out against Jewish nation-state law

Christopher Gibbs. who persuaded John Paul Getty to endow London's National Gallery

its own editorial online. Trump's vitriol is usually aimed at the news media but. even in the relatively sheltered niche of arts journalism, we can see the effects-and not just from the online comments and occasional angry phone calls we have received from those who do not like the unflattering light in which artists often paint the president. This matches Trump's own apparent stance on culture: at best, he seems to view the

arts as a vehicle for self-aggrandisement; at worst. as a waste of taxpayers' money.

If journalists are afraid. selfcensorship begins to be practised before actual censorship, and it is just as dangerous to a healthy body politie. Like the rest of the press, the arts media must not be ignored or bullied into pulling its punches. The art world is full of powerful people who wield their influence widely-sometimes for public benefit. sometimes

for personal profit. just as in the political sphere. There is plenty of overlap between the two motivations. and there are dark corners where those with malign intent can take advantage of a lack of government regulation or close public scrutiny.

Arts journalists are there to carry out that scrutiny, to give a platform to artists and to draw connections between communities. For artists are in the vanguard of addressing the subjects that lead Trump to yell "fake news", such as climate change, racism and sexual exploitation. They are one of the most potent tools we have to speak truth to power. Arts journalists must feel themselves free to back up artists in their pursuit of truth and justice.

• Helen Stoilas is the US editor of The Art Newspaper

~

THE ART NEWSPAPER

RICHARD STANKIEWICZ

AVAILABLE NOW: A NEW WEEKLY BLOG

BY MARTIN BAILEY

Sculpturefrom the 1950s - 1970s

Read it at theartnewspaper.com

September 13 - October 27

Adventures

cY~~

Cullisart,

LLC Frederick D. Hill Daisy Hill Sanders

Specialists in American Art by appointment New York 2I2.396.oo99 www.collisart.com

WASHBUR"N 177 Tenth Avenue, New York. NY, 10011 (212) 397-6780 I jwashburn@earthlink.net

I washburngallery.com

CURATOR THE MUSEUM ~OURNAL

61/3 JULY 2018

61/3 JULY 2018

CONTENTS

FROM THE EDITOR 399

Challenging Exclusion and Museum Doctrine JOHN

FRASER

ARTICLES 401

Origin and Development of Medical Museum in Padua ALBERTO

415

ZANATTA

Curating Care: The Design and Feasibility of a Partnership Between an Art Museum and an Academic Pain Center IAN J. KOEBNER, JILL

431

FISHMAN,

DEBORA

PATERNITI,

DORIS SOMMER,

SMITH

ARANTES

Creating a Female-Responsive Design Framework for STEM exhibits DANCSTEP

(NÉE

DANCU)

AND LISA SINDORF

Exhibit Designs for Girls' Engagement (EDGE) TONI

DANCSTEP

(NÉE

DANCU)

AND LISA SINDORF

BOOKS 507

Curatorial Activism: Towards an Ethics of Curatinq

BY MAURA

REILLY

REVIEWED

BY EMMA

MAHONY

EXHIBITIONS 513

DEBORAH

Contemporary Art, the Archive and Curatorship: Possible Dialogues

TONI

485

M.

Curating the Idea of Magna Carta

PRISCILA

469

SCOTT

G. JOSEPH

MATTHEW

449

AND FABIO ZAMPIERI

Under the Arctic: Looking at People and Permafrost in Alaska KATHAYOON

KHALIL

WARD, AND

+ In de spotlights Biomedisch informatiespecialisten meer zichtbaar

Memento Toegang tot het web van toen

Personalisatie Eigen krant voor iedereen

Blijven we nog googlen?

Toekomst van het zoeken

2018106

HETE HANGIJZERS

COLOFON

INHOUD

lP is samen met InformatieProfessional.nl het onafhankelijke platform voor de informatiespecialist van vandaag en morgen.

De lezers werken in de informatie-, bibliotheek-, archief- en erfgoedwereld.

m

Blijven we nog googlen?

Is Google nog wel een zoekmachine? Er zijn heel wat signalen die maken dat je dat in twijfel kunt trekken.

ISSN: 1385-5328 lP is een uitgave (22ste jaargang) van Uitgeverij lP Charlotte van Pallandtlaan 18 2772 TR Voorburg tel. 06-44 09 1985 www.informatieprofessional.nl

Eric Sieverts

Studieboeken

gestreamd

Studenten zoeken hun studieboeken het liefst gratis bij elkaar.

Kunnen nieuwe online streamingdiensten studenten wél laten betalen voor studiemateriaal?

Vincent Robijn

m

30 onder 30

lP presenteert voor de derde keer de '30 onder 30'-lijst.

Het overzicht laat zien waar de nieuwe generatie professionals in het brede veld van informatie en erfgoed werkt.

medewerkers aan dit nummer Marieke van Delft, Rob Feenstra, Stefan Jongen, Marja Kingma en Raymond Snijders. abonnementen Voor abonnementsprijzen en andere informatie zie I nformati eProfessi ona I. n I.

Toegang tot het web van toen

~

Foto van de maand Bombastisch minimalisme

106/2018

futuroloog Yuval Harari perfect g timede tips om met de onzeker~ den van de toekomst om te gaa En die tips hebben we hard nOdi Want de toekomst kent vele uite gingen. Ook in onze eigen infor~ tiesector. Zo presenteert Eric Siever in dit nummer een interessante kwest de veranderende zoekfunctionaliteit van Googie. Is het nog wel een ZOE machine? Raymond Snijders schrijft zijn rubriek Juridische kwesties over t discussie rondom de nieuwe Europe Auteursrechtrichtlijn. Maar ook zakt als het aanbod van digitale studiebc ken (pagina 22) en toegang tot het WI van toen (pagina 28) vragen om nieu, inzichten.

I Gelukkig staan jonge talenten te po~ len om hiermee aan de slag te gaan.1 ons tweejaarlijkse overzicht '30 on9 30' stelt een groep millennials zich vol Ook in deze editie: de twee Jonge arc varissen van het Jaar. Deze twintig~ zullen onze sector in de vaart der voll ren gaan meenemen.

Tijdreizen op het web zou geen noviteit maar een trivialiteit kunnen zijn. Met Memento. Hoe? lP verkent.

~

Biomedisch informatiespecialisten in de spotlights Vier biomedisch informatiespecialisten laten zien dat hun takenpakket flink is veranderd.

Ook zijn ze zichtbaarder geworden.

Wereldwijd zijn er initiatieven om het krantenaanbod steeds persoonlijker te maken.

Om de artikelen toe te spitsen op de afzonderlijke lezers, staan de uitgevers verschillende uitdagingen te wachten.

Rob Feenstra

Ronald de Nijs

rr

RUBRIEKEN

Het verlenen van toestemming tot publicatie in dit tijdschrift strekt zich tevens uit tot het in enigerlei vorm elektronisch beschikbaar stellen.

lP I vakblad voor informatieprofessionals

nieuwe boek 21 Lessoi

for the 21st Century geE

Een eigen krant voor iedereen

Tijdens de Archiefdagen in Venlo werden Welmoed Bons en Lise Koning gekozen tot Jonge Archivaris van het Jaar. Een flitsinterview.

advertentieverkoop Voor informatie over adverteren in blad of op de site: Rajin Roopram, e-mail rajin.roopram@kbenp.nl, tel. 06-15201724.

m

m

Digitaal in je DNA

ook ""iQ. , ",.Çor-tI'VIQ.fiePr-o.Çess io"'Q.I.", I

specifics, but change itsl is the only certainty: In z

Sjors de Valk

m

vormgeving Eric van den Berg, egtvdberg@upcmail.nl, Tom van Staveren, graphicisland@upcmail.nl.

2

m

Stefan Jongen

redactieadres lp, Charlotte van Pallandtlaan 18,2772 TR Voorburg, tel. 06-44 09 19 85, e-mail redactie@informatieprofessional.nl. redactie Maarten Brinkerink, Wilbert Helmus, Frank Huysmans, Dafne Jansen, Vincent M.A. Janssen, Alice de Jong, Evelien de Jonge, Andrea Langendoen, Leen Liefsoens, Edwin Mijnsbergen, Ronald de Nijs (eindredacteur), Matthijs van Otegern, Vincent Robijn, Eric Sieverts, Sjors de Valk en Daniël de Vette.

e cannot be sure of ti

m

m

Oude bronnen

lP lingo

O&A

Watermerkencollecties verenigd in 'Memory of paper'

Tsundoku

Sandra Scherpenisse

m

m

m

m

Wisselcolumn

Werk

Zo moetje nepnieuws dus niet aanpakken

Maarten Zeinstra

Juridische kwesties Auteursrechtrichtlijn vol controverses

m

m

lifehacking

Standplaats Londen

Annoteer.

Samen.

Overal

m

Feest voor informatiespecialisten

Column Chroomstaal en griffioenen

lP I vakblad voor informatieprofessionals

I 06/201

INFORMAL LEARNING REVIEW

A

PUBLICATION

OF INFORMAL

LEARNING

EXPERIENCES, INC

INSIDE: EVICTED NATIONAL

No. 151 JULy/AUGUST 2018

EXHIBITION

BUILDING

PLUS: MUSEUM STUDIES AND

MUSEUM

SYMPOSIUM,

MORE!

AT THE

MIND THE LAB,

IN THIS ISSUE: MIND THE

LAB:

ARTICLES

FROM THE MUSEUM

SCIENCE

COLLABORATIVE

AND TECHNOLOGY

STUDIES

MUSEOLOGY:

TRAVEL

BY METRO

3

SYMPOSIUM

THE ROLE OF COLLECTIONS

5

MANAGER

BEYOND ACTIVISM

NEUTRALITY:

AT THE UNIVERSITY

DEVELOPING

CLASSROOM

COLLABORATION

EVICTED

EXHIBITING

THE HISTORY

OF STUDENT

OF COLORADO

SCIENCE

KITS THROUGH

BUILDING

THE ROLE OF ZOOS AND AQUARIUMS:

16

MUSEUM

DEFINING

AND INCREASING

17

A SENSE OF CONSERVATION

STUDENT

VISITOR

RESCUE

STUDIES

13

WITH TEACHERS

AT THE NATIONAL

UNITY IN LEARNING:

9

A COLLABORATIVE

SITE IN THAILAND

ASSOCIATION

OPERATIONAL

To BECOME

MEETING:

MODEL

A MUSEUM

A RECAP

The Informal Learning Review is now on Twitter!

Follow us at @ThelLReview

21 25 26

â&#x20AC;¢

A PUBLICATION

WOMAN/TRANS/FEMME

IN THE MUSEUM

II

OF THE

MUSEUM EDUCATION ROUNDTABLE KNOWLEDGE IN ACTION~

WOMAN/TRANS/FEMME

IN THE MUSEUM

Guest Editors: Margaret Middleton and Sage Morgan-Hubbard

EDITORIAL

•

171

From the Editor-in-Chief Cynthia Robinson

FROM THE GUEST EDITORS 174 Woman/Trans/Femme in the Museum Margaret Middleton and Sage Morgan-Hubbard 179 Presence and Power: Beyond Feminism in Museums Elisabeth Callihan and Kaywin Feldman 193 How Liberal White Women Can Support Equity SeemaRao 194 Beyond the Male/female Binary: Gender Equity and Inclusion in Evaluation Surveys Alexander Lussenhop 208 Actions that Promote Inclusivity SeemaRao 209 Facing Sexual Harassment and Abuse in the Feminizing Museum nikhil trivedi and Aletheia Wittman 219 How Men Can Improve Equity for Women, Femme, and Gender Nonconforming People SeemaRao 220 Trans Narratives in Childrèn's Museums Margaret Middleton and Alicia Greene TOOLS, FRAMEWORKS AND CASE STUDIES 228 Pedagogies of the Object: Artifact, Context and Purpose Amanda Maree Burritt WHAT THE RESEARCH SAYS 236 A STEAM-Focused Program to Facilitate Teacher Engagement Before, During, and After a Fieldtrip Visit to a Children's Museum Chris A. Lawson, Mike Cook, Joe Dorn and Bill Pariso 245 "They Ate Your Laundry!" Historical Thinking in Young History Museum Visitors Megan Martinko and Jessica Luke 260 Mornings at the Museums: A Family Friendly Early Childhood Program Naomi Lifschitz-Grant 274

Teaching Teachers Onsite: Using Evaluation to Develop Effective Professional Development Programs Lora Cooper, Christine Baron, Linnea Grim and Gary Sandling A PUBLICATION

II

OF THE

MUSEUM EDUCATION ROUNDTABLE KNOWLEDGE IN ACTION""

4

Inhalt 5 6 7 23 42

Nachrichten aus den Museen Literatur Namen AutorInnen; Impressum Wichtige Ausstellungen

Weltkulturerbe 8 Mit dem Weltkulturerbe ist das so eine Sache. Wien und Salzburg haben die Marke eigentlich gar nicht nötig, beide haben so viel zu bieten, daB man sie als touristische Hochburgen bezeichnen könnte.: Ob sich eine Altstadt auch mit Hochhäusern verträgt, ohne die Auszeichnung Weltkulturerbe" zu verlieren, wird in Wien allerdings immer mal wieder probiert.

Die "Wiener Ballkultur" wurde von der UNESCO aus der Liste des immateriellen Kulturerbes wieder gestrichen, was sich vielleicht nicht überall herumgesprochen hat. Anderes kuIturelIes Erbe wurde als Weltkulturerbe anerkannt (die Pfahlbauten am Mondsee), auch wenn die Mondseekultur im Mondseer Land besser präsentiert werden könnte. Aber zumindest hat hier ein Verein erste Akzente gesetzt.

Die UNESCO, doch auch die weltweiten Träger dieser Auszeichnung müssen jedoch noch mehr darauf achten, daB auch tatsächlich nur Authentisches diese Auszeichnung erhält.

Weitere österreichische Orte hätten längst die Marke Weltkulturerbe verdient, etwa Bad Ischl, Das an der Traun gelegene Städtchen ist zwar in der Peripherie modern gewachsen, im Zentrum als Badeort des 19.

Jahrhunderts aber mit viel Sachverstand bewahrt worden. Die herrliche Altbausubstanz ist überwiegend erhalten, es gibt sogar noch ein Kino in Tempelform, alte FluBbrücken, deren Anstrich auf die Farbe des Wassers abgestimmt ist, Museen und Kirchen, ein weithin bekanntes Caféhaus, das alte Telegraphenamt der Kaiserfamilie, ein KaiserschloB mit dazugehörendem Park, die Schratt-Villa, Reste der alten Salzkammergut-Lokalbahn, von Treidelpfaden und der Salzverarbeitung, Bezüge zu Bruckner, Johann StrauB, Lehar und Brahms, oder die an einem Nebenweg ins alte Lauffen versteckt liegende Villa Blumenthal, die auf der Weltausstellung in Chicago gekauft wurde. Das aus amerikanischer Pechkiefer bestehende Gebäude wurde 1895 zerlegt und für Oskar Blumenthal in Bad Ischl wieder errichtet. Die Villa gilt deshalb als "Urahn des Fertighauses". Das alles reicht aber nicht zum Weltkulturerbe, lediqlich Bad Ischls .Ltachtbradtmontaq" wurde von der UNESCO als immaterielles Weltkulturerbe anerkannt ...

Wenngleich weder das Wiener Schnitzel noch das Wiener Gulasch zum Weltkulturerbe gehören, ist es jedoch gelungen, daB die Wiener Caféhaus-Kultur in die Liste des österreichischen immateriellen Kulturerbes aufgenom men wurde. Das spricht für die weltweite Anerkennung einer Qualität von Gastronomie, die ihresgleichen sucht.

Adelheid Straten

in Österreich

Kerstin Ogris Unser lieber Semmering!

12 Utz Anhalt Rokoko und Pandabären.

SchloB und Park Schönbrunn in Wien 15

Barbara Kaiser UNESCO Weltkulturerbe SchloB Eggenberg

20

Otto Hochreiter Irn Probenraum der Weltgeschichte.

Das historische Zentrum von Graz im GrazMuseum

25 Alois Lang Salz und Sand am Steppensee: der Nationalpark Neusiedlersee-Seewinkel 28

Jutta Mucha-Zachar und Team GenuBwandern auf dem Welterbe-Steig Wachau

Konservieren

- Restaurieren

33

Christiane Ernek-van der Goes; Clara von Engelhardt Jean-Pierre Latz. Fait à Paris": Ein Werkstattbericht zu dem interdisziplinären Möbelforschungsprojekt des Kunstgewerbemuseums der Staatlichen Kunstsammlungen Dresden

40

Christoph Merzenich Die Fehlstellenbehandlung mittelalterlicher Wandmalerei-Fragmente im Deutschen Burgenmuseum

Der Gesamtauflage der Ausgabe liegt ein Prospekt von Fluxguide Ausstellungssysteme GmbH, Wien, bei.

Wir bitten urn freundliche Beachtung.

Siehe auch: http://www.museum-aktuell.de/download/d_l 07. pdf

Zum Titelbild: SchloB Eggenberg im gleichnamigen Stadtteil von Graz mit seinem Park gehört zu den Museen des Universalmuseums Joanneum. Es ist seit August 2010 Weltkulturerbe, allerdings aus konservatorischen Gründen nur von März bis Oktober zu besichtigen. Für den Park gibt es ein Parkpflegewerk.

Eggenberger Allee 90, 8020 Graz T +43-316/8017-9532 eggenberg@museum-joanneum.at https://www.museum-joanneum.at/schloB-eggenberg-prunkraeume-und-gaerten/welterbe Anzeige

MUSEUM AKTUELL Ausgabe 2S0

I

2018

N°3

september

2018

Nynke Feenstra

Partners CommerciĂŤle samenwerking: noodzaak of verwaarlozing van kerntaak?

Lisser Art Museum Een kunstcollectie zonder tekstbordjes Marjan Ruiter 'Wat je geeft, krijg je terug'

museum /\/\ vereniging

1

/inhoud\

'MIJN DROOM IS DAT IK OVER TIEN JAAR WERKELOOS BEN'

Spraakmaker Nynke Feenstra Promovendus

DOSSIER PARTNERS 32 34 36 38

Samen sterk met wetenschap en commercie Groepsdenken voor mensen met een beperking Vele handen maken licht werk Uit de ivoren toren partnerschappen vragen onderhoud

PROFIEL LISSER ART MUSEUM Anders naar kunst kijken

OP ZAAL SPREKEN IS ZILVER Open depots en stijlkamers

2

/inhoud\

04 MUSEUMVERENIGING Gouden uur voor millennials

Museumvisie is een publicatie

DIRECTEUR

voor museumprofessionals en wordt vier keer per jaar uitge-

Robert Thiemann robert@frameweb.com

geven door:

07 BESTE KOOP Porseleinen beeld van een Afrikaan

HOOFDREDACTIE

Museumvereniging Rapenburgerstraat Postbus 2975

123

Femke de Wild femke@frameweb.com

1000 CZ Amsterdam

09 OMWEG WAARD OnderWaterSafari Friesland

van Natuurmuseum

10 LASTIGE VRAGEN Wayne Modest kiest zijn woorden

T 020 551 2900

EINDREDACTIE

museumvereniging.nl

David Keuning

info@museumvereniging.nl

UITGEVER

ARTDIRECTION EN GRAFISCH ONTWERP

Museumvereniging

Zoe Bar-Pereg

ABONNEMENTEN

AAN DIT NUMMER HEBBEN BIJGEDRAGEN

Voor vragen over uw abonnement

11 DIGITAL UPDATE Robotica wordt steeds meer gemeengoed

14 WAT IK HEB GELEERD Marjan Ruiter kijkt en luistert

17 COLUMN Tommy Wieringa bezoekt Jan Six

19 ONDERNEMEN Hebe Verstappen produceert textiel

20 BOUWWERK Museum De Bastei in Nijmegen

23 TEAMWORK Het Verwonderpaspoort

54 ON TOUR

John Bezold Maartje den Breejen Micha Cluysenaer Edo Dijksterhuis

1910 AA Uitgeest aboland.nl Een abonnement kost het eerste jaar slechts € 35 i.p.v. € 45 per jaar (4 nummers). Voor stu-

Jeroen J unte Rosanne Kropman Karin Overmars

denten € 22,50. Medewerkers van musea die lid zijn van de

Vera Ros Emy Vesseur Marc Vlemmings

Museumvereniging (dat zijn niet de Museumkaarthouders) betalen

Tommy Wieringa Anneke van Wolfswinkel

bij automatische incasso € 32,50.

Bedragen zijn inclusief 6% btw.

COVER

Het abonnement geldt voor een jaar (4 nummers) en kan op elk moment worden afgesloten.

Cindy Baar met speciale dank aan de Hortus Botanicus Leiden

De opzegtermijn is 12 weken.

Abonneren via museumcontact.nl, onder Actueel/Museumvisie

PRE PRESS

LOSSE NUMMERS

ADVERTENTIES

Lopende jaargang, oudere en/of

Vlrtumedia Klaartje Grol

meer exemplaren kosten € 12,50, inclusief porto en 6% btw.

Edward de Nijs

kgrol@virtumedia.nl

T 030 307 2248

Viktor & Rolf in de Kunsthal

58 DE KWESTIE Verdringt de vrijwilliger de professional?

WEBSITE museumvereniging.nl

en

museumcontact.nl Discussieer mee via Linkedln/ Museumvereniging Groep.

Lees op museumcontact.nl ook over dagelijks museumnieuws.

60 DE WINKEL Keramiekmuseum

kunt u bellen naar 0251 25 79 24 Abonnementenland Postbus 20

Princessehof Leeuwarden

62 GRENZELOOS Nieuwe depots in Nederland en België

Visies en standpunten in Museumvisie weerspiegelen alleen die van de vereniging als daar uitdrukkelijk melding van wordt gemaakt. Auteurs en redactie werken op persoonlijke titel mee, nooit vanuit hun verbondenheid aan een instelling of bedrijf.

68 LAATSTE WOORD Joyce Roodnat over Hamlets in de kunst

DRUK Drukkerij Tuijtel, Hardinxveld-Giessendam

COPYRIGHT © 2018 Museumvereniging, Frame Publishers en schrijvers. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd of openbaar gemaakt, ook niet op elektronische wijze, zonder dat de uitgever daarvoor vooraf toestemming heeft verleend.

Niet altijd kunnen auteursrechthebbenden

MUSEUMVISIE WORDT GEMAAKT DOOR Frame Publishers Laan der Hesperiden 68 1076 DX Amsterdam frameweb.com T 020 423 3717

op gebruikte

afbeeldingen achterhaald worden.

Betreft dat u, neem dan contact op met de redactie.

nr6. September 2018. € 8,95 verschijnt8xperjoar

..

..

I.

•••

Peter Paul Rubens Uniek overzicht van olieverfschetsen

I

;\

1,

•'

.: - > ,'�• • I

:•_ .

'

lslamitische kunst Virtuoze vazen, schalen en tapijten

I -

I •

Raoul de Keyser Kleine onderwerpen groots geschilderd

+ de tentoonstellingsagenda .

40 pagina's gratis bijlage

'

,

.

'

..---_:' -. -�

·· .". _ _

chede

__

·

AMILIE­ EHEIMEN

ederlandse gezinsportretten

1 11 1 1 1 1 11 11 11 1 1 111 1,�11�11 �1

8 710966 4 70824

.-f ,)

---1;-1

'- .�

)

_.,,,✓

..#If.

rseurntjjdschrift

beeld omslag: Jürgen Ovens, 'Portret van Hendrick Mathias en zijn familie (detail)', 1661, olieverf op doek, 162 x 206 em, part. coil.

~NHOUDmuseumtijdschrift.nl nr.6 / september 2018

OUDE KUNST

20

Nederlandse gezinnen Beeld en werkelijkheid staan op gespannen voet in veel familieportretten door Koen Kleijn HEDENDAAGSEKUNST

26

Raoul de Keyser Door Gent geëerde schilder zocht zijn onderwerpen dicht bij huis door Kees Keijer HEDENDAAGSE KUNST

34 11-18

Robot Love Koester de robot, want de nieuwe, betere machinemens komt eraan door Edo Dijksterhuis

MUSEUM - KORT 30 Museumtijdschrifttips: de mooiste tentoonstellingen in binnen- en buitenland, met vooruitblik.

OUDE KUNST

40

Peter Paul Rubens In de snelle, rauwe olieverfschets toont zich de meester door Erik Spaans HEDENDAAGSEKUNST

75-81

MUSEUM & MEER hetatelier Emo Verkerk de criticus Anneke van Wolfswinkel de kunstenaar Niels Broszat boeken & meer

50

Droommaquettes AI ruim vijftig jaar bouwen de Poiriers aan een eigenzinnig oeuvre door Frits de Coninck TOEGEPASTE

KUNST

56 Virtuoos en beeldschoon Gemeentemuseum opent de schatkamer van islamitische kunst door Chris Reinewald ARCHITECTUUR

COLUMNS

38

Oek de Jong Het stille van paarden

55

Maria Barnas Gekrijs van de treurspreeuw

8 MUSEUM - EXTRA Kunst te koop Emo Verkerk, Loes Koomen, herman de vries en Maria Roosen

60

50 jaar Bijlmermeer Stad van morgen was al in 1968 van gisteren; een rondgang door Bernard Huisman HEDENDAAGSEKUNST

68

Franz West Wilde als rechtgeaard Wener zijn publiek bevrijden van neuroses door Robert-Jan Muller

+ Museumtijdschrift Arrangement Lezing Rubens' olieverfschetsen, zie p. 49 museumtijdschrift /

J

INHOUD 2

.

4 I Wie durft?

De Eusebiuskerk in Arnhem wordt met lef gerestaureerd. De aanpak is vernieuwend en dan zijn er nog die glazen balkons aan de toren ...

8 I Steigerende paarden Met moderne zoekmiddelen zijn bij Wervershoof de zolen van enkele grafheuvels teruggevonden. Maar wat deden die steigerende paarden daar?

I

22

Krasjes en eigeel

Ingekraste tekens. Sporen van haken, van folie en eigeel. Ze maken duidelijk wie in 1664 de voorganger van het orgel in de Deventer l.ebulnuskerk bouwde.

32

I

De verbindende factor

De zusters van Mariadal vertrokken uit hun klooster in Roosendaal. De tuinen worden nu een park, dat stadsdelen met elkaar verbindt die voorheen gescheiden waren.

VERDER

3 10

11 12 15 16 18

I I I I I I I

IN DIT NUMMER

In Kort Bestek Kunst Zoekt Plek Museaal en koloniaal Van Doesburgs Bloemenkamertje Aangenaam Kennis Te Maken Als de ziel eruit is Kijk!

I I I I 31 I 34 I 36 I 20 25 26 28

Erasmus'voetstuk Drie Dingen Het Nieuwe Schoonmaken Van ons allemaal Het Monster Publicaties Voor&- Na

Foto voorzijde De Eusebiuskerk in Arnhem wordt met lef gerestaureerd. En er hangen nu twee glazen balkons aan

Zie pagina 4.

FOTO NIJHUIS

ARCHITECTUUR

Susan Lammers algemeen directeur

Inhalt 2018/1

Zur Einführung STEFFEN HÖHNE.

JULIA GLESNER

9

Wissenschaftliche Beiträge Research Articles Die Neustrukturierung der Altersbeziehung kultureller Partizipation Ein Langzeitvergleich KARL-HEINZ REUBAND

bundesweiter

Bevölkerungsumfragen 23

• Essays und Fallstudien Essays and Case Studies Audience development in the migratory society Insights for cultural institutions VERA ALLMANRITTER

based on current

research 55

Rezeptionszentrierung als zentraler strategischer Managementansatz: Implikationen für Forschung, Produktentwicklung und Management ANNETTE LÖSEKE

•

71

Möglichkeiten und Grenzen kulturpolitischer Transformation am aktuellen Beispiel Thüringen TOBIAS J.

KNOBLICH

87

Öffentliche Kulturförderung und ihre Nebenfolgen DIETER HASELBACH

Die digitale Gretchenfrage Wie hast du's mit GoogIe?

103

Christi Künstle LETICI

-

JULIA GLESNER

119

Thomas Die Fö durch MANUEL

Stress in Music Managers and Artists: Pilot study on Czech and Slovak Students KATERINA VA~îcKOVÁ, ANDREA MIKOTOVÁ, LUCIE SILEROVÁ

Gregory Activis JAKOB

133

Michae Theore MORITZ

•

Arbeits- und Tagungsberichte Work and Conference Reports Historische Theaterpublikumsforschung.

Ein Überblick über neue Untersuchungen STEFFEN HÖHNE

147

Connected Audience Conference 2017, 14.-16. September 2017, Wien VERA ALLMAN RITTER

155

Rezensionen Reviews Patrick S. FÖHL, Patrick GLOGNER-PILZ: Kulturmanagement als Wissenschaft.

Grundlagen - Entwicklungen - Perspektiven.

Einführung für Studium und Praxis TASOS ZEMBYLAS

161

103

119

\rtists: ~k Students LUCIE SILEROVÁ

133

berichte Reports orschung. suchungen 147

2017 , 155

: i ven.

161

Gregory SHOLETTE: D-elirium and Resistance: Activist Art and the Crisis of Capitalism JAKOB WIRTH

165

Christiane SCHÜRKMANN: Kunst in Arbeit.

Künstlerisches Arbeiten zwischen Praxis LETICIA LABARONNE

172

und Phänomen.

Thomas RENZ: Nicht-Besucherforschung.

Die Förderung kultureller Teilhabe durch Audience Development MANUELA BERNECKER

174

Michael HUBER: Musikhören im Zeitalter Web 2.0 Theoretische Grundlagen und empirische Befunde MORITZ STEINHAUER

179